| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
५. सहसेय्यसिक्खापदं
5. Sahaseyyasikkhāpadaṃ
४९. पञ्चमे मुट्ठा सति एतेसन्ति मुट्ठस्सती। नत्थि सम्पजानं एतेसन्ति असम्पजाना। भवङ्गोतिण्णकालेति निद्दोक्कमनकाले।
49. Pañcame muṭṭhā sati etesanti muṭṭhassatī. Natthi sampajānaṃ etesanti asampajānā. Bhavaṅgotiṇṇakāleti niddokkamanakāle.
५०. ‘‘पकतिया’’ति पदं ‘‘देन्ती’’ति पदे विसेसनं। ते भिक्खू देन्तीति सम्बन्धो। ‘‘गारवेना’’ति पदञ्च ‘‘सिक्खाकामताया’’ति पदञ्च ‘‘देन्ती’’ति पदे हेतु। सीसस्स उपधानं उस्सीसं, तस्स करीयते उस्सीसकरणं , तंयेव अत्थो पयोजनं उस्सीसकरणत्थो, तदत्थाय। तत्राति पुरिमवचनापेक्खं, ‘‘सिक्खाकामताया’’ति वचनेति अत्थो। निदस्सनन्ति सेसो। अथ वा सिक्खाकामतायाति पच्चत्ते भुम्मवचनं। ‘‘इदम्पिस्स होति सीलस्मि’’न्तिआदीसु (दी॰ नि॰ १.१९५ आदयो) विय। इदम्पि सिक्खाकामताय अयं सिक्खाकामता सिक्खाकामभावो होतीति योजना। एस नयो ‘‘तत्रिदं समन्तपासादिकाय समन्तपासादिकत्तस्मि’’न्तिआदीसुपि। भिक्खू खिपन्तीति योजना। तन्ति आयस्मन्तं राहुलं। अथाति खिपनतो पच्छा। इदन्ति वत्थु। सम्मुञ्चनिकचवरछड्डनकानि सन्धाय वुत्तं। तेनायस्मता राहुलेन पातितं नु खोति योजना। सो पनायस्मा गच्छतीति सम्बन्धो। अपरिभोगा अञ्ञेसन्ति अञ्ञेहि न परिभुञ्जितब्बा।
50. ‘‘Pakatiyā’’ti padaṃ ‘‘dentī’’ti pade visesanaṃ. Te bhikkhū dentīti sambandho. ‘‘Gāravenā’’ti padañca ‘‘sikkhākāmatāyā’’ti padañca ‘‘dentī’’ti pade hetu. Sīsassa upadhānaṃ ussīsaṃ, tassa karīyate ussīsakaraṇaṃ, taṃyeva attho payojanaṃ ussīsakaraṇattho, tadatthāya. Tatrāti purimavacanāpekkhaṃ, ‘‘sikkhākāmatāyā’’ti vacaneti attho. Nidassananti seso. Atha vā sikkhākāmatāyāti paccatte bhummavacanaṃ. ‘‘Idampissa hoti sīlasmi’’ntiādīsu (dī. ni. 1.195 ādayo) viya. Idampi sikkhākāmatāya ayaṃ sikkhākāmatā sikkhākāmabhāvo hotīti yojanā. Esa nayo ‘‘tatridaṃ samantapāsādikāya samantapāsādikattasmi’’ntiādīsupi. Bhikkhū khipantīti yojanā. Tanti āyasmantaṃ rāhulaṃ. Athāti khipanato pacchā. Idanti vatthu. Sammuñcanikacavarachaḍḍanakāni sandhāya vuttaṃ. Tenāyasmatā rāhulena pātitaṃ nu khoti yojanā. So panāyasmā gacchatīti sambandho. Aparibhogā aññesanti aññehi na paribhuñjitabbā.
५१. हीति सच्चं, यस्मा वा। सयनं सेय्या, कायपसारणकिरिया, सयन्ति एत्थाति सेय्या, मञ्चपीठादि। तदुभयम्पि एकसेसेन वा सामञ्ञनिद्देसेन वा एकतो कत्वा ‘‘सहसेय्य’’न्ति वुत्तन्ति दस्सेन्तो आह ‘‘सेय्या’’तिआदि। तत्थाति द्वीसु सेय्यासु। तस्माति यस्मा द्वे सेय्या दस्सिता, तस्मा। ‘‘सब्बच्छन्ना’’तिआदिना लक्खणं वुत्तन्ति योजना। पाकटवोहारन्ति लोके विदितं वचनं। दुस्सकुटियन्ति दुस्सेन छादितकुटियं। अट्ठकथासु यथावुत्ते पञ्चविधच्छदनेयेव गय्हमाने को दोसोति आह ‘‘पञ्चविधच्छदनेयेवा’’तिआदि। यं पन सेनासनं परिक्खित्तन्ति सम्बन्धो। पाकारेन वाति इट्ठकसिलादारुना वा। अञ्ञेन वाति किलञ्जादिना वा। वत्थेनपीति पिसद्दो पगेव इट्ठकादिनाति दस्सेति। यस्साति सेनासनसङ्खाताय सेय्याय। उपरीति वा समन्ततोति वा योजना। एकेन द्वारेन पविसित्वा सब्बपासादस्स वळञ्जितब्बतं सन्धाय वुत्तं ‘‘एकूपचारो’’ति। सतगब्भं वा चतुस्सालं एकूपचारं होतीति सम्बन्धो। तन्ति सेनासनसङ्खातं सेय्यं।
51.Hīti saccaṃ, yasmā vā. Sayanaṃ seyyā, kāyapasāraṇakiriyā, sayanti etthāti seyyā, mañcapīṭhādi. Tadubhayampi ekasesena vā sāmaññaniddesena vā ekato katvā ‘‘sahaseyya’’nti vuttanti dassento āha ‘‘seyyā’’tiādi. Tatthāti dvīsu seyyāsu. Tasmāti yasmā dve seyyā dassitā, tasmā. ‘‘Sabbacchannā’’tiādinā lakkhaṇaṃ vuttanti yojanā. Pākaṭavohāranti loke viditaṃ vacanaṃ. Dussakuṭiyanti dussena chāditakuṭiyaṃ. Aṭṭhakathāsu yathāvutte pañcavidhacchadaneyeva gayhamāne ko dosoti āha ‘‘pañcavidhacchadaneyevā’’tiādi. Yaṃ pana senāsanaṃ parikkhittanti sambandho. Pākārena vāti iṭṭhakasilādārunā vā. Aññena vāti kilañjādinā vā. Vatthenapīti pisaddo pageva iṭṭhakādināti dasseti. Yassāti senāsanasaṅkhātāya seyyāya. Uparīti vā samantatoti vā yojanā. Ekena dvārena pavisitvā sabbapāsādassa vaḷañjitabbataṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘ekūpacāro’’ti. Satagabbhaṃ vā catussālaṃ ekūpacāraṃ hotīti sambandho. Tanti senāsanasaṅkhātaṃ seyyaṃ.
तत्थाति सेनासनसङ्खातायं सेय्यायं। सम्बहुला सामणेरा सचे होन्ति, एको भिक्खु सचे होतीति योजना। ‘‘सामणेरा’’ति इदं पच्चासन्नवसेन वुत्तं, उपलक्खणवसेन वा अञ्ञेहिपि सहसेय्यानं आपत्तिसम्भवतो। तेति सामणेरा। सब्बेसन्ति भिक्खूनं। तस्साति सामणेरस्स। एसेव नयोति एसो एव नयो, न अञ्ञो नयोति अत्थो। अथ वा एसेव नयोति एसो इव नयो, एसो एतादिसो नयो इव अयं नयो दट्ठब्बोति अत्थो।
Tatthāti senāsanasaṅkhātāyaṃ seyyāyaṃ. Sambahulā sāmaṇerā sace honti, eko bhikkhu sace hotīti yojanā. ‘‘Sāmaṇerā’’ti idaṃ paccāsannavasena vuttaṃ, upalakkhaṇavasena vā aññehipi sahaseyyānaṃ āpattisambhavato. Teti sāmaṇerā. Sabbesanti bhikkhūnaṃ. Tassāti sāmaṇerassa. Eseva nayoti eso eva nayo, na añño nayoti attho. Atha vā eseva nayoti eso iva nayo, eso etādiso nayo iva ayaṃ nayo daṭṭhabboti attho.
अपि चाति एकंसेन। एत्थाति इमस्मिं सिक्खापदे। चतुक्कन्ति एकावासएकानुपसम्पन्नं, एकावासनानुपसम्पन्नं, नानावासएकानुपसम्पन्नं, नानावासनानुपसम्पन्नन्ति चतुसमूहं, चतुपरिमाणं वा। योति भिक्खु। हिसद्दो वित्थारजोतको, तं वचनं वित्थारयिस्सामीति अत्थो, वित्थारो मया वुच्चतेति वा। देवसिकन्ति दिवसे दिवसे। णिकपच्चयो हि विच्छत्थवाचको। योपि सहसेय्यं कप्पेति, तस्सापि आपत्तीति योजेतब्बो। तत्राति ‘‘तिरच्छानगतेनापी’’ति वचने।
Api cāti ekaṃsena. Etthāti imasmiṃ sikkhāpade. Catukkanti ekāvāsaekānupasampannaṃ, ekāvāsanānupasampannaṃ, nānāvāsaekānupasampannaṃ, nānāvāsanānupasampannanti catusamūhaṃ, catuparimāṇaṃ vā. Yoti bhikkhu. Hisaddo vitthārajotako, taṃ vacanaṃ vitthārayissāmīti attho, vitthāro mayā vuccateti vā. Devasikanti divase divase. Ṇikapaccayo hi vicchatthavācako. Yopi sahaseyyaṃ kappeti, tassāpi āpattīti yojetabbo. Tatrāti ‘‘tiracchānagatenāpī’’ti vacane.
‘‘अपदानं अहिमच्छा, द्विपदानञ्च कुक्कुटी।
‘‘Apadānaṃ ahimacchā, dvipadānañca kukkuṭī;
चतुप्पदानं मज्जारी, वत्थु पाराजिकस्सिमा’’ति॥ (पारा॰ अट्ठ॰ १.५५)।
Catuppadānaṃ majjārī, vatthu pārājikassimā’’ti. (pārā. aṭṭha. 1.55);
इमं गाथं सन्धाय वुत्तं ‘‘वुत्तनयेनेवा’’ति। तस्माति यस्मा वेदितब्बो, तस्मा। गोधाति कुण्डो। बिळालोति आखुभुजो। मङ्गुसोति नकुलो।
Imaṃ gāthaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘vuttanayenevā’’ti. Tasmāti yasmā veditabbo, tasmā. Godhāti kuṇḍo. Biḷāloti ākhubhujo. Maṅgusoti nakulo.
असम्बद्धभित्तिकस्स कतपासादस्साति योजना। तुलाति एत्थ तुला नाम थम्भान, मुपरि दक्खिणुत्तरवित्थारवसेन ठपितो दारुविसेसो थलति थम्भेसु पतिट्ठातीति कत्वा। ता पन हेट्ठिमपरिच्छेदतो तिस्सो, उक्कट्ठपरिच्छेदेन पन पञ्चसत्तनवादयो। नानूपचारे पासादेति सम्बन्धो।
Asambaddhabhittikassa katapāsādassāti yojanā. Tulāti ettha tulā nāma thambhāna, mupari dakkhiṇuttaravitthāravasena ṭhapito dāruviseso thalati thambhesu patiṭṭhātīti katvā. Tā pana heṭṭhimaparicchedato tisso, ukkaṭṭhaparicchedena pana pañcasattanavādayo. Nānūpacāre pāsādeti sambandho.
वाळसङ्घाटादीसूति वाळरूपं दस्सेत्वा कतेसु सङ्घाटादीसु। आदिसद्देन तुलं सङ्गण्हाति। एत्थ च सङ्घाटो नाम तुलान, मुपरि पुब्बपच्छिमायामवसेन ठपितो कट्ठविसेसो सम्मा घटेन्ति एत्थ गोपानस्यादयोति कत्वा। ते पन तयो होन्ति। निब्बकोसब्भन्तरेति छदनकोटिअब्भन्तरे। परिमण्डलं वा चतुरस्सं वा सेनासनं होतीति सम्बन्धो। तत्राति तस्मिं सेनासने। अपरिच्छिन्नो गब्भस्स उपचारो एतेसन्ति अपरिच्छिन्नगब्भूपचारा सब्बगब्भा, ते पविसन्तीति अत्थो। निपन्नानं भिक्खूनन्ति योजना। तत्राति तस्मिं पमुखे। पमुखस्स सब्बच्छन्नत्ता, सब्बपरिच्छन्नत्ता च आपत्तिं करोतीति योजना। ननु पमुखे छन्नमेव अत्थि, नो परिच्छन्नन्ति आह ‘‘गब्भपरिक्खेपो’’तिआदि। हीति सच्चं।
Vāḷasaṅghāṭādīsūti vāḷarūpaṃ dassetvā katesu saṅghāṭādīsu. Ādisaddena tulaṃ saṅgaṇhāti. Ettha ca saṅghāṭo nāma tulāna, mupari pubbapacchimāyāmavasena ṭhapito kaṭṭhaviseso sammā ghaṭenti ettha gopānasyādayoti katvā. Te pana tayo honti. Nibbakosabbhantareti chadanakoṭiabbhantare. Parimaṇḍalaṃ vā caturassaṃ vā senāsanaṃ hotīti sambandho. Tatrāti tasmiṃ senāsane. Aparicchinno gabbhassa upacāro etesanti aparicchinnagabbhūpacārā sabbagabbhā, te pavisantīti attho. Nipannānaṃ bhikkhūnanti yojanā. Tatrāti tasmiṃ pamukhe. Pamukhassa sabbacchannattā, sabbaparicchannattā ca āpattiṃ karotīti yojanā. Nanu pamukhe channameva atthi, no paricchannanti āha ‘‘gabbhaparikkhepo’’tiādi. Hīti saccaṃ.
यं पन अन्धकट्ठकथायं वुत्तन्ति सम्बन्धो। जगतीति पथविया च मन्दिरालिन्दवत्थुस्स च नाममेतं। इध पन मन्दिरालिन्दवत्थुसङ्खाता भूभेदा गहिता। तत्थाति अन्धकट्ठकथायं। कस्मा पाळिया न समेतीति आह ‘‘दसहत्थुब्बेधापी’’तिआदि। हीति यस्मा। तत्थाति अन्धकट्ठकथायं। येपि महापासादा होन्तीति योजना। तेसुपीति महापासादेसुपि।
Yaṃ pana andhakaṭṭhakathāyaṃ vuttanti sambandho. Jagatīti pathaviyā ca mandirālindavatthussa ca nāmametaṃ. Idha pana mandirālindavatthusaṅkhātā bhūbhedā gahitā. Tatthāti andhakaṭṭhakathāyaṃ. Kasmā pāḷiyā na sametīti āha ‘‘dasahatthubbedhāpī’’tiādi. Hīti yasmā. Tatthāti andhakaṭṭhakathāyaṃ. Yepi mahāpāsādā hontīti yojanā. Tesupīti mahāpāsādesupi.
सुधाछदनमण्डपस्साति एत्थ ‘‘सुधा’’ति इदं उपलक्खणवसेन वुत्तं येन केनचि छदनमण्डपस्सापि अधिप्पेतत्ता। मण्डं वुच्चति सूरियरस्मि, तं पाति रक्खति, ततो वा जनन्ति मण्डपं। ननु एकूपचारं होति पाकारस्स छिद्दत्ताति आह ‘‘न ही’’तिआदि। हीति सच्चं, यस्मा वा। वळञ्जनत्थाय एवाति एवकारो योजेतब्बो। तेनाह ‘‘न वळञ्जनूपच्छेदनत्थाया’’ति। अथ वा ‘‘सद्दन्तरत्थापोहनेन सद्दो अत्थं वदती’’ति (उदा॰ अट्ठ॰ १; दी॰ नि॰ टि॰ १.१; म॰ नि॰ टी॰ १.मूलपरियायसुत्तवण्णना; सं॰ नि॰ टी॰ १.१.ओघतरणसुत्तवण्णना; अ॰ नि॰ टी॰ १.१.रुपादिवग्गवण्णना) वुत्तत्ता ‘‘न वळञ्जनूपच्छेदनत्थाया’’ति वुत्तं। कवाटन्ति एत्थ द्वारमेव अधिप्पेतं परियायेन वुत्तत्ता, असति च द्वारे कवाटस्साभावतो। संवरणविवरणकाले कवति सद्दं करोतीति कवाटं।
Sudhāchadanamaṇḍapassāti ettha ‘‘sudhā’’ti idaṃ upalakkhaṇavasena vuttaṃ yena kenaci chadanamaṇḍapassāpi adhippetattā. Maṇḍaṃ vuccati sūriyarasmi, taṃ pāti rakkhati, tato vā jananti maṇḍapaṃ. Nanu ekūpacāraṃ hoti pākārassa chiddattāti āha ‘‘na hī’’tiādi. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Vaḷañjanatthāya evāti evakāro yojetabbo. Tenāha ‘‘na vaḷañjanūpacchedanatthāyā’’ti. Atha vā ‘‘saddantaratthāpohanena saddo atthaṃ vadatī’’ti (udā. aṭṭha. 1; dī. ni. ṭi. 1.1; ma. ni. ṭī. 1.mūlapariyāyasuttavaṇṇanā; saṃ. ni. ṭī. 1.1.oghataraṇasuttavaṇṇanā; a. ni. ṭī. 1.1.rupādivaggavaṇṇanā) vuttattā ‘‘na vaḷañjanūpacchedanatthāyā’’ti vuttaṃ. Kavāṭanti ettha dvārameva adhippetaṃ pariyāyena vuttattā, asati ca dvāre kavāṭassābhāvato. Saṃvaraṇavivaraṇakāle kavati saddaṃ karotīti kavāṭaṃ.
तत्राति ‘‘एकूपचारत्ता’’ति वचने। यस्साति परवादिनो। अनुयोगो सियाति योजना। इधाति इमस्मिं सहसेय्यसिक्खापदे, वुत्तन्ति सम्बन्धो। तत्थाति पिहितद्वारे गब्भे। सोति परवादी। सब्बच्छन्नत्ता आपत्ति इति वुत्तेति योजना। एसेव नयो ‘‘सब्बपरिच्छन्नता न होती’’ति एत्थापि। पच्चागमिस्सतीति पति आगमिस्सति, पुन आगमिस्सतीति अत्थो।
Tatrāti ‘‘ekūpacārattā’’ti vacane. Yassāti paravādino. Anuyogo siyāti yojanā. Idhāti imasmiṃ sahaseyyasikkhāpade, vuttanti sambandho. Tatthāti pihitadvāre gabbhe. Soti paravādī. Sabbacchannattā āpatti iti vutteti yojanā. Eseva nayo ‘‘sabbaparicchannatā na hotī’’ti etthāpi. Paccāgamissatīti pati āgamissati, puna āgamissatīti attho.
ब्यञ्जनमत्तेनेवाति ‘‘सब्बच्छन्ना’’तिआदिअक्खरपदमत्तेनेव, न अत्थवसेन। ‘‘एवञ्च सती’’ति इमिना अब्यापितदोसं दस्सेति। ततोति अनापत्तितो, परिहायेय्याति सम्बन्धो। तस्माति यस्मा अनियतेसु वुत्तं, तस्मा। तत्थाति अनियतेसु। इधापीति इमस्मिं सिक्खापदेपि। यं यन्ति सेनासनं। सब्बत्थाति सब्बेसु सेनासनेसु, सहसेय्यापत्ति होतीति सम्बन्धो।
Byañjanamattenevāti ‘‘sabbacchannā’’tiādiakkharapadamatteneva, na atthavasena. ‘‘Evañca satī’’ti iminā abyāpitadosaṃ dasseti. Tatoti anāpattito, parihāyeyyāti sambandho. Tasmāti yasmā aniyatesu vuttaṃ, tasmā. Tatthāti aniyatesu. Idhāpīti imasmiṃ sikkhāpadepi. Yaṃ yanti senāsanaṃ. Sabbatthāti sabbesu senāsanesu, sahaseyyāpatti hotīti sambandho.
५३. द्वीसु अट्ठकथावादेसु महाअट्ठकथावादोव युत्तोति सो पच्छा वुत्तो।
53. Dvīsu aṭṭhakathāvādesu mahāaṭṭhakathāvādova yuttoti so pacchā vutto.
इमिनापीति सेनम्बमण्डपेनापि। एतन्ति जगतिया अपरिक्खित्ततं। यथाति यंसद्दत्थो ततियन्तनिपातो, येन सेनम्बमण्डपेनाति अत्थोति। पञ्चमं।
Imināpīti senambamaṇḍapenāpi. Etanti jagatiyā aparikkhittataṃ. Yathāti yaṃsaddattho tatiyantanipāto, yena senambamaṇḍapenāti atthoti. Pañcamaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / १. मुसावादवग्गो • 1. Musāvādavaggo
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ५. सहसेय्यसिक्खापदवण्णना • 5. Sahaseyyasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ५. सहसेय्यसिक्खापदवण्णना • 5. Sahaseyyasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / ५. पठमसहसेय्यसिक्खापदवण्णना • 5. Paṭhamasahaseyyasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / ५. सहसेय्यसिक्खापदवण्णना • 5. Sahaseyyasikkhāpadavaṇṇanā
