| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
५. सहसेय्यसिक्खापदवण्णना
5. Sahaseyyasikkhāpadavaṇṇanā
४९. पञ्चमसिक्खापदे – मुट्ठस्सती असम्पजानाति पुब्बभागे सतिसम्पजञ्ञस्स अकरणवसेनेतं वुत्तं, भवङ्गोतिण्णकाले पन कुतो सतिसम्पजञ्ञन्ति! विकूजमानाति विप्पलपमाना । काकच्छमानाति नासाय काकसद्दं विय निरत्थकसद्दं मुञ्चमाना। उपासकाति पठमतरं उट्ठितउपासका।
49. Pañcamasikkhāpade – muṭṭhassatī asampajānāti pubbabhāge satisampajaññassa akaraṇavasenetaṃ vuttaṃ, bhavaṅgotiṇṇakāle pana kuto satisampajaññanti! Vikūjamānāti vippalapamānā . Kākacchamānāti nāsāya kākasaddaṃ viya niratthakasaddaṃ muñcamānā. Upāsakāti paṭhamataraṃ uṭṭhitaupāsakā.
५०. एतदवोचुन्ति ‘‘भगवता आवुसो राहुल सिक्खापदं पञ्ञत्त’’न्ति भिक्खू सिक्खापदगारवेनेव एतं अवोचुं। पकतिया पन ते भगवति च गारवेन आयस्मतो च राहुलस्स सिक्खाकामताय तस्स आयस्मतो वसनट्ठानं आगतस्स चूळमञ्चकं वा अपस्सेनं वा यं अत्थि तं पञ्ञपेत्वा चीवरं वा उत्तरासङ्गं वा उस्सीसकरणत्थाय देन्ति । तत्रिदं तस्सायस्मतो सिक्खाकामताय – भिक्खू किर तं दूरतोव आगच्छन्तं दिस्वा मुट्ठिसम्मुञ्जनिञ्च कचवरछड्डनकञ्च बहि खिपन्ति। अथञ्ञेहि ‘‘आवुसो केनिदं पातित’’न्ति वुत्ते अञ्ञे एवं वदन्ति – ‘‘भन्ते, राहुलो इमस्मिं पदेसे सञ्चरि, तेन नु खो पातित’’न्ति। सो पनायस्मा ‘‘न मय्हं भन्ते इदं कम्म’’न्ति एकदिवसम्पि अवत्वा तं पटिसामेत्वा भिक्खू खमापेत्वा गच्छति। वच्चकुटिया सेय्यं कप्पेसीति तंयेव सिक्खाकामतं अनुब्रूहन्तो धम्मसेनापतिमहामोग्गल्लानआनन्दत्थेरादीनं सन्तिकं अगन्त्वा भगवतो वळञ्जनकवच्चकुटियं सेय्यं कप्पेसि। सा किर कुटि कवाटबद्धा गन्धपरिभण्डकता समोसरितपुप्फदामा चेतियट्ठानमिव तिट्ठति, अपरिभोगा अञ्ञेसं।
50.Etadavocunti ‘‘bhagavatā āvuso rāhula sikkhāpadaṃ paññatta’’nti bhikkhū sikkhāpadagāraveneva etaṃ avocuṃ. Pakatiyā pana te bhagavati ca gāravena āyasmato ca rāhulassa sikkhākāmatāya tassa āyasmato vasanaṭṭhānaṃ āgatassa cūḷamañcakaṃ vā apassenaṃ vā yaṃ atthi taṃ paññapetvā cīvaraṃ vā uttarāsaṅgaṃ vā ussīsakaraṇatthāya denti . Tatridaṃ tassāyasmato sikkhākāmatāya – bhikkhū kira taṃ dūratova āgacchantaṃ disvā muṭṭhisammuñjaniñca kacavarachaḍḍanakañca bahi khipanti. Athaññehi ‘‘āvuso kenidaṃ pātita’’nti vutte aññe evaṃ vadanti – ‘‘bhante, rāhulo imasmiṃ padese sañcari, tena nu kho pātita’’nti. So panāyasmā ‘‘na mayhaṃ bhante idaṃ kamma’’nti ekadivasampi avatvā taṃ paṭisāmetvā bhikkhū khamāpetvā gacchati. Vaccakuṭiyā seyyaṃ kappesīti taṃyeva sikkhākāmataṃ anubrūhanto dhammasenāpatimahāmoggallānaānandattherādīnaṃ santikaṃ agantvā bhagavato vaḷañjanakavaccakuṭiyaṃ seyyaṃ kappesi. Sā kira kuṭi kavāṭabaddhā gandhaparibhaṇḍakatā samosaritapupphadāmā cetiyaṭṭhānamiva tiṭṭhati, aparibhogā aññesaṃ.
५१. उत्तरिदिरत्ततिरत्तन्ति भगवा सामणेरानं सङ्गहकरणत्थाय तिरत्तं परिहारं अदासि। न हि युत्तं कुलदारके पब्बाजेत्वा नानुग्गहेतुन्ति। सहसेय्यन्ति एकतो सेय्यं। सेय्याति कायप्पसारणसङ्खातं सयनम्पि वुच्चति, यस्मिं सेनासने सयन्ति, तम्पि। तत्थ सेनासनं ताव दस्सेतुं ‘‘सेय्या नाम सब्बच्छन्ना’’तिआदि वुत्तं। कायप्पसारणं दस्सेतुं अनुपसम्पन्ने निपन्ने भिक्खु निपज्जती’’तिआदि वुत्तं। तस्मा अयमेत्थ अत्थो – ‘‘सेनासनसङ्खातं सेय्यं पविसित्वा कायप्पसारणसङ्खातं सेय्यं कप्पेय्य विदहेय्य सम्पादेय्या’’ति। सब्बच्छन्नातिआदिना पन तस्सा सेनासनसङ्खाताय सेय्याय लक्खणं वुत्तं। तस्मा यं सेनासनं उपरि पञ्चहि छदनेहि अञ्ञेन वा केनचि सब्बमेव पटिच्छन्नं, अयं सब्बच्छन्ना नाम सेय्या। अट्ठकथासु पन पाकटवोहारं गहेत्वा वाचुग्गतवसेन ‘‘सब्बच्छन्ना नाम पञ्चहि छदनेहि छन्ना’’ति वुत्तं। किञ्चापि वुत्तं? अथ खो दुस्सकुटियं वसन्तस्सापि न सक्का अनापत्ति कातुं, तस्मा यं किञ्चि पटिच्छादनसमत्थं इध छदनञ्च परिच्छन्नञ्च वेदितब्बं। पञ्चविधच्छदनेयेव हि गय्हमाने पदरच्छन्नेपि सहसेय्या न भवेय्य। यं पन सेनासनं भूमितो पट्ठाय याव छदनं आहच्च पाकारेन वा अञ्ञेन वा केनचि अन्तमसो वत्थेनापि परिक्खित्तं, अयं सब्बपरिच्छन्ना नाम सेय्या। छदनं अनाहच्च सब्बन्तिमेन परियायेन दियड्ढहत्थुब्बेधेन पाकारादिना परिक्खित्तापि सब्बपरिच्छन्नायेवाति कुरुन्दट्ठकथायं वुत्तं। यस्सा पन उपरि बहुतरं ठानं छन्नं, अप्पं अच्छन्नं, समन्ततो वा बहुतरं परिक्खित्तं, अप्पं अपरिक्खित्तं, अयं येभुय्येन छन्ना येभुय्येन परिच्छन्ना नाम। इमिना हि लक्खणेन समन्नागतो सचेपि सत्तभूमको पासादो एकूपचारो होति, सतगब्भं वा चतुस्सालं वा, एकसेय्याइच्चेव सङ्ख्यं गच्छति। तं सन्धाय वुत्तं ‘‘चतुत्थे दिवसे अत्थङ्गते सूरिये अनुपसम्पन्ने निपन्ने भिक्खु निपज्जति, आपत्ति पाचित्तियस्सा’’तिआदि।
51.Uttaridirattatirattanti bhagavā sāmaṇerānaṃ saṅgahakaraṇatthāya tirattaṃ parihāraṃ adāsi. Na hi yuttaṃ kuladārake pabbājetvā nānuggahetunti. Sahaseyyanti ekato seyyaṃ. Seyyāti kāyappasāraṇasaṅkhātaṃ sayanampi vuccati, yasmiṃ senāsane sayanti, tampi. Tattha senāsanaṃ tāva dassetuṃ ‘‘seyyā nāma sabbacchannā’’tiādi vuttaṃ. Kāyappasāraṇaṃ dassetuṃ anupasampanne nipanne bhikkhu nipajjatī’’tiādi vuttaṃ. Tasmā ayamettha attho – ‘‘senāsanasaṅkhātaṃ seyyaṃ pavisitvā kāyappasāraṇasaṅkhātaṃ seyyaṃ kappeyya vidaheyya sampādeyyā’’ti. Sabbacchannātiādinā pana tassā senāsanasaṅkhātāya seyyāya lakkhaṇaṃ vuttaṃ. Tasmā yaṃ senāsanaṃ upari pañcahi chadanehi aññena vā kenaci sabbameva paṭicchannaṃ, ayaṃ sabbacchannā nāma seyyā. Aṭṭhakathāsu pana pākaṭavohāraṃ gahetvā vācuggatavasena ‘‘sabbacchannā nāma pañcahi chadanehi channā’’ti vuttaṃ. Kiñcāpi vuttaṃ? Atha kho dussakuṭiyaṃ vasantassāpi na sakkā anāpatti kātuṃ, tasmā yaṃ kiñci paṭicchādanasamatthaṃ idha chadanañca paricchannañca veditabbaṃ. Pañcavidhacchadaneyeva