Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / दीघनिकाय • Dīghanikāya

    ८. सक्‍कपञ्हसुत्तं

    8. Sakkapañhasuttaṃ

    ३४४. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा मगधेसु विहरति, पाचीनतो राजगहस्स अम्बसण्डा नाम ब्राह्मणगामो, तस्सुत्तरतो वेदियके पब्बते इन्दसालगुहायं। तेन खो पन समयेन सक्‍कस्स देवानमिन्दस्स उस्सुक्‍कं उदपादि भगवन्तं दस्सनाय। अथ खो सक्‍कस्स देवानमिन्दस्स एतदहोसि – ‘‘कहं नु खो भगवा एतरहि विहरति अरहं सम्मासम्बुद्धो’’ति? अद्दसा खो सक्‍को देवानमिन्दो भगवन्तं मगधेसु विहरन्तं पाचीनतो राजगहस्स अम्बसण्डा नाम ब्राह्मणगामो, तस्सुत्तरतो वेदियके पब्बते इन्दसालगुहायं। दिस्वान देवे तावतिंसे आमन्तेसि – ‘‘अयं, मारिसा, भगवा मगधेसु विहरति, पाचीनतो राजगहस्स अम्बसण्डा नाम ब्राह्मणगामो, तस्सुत्तरतो वेदियके पब्बते इन्दसालगुहायं। यदि पन, मारिसा, मयं तं भगवन्तं दस्सनाय उपसङ्कमेय्याम अरहन्तं सम्मासम्बुद्ध’’न्ति? ‘‘एवं भद्दन्तवा’’ति खो देवा तावतिंसा सक्‍कस्स देवानमिन्दस्स पच्‍चस्सोसुं।

    344. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā magadhesu viharati, pācīnato rājagahassa ambasaṇḍā nāma brāhmaṇagāmo, tassuttarato vediyake pabbate indasālaguhāyaṃ. Tena kho pana samayena sakkassa devānamindassa ussukkaṃ udapādi bhagavantaṃ dassanāya. Atha kho sakkassa devānamindassa etadahosi – ‘‘kahaṃ nu kho bhagavā etarahi viharati arahaṃ sammāsambuddho’’ti? Addasā kho sakko devānamindo bhagavantaṃ magadhesu viharantaṃ pācīnato rājagahassa ambasaṇḍā nāma brāhmaṇagāmo, tassuttarato vediyake pabbate indasālaguhāyaṃ. Disvāna deve tāvatiṃse āmantesi – ‘‘ayaṃ, mārisā, bhagavā magadhesu viharati, pācīnato rājagahassa ambasaṇḍā nāma brāhmaṇagāmo, tassuttarato vediyake pabbate indasālaguhāyaṃ. Yadi pana, mārisā, mayaṃ taṃ bhagavantaṃ dassanāya upasaṅkameyyāma arahantaṃ sammāsambuddha’’nti? ‘‘Evaṃ bhaddantavā’’ti kho devā tāvatiṃsā sakkassa devānamindassa paccassosuṃ.

    ३४५. अथ खो सक्‍को देवानमिन्दो पञ्‍चसिखं गन्धब्बदेवपुत्तं 1 आमन्तेसि – ‘‘अयं, तात पञ्‍चसिख, भगवा मगधेसु विहरति पाचीनतो राजगहस्स अम्बसण्डा नाम ब्राह्मणगामो, तस्सुत्तरतो वेदियके पब्बते इन्दसालगुहायं। यदि पन , तात पञ्‍चसिख, मयं तं भगवन्तं दस्सनाय उपसङ्कमेय्याम अरहन्तं सम्मासम्बुद्ध’’न्ति? ‘‘एवं भद्दन्तवा’’ति खो पञ्‍चसिखो गन्धब्बदेवपुत्तो सक्‍कस्स देवानमिन्दस्स पटिस्सुत्वा बेलुवपण्डुवीणं आदाय सक्‍कस्स देवानमिन्दस्स अनुचरियं उपागमि।

    345. Atha kho sakko devānamindo pañcasikhaṃ gandhabbadevaputtaṃ 2 āmantesi – ‘‘ayaṃ, tāta pañcasikha, bhagavā magadhesu viharati pācīnato rājagahassa ambasaṇḍā nāma brāhmaṇagāmo, tassuttarato vediyake pabbate indasālaguhāyaṃ. Yadi pana , tāta pañcasikha, mayaṃ taṃ bhagavantaṃ dassanāya upasaṅkameyyāma arahantaṃ sammāsambuddha’’nti? ‘‘Evaṃ bhaddantavā’’ti kho pañcasikho gandhabbadevaputto sakkassa devānamindassa paṭissutvā beluvapaṇḍuvīṇaṃ ādāya sakkassa devānamindassa anucariyaṃ upāgami.

    ३४६. अथ खो सक्‍को देवानमिन्दो देवेहि तावतिंसेहि परिवुतो पञ्‍चसिखेन गन्धब्बदेवपुत्तेन पुरक्खतो सेय्यथापि नाम बलवा पुरिसो समिञ्‍जितं वा बाहं पसारेय्य पसारितं वा बाहं समिञ्‍जेय्य; एवमेव देवेसु तावतिंसेसु अन्तरहितो मगधेसु पाचीनतो राजगहस्स अम्बसण्डा नाम ब्राह्मणगामो, तस्सुत्तरतो वेदियके पब्बते पच्‍चुट्ठासि। तेन खो पन समयेन वेदियको पब्बतो अतिरिव ओभासजातो होति अम्बसण्डा च ब्राह्मणगामो यथा तं देवानं देवानुभावेन। अपिस्सुदं परितो गामेसु मनुस्सा एवमाहंसु – ‘‘आदित्तस्सु नामज्‍ज वेदियको पब्बतो झायतिसु 3 नामज्‍ज वेदियको पब्बतो जलतिसु 4 नामज्‍ज वेदियको पब्बतो किंसु नामज्‍ज वेदियको पब्बतो अतिरिव ओभासजातो अम्बसण्डा च ब्राह्मणगामो’’ति संविग्गा लोमहट्ठजाता अहेसुं।

    346. Atha kho sakko devānamindo devehi tāvatiṃsehi parivuto pañcasikhena gandhabbadevaputtena purakkhato seyyathāpi nāma balavā puriso samiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya pasāritaṃ vā bāhaṃ samiñjeyya; evameva devesu tāvatiṃsesu antarahito magadhesu pācīnato rājagahassa ambasaṇḍā nāma brāhmaṇagāmo, tassuttarato vediyake pabbate paccuṭṭhāsi. Tena kho pana samayena vediyako pabbato atiriva obhāsajāto hoti ambasaṇḍā ca brāhmaṇagāmo yathā taṃ devānaṃ devānubhāvena. Apissudaṃ parito gāmesu manussā evamāhaṃsu – ‘‘ādittassu nāmajja vediyako pabbato jhāyatisu 5 nāmajja vediyako pabbato jalatisu 6 nāmajja vediyako pabbato kiṃsu nāmajja vediyako pabbato atiriva obhāsajāto ambasaṇḍā ca brāhmaṇagāmo’’ti saṃviggā lomahaṭṭhajātā ahesuṃ.

    ३४७. अथ खो सक्‍को देवानमिन्दो पञ्‍चसिखं गन्धब्बदेवपुत्तं आमन्तेसि – ‘‘दुरुपसङ्कमा खो, तात पञ्‍चसिख, तथागता मादिसेन, झायी झानरता, तदन्तरं 7 पटिसल्‍लीना। यदि पन त्वं, तात पञ्‍चसिख, भगवन्तं पठमं पसादेय्यासि, तया, तात, पठमं पसादितं पच्छा मयं तं भगवन्तं दस्सनाय उपसङ्कमेय्याम अरहन्तं सम्मासम्बुद्ध’’न्ति। ‘‘एवं भद्दन्तवा’’ति खो पञ्‍चसिखो गन्धब्बदेवपुत्तो सक्‍कस्स देवानमिन्दस्स पटिस्सुत्वा बेलुवपण्डुवीणं आदाय येन इन्दसालगुहा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा ‘‘एत्तावता मे भगवा नेव अतिदूरे भविस्सति नाच्‍चासन्‍ने, सद्दञ्‍च मे सोस्सती’’ति एकमन्तं अट्ठासि।

    347. Atha kho sakko devānamindo pañcasikhaṃ gandhabbadevaputtaṃ āmantesi – ‘‘durupasaṅkamā kho, tāta pañcasikha, tathāgatā mādisena, jhāyī jhānaratā, tadantaraṃ 8 paṭisallīnā. Yadi pana tvaṃ, tāta pañcasikha, bhagavantaṃ paṭhamaṃ pasādeyyāsi, tayā, tāta, paṭhamaṃ pasāditaṃ pacchā mayaṃ taṃ bhagavantaṃ dassanāya upasaṅkameyyāma arahantaṃ sammāsambuddha’’nti. ‘‘Evaṃ bhaddantavā’’ti kho pañcasikho gandhabbadevaputto sakkassa devānamindassa paṭissutvā beluvapaṇḍuvīṇaṃ ādāya yena indasālaguhā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā ‘‘ettāvatā me bhagavā neva atidūre bhavissati nāccāsanne, saddañca me sossatī’’ti ekamantaṃ aṭṭhāsi.

    पञ्‍चसिखगीतगाथा

    Pañcasikhagītagāthā

    ३४८. एकमन्तं ठितो खो पञ्‍चसिखो गन्धब्बदेवपुत्तो बेलुवपण्डुवीणं 9 अस्सावेसि, इमा च गाथा अभासि बुद्धूपसञ्हिता धम्मूपसञ्हिता सङ्घूपसञ्हिता अरहन्तूपसञ्हिता कामूपसञ्हिता –

    348. Ekamantaṃ ṭhito kho pañcasikho gandhabbadevaputto beluvapaṇḍuvīṇaṃ 10 assāvesi, imā ca gāthā abhāsi buddhūpasañhitā dhammūpasañhitā saṅghūpasañhitā arahantūpasañhitā kāmūpasañhitā –

    ‘‘वन्दे ते पितरं भद्दे, तिम्बरुं सूरियवच्छसे।

    ‘‘Vande te pitaraṃ bhadde, timbaruṃ sūriyavacchase;

    येन जातासि कल्याणी, आनन्दजननी मम॥

    Yena jātāsi kalyāṇī, ānandajananī mama.

    ‘‘वातोव सेदतं कन्तो, पानीयंव पिपासतो।

    ‘‘Vātova sedataṃ kanto, pānīyaṃva pipāsato;

    अङ्गीरसि पियामेसि, धम्मो अरहतामिव॥

    Aṅgīrasi piyāmesi, dhammo arahatāmiva.

    ‘‘आतुरस्सेव भेसज्‍जं, भोजनंव जिघच्छतो।

    ‘‘Āturasseva bhesajjaṃ, bhojanaṃva jighacchato;

    परिनिब्बापय मं भद्दे, जलन्तमिव वारिना॥

    Parinibbāpaya maṃ bhadde, jalantamiva vārinā.

    ‘‘सीतोदकं पोक्खरणिं, युत्तं किञ्‍जक्खरेणुना।

    ‘‘Sītodakaṃ pokkharaṇiṃ, yuttaṃ kiñjakkhareṇunā;

    नागो घम्माभितत्तोव, ओगाहे ते थनूदरं॥

    Nāgo ghammābhitattova, ogāhe te thanūdaraṃ.

    ‘‘अच्‍चङ्कुसोव नागोव, जितं मे तुत्ततोमरं।

    ‘‘Accaṅkusova nāgova, jitaṃ me tuttatomaraṃ;

    कारणं नप्पजानामि, सम्मत्तो लक्खणूरुया॥

    Kāraṇaṃ nappajānāmi, sammatto lakkhaṇūruyā.

    ‘‘तयि गेधितचित्तोस्मि, चित्तं विपरिणामितं।

    ‘‘Tayi gedhitacittosmi, cittaṃ vipariṇāmitaṃ;

    पटिगन्तुं न सक्‍कोमि, वङ्कघस्तोव अम्बुजो॥

    Paṭigantuṃ na sakkomi, vaṅkaghastova ambujo.

    ‘‘वामूरु सज मं भद्दे, सज मं मन्दलोचने।

    ‘‘Vāmūru saja maṃ bhadde, saja maṃ mandalocane;

    पलिस्सज मं कल्याणि, एतं मे अभिपत्थितं॥

    Palissaja maṃ kalyāṇi, etaṃ me abhipatthitaṃ.

    ‘‘अप्पको वत मे सन्तो, कामो वेल्‍लितकेसिया।

    ‘‘Appako vata me santo, kāmo vellitakesiyā;

    अनेकभावो समुप्पादि, अरहन्तेव दक्खिणा॥

    Anekabhāvo samuppādi, arahanteva dakkhiṇā.

    ‘‘यं मे अत्थि कतं पुञ्‍ञं, अरहन्तेसु तादिसु।

    ‘‘Yaṃ me atthi kataṃ puññaṃ, arahantesu tādisu;

    तं मे सब्बङ्गकल्याणि, तया सद्धिं विपच्‍चतं॥

    Taṃ me sabbaṅgakalyāṇi, tayā saddhiṃ vipaccataṃ.

    ‘‘यं मे अत्थि कतं पुञ्‍ञं, अस्मिं पथविमण्डले।

    ‘‘Yaṃ me atthi kataṃ puññaṃ, asmiṃ pathavimaṇḍale;

    तं मे सब्बङ्गकल्याणि, तया सद्धिं विपच्‍चतं॥

    Taṃ me sabbaṅgakalyāṇi, tayā saddhiṃ vipaccataṃ.

    ‘‘सक्यपुत्तोव झानेन, एकोदि निपको सतो।

    ‘‘Sakyaputtova jhānena, ekodi nipako sato;

    अमतं मुनि जिगीसानो 11, तमहं सूरियवच्छसे॥

    Amataṃ muni jigīsāno 12, tamahaṃ sūriyavacchase.

    ‘‘यथापि मुनि नन्देय्य, पत्वा सम्बोधिमुत्तमं।

    ‘‘Yathāpi muni nandeyya, patvā sambodhimuttamaṃ;

    एवं नन्देय्यं कल्याणि, मिस्सीभावं गतो तया॥

    Evaṃ nandeyyaṃ kalyāṇi, missībhāvaṃ gato tayā.

    ‘‘सक्‍को चे मे वरं दज्‍जा, तावतिंसानमिस्सरो।

    ‘‘Sakko ce me varaṃ dajjā, tāvatiṃsānamissaro;

    ताहं भद्दे वरेय्याहे, एवं कामो दळ्हो मम॥

    Tāhaṃ bhadde vareyyāhe, evaṃ kāmo daḷho mama.

    ‘‘सालंव न चिरं फुल्‍लं, पितरं ते सुमेधसे।

    ‘‘Sālaṃva na ciraṃ phullaṃ, pitaraṃ te sumedhase;

    वन्दमानो नमस्सामि, यस्सा सेतादिसी पजा’’ति॥

    Vandamāno namassāmi, yassā setādisī pajā’’ti.

    ३४९. एवं वुत्ते भगवा पञ्‍चसिखं गन्धब्बदेवपुत्तं एतदवोच – ‘‘संसन्दति खो ते, पञ्‍चसिख, तन्तिस्सरो गीतस्सरेन, गीतस्सरो च तन्तिस्सरेन; न च पन 13 ते पञ्‍चसिख, तन्तिस्सरो गीतस्सरं अतिवत्तति, गीतस्सरो च तन्तिस्सरं। कदा संयूळ्हा पन ते, पञ्‍चसिख, इमा गाथा बुद्धूपसञ्हिता धम्मूपसञ्हिता सङ्घूपसञ्हिता अरहन्तूपसञ्हिता कामूपसञ्हिता’’ति? ‘‘एकमिदं, भन्ते, समयं भगवा उरुवेलायं विहरति नज्‍जा नेरञ्‍जराय तीरे अजपालनिग्रोधे पठमाभिसम्बुद्धो । तेन खो पनाहं, भन्ते, समयेन भद्दा नाम सूरियवच्छसा तिम्बरुनो गन्धब्बरञ्‍ञो धीता, तमभिकङ्खामि। सा खो पन, भन्ते, भगिनी परकामिनी होति; सिखण्डी नाम मातलिस्स सङ्गाहकस्स पुत्तो, तमभिकङ्खति। यतो खो अहं, भन्ते, तं भगिनिं नालत्थं केनचि परियायेन। अथाहं बेलुवपण्डुवीणं आदाय येन तिम्बरुनो गन्धब्बरञ्‍ञो निवेसनं तेनुपसङ्कमिं; उपसङ्कमित्वा बेलुवपण्डुवीणं अस्सावेसिं, इमा च गाथा अभासिं बुद्धूपसञ्हिता धम्मूपसञ्हिता सङ्घूपसञ्हिता अरहन्तूपसञ्हिता कामूपसञ्हिता –

    349. Evaṃ vutte bhagavā pañcasikhaṃ gandhabbadevaputtaṃ etadavoca – ‘‘saṃsandati kho te, pañcasikha, tantissaro gītassarena, gītassaro ca tantissarena; na ca pana 14 te pañcasikha, tantissaro gītassaraṃ ativattati, gītassaro ca tantissaraṃ. Kadā saṃyūḷhā pana te, pañcasikha, imā gāthā buddhūpasañhitā dhammūpasañhitā saṅghūpasañhitā arahantūpasañhitā kāmūpasañhitā’’ti? ‘‘Ekamidaṃ, bhante, samayaṃ bhagavā uruvelāyaṃ viharati najjā nerañjarāya tīre ajapālanigrodhe paṭhamābhisambuddho . Tena kho panāhaṃ, bhante, samayena bhaddā nāma sūriyavacchasā timbaruno gandhabbarañño dhītā, tamabhikaṅkhāmi. Sā kho pana, bhante, bhaginī parakāminī hoti; sikhaṇḍī nāma mātalissa saṅgāhakassa putto, tamabhikaṅkhati. Yato kho ahaṃ, bhante, taṃ bhaginiṃ nālatthaṃ kenaci pariyāyena. Athāhaṃ beluvapaṇḍuvīṇaṃ ādāya yena timbaruno gandhabbarañño nivesanaṃ tenupasaṅkamiṃ; upasaṅkamitvā beluvapaṇḍuvīṇaṃ assāvesiṃ, imā ca gāthā abhāsiṃ buddhūpasañhitā dhammūpasañhitā saṅghūpasañhitā arahantūpasañhitā kāmūpasañhitā –

    ‘‘वन्दे ते पितरं भद्दे, तिम्बरुं सूरियवच्छसे।

    ‘‘Vande te pitaraṃ bhadde, timbaruṃ sūriyavacchase;

    येन जातासि कल्याणी, आनन्दजननी मम॥ …पे॰…

    Yena jātāsi kalyāṇī, ānandajananī mama. …pe…

    सालंव न चिरं फुल्‍लं, पितरं ते सुमेधसे।

    Sālaṃva na ciraṃ phullaṃ, pitaraṃ te sumedhase;

    वन्दमानो नमस्सामि, यस्सा सेतादिसी पजा’’ति॥

    Vandamāno namassāmi, yassā setādisī pajā’’ti.

    ‘‘एवं वुत्ते, भन्ते, भद्दा सूरियवच्छसा मं एतदवोच – ‘न खो मे, मारिस, सो भगवा सम्मुखा दिट्ठो अपि च सुतोयेव मे सो भगवा देवानं तावतिंसानं सुधम्मायं सभायं उपनच्‍चन्तिया। यतो खो त्वं, मारिस, तं भगवन्तं कित्तेसि, होतु नो अज्‍ज समागमो’ति। सोयेव नो, भन्ते, तस्सा भगिनिया सद्धिं समागमो अहोसि। न च दानि ततो पच्छा’’ति।

    ‘‘Evaṃ vutte, bhante, bhaddā sūriyavacchasā maṃ etadavoca – ‘na kho me, mārisa, so bhagavā sammukhā diṭṭho api ca sutoyeva me so bhagavā devānaṃ tāvatiṃsānaṃ sudhammāyaṃ sabhāyaṃ upanaccantiyā. Yato kho tvaṃ, mārisa, taṃ bhagavantaṃ kittesi, hotu no ajja samāgamo’ti. Soyeva no, bhante, tassā bhaginiyā saddhiṃ samāgamo ahosi. Na ca dāni tato pacchā’’ti.

    सक्‍कूपसङ्कम

    Sakkūpasaṅkama

    ३५०. अथ खो सक्‍कस्स देवानमिन्दस्स एतदहोसि – ‘‘पटिसम्मोदति पञ्‍चसिखो गन्धब्बदेवपुत्तो भगवता, भगवा च पञ्‍चसिखेना’’ति। अथ खो सक्‍को देवानमिन्दो पञ्‍चसिखं गन्धब्बदेवपुत्तं आमन्तेसि – ‘‘अभिवादेहि मे त्वं, तात पञ्‍चसिख, भगवन्तं – ‘सक्‍को, भन्ते, देवानमिन्दो सामच्‍चो सपरिजनो भगवतो पादे सिरसा वन्दती’ति’’। ‘‘एवं भद्दन्तवा’’ति खो पञ्‍चसिखो गन्धब्बदेवपुत्तो सक्‍कस्स देवानमिन्दस्स पटिस्सुत्वा भगवन्तं अभिवादेति – ‘‘सक्‍को, भन्ते, देवानमिन्दो सामच्‍चो सपरिजनो भगवतो पादे सिरसा वन्दती’’ति। ‘‘एवं सुखी होतु, पञ्‍चसिख, सक्‍को देवानमिन्दो सामच्‍चो सपरिजनो; सुखकामा हि देवा मनुस्सा असुरा नागा गन्धब्बा ये चञ्‍ञे सन्ति पुथुकाया’’ति।

    350. Atha kho sakkassa devānamindassa etadahosi – ‘‘paṭisammodati pañcasikho gandhabbadevaputto bhagavatā, bhagavā ca pañcasikhenā’’ti. Atha kho sakko devānamindo pañcasikhaṃ gandhabbadevaputtaṃ āmantesi – ‘‘abhivādehi me tvaṃ, tāta pañcasikha, bhagavantaṃ – ‘sakko, bhante, devānamindo sāmacco saparijano bhagavato pāde sirasā vandatī’ti’’. ‘‘Evaṃ bhaddantavā’’ti kho pañcasikho gandhabbadevaputto sakkassa devānamindassa paṭissutvā bhagavantaṃ abhivādeti – ‘‘sakko, bhante, devānamindo sāmacco saparijano bhagavato pāde sirasā vandatī’’ti. ‘‘Evaṃ sukhī hotu, pañcasikha, sakko devānamindo sāmacco saparijano; sukhakāmā hi devā manussā asurā nāgā gandhabbā ye caññe santi puthukāyā’’ti.

    ३५१. एवञ्‍च पन तथागता एवरूपे महेसक्खे यक्खे अभिवदन्ति। अभिवदितो सक्‍को देवानमिन्दो भगवतो इन्दसालगुहं पविसित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं अट्ठासि। देवापि तावतिंसा इन्दसालगुहं पविसित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं अट्ठंसु। पञ्‍चसिखोपि गन्धब्बदेवपुत्तो इन्दसालगुहं पविसित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं अट्ठासि।

    351. Evañca pana tathāgatā evarūpe mahesakkhe yakkhe abhivadanti. Abhivadito sakko devānamindo bhagavato indasālaguhaṃ pavisitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Devāpi tāvatiṃsā indasālaguhaṃ pavisitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu. Pañcasikhopi gandhabbadevaputto indasālaguhaṃ pavisitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi.

    तेन खो पन समयेन इन्दसालगुहा विसमा सन्ती समा समपादि, सम्बाधा सन्ती उरुन्दा 15 समपादि, अन्धकारो गुहायं अन्तरधायि, आलोको उदपादि यथा तं देवानं देवानुभावेन।

    Tena kho pana samayena indasālaguhā visamā santī samā samapādi, sambādhā santī urundā 16 samapādi, andhakāro guhāyaṃ antaradhāyi, āloko udapādi yathā taṃ devānaṃ devānubhāvena.

    ३५२. अथ खो भगवा सक्‍कं देवानमिन्दं एतदवोच – ‘‘अच्छरियमिदं आयस्मतो कोसियस्स, अब्भुतमिदं आयस्मतो कोसियस्स ताव बहुकिच्‍चस्स बहुकरणीयस्स यदिदं इधागमन’’न्ति। ‘‘चिरपटिकाहं, भन्ते, भगवन्तं दस्सनाय उपसङ्कमितुकामो; अपि च देवानं तावतिंसानं केहिचि केहिचि 17 किच्‍चकरणीयेहि ब्यावटो; एवाहं नासक्खिं भगवन्तं दस्सनाय उपसङ्कमितुं। एकमिदं, भन्ते, समयं भगवा सावत्थियं विहरति सलळागारके। अथ ख्वाहं, भन्ते, सावत्थिं अगमासिं भगवन्तं दस्सनाय। तेन खो पन, भन्ते, समयेन भगवा अञ्‍ञतरेन समाधिना निसिन्‍नो होति, भूजति 18 च नाम वेस्सवणस्स महाराजस्स परिचारिका भगवन्तं पच्‍चुपट्ठिता होति, पञ्‍जलिका नमस्समाना तिट्ठति। अथ ख्वाहं, भन्ते, भूजतिं एतदवोचं – ‘अभिवादेहि मे त्वं, भगिनि, भगवन्तं – ‘‘सक्‍को, भन्ते, देवानमिन्दो सामच्‍चो सपरिजनो भगवतो पादे सिरसा वन्दती’’ति। एवं वुत्ते, भन्ते, सा भूजति मं एतदवोच – ‘अकालो खो, मारिस, भगवन्तं दस्सनाय; पटिसल्‍लीनो भगवा’ति। ‘तेन ही, भगिनि, यदा भगवा तम्हा समाधिम्हा वुट्ठितो होति, अथ मम वचनेन भगवन्तं अभिवादेहि – ‘‘सक्‍को, भन्ते, देवानमिन्दो सामच्‍चो सपरिजनो भगवतो पादे सिरसा वन्दती’’ति। कच्‍चि मे सा, भन्ते, भगिनी भगवन्तं अभिवादेसि? सरति भगवा तस्सा भगिनिया वचन’’न्ति? ‘‘अभिवादेसि मं सा, देवानमिन्द, भगिनी, सरामहं तस्सा भगिनिया वचनं। अपि चाहं आयस्मतो नेमिसद्देन 19 तम्हा समाधिम्हा वुट्ठितो’’ति। ‘‘ये ते, भन्ते, देवा अम्हेहि पठमतरं तावतिंसकायं उपपन्‍ना, तेसं मे सम्मुखा सुतं सम्मुखा पटिग्गहितं – ‘यदा तथागता लोके उप्पज्‍जन्ति अरहन्तो सम्मासम्बुद्धा, दिब्बा काया परिपूरेन्ति, हायन्ति असुरकाया’ति। तं मे इदं, भन्ते, सक्खिदिट्ठं यतो तथागतो लोके उप्पन्‍नो अरहं सम्मासम्बुद्धो, दिब्बा काया परिपूरेन्ति, हायन्ति असुरकायाति।

