| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[२००] १०. साधुसीलजातकवण्णना
[200] 10. Sādhusīlajātakavaṇṇanā
सरीरदब्यन्ति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो अञ्ञतरं ब्राह्मणं आरब्भ कथेसि। तस्स किर चतस्सो धीतरो अहेसुं। ता चत्तारो जना पत्थेन्ति, तेसु एको अभिरूपो सरीरसम्पन्नो, एको वयप्पत्तो महल्लको, एको जातिसम्पन्नो, एको सीलवा। ब्राह्मणो चिन्तेसि – ‘‘धीतरो निवेसेन्तेन पतिट्ठापेन्तेन कस्स नु खो दातब्बा, किं रूपसम्पन्नस्स, उदाहु वयप्पत्तस्स, जातिसम्पन्नसीलवन्तानं अञ्ञतरस्सा’’ति। सो चिन्तेन्तोपि अजानित्वा ‘‘इमं कारणं सम्मासम्बुद्धो जानिस्सति, तं पुच्छित्वा एतेसं अन्तरे अनुच्छविकस्स दस्सामी’’ति गन्धमालादीनि गाहापेत्वा विहारं गन्त्वा सत्थारं वन्दित्वा एकमन्तं निसिन्नो आदितो पट्ठाय तमत्थं आरोचेत्वा ‘‘भन्ते, इमेसु चतूसु जनेसु कस्स दातुं वट्टती’’ति पुच्छि। सत्था ‘‘पुब्बेपि पण्डिता एतं पञ्हं कथयिंसु, भवसङ्खेपगतत्ता पन सल्लक्खेतुं न सक्कोसी’’ति वत्वा तेन याचितो अतीतं आहरि।
Sarīradabyanti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ brāhmaṇaṃ ārabbha kathesi. Tassa kira catasso dhītaro ahesuṃ. Tā cattāro janā patthenti, tesu eko abhirūpo sarīrasampanno, eko vayappatto mahallako, eko jātisampanno, eko sīlavā. Brāhmaṇo cintesi – ‘‘dhītaro nivesentena patiṭṭhāpentena kassa nu kho dātabbā, kiṃ rūpasampannassa, udāhu vayappattassa, jātisampannasīlavantānaṃ aññatarassā’’ti. So cintentopi ajānitvā ‘‘imaṃ kāraṇaṃ sammāsambuddho jānissati, taṃ pucchitvā etesaṃ antare anucchavikassa dassāmī’’ti gandhamālādīni gāhāpetvā vihāraṃ gantvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisinno ādito paṭṭhāya tamatthaṃ ārocetvā ‘‘bhante, imesu catūsu janesu kassa dātuṃ vaṭṭatī’’ti pucchi. Satthā ‘‘pubbepi paṇḍitā etaṃ pañhaṃ kathayiṃsu, bhavasaṅkhepagatattā pana sallakkhetuṃ na sakkosī’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो ब्राह्मणकुले निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो तक्कसिलायं सिप्पं उग्गण्हित्वा आगन्त्वा बाराणसियं दिसापामोक्खो आचरियो अहोसि। अथेकस्स ब्राह्मणस्स चतस्सो धीतरो अहेसुं, ता एवमेव चत्तारो जना पत्थयिंसु। ब्राह्मणो ‘‘कस्स नु खो दातब्बा’’ति अजानन्तो ‘‘आचरियं पुच्छित्वा दातब्बयुत्तकस्स दस्सामी’’ति तस्स सन्तिकं गन्त्वा तमत्थं पुच्छन्तो पठमं गाथमाह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto takkasilāyaṃ sippaṃ uggaṇhitvā āgantvā bārāṇasiyaṃ disāpāmokkho ācariyo ahosi. Athekassa brāhmaṇassa catasso dhītaro ahesuṃ, tā evameva cattāro janā patthayiṃsu. Brāhmaṇo ‘‘kassa nu kho dātabbā’’ti ajānanto ‘‘ācariyaṃ pucchitvā dātabbayuttakassa dassāmī’’ti tassa santikaṃ gantvā tamatthaṃ pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –
९९.
99.
‘‘सरीरदब्यं वुड्ढब्यं, सोजच्चं साधुसीलियं।
‘‘Sarīradabyaṃ vuḍḍhabyaṃ, sojaccaṃ sādhusīliyaṃ;
ब्राह्मणं तेव पुच्छाम, कन्नु तेसं वनिम्हसे’’ति॥
Brāhmaṇaṃ teva pucchāma, kannu tesaṃ vanimhase’’ti.
तत्थ ‘‘सरीरदब्य’’न्तिआदीहि तेसं चतुन्नं विज्जमाने गुणे पकासेति। अयञ्हेत्थ अधिप्पायो – धीतरो मे चत्तारो जना पत्थेन्ति, तेसु एकस्स सरीरदब्यमत्थि, सरीरसम्पदा अभिरूपभावो संविज्जति। एकस्स वुड्ढब्यं वुड्ढिभावो महल्लकता अत्थि। एकस्स सोजच्चं सुजातिता जातिसम्पदा अत्थि। ‘‘सुजच्च’’न्तिपि पाठो। एकस्स साधुसीलियं सुन्दरसीलभावो सीलसम्पदा अत्थि। ब्राह्मणं तेव पुच्छामाति तेसु असुकस्स नामेता दातब्बाति अजानन्ता मयं भवन्तं ब्राह्मणञ्ञेव पुच्छाम। कन्नु तेसं वनिम्हसेति तेसं चतुन्नं जनानं कं वनिम्हसे, कं इच्छाम, कस्स ता कुमारिका ददामाति पुच्छति।
Tattha ‘‘sarīradabya’’ntiādīhi tesaṃ catunnaṃ vijjamāne guṇe pakāseti. Ayañhettha adhippāyo – dhītaro me cattāro janā patthenti, tesu ekassa sarīradabyamatthi, sarīrasampadā abhirūpabhāvo saṃvijjati. Ekassa vuḍḍhabyaṃ vuḍḍhibhāvo mahallakatā atthi. Ekassa sojaccaṃ sujātitā jātisampadā atthi. ‘‘Sujacca’’ntipi pāṭho. Ekassa sādhusīliyaṃ sundarasīlabhāvo sīlasampadā atthi. Brāhmaṇaṃ teva pucchāmāti tesu asukassa nāmetā dātabbāti ajānantā mayaṃ bhavantaṃ brāhmaṇaññeva pucchāma. Kannu tesaṃ vanimhaseti tesaṃ catunnaṃ janānaṃ kaṃ vanimhase, kaṃ icchāma, kassa tā kumārikā dadāmāti pucchati.
तं सुत्वा आचरियो ‘‘रूपसम्पदादीसु विज्जमानासुपि विपन्नसीलो गारय्हो, तस्मा तं नप्पमाणं, अम्हाकं सीलवन्तभावो रुच्चती’’ति इममत्थं पकासेन्तो दुतियं गाथमाह –
Taṃ sutvā ācariyo ‘‘rūpasampadādīsu vijjamānāsupi vipannasīlo gārayho, tasmā taṃ nappamāṇaṃ, amhākaṃ sīlavantabhāvo ruccatī’’ti imamatthaṃ pakāsento dutiyaṃ gāthamāha –
१००.
100.
‘‘अत्थो अत्थि सरीरस्मिं, वुड्ढब्यस्स नमो करे।
‘‘Attho atthi sarīrasmiṃ, vuḍḍhabyassa namo kare;
अत्थो अत्थि सुजातस्मिं, सीलं अस्माक रुच्चती’’ति॥
Attho atthi sujātasmiṃ, sīlaṃ asmāka ruccatī’’ti.
तत्थ अत्थो अत्थि सरीरस्मिन्ति रूपसम्पन्ने सरीरेपि अत्थो विसेसो वुद्धि अत्थियेव, ‘‘नत्थी’’ति न वदामि। वुड्ढब्यस्स नमो करेति वुड्ढभावस्स पन नमक्कारमेव करोमि। वुड्ढभावो हि वन्दनमाननं लभति। अत्थो अत्थि सुजातस्मिन्ति सुजातेपि पुरिसे वुड्ढि अत्थि, जातिसम्पत्तिपि इच्छितब्बायेव। सीलं अस्माक रुच्चतीति अम्हाकं पन सीलमेव रुच्चति। सीलवा हि आचारसम्पन्नो सरीरदब्यविरहितोपि पुज्जो पासंसोति। ब्राह्मणो तस्स वचनं सुत्वा सीलवन्तस्सेव धीतरो अदासि।
Tattha attho atthi sarīrasminti rūpasampanne sarīrepi attho viseso vuddhi atthiyeva, ‘‘natthī’’ti na vadāmi. Vuḍḍhabyassa namo kareti vuḍḍhabhāvassa pana namakkārameva karomi. Vuḍḍhabhāvo hi vandanamānanaṃ labhati. Attho atthi sujātasminti sujātepi purise vuḍḍhi atthi, jātisampattipi icchitabbāyeva. Sīlaṃ asmāka ruccatīti amhākaṃ pana sīlameva ruccati. Sīlavā hi ācārasampanno sarīradabyavirahitopi pujjo pāsaṃsoti. Brāhmaṇo tassa vacanaṃ sutvā sīlavantasseva dhītaro adāsi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि – सच्चपरियोसाने ब्राह्मणो सोतापत्तिफले पतिट्ठहि। ‘‘तदा ब्राह्मणो अयमेव ब्राह्मणो अहोसि, दिसापामोक्खो आचरियो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi – saccapariyosāne brāhmaṇo sotāpattiphale patiṭṭhahi. ‘‘Tadā brāhmaṇo ayameva brāhmaṇo ahosi, disāpāmokkho ācariyo pana ahameva ahosi’’nti.
साधुसीलजातकवण्णना दसमा।
Sādhusīlajātakavaṇṇanā dasamā.
रुहकवग्गो पञ्चमो।
Ruhakavaggo pañcamo.
तस्सुद्दानं –
Tassuddānaṃ –
रुहकं सिरिकाळकं, पदुमं मणिचोरकं।
Ruhakaṃ sirikāḷakaṃ, padumaṃ maṇicorakaṃ;
पब्बतूपत्थरवलाहं, मित्तामित्तञ्च राधञ्च।
Pabbatūpattharavalāhaṃ, mittāmittañca rādhañca;
गहपति साधुसीलं॥
Gahapati sādhusīlaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २००. साधुसीलजातकं • 200. Sādhusīlajātakaṃ
