Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā |
සාජීවපදභාජනීයවණ්ණනා
Sājīvapadabhājanīyavaṇṇanā
විවට්ටූපනිස්සයා සීලාදයො ලොකියෙහි අභිවිසිට්ඨත්තා අධිසීලාදිවොහාරෙන වුත්තාති දස්සෙතුං කතමං පනාතිආදි ආරද්ධං. තත්ථ පඤ්චඞ්ගදසඞ්ගසීලන්ති අබුද්ධුප්පාදකාලෙ සීලං සන්ධාය වුත්තං තස්ස විවට්ටූපනිස්සයත්තාභාවා. යං පන බුද්ධුප්පාදෙ රතනත්තයගුණං තථතො ඤත්වා සාසනෙ සුනිවිට්ඨසද්ධාහි උපාසකොපාසිකාහි චෙව සාමණෙරසික්ඛමානාහි ච රක්ඛියමානං පඤ්චඞ්ගඅට්ඨඞ්ගදසඞ්ගසීලං, තම්පි අධිසීලමෙව මග්ගුප්පත්තිහෙතුතො. විපස්සනාමග්ගුප්පත්තිනිමිත්තතාය හි පාතිමොක්ඛසංවරසීලං ලොකියානං සීලෙහි අධිසීලං ජාතං අධිචිත්තං විය. න හි විපස්සනාමග්ගනිමිත්තතං මුඤ්චිත්වා ලොකියචිත්තතො අධිචිත්තස්ස අඤ්ඤො කොචි විසෙසො උපලබ්භති, තදුභයඤ්ච අනාදිමතො සංසාරවට්ටස්ස අත්තාදිසාරවිරහිතතාය තිලක්ඛණබ්භාහතත්තං, ‘‘අහං මමා’’ති ආකාරෙන පවත්තඅවිජ්ජාතණ්හාදිදොසමූලකත්තඤ්ච, තංදොසමූලවිද්ධංසනසමත්ථාය සීලචිත්තබලොපත්ථද්ධාය විපස්සනාය උක්කංසෙනෙව තස්ස සංසාරවට්ටස්ස විගමඤ්ච, තදුපදෙසකස්ස සම්මාසම්බුද්ධස්ස සබ්බඤ්ඤුතාදිඅපරිමිතගුණගණයොගෙන අවිපරීතසද්ධම්මදෙසකත්තඤ්ච යාථාවතො ඤත්වා පටිපන්නෙන සමාදාය සික්ඛිතබ්බතාය විවට්ටූපනිස්සයං ජාතං, න අඤ්ඤෙන කාරණෙන, තඤ්ච විවට්ටූපනිස්සයත්තං යදි සාසනෙ පඤ්චසීලාදිස්සාපි සමානං, කිමිදං අධිසීලං න සියා. පඤ්චසීලාදිමත්තෙ ඨිතානඤ්හි අනාථපිණ්ඩිකාදීනං ගහට්ඨානම්පි මග්ගො උප්පජ්ජති. න හි අධිසීලාධිචිත්තං විනා මග්ගුප්පත්ති හොති, තඤ්ච කිඤ්චාපි කෙසඤ්චි අනුපනිස්සයතාය තස්මිං අත්තභාවෙ මග්ගුප්පත්තියා හෙතු න හොති, තථාපි භවන්තරෙ අවස්සං හොතෙවාති අධිසීලමෙව කාලං කරොන්තානං කල්යාණපුථුජ්ජනානං පාතිමොක්ඛසංවරසීලං විය, තෙනාහ බුද්ධුප්පාදෙයෙව ච පවත්තතීතිආදි. විවට්ටං පත්ථෙත්වා රක්ඛියමානම්පි පඤ්චසීලාදි බුද්ධුප්පාදෙයෙව පවත්තති. න හි තං පඤ්ඤත්තින්තිආදි පන උක්කට්ඨවසෙන සබ්බං පාතිමොක්ඛං සන්ධාය වුත්තං. තදෙකදෙසභූතම්පි හි පාණාතිපාතාදින්නාදානාදිගහට්ඨසීලම්පි. බුද්ධායෙව විනයෙ පාරාජිකසුත්තවිභඞ්ගාදීසු ආගතවසෙන සබ්බසො කායවචීද්වාරෙසු මග්ගුප්පත්තියා විබන්ධකඅජ්ඣාචාරසොතං විච්ඡින්දිත්වා මග්ගුප්පත්තියා පදට්ඨානභාවෙන පඤ්ඤපෙතුං සක්කොන්ති, න අඤ්ඤෙ. මග්ගුප්පත්තිං සන්ධාය හිස්ස අධිසීලතා වුත්තා. තෙනාහ ‘‘පාතිමොක්ඛසංවරතොපි ච මග්ගඵලසම්පයුත්තමෙව සීලං අධිසීල’’න්ති. තස්සෙව හි අධිසීලන්ති අබ්යවධානෙන මග්ගාධිට්ඨානාති. ඉධ අනධිප්පෙතන්ති ඉමස්මිං පඨමපාරාජිකවිසයෙ ‘‘සික්ඛා’’ති අනධිප්පෙතං.