    352. Atha kho bhagavā sakkaṃ devānamindaṃ etadavoca – ‘‘acchariyamidaṃ āyasmato kosiyassa, abbhutamidaṃ āyasmato kosiyassa tāva bahukiccassa bahukaraṇīyassa yadidaṃ idhāgamana’’nti. ‘‘Cirapaṭikāhaṃ, bhante, bhagavantaṃ dassanāya upasaṅkamitukāmo; api ca devānaṃ tāvatiṃsānaṃ kehici kehici 20 kiccakaraṇīyehi byāvaṭo; evāhaṃ nāsakkhiṃ bhagavantaṃ dassanāya upasaṅkamituṃ. Ekamidaṃ, bhante, samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati salaḷāgārake. Atha khvāhaṃ, bhante, sāvatthiṃ agamāsiṃ bhagavantaṃ dassanāya. Tena kho pana, bhante, samayena bhagavā aññatarena samādhinā nisinno hoti, bhūjati 21 ca nāma vessavaṇassa mahārājassa paricārikā bhagavantaṃ paccupaṭṭhitā hoti, pañjalikā namassamānā tiṭṭhati. Atha khvāhaṃ, bhante, bhūjatiṃ etadavocaṃ – ‘abhivādehi me tvaṃ, bhagini, bhagavantaṃ – ‘‘sakko, bhante, devānamindo sāmacco saparijano bhagavato pāde sirasā vandatī’’ti. Evaṃ vutte, bhante, sā bhūjati maṃ etadavoca – ‘akālo kho, mārisa, bhagavantaṃ dassanāya; paṭisallīno bhagavā’ti. ‘Tena hī, bhagini, yadā bhagavā tamhā samādhimhā vuṭṭhito hoti, atha mama vacanena bhagavantaṃ abhivādehi – ‘‘sakko, bhante, devānamindo sāmacco saparijano bhagavato pāde sirasā vandatī’’ti. Kacci me sā, bhante, bhaginī bhagavantaṃ abhivādesi? Sarati bhagavā tassā bhaginiyā vacana’’nti? ‘‘Abhivādesi maṃ sā, devānaminda, bhaginī, sarāmahaṃ tassā bhaginiyā vacanaṃ. Api cāhaṃ āyasmato nemisaddena 22 tamhā samādhimhā vuṭṭhito’’ti. ‘‘Ye te, bhante, devā amhehi paṭhamataraṃ tāvatiṃsakāyaṃ upapannā, tesaṃ me sammukhā sutaṃ sammukhā paṭiggahitaṃ – ‘yadā tathāgatā loke uppajjanti arahanto sammāsambuddhā, dibbā kāyā paripūrenti, hāyanti asurakāyā’ti. Taṃ me idaṃ, bhante, sakkhidiṭṭhaṃ yato tathāgato loke uppanno arahaṃ sammāsambuddho, dibbā kāyā paripūrenti, hāyanti asurakāyāti.

    गोपकवत्थु

    Gopakavatthu

    ३५३. ‘‘इधेव, भन्ते, कपिलवत्थुस्मिं गोपिका नाम सक्यधीता अहोसि बुद्धे पसन्‍ना धम्मे पसन्‍ना सङ्घे पसन्‍ना सीलेसु परिपूरकारिनी। सा इत्थित्तं 23 विराजेत्वा पुरिसत्तं 24 भावेत्वा कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपन्‍ना। देवानं तावतिंसानं सहब्यतं अम्हाकं पुत्तत्तं अज्झुपगता। तत्रपि नं एवं जानन्ति – ‘गोपको देवपुत्तो, गोपको देवपुत्तो’ति। अञ्‍ञेपि, भन्ते, तयो भिक्खू भगवति ब्रह्मचरियं चरित्वा हीनं गन्धब्बकायं उपपन्‍ना। ते पञ्‍चहि कामगुणेहि समप्पिता समङ्गीभूता परिचारयमाना अम्हाकं उपट्ठानं आगच्छन्ति अम्हाकं पारिचरियं। ते अम्हाकं उपट्ठानं आगते अम्हाकं पारिचरियं गोपको देवपुत्तो पटिचोदेसि – ‘कुतोमुखा नाम तुम्हे , मारिसा, तस्स भगवतो धम्मं अस्सुत्थ 25 – अहञ्हि नाम इत्थिका समाना बुद्धे पसन्‍ना धम्मे पसन्‍ना सङ्घे पसन्‍ना सीलेसु परिपूरकारिनी इत्थित्तं विराजेत्वा पुरिसत्तं भावेत्वा कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपन्‍ना, देवानं तावतिंसानं सहब्यतं सक्‍कस्स देवानमिन्दस्स पुत्तत्तं अज्झुपगता। इधापि मं एवं जानन्ति ‘‘गोपको देवपुत्तो गोपको देवपुत्तो’ति। तुम्हे पन, मारिसा, भगवति ब्रह्मचरियं चरित्वा हीनं गन्धब्बकायं उपपन्‍ना। दुद्दिट्ठरूपं वत, भो, अद्दसाम, ये मयं अद्दसाम सहधम्मिके हीनं गन्धब्बकायं उपपन्‍ने’ति। तेसं, भन्ते, गोपकेन देवपुत्तेन पटिचोदितानं द्वे देवा दिट्ठेव धम्मे सतिं पटिलभिंसु कायं ब्रह्मपुरोहितं, एको पन देवो कामे अज्झावसि।

    353. ‘‘Idheva, bhante, kapilavatthusmiṃ gopikā nāma sakyadhītā ahosi buddhe pasannā dhamme pasannā saṅghe pasannā sīlesu paripūrakārinī. Sā itthittaṃ 26 virājetvā purisattaṃ 27 bhāvetvā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapannā. Devānaṃ tāvatiṃsānaṃ sahabyataṃ amhākaṃ puttattaṃ ajjhupagatā. Tatrapi naṃ evaṃ jānanti – ‘gopako devaputto, gopako devaputto’ti. Aññepi, bhante, tayo bhikkhū bhagavati brahmacariyaṃ caritvā hīnaṃ gandhabbakāyaṃ upapannā. Te pañcahi kāmaguṇehi samappitā samaṅgībhūtā paricārayamānā amhākaṃ upaṭṭhānaṃ āgacchanti amhākaṃ pāricariyaṃ. Te amhākaṃ upaṭṭhānaṃ āgate amhākaṃ pāricariyaṃ gopako devaputto paṭicodesi – ‘kutomukhā nāma tumhe , mārisā, tassa bhagavato dhammaṃ assuttha 28 – ahañhi nāma itthikā samānā buddhe pasannā dhamme pasannā saṅghe pasannā sīlesu paripūrakārinī itthittaṃ virājetvā purisattaṃ bhāvetvā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapannā, devānaṃ tāvatiṃsānaṃ sahabyataṃ sakkassa devānamindassa puttattaṃ ajjhupagatā. Idhāpi maṃ evaṃ jānanti ‘‘gopako devaputto gopako devaputto’ti. Tumhe pana, mārisā, bhagavati brahmacariyaṃ caritvā hīnaṃ gandhabbakāyaṃ upapannā. Duddiṭṭharūpaṃ vata, bho, addasāma, ye mayaṃ addasāma sahadhammike hīnaṃ gandhabbakāyaṃ upapanne’ti. Tesaṃ, bhante, gopakena devaputtena paṭicoditānaṃ dve devā diṭṭheva dhamme satiṃ paṭilabhiṃsu kāyaṃ brahmapurohitaṃ, eko pana devo kāme ajjhāvasi.

    ३५४.‘‘‘उपासिका चक्खुमतो अहोसिं,

    354.‘‘‘Upāsikā cakkhumato ahosiṃ,

    नामम्पि मय्हं अहु ‘गोपिका’ति।

    Nāmampi mayhaṃ ahu ‘gopikā’ti;

    बुद्धे च धम्मे च अभिप्पसन्‍ना,

    Buddhe ca dhamme ca abhippasannā,

    सङ्घञ्‍चुपट्ठासिं पसन्‍नचित्ता॥

    Saṅghañcupaṭṭhāsiṃ pasannacittā.

    ‘‘‘तस्सेव बुद्धस्स सुधम्मताय,

    ‘‘‘Tasseva buddhassa sudhammatāya,

    सक्‍कस्स पुत्तोम्हि महानुभावो।

    Sakkassa puttomhi mahānubhāvo;

    महाजुतीको तिदिवूपपन्‍नो,

    Mahājutīko tidivūpapanno,

    जानन्ति मं इधापि ‘गोपको’ति॥

    Jānanti maṃ idhāpi ‘gopako’ti.

    ‘‘‘अथद्दसं भिक्खवो दिट्ठपुब्बे,

    ‘‘‘Athaddasaṃ bhikkhavo diṭṭhapubbe,

    गन्धब्बकायूपगते वसीने।

    Gandhabbakāyūpagate vasīne;

    इमेहि ते गोतमसावकासे,

    Imehi te gotamasāvakāse,

    ये च मयं पुब्बे मनुस्सभूता॥

    Ye ca mayaṃ pubbe manussabhūtā.

    ‘‘‘अन्‍नेन पानेन उपट्ठहिम्हा,

    ‘‘‘Annena pānena upaṭṭhahimhā,

    पादूपसङ्गय्ह सके निवेसने।

    Pādūpasaṅgayha sake nivesane;

    कुतोमुखा नाम इमे भवन्तो,

    Kutomukhā nāma ime bhavanto,

    बुद्धस्स धम्मानि पटिग्गहेसुं 29॥

    Buddhassa dhammāni paṭiggahesuṃ 30.

    ‘‘‘पच्‍चत्तं वेदितब्बो हि धम्मो,

    ‘‘‘Paccattaṃ veditabbo hi dhammo,

    सुदेसितो चक्खुमतानुबुद्धो।

    Sudesito cakkhumatānubuddho;

    अहञ्हि तुम्हेव उपासमानो,

    Ahañhi tumheva upāsamāno,

    सुत्वान अरियान सुभासितानि॥

    Sutvāna ariyāna subhāsitāni.

    ‘‘‘सक्‍कस्स पुत्तोम्हि महानुभावो,

    ‘‘‘Sakkassa puttomhi mahānubhāvo,

    महाजुतीको तिदिवूपपन्‍नो।

    Mahājutīko tidivūpapanno;

    तुम्हे पन सेट्ठमुपासमाना,

    Tumhe pana seṭṭhamupāsamānā,

    अनुत्तरं ब्रह्मचरियं चरित्वा॥

    Anuttaraṃ brahmacariyaṃ caritvā.

    ‘‘‘हीनं कायं उपपन्‍ना भवन्तो,

    ‘‘‘Hīnaṃ kāyaṃ upapannā bhavanto,

    अनानुलोमा भवतूपपत्ति।

    Anānulomā bhavatūpapatti;

    दुद्दिट्ठरूपं वत अद्दसाम,

    Duddiṭṭharūpaṃ vata addasāma,

    सहधम्मिके हीनकायूपपन्‍ने॥

    Sahadhammike hīnakāyūpapanne.

    ‘‘‘गन्धब्बकायूपगता भवन्तो,

    ‘‘‘Gandhabbakāyūpagatā bhavanto,

    देवानमागच्छथ पारिचरियं।

    Devānamāgacchatha pāricariyaṃ;

    अगारे वसतो मय्हं,

    Agāre vasato mayhaṃ,

    इमं पस्स विसेसतं॥

    Imaṃ passa visesataṃ.

    ‘‘‘इत्थी हुत्वा स्वज्‍ज पुमोम्हि देवो,

    ‘‘‘Itthī hutvā svajja pumomhi devo,

    दिब्बेहि कामेहि समङ्गिभूतो’।

    Dibbehi kāmehi samaṅgibhūto’;

    ते चोदिता गोतमसावकेन,

    Te coditā gotamasāvakena,

    संवेगमापादु समेच्‍च गोपकं॥

    Saṃvegamāpādu samecca gopakaṃ.

    ‘‘‘हन्द वियायाम 31 ब्यायाम 32,

    ‘‘‘Handa viyāyāma 33 byāyāma 34,

    मा नो मयं परपेस्सा अहुम्हा’।

    Mā no mayaṃ parapessā ahumhā’;

    तेसं दुवे वीरियमारभिंसु,

    Tesaṃ duve vīriyamārabhiṃsu,

    अनुस्सरं गोतमसासनानि॥

    Anussaraṃ gotamasāsanāni.

    ‘‘इधेव चित्तानि विराजयित्वा,

    ‘‘Idheva cittāni virājayitvā,

    कामेसु आदीनवमद्दसंसु।

    Kāmesu ādīnavamaddasaṃsu;

    ते कामसंयोजनबन्धनानि,

    Te kāmasaṃyojanabandhanāni,

    पापिमयोगानि दुरच्‍चयानि॥

    Pāpimayogāni duraccayāni.

    ‘‘नागोव सन्‍नानि गुणानि 35 छेत्वा,

    ‘‘Nāgova sannāni guṇāni 36 chetvā,

    देवे तावतिंसे अतिक्‍कमिंसु।

    Deve tāvatiṃse atikkamiṃsu;

    सइन्दा देवा सपजापतिका,

    Saindā devā sapajāpatikā,

    सब्बे सुधम्माय सभायुपविट्ठा॥

    Sabbe sudhammāya sabhāyupaviṭṭhā.

    ‘‘तेसं निसिन्‍नानं अभिक्‍कमिंसु,

    ‘‘Tesaṃ nisinnānaṃ abhikkamiṃsu,

    वीरा विरागा विरजं करोन्ता।

    Vīrā virāgā virajaṃ karontā;

    ते दिस्वा संवेगमकासि वासवो,

    Te disvā saṃvegamakāsi vāsavo,

    देवाभिभू देवगणस्स मज्झे॥

    Devābhibhū devagaṇassa majjhe.

    ‘‘‘इमेहि ते हीनकायूपपन्‍ना,

    ‘‘‘Imehi te hīnakāyūpapannā,

    देवे तावतिंसे अभिक्‍कमन्ति’।

    Deve tāvatiṃse abhikkamanti’;

    संवेगजातस्स वचो निसम्म,

    Saṃvegajātassa vaco nisamma,

    सो गोपको वासवमज्झभासि॥

    So gopako vāsavamajjhabhāsi.

    ‘‘‘बुद्धो जनिन्दत्थि मनुस्सलोके,

    ‘‘‘Buddho janindatthi manussaloke,

    कामाभिभू सक्यमुनीति ञायति।

    Kāmābhibhū sakyamunīti ñāyati;

    तस्सेव ते पुत्ता सतिया विहीना,

    Tasseva te puttā satiyā vihīnā,

    चोदिता मया ते सतिमज्झलत्थुं॥

    Coditā mayā te satimajjhalatthuṃ.

    ‘‘‘तिण्णं तेसं आवसिनेत्थ 37 एको,

    ‘‘‘Tiṇṇaṃ tesaṃ āvasinettha 38 eko,

    गन्धब्बकायूपगतो वसीनो।

    Gandhabbakāyūpagato vasīno;

    द्वे च सम्बोधिपथानुसारिनो,

    Dve ca sambodhipathānusārino,

    देवेपि हीळेन्ति समाहितत्ता॥

    Devepi hīḷenti samāhitattā.

    ‘‘‘एतादिसी धम्मप्पकासनेत्थ,

    ‘‘‘Etādisī dhammappakāsanettha,

    न तत्थ किंकङ्खति कोचि सावको।

    Na tattha kiṃkaṅkhati koci sāvako;

    नितिण्णओघं विचिकिच्छछिन्‍नं,

    Nitiṇṇaoghaṃ vicikicchachinnaṃ,

    बुद्धं नमस्साम जिनं जनिन्दं’॥

    Buddhaṃ namassāma jinaṃ janindaṃ’.

    ‘‘यं ते धम्मं इधञ्‍ञाय,

    ‘‘Yaṃ te dhammaṃ idhaññāya,

    विसेसं अज्झगंसु 39 ते।

    Visesaṃ ajjhagaṃsu 40 te;

    कायं ब्रह्मपुरोहितं,

    Kāyaṃ brahmapurohitaṃ,

    दुवे तेसं विसेसगू॥

    Duve tesaṃ visesagū.

    ‘‘तस्स धम्मस्स पत्तिया,

    ‘‘Tassa dhammassa pattiyā,

    आगतम्हासि मारिस।

    Āgatamhāsi mārisa;

    कतावकासा भगवता,

    Katāvakāsā bhagavatā,

    पञ्हं पुच्छेमु मारिसा’’ति॥

    Pañhaṃ pucchemu mārisā’’ti.

    ३५५. अथ खो भगवतो एतदहोसि – ‘‘दीघरत्तं विसुद्धो खो अयं यक्खो 41, यं किञ्‍चि मं पञ्हं पुच्छिस्सति, सब्बं तं अत्थसञ्हितंयेव पुच्छिस्सति, नो अनत्थसञ्हितं। यञ्‍चस्साहं पुट्ठो ब्याकरिस्सामि, तं खिप्पमेव आजानिस्सती’’ति।

    355. Atha kho bhagavato etadahosi – ‘‘dīgharattaṃ visuddho kho ayaṃ yakkho 42, yaṃ kiñci maṃ pañhaṃ pucchissati, sabbaṃ taṃ atthasañhitaṃyeva pucchissati, no anatthasañhitaṃ. Yañcassāhaṃ puṭṭho byākarissāmi, taṃ khippameva ājānissatī’’ti.

    ३५६. अथ खो भगवा सक्‍कं देवानमिन्दं गाथाय अज्झभासि –

    356. Atha kho bhagavā sakkaṃ devānamindaṃ gāthāya ajjhabhāsi –

    ‘‘पुच्छ वासव मं पञ्हं, यं किञ्‍चि मनसिच्छसि।

    ‘‘Puccha vāsava maṃ pañhaṃ, yaṃ kiñci manasicchasi;

    तस्स तस्सेव पञ्हस्स, अहं अन्तं करोमि ते’’ति॥

    Tassa tasseva pañhassa, ahaṃ antaṃ karomi te’’ti.

    पठमभाणवारो निट्ठितो।

    Paṭhamabhāṇavāro niṭṭhito.

    ३५७. कतावकासो सक्‍को देवानमिन्दो भगवता इमं भगवन्तं 43 पठमं पञ्हं अपुच्छि –

    357. Katāvakāso sakko devānamindo bhagavatā imaṃ bhagavantaṃ 44 paṭhamaṃ pañhaṃ apucchi –

    ‘‘किं संयोजना नु खो, मारिस, देवा मनुस्सा असुरा नागा गन्धब्बा ये चञ्‍ञे सन्ति पुथुकाया, ते – ‘अवेरा अदण्डा असपत्ता अब्यापज्‍जा विहरेमु अवेरिनो’ति इति च नेसं होति, अथ च पन सवेरा सदण्डा ससपत्ता सब्यापज्‍जा विहरन्ति सवेरिनो’’ति? इत्थं सक्‍को देवानमिन्दो भगवन्तं पञ्हं 45 अपुच्छि। तस्स भगवा पञ्हं पुट्ठो ब्याकासि –

    ‘‘Kiṃ saṃyojanā nu kho, mārisa, devā manussā asurā nāgā gandhabbā ye caññe santi puthukāyā, te – ‘averā adaṇḍā asapattā abyāpajjā viharemu averino’ti iti ca nesaṃ hoti, atha ca pana saverā sadaṇḍā sasapattā sabyāpajjā viharanti saverino’’ti? Itthaṃ sakko devānamindo bhagavantaṃ pañhaṃ 46 apucchi. Tassa bhagavā pañhaṃ puṭṭho byākāsi –

    ‘‘इस्सामच्छरियसंयोजना खो, देवानमिन्द, देवा मनुस्सा असुरा नागा गन्धब्बा ये चञ्‍ञे सन्ति पुथुकाया, ते – ‘अवेरा अदण्डा असपत्ता अब्यापज्‍जा विहरेमु अवेरिनो’ति इति च नेसं होति, अथ च पन सवेरा सदण्डा ससपत्ता सब्यापज्‍जा विहरन्ति सवेरिनो’’ति। इत्थं भगवा सक्‍कस्स देवानमिन्दस्स पञ्हं पुट्ठो ब्याकासि। अत्तमनो सक्‍को देवानमिन्दो भगवतो भासितं अभिनन्दि अनुमोदि – ‘‘एवमेतं, भगवा, एवमेतं, सुगत। तिण्णा मेत्थ कङ्खा विगता कथंकथा भगवतो पञ्हवेय्याकरणं सुत्वा’’ति।

    ‘‘Issāmacchariyasaṃyojanā kho, devānaminda, devā manussā asurā nāgā gandhabbā ye caññe santi puthukāyā, te – ‘averā adaṇḍā asapattā abyāpajjā viharemu averino’ti iti ca nesaṃ hoti, atha ca pana saverā sadaṇḍā sasapattā sabyāpajjā viharanti saverino’’ti. Itthaṃ bhagavā sakkassa devānamindassa pañhaṃ puṭṭho byākāsi. Attamano sakko devānamindo bhagavato bhāsitaṃ abhinandi anumodi – ‘‘evametaṃ, bhagavā, evametaṃ, sugata. Tiṇṇā mettha kaṅkhā vigatā kathaṃkathā bhagavato pañhaveyyākaraṇaṃ sutvā’’ti.

    ३५८. इतिह सक्‍को देवानमिन्दो भगवतो भासितं अभिनन्दित्वा अनुमोदित्वा भगवन्तं उत्तरिं 47 पञ्हं अपुच्छि –

    358. Itiha sakko devānamindo bhagavato bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā bhagavantaṃ uttariṃ 48 pañhaṃ apucchi –

    ‘‘इस्सामच्छरियं पन, मारिस, किंनिदानं किंसमुदयं किंजातिकं किंपभवं; किस्मिं सति इस्सामच्छरियं होति; किस्मिं असति इस्सामच्छरियं न होती’’ति? ‘‘इस्सामच्छरियं खो, देवानमिन्द, पियाप्पियनिदानं पियाप्पियसमुदयं पियाप्पियजातिकं पियाप्पियपभवं; पियाप्पिये सति इस्सामच्छरियं होति, पियाप्पिये असति इस्सामच्छरियं न होती’’ति।

    ‘‘Issāmacchariyaṃ pana, mārisa, kiṃnidānaṃ kiṃsamudayaṃ kiṃjātikaṃ kiṃpabhavaṃ; kismiṃ sati issāmacchariyaṃ hoti; kismiṃ asati issāmacchariyaṃ na hotī’’ti? ‘‘Issāmacchariyaṃ kho, devānaminda, piyāppiyanidānaṃ piyāppiyasamudayaṃ piyāppiyajātikaṃ piyāppiyapabhavaṃ; piyāppiye sati issāmacchariyaṃ hoti, piyāppiye asati issāmacchariyaṃ na hotī’’ti.

    ‘‘पियाप्पियं खो पन, मारिस, किंनिदानं किंसमुदयं किंजातिकं किंपभवं; किस्मिं सति पियाप्पियं होति; किस्मिं असति पियाप्पियं न होती’’ति? ‘‘पियाप्पियं खो, देवानमिन्द, छन्दनिदानं छन्दसमुदयं छन्दजातिकं छन्दपभवं; छन्दे सति पियाप्पियं होति; छन्दे असति पियाप्पियं न होती’’ति।

    ‘‘Piyāppiyaṃ kho pana, mārisa, kiṃnidānaṃ kiṃsamudayaṃ kiṃjātikaṃ kiṃpabhavaṃ; kismiṃ sati piyāppiyaṃ hoti; kismiṃ asati piyāppiyaṃ na hotī’’ti? ‘‘Piyāppiyaṃ kho, devānaminda, chandanidānaṃ chandasamudayaṃ chandajātikaṃ chandapabhavaṃ; chande sati piyāppiyaṃ hoti; chande asati piyāppiyaṃ na hotī’’ti.

    ‘‘छन्दो खो पन, मारिस, किंनिदानो किंसमुदयो किंजातिको किंपभवो; किस्मिं सति छन्दो होति; किस्मिं असति छन्दो न होती’’ति? ‘‘छन्दो खो, देवानमिन्द, वितक्‍कनिदानो वितक्‍कसमुदयो वितक्‍कजातिको वितक्‍कपभवो; वितक्‍के सति छन्दो होति; वितक्‍के असति छन्दो न होती’’ति।

    ‘‘Chando kho pana, mārisa, kiṃnidāno kiṃsamudayo kiṃjātiko kiṃpabhavo; kismiṃ sati chando hoti; kismiṃ asati chando na hotī’’ti? ‘‘Chando kho, devānaminda, vitakkanidāno vitakkasamudayo vitakkajātiko vitakkapabhavo; vitakke sati chando hoti; vitakke asati chando na hotī’’ti.

    ‘‘वितक्‍को खो पन, मारिस, किंनिदानो किंसमुदयो किंजातिको किंपभवो; किस्मिं सति वितक्‍को होति; किस्मिं असति वितक्‍को न होती’’ति? ‘‘वितक्‍को खो, देवानमिन्द, पपञ्‍चसञ्‍ञासङ्खानिदानो पपञ्‍चसञ्‍ञासङ्खासमुदयो पपञ्‍चसञ्‍ञासङ्खाजातिको पपञ्‍चसञ्‍ञासङ्खापभवो; पपञ्‍चसञ्‍ञासङ्खाय सति वितक्‍को होति; पपञ्‍चसञ्‍ञासङ्खाय असति वितक्‍को न होती’’ति।

    ‘‘Vitakko kho pana, mārisa, kiṃnidāno kiṃsamudayo kiṃjātiko kiṃpabhavo; kismiṃ sati vitakko hoti; kismiṃ asati vitakko na hotī’’ti? ‘‘Vitakko kho, devānaminda, papañcasaññāsaṅkhānidāno papañcasaññāsaṅkhāsamudayo papañcasaññāsaṅkhājātiko papañcasaññāsaṅkhāpabhavo; papañcasaññāsaṅkhāya sati vitakko hoti; papañcasaññāsaṅkhāya asati vitakko na hotī’’ti.

    ‘‘कथं पटिपन्‍नो पन, मारिस, भिक्खु पपञ्‍चसञ्‍ञासङ्खानिरोधसारुप्पगामिनिं पटिपदं पटिपन्‍नो होती’’ति?

    ‘‘Kathaṃ paṭipanno pana, mārisa, bhikkhu papañcasaññāsaṅkhānirodhasāruppagāminiṃ paṭipadaṃ paṭipanno hotī’’ti?

    वेदनाकम्मट्ठानं

    Vedanākammaṭṭhānaṃ

    ३५९. ‘‘सोमनस्संपाहं 49, देवानमिन्द, दुविधेन वदामि – सेवितब्बम्पि, असेवितब्बम्पि। दोमनस्संपाहं, देवानमिन्द, दुविधेन वदामि – सेवितब्बम्पि, असेवितब्बम्पि। उपेक्खंपाहं, देवानमिन्द, दुविधेन वदामि – सेवितब्बम्पि, असेवितब्बम्पि।

    359. ‘‘Somanassaṃpāhaṃ 50, devānaminda, duvidhena vadāmi – sevitabbampi, asevitabbampi. Domanassaṃpāhaṃ, devānaminda, duvidhena vadāmi – sevitabbampi, asevitabbampi. Upekkhaṃpāhaṃ, devānaminda, duvidhena vadāmi – sevitabbampi, asevitabbampi.

    ३६०. ‘‘सोमनस्संपाहं, देवानमिन्द, दुविधेन वदामि सेवितब्बम्पि, असेवितब्बम्पीति इति खो पनेतं वुत्तं, किञ्‍चेतं पटिच्‍च वुत्तं? तत्थ यं जञ्‍ञा सोमनस्सं ‘इमं खो मे सोमनस्सं सेवतो अकुसला धम्मा अभिवड्ढन्ति, कुसला धम्मा परिहायन्ती’ति, एवरूपं सोमनस्सं न सेवितब्बं। तत्थ यं जञ्‍ञा सोमनस्सं ‘इमं खो मे सोमनस्सं सेवतो अकुसला धम्मा परिहायन्ति, कुसला धम्मा अभिवड्ढन्ती’ति, एवरूपं सोमनस्सं सेवितब्बं। तत्थ यं चे सवितक्‍कं सविचारं, यं चे अवितक्‍कं अविचारं, ये अवितक्‍के अविचारे, ते 51 पणीततरे। सोमनस्संपाहं, देवानमिन्द, दुविधेन वदामि सेवितब्बम्पि, असेवितब्बम्पीति। इति यं तं वुत्तं, इदमेतं पटिच्‍च वुत्तं।

    360. ‘‘Somanassaṃpāhaṃ, devānaminda, duvidhena vadāmi sevitabbampi, asevitabbampīti iti kho panetaṃ vuttaṃ, kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ? Tattha yaṃ jaññā somanassaṃ ‘imaṃ kho me somanassaṃ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyantī’ti, evarūpaṃ somanassaṃ na sevitabbaṃ. Tattha yaṃ jaññā somanassaṃ ‘imaṃ kho me somanassaṃ sevato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhantī’ti, evarūpaṃ somanassaṃ sevitabbaṃ. Tattha yaṃ ce savitakkaṃ savicāraṃ, yaṃ ce avitakkaṃ avicāraṃ, ye avitakke avicāre, te 52 paṇītatare. Somanassaṃpāhaṃ, devānaminda, duvidhena vadāmi sevitabbampi, asevitabbampīti. Iti yaṃ taṃ vuttaṃ, idametaṃ paṭicca vuttaṃ.

    ३६१. ‘‘दोमनस्संपाहं, देवानमिन्द, दुविधेन वदामि सेवितब्बम्पि , असेवितब्बम्पीति। इति खो पनेतं वुत्तं, किञ्‍चेतं पटिच्‍च वुत्तं? तत्थ यं जञ्‍ञा दोमनस्सं ‘इमं खो मे दोमनस्सं सेवतो अकुसला धम्मा अभिवड्ढन्ति, कुसला धम्मा परिहायन्ती’ति, एवरूपं दोमनस्सं न सेवितब्बं। तत्थ यं जञ्‍ञा दोमनस्सं ‘इमं खो मे दोमनस्सं सेवतो अकुसला धम्मा परिहायन्ति, कुसला धम्मा अभिवड्ढन्ती’ति, एवरूपं दोमनस्सं सेवितब्बं। तत्थ यं चे सवितक्‍कं सविचारं, यं चे अवितक्‍कं अविचारं, ये अवितक्‍के अविचारे, ते पणीततरे। दोमनस्संपाहं, देवानमिन्द, दुविधेन वदामि सेवितब्बम्पि, असेवितब्बम्पी’ति इति यं तं वुत्तं, इदमेतं पटिच्‍च वुत्तं।

    361. ‘‘Domanassaṃpāhaṃ, devānaminda, duvidhena vadāmi sevitabbampi , asevitabbampīti. Iti kho panetaṃ vuttaṃ, kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ? Tattha yaṃ jaññā domanassaṃ ‘imaṃ kho me domanassaṃ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyantī’ti, evarūpaṃ domanassaṃ na sevitabbaṃ. Tattha yaṃ jaññā domanassaṃ ‘imaṃ kho me domanassaṃ sevato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhantī’ti, evarūpaṃ domanassaṃ sevitabbaṃ. Tattha yaṃ ce savitakkaṃ savicāraṃ, yaṃ ce avitakkaṃ avicāraṃ, ye avitakke avicāre, te paṇītatare. Domanassaṃpāhaṃ, devānaminda, duvidhena vadāmi sevitabbampi, asevitabbampī’ti iti yaṃ taṃ vuttaṃ, idametaṃ paṭicca vuttaṃ.

    ३६२. ‘‘उपेक्खंपाहं, देवानमिन्द, दुविधेन वदामि सेवितब्बम्पि, असेवितब्बम्पीति इति खो पनेतं वुत्तं, किञ्‍चेतं पटिच्‍च वुत्तं? तत्थ यं जञ्‍ञा उपेक्खं ‘इमं खो मे उपेक्खं सेवतो अकुसला धम्मा अभिवड्ढन्ति, कुसला धम्मा परिहायन्ती’ति, एवरूपा उपेक्खा न सेवितब्बा। तत्थ यं जञ्‍ञा उपेक्खं ‘इमं खो मे उपेक्खं सेवतो अकुसला धम्मा परिहायन्ति, कुसला धम्मा अभिवड्ढन्ती’ति, एवरूपा उपेक्खा सेवितब्बा। तत्थ यं चे सवितक्‍कं सविचारं, यं चे अवितक्‍कं अविचारं, ये अवितक्‍के अविचारे, ते पणीततरे। उपेक्खंपाहं, देवानमिन्द, दुविधेन वदामि सेवितब्बम्पि, असेवितब्बम्पीति इति यं तं वुत्तं, इदमेतं पटिच्‍च वुत्तं।

    362. ‘‘Upekkhaṃpāhaṃ, devānaminda, duvidhena vadāmi sevitabbampi, asevitabbampīti iti kho panetaṃ vuttaṃ, kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ? Tattha yaṃ jaññā upekkhaṃ ‘imaṃ kho me upekkhaṃ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyantī’ti, evarūpā upekkhā na sevitabbā. Tattha yaṃ jaññā upekkhaṃ ‘imaṃ kho me upekkhaṃ sevato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhantī’ti, evarūpā upekkhā sevitabbā. Tattha yaṃ ce savitakkaṃ savicāraṃ, yaṃ ce avitakkaṃ avicāraṃ, ye avitakke avicāre, te paṇītatare. Upekkhaṃpāhaṃ, devānaminda, duvidhena vadāmi sevitabbampi, asevitabbampīti iti yaṃ taṃ vuttaṃ, idametaṃ paṭicca vuttaṃ.

    ३६३. ‘‘एवं पटिपन्‍नो खो, देवानमिन्द, भिक्खु पपञ्‍चसञ्‍ञासङ्खानिरोधसारुप्पगामिनिं पटिपदं पटिपन्‍नो होती’’ति। इत्थं भगवा सक्‍कस्स देवानमिन्दस्स पञ्हं पुट्ठो ब्याकासि। अत्तमनो सक्‍को देवानमिन्दो भगवतो भासितं अभिनन्दि अनुमोदि – ‘‘एवमेतं, भगवा, एवमेतं, सुगत, तिण्णा मेत्थ कङ्खा विगता कथंकथा भगवतो पञ्हवेय्याकरणं सुत्वा’’ति।

    363. ‘‘Evaṃ paṭipanno kho, devānaminda, bhikkhu papañcasaññāsaṅkhānirodhasāruppagāminiṃ paṭipadaṃ paṭipanno hotī’’ti. Itthaṃ bhagavā sakkassa devānamindassa pañhaṃ puṭṭho byākāsi. Attamano sakko devānamindo bhagavato bhāsitaṃ abhinandi anumodi – ‘‘evametaṃ, bhagavā, evametaṃ, sugata, tiṇṇā mettha kaṅkhā vigatā kathaṃkathā bhagavato pañhaveyyākaraṇaṃ sutvā’’ti.

    पातिमोक्खसंवरो

    Pātimokkhasaṃvaro

    ३६४. इतिह सक्‍को देवानमिन्दो भगवतो भासितं अभिनन्दित्वा अनुमोदित्वा भगवन्तं उत्तरिं पञ्हं अपुच्छि –

    364. Itiha sakko devānamindo bhagavato bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā bhagavantaṃ uttariṃ pañhaṃ apucchi –

    ‘‘कथं पटिपन्‍नो पन, मारिस, भिक्खु पातिमोक्खसंवराय पटिपन्‍नो होती’’ति? ‘‘कायसमाचारंपाहं, देवानमिन्द, दुविधेन वदामि – सेवितब्बम्पि, असेवितब्बम्पि। वचीसमाचारंपाहं, देवानमिन्द, दुविधेन वदामि – सेवितब्बम्पि, असेवितब्बम्पि। परियेसनंपाहं, देवानमिन्द, दुविधेन वदामि – सेवितब्बम्पि, असेवितब्ब’’म्पि।

    ‘‘Kathaṃ paṭipanno pana, mārisa, bhikkhu pātimokkhasaṃvarāya paṭipanno hotī’’ti? ‘‘Kāyasamācāraṃpāhaṃ, devānaminda, duvidhena vadāmi – sevitabbampi, asevitabbampi. Vacīsamācāraṃpāhaṃ, devānaminda, duvidhena vadāmi – sevitabbampi, asevitabbampi. Pariyesanaṃpāhaṃ, devānaminda, duvidhena vadāmi – sevitabbampi, asevitabba’’mpi.

    ‘‘कायसमाचारंपाहं , देवानमिन्द, दुविधेन वदामि सेवितब्बम्पि असेवितब्बम्पीति इति खो पनेतं वुत्तं, किञ्‍चेतं पटिच्‍च वुत्तं? तत्थ यं जञ्‍ञा कायसमाचारं ‘इमं खो मे कायसमाचारं सेवतो अकुसला धम्मा अभिवड्ढन्ति, कुसला धम्मा परिहायन्ती’ति, एवरूपो कायसमाचारो न सेवितब्बो। तत्थ यं जञ्‍ञा कायसमाचारं ‘इमं खो मे कायसमाचारं सेवतो अकुसला धम्मा परिहायन्ति, कुसला धम्मा अभिवड्ढन्ती’ति, एवरूपो कायसमाचारो सेवितब्बो। कायसमाचारंपाहं, देवानमिन्द, दुविधेन वदामि – सेवितब्बम्पि, असेवितब्बम्पीति इति यं तं वुत्तं, इदमेतं पटिच्‍च वुत्तं।

    ‘‘Kāyasamācāraṃpāhaṃ , devānaminda, duvidhena vadāmi sevitabbampi asevitabbampīti iti kho panetaṃ vuttaṃ, kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ? Tattha yaṃ jaññā kāyasamācāraṃ ‘imaṃ kho me kāyasamācāraṃ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyantī’ti, evarūpo kāyasamācāro na sevitabbo. Tattha yaṃ jaññā kāyasamācāraṃ ‘imaṃ kho me kāyasamācāraṃ sevato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhantī’ti, evarūpo kāyasamācāro sevitabbo. Kāyasamācāraṃpāhaṃ, devānaminda, duvidhena vadāmi – sevitabbampi, asevitabbampīti iti yaṃ taṃ vuttaṃ, idametaṃ paṭicca vuttaṃ.

    ‘‘वचीसमाचारंपाहं , देवानमिन्द, दुविधेन वदामि – सेवितब्बम्पि, असेवितब्बम्पी’ति। इति खो पनेतं वुत्तं, किञ्‍चेतं पटिच्‍च वुत्तं? तत्थ यं जञ्‍ञा वचीसमाचारं ‘इमं खो मे वचीसमाचारं सेवतो अकुसला धम्मा अभिवड्ढन्ति, कुसला धम्मा परिहायन्ती’ति, एवरूपो वचीसमाचारो न सेवितब्बो। तत्थ यं जञ्‍ञा वचीसमाचारं ‘इमं खो मे वचीसमाचारं सेवतो अकुसला धम्मा परिहायन्ति, कुसला धम्मा अभिवड्ढन्ती’ति, एवरूपो वचीसमाचारो सेवितब्बो। वचीसमाचारंपाहं, देवानमिन्द, दुविधेन वदामि – सेवितब्बम्पि, असेवितब्बम्पीति इति यं तं वुत्तं, इदमेतं पटिच्‍च वुत्तं।

    ‘‘Vacīsamācāraṃpāhaṃ , devānaminda, duvidhena vadāmi – sevitabbampi, asevitabbampī’ti. Iti kho panetaṃ vuttaṃ, kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ? Tattha yaṃ jaññā vacīsamācāraṃ ‘imaṃ kho me vacīsamācāraṃ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyantī’ti, evarūpo vacīsamācāro na sevitabbo. Tattha yaṃ jaññā vacīsamācāraṃ ‘imaṃ kho me vacīsamācāraṃ sevato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhantī’ti, evarūpo vacīsamācāro sevitabbo. Vacīsamācāraṃpāhaṃ, devānaminda, duvidhena vadāmi – sevitabbampi, asevitabbampīti iti yaṃ taṃ vuttaṃ, idametaṃ paṭicca vuttaṃ.

    ‘‘परियेसनंपाहं , देवानमिन्द, दुविधेन वदामि – सेवितब्बम्पि, असेवितब्बम्पीति इति खो पनेतं वुत्तं, किञ्‍चेतं पटिच्‍च वुत्तं? तत्थ यं जञ्‍ञा परियेसनं ‘इमं खो मे परियेसनं सेवतो अकुसला धम्मा अभिवड्ढन्ति, कुसला धम्मा परिहायन्ती’ति, एवरूपा परियेसना न सेवितब्बा। तत्थ यं जञ्‍ञा परियेसनं ‘इमं खो मे परियेसनं सेवतो अकुसला धम्मा परिहायन्ति, कुसला धम्मा अभिवड्ढन्ती’ति, एवरूपा परियेसना सेवितब्बा। परियेसनंपाहं, देवानमिन्द, दुविधेन वदामि – सेवितब्बम्पि, असेवितब्बम्पीति इति यं तं वुत्तं, इदमेतं पटिच्‍च वुत्तं।

    ‘‘Pariyesanaṃpāhaṃ , devānaminda, duvidhena vadāmi – sevitabbampi, asevitabbampīti iti kho panetaṃ vuttaṃ, kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ? Tattha yaṃ jaññā pariyesanaṃ ‘imaṃ kho me pariyesanaṃ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyantī’ti, evarūpā pariyesanā na sevitabbā. Tattha yaṃ jaññā pariyesanaṃ ‘imaṃ kho me pariyesanaṃ sevato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhantī’ti, evarūpā pariyesanā sevitabbā. Pariyesanaṃpāhaṃ, devānaminda, duvidhena vadāmi – sevitabbampi, asevitabbampīti iti yaṃ taṃ vuttaṃ, idametaṃ paṭicca vuttaṃ.

    ‘‘एवं पटिपन्‍नो खो, देवानमिन्द, भिक्खु पातिमोक्खसंवराय पटिपन्‍नो होती’’ति। इत्थं भगवा सक्‍कस्स देवानमिन्दस्स पञ्हं पुट्ठो ब्याकासि। अत्तमनो सक्‍को देवानमिन्दो भगवतो भासितं अभिनन्दि अनुमोदि – ‘‘एवमेतं, भगवा, एवमेतं, सुगत। तिण्णा मेत्थ कङ्खा विगता कथंकथा भगवतो पञ्हवेय्याकरणं सुत्वा’’ति।

    ‘‘Evaṃ paṭipanno kho, devānaminda, bhikkhu pātimokkhasaṃvarāya paṭipanno hotī’’ti. Itthaṃ bhagavā sakkassa devānamindassa pañhaṃ puṭṭho byākāsi. Attamano sakko devānamindo bhagavato bhāsitaṃ abhinandi anumodi – ‘‘evametaṃ, bhagavā, evametaṃ, sugata. Tiṇṇā mettha kaṅkhā vigatā kathaṃkathā bhagavato pañhaveyyākaraṇaṃ sutvā’’ti.

    इन्द्रियसंवरो

    Indriyasaṃvaro

    ३६५. इतिह सक्‍को देवानमिन्दो भगवतो भासितं अभिनन्दित्वा अनुमोदित्वा भगवन्तं उत्तरिं पञ्हं अपुच्छि –

    365. Itiha sakko devānamindo bhagavato bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā bhagavantaṃ uttariṃ pañhaṃ apucchi –

    ‘‘कथं पटिपन्‍नो पन, मारिस, भिक्खु इन्द्रियसंवराय पटिपन्‍नो होती’’ति? ‘‘चक्खुविञ्‍ञेय्यं रूपंपाहं, देवानमिन्द, दुविधेन वदामि – सेवितब्बम्पि, असेवितब्बम्पि। सोतविञ्‍ञेय्यं सद्दंपाहं, देवानमिन्द, दुविधेन वदामि – सेवितब्बम्पि, असेवितब्बम्पि। घानविञ्‍ञेय्यं गन्धंपाहं, देवानमिन्द, दुविधेन वदामि – सेवितब्बम्पि, असेवितब्बम्पि। जिव्हाविञ्‍ञेय्यं रसंपाहं, देवानमिन्द, दुविधेन वदामि – सेवितब्बम्पि, असेवितब्बम्पि। कायविञ्‍ञेय्यं फोट्ठब्बंपाहं, देवानमिन्द, दुविधेन वदामि – सेवितब्बम्पि, असेवितब्बम्पि। मनोविञ्‍ञेय्यं धम्मंपाहं, देवानमिन्द, दुविधेन वदामि – सेवितब्बम्पि, असेवितब्बम्पी’’ति।

    ‘‘Kathaṃ paṭipanno pana, mārisa, bhikkhu indriyasaṃvarāya paṭipanno hotī’’ti? ‘‘Cakkhuviññeyyaṃ rūpaṃpāhaṃ, devānaminda, duvidhena vadāmi – sevitabbampi, asevitabbampi. Sotaviññeyyaṃ saddaṃpāhaṃ, devānaminda, duvidhena vadāmi – sevitabbampi, asevitabbampi. Ghānaviññeyyaṃ gandhaṃpāhaṃ, devānaminda, duvidhena vadāmi – sevitabbampi, asevitabbampi. Jivhāviññeyyaṃ rasaṃpāhaṃ, devānaminda, duvidhena vadāmi – sevitabbampi, asevitabbampi. Kāyaviññeyyaṃ phoṭṭhabbaṃpāhaṃ, devānaminda, duvidhena vadāmi – sevitabbampi, asevitabbampi. Manoviññeyyaṃ dhammaṃpāhaṃ, devānaminda, duvidhena vadāmi – sevitabbampi, asevitabbampī’’ti.

    एवं वुत्ते, सक्‍को देवानमिन्दो भगवन्तं एतदवोच –

    Evaṃ vutte, sakko devānamindo bhagavantaṃ etadavoca –

    ‘‘इमस्स खो अहं, भन्ते, भगवता सङ्खित्तेन भासितस्स एवं वित्थारेन अत्थं आजानामि। यथारूपं, भन्ते, चक्खुविञ्‍ञेय्यं रूपं सेवतो अकुसला धम्मा अभिवड्ढन्ति, कुसला धम्मा परिहायन्ति, एवरूपं चक्खुविञ्‍ञेय्यं रूपं न सेवितब्बं । यथारूपञ्‍च खो, भन्ते, चक्खुविञ्‍ञेय्यं रूपं सेवतो अकुसला धम्मा परिहायन्ति, कुसला धम्मा अभिवड्ढन्ति, एवरूपं चक्खुविञ्‍ञेय्यं रूपं सेवितब्बं। यथारूपञ्‍च खो, भन्ते, सोतविञ्‍ञेय्यं सद्दं सेवतो…पे॰… घानविञ्‍ञेय्यं गन्धं सेवतो… जिव्हाविञ्‍ञेय्यं रसं सेवतो… कायविञ्‍ञेय्यं फोट्ठब्बं सेवतो… मनोविञ्‍ञेय्यं धम्मं सेवतो अकुसला धम्मा अभिवड्ढन्ति, कुसला धम्मा परिहायन्ति, एवरूपो मनोविञ्‍ञेय्यो धम्मो न सेवितब्बो। यथारूपञ्‍च खो, भन्ते, मनोविञ्‍ञेय्यं धम्मं सेवतो अकुसला धम्मा परिहायन्ति, कुसला धम्मा अभिवड्ढन्ति, एवरूपो मनोविञ्‍ञेय्यो धम्मो सेवितब्बो।

    ‘‘Imassa kho ahaṃ, bhante, bhagavatā saṅkhittena bhāsitassa evaṃ vitthārena atthaṃ ājānāmi. Yathārūpaṃ, bhante, cakkhuviññeyyaṃ rūpaṃ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti, evarūpaṃ cakkhuviññeyyaṃ rūpaṃ na sevitabbaṃ . Yathārūpañca kho, bhante, cakkhuviññeyyaṃ rūpaṃ sevato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhanti, evarūpaṃ cakkhuviññeyyaṃ rūpaṃ sevitabbaṃ. Yathārūpañca kho, bhante, sotaviññeyyaṃ saddaṃ sevato…pe… ghānaviññeyyaṃ gandhaṃ sevato… jivhāviññeyyaṃ rasaṃ sevato… kāyaviññeyyaṃ phoṭṭhabbaṃ sevato… manoviññeyyaṃ dhammaṃ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti, evarūpo manoviññeyyo dhammo na sevitabbo. Yathārūpañca kho, bhante, manoviññeyyaṃ dhammaṃ sevato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhanti, evarūpo manoviññeyyo dhammo sevitabbo.

    ‘‘इमस्स खो मे, भन्ते, भगवता सङ्खित्तेन भासितस्स एवं वित्थारेन अत्थं आजानतो तिण्णा मेत्थ कङ्खा विगता कथंकथा भगवतो पञ्हवेय्याकरणं सुत्वा’’ति।

    ‘‘Imassa kho me, bhante, bhagavatā saṅkhittena bhāsitassa evaṃ vitthārena atthaṃ ājānato tiṇṇā mettha kaṅkhā vigatā kathaṃkathā bhagavato pañhaveyyākaraṇaṃ sutvā’’ti.

    ३६६. इतिह सक्‍को देवानमिन्दो भगवतो भासितं अभिनन्दित्वा अनुमोदित्वा भगवन्तं उत्तरिं पञ्हं अपुच्छि –

    366. Itiha sakko devānamindo bhagavato bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā bhagavantaṃ uttariṃ pañhaṃ apucchi –

    ‘‘सब्बेव नु खो, मारिस, समणब्राह्मणा एकन्तवादा एकन्तसीला एकन्तछन्दा एकन्तअज्झोसाना’’ति? ‘‘न खो, देवानमिन्द, सब्बे समणब्राह्मणा एकन्तवादा एकन्तसीला एकन्तछन्दा एकन्तअज्झोसाना’’ति।

    ‘‘Sabbeva nu kho, mārisa, samaṇabrāhmaṇā ekantavādā ekantasīlā ekantachandā ekantaajjhosānā’’ti? ‘‘Na kho, devānaminda, sabbe samaṇabrāhmaṇā ekantavādā ekantasīlā ekantachandā ekantaajjhosānā’’ti.

    ‘‘कस्मा पन, मारिस, न सब्बे समणब्राह्मणा एकन्तवादा एकन्तसीला एकन्तछन्दा एकन्तअज्झोसाना’’ति? ‘‘अनेकधातु नानाधातु खो, देवानमिन्द, लोको। तस्मिं अनेकधातुनानाधातुस्मिं लोके यं यदेव सत्ता धातुं अभिनिविसन्ति, तं तदेव थामसा परामासा अभिनिविस्स वोहरन्ति – ‘इदमेव सच्‍चं मोघमञ्‍ञ’न्ति। तस्मा न सब्बे समणब्राह्मणा एकन्तवादा एकन्तसीला एकन्तछन्दा एकन्तअज्झोसाना’’ति।

    ‘‘Kasmā pana, mārisa, na sabbe samaṇabrāhmaṇā ekantavādā ekantasīlā ekantachandā ekantaajjhosānā’’ti? ‘‘Anekadhātu nānādhātu kho, devānaminda, loko. Tasmiṃ anekadhātunānādhātusmiṃ loke yaṃ yadeva sattā dhātuṃ abhinivisanti, taṃ tadeva thāmasā parāmāsā abhinivissa voharanti – ‘idameva saccaṃ moghamañña’nti. Tasmā na sabbe samaṇabrāhmaṇā ekantavādā ekantasīlā ekantachandā ekantaajjhosānā’’ti.

    ‘‘सब्बेव नु खो, मारिस, समणब्राह्मणा अच्‍चन्तनिट्ठा अच्‍चन्तयोगक्खेमी अच्‍चन्तब्रह्मचारी अच्‍चन्तपरियोसाना’’ति? ‘‘न खो, देवानमिन्द, सब्बे समणब्राह्मणा अच्‍चन्तनिट्ठा अच्‍चन्तयोगक्खेमी अच्‍चन्तब्रह्मचारी अच्‍चन्तपरियोसाना’’ति।

    ‘‘Sabbeva nu kho, mārisa, samaṇabrāhmaṇā accantaniṭṭhā accantayogakkhemī accantabrahmacārī accantapariyosānā’’ti? ‘‘Na kho, devānaminda, sabbe samaṇabrāhmaṇā accantaniṭṭhā accantayogakkhemī accantabrahmacārī accantapariyosānā’’ti.

    ‘‘कस्मा पन, मारिस, न सब्बे समणब्राह्मणा अच्‍चन्तनिट्ठा अच्‍चन्तयोगक्खेमी अच्‍चन्तब्रह्मचारी अच्‍चन्तपरियोसाना’’ति? ‘‘ये खो, देवानमिन्द, भिक्खू तण्हासङ्खयविमुत्ता ते अच्‍चन्तनिट्ठा अच्‍चन्तयोगक्खेमी अच्‍चन्तब्रह्मचारी अच्‍चन्तपरियोसाना। तस्मा न सब्बे समणब्राह्मणा अच्‍चन्तनिट्ठा अच्‍चन्तयोगक्खेमी अच्‍चन्तब्रह्मचारी अच्‍चन्तपरियोसाना’’ति।

    ‘‘Kasmā pana, mārisa, na sabbe samaṇabrāhmaṇā accantaniṭṭhā accantayogakkhemī accantabrahmacārī accantapariyosānā’’ti? ‘‘Ye kho, devānaminda, bhikkhū taṇhāsaṅkhayavimuttā te accantaniṭṭhā accantayogakkhemī accantabrahmacārī accantapariyosānā. Tasmā na sabbe samaṇabrāhmaṇā accantaniṭṭhā accantayogakkhemī accantabrahmacārī accantapariyosānā’’ti.

    इत्थं भगवा सक्‍कस्स देवानमिन्दस्स पञ्हं पुट्ठो ब्याकासि। अत्तमनो सक्‍को देवानमिन्दो भगवतो भासितं अभिनन्दि अनुमोदि – ‘‘एवमेतं, भगवा, एवमेतं, सुगत। तिण्णा मेत्थ कङ्खा विगता कथंकथा भगवतो पञ्हवेय्याकरणं सुत्वा’’ति।

    Itthaṃ bhagavā sakkassa devānamindassa pañhaṃ puṭṭho byākāsi. Attamano sakko devānamindo bhagavato bhāsitaṃ abhinandi anumodi – ‘‘evametaṃ, bhagavā, evametaṃ, sugata. Tiṇṇā mettha kaṅkhā vigatā kathaṃkathā bhagavato pañhaveyyākaraṇaṃ sutvā’’ti.

    ३६७. इतिह सक्‍को देवानमिन्दो भगवतो भासितं अभिनन्दित्वा अनुमोदित्वा भगवन्तं एतदवोच –

    367. Itiha sakko devānamindo bhagavato bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā bhagavantaṃ etadavoca –

    ‘‘एजा, भन्ते, रोगो, एजा गण्डो, एजा सल्‍लं, एजा इमं पुरिसं परिकड्ढति तस्स तस्सेव भवस्स अभिनिब्बत्तिया। तस्मा अयं पुरिसो उच्‍चावचमापज्‍जति । येसाहं, भन्ते, पञ्हानं इतो बहिद्धा अञ्‍ञेसु समणब्राह्मणेसु ओकासकम्मम्पि नालत्थं, ते मे भगवता ब्याकता। दीघरत्तानुसयितञ्‍च पन 53 मे विचिकिच्छाकथंकथासल्‍लं, तञ्‍च भगवता अब्बुळ्ह’’न्ति।

    ‘‘Ejā, bhante, rogo, ejā gaṇḍo, ejā sallaṃ, ejā imaṃ purisaṃ parikaḍḍhati tassa tasseva bhavassa abhinibbattiyā. Tasmā ayaṃ puriso uccāvacamāpajjati . Yesāhaṃ, bhante, pañhānaṃ ito bahiddhā aññesu samaṇabrāhmaṇesu okāsakammampi nālatthaṃ, te me bhagavatā byākatā. Dīgharattānusayitañca pana 54 me vicikicchākathaṃkathāsallaṃ, tañca bhagavatā abbuḷha’’nti.

    ‘‘अभिजानासि नो त्वं, देवानमिन्द, इमे पञ्हे अञ्‍ञे समणब्राह्मणे पुच्छिता’’ति? ‘‘अभिजानामहं, भन्ते, इमे पञ्हे अञ्‍ञे समणब्राह्मणे पुच्छिता’’ति। ‘‘यथा कथं पन ते, देवानमिन्द, ब्याकंसु? सचे ते अगरु भासस्सू’’ति। ‘‘न खो मे, भन्ते, गरु यत्थस्स भगवा निसिन्‍नो भगवन्तरूपो वा’’ति। ‘‘तेन हि, देवानमिन्द, भासस्सू’’ति। ‘‘येस्वाहं 55, भन्ते , मञ्‍ञामि समणब्राह्मणा आरञ्‍ञिका पन्तसेनासनाति, त्याहं उपसङ्कमित्वा इमे पञ्हे पुच्छामि, ते मया पुट्ठा न सम्पायन्ति, असम्पायन्ता ममंयेव पटिपुच्छन्ति – ‘को नामो आयस्मा’ति? तेसाहं पुट्ठो ब्याकरोमि – ‘अहं खो, मारिस, सक्‍को देवानमिन्दो’ति। ते ममंयेव उत्तरि पटिपुच्छन्ति – ‘किं पनायस्मा, देवानमिन्द 56, कम्मं कत्वा इमं ठानं पत्तो’ति? तेसाहं यथासुतं यथापरियत्तं धम्मं देसेमि। ते तावतकेनेव अत्तमना होन्ति – ‘सक्‍को च नो देवानमिन्दो दिट्ठो, यञ्‍च नो अपुच्छिम्हा, तञ्‍च नो ब्याकासी’ति। ते अञ्‍ञदत्थु ममंयेव सावका सम्पज्‍जन्ति, न चाहं तेसं। अहं खो पन, भन्ते, भगवतो सावको सोतापन्‍नो अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो’’ति ।

    ‘‘Abhijānāsi no tvaṃ, devānaminda, ime pañhe aññe samaṇabrāhmaṇe pucchitā’’ti? ‘‘Abhijānāmahaṃ, bhante, ime pañhe aññe samaṇabrāhmaṇe pucchitā’’ti. ‘‘Yathā kathaṃ pana te, devānaminda, byākaṃsu? Sace te agaru bhāsassū’’ti. ‘‘Na kho me, bhante, garu yatthassa bhagavā nisinno bhagavantarūpo vā’’ti. ‘‘Tena hi, devānaminda, bhāsassū’’ti. ‘‘Yesvāhaṃ 57, bhante , maññāmi samaṇabrāhmaṇā āraññikā pantasenāsanāti, tyāhaṃ upasaṅkamitvā ime pañhe pucchāmi, te mayā puṭṭhā na sampāyanti, asampāyantā mamaṃyeva paṭipucchanti – ‘ko nāmo āyasmā’ti? Tesāhaṃ puṭṭho byākaromi – ‘ahaṃ kho, mārisa, sakko devānamindo’ti. Te mamaṃyeva uttari paṭipucchanti – ‘kiṃ panāyasmā, devānaminda 58, kammaṃ katvā imaṃ ṭhānaṃ patto’ti? Tesāhaṃ yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ desemi. Te tāvatakeneva attamanā honti – ‘sakko ca no devānamindo diṭṭho, yañca no apucchimhā, tañca no byākāsī’ti. Te aññadatthu mamaṃyeva sāvakā sampajjanti, na cāhaṃ tesaṃ. Ahaṃ kho pana, bhante, bhagavato sāvako sotāpanno avinipātadhammo niyato sambodhiparāyaṇo’’ti .

    सोमनस्सपटिलाभकथा

    Somanassapaṭilābhakathā

    ३६८. ‘‘अभिजानासि नो त्वं, देवानमिन्द, इतो पुब्बे एवरूपं वेदपटिलाभं सोमनस्सपटिलाभ’’न्ति? ‘‘अभिजानामहं , भन्ते, इतो पुब्बे एवरूपं वेदपटिलाभं सोमनस्सपटिलाभ’’न्ति। ‘‘यथा कथं पन त्वं, देवानमिन्द, अभिजानासि इतो पुब्बे एवरूपं वेदपटिलाभं सोमनस्सपटिलाभ’’न्ति?

    368. ‘‘Abhijānāsi no tvaṃ, devānaminda, ito pubbe evarūpaṃ vedapaṭilābhaṃ somanassapaṭilābha’’nti? ‘‘Abhijānāmahaṃ , bhante, ito pubbe evarūpaṃ vedapaṭilābhaṃ somanassapaṭilābha’’nti. ‘‘Yathā kathaṃ pana tvaṃ, devānaminda, abhijānāsi ito pubbe evarūpaṃ vedapaṭilābhaṃ somanassapaṭilābha’’nti?

    ‘‘भूतपुब्बं, भन्ते, देवासुरसङ्गामो समुपब्यूळ्हो 59 अहोसि। तस्मिं खो पन, भन्ते, सङ्गामे देवा जिनिंसु, असुरा पराजयिंसु 60। तस्स मय्हं, भन्ते, तं सङ्गामं अभिविजिनित्वा विजितसङ्गामस्स एतदहोसि – ‘या चेव दानि दिब्बा ओजा या च असुरा ओजा, उभयमेतं 61 देवा परिभुञ्‍जिस्सन्ती’ति। सो खो पन मे, भन्ते, वेदपटिलाभो सोमनस्सपटिलाभो सदण्डावचरो ससत्थावचरो न निब्बिदाय न विरागाय न निरोधाय न उपसमाय न अभिञ्‍ञाय न सम्बोधाय न निब्बानाय संवत्तति। यो खो पन मे अयं, भन्ते, भगवतो धम्मं सुत्वा वेदपटिलाभो सोमनस्सपटिलाभो, सो अदण्डावचरो असत्थावचरो एकन्तनिब्बिदाय विरागाय निरोधाय उपसमाय अभिञ्‍ञाय सम्बोधाय निब्बानाय संवत्तती’’ति।

    ‘‘Bhūtapubbaṃ, bhante, devāsurasaṅgāmo samupabyūḷho 62 ahosi. Tasmiṃ kho pana, bhante, saṅgāme devā jiniṃsu, asurā parājayiṃsu 63. Tassa mayhaṃ, bhante, taṃ saṅgāmaṃ abhivijinitvā vijitasaṅgāmassa etadahosi – ‘yā ceva dāni dibbā ojā yā ca asurā ojā, ubhayametaṃ 64 devā paribhuñjissantī’ti. So kho pana me, bhante, vedapaṭilābho somanassapaṭilābho sadaṇḍāvacaro sasatthāvacaro na nibbidāya na virāgāya na nirodhāya na upasamāya na abhiññāya na sambodhāya na nibbānāya saṃvattati. Yo kho pana me ayaṃ, bhante, bhagavato dhammaṃ sutvā vedapaṭilābho somanassapaṭilābho, so adaṇḍāvacaro asatthāvacaro ekantanibbidāya virāgāya nirodhāya upasamāya abhiññāya sambodhāya nibbānāya saṃvattatī’’ti.

    ३६९. ‘‘किं पन त्वं, देवानमिन्द, अत्थवसं सम्पस्समानो एवरूपं वेदपटिलाभं सोमनस्सपटिलाभं पवेदेसी’’ति? ‘‘छ खो अहं, भन्ते, अत्थवसे सम्पस्समानो एवरूपं वेदपटिलाभं सोमनस्सपटिलाभं पवेदेमि।

    369. ‘‘Kiṃ pana tvaṃ, devānaminda, atthavasaṃ sampassamāno evarūpaṃ vedapaṭilābhaṃ somanassapaṭilābhaṃ pavedesī’’ti? ‘‘Cha kho ahaṃ, bhante, atthavase sampassamāno evarūpaṃ vedapaṭilābhaṃ somanassapaṭilābhaṃ pavedemi.

    ‘‘इधेव तिट्ठमानस्स, देवभूतस्स मे सतो।

    ‘‘Idheva tiṭṭhamānassa, devabhūtassa me sato;

    पुनरायु च मे लद्धो, एवं जानाहि मारिस॥

    Punarāyu ca me laddho, evaṃ jānāhi mārisa.

    ‘‘इमं खो अहं, भन्ते, पठमं अत्थवसं सम्पस्समानो एवरूपं वेदपटिलाभं सोमनस्सपटिलाभं पवेदेमि।

    ‘‘Imaṃ kho ahaṃ, bhante, paṭhamaṃ atthavasaṃ sampassamāno evarūpaṃ vedapaṭilābhaṃ somanassapaṭilābhaṃ pavedemi.

    ‘‘चुताहं दिविया काया, आयुं हित्वा अमानुसं।

    ‘‘Cutāhaṃ diviyā kāyā, āyuṃ hitvā amānusaṃ;

    अमूळ्हो गब्भमेस्सामि, यत्थ मे रमती मनो॥

    Amūḷho gabbhamessāmi, yattha me ramatī mano.

    ‘‘इमं खो अहं, भन्ते, दुतियं अत्थवसं सम्पस्समानो एवरूपं वेदपटिलाभं सोमनस्सपटिलाभं पवेदेमि।

    ‘‘Imaṃ kho ahaṃ, bhante, dutiyaṃ atthavasaṃ sampassamāno evarūpaṃ vedapaṭilābhaṃ somanassapaṭilābhaṃ pavedemi.

    ‘‘स्वाहं अमूळ्हपञ्‍ञस्स 65, विहरं सासने रतो।

    ‘‘Svāhaṃ amūḷhapaññassa 66, viharaṃ sāsane rato;

    ञायेन विहरिस्सामि, सम्पजानो पटिस्सतो॥

    Ñāyena viharissāmi, sampajāno paṭissato.

    ‘‘इमं खो अहं, भन्ते, ततियं अत्थवसं सम्पस्समानो एवरूपं वेदपटिलाभं सोमनस्सपटिलाभं पवेदेमि।

    ‘‘Imaṃ kho ahaṃ, bhante, tatiyaṃ atthavasaṃ sampassamāno evarūpaṃ vedapaṭilābhaṃ somanassapaṭilābhaṃ pavedemi.

    ‘‘ञायेन मे चरतो च, सम्बोधि चे भविस्सति।

    ‘‘Ñāyena me carato ca, sambodhi ce bhavissati;

    अञ्‍ञाता विहरिस्सामि, स्वेव अन्तो भविस्सति॥

    Aññātā viharissāmi, sveva anto bhavissati.

    ‘‘इमं खो अहं, भन्ते, चतुत्थं अत्थवसं सम्पस्समानो एवरूपं वेदपटिलाभं सोमनस्सपटिलाभं पवेदेमि।

    ‘‘Imaṃ kho ahaṃ, bhante, catutthaṃ atthavasaṃ sampassamāno evarūpaṃ vedapaṭilābhaṃ somanassapaṭilābhaṃ pavedemi.

    ‘‘चुताहं मानुसा काया, आयुं हित्वान मानुसं।

    ‘‘Cutāhaṃ mānusā kāyā, āyuṃ hitvāna mānusaṃ;

    पुन देवो भविस्सामि, देवलोकम्हि उत्तमो॥

    Puna devo bhavissāmi, devalokamhi uttamo.

    ‘‘इमं खो अहं, भन्ते, पञ्‍चमं अत्थवसं सम्पस्समानो एवरूपं वेदपटिलाभं सोमनस्सपटिलाभं पवेदेमि।

    ‘‘Imaṃ kho ahaṃ, bhante, pañcamaṃ atthavasaṃ sampassamāno evarūpaṃ vedapaṭilābhaṃ somanassapaṭilābhaṃ pavedemi.

    ‘‘ते 67 पणीततरा देवा, अकनिट्ठा यसस्सिनो।

    ‘‘Te 68 paṇītatarā devā, akaniṭṭhā yasassino;

    अन्तिमे वत्तमानम्हि, सो निवासो भविस्सति॥

    Antime vattamānamhi, so nivāso bhavissati.

    ‘‘इमं खो अहं, भन्ते, छट्ठं अत्थवसं सम्पस्समानो एवरूपं वेदपटिलाभं सोमनस्सपटिलाभं पवेदेमि।

    ‘‘Imaṃ kho ahaṃ, bhante, chaṭṭhaṃ atthavasaṃ sampassamāno evarūpaṃ vedapaṭilābhaṃ somanassapaṭilābhaṃ pavedemi.

    ‘‘इमे खो अहं, भन्ते, छ अत्थवसे सम्पस्समानो एवरूपं वेदपटिलाभं सोमनस्सपटिलाभं पवेदेमि।

    ‘‘Ime kho ahaṃ, bhante, cha atthavase sampassamāno evarūpaṃ vedapaṭilābhaṃ somanassapaṭilābhaṃ pavedemi.

    ३७०.‘‘अपरियोसितसङ्कप्पो , विचिकिच्छो कथंकथी।

    370.‘‘Apariyositasaṅkappo , vicikiccho kathaṃkathī.

    विचरिं दीघमद्धानं, अन्वेसन्तो तथागतं॥

    Vicariṃ dīghamaddhānaṃ, anvesanto tathāgataṃ.

    ‘‘यस्सु मञ्‍ञामि समणे, पविवित्तविहारिनो।

    ‘‘Yassu maññāmi samaṇe, pavivittavihārino;

    सम्बुद्धा इति मञ्‍ञानो, गच्छामि ते उपासितुं॥

    Sambuddhā iti maññāno, gacchāmi te upāsituṃ.

    ‘‘‘कथं आराधना होति, कथं होति विराधना’।

    ‘‘‘Kathaṃ ārādhanā hoti, kathaṃ hoti virādhanā’;

    इति पुट्ठा न सम्पायन्ति 69, मग्गे पटिपदासु च॥

    Iti puṭṭhā na sampāyanti 70, magge paṭipadāsu ca.

    ‘‘त्यस्सु यदा मं जानन्ति, सक्‍को देवानमागतो।

    ‘‘Tyassu yadā maṃ jānanti, sakko devānamāgato;

    त्यस्सु ममेव पुच्छन्ति, ‘किं कत्वा पापुणी इदं’॥

    Tyassu mameva pucchanti, ‘kiṃ katvā pāpuṇī idaṃ’.

    ‘‘तेसं यथासुतं धम्मं, देसयामि जने सुतं 71।

    ‘‘Tesaṃ yathāsutaṃ dhammaṃ, desayāmi jane sutaṃ 72;

    तेन अत्तमना होन्ति, ‘दिट्ठो नो वासवोति च’॥

    Tena attamanā honti, ‘diṭṭho no vāsavoti ca’.

    ‘‘यदा च बुद्धमद्दक्खिं, विचिकिच्छावितारणं।

    ‘‘Yadā ca buddhamaddakkhiṃ, vicikicchāvitāraṇaṃ;

    सोम्हि वीतभयो अज्‍ज, सम्बुद्धं पयिरुपासिय 73॥

    Somhi vītabhayo ajja, sambuddhaṃ payirupāsiya 74.

    ‘‘तण्हासल्‍लस्स हन्तारं, बुद्धं अप्पटिपुग्गलं।

    ‘‘Taṇhāsallassa hantāraṃ, buddhaṃ appaṭipuggalaṃ;

    अहं वन्दे महावीरं, बुद्धमादिच्‍चबन्धुनं॥

    Ahaṃ vande mahāvīraṃ, buddhamādiccabandhunaṃ.

    ‘‘यं करोमसि ब्रह्मुनो, समं देवेहि मारिस।

    ‘‘Yaṃ karomasi brahmuno, samaṃ devehi mārisa;

    तदज्‍ज तुय्हं कस्साम 75, हन्द सामं करोम ते॥

    Tadajja tuyhaṃ kassāma 76, handa sāmaṃ karoma te.

    ‘‘त्वमेव असि 77 सम्बुद्धो, तुवं सत्था अनुत्तरो।

    ‘‘Tvameva asi 78 sambuddho, tuvaṃ satthā anuttaro;

    सदेवकस्मिं लोकस्मिं, नत्थि ते पटिपुग्गलो’’ति॥

    Sadevakasmiṃ lokasmiṃ, natthi te paṭipuggalo’’ti.

    ३७१. अथ खो सक्‍को देवानमिन्दो पञ्‍चसिखं गन्धब्बपुत्तं आमन्तेसि – ‘‘बहूपकारो खो मेसि त्वं, तात पञ्‍चसिख, यं त्वं भगवन्तं पठमं पसादेसि। तया, तात, पठमं पसादितं पच्छा मयं तं भगवन्तं दस्सनाय उपसङ्कमिम्हा अरहन्तं सम्मासम्बुद्धं। पेत्तिके वा ठाने ठपयिस्सामि , गन्धब्बराजा भविस्ससि, भद्दञ्‍च ते सूरियवच्छसं दम्मि, सा हि ते अभिपत्थिता’’ति।

    371. Atha kho sakko devānamindo pañcasikhaṃ gandhabbaputtaṃ āmantesi – ‘‘bahūpakāro kho mesi tvaṃ, tāta pañcasikha, yaṃ tvaṃ bhagavantaṃ paṭhamaṃ pasādesi. Tayā, tāta, paṭhamaṃ pasāditaṃ pacchā mayaṃ taṃ bhagavantaṃ dassanāya upasaṅkamimhā arahantaṃ sammāsambuddhaṃ. Pettike vā ṭhāne ṭhapayissāmi , gandhabbarājā bhavissasi, bhaddañca te sūriyavacchasaṃ dammi, sā hi te abhipatthitā’’ti.

    अथ खो सक्‍को देवानमिन्दो पाणिना पथविं परामसित्वा तिक्खत्तुं उदानं उदानेसि – ‘‘नमो तस्स भगवतो अरहतो सम्मासम्बुद्धस्सा’’ति।

    Atha kho sakko devānamindo pāṇinā pathaviṃ parāmasitvā tikkhattuṃ udānaṃ udānesi – ‘‘namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassā’’ti.

    इमस्मिञ्‍च पन वेय्याकरणस्मिं भञ्‍ञमाने सक्‍कस्स देवानमिन्दस्स विरजं वीतमलं धम्मचक्खुं उदपादि – ‘‘यं किञ्‍चि समुदयधम्मं, सब्बं तं निरोधधम्म’’न्ति। अञ्‍ञेसञ्‍च असीतिया देवतासहस्सानं , इति ये सक्‍केन देवानमिन्देन अज्झिट्ठपञ्हा पुट्ठा , ते भगवता ब्याकता। तस्मा इमस्स वेय्याकरणस्स सक्‍कपञ्हात्वेव अधिवचनन्ति।

    Imasmiñca pana veyyākaraṇasmiṃ bhaññamāne sakkassa devānamindassa virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādi – ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti. Aññesañca asītiyā devatāsahassānaṃ , iti ye sakkena devānamindena ajjhiṭṭhapañhā puṭṭhā , te bhagavatā byākatā. Tasmā imassa veyyākaraṇassa sakkapañhātveva adhivacananti.

    सक्‍कपञ्हसुत्तं निट्ठितं अट्ठमं।

    Sakkapañhasuttaṃ niṭṭhitaṃ aṭṭhamaṃ.




    Next: ९. महासतिपट्ठानसुत्तं • 9. Mahāsatipaṭṭhānasuttaṃ




    Footnotes:
    1. गन्धब्बपुत्तं (स्या॰)
    2. gandhabbaputtaṃ (syā.)
    3. झायतस्सु (स्या॰), पज्झायितस्सु (सी॰ पी॰)
    4. जलतस्सु (स्या॰), जलितस्सु (सी॰ पी॰)
    5. jhāyatassu (syā.), pajjhāyitassu (sī. pī.)
    6. jalatassu (syā.), jalitassu (sī. pī.)
    7. तदनन्तरं (सी॰ स्या॰ पी॰ क॰)
    8. tadanantaraṃ (sī. syā. pī. ka.)
    9. वेळुवपण्डुवीणं आदाय (स्या॰)
    10. veḷuvapaṇḍuvīṇaṃ ādāya (syā.)
    11. जिगिंसानो (सी॰ स्या॰ पी॰)
    12. jigiṃsāno (sī. syā. pī.)
    13. नेव पन (स्या॰)
    14. neva pana (syā.)
    15. उरुद्दा (क॰)
    16. uruddā (ka.)
    17. केहिचि (स्या॰)
    18. भुञ्‍जती च (सी॰ पी॰), भुजगी (स्या॰)
    19. चक्‍कनेमिसद्देन (स्या॰)
    20. kehici (syā.)
    21. bhuñjatī ca (sī. pī.), bhujagī (syā.)
    22. cakkanemisaddena (syā.)
    23. इत्थिचित्तं (स्या॰)
    24. पुरिसचित्तं (स्या॰)
    25. आयुहित्थ (स्या॰)
    26. itthicittaṃ (syā.)
    27. purisacittaṃ (syā.)
    28. āyuhittha (syā.)
    29. बुद्धस्स धम्मं न पटिग्गहेसुं (स्या॰)
    30. buddhassa dhammaṃ na paṭiggahesuṃ (syā.)
    31. विगायाम (स्या॰), वितायाम (पी॰)
    32. वियायमाम (सी॰ पी॰)
    33. vigāyāma (syā.), vitāyāma (pī.)
    34. viyāyamāma (sī. pī.)
    35. सन्दानगुणानि (सी॰ पी॰), सन्तानि गुणानि (स्या॰)
    36. sandānaguṇāni (sī. pī.), santāni guṇāni (syā.)
    37. अवसीनेत्थ (पी॰)
    38. avasīnettha (pī.)
    39. अज्झगमंसु (स्या॰)
    40. ajjhagamaṃsu (syā.)
    41. सक्‍को (सी॰ स्या॰ पी॰)
    42. sakko (sī. syā. pī.)
    43. देवानमिन्दो भगवन्तं इमं (सी॰ पी॰)
    44. devānamindo bhagavantaṃ imaṃ (sī. pī.)
    45. इमं पठमं पञ्हं (सी॰ पी॰)
    46. imaṃ paṭhamaṃ pañhaṃ (sī. pī.)
    47. उत्तरिं (सी॰ स्या॰ पी॰)
    48. uttariṃ (sī. syā. pī.)
    49. पहं (सी॰ पी॰), चाहं (स्या॰ कं॰)
    50. pahaṃ (sī. pī.), cāhaṃ (syā. kaṃ.)
    51. से (सी॰ पी॰)
    52. se (sī. pī.)
    53. दीघरत्तानुपस्सता, यञ्‍च पन (स्या॰), दीघरत्तानुसयिनो, यञ्‍च पन (सी॰ पी॰)
    54. dīgharattānupassatā, yañca pana (syā.), dīgharattānusayino, yañca pana (sī. pī.)
    55. येसाहं (सी॰ स्या॰ पी॰)
    56. देवानमिन्दो (सी॰ पी॰)
    57. yesāhaṃ (sī. syā. pī.)
    58. devānamindo (sī. pī.)
    59. समूपब्बुळ्हो (सी॰ पी॰)
    60. पराजिंसु (सी॰ पी॰)
    61. उभयमेत्थ (स्या॰)
    62. samūpabbuḷho (sī. pī.)
    63. parājiṃsu (sī. pī.)
    64. ubhayamettha (syā.)
    65. अमूळ्हपञ्हस्स (?)
    66. amūḷhapañhassa (?)
    67. ये (?)
    68. ye (?)
    69. सम्भोन्ति (स्या॰)
    70. sambhonti (syā.)
    71. जनेसुत (क॰ सी॰)
    72. janesuta (ka. sī.)
    73. पयिरुपासयिं (स्या॰ क॰)
    74. payirupāsayiṃ (syā. ka.)
    75. दस्साम (स्या॰ क॰)
    76. dassāma (syā. ka.)
    77. तुवमेवसि (पी॰)
    78. tuvamevasi (pī.)



    Related texts:



    अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / दीघ निकाय (अट्ठकथा) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ८. सक्‍कपञ्हसुत्तवण्णना • 8. Sakkapañhasuttavaṇṇanā

    टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / दीघनिकाय (टीका) • Dīghanikāya (ṭīkā) / ८. सक्‍कपञ्हसुत्तवण्णना • 8. Sakkapañhasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact