| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / បញ្ចបករណ-អនុដីកា • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
៦. សហជាតបច្ចយនិទ្ទេសវណ្ណនា
6. Sahajātapaccayaniddesavaṇṇanā
៦. បោរាណបាឋោតិ បុរាតនោ អដ្ឋកថាបាឋោ។ ឥមស្សាតិ ឥមស្ស បទស្ស។ អវុត្តស្សាតិ បាឡិយំ អវុត្តស្ស។ យទិបិ សហគតសទ្ទស្ស អត្ថសំវណ្ណនាយំ សំសដ្ឋសទ្ទស្ស វិយ សមានត្ថស្សបិ កត្ថចិ សទ្ទន្តរស្ស អត្ថោ វុច្ចតិ បរិយាយវិសេសពោធនត្ថំ, តថាបិ ន មូលសទ្ទស្ស អត្ថោ វិភាវិតោ ហោតីតិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘ន ច…បេ.… ហោតី’’តិ។ ‘‘អញ្ញមញ្ញ’’ន្តិ ច ‘‘អញ្ញអញ្ញ’’ន្តិ វត្តព្ពេ ម-ការាគមំ កត្វា និទ្ទេសោ, កម្មព្យតិហារេ ចេតំ បទំ, តស្មា ឥតរេតរន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ បច្ចយបច្ចយុប្បន្នានំ ឯកស្មិំយេវ ខណេ បច្ចយុប្បន្នបច្ចយភាវស្ស ឥច្ឆិតត្តា យោ ហិ យស្ស បច្ចយោ យស្មិំ ខណេ, តស្មិំយេវ ខណេ សោបិ តស្ស បច្ចយោតិ អយមេត្ថ អញ្ញមញ្ញបច្ចយតា។ តថា ហិ អដ្ឋកថាយំ ‘‘អញ្ញោ អញ្ញស្សា’’តិ វត្វា ‘‘ឥមិនា…បេ.… ទីបេតី’’តិ វុត្តំ។ ឱក្កមនំ បវិសនន្តិ អត្ថោ។ អាសនក្ខណេ ហិ ធម្មា បុរិមភវតោ ឥមំ ភវំ បវិសន្តា វិយ ហោន្តិ។ តេន វុត្តំ ‘‘បរលោកតោ ឥមំ លោកំ អាគន្ត្វា បវិសន្តំ វិយ ឧប្បជ្ជតី’’តិ។ តស្មា អវិសេសេន បដិសន្ធិ ឱក្កន្តិសទ្ទាភិធេយ្យាតិ អធិប្បាយេន វុត្តំ ‘‘ឱក្កន្តិ…បេ.… អធិប្បាយេនាហា’’តិ។ តំនិវារណត្ថន្តិ តស្ស ខណន្តរេ រូបីនំ សហជាតបច្ចយភាវស្ស ‘‘កញ្ចិ កាលេ ន សហជាតបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ និវារណត្ថំ។ តេន បទទ្វយេន សមានេសុ បច្ចយបច្ចយុប្បន្នធម្មេសុ បុរិមតោ បច្ឆិមស្ស វិសេសមត្ថំ ទស្សេតិ។
6. Porāṇapāṭhoti purātano aṭṭhakathāpāṭho. Imassāti imassa padassa. Avuttassāti pāḷiyaṃ avuttassa. Yadipi sahagatasaddassa atthasaṃvaṇṇanāyaṃ saṃsaṭṭhasaddassa viya samānatthassapi katthaci saddantarassa attho vuccati pariyāyavisesabodhanatthaṃ, tathāpi na mūlasaddassa attho vibhāvito hotīti dassento āha ‘‘na ca…pe… hotī’’ti. ‘‘Aññamañña’’nti ca ‘‘aññaañña’’nti vattabbe ma-kārāgamaṃ katvā niddeso, kammabyatihāre cetaṃ padaṃ, tasmā itaretaranti vuttaṃ hoti. Paccayapaccayuppannānaṃ ekasmiṃyeva khaṇe paccayuppannapaccayabhāvassa icchitattā yo hi yassa paccayo yasmiṃ khaṇe, tasmiṃyeva khaṇe sopi tassa paccayoti ayamettha aññamaññapaccayatā. Tathā hi aṭṭhakathāyaṃ ‘‘añño aññassā’’ti vatvā ‘‘iminā…pe… dīpetī’’ti vuttaṃ. Okkamanaṃ pavisananti attho. Āsanakkhaṇe hi dhammā purimabhavato imaṃ bhavaṃ pavisantā viya honti. Tena vuttaṃ ‘‘paralokato imaṃ lokaṃ āgantvā pavisantaṃ viya uppajjatī’’ti. Tasmā avisesena paṭisandhi okkantisaddābhidheyyāti adhippāyena vuttaṃ ‘‘okkanti…pe… adhippāyenāhā’’ti. Taṃnivāraṇatthanti tassa khaṇantare rūpīnaṃ sahajātapaccayabhāvassa ‘‘kañci kāle na sahajātapaccayena paccayo’’ti nivāraṇatthaṃ. Tena padadvayena samānesu paccayapaccayuppannadhammesu purimato pacchimassa visesamatthaṃ dasseti.