Vivaṭṭūpanissayā sīlādayo lokiyehi abhivisiṭṭhattā adhisīlādivohārena vuttāti dassetuṃ katamaṃ panātiādi āraddhaṃ. Tattha pañcaṅgadasaṅgasīlanti abuddhuppādakāle sīlaṃ sandhāya vuttaṃ tassa vivaṭṭūpanissayattābhāvā. Yaṃ pana buddhuppāde ratanattayaguṇaṃ tathato ñatvā sāsane suniviṭṭhasaddhāhi upāsakopāsikāhi ceva sāmaṇerasikkhamānāhi ca rakkhiyamānaṃ pañcaṅgaaṭṭhaṅgadasaṅgasīlaṃ, tampi adhisīlameva magguppattihetuto. Vipassanāmagguppattinimittatāya hi pātimokkhasaṃvarasīlaṃ lokiyānaṃ sīlehi adhisīlaṃ jātaṃ adhicittaṃ viya. Na hi vipassanāmagganimittataṃ muñcitvā lokiyacittato adhicittassa añño koci viseso upalabbhati, tadubhayañca anādimato saṃsāravaṭṭassa attādisāravirahitatāya tilakkhaṇabbhāhatattaṃ, ‘‘ahaṃ mamā’’ti ākārena pavattaavijjātaṇhādidosamūlakattañca, taṃdosamūlaviddhaṃsanasamatthāya sīlacittabalopatthaddhāya vipassanāya ukkaṃseneva tassa saṃsāravaṭṭassa vigamañca, tadupadesakassa sammāsambuddhassa sabbaññutādiaparimitaguṇagaṇayogena aviparītasaddhammadesakattañca yāthāvato ñatvā paṭipannena samādāya sikkhitabbatāya vivaṭṭūpanissayaṃ jātaṃ, na aññena kāraṇena, tañca vivaṭṭūpanissayattaṃ yadi sāsane pañcasīlādissāpi samānaṃ, kimidaṃ adhisīlaṃ na siyā. Pañcasīlādimatte ṭhitānañhi anāthapiṇḍikādīnaṃ gahaṭṭhānampi maggo uppajjati. Na hi adhisīlādhicittaṃ vinā magguppatti hoti, tañca kiñcāpi kesañci anupanissayatāya tasmiṃ attabhāve magguppattiyā hetu na hoti, tathāpi bhavantare avassaṃ hotevāti adhisīlameva kālaṃ karontānaṃ kalyāṇaputhujjanānaṃ pātimokkhasaṃvarasīlaṃ viya, tenāha buddhuppādeyeva ca pavattatītiādi. Vivaṭṭaṃ patthetvā rakkhiyamānampi pañcasīlādi buddhuppādeyeva pavattati. Na hi taṃ paññattintiādi pana ukkaṭṭhavasena sabbaṃ pātimokkhaṃ sandhāya vuttaṃ. Tadekadesabhūtampi hi pāṇātipātādinnādānādigahaṭṭhasīlampi. Buddhāyeva vinaye pārājikasuttavibhaṅgādīsu āgatavasena sabbaso kāyavacīdvāresu magguppattiyā vibandhakaajjhācārasotaṃ vicchinditvā magguppattiyā padaṭṭhānabhāvena paññapetuṃ sakkonti, na aññe. Magguppattiṃ sandhāya hissa adhisīlatā vuttā. Tenāha ‘‘pātimokkhasaṃvaratopi ca maggaphalasampayuttameva sīlaṃ adhisīla’’nti. Tasseva hi adhisīlanti abyavadhānena maggādhiṭṭhānāti. Idha anadhippetanti imasmiṃ paṭhamapārājikavisaye ‘‘sikkhā’’ti anadhippetaṃ.
