| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
३. साधुसुत्तवण्णना
3. Sādhusuttavaṇṇanā
३३. ततिये उदानं उदानेसीति उदाहारं उदाहरि। यथा हि यं तेलं मानं गहेतुं न सक्कोति विस्सन्दित्वा गच्छति, तं अवसेसकोति वुच्चति। यञ्च जलं तळाकं गहेतुं न सक्कोति, अज्झोत्थरित्वा गच्छति, तं ओघोति वुच्चति, एवमेवं यं पीतिवचनं हदयं गहेतुं न सक्कोति, अधिकं हुत्वा अन्तो असण्ठहित्वा बहि निक्खमति, तं उदानन्ति वुच्चति। एवरूपं पीतिमयं वचनं निच्छारेसीति अत्थो। सद्धायपि साहु दानन्ति कम्मञ्च कम्मफलञ्च सद्दहित्वापि दिन्नदानं साहु लद्धकं भद्दकमेव। आहूति कथेन्ति। कथं पनेतं उभयं समं नाम होतीति? जीवितभीरुको हि युज्झितुं न सक्कोति, खयभीरुको दातुं न सक्कोति। ‘‘जीवितञ्च रक्खिस्सामि युज्झिस्सामि चा’’ति हि वदन्तो न युज्झति। जीविते पन आलयं विस्सज्जेत्वा, ‘‘छेज्जं वा होतु मरणं वा, गण्हिस्सामेतं इस्सरिय’’न्ति उस्सहन्तोव युज्झति। ‘‘भोगे च रक्खिस्सामि, दानञ्च दस्सामी’’ति वदन्तो न ददाति। भोगेसु पन आलयं विस्सज्जेत्वा महादानं दस्सामीति उस्सहन्तोव देति। एवं दानञ्च युद्धञ्च समं होति। किञ्च भिय्यो? अप्पापि सन्ता बहुके जिनन्तीति यथा च युद्धे अप्पकापि वीरपुरिसा बहुके भीरुपुरिसे जिनन्ति, एवं सद्धादिसम्पन्नो अप्पकम्पि दानं ददन्तो बहुमच्छेरं मद्दति, बहुञ्च दानविपाकं अधिगच्छति। एवम्पि दानञ्च युद्धञ्च समानं। तेनेवाह –
33. Tatiye udānaṃ udānesīti udāhāraṃ udāhari. Yathā hi yaṃ telaṃ mānaṃ gahetuṃ na sakkoti vissanditvā gacchati, taṃ avasesakoti vuccati. Yañca jalaṃ taḷākaṃ gahetuṃ na sakkoti, ajjhottharitvā gacchati, taṃ oghoti vuccati, evamevaṃ yaṃ pītivacanaṃ hadayaṃ gahetuṃ na sakkoti, adhikaṃ hutvā anto asaṇṭhahitvā bahi nikkhamati, taṃ udānanti vuccati. Evarūpaṃ pītimayaṃ vacanaṃ nicchāresīti attho. Saddhāyapi sāhu dānanti kammañca kammaphalañca saddahitvāpi dinnadānaṃ sāhu laddhakaṃ bhaddakameva. Āhūti kathenti. Kathaṃ panetaṃ ubhayaṃ samaṃ nāma hotīti? Jīvitabhīruko hi yujjhituṃ na sakkoti, khayabhīruko dātuṃ na sakkoti. ‘‘Jīvitañca rakkhissāmi yujjhissāmi cā’’ti hi vadanto na yujjhati. Jīvite pana ālayaṃ vissajjetvā, ‘‘chejjaṃ vā hotu maraṇaṃ vā, gaṇhissāmetaṃ issariya’’nti ussahantova yujjhati. ‘‘Bhoge ca rakkhissāmi, dānañca dassāmī’’ti vadanto na dadāti. Bhogesu pana ālayaṃ vissajjetvā mahādānaṃ dassāmīti ussahantova deti. Evaṃ dānañca yuddhañca samaṃ hoti. Kiñca bhiyyo? Appāpi santā bahuke jinantīti yathā ca yuddhe appakāpi vīrapurisā bahuke bhīrupurise jinanti, evaṃ saddhādisampanno appakampi dānaṃ dadanto bahumaccheraṃ maddati, bahuñca dānavipākaṃ adhigacchati. Evampi dānañca yuddhañca samānaṃ. Tenevāha –
‘‘अप्पम्पि चे सद्दहानो ददाति,
‘‘Appampi ce saddahāno dadāti,
तेनेव सो होति सुखी परत्था’’ति॥
Teneva so hoti sukhī paratthā’’ti.
इमस्स च पनत्थस्स पकासनत्थं एकसाटकब्राह्मणवत्थु च अङ्कुरवत्थु च वित्थारेतब्बं।
Imassa ca panatthassa pakāsanatthaṃ ekasāṭakabrāhmaṇavatthu ca aṅkuravatthu ca vitthāretabbaṃ.
धम्मलद्धस्साति धम्मेन समेन लद्धस्स भोगस्स धम्मलद्धस्स च पुग्गलस्स। एत्थ पुग्गलो लद्धधम्मो नाम अधिगतधम्मो अरियपुग्गलो। इति यं धम्मलद्धस्स भोगस्स दानं धम्मलद्धस्स अरियपुग्गलस्स दीयति, तम्पि साधूति अत्थो। यो धम्मलद्धस्साति इमस्मिम्पि गाथापदे अयमेव अत्थो। उट्ठानवीरियाधिगतस्साति उट्ठानेन च वीरियेन च अधिगतस्स भोगस्स। वेतरणिन्ति देसनासीसमत्तमेतं। यमस्स पन वेतरणिम्पि सञ्जीवकाळसुत्तादयोपि एकतिंसमहानिरयेपि सब्बसोव अतिक्कमित्वाति अत्थो।
Dhammaladdhassāti dhammena samena laddhassa bhogassa dhammaladdhassa ca puggalassa. Ettha puggalo laddhadhammo nāma adhigatadhammo ariyapuggalo. Iti yaṃ dhammaladdhassa bhogassa dānaṃ dhammaladdhassa ariyapuggalassa dīyati, tampi sādhūti attho. Yo dhammaladdhassāti imasmimpi gāthāpade ayameva attho. Uṭṭhānavīriyādhigatassāti uṭṭhānena ca vīriyena ca adhigatassa bhogassa. Vetaraṇinti desanāsīsamattametaṃ. Yamassa pana vetaraṇimpi sañjīvakāḷasuttādayopi ekatiṃsamahānirayepi sabbasova atikkamitvāti attho.
विचेय्य दानन्ति विचिनित्वा दिन्नदानं। तत्थ द्वे विचिनना दक्खिणाविचिननं दक्खिणेय्यविचिननञ्च। तेसु लामकलामके पच्चये अपनेत्वा पणीतपणीते विचिनित्वा तेसं दानं दक्खिणाविचिननं नाम। विपन्नसीले इतो बहिद्धा पञ्चनवुतिपासण्डभेदे वा दक्खिणेय्ये पहाय सीलादिगुणसम्पन्नानं सासने पब्बजितानं दानं दक्खिणेय्यविचिननं नाम। एवं द्वीहाकारेहि विचेय्य दानं। सुगतप्पसत्थन्ति सुगतेन वण्णितं। तत्थ दक्खिणेय्यविचिननं दस्सेन्तो ये दक्खिणेय्यातिआदिमाह। बीजानि वुत्तानि यथाति इमिना पन दक्खिणाविचिननं आह। अविपन्नबीजसदिसा हि विचिनित्वा गहिता पणीतपणीता देय्यधम्माति।
Viceyya dānanti vicinitvā dinnadānaṃ. Tattha dve vicinanā dakkhiṇāvicinanaṃ dakkhiṇeyyavicinanañca. Tesu lāmakalāmake paccaye apanetvā paṇītapaṇīte vicinitvā tesaṃ dānaṃ dakkhiṇāvicinanaṃ nāma. Vipannasīle ito bahiddhā pañcanavutipāsaṇḍabhede vā dakkhiṇeyye pahāya sīlādiguṇasampannānaṃ sāsane pabbajitānaṃ dānaṃ dakkhiṇeyyavicinanaṃ nāma. Evaṃ dvīhākārehi viceyya dānaṃ. Sugatappasatthanti sugatena vaṇṇitaṃ. Tattha dakkhiṇeyyavicinanaṃ dassento ye dakkhiṇeyyātiādimāha. Bījāni vuttāni yathāti iminā pana dakkhiṇāvicinanaṃ āha. Avipannabījasadisā hi vicinitvā gahitā paṇītapaṇītā deyyadhammāti.
पाणेसुपि साधु संयमोति पाणेसु संयतभावोपि भद्दको। अयं देवता इतराहि कथितं दानानिसंसं अतिक्कमित्वा सीलानिसंसं कथेतुमारद्धा। अहेठयं चरन्ति अविहिंसन्तो चरमानो। परूपवादाति परस्स उपवादभयेन। भयाति उपवादभया। दाना च खो धम्मपदंव सेय्योति दानतो निब्बानसङ्खातं धम्मपदमेव सेय्यो। पुब्बे च हि पुब्बतरे च सन्तोति पुब्बे च कस्सपबुद्धादिकाले पुब्बतरे च कोणागमनबुद्धादिकाले, सब्बेपि वा एते पुब्बे च पुब्बतरे च सन्तो नामाति। ततियं।
Pāṇesupi sādhu saṃyamoti pāṇesu saṃyatabhāvopi bhaddako. Ayaṃ devatā itarāhi kathitaṃ dānānisaṃsaṃ atikkamitvā sīlānisaṃsaṃ kathetumāraddhā. Aheṭhayaṃ caranti avihiṃsanto caramāno. Parūpavādāti parassa upavādabhayena. Bhayāti upavādabhayā. Dānā ca kho dhammapadaṃva seyyoti dānato nibbānasaṅkhātaṃ dhammapadameva seyyo. Pubbe ca hi pubbatare ca santoti pubbe ca kassapabuddhādikāle pubbatare ca koṇāgamanabuddhādikāle, sabbepi vā ete pubbe ca pubbatare ca santo nāmāti. Tatiyaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ३. साधुसुत्तं • 3. Sādhusuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ३. साधुसुत्तवण्णना • 3. Sādhusuttavaṇṇanā