ឯវញ្ច ‘‘កញ្ចិ កាលេ’’តិ បទស្ស ‘‘កេចិ កាលេតិ វា, កិស្មិញ្ចិ កាលេ’’តិ វា វិភត្តិវិបល្លាសេន អត្ថោ គហេតព្ពោតិ អធិប្បាយេន បឋមវិកប្បំ ទស្សេត្វា ឥទានិ បការន្តរេន ទស្សេតុំ ‘‘កញ្ចិ កាលេតិ កេចិ កិស្មិញ្ចិ កាលេតិ វា អត្ថោ’’តិ អាហ។ តេន ‘‘កញ្ចី’’តិ អយំ សាមញ្ញនិទ្ទេសោតិ ទស្សេតិ។ យោ ហិ អយំ ‘‘កេចី’’តិ បច្ចត្តពហុវចនាភិធេយ្យោ អត្ថោ, យោ ច ‘‘កិស្មិញ្ចី’’តិ ភុម្មេកវចនាភិធេយ្យោ, តទុភយំ សតិ កាលវន្តកាលតាវិភាគេ កិំ-សទ្ទស្ស វចនីយតាសាមញ្ញេន បន ឯកជ្ឈំ កត្វា ‘‘កញ្ចី’’តិ បាឡិយំ វុត្តន្តិ តំ វិភជិត្វា ទស្សេតុំ ‘‘កេចិ កិស្មិញ្ចី’’តិ វុត្តំ។ អដ្ឋកថាយំ បន ‘‘កិស្មិញ្ចី’’តិ ភុម្មវសេនេវ វុត្តំ។ តេន យថាវុត្តអត្ថវិភាគេន បទេន។ វត្ថុភូតាតិ វត្ថុសភាវា។ ហទយរូបមេវ សន្ធាយ វទតិ។ រូបន្តរានន្តិ ហទយវត្ថុតោ អញ្ញរូបានំ។ អរូបីនំ សហជាតបច្ចយតំ បុព្ពេ ‘‘ឱក្កន្តិក្ខណេ នាមរូប’’ន្តិ ឯត្ថ អនិវារិតំ និវារេតីតិ យោជនា, តថា វត្ថុស្ស ច កាលន្តរេ បដិសន្ធិកាលតោ អញ្ញស្មិំ កាលេ អរូបីនំ និវារេតីតិ។ ឯវញ្ច កត្វាតិអាទិនា យថាវុត្តអត្ថវណ្ណនាយ បាឡិយំ វិភត្តិនិទ្ទេសស្ស រូបកភាវមាហ។ បុនបិ បុរិមតោ បច្ឆិមស្ស ឧបចយេន វិសេសំ ទស្សេតុំ ‘‘បុរិមេន ចា’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ បុរិមេនាតិ ‘‘ឱក្កន្តិក្ខណេ នាមរូប’’ន្តិ ឥមិនា បច្ចយនិទ្ទេសវចនេន។ ‘‘ឯកោ ខន្ធោ វត្ថុ ច តិណ្ណំ ខន្ធាន’’ន្តិអាទិនា បដិច្ចវារាទិបាឋេន។ អត្ថវិវរណញ្ហិ បច្ចយនិទ្ទេសបាឡិយា សព្ពេបិ សត្ត មហាវារា។ វត្ថុស្ស វត្តព្ពត្តេ អាបន្នេ កិន្តិ បច្ចយោតិ តស្ស នាមស្សាតិ យោជនា។ ឯតេនាតិ ‘‘រូបិនោ ធម្មា អរូបីនំ ធម្មាន’’ន្តិ ឯតេន វចនេន។ កេវលស្សាតិ នាមរហិតស្ស វត្ថុស្ស។ តថាតិ នាមស្ស បច្ចយភាវេន។
Evañca ‘‘kañci kāle’’ti padassa ‘‘keci kāleti vā, kismiñci kāle’’ti vā vibhattivipallāsena attho gahetabboti adhippāyena paṭhamavikappaṃ dassetvā idāni pakārantarena dassetuṃ ‘‘kañci kāleti kecikismiñci kāleti vā attho’’ti āha. Tena ‘‘kañcī’’ti ayaṃ sāmaññaniddesoti dasseti. Yo hi ayaṃ ‘‘kecī’’ti paccattabahuvacanābhidheyyo attho, yo ca ‘‘kismiñcī’’ti bhummekavacanābhidheyyo, tadubhayaṃ sati kālavantakālatāvibhāge kiṃ-saddassa vacanīyatāsāmaññena pana ekajjhaṃ katvā ‘‘kañcī’’ti pāḷiyaṃ vuttanti taṃ vibhajitvā dassetuṃ ‘‘keci kismiñcī’’ti vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘kismiñcī’’ti bhummavaseneva vuttaṃ. Tena yathāvuttaatthavibhāgena padena. Vatthubhūtāti vatthusabhāvā. Hadayarūpameva sandhāya vadati. Rūpantarānanti hadayavatthuto aññarūpānaṃ. Arūpīnaṃ sahajātapaccayataṃ pubbe ‘‘okkantikkhaṇe nāmarūpa’’nti ettha anivāritaṃ nivāretīti yojanā, tathā vatthussa ca kālantare paṭisandhikālato aññasmiṃ kāle arūpīnaṃ nivāretīti. Evañca katvātiādinā yathāvuttaatthavaṇṇanāya pāḷiyaṃ vibhattiniddesassa rūpakabhāvamāha. Punapi purimato pacchimassa upacayena visesaṃ dassetuṃ ‘‘purimena cā’’tiādi vuttaṃ. Tattha purimenāti ‘‘okkantikkhaṇe nāmarūpa’’nti iminā paccayaniddesavacanena. ‘‘Eko khandho vatthu ca tiṇṇaṃ khandhāna’’ntiādinā paṭiccavārādipāṭhena. Atthavivaraṇañhi paccayaniddesapāḷiyā sabbepi satta mahāvārā. Vatthussa vattabbatte āpanne kinti paccayoti tassa nāmassāti yojanā. Etenāti ‘‘rūpino dhammā arūpīnaṃ dhammāna’’nti etena vacanena. Kevalassāti nāmarahitassa vatthussa. Tathāti nāmassa paccayabhāvena.
កត្ថចីតិ ‘‘រូបិនោ ធម្មា អរូបីនំ ធម្មានំ កញ្ចិ កាលំ សហជាតបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ ឯតស្មិំ និទ្ទេសេ។ ឯត្ថ ហិ អញ្ញមញ្ញសហជាតបច្ចយភាវោ លព្ភតិ។ វចនេនាតិ ‘‘អញ្ញមញ្ញ’’ន្តិ ឥមិនា វចនេន បាឡិយំ សហជាតបច្ចយភាវស្ស អសង្គហិតត្តា, អត្ថតោ បន លព្ភតេវាតិ។ តេនាហ ‘‘លព្ភមានេបី’’តិ។ តស្សាតិ អញ្ញមញ្ញបច្ចយត្តស្ស។ ឯវន្តិ ‘‘ន អញ្ញមញ្ញវសេនា’’តិ ឥមិនា បការេន។ សមុទាយេកទេសវសេន សាមិវចនន្តិ អវយវាវយវិសម្ពន្ធេ អវយវិនិ សាមិវចនន្តិ អត្ថោ, និទ្ធារណេ វា ‘‘កណ្ហា គាវីន’’ន្តិអាទីសុ វិយ។
Katthacīti ‘‘rūpino dhammā arūpīnaṃ dhammānaṃ kañci kālaṃ sahajātapaccayena paccayo’’ti etasmiṃ niddese. Ettha hi aññamaññasahajātapaccayabhāvo labbhati. Vacanenāti ‘‘aññamañña’’nti iminā vacanena pāḷiyaṃ sahajātapaccayabhāvassa asaṅgahitattā, atthato pana labbhatevāti. Tenāha ‘‘labbhamānepī’’ti. Tassāti aññamaññapaccayattassa. Evanti ‘‘na aññamaññavasenā’’ti iminā pakārena. Samudāyekadesavasena sāmivacananti avayavāvayavisambandhe avayavini sāmivacananti attho, niddhāraṇe vā ‘‘kaṇhā gāvīna’’ntiādīsu viya.
សហជាតបច្ចយនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Sahajātapaccayaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / បដ្ឋានបាឡិ • Paṭṭhānapāḷi / (២) បច្ចយនិទ្ទេសោ • (2) Paccayaniddeso
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / បញ្ចបករណ-មូលដីកា • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ៦. សហជាតបច្ចយនិទ្ទេសវណ្ណនា • 6. Sahajātapaccayaniddesavaṇṇanā
