Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / වජිරබුද්ධි-ටීකා • Vajirabuddhi-ṭīkā |
සාජීවපදභාජනීයවණ්ණනා
Sājīvapadabhājanīyavaṇṇanā
‘‘මහාබොධිසත්තා නියතා’’ති වුත්තං අනුගණ්ඨිපදෙ. යත්ථ ‘‘අනුගණ්ඨිපදෙ’’ති, තත්ථ ‘‘වජිරබුද්ධිත්ථෙරස්සා’’ති ගහෙතබ්බං. සාවකබොධිපච්චෙකබොධිසම්මාසම්බොධීති වා තීසු බොධීසු සම්මාසම්බොධියං සත්තා බොධිසත්තා මහාබොධිසත්තා නාම. පාතිමොක්ඛසීලබහුකත්තා, භික්ඛුසීලත්තා, කිලෙසපිදහනවසෙන වත්තනතො, උත්තමෙන භගවතා පඤ්ඤත්තත්තා ච අධිකං, බුද්ධුප්පාදෙයෙව පවත්තනතො උත්තමන්ති අඤ්ඤතරස්මිං ගණ්ඨිපදෙ. කිඤ්චාපි පච්චෙකබුද්ධාපි ධම්මතාවසෙන පාතිමොක්ඛසංවරසීලෙන සමන්නාගතාව හොන්ති, තථාපි ‘‘බුද්ධුප්පාදෙයෙව පවත්තතී’’ති නියමිතං තෙන පරියායෙනාති. තෙනාහ ‘‘න හි තං පඤ්ඤත්තිං උද්ධරිත්වා’’තිආදි. පාතිමොක්ඛසංවරතොපි ච මග්ගඵලසම්පයුත්තමෙව සීලං අධිසීලං, තං පන ඉධ අනධිප්පෙතං. න හි තං පාතිමොක්ඛුද්දෙසෙන සඞ්ගහිතන්ති. සමන්තභද්රකං කාරණවචනං සබ්බසික්ඛාපදානං සාධාරණලක්ඛණත්තා ඉමිස්සා අනුපඤ්ඤත්තියා අරියපුග්ගලා ච එකච්චං ආපත්තිං ආපජ්ජන්තීති සාධිතමෙතං, තස්මා ‘‘න හි තං සමාපන්නො මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවතී’’ති අට්ඨකථාවචනං අසමත්ථං විය දිස්සතීති? නාසමත්ථං, සමත්ථමෙව යස්මිං යස්මිං සික්ඛාපදෙ සාසා විචාරණා, තස්ස තස්සෙව වසෙන අට්ඨකථාය පවත්තිතො. තථා හි කඞ්ඛාවිතරණියං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. නිදානවණ්ණනා) උදකුක්ඛෙපසීමාධිකාරෙ ‘‘තිමණ්ඩලං පටිච්ඡාදෙත්වා අන්තරවාසකං අනුක්ඛිපිත්වා උත්තරන්තියා භික්ඛුනියා’’ති වුත්තං භික්ඛුනිවිභඞ්ගෙ ආගතත්තා. එසෙව නයො අඤ්ඤෙපි එවරූපෙසු. කිමත්ථන්ති චෙ තං? පාළික්කමානුවත්තනෙන පාළික්කමදස්සනත්ථං. තත්රිදං සමාසතො අධිප්පායදීපනං – පදසොධම්මසික්ඛාපදස්ස තිකපරිච්ඡෙදෙ උපසම්පන්නෙ උපසම්පන්නසඤ්ඤී, අනාපත්ති, අකටානුධම්මසික්ඛාපදවසෙන උපසම්පන්නෙ උක්ඛිත්තකෙ සියා ආපත්ති, තථා සහසෙය්යසික්ඛාපදෙති එවමාදි. අත්ථො පනෙත්ථ පරතො ආවි භවිස්සති.
‘‘Mahābodhisattā niyatā’’ti vuttaṃ anugaṇṭhipade. Yattha ‘‘anugaṇṭhipade’’ti, tattha ‘‘vajirabuddhittherassā’’ti gahetabbaṃ. Sāvakabodhipaccekabodhisammāsambodhīti vā tīsu bodhīsu sammāsambodhiyaṃ sattā bodhisattā mahābodhisattā nāma. Pātimokkhasīlabahukattā, bhikkhusīlattā, kilesapidahanavasena vattanato, uttamena bhagavatā paññattattā ca adhikaṃ, buddhuppādeyeva pavattanato uttamanti aññatarasmiṃ gaṇṭhipade. Kiñcāpi paccekabuddhāpi dhammatāvasena pātimokkhasaṃvarasīlena samannāgatāva honti, tathāpi ‘‘buddhuppādeyeva pavattatī’’ti niyamitaṃ tena pariyāyenāti. Tenāha ‘‘na hi taṃ paññattiṃ uddharitvā’’tiādi. Pātimokkhasaṃvaratopi ca maggaphalasampayuttameva sīlaṃ adhisīlaṃ, taṃ pana idha anadhippetaṃ. Na hi taṃ pātimokkhuddesena saṅgahitanti. Samantabhadrakaṃ kāraṇavacanaṃ sabbasikkhāpadānaṃ sādhāraṇalakkhaṇattā imissā anupaññattiyā ariyapuggalā ca ekaccaṃ āpattiṃ āpajjantīti sādhitametaṃ, tasmā ‘‘na hi taṃ samāpanno methunaṃ dhammaṃ paṭisevatī’’ti aṭṭhakathāvacanaṃ asamatthaṃ viya dissatīti? Nāsamatthaṃ, samatthameva yasmiṃ yasmiṃ sikkhāpade sāsā vicāraṇā, tassa tasseva vasena aṭṭhakathāya pavattito. Tathā hi kaṅkhāvitaraṇiyaṃ (kaṅkhā. aṭṭha. nidānavaṇṇanā) udakukkhepasīmādhikāre ‘‘timaṇḍalaṃ paṭicchādetvā antaravāsakaṃ anukkhipitvā uttarantiyā bhikkhuniyā’’ti vuttaṃ bhikkhunivibhaṅge āgatattā. Eseva nayo aññepi evarūpesu. Kimatthanti ce taṃ? Pāḷikkamānuvattanena pāḷikkamadassanatthaṃ. Tatridaṃ samāsato adhippāyadīpanaṃ – padasodhammasikkhāpadassa tikaparicchede upasampanne upasampannasaññī, anāpatti, akaṭānudhammasikkhāpadavasena upasampanne ukkhittake siyā āpatti, tathā sahaseyyasikkhāpadeti evamādi. Attho panettha parato āvi bhavissati.
යං වුත්තං අට්ඨකථායං ‘‘තතොපි ච මග්ගඵලචිත්තමෙව අධිචිත්තං, තං පන ඉධ අනධිප්පෙත’’න්ති ච, ‘‘තතොපි ච මග්ගඵලපඤ්ඤාව අධිපඤ්ඤා, සා පන ඉධ අනධිප්පෙතා. න හි තංසමාපන්නො භික්ඛු මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවතී’’ති. ‘‘තත්ර යායං අධිසීලසික්ඛා, අයං ඉමස්මිං අත්ථෙ අධිප්පෙතා සික්ඛා’’ති ඉමාය පාළියා විරුජ්ඣති. අයඤ්හි පාළි අධිසීලසික්ඛාව ඉධ අධිප්පෙතා, න ඉතරාති දීපෙති. අට්ඨකථාවචනං තාසම්පි තිණ්ණං ලොකියානං අධිප්පෙතතං දීපෙති. අයං පනෙත්ථ අට්ඨකථාධිප්පායො – තිස්සොපි ලොකියා සික්ඛා ඉමස්මිං පඨමපාරාජිකෙ සම්භවන්ති, කාලෙනාපි අධිචිත්තපඤ්ඤාලාභී භික්ඛු තථාරූපං අසප්පායං පච්චයං පටිච්ච තතො තතො අධිචිත්තතො, අධිපඤ්ඤාතො ච ආවත්තිත්වා සීලභෙදං පාපුණෙය්යාති ඨානමෙතං විජ්ජති, න ලොකුත්තරචිත්තපඤ්ඤාලාභී, අයං නයො ඉතරෙසුපි සබ්බෙසු අදින්නාදානාදීසු සචිත්තකෙසු ලබ්භති, අචිත්තකෙසු පන ඉතරොපි. තථාපි කෙවලං විනයපිටකස්ස, පාතිමොක්ඛසීලස්ස ච සඞ්ගාහකත්තා ‘‘සික්ඛං අප්පච්චක්ඛායා’’ති ඉමස්මිං උත්තරපදෙ පච්චක්ඛානාරහා අධිසීලසික්ඛාව ලොකියාති දස්සනත්ථං පාළියං ‘‘තත්ර යායං අධිසීලසික්ඛා, අයං ඉමස්මිං අත්ථෙ අධිප්පෙතා සික්ඛා’’ති වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං.
Yaṃ vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tatopi ca maggaphalacittameva adhicittaṃ, taṃ pana idha anadhippeta’’nti ca, ‘‘tatopi ca maggaphalapaññāva adhipaññā, sā pana idha anadhippetā. Na hi taṃsamāpanno bhikkhu methunaṃ dhammaṃ paṭisevatī’’ti. ‘‘Tatra yāyaṃ adhisīlasikkhā, ayaṃ imasmiṃ atthe adhippetā sikkhā’’ti imāya pāḷiyā virujjhati. Ayañhi pāḷi adhisīlasikkhāva idha adhippetā, na itarāti dīpeti. Aṭṭhakathāvacanaṃ tāsampi tiṇṇaṃ lokiyānaṃ adhippetataṃ dīpeti. Ayaṃ panettha aṭṭhakathādhippāyo – tissopi lokiyā sikkhā imasmiṃ paṭhamapārājike sambhavanti, kālenāpi adhicittapaññālābhī bhikkhu tathārūpaṃ asappāyaṃ paccayaṃ paṭicca tato tato adhicittato, adhipaññāto ca āvattitvā sīlabhedaṃ pāpuṇeyyāti ṭhānametaṃ vijjati, na lokuttaracittapaññālābhī, ayaṃ nayo itaresupi sabbesu adinnādānādīsu sacittakesu labbhati, acittakesu pana itaropi. Tathāpi kevalaṃ vinayapiṭakassa, pātimokkhasīlassa ca saṅgāhakattā ‘‘sikkhaṃ appaccakkhāyā’’ti imasmiṃ uttarapade paccakkhānārahā adhisīlasikkhāva lokiyāti dassanatthaṃ pāḷiyaṃ ‘‘tatra yāyaṃ adhisīlasikkhā, ayaṃ imasmiṃ atthe adhippetā sikkhā’’ti vuttanti veditabbaṃ.
එත්ථ සික්ඛාති කායවචීදුච්චරිතතො විරතී ච චෙතනා ච, අඤ්ඤත්ර චෙතනායෙව වෙදිතබ්බා. සික්ඛාපදන්ති සඋද්දෙසසික්ඛාපදං, එකච්චං අනුද්දෙසසික්ඛාපදඤ්ච ලබ්භති. චිත්තස්ස අධිකරණං කත්වාති තස්මිං සික්ඛතීති අධිකරණත්ථෙ භුම්මන්ති දස්සනත්ථං වුත්තං. යථාසික්ඛාපදන්ති පච්චවෙක්ඛණවසෙන වුත්තං. සීලපච්චවෙක්ඛණාපි හි සීලමෙව, තස්මා සුප්පටිච්ඡන්නාදිචාරිත්තෙසු විරතිවිප්පයුත්තචෙතනං පවත්තෙන්තොපි සික්ඛං පරිපූරෙන්තොත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති. ‘‘සම්පජානමුසාවාදෙ පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 2) වුත්තමරියාදං අවීතික්කමන්තො ‘‘තස්මිඤ්ච සික්ඛාපදෙ සික්ඛතී’’ති වුච්චති. අඤ්ඤතරස්මිං පන ගණ්ඨිපදෙ වුත්තං ‘‘සික්ඛාති තං සික්ඛාපදං සික්ඛනභාවෙන පවත්තචිත්තුප්පාදො. සාජීවන්ති පඤ්ඤත්ති. තදත්ථදස්සනත්ථං පුබ්බෙ මෙථුනසංවරස්සෙතං අධිවචන’’න්ති. යස්මා සික්ඛාය ගුණසම්මතාය පුඤ්ඤසම්මතාය තන්තියා අභාවතො ලොකස්ස දුබ්බල්යාවිකම්මං තත්ථ න සම්භවති. පත්ථනීයා හි සා, තස්මා ‘‘යඤ්ච සාජීවං සමාපන්නො, තත්ථ දුබ්බල්යං අනාවිකත්වා’’ති වුත්තං. ආණාය හි දුබ්බල්යං සම්භවතීති ආයස්මා උපතිස්සො.
Ettha sikkhāti kāyavacīduccaritato viratī ca cetanā ca, aññatra cetanāyeva veditabbā. Sikkhāpadanti sauddesasikkhāpadaṃ, ekaccaṃ anuddesasikkhāpadañca labbhati. Cittassa adhikaraṇaṃ katvāti tasmiṃ sikkhatīti adhikaraṇatthe bhummanti dassanatthaṃ vuttaṃ. Yathāsikkhāpadanti paccavekkhaṇavasena vuttaṃ. Sīlapaccavekkhaṇāpi hi sīlameva, tasmā suppaṭicchannādicārittesu virativippayuttacetanaṃ pavattentopi sikkhaṃ paripūrentotveva saṅkhyaṃ gacchati. ‘‘Sampajānamusāvāde pācittiya’’nti (pāci. 2) vuttamariyādaṃ avītikkamanto ‘‘tasmiñca sikkhāpade sikkhatī’’ti vuccati. Aññatarasmiṃ pana gaṇṭhipade vuttaṃ ‘‘sikkhāti taṃ sikkhāpadaṃ sikkhanabhāvena pavattacittuppādo. Sājīvanti paññatti. Tadatthadassanatthaṃ pubbe methunasaṃvarassetaṃ adhivacana’’nti. Yasmā sikkhāya guṇasammatāya puññasammatāya tantiyā abhāvato lokassa dubbalyāvikammaṃ tattha na sambhavati. Patthanīyā hi sā, tasmā ‘‘yañca sājīvaṃ samāpanno, tattha dubbalyaṃ anāvikatvā’’ti vuttaṃ. Āṇāya hi dubbalyaṃ sambhavatīti āyasmā upatisso.