| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
३. साधुसुत्तवण्णना
3. Sādhusuttavaṇṇanā
३३. उदानं उदानेसीति पीतिवेगेन उग्गिरितब्बताय उदानं उग्गिरि उच्चारेसि। तयिदं यस्मा पीतिसमुट्ठापितं वचनं, तस्मा वुत्तं ‘‘उदाहारं उदाहरी’’ति । यथा पन तं वचनं ‘‘उदान’’न्ति वुच्चति, तं दस्सेतुं ‘‘यथा ही’’तिआदि वुत्तं। सद्धायाति एत्थ य-कारो हेतुअत्थो। परिच्चागचेतनाय हि सद्धा विसेसपच्चयो अस्सद्धस्स तदभावतो। पि-सद्दो वुत्तत्थसम्पिण्डनत्थो। ‘‘साहू’’ति पदं साधुसद्देन समानत्थं दट्ठब्बं। कथन्ति दानयुद्धानं विपक्खसभावाति अधिप्पायो। एतं उभयन्ति दानं युद्धन्ति इदं द्वयं। जीवितभीरुकोति जीवितविनासभीरुको। खयभीरुकोति भोगक्खयस्स भीरुको। वदन्तोति जीविते सालयतं, ततो एव युज्झने असमत्थतं पवेदेन्तो। छेज्जन्ति हत्थपादादिछेदो। उस्सहन्तोति वीरियं करोन्तो। एवं भोगे रक्खिस्सामीति तथा भोगे अपरिक्खीणे करिस्सामीति। वदन्तोति इध भोगेसु लोभं, ततो एव दातुं असमत्थतं पवेदेन्तो। एवन्ति एवं जीवितभोगनिरपेक्खताय दानञ्च युद्धञ्च समं होति। सद्धादिसम्पन्नोति सद्धाधम्मजीवितावीमंसासीलादिगुणसमन्नागतो। सो हि देय्यवत्थुनो परित्तकत्ता अप्पकम्पि ददन्तो अत्तनो पन चित्तसम्पत्तिया खेत्तसम्पत्तिया च बहुं उळारपुञ्ञं पवड्ढेन्तो बहुविधं लोभ-दोस-इस्सा-मच्छरिय-दिट्ठिविचिकिच्छादिभेदं तप्पटिपक्खं अभिभवति, ततो एव च तं महप्फलं होति महानिसंसं। अट्ठकथायं पन ‘‘मच्छेरं मद्दति’’च्चेव वुत्तं, तस्स पन उजुविपच्चनीकभावतो।
33.Udānaṃudānesīti pītivegena uggiritabbatāya udānaṃ uggiri uccāresi. Tayidaṃ yasmā pītisamuṭṭhāpitaṃ vacanaṃ, tasmā vuttaṃ ‘‘udāhāraṃ udāharī’’ti . Yathā pana taṃ vacanaṃ ‘‘udāna’’nti vuccati, taṃ dassetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādi vuttaṃ. Saddhāyāti ettha ya-kāro hetuattho. Pariccāgacetanāya hi saddhā visesapaccayo assaddhassa tadabhāvato. Pi-saddo vuttatthasampiṇḍanattho. ‘‘Sāhū’’ti padaṃ sādhusaddena samānatthaṃ daṭṭhabbaṃ. Kathanti dānayuddhānaṃ vipakkhasabhāvāti adhippāyo. Etaṃ ubhayanti dānaṃ yuddhanti idaṃ dvayaṃ. Jīvitabhīrukoti jīvitavināsabhīruko. Khayabhīrukoti bhogakkhayassa bhīruko. Vadantoti jīvite sālayataṃ, tato eva yujjhane asamatthataṃ pavedento. Chejjanti hatthapādādichedo. Ussahantoti vīriyaṃ karonto. Evaṃ bhoge rakkhissāmīti tathā bhoge aparikkhīṇe karissāmīti. Vadantoti idha bhogesu lobhaṃ, tato eva dātuṃ asamatthataṃ pavedento. Evanti evaṃ jīvitabhoganirapekkhatāya dānañca yuddhañca samaṃ hoti. Saddhādisampannoti saddhādhammajīvitāvīmaṃsāsīlādiguṇasamannāgato. So hi deyyavatthuno parittakattā appakampi dadanto attano pana cittasampattiyā khettasampattiyā ca bahuṃ uḷārapuññaṃ pavaḍḍhento bahuvidhaṃ lobha-dosa-issā-macchariya-diṭṭhivicikicchādibhedaṃ tappaṭipakkhaṃ abhibhavati, tato eva ca taṃ mahapphalaṃ hoti mahānisaṃsaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘maccheraṃ maddati’’cceva vuttaṃ, tassa pana ujuvipaccanīkabhāvato.
परत्थाति परलोके। एकसाटकब्राह्मणवत्थु अन्वयवसेन, अङ्कुरवत्थु ब्यतिरेकवसेन वित्थारेतब्बं।
Paratthāti paraloke. Ekasāṭakabrāhmaṇavatthu anvayavasena, aṅkuravatthu byatirekavasena vitthāretabbaṃ.
धम्मो लद्धो एतेनाति धम्मलद्धो, पुग्गलो। अग्गिआहितपदस्स विय सद्दसिद्धि दट्ठब्बा। ‘‘उट्ठानन्ति कायिकं वीरियं, वीरियन्ति चेतसिक’’न्ति वदन्ति। उट्ठानन्ति भोगुप्पादे युत्तपयुत्तता। वीरियन्ति तज्जो उस्साहो। यमस्स आणापवत्तिट्ठानं। वेतरणिम्पि इतरे निरये च अतिक्कम्म। ते पन अब्बुदादीनं वसेन अवीचिं दसधा कत्वा अवसेसमहानिरये सत्तपि आयुप्पमाणभेदेन तयो तयो कत्वा एकतिंसाति वदन्ति। सञ्जीवादिनिरयसंवत्तनस्स कम्मस्स तिक्खमज्झमुदुभावेन तस्स आयुप्पमाणस्स तिविधता विभावेतब्बा। अपरे पन ‘‘अट्ठ महानिरया सोळस उस्सदनिरया आदितो चत्तारो सितनिरये एकं कत्वा सत्त सितनिरयाति एवं एकतिंस महानिरया’’ति वदन्ति। महानिरयग्गहणतो आदितो चत्तारो सितनिरया एको निरयो कतोति।
Dhammo laddho etenāti dhammaladdho, puggalo. Aggiāhitapadassa viya saddasiddhi daṭṭhabbā. ‘‘Uṭṭhānanti kāyikaṃ vīriyaṃ, vīriyanti cetasika’’nti vadanti. Uṭṭhānanti bhoguppāde yuttapayuttatā. Vīriyanti tajjo ussāho. Yamassa āṇāpavattiṭṭhānaṃ. Vetaraṇimpi itare niraye ca atikkamma. Te pana abbudādīnaṃ vasena avīciṃ dasadhā katvā avasesamahāniraye sattapi āyuppamāṇabhedena tayo tayo katvā ekatiṃsāti vadanti. Sañjīvādinirayasaṃvattanassa kammassa tikkhamajjhamudubhāvena tassa āyuppamāṇassa tividhatā vibhāvetabbā. Apare pana ‘‘aṭṭha mahānirayā soḷasa ussadanirayā ādito cattāro sitaniraye ekaṃ katvā satta sitanirayāti evaṃ ekatiṃsa mahānirayā’’ti vadanti. Mahānirayaggahaṇato ādito cattāro sitanirayā eko nirayo katoti.
तेसन्ति विचिनित्वा गहितपच्चयानं। पञ्चनवुतिपासण्डभेदा पपञ्चसूदनिसंवण्णनायं वुत्तनयेन वेदितब्बा। तत्थाति तेसु द्वीसु विचिननेसु। दक्खिणाविचिननं आह, उपमानानि हि नाम यावदेव उपमेय्यत्थविभावनत्थानि। एतेन सुखेत्तगहणतोपि दक्खिणेय्यविचिननं दट्ठब्बं।
Tesanti vicinitvā gahitapaccayānaṃ. Pañcanavutipāsaṇḍabhedā papañcasūdanisaṃvaṇṇanāyaṃ vuttanayena veditabbā. Tatthāti tesu dvīsu vicinanesu. Dakkhiṇāvicinanaṃ āha, upamānāni hi nāma yāvadeva upameyyatthavibhāvanatthāni. Etena sukhettagahaṇatopi dakkhiṇeyyavicinanaṃ daṭṭhabbaṃ.
पाणेसु संयमोति इमिना दसविधम्पि कुसलकम्मपथधम्मं दस्सेति। यथा हि ‘‘पाणेसु संयमो’’ति इमिना सत्तानं जीवितावोरोपनतो संयमो वुत्तो, एवं तेसं सापतेय्यावहारतो परदारामसनतो विसंवादनतो अञ्ञमञ्ञभेदनतो फरुसवचनेन सङ्घट्टनतो निरत्थकविप्पलपनतो परसन्तकाभिज्झानतो उच्छेदचिन्तनतो मिच्छाभिनिवेसनतो च संयमो होतीति। तेनाह ‘‘सीलानिसंसं कथेतुमारद्धा’’ति। फरुसवचनसंयमो पनेत्थ सरूपेनेव वुत्तो।
Pāṇesu saṃyamoti iminā dasavidhampi kusalakammapathadhammaṃ dasseti. Yathā hi ‘‘pāṇesu saṃyamo’’ti iminā sattānaṃ jīvitāvoropanato saṃyamo vutto, evaṃ tesaṃ sāpateyyāvahārato paradārāmasanato visaṃvādanato aññamaññabhedanato pharusavacanena saṅghaṭṭanato niratthakavippalapanato parasantakābhijjhānato ucchedacintanato micchābhinivesanato ca saṃyamo hotīti. Tenāha ‘‘sīlānisaṃsaṃ kathetumāraddhā’’ti. Pharusavacanasaṃyamo panettha sarūpeneva vutto.
परस्स उपवादभयेनाति पापकिरियहेतु परेन अत्तनो वत्तब्बउपवादभयेन। उपवादभयाति उपवादभयनिमित्तं। ‘‘कथं नु खो अम्हे परे न उपवदेय्यु’’न्ति आसीसन्ता पापं न करोन्ति। धम्मपदमेवाति असङ्खतधम्मकोट्ठासो एव सेय्यो सेट्ठो। यस्मा सब्बसङ्खतं अनिच्चं खयधम्मं वयधम्मं विरागधम्मं निरोधधम्मं, तस्मा तदधिगमाय उस्साहो करणीयोति दस्सेति। पुब्बसद्दो कालविसेसविसयोति आह ‘‘पुब्बे च कस्सपबुद्धादिकालेपी’’तिआदि। पुन अकालविसेसो अपाटियेक्को भुम्मत्थविसयोवाति आह ‘‘सब्बेपि वा’’तिआदि। तत्थ सब्बेपि वाति एते सब्बेपि कस्सपबुद्धादयो लोकनाथा सन्तो नाम वूपसन्तसब्बकिलेससन्तापा सन्तसब्भूतगुणत्ता।
Parassa upavādabhayenāti pāpakiriyahetu parena attano vattabbaupavādabhayena. Upavādabhayāti upavādabhayanimittaṃ. ‘‘Kathaṃ nu kho amhe pare na upavadeyyu’’nti āsīsantā pāpaṃ na karonti. Dhammapadamevāti asaṅkhatadhammakoṭṭhāso eva seyyo seṭṭho. Yasmā sabbasaṅkhataṃ aniccaṃ khayadhammaṃ vayadhammaṃ virāgadhammaṃ nirodhadhammaṃ, tasmā tadadhigamāya ussāho karaṇīyoti dasseti. Pubbasaddo kālavisesavisayoti āha ‘‘pubbe ca kassapabuddhādikālepī’’tiādi. Puna akālaviseso apāṭiyekko bhummatthavisayovāti āha ‘‘sabbepi vā’’tiādi. Tattha sabbepi vāti ete sabbepi kassapabuddhādayo lokanāthā santo nāma vūpasantasabbakilesasantāpā santasabbhūtaguṇattā.
साधुसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Sādhusuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ३. साधुसुत्तं • 3. Sādhusuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ३. साधुसुत्तवण्णना • 3. Sādhusuttavaṇṇanā