ලොකියඅට්ඨසමාපත්තිචිත්තානීති සාසනසභාවං අජානන්තෙහි ලොකියජනෙහි සමාපජ්ජිතබ්බානි අට්ඨ රූපාරූපජ්ඣානසම්පයුත්තචිත්තානි සන්ධාය වුත්තං. න හි මහග්ගතෙසු ලොකියලොකුත්තරභෙදො අත්ථි, යෙන ලොකියවිසෙසනං ලොකුත්තරනිවත්තනං සියා. තස්මා සාසනිකෙහි සමාපජ්ජිතබ්බමහග්ගතජ්ඣානනිවත්තනමෙව ලොකියවිසෙසනං කතං. යථා චෙත්ථ, එවං කාමාවචරානි පන අට්ඨ කුසලචිත්තානීති එත්ථාපි ලොකියවිසෙසනං කාතබ්බමෙව. අයමෙව හි අධිචිත්තතො චිත්තස්ස භෙදො, යං සාසනං අජානන්තස්ස පුග්ගලස්ස සමුප්පජ්ජනං. එවඤ්ච අබුද්ධුප්පාදෙපි සාසනසභාවං ජානන්තානං පච්චෙකබුද්ධාදීනම්පි සීලචිත්තානං අධිසීලාධිචිත්තතා සමත්ථිතා හොති. න විනා බුද්ධුප්පාදාති ඉදං පන අඤ්ඤෙසං අභිසමයහෙතුභාවෙන පච්චෙකබුද්ධබොධිසත්තාදීනං දෙසනාසාමත්ථියාභාවතො වුත්තං. ආයතිං වාසනාහෙතුං පන සීලචිත්තං තෙපි දෙසෙන්තියෙව, තඤ්ච මග්ගහෙතුතාය අධිසීලාධිචිත්තම්පි හොන්තං අප්පකතාය විප්ඵාරිකතාබාහුජඤ්ඤත්තාභාවෙන අබ්බොහාරිකන්ති ‘‘බුද්ධුප්පාදෙයෙවා’’ති අවධාරණං කතන්ති වෙදිතබ්බං. න හි තංසමාපන්නොතිආදිඅට්ඨකථාවචනෙහි ඉධ අධිචිත්තනිද්දෙසෙ, උපරි අධිපඤ්ඤානිද්දෙසෙ ච මග්ගඵලසම්පයුත්තඅධිචිත්තඅධිපඤ්ඤානමෙව පටික්ඛෙපතො ලොකියාධිචිත්තාධිපඤ්ඤානං ඉධ අධිප්පෙතතා, තං ද්වයං සමාපන්නස්සාපි මෙථුනධම්මසමාපජ්ජනසභාවො ච විඤ්ඤායති, පාළියං පන ‘‘යායං අධිසීලසික්ඛා, අයං ඉමස්මිං අත්ථෙ අධිප්පෙතා සික්ඛා’’ති වුත්තත්තා ලොකියාපි අධිචිත්තාධිපඤ්ඤා අනධිප්පෙතාති විඤ්ඤායති. තස්මා පාළියං අට්ඨකථායඤ්ච එවමධිප්පායො වෙදිතබ්බො – ‘‘මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවිස්සාමී’’ති චිත්තෙ උප්පන්නමත්තෙ ලොකියං අධිචිත්තං අධිපඤ්ඤා ච පරිහායති, අධිසීලං පන චිත්තුප්පාදමත්තෙන න පරිහායතීති පාළියං අධිසීලසික්ඛාව වුත්තා. අට්ඨකථායං පන පටිලද්ධලොකුත්තරමග්ගස්ස භික්ඛුනො ‘‘මෙථුනං පටිසෙවිස්සාමී’’ති චිත්තම්පි න උප්පජ්ජති සබ්බසො අකුප්පධම්මත්තා, පුථුජ්ජනානං සමාපත්තිලාභීනම්පි කෙනචි කාරණෙන උප්පජ්ජති කුප්පධම්මත්තාති ඉමං විසෙසං දස්සෙතුං ‘‘න හි තංසමාපන්නො’’ති ලොකුත්තරාව පටික්ඛිත්තාති වෙදිතබ්බං.
Lokiyaaṭṭhasamāpatticittānīti sāsanasabhāvaṃ ajānantehi lokiyajanehi samāpajjitabbāni aṭṭha rūpārūpajjhānasampayuttacittāni sandhāya vuttaṃ. Na hi mahaggatesu lokiyalokuttarabhedo atthi, yena lokiyavisesanaṃ lokuttaranivattanaṃ siyā. Tasmā sāsanikehi samāpajjitabbamahaggatajjhānanivattanameva lokiyavisesanaṃ kataṃ. Yathā cettha, evaṃ kāmāvacarāni pana aṭṭha kusalacittānīti etthāpi lokiyavisesanaṃ kātabbameva. Ayameva hi adhicittato cittassa bhedo, yaṃ sāsanaṃ ajānantassa puggalassa samuppajjanaṃ. Evañca abuddhuppādepi sāsanasabhāvaṃ jānantānaṃ paccekabuddhādīnampi sīlacittānaṃ adhisīlādhicittatā samatthitā hoti. Na vinā buddhuppādāti idaṃ pana aññesaṃ abhisamayahetubhāvena paccekabuddhabodhisattādīnaṃ desanāsāmatthiyābhāvato vuttaṃ. Āyatiṃ vāsanāhetuṃ pana sīlacittaṃ tepi desentiyeva, tañca maggahetutāya adhisīlādhicittampi hontaṃ appakatāya vipphārikatābāhujaññattābhāvena abbohārikanti ‘‘buddhuppādeyevā’’ti avadhāraṇaṃ katanti veditabbaṃ. Na hi taṃsamāpannotiādiaṭṭhakathāvacanehi idha adhicittaniddese, upari adhipaññāniddese ca maggaphalasampayuttaadhicittaadhipaññānameva paṭikkhepato lokiyādhicittādhipaññānaṃ idha adhippetatā, taṃ dvayaṃ samāpannassāpi methunadhammasamāpajjanasabhāvo ca viññāyati, pāḷiyaṃ pana ‘‘yāyaṃ adhisīlasikkhā, ayaṃ imasmiṃ atthe adhippetā sikkhā’’ti vuttattā lokiyāpi adhicittādhipaññā anadhippetāti viññāyati. Tasmā pāḷiyaṃ aṭṭhakathāyañca evamadhippāyo veditabbo – ‘‘methunaṃ dhammaṃ paṭisevissāmī’’ti citte uppannamatte lokiyaṃ adhicittaṃ adhipaññā ca parihāyati, adhisīlaṃ pana cittuppādamattena na parihāyatīti pāḷiyaṃ adhisīlasikkhāva vuttā. Aṭṭhakathāyaṃ pana paṭiladdhalokuttaramaggassa bhikkhuno ‘‘methunaṃ paṭisevissāmī’’ti cittampi na uppajjati sabbaso akuppadhammattā, puthujjanānaṃ samāpattilābhīnampi kenaci kāraṇena uppajjati kuppadhammattāti imaṃ visesaṃ dassetuṃ ‘‘na hi taṃsamāpanno’’ti lokuttarāva paṭikkhittāti veditabbaṃ.
