Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ទីឃ និកាយ (អដ្ឋកថា) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā)

    ៨. សក្កបញ្ហសុត្តវណ្ណនា

    8. Sakkapañhasuttavaṇṇanā

    និទានវណ្ណនា

    Nidānavaṇṇanā

    ៣៤៤. ឯវំ មេ សុតន្តិ សក្កបញ្ហសុត្តំ។ តត្រាយមនុត្តានបទវណ្ណនា – អម្ពសណ្ឌា នាម ព្រាហ្មណគាមោតិ សោ កិរ គាមោ អម្ពសណ្ឌានំ អវិទូរេ និវិដ្ឋោ, តស្មា ‘‘អម្ពសណ្ឌា’’ ត្វេវ វុច្ចតិ។ វេទិយកេ បព្ពតេតិ សោ កិរ បព្ពតោ បព្ពតបាទេ ជាតេន មណិវេទិកាសទិសេន នីលវនសណ្ឌេន សមន្តា បរិក្ខិត្តោ, តស្មា ‘វេទិយកបព្ពតោ’ ត្វេវ សង្ខ្យំ គតោ។ ឥន្ទសាលគុហាយន្តិ បុព្ពេបិ សា ទ្វិន្នំ បព្ពតានំ អន្តរេ គុហា, ឥន្ទសាលរុក្ខោ ចស្សា ទ្វារេ, តស្មា ‘ឥន្ទសាលគុហា’តិ សង្ខ្យំ គតា។ អថ នំ កុដ្ដេហិ បរិក្ខិបិត្វា ទ្វារវាតបានានិ យោជេត្វា សុបរិនិដ្ឋិតសុធាកម្មមាលាកម្មលតាកម្មវិចិត្តំ លេណំ កត្វា ភគវតោ អទំសុ។ បុរិមវោហារវសេន បន ‘‘ឥន្ទសាលគុហា’’ ត្វេវ នំ សញ្ជានន្តិ។ តំ សន្ធាយ វុត្តំ ‘ឥន្ទសាលគុហាយ’ន្តិ។

    344.Evaṃme sutanti sakkapañhasuttaṃ. Tatrāyamanuttānapadavaṇṇanā – ambasaṇḍā nāma brāhmaṇagāmoti so kira gāmo ambasaṇḍānaṃ avidūre niviṭṭho, tasmā ‘‘ambasaṇḍā’’ tveva vuccati. Vediyake pabbateti so kira pabbato pabbatapāde jātena maṇivedikāsadisena nīlavanasaṇḍena samantā parikkhitto, tasmā ‘vediyakapabbato’ tveva saṅkhyaṃ gato. Indasālaguhāyanti pubbepi sā dvinnaṃ pabbatānaṃ antare guhā, indasālarukkho cassā dvāre, tasmā ‘indasālaguhā’ti saṅkhyaṃ gatā. Atha naṃ kuṭṭehi parikkhipitvā dvāravātapānāni yojetvā supariniṭṭhitasudhākammamālākammalatākammavicittaṃ leṇaṃ katvā bhagavato adaṃsu. Purimavohāravasena pana ‘‘indasālaguhā’’ tveva naṃ sañjānanti. Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘indasālaguhāya’nti.

    ឧស្សុក្កំ ឧទបាទីតិ ធម្មិកោ ឧស្សាហោ ឧប្បជ្ជិ។ ននុ ច ឯស អភិណ្ហទស្សាវី ភគវតោ, ន សោ ទេវតាសន្និបាតោ នាម អត្ថិ, យត្ថាយំ ន អាគតបុព្ពោ, សក្កេន សទិសោ អប្បមាទវិហារី ទេវបុត្តោ នាម នត្ថិ។ អថ កស្មា ពុទ្ធទស្សនំ អនាគតបុព្ពស្ស វិយ អស្ស ឧស្សាហោ ឧទបាទីតិ? មរណភយេន សន្តជ្ជិតត្តា។ តស្មិំ កិរស្ស សមយេ អាយុ បរិក្ខីណោ, សោ បញ្ច បុព្ពនិមិត្តានិ ទិស្វា ‘‘បរិក្ខីណោ ទានិ មេ អាយូ’’តិ អញ្ញាសិ។ យេសញ្ច ទេវបុត្តានំ មរណនិមិត្តានិ អាវិ ភវន្តិ, តេសុ យេ បរិត្តកេន បុញ្ញកម្មេន ទេវលោកេ និព្ពត្តា, តេ ‘‘កុហិំ នុ ខោ ឥទានិ និព្ពត្តិស្សាមា’’តិ ភយំ សន្តាសំ អាបជ្ជន្តិ។ យេ កតភីរុត្តានា ពហុំ បុញ្ញំ កត្វា និព្ពត្តា, តេ អត្តនា ទិន្នទានំ រក្ខិតសីលំ ភាវិតភាវនញ្ច អាគម្ម ‘‘ឧបរិទេវលោកេ សម្បត្តិំ អនុភវិស្សាមា’’តិ ន ភាយន្តិ។

    Ussukkaṃ udapādīti dhammiko ussāho uppajji. Nanu ca esa abhiṇhadassāvī bhagavato, na so devatāsannipāto nāma atthi, yatthāyaṃ na āgatapubbo, sakkena sadiso appamādavihārī devaputto nāma natthi. Atha kasmā buddhadassanaṃ anāgatapubbassa viya assa ussāho udapādīti? Maraṇabhayena santajjitattā. Tasmiṃ kirassa samaye āyu parikkhīṇo, so pañca pubbanimittāni disvā ‘‘parikkhīṇo dāni me āyū’’ti aññāsi. Yesañca devaputtānaṃ maraṇanimittāni āvi bhavanti, tesu ye parittakena puññakammena devaloke nibbattā, te ‘‘kuhiṃ nu kho idāni nibbattissāmā’’ti bhayaṃ santāsaṃ āpajjanti. Ye katabhīruttānā bahuṃ puññaṃ katvā nibbattā, te attanā dinnadānaṃ rakkhitasīlaṃ bhāvitabhāvanañca āgamma ‘‘uparidevaloke sampattiṃ anubhavissāmā’’ti na bhāyanti.

    សក្កោ បន ទេវរាជា បុព្ពនិមិត្តានិ ទិស្វា ទសយោជនសហស្សំ ទេវនគរំ, យោជនសហស្សុព្ពេធំ វេជយន្តំ, តិយោជនសតិកំ សុធម្មទេវសភំ, យោជនសតុព្ពេធំ បារិច្ឆត្តកំ, សដ្ឋិយោជនិកំ បណ្ឌុកម្ពលសិលំ, អឌ្ឍតិយា នាដកកោដិយោ ទ្វីសុ ទេវលោកេសុ ទេវបរិសំ, នន្ទនវនំ, ចិត្តលតាវនំ , មិស្សកវនំ, ផារុសកវនន្តិ ឯតំ សព្ពសម្បត្តិំ ឱលោកេត្វា ‘‘នស្សតិ វត ភោ មេ អយំ សម្បត្តី’’តិ ភយាភិភូតោ អហោសិ។

    Sakko pana devarājā pubbanimittāni disvā dasayojanasahassaṃ devanagaraṃ, yojanasahassubbedhaṃ vejayantaṃ, tiyojanasatikaṃ sudhammadevasabhaṃ, yojanasatubbedhaṃ pāricchattakaṃ, saṭṭhiyojanikaṃ paṇḍukambalasilaṃ, aḍḍhatiyā nāṭakakoṭiyo dvīsu devalokesu devaparisaṃ, nandanavanaṃ, cittalatāvanaṃ , missakavanaṃ, phārusakavananti etaṃ sabbasampattiṃ oloketvā ‘‘nassati vata bho me ayaṃ sampattī’’ti bhayābhibhūto ahosi.

    តតោ ‘‘អត្ថិ នុ ខោ កោចិ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា លោកបិតាមហោ មហាព្រហ្មា វា, យោ មេ ហទយនិស្សិតំ សោកសល្លំ សមុទ្ធរិត្វា ឥមំ សម្បត្តិំ ថាវរំ ករេយ្យា’’តិ ឱលោកេន្តោ កញ្ចិ អទិស្វា បុន អទ្ទស ‘‘មាទិសានំ សតសហស្សានម្បិ ឧប្បន្នំ សោកសល្លំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ ឧទ្ធរិតុំ បដិពលោ’’តិ។ អថេវំ បរិវិតក្កេន្តស្ស តេន ខោ បន សមយេន សក្កស្ស ទេវានមិន្ទស្ស ឧស្សុក្កំ ឧទបាទិ ភគវន្តំ ទស្សនាយ។

    Tato ‘‘atthi nu kho koci samaṇo vā brāhmaṇo vā lokapitāmaho mahābrahmā vā, yo me hadayanissitaṃ sokasallaṃ samuddharitvā imaṃ sampattiṃ thāvaraṃ kareyyā’’ti olokento kañci adisvā puna addasa ‘‘mādisānaṃ satasahassānampi uppannaṃ sokasallaṃ sammāsambuddho uddharituṃ paṭibalo’’ti. Athevaṃ parivitakkentassa tena kho pana samayena sakkassa devānamindassa ussukkaṃ udapādi bhagavantaṃ dassanāya.

    កហំ នុ ខោ ភគវា ឯតរហិ វិហរតីតិ កតរស្មិំ ជនបទេ កតរំ នគរំ ឧបនិស្សាយ កស្ស បច្ចយេ បរិភុញ្ជន្តោ កស្ស អមតំ ធម្មំ ទេសយមានោ វិហរតីតិ។ អទ្ទសា ខោតិ អទ្ទក្ខិ បដិវិជ្ឈិ។ មារិសាតិ បិយវចនមេតំ, ទេវតានំ បាដិយេក្កោ វោហារោ។ និទ្ទុក្ខាតិបិ វុត្តំ ហោតិ។ កស្មា បនេស ទេវេ អាមន្តេសិ? សហាយត្ថាយ។ បុព្ពេ កិរេស ភគវតិ សឡលឃរេ វិហរន្តេ ឯកកោវ ទស្សនាយ អគមាសិ។ សត្ថា ‘‘អបរិបក្កំ តាវស្ស ញាណំ, កតិបាហំ បន អតិក្កមិត្វា មយិ ឥន្ទសាលគុហាយំ វិហរន្តេ បញ្ច បុព្ពនិមិត្តានិ ទិស្វា មរណភយភីតោ ទ្វីសុ ទេវលោកេសុ ទេវតាហិ សទ្ធិំ ឧបសង្កមិត្វា ចុទ្ទស បញ្ហេ បុច្ឆិត្វា ឧបេក្ខាបញ្ហវិស្សជ្ជនាវសានេ អសីតិយា ទេវតាសហស្សេហិ សទ្ធិំ សោតាបត្តិផលេ បតិដ្ឋហិស្សតី’’តិ ចិន្តេត្វា ឱកាសំ នាកាសិ។ សោ ‘‘មម បុព្ពេបិ ឯកកស្ស គតត្តា សត្ថារា ឱកាសោ ន កតោ, អទ្ធា មេ នត្ថិ មគ្គផលស្ស ឧបនិស្សយោ, ឯកស្ស បន ឧបនិស្សយេ សតិ ចក្កវាឡបរិយន្តាយបិ បរិសាយ ភគវា ធម្មំ ទេសេតិយេវ។ អវស្សំ ខោ បន ទ្វីសុ ទេវលោកេសុ កស្សចិ ទេវស្ស ឧបនិស្សយោ ភវិស្សតិ, តំ សន្ធាយ សត្ថា ធម្មំ ទេសេស្សតិ។ តំ សុត្វា អហម្បិ អត្តនោ ទោមនស្សំ វូបសមេស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា សហាយត្ថាយ អាមន្តេសិ។

    Kahaṃ nu kho bhagavā etarahi viharatīti katarasmiṃ janapade kataraṃ nagaraṃ upanissāya kassa paccaye paribhuñjanto kassa amataṃ dhammaṃ desayamāno viharatīti. Addasā khoti addakkhi paṭivijjhi. Mārisāti piyavacanametaṃ, devatānaṃ pāṭiyekko vohāro. Niddukkhātipi vuttaṃ hoti. Kasmā panesa deve āmantesi? Sahāyatthāya. Pubbe kiresa bhagavati saḷalaghare viharante ekakova dassanāya agamāsi. Satthā ‘‘aparipakkaṃ tāvassa ñāṇaṃ, katipāhaṃ pana atikkamitvā mayi indasālaguhāyaṃ viharante pañca pubbanimittāni disvā maraṇabhayabhīto dvīsu devalokesu devatāhi saddhiṃ upasaṅkamitvā cuddasa pañhe pucchitvā upekkhāpañhavissajjanāvasāne asītiyā devatāsahassehi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhahissatī’’ti cintetvā okāsaṃ nākāsi. So ‘‘mama pubbepi ekakassa gatattā satthārā okāso na kato, addhā me natthi maggaphalassa upanissayo, ekassa pana upanissaye sati cakkavāḷapariyantāyapi parisāya bhagavā dhammaṃ desetiyeva. Avassaṃ kho pana dvīsu devalokesu kassaci devassa upanissayo bhavissati, taṃ sandhāya satthā dhammaṃ desessati. Taṃ sutvā ahampi attano domanassaṃ vūpasamessāmī’’ti cintetvā sahāyatthāya āmantesi.

    ឯវំ ភទ្ទំ តវាតិ ខោ ទេវា តាវតិំសាតិ ឯវំ ហោតុ មហារាជ, គច្ឆាម ភគវន្តំ ទស្សនាយ, ទុល្លភោ ពុទ្ធុប្បាទោ, ភទ្ទំ តវ, យោ ត្វំ ‘‘បព្ពតកីឡំ នទីកីឡំ គច្ឆាមា’’តិ អវត្វា អម្ហេ ឯវរូបេសុ ឋានេសុ និយោជេសីតិ។ បច្ចស្សោសុន្តិ តស្ស វចនំ សិរសា សម្បដិច្ឆិំសុ។

    Evaṃ bhaddaṃ tavāti kho devā tāvatiṃsāti evaṃ hotu mahārāja, gacchāma bhagavantaṃ dassanāya, dullabho buddhuppādo, bhaddaṃ tava, yo tvaṃ ‘‘pabbatakīḷaṃ nadīkīḷaṃ gacchāmā’’ti avatvā amhe evarūpesu ṭhānesu niyojesīti. Paccassosunti tassa vacanaṃ sirasā sampaṭicchiṃsu.

    ៣៤៥. បញ្ចសិខំ គន្ធព្ពទេវបុត្តំ អាមន្តេសីតិ ទេវេ តាវ អាមន្តេតុ, ឥមំ កស្មា វិសុំ អាមន្តេសិ? ឱកាសករណត្ថំ។ ឯវំ កិរស្ស អហោសិ ‘‘ទ្វីសុ ទេវលោកេសុ ទេវតា គហេត្វា ធុរេន បហរន្តស្ស វិយ សត្ថារំ ឧបសង្កមិតុំ ន យុត្តំ, អយំ បន បញ្ចសិខោ ទសពលស្ស ឧបដ្ឋាកោ វល្លភោ ឥច្ឆិតិច្ឆិតក្ខណេ គន្ត្វា បញ្ហំ បុច្ឆិត្វា ធម្មំ សុណាតិ, ឥមំ បុរតោ បេសេត្វា ឱកាសំ ការេត្វា ឥមិនា កតោកាសេ ឧបសង្កមិត្វា បញ្ហំ បុច្ឆិស្សាមី’’តិ ឱកាសករណត្ថំ អាមន្តេសិ។

    345.Pañcasikhaṃgandhabbadevaputtaṃ āmantesīti deve tāva āmantetu, imaṃ kasmā visuṃ āmantesi? Okāsakaraṇatthaṃ. Evaṃ kirassa ahosi ‘‘dvīsu devalokesu devatā gahetvā dhurena paharantassa viya satthāraṃ upasaṅkamituṃ na yuttaṃ, ayaṃ pana pañcasikho dasabalassa upaṭṭhāko vallabho icchiticchitakkhaṇe gantvā pañhaṃ pucchitvā dhammaṃ suṇāti, imaṃ purato pesetvā okāsaṃ kāretvā iminā katokāse upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchissāmī’’ti okāsakaraṇatthaṃ āmantesi.

    ឯវំ ភទ្ទំ តវាតិ សោ ‘‘ឯវំ មហារាជ, ហោតុ, ភទ្ទំ តវ, យោ ត្វំ មំ ‘ឯហិ, មារិស, ឧយ្យានកីឡាទីនិ វា នដសមជ្ជាទីនិ វា ទស្សនាយ គច្ឆាមា’តិ អវត្វា ‘ពុទ្ធំ បស្សិស្សាម, ធម្មំ សោស្សាមា’តិ វទសី’’តិ ទឡ្ហតរំ ឧបត្ថម្ភេន្តោ ទេវានមិន្ទស្ស វចនំ បដិស្សុត្វា អនុចរិយំ សហចរណំ ឯកតោ គមនំ ឧបាគមិ។

    Evaṃ bhaddaṃ tavāti so ‘‘evaṃ mahārāja, hotu, bhaddaṃ tava, yo tvaṃ maṃ ‘ehi, mārisa, uyyānakīḷādīni vā naṭasamajjādīni vā dassanāya gacchāmā’ti avatvā ‘buddhaṃ passissāma, dhammaṃ sossāmā’ti vadasī’’ti daḷhataraṃ upatthambhento devānamindassa vacanaṃ paṭissutvā anucariyaṃ sahacaraṇaṃ ekato gamanaṃ upāgami.

    តត្ថ ពេលុវបណ្ឌុន្តិ ពេលុវបក្កំ វិយ បណ្ឌុវណ្ណំ។ តស្ស កិរ សោវណ្ណមយំ បោក្ខរំ, ឥន្ទនីលមយោ ទណ្ឌោ, រជតមយា តន្តិយោ, បវាឡមយា វេឋកា, វីណាបត្តកំ គាវុតំ, តន្តិពន្ធនដ្ឋានំ គាវុតំ, ឧបរិ ទណ្ឌកោ គាវុតន្តិ តិគាវុតប្បមាណា វីណា។ ឥតិ សោ តំ វីណំ អាទាយ សមបញ្ញាសមុច្ឆនា មុច្ឆេត្វា អគ្គនខេហិ បហរិត្វា មធុរំ គីតស្សរំ និច្ឆារេត្វា សេសទេវេ សក្កស្ស គមនកាលំ ជានាបេន្តោ ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ។ ឯវំ តស្ស គីតវាទិតសញ្ញាយ សន្និបតិតេ ទេវគណេ អថ ខោ សក្កោ ទេវានមិន្ទោ…បេ.… វេទិយកេ បព្ពតេ បច្ចុដ្ឋាសិ។

    Tattha beluvapaṇḍunti beluvapakkaṃ viya paṇḍuvaṇṇaṃ. Tassa kira sovaṇṇamayaṃ pokkharaṃ, indanīlamayo daṇḍo, rajatamayā tantiyo, pavāḷamayā veṭhakā, vīṇāpattakaṃ gāvutaṃ, tantibandhanaṭṭhānaṃ gāvutaṃ, upari daṇḍako gāvutanti tigāvutappamāṇā vīṇā. Iti so taṃ vīṇaṃ ādāya samapaññāsamucchanā mucchetvā agganakhehi paharitvā madhuraṃ gītassaraṃ nicchāretvā sesadeve sakkassa gamanakālaṃ jānāpento ekamantaṃ aṭṭhāsi. Evaṃ tassa gītavāditasaññāya sannipatite devagaṇe atha kho sakko devānamindo…pe… vediyake pabbate paccuṭṭhāsi.

    ៣៤៦. អតិរិវ ឱភាសជាតោតិ អញ្ញេសុ ទិវសេសុ ឯកស្សេវ ទេវស្ស វា មារស្ស វា ព្រហ្មុនោ វា ឱភាសេន ឱភាសជាតោ ហោតិ, តំទិវសំ បន ទ្វីសុ ទេវលោកេសុ ទេវតