| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปญฺจปกรณ-อนุฎีกา • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
๒. สหชาตวารวณฺณนา
2. Sahajātavāravaṇṇanā
๒๓๔-๒๔๒. สหชาตปจฺจยกรณนฺติ สหชาตํ ปจฺจยธมฺมํ ปจฺจยํ กตฺวา ปวตฺติฯ สหชาตายตฺตภาวคมนนฺติ สหชาเต ปจฺจยธเมฺม อายตฺตภาวสฺส คมนํ ปจฺจยุปฺปนฺนสฺส อตฺตนา สหชาตปจฺจยายตฺตวุตฺติตา ฯ เอตฺถ จ สหชาตปจฺจยสงฺขาตํ สหชาตํ กโรตีติ สหชาโต, ตถาปวโตฺต ปจฺจยุปฺปนฺนธโมฺมฯ ตตฺถ ปวตฺตมาโน สหชาตสโทฺท ยสฺมา ตสฺส ปจฺจยุปฺปนฺนสฺส อตฺตนา สหชาตํ ปจฺจยธมฺมํ ปจฺจยํ กตฺวา ปวตฺติํ ตทายตฺตภาวูปคมนญฺจ วทตีติ วุจฺจติ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘สหชาตสเทฺทน…เป.… วุตฺต’’นฺติฯ ตสฺส กรณสฺส คมนสฺส วาติ ตสฺส ยถาวุตฺตสฺส สหชาตปจฺจยกรณสฺส สหชาตายตฺตภาวูปคมนสฺส วาฯ ‘‘กุสลํ ธมฺมํ สหชาโต’’ติ อิมสฺส กุสลํ ธมฺมํ สหชาตํ ตํสหภาวิตญฺจ ปจฺจยํ กตฺวาติ อยมโตฺถติ อาห ‘‘กุสลาทีนํ กมฺมภาวโต’’ติฯ สหชาตปจฺจยสหภาวีนํ ปจฺจยานํ สงฺคณฺหตฺถเญฺหตฺถ ‘‘สหชาตายตฺตภาวคมนํ วา’’ติ วุตฺตํฯ
234-242. Sahajātapaccayakaraṇanti sahajātaṃ paccayadhammaṃ paccayaṃ katvā pavatti. Sahajātāyattabhāvagamananti sahajāte paccayadhamme āyattabhāvassa gamanaṃ paccayuppannassa attanā sahajātapaccayāyattavuttitā . Ettha ca sahajātapaccayasaṅkhātaṃ sahajātaṃ karotīti sahajāto, tathāpavatto paccayuppannadhammo. Tattha pavattamāno sahajātasaddo yasmā tassa paccayuppannassa attanā sahajātaṃ paccayadhammaṃ paccayaṃ katvā pavattiṃ tadāyattabhāvūpagamanañca vadatīti vuccati, tasmā vuttaṃ ‘‘sahajātasaddena…pe… vutta’’nti. Tassa karaṇassa gamanassa vāti tassa yathāvuttassa sahajātapaccayakaraṇassa sahajātāyattabhāvūpagamanassa vā. ‘‘Kusalaṃ dhammaṃ sahajāto’’ti imassa kusalaṃ dhammaṃ sahajātaṃ taṃsahabhāvitañca paccayaṃ katvāti ayamatthoti āha ‘‘kusalādīnaṃ kammabhāvato’’ti. Sahajātapaccayasahabhāvīnaṃ paccayānaṃ saṅgaṇhatthañhettha ‘‘sahajātāyattabhāvagamanaṃ vā’’ti vuttaṃ.
ตํกมฺมภาวโตติ เตสํ ยถาวุตฺตปจฺจยกรณตทายตฺตภาวคมนานํ กมฺมภาวโตฯ อฎฺฐกถายํ ปน ‘‘กุสลํ ธมฺมํ สหชาโตติ กุสลํ ธมฺมํ ปฎิจฺจ เตน สหชาโต หุตฺวา’’ติ ปฎิจฺจสทฺทํ อาหริตฺวา อโตฺถ วุโตฺต, ตํ ‘‘ปฎิจฺจโตฺถ สหชาตโตฺถ’’ติ กตฺวา วุตฺตํฯ สหชาตสทฺทโยเค กุสลํ ธมฺมนฺติ อุปโยควจนสฺส ยุตฺติ น วุตฺตา, ‘‘เตน สหชาโต หุตฺวา’’ติ ปน วุตฺตตฺตา กรณเตฺถ อุปโยควจนนฺติ ทสฺสิตนฺติ เกจิฯ นิสฺสยวาเร ปน กุสลํ ธมฺมํ นิสฺสยเตฺถน ปจฺจยํ กตฺวาติ วทเนฺตน อิธาปิ ‘‘กุสลํ ธมฺมํ สหชาตเตฺถน ปจฺจยํ กตฺวา’’ติ อยมโตฺถ วุโตฺตเยว โหติ, ปฎิจฺจสทฺทาหรณมฺปิ อิมเมวตฺถํ ญาเปตีติ ทฎฺฐพฺพํฯ อุปาทารูปํ กิญฺจิ ภูตรูปสฺส อนุปาลกํ อุปตฺถมฺภกญฺจ โหนฺตมฺปิ สหชาตลกฺขเณน น โหติ, ตสฺมา ปฎิจฺจตฺถํ น ผรตีติ อาห ‘‘ปฎิจฺจาติ อิมินา วจเนน ทีปิโต ปจฺจโย น โหตี’’ติฯ นิทสฺสนวเสน วุตฺตนฺติ อุทาหรณวเสน วุตฺตํ, น อนวเสสโตติ อโตฺถฯ ยถาวุโตฺตติ ปฎิจฺจตฺถผรณวเสน วุโตฺตฯ ยถา จ อุปาทารูปํ ภูตรูปสฺส อุปาทารูปสฺส จ ปจฺจโย น โหติ, เอวํ ฐเปตฺวา ฉ วตฺถูนิ เสสรูปานิ อรูปธมฺมานํ ปจฺจโย น โหตีติ ทเสฺสโนฺต ‘‘วตฺถุวชฺชานิ รูปานิ จ อรูปาน’’นฺติ อาหฯ
Taṃkammabhāvatoti tesaṃ yathāvuttapaccayakaraṇatadāyattabhāvagamanānaṃ kammabhāvato. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘kusalaṃ dhammaṃ sahajātoti kusalaṃ dhammaṃ paṭicca tena sahajāto hutvā’’ti paṭiccasaddaṃ āharitvā attho vutto, taṃ ‘‘paṭiccattho sahajātattho’’ti katvā vuttaṃ. Sahajātasaddayoge kusalaṃ dhammanti upayogavacanassa yutti na vuttā, ‘‘tena sahajāto hutvā’’ti pana vuttattā karaṇatthe upayogavacananti dassitanti keci. Nissayavāre pana kusalaṃ dhammaṃ nissayatthena paccayaṃ katvāti vadantena idhāpi ‘‘kusalaṃ dhammaṃ sahajātatthena paccayaṃ katvā’’ti ayamattho vuttoyeva hoti, paṭiccasaddāharaṇampi imamevatthaṃ ñāpetīti daṭṭhabbaṃ. Upādārūpaṃ kiñci bhūtarūpassa anupālakaṃ upatthambhakañca hontampi sahajātalakkhaṇena na hoti, tasmā paṭiccatthaṃ na pharatīti āha ‘‘paṭiccāti iminā vacanena dīpito paccayo na hotī’’ti. Nidassanavasena vuttanti udāharaṇavasena vuttaṃ, na anavasesatoti attho. Yathāvuttoti paṭiccatthapharaṇavasena vutto. Yathā ca upādārūpaṃ bhūtarūpassa upādārūpassa ca paccayo na hoti, evaṃ ṭhapetvā cha vatthūni sesarūpāni arūpadhammānaṃ paccayo na hotīti dassento ‘‘vatthuvajjāni rūpāni ca arūpāna’’nti āha.
สหชาตวารวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Sahajātavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / อภิธมฺมปิฎก • Abhidhammapiṭaka / ปฎฺฐานปาฬิ • Paṭṭhānapāḷi / ๑. กุสลตฺติกํ • 1. Kusalattikaṃ
ฎีกา • Tīkā / อภิธมฺมปิฎก (ฎีกา) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ปญฺจปกรณ-มูลฎีกา • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ๒. สหชาตวารวณฺณนา • 2. Sahajātavāravaṇṇanā
