| Library / Tipiṭaka / ཏིཔིཊཀ • Tipiṭaka / པཉྩཔཀརཎ-ཨནུཊཱིཀཱ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
༦. སཧཛཱཏཔཙྩཡནིདྡེསཝཎྞནཱ
6. Sahajātapaccayaniddesavaṇṇanā
༦. པོརཱཎཔཱཋོཏི པུརཱཏནོ ཨཊྛཀཐཱཔཱཋོ། ཨིམསྶཱཏི ཨིམསྶ པདསྶ། ཨཝུཏྟསྶཱཏི པཱལི༹ཡཾ ཨཝུཏྟསྶ། ཡདིཔི སཧགཏསདྡསྶ ཨཏྠསཾཝཎྞནཱཡཾ སཾསཊྛསདྡསྶ ཝིཡ སམཱནཏྠསྶཔི ཀཏྠཙི སདྡནྟརསྶ ཨཏྠོ ཝུཙྩཏི པརིཡཱཡཝིསེསབོདྷནཏྠཾ, ཏཐཱཔི ན མཱུལསདྡསྶ ཨཏྠོ ཝིབྷཱཝིཏོ ཧོཏཱིཏི དསྶེནྟོ ཨཱཧ ‘‘ན ཙ…པེ॰… ཧོཏཱི’’ཏི། ‘‘ཨཉྙམཉྙ’’ནྟི ཙ ‘‘ཨཉྙཨཉྙ’’ནྟི ཝཏྟབྦེ མ-ཀཱརཱགམཾ ཀཏྭཱ ནིདྡེསོ, ཀམྨབྱཏིཧཱརེ ཙེཏཾ པདཾ, ཏསྨཱ ཨིཏརེཏརནྟི ཝུཏྟཾ ཧོཏི། པཙྩཡཔཙྩཡུཔྤནྣཱནཾ ཨེཀསྨིཾཡེཝ ཁཎེ པཙྩཡུཔྤནྣཔཙྩཡབྷཱཝསྶ ཨིཙྪིཏཏྟཱ ཡོ ཧི ཡསྶ པཙྩཡོ ཡསྨིཾ ཁཎེ, ཏསྨིཾཡེཝ ཁཎེ སོཔི ཏསྶ པཙྩཡོཏི ཨཡམེཏྠ ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡཏཱ། ཏཐཱ ཧི ཨཊྛཀཐཱཡཾ ‘‘ཨཉྙོ ཨཉྙསྶཱ’’ཏི ཝཏྭཱ ‘‘ཨིམིནཱ…པེ॰… དཱིཔེཏཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཨོཀྐམནཾ པཝིསནནྟི ཨཏྠོ། ཨཱསནཀྑཎེ ཧི དྷམྨཱ པུརིམབྷཝཏོ ཨིམཾ བྷཝཾ པཝིསནྟཱ ཝིཡ ཧོནྟི། ཏེན ཝུཏྟཾ ‘‘པརལོཀཏོ ཨིམཾ ལོཀཾ ཨཱགནྟྭཱ པཝིསནྟཾ ཝིཡ ཨུཔྤཛྫཏཱི’’ཏི། ཏསྨཱ ཨཝིསེསེན པཊིསནྡྷི ཨོཀྐནྟིསདྡཱབྷིདྷེཡྻཱཏི ཨདྷིཔྤཱཡེན ཝུཏྟཾ ‘‘ཨོཀྐནྟི…པེ॰… ཨདྷིཔྤཱཡེནཱཧཱ’’ཏི། ཏཾནིཝཱརཎཏྠནྟི ཏསྶ ཁཎནྟརེ རཱུཔཱིནཾ སཧཛཱཏཔཙྩཡབྷཱཝསྶ ‘‘ཀཉྩི ཀཱལེ ན སཧཛཱཏཔཙྩཡེན པཙྩཡོ’’ཏི ནིཝཱརཎཏྠཾ། ཏེན པདདྭཡེན སམཱནེསུ པཙྩཡཔཙྩཡུཔྤནྣདྷམྨེསུ པུརིམཏོ པཙྪིམསྶ ཝིསེསམཏྠཾ དསྶེཏི།
6. Porāṇapāṭhoti purātano aṭṭhakathāpāṭho. Imassāti imassa padassa. Avuttassāti pāḷiyaṃ avuttassa. Yadipi sahagatasaddassa atthasaṃvaṇṇanāyaṃ saṃsaṭṭhasaddassa viya samānatthassapi katthaci saddantarassa attho vuccati pariyāyavisesabodhanatthaṃ, tathāpi na mūlasaddassa attho vibhāvito hotīti dassento āha ‘‘na ca…pe… hotī’’ti. ‘‘Aññamañña’’nti ca ‘‘aññaañña’’nti vattabbe ma-kārāgamaṃ katvā niddeso, kammabyatihāre cetaṃ padaṃ, tasmā itaretaranti vuttaṃ hoti. Paccayapaccayuppannānaṃ ekasmiṃyeva khaṇe paccayuppannapaccayabhāvassa icchitattā yo hi yassa paccayo yasmiṃ khaṇe, tasmiṃyeva khaṇe sopi tassa paccayoti ayamettha aññamaññapaccayatā. Tathā hi aṭṭhakathāyaṃ ‘‘añño aññassā’’ti vatvā ‘‘iminā…pe… dīpetī’’ti vuttaṃ. Okkamanaṃ pavisananti attho. Āsanakkhaṇe hi dhammā purimabhavato imaṃ bhavaṃ pavisantā viya honti. Tena vuttaṃ ‘‘paralokato imaṃ lokaṃ āgantvā pavisantaṃ viya uppajjatī’’ti. Tasmā avisesena paṭisandhi okkantisaddābhidheyyāti adhippāyena vuttaṃ ‘‘okkanti…pe… adhippāyenāhā’’ti. Taṃnivāraṇatthanti tassa khaṇantare rūpīnaṃ sahajātapaccayabhāvassa ‘‘kañci kāle na sahajātapaccayena paccayo’’ti nivāraṇatthaṃ. Tena padadvayena samānesu paccayapaccayuppannadhammesu purimato pacchimassa visesamatthaṃ dasseti.
ཨེཝཉྩ ‘‘ཀཉྩི ཀཱལེ’’ཏི པདསྶ ‘‘ཀེཙི ཀཱལེཏི ཝཱ, ཀིསྨིཉྩི ཀཱལེ’’ཏི ཝཱ ཝིབྷཏྟིཝིཔལླཱསེན ཨཏྠོ གཧེཏབྦོཏི ཨདྷིཔྤཱཡེན པཋམཝིཀཔྤཾ དསྶེཏྭཱ ཨིདཱནི པཀཱརནྟརེན དསྶེཏུཾ ‘‘ཀཉྩི ཀཱལེཏི ཀེཙི ཀིསྨིཉྩི ཀཱལེཏི ཝཱ ཨཏྠོ’’ཏི ཨཱཧ། ཏེན ‘‘ཀཉྩཱི’’ཏི ཨཡཾ སཱམཉྙནིདྡེསོཏི དསྶེཏི། ཡོ ཧི ཨཡཾ ‘‘ཀེཙཱི’’ཏི པཙྩཏྟབཧུཝཙནཱབྷིདྷེཡྻོ ཨཏྠོ, ཡོ ཙ ‘‘ཀིསྨིཉྩཱི’’ཏི བྷུམྨེཀཝཙནཱབྷིདྷེཡྻོ, ཏདུབྷཡཾ སཏི ཀཱལཝནྟཀཱལཏཱཝིབྷཱགེ ཀིཾ-སདྡསྶ ཝཙནཱིཡཏཱསཱམཉྙེན པན ཨེཀཛ྄ཛྷཾ ཀཏྭཱ ‘‘ཀཉྩཱི’’ཏི པཱལི༹ཡཾ ཝུཏྟནྟི ཏཾ ཝིབྷཛིཏྭཱ དསྶེཏུཾ ‘‘ཀེཙི ཀིསྨིཉྩཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཨཊྛཀཐཱཡཾ པན ‘‘ཀིསྨིཉྩཱི’’ཏི བྷུམྨཝསེནེཝ ཝུཏྟཾ། ཏེན ཡཐཱཝུཏྟཨཏྠཝིབྷཱགེན པདེན། ཝཏྠུབྷཱུཏཱཏི ཝཏྠུསབྷཱཝཱ། ཧདཡརཱུཔམེཝ སནྡྷཱཡ ཝདཏི། རཱུཔནྟརཱནནྟི ཧདཡཝཏྠུཏོ ཨཉྙརཱུཔཱནཾ། ཨརཱུཔཱིནཾ སཧཛཱཏཔཙྩཡཏཾ པུབྦེ ‘‘ཨོཀྐནྟིཀྑཎེ ནཱམརཱུཔ’’ནྟི ཨེཏྠ ཨནིཝཱརིཏཾ ནིཝཱརེཏཱིཏི ཡོཛནཱ, ཏཐཱ ཝཏྠུསྶ ཙ ཀཱལནྟརེ པཊིསནྡྷིཀཱལཏོ ཨཉྙསྨིཾ ཀཱལེ ཨརཱུཔཱིནཾ ནིཝཱརེཏཱིཏི། ཨེཝཉྩ ཀཏྭཱཏིཨཱདིནཱ ཡཐཱཝུཏྟཨཏྠཝཎྞནཱཡ པཱལི༹ཡཾ ཝིབྷཏྟིནིདྡེསསྶ རཱུཔཀབྷཱཝམཱཧ། པུནཔི པུརིམཏོ པཙྪིམསྶ ཨུཔཙཡེན ཝིསེསཾ དསྶེཏུཾ ‘‘པུརིམེན ཙཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ པུརིམེནཱཏི ‘‘ཨོཀྐནྟིཀྑཎེ ནཱམརཱུཔ’’ནྟི ཨིམིནཱ པཙྩཡནིདྡེསཝཙནེན། ‘‘ཨེཀོ ཁནྡྷོ ཝཏྠུ ཙ ཏིཎྞཾ ཁནྡྷཱན’’ནྟིཨཱདིནཱ པཊིཙྩཝཱརཱདིཔཱཋེན། ཨཏྠཝིཝརཎཉྷི པཙྩཡནིདྡེསཔཱལི༹ཡཱ སབྦེཔི སཏྟ མཧཱཝཱརཱ། ཝཏྠུསྶ ཝཏྟབྦཏྟེ ཨཱཔནྣེ ཀིནྟི པཙྩཡོཏི ཏསྶ ནཱམསྶཱཏི ཡོཛནཱ། ཨེཏེནཱཏི ‘‘རཱུཔིནོ དྷམྨཱ ཨརཱུཔཱིནཾ དྷམྨཱན’’ནྟི ཨེཏེན ཝཙནེན། ཀེཝལསྶཱཏི ནཱམརཧིཏསྶ ཝཏྠུསྶ། ཏཐཱཏི ནཱམསྶ པཙྩཡབྷཱཝེན།
Evañca ‘‘kañci kāle’’ti padassa ‘‘keci kāleti vā, kismiñci kāle’’ti vā vibhattivipallāsena attho gahetabboti adhippāyena paṭhamavikappaṃ dassetvā idāni pakārantarena dassetuṃ ‘‘kañci kāleti kecikismiñci kāleti vā attho’’ti āha. Tena ‘‘kañcī’’ti ayaṃ sāmaññaniddesoti dasseti. Yo hi ayaṃ ‘‘kecī’’ti paccattabahuvacanābhidheyyo attho, yo ca ‘‘kismiñcī’’ti bhummekavacanābhidheyyo, tadubhayaṃ sati kālavantakālatāvibhāge kiṃ-saddassa vacanīyatāsāmaññena pana ekajjhaṃ katvā ‘‘kañcī’’ti pāḷiyaṃ vuttanti taṃ vibhajitvā dassetuṃ ‘‘keci kismiñcī’’ti vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘kismiñcī’’ti bhummavaseneva vuttaṃ. Tena yathāvuttaatthavibhāgena padena. Vatthubhūtāti vatthusabhāvā. Hadayarūpameva sandhāya vadati. Rūpantarānanti hadayavatthuto aññarūpānaṃ. Arūpīnaṃ sahajātapaccayataṃ pubbe ‘‘okkantikkhaṇe nāmarūpa’’nti ettha anivāritaṃ nivāretīti yojanā, tathā vatthussa ca kālantare paṭisandhikālato aññasmiṃ kāle arūpīnaṃ nivāretīti. Evañca katvātiādinā yathāvuttaatthavaṇṇanāya pāḷiyaṃ vibhattiniddesassa rūpakabhāvamāha. Punapi purimato pacchimassa upacayena visesaṃ dassetuṃ ‘‘purimena cā’’tiādi vuttaṃ. Tattha purimenāti ‘‘okkantikkhaṇe nāmarūpa’’nti iminā paccayaniddesavacanena. ‘‘Eko khandho vatthu ca tiṇṇaṃ khandhāna’’ntiādinā paṭiccavārādipāṭhena. Atthavivaraṇañhi paccayaniddesapāḷiyā sabbepi satta mahāvārā. Vatthussa vattabbatte āpanne kinti paccayoti tassa nāmassāti yojanā. Etenāti ‘‘rūpino dhammā arūpīnaṃ dhammāna’’nti etena vacanena. Kevalassāti nāmarahitassa vatthussa. Tathāti nāmassa paccayabhāvena.
ཀཏྠཙཱིཏི ‘‘རཱུཔིནོ དྷམྨཱ ཨརཱུཔཱིནཾ དྷམྨཱནཾ ཀཉྩི ཀཱལཾ སཧཛཱཏཔཙྩཡེན པཙྩཡོ’’ཏི ཨེཏསྨིཾ ནིདྡེསེ། ཨེཏྠ ཧི ཨཉྙམཉྙསཧཛཱཏཔཙྩཡབྷཱཝོ ལབྦྷཏི། ཝཙནེནཱཏི ‘‘ཨཉྙམཉྙ’’ནྟི ཨིམིནཱ ཝཙནེན པཱལི༹ཡཾ སཧཛཱཏཔཙྩཡབྷཱཝསྶ ཨསངྒཧིཏཏྟཱ, ཨཏྠཏོ པན ལབྦྷཏེཝཱཏི། ཏེནཱཧ ‘‘ལབྦྷམཱནེཔཱི’’ཏི། ཏསྶཱཏི ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡཏྟསྶ། ཨེཝནྟི ‘‘ན ཨཉྙམཉྙཝསེནཱ’’ཏི ཨིམིནཱ པཀཱརེན། སམུདཱཡེཀདེསཝསེན སཱམིཝཙནནྟི ཨཝཡཝཱཝཡཝིསམྦནྡྷེ ཨཝཡཝིནི སཱམིཝཙནནྟི ཨཏྠོ, ནིདྡྷཱརཎེ ཝཱ ‘‘ཀཎྷཱ གཱཝཱིན’’ནྟིཨཱདཱིསུ ཝིཡ།
Katthacīti ‘‘rūpino dhammā arūpīnaṃ dhammānaṃ kañci kālaṃ sahajātapaccayena paccayo’’ti etasmiṃ niddese. Ettha hi aññamaññasahajātapaccayabhāvo labbhati. Vacanenāti ‘‘aññamañña’’nti iminā vacanena pāḷiyaṃ sahajātapaccayabhāvassa asaṅgahitattā, atthato pana labbhatevāti. Tenāha ‘‘labbhamānepī’’ti. Tassāti aññamaññapaccayattassa. Evanti ‘‘na aññamaññavasenā’’ti iminā pakārena. Samudāyekadesavasena sāmivacananti avayavāvayavisambandhe avayavini sāmivacananti attho, niddhāraṇe vā ‘‘kaṇhā gāvīna’’ntiādīsu viya.
སཧཛཱཏཔཙྩཡནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Sahajātapaccayaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ཏིཔིཊཀ (མཱུལ) • Tipiṭaka (Mūla) / ཨབྷིདྷམྨཔིཊཀ • Abhidhammapiṭaka / པཊྛཱནཔཱལི༹ • Paṭṭhānapāḷi / (༢) པཙྩཡནིདྡེསོ • (2) Paccayaniddeso
ཊཱིཀཱ • Tīkā / ཨབྷིདྷམྨཔིཊཀ (ཊཱིཀཱ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / པཉྩཔཀརཎ-མཱུལཊཱིཀཱ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ༦. སཧཛཱཏཔཙྩཡནིདྡེསཝཎྞནཱ • 6. Sahajātapaccayaniddesavaṇṇanā