අත්ථි දින්නන්ති එත්ථ දින්නන්ති දානචෙතනා අධිප්පෙතා, තස්ස දින්නස්ස ඵලං අත්ථීති අත්ථො. එස නයො අත්ථි යිට්ඨන්ති එත්ථාපි. ආදි-සද්දෙන හුතාදීනං සඞ්ගහො. තත්ථ යිට්ඨන්ති මහායාගො සබ්බසාධාරණං මහාදානමෙව. හුතන්ති පහොනකසක්කාරො, අත්තනො වා හොතු, පරෙසං වා දස අකුසලකම්මපථා, සබ්බෙපි වා අකුසලා ධම්මා අනත්ථුප්පාදනතො න සකං කම්මං නාම, තබ්බිපරීතා කුසලා ධම්මා සකං නාම, තදුභයම්පි වා කුසලාකුසලං කම්මස්සකොම්හීතිආදිවචනතො සති සංසාරප්පවත්තියං අධිමුච්චනට්ඨෙන සත්තානං සකන්ති එවං කම්මස්සකතාය සකභාවෙ අත්තනො සන්තකතාය උප්පජ්ජනකඤාණං කම්මස්සකතඤ්ඤාණං, උපලක්ඛණමත්තඤ්චෙතං. සාසනනිස්සිතා පන සබ්බාපි වට්ටගාමිනිකුසලපඤ්ඤා කම්මස්සකතඤ්ඤාණෙ පවිට්ඨා. සාසනනිස්සිතා හි විවට්ටගාමිනී සබ්බාපි පඤ්ඤා ‘‘සච්චානුලොමිකඤාණ’’න්ති වුච්චති. සා එව ච අධිපඤ්ඤා තදවසෙසං සබ්බං කම්මස්සකතඤ්ඤාණන්ති වෙදිතබ්බං, තෙනෙව භගවා ‘‘කම්මස්සකතඤ්ඤාණං සච්චානුලොමිකඤාණං මග්ගසමඞ්ගිස්ස ඤාණං ඵලසමඞ්ගිස්ස ඤාණ’’න්ති සබ්බම්පි ඤාණචතුක්කෙයෙව සඞ්ගහෙසි. තිලක්ඛණාකාරපරිච්ඡෙදකං පන විපස්සනාඤාණන්ති ඉදං පන මග්ගස්ස ආසන්නපච්චයතාය උක්කට්ඨවසෙන වුත්තං. තදිතරාසඤ්හි රතනත්තයානුස්සරණාදිපඤ්ඤානම්පි මග්ගහෙතුතාය අධිපඤ්ඤතා සමානාවාති ගහෙතබ්බං.
Atthi dinnanti ettha dinnanti dānacetanā adhippetā, tassa dinnassa phalaṃ atthīti attho. Esa nayo atthi yiṭṭhanti etthāpi. Ādi-saddena hutādīnaṃ saṅgaho. Tattha yiṭṭhanti mahāyāgo sabbasādhāraṇaṃ mahādānameva. Hutanti pahonakasakkāro, attano vā hotu, paresaṃ vā dasa akusalakammapathā, sabbepi vā akusalā dhammā anatthuppādanato na sakaṃ kammaṃ nāma, tabbiparītā kusalā dhammā sakaṃ nāma, tadubhayampi vā kusalākusalaṃ kammassakomhītiādivacanato sati saṃsārappavattiyaṃ adhimuccanaṭṭhena sattānaṃ sakanti evaṃ kammassakatāya sakabhāve attano santakatāya uppajjanakañāṇaṃ kammassakataññāṇaṃ, upalakkhaṇamattañcetaṃ. Sāsananissitā pana sabbāpi vaṭṭagāminikusalapaññā kammassakataññāṇe paviṭṭhā. Sāsananissitā hi vivaṭṭagāminī sabbāpi paññā ‘‘saccānulomikañāṇa’’nti vuccati. Sā eva ca adhipaññā tadavasesaṃ sabbaṃ kammassakataññāṇanti veditabbaṃ, teneva bhagavā ‘‘kammassakataññāṇaṃ saccānulomikañāṇaṃ maggasamaṅgissa ñāṇaṃ phalasamaṅgissa ñāṇa’’nti sabbampi ñāṇacatukkeyeva saṅgahesi. Tilakkhaṇākāraparicchedakaṃ pana vipassanāñāṇanti idaṃ pana maggassa āsannapaccayatāya ukkaṭṭhavasena vuttaṃ. Taditarāsañhi ratanattayānussaraṇādipaññānampi maggahetutāya adhipaññatā samānāvāti gahetabbaṃ.
සාජීවපදභාජනීයවණ්ණනානයො නිට්ඨිතො.
Sājīvapadabhājanīyavaṇṇanānayo niṭṭhito.