hi gayhamāne padaracchannepi sahaseyyā na bhaveyya. Yaṃ pana senāsanaṃ bhūmito paṭṭhāya yāva chadanaṃ āhacca pākārena vā aññena vā kenaci antamaso vatthenāpi parikkhittaṃ, ayaṃ sabbaparicchannā nāma seyyā. Chadanaṃ anāhacca sabbantimena pariyāyena diyaḍḍhahatthubbedhena pākārādinā parikkhittāpi sabbaparicchannāyevāti kurundaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Yassā pana upari bahutaraṃ ṭhānaṃ channaṃ, appaṃ acchannaṃ, samantato vā bahutaraṃ parikkhittaṃ, appaṃ aparikkhittaṃ, ayaṃ yebhuyyena channā yebhuyyena paricchannā nāma. Iminā hi lakkhaṇena samannāgato sacepi sattabhūmako pāsādo ekūpacāro hoti, satagabbhaṃ vā catussālaṃ vā, ekaseyyāicceva saṅkhyaṃ gacchati. Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘catutthe divase atthaṅgate sūriye anupasampanne nipanne bhikkhu nipajjati, āpatti pācittiyassā’’tiādi.
तत्थ च निपज्जनमत्तेनेव पाचित्तियं। सचे पन सम्बहुला सामणेरा, एको भिक्खु, सामणेरगणनाय पाचित्तिया। ते चे उट्ठायुट्ठाय निपज्जन्ति, तेसं पयोगे पयोगे भिक्खुस्स आपत्ति। भिक्खुस्स उट्ठायुट्ठाय निपज्जने पन भिक्खुस्सेव पयोगेन भिक्खुस्स आपत्ति। सचे पन सम्बहुला भिक्खू एको सामणेरो सब्बेसं आपत्तिं करोति, तस्स उट्ठायुट्ठाय निपज्जनेनपि भिक्खूनं आपत्तियेव। उभयेसं सम्बहुलभावेपि एसेव नयो।
Tattha ca nipajjanamatteneva pācittiyaṃ. Sace pana sambahulā sāmaṇerā, eko bhikkhu, sāmaṇeragaṇanāya pācittiyā. Te ce uṭṭhāyuṭṭhāya nipajjanti, tesaṃ payoge payoge bhikkhussa āpatti. Bhikkhussa uṭṭhāyuṭṭhāya nipajjane pana bhikkhusseva payogena bhikkhussa āpatti. Sace pana sambahulā bhikkhū eko sāmaṇero sabbesaṃ āpattiṃ karoti, tassa uṭṭhāyuṭṭhāya nipajjanenapi bhikkhūnaṃ āpattiyeva. Ubhayesaṃ sambahulabhāvepi eseva nayo.
अपिचेत्थ एकावासादिकम्पि चतुक्कं वेदितब्बं। यो हि एकस्मिं आवासे एकेनेव अनुपसम्पन्नेन सद्धिं तिरत्तं सहसेय्यं कप्पेति, तस्स चतुत्थदिवसतो पट्ठाय देवसिका आपत्ति। योपि एकस्मिंयेव आवासे नानाअनुपसम्पन्नेहि सद्धिं तिरत्तं सहसेय्यं कप्पेति, तस्सपि। योपि नानाआवासेसु एकेनेव अनुपसम्पन्नेन सद्धिं तिरत्तं सहसेय्यं कप्पेति, तस्सपि। योपि नानाआवासेसु नानाअनुपसम्पन्नेहि सद्धिं योजनसतम्पि गन्त्वा सहसेय्यं कप्पेति, तस्सपि चतुत्थदिवसतो पट्ठाय देवसिका आपत्ति।
Apicettha ekāvāsādikampi catukkaṃ veditabbaṃ. Yo hi ekasmiṃ āvāse ekeneva anupasampannena saddhiṃ tirattaṃ sahaseyyaṃ kappeti, tassa catutthadivasato paṭṭhāya devasikā āpatti. Yopi ekasmiṃyeva āvāse nānāanupasampannehi saddhiṃ tirattaṃ sahaseyyaṃ kappeti, tassapi. Yopi nānāāvāsesu ekeneva anupasampannena saddhiṃ tirattaṃ sahaseyyaṃ kappeti, tassapi. Yopi nānāāvāsesu nānāanupasampannehi saddhiṃ yojanasatampi gantvā sahaseyyaṃ kappeti, tassapi catutthadivasato paṭṭhāya devasikā āpatti.
अयञ्च सहसेय्यापत्ति नाम ‘‘भिक्खुं ठपेत्वा अवसेसो अनुपसम्पन्नो नामा’’ति वचनतो तिरच्छानगतेनपि सद्धिं होति, तत्र तिरच्छानगतस्स परिच्छेदो मेथुनधम्मापत्तिया वुत्तनयेनेव वेदितब्बो। तस्मा सचेपि गोधाबिळालमङ्गुसादीसु कोचि पविसित्वा भिक्खुनो वसनसेनासने एकूपचारट्ठाने सयति, सहसेय्याव होति।
Ayañca sahaseyyāpatti nāma ‘‘bhikkhuṃ ṭhapetvā avaseso anupasampanno nāmā’’ti vacanato tiracchānagatenapi saddhiṃ hoti, tatra tiracchānagatassa paricchedo methunadhammāpattiyā vuttanayeneva veditabbo. Tasmā sacepi godhābiḷālamaṅgusādīsu koci pavisitvā bhikkhuno vasanasenāsane ekūpacāraṭṭhāne sayati, sahaseyyāva hoti.
यदि पन थम्भानं उपरि कतपासादस्स उपरिमतलेन सद्धिं असम्बद्धभित्तिकस्स भित्तिया उपरि ठितसुसिरतुलासीसस्स सुसिरेन पविसित्वा तुलाय अब्भन्तरे सयित्वा तेनेव सुसिरेन निक्खमित्वा गच्छति , हेट्ठापासादे सयितभिक्खुस्स अनापत्ति। सचे छदने छिद्दं होति, तेन पविसित्वा अन्तोछदने वसित्वा तेनेव पक्कमति, नानूपचारे उपरिमतले छदनब्भन्तरे सयितस्स आपत्ति, हेट्ठिमतले सयितस्स अनापत्ति। सचे अन्तोपासादेनेव आरोहित्वा सब्बतलानि परिभुञ्जन्ति, एकूपचारानि होन्ति, तेसु यत्थ कत्थचि सयितस्स आपत्ति।
Yadi pana thambhānaṃ upari katapāsādassa uparimatalena saddhiṃ asambaddhabhittikassa bhittiyā upari ṭhitasusiratulāsīsassa susirena pavisitvā tulāya abbhantare sayitvā teneva susirena nikkhamitvā gacchati , heṭṭhāpāsāde sayitabhikkhussa anāpatti. Sace chadane chiddaṃ hoti, tena pavisitvā antochadane vasitvā teneva pakkamati, nānūpacāre uparimatale chadanabbhantare sayitassa āpatti, heṭṭhimatale sayitassa anāpatti. Sace antopāsādeneva ārohitvā sabbatalāni paribhuñjanti, ekūpacārāni honti, tesu yattha katthaci sayitassa āpatti.
सभासङ्खेपेन कते अड्ढकुट्टकसेनासने सयितस्स वाळसङ्घाटादीसु कपोतादयो पविसित्वा सयन्ति, आपत्तियेव। परिक्खेपस्स बहिगते निब्बकोसब्भन्तरे सयन्ति, अनापत्ति। परिमण्डलं वा चतुरस्सं वा एकच्छदनाय गब्भमालाय सतगब्भं चेपि सेनासनं होति, तत्र चे एकेन साधारणद्वारेन पविसित्वा विसुं पाकारेन अपरिच्छिन्नगब्भूपचारे सब्बगब्भे पविसन्ति, एकगब्भेपि अनुपसम्पन्ने निपन्ने सब्बगब्भेसु निपन्नानं आपत्ति। सचे सपमुखा गब्भा होन्ति, पमुखस्स उपरि अच्छन्नं उच्चवत्थुकं चेपि होति, पमुखे सयितो गब्भे सयितानं आपत्तिं न करोति। सचे पन गब्भच्छदनेनेव सद्धिं सम्बद्धच्छदनं होति, तत्र सयितो सब्बेसं आपत्तिं करोति। कस्मा? सब्बच्छन्नत्ता सब्बपरिच्छन्नत्ता च, गब्भपरिक्खेपोयेव हिस्स परिक्खेपोति। एतेनेव हि नयेन अट्ठकथासु लोहपासादपरिक्खेपस्स चतूसु द्वारकोट्ठकेसु आपत्ति वुत्ता।
Sabhāsaṅkhepena kate aḍḍhakuṭṭakasenāsane sayitassa vāḷasaṅghāṭādīsu kapotādayo pavisitvā sayanti, āpattiyeva. Parikkhepassa bahigate nibbakosabbhantare sayanti, anāpatti. Parimaṇḍalaṃ vā caturassaṃ vā ekacchadanāya gabbhamālāya satagabbhaṃ cepi senāsanaṃ hoti, tatra ce ekena sādhāraṇadvārena pavisitvā visuṃ pākārena aparicchinnagabbhūpacāre sabbagabbhe pavisanti, ekagabbhepi anupasampanne nipanne sabbagabbhesu nipannānaṃ āpatti. Sace sapamukhā gabbhā honti, pamukhassa upari acchannaṃ uccavatthukaṃ cepi hoti, pamukhe sayito gabbhe sayitānaṃ āpattiṃ na karoti. Sace pana gabbhacchadaneneva saddhiṃ sambaddhacchadanaṃ hoti, tatra sayito sabbesaṃ āpattiṃ karoti. Kasmā? Sabbacchannattā sabbaparicchannattā ca, gabbhaparikkhepoyeva hissa parikkhepoti. Eteneva hi nayena aṭṭhakathāsu lohapāsādaparikkhepassa catūsu dvārakoṭṭhakesu āpatti vuttā.
यं पन अन्धकट्ठकथायं ‘‘अपरिक्खित्ते पमुखे अनापत्तीति भूमियं विना जगतिया पमुखं सन्धाय कथिन’’न्ति वुत्तं, तं अन्धकरट्ठे पाटेक्कसन्निवेसा एकच्छदना गब्भपाळियो सन्धाय वुत्तं। यञ्च तत्थ ‘‘भूमियं विना जगतिया’’ति वुत्तं, तं नेव अट्ठकथासु अत्थि; न पाळिया समेति। दसहत्थुब्बेधापि हि जगति परिक्खेपसङ्ख्यं न गच्छति। तस्मा यम्पि तत्थ दुतियसिक्खापदे जगतिया पमाणं वत्वा ‘‘एतं एकूपचारं परिच्छन्नं नाम होती’’ति वुत्तं, तं न गहेतब्बं। येपि एकसालद्विसालतिसालचतुस्सालसन्निवेसा महापासादा एकस्मिं ओकासे पादे धोवित्वा पविट्ठेन सक्का होन्ति सब्बत्थ अनुपरिगन्तुं , तेसुपि सहसेय्यापत्तिया न मुच्चति। सचे तस्मिं तस्मिं ठाने उपचारं परिच्छिन्दित्वा कता होन्ति, एकूपचारट्ठानेयेव आपत्ति।
Yaṃ pana andhakaṭṭhakathāyaṃ ‘‘aparikkhitte pamukhe anāpattīti bhūmiyaṃ vinā jagatiyā pamukhaṃ sandhāya kathina’’nti vuttaṃ, taṃ andhakaraṭṭhe pāṭekkasannivesā ekacchadanā gabbhapāḷiyo sandhāya vuttaṃ. Yañca tattha ‘‘bhūmiyaṃ vinā jagatiyā’’ti vuttaṃ, taṃ neva aṭṭhakathāsu atthi; na pāḷiyā sameti. Dasahatthubbedhāpi hi jagati parikkhepasaṅkhyaṃ na gacchati. Tasmā yampi tattha dutiyasikkhāpade jagatiyā pamāṇaṃ vatvā ‘‘etaṃ ekūpacāraṃ paricchannaṃ nāma hotī’’ti vuttaṃ, taṃ na gahetabbaṃ. Yepi ekasāladvisālatisālacatussālasannivesā mahāpāsādā ekasmiṃ okāse pāde dhovitvā paviṭṭhena sakkā honti sabbattha anuparigantuṃ , tesupi sahaseyyāpattiyā na muccati. Sace tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne upacāraṃ paricchinditvā katā honti, ekūpacāraṭṭhāneyeva āpatti.
द्वीहि द्वारेहि युत्तस्स सुधाछदनमण्डपस्स मज्झे पाकारं करोन्ति, एकेन द्वारेन पविसित्वा एकस्मिं परिच्छेदे अनुपसम्पन्नो सयति, एकस्मिं भिक्खु, अनापत्ति। पाकारे गोधादीनं पविसनमत्तम्पि छिद्दं होति, एकस्मिञ्च परिच्छेदे गोधा सयन्ति, अनापत्तियेव। न हि छिद्देन गेहं एकूपचारं नाम होति। सचे पाकारमज्झे छिन्दित्वा द्वारं योजेन्ति, एकूपचारताय आपत्ति। तं द्वारं कवाटेन पिदहित्वा सयन्ति, आपत्तियेव। न हि द्वारपिदहनेन गेहं नानूपचारं नाम होति, द्वारं वा अद्वारं। कवाटञ्हि संवरणविवरणेहि यथासुखं वळञ्जनत्थाय कतं, न वळञ्जनूपच्छेदनत्थाय। सचे पन तं द्वारं पुन इट्ठकाहि पिदहन्ति, अद्वारं होति, पुरिमे नानूपचारभावेयेव तिट्ठति। दीघपमुखं चेतियघरं होति। एकं कवाटं अन्तो, एकं बहि, द्विन्नं कवाटानं अन्तरे अनुपसम्पन्नो अन्तोचेतियघरे सयन्तस्स आपत्तिं करोति, एकूपचारत्ता।
Dvīhi dvārehi yuttassa sudhāchadanamaṇḍapassa majjhe pākāraṃ karonti, ekena dvārena pavisitvā ekasmiṃ paricchede anupasampanno sayati, ekasmiṃ bhikkhu, anāpatti. Pākāre godhādīnaṃ pavisanamattampi chiddaṃ hoti, ekasmiñca paricchede godhā sayanti, anāpattiyeva. Na hi chiddena gehaṃ ekūpacāraṃ nāma hoti. Sace pākāramajjhe chinditvā dvāraṃ yojenti, ekūpacāratāya āpatti. Taṃ dvāraṃ kavāṭena pidahitvā sayanti, āpattiyeva. Na hi dvārapidahanena gehaṃ nānūpacāraṃ nāma hoti, dvāraṃ vā advāraṃ. Kavāṭañhi saṃvaraṇavivaraṇehi yathāsukhaṃ vaḷañjanatthāya kataṃ, na vaḷañjanūpacchedanatthāya. Sace pana taṃ dvāraṃ puna iṭṭhakāhi pidahanti, advāraṃ hoti, purime nānūpacārabhāveyeva tiṭṭhati. Dīghapamukhaṃ cetiyagharaṃ hoti. Ekaṃ kavāṭaṃ anto, ekaṃ bahi, dvinnaṃ kavāṭānaṃ antare anupasampanno antocetiyaghare sayantassa āpattiṃ karoti, ekūpacārattā.
तत्र यस्स ‘‘सिया अयं एकूपचारनानूपचारता नाम उदोसितसिक्खापदे वुत्ता, इध पन ‘सेय्या नाम सब्बच्छन्ना सब्बपरिच्छन्ना येभुय्येन छन्ना येभुय्येन परिच्छन्ना’ति एत्तकमेव वुत्तं, पिहितद्वारो च गब्भो सब्बपरिच्छन्नोव होति। तस्मा तत्थ अन्तो सयितेनेव सद्धिं आपत्ति, बहि सयितेन अनापत्ती’’ति। सो एवं वत्तब्बो – ‘‘अपिहितद्वारे पन कस्मा बहि सयितेन आपत्ती’’ति? पमुखस्स गब्भेन सद्धिं सब्बच्छन्नत्ता। ‘‘किं पन गब्भे पिहिते छदनं विद्धस्तं होती’’ति? न विद्धस्तं, गब्भेन सद्धिं पमुखस्स सब्बपरिच्छन्नता न होति। ‘‘किं परिक्खेपो विद्धस्तो’’ति? अद्धा वक्खति ‘‘न विद्धस्तो, कवाटेन उपचारो परिच्छन्नो’’ति। एवं दूरम्पि गन्त्वा पुन एकूपचारनानूपचारतंयेव पच्चागमिस्सति।
Tatra yassa ‘‘siyā ayaṃ ekūpacāranānūpacāratā nāma udositasikkhāpade vuttā, idha pana ‘seyyā nāma sabbacchannā sabbaparicchannā yebhuyyena channā yebhuyyena paricchannā’ti ettakameva vuttaṃ, pihitadvāro ca gabbho sabbaparicchannova hoti. Tasmā tattha anto sayiteneva saddhiṃ āpatti, bahi sayitena anāpattī’’ti. So evaṃ vattabbo – ‘‘apihitadvāre pana kasmā bahi sayitena āpattī’’ti? Pamukhassa gabbhena saddhiṃ sabbacchannattā. ‘‘Kiṃ pana gabbhe pihite chadanaṃ viddhastaṃ hotī’’ti? Na viddhastaṃ, gabbhena saddhiṃ pamukhassa sabbaparicchannatā na hoti. ‘‘Kiṃ parikkhepo viddhasto’’ti? Addhā vakkhati ‘‘na viddhasto, kavāṭena upacāro paricchanno’’ti. Evaṃ dūrampi gantvā puna ekūpacāranānūpacārataṃyeva paccāgamissati.
अपिच यदि ब्यञ्जनमत्तेयेव अत्थो सुविञ्ञेय्यो सिया, सब्बच्छन्नाति वचनतो पञ्चन्नं अञ्ञतरेन छदनेन छन्ना एव सेय्या सिया, न अञ्ञेन। एवञ्च सति पदरच्छन्नादीसु अनापत्ति सिया। ततो यदत्थं सिक्खापदं पञ्ञत्तं, स्वेव अत्थो परिहायेय्य । परिहायतु वा मा वा, कथं अवुत्तं गहेतब्बन्ति; को वा वदति ‘‘अवुत्तं गहेतब्ब’’न्ति? वुत्तञ्हेतं अनियतेसु – ‘‘पटिच्छन्नं नाम आसनं कुट्टेन वा कवाटेन वा किलञ्जेन वा साणिपाकारेन वा रुक्खेन वा थम्भेन वा कोट्ठलिकाय वा येन केनचि पटिच्छन्नं होती’’ति। तस्मा यथा तत्थ येन केनचि पटिच्छन्नं पटिच्छन्नमेव, एवमिधापि गहेतब्बं। तस्मा सेनासनं खुद्दकं वा होतु महन्तं वा अञ्ञेन सद्धिं सम्बद्धं वा असम्बद्धं वा दीघं वा वट्टं वा चतुरस्सं वा एकभूमकं वा, अनेकभूमकं वा, यं यं एकूपचारं सब्बत्थ येन केनचि पटिच्छादनेन सब्बच्छन्ने सब्बपरिच्छन्ने येभुय्येन वा छन्ने येभुय्येन वा परिच्छन्ने सहसेय्यापत्ति होतीति।
Apica yadi byañjanamatteyeva attho suviññeyyo siyā, sabbacchannāti vacanato pañcannaṃ aññatarena chadanena channā eva seyyā siyā, na aññena. Evañca sati padaracchannādīsu anāpatti siyā. Tato yadatthaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ, sveva attho parihāyeyya . Parihāyatu vā mā vā, kathaṃ avuttaṃ gahetabbanti; ko vā vadati ‘‘avuttaṃ gahetabba’’nti? Vuttañhetaṃ aniyatesu – ‘‘paṭicchannaṃ nāma āsanaṃ kuṭṭena vā kavāṭena vā kilañjena vā sāṇipākārena vā rukkhena vā thambhena vā koṭṭhalikāya vā yena kenaci paṭicchannaṃ hotī’’ti. Tasmā yathā tattha yena kenaci paṭicchannaṃ paṭicchannameva, evamidhāpi gahetabbaṃ. Tasmā senāsanaṃ khuddakaṃ vā hotu mahantaṃ vā aññena saddhiṃ sambaddhaṃ vā asambaddhaṃ vā dīghaṃ vā vaṭṭaṃ vā caturassaṃ vā ekabhūmakaṃ vā, anekabhūmakaṃ vā, yaṃ yaṃ ekūpacāraṃ sabbattha yena kenaci paṭicchādanena sabbacchanne sabbaparicchanne yebhuyyena vā channe yebhuyyena vā paricchanne sahaseyyāpatti hotīti.
५३. उपड्ढच्छन्ने उपड्ढपरिच्छन्ने आपत्ति दुक्कटस्साति एत्थ सब्बच्छन्ने उपड्ढपरिच्छन्नेति एवमादीसुपि महापच्चरियं दुक्कटमेवाति वुत्तं। महाअट्ठकथायं पन ‘‘सब्बच्छन्ने येभुय्येनपरिच्छन्ने पाचित्तियं, सब्बच्छन्ने उपड्ढपरिच्छन्ने पाचित्तियं, येभुय्येनछन्ने उपड्ढपरिच्छन्ने पाचित्तियं, सब्बपरिच्छन्ने येभुय्येनछन्ने पाचित्तियं, सब्बपरिछन्ने उपड्ढच्छन्ने पाचित्तियं, येभुय्येनपरिच्छन्ने उपड्ढच्छन्ने पाचित्तियं, पाळियं वुत्तपाचित्तियेन सद्धिं सत्त पाचित्तियानी’’ति वुत्तं। ‘‘सब्बच्छन्ने चूळकपरिच्छन्ने दुक्कटं, येभुय्येनछन्ने चूळकपरिच्छन्ने दुक्कटं, सब्बपरिच्छन्ने चूळकच्छन्ने दुक्कटं, येभुय्येनपरिच्छन्ने चूळकच्छन्ने दुक्कटं, पाळियं दुक्कटेन सह पञ्च दुक्कटानी’’ति वुत्तं।
53.Upaḍḍhacchanne upaḍḍhaparicchanne āpatti dukkaṭassāti ettha sabbacchanne upaḍḍhaparicchanneti evamādīsupi mahāpaccariyaṃ dukkaṭamevāti vuttaṃ. Mahāaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘sabbacchanne yebhuyyenaparicchanne pācittiyaṃ, sabbacchanne upaḍḍhaparicchanne pācittiyaṃ, yebhuyyenachanne upaḍḍhaparicchanne pācittiyaṃ, sabbaparicchanne yebhuyyenachanne pācittiyaṃ, sabbaparichanne upaḍḍhacchanne pācittiyaṃ, yebhuyyenaparicchanne upaḍḍhacchanne pācittiyaṃ, pāḷiyaṃ vuttapācittiyena saddhiṃ satta pācittiyānī’’ti vuttaṃ. ‘‘Sabbacchanne cūḷakaparicchanne dukkaṭaṃ, yebhuyyenachanne cūḷakaparicchanne dukkaṭaṃ, sabbaparicchanne cūḷakacchanne dukkaṭaṃ, yebhuyyenaparicchanne cūḷakacchanne dukkaṭaṃ, pāḷiyaṃ dukkaṭena saha pañca dukkaṭānī’’ti vuttaṃ.
‘‘उपड्ढच्छन्ने चूळकपरिच्छन्ने अनापत्ति, उपड्ढपरिच्छन्ने चूळकच्छन्ने अनापत्ति, चूळकच्छन्ने चूळकपरिच्छन्ने अनापत्ति, सब्बच्छन्ने सब्बअपरिच्छन्नेति च एत्थ सेनम्बमण्डपवण्णं होती’’ति वुत्तं। इमिनापेतं वेदितब्बं – ‘‘यथा जगति परिक्खेपसङ्खय न गच्छती’’ति। सेसं उत्तानत्थमेव।
‘‘Upaḍḍhacchanne cūḷakaparicchanne anāpatti, upaḍḍhaparicchanne cūḷakacchanne anāpatti, cūḷakacchanne cūḷakaparicchanne anāpatti, sabbacchanne sabbaaparicchanneti ca ettha senambamaṇḍapavaṇṇaṃ hotī’’ti vuttaṃ. Imināpetaṃ veditabbaṃ – ‘‘yathā jagati parikkhepasaṅkhaya na gacchatī’’ti. Sesaṃ uttānatthameva.
एळकलोमसमुट्ठानं – कायतो च कायचित्ततो च समुट्ठाति, किरियं, नोसञ्ञाविमोक्खं, अचित्तकं, पण्णत्तिवज्जं, कायकम्मं, तिचित्तं, तिवेदनन्ति।
Eḷakalomasamuṭṭhānaṃ – kāyato ca kāyacittato ca samuṭṭhāti, kiriyaṃ, nosaññāvimokkhaṃ, acittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakammaṃ, ticittaṃ, tivedananti.
सहसेय्यसिक्खापदं पञ्चमं।
Sahaseyyasikkhāpadaṃ pañcamaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / १. मुसावादवग्गो • 1. Musāvādavaggo
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ५. सहसेय्यसिक्खापदवण्णना • 5. Sahaseyyasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / ५. पठमसहसेय्यसिक्खापदवण्णना • 5. Paṭhamasahaseyyasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / ५. सहसेय्यसिक्खापदवण्णना • 5. Sahaseyyasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / ५. सहसेय्यसिक्खापदं • 5. Sahaseyyasikkhāpadaṃ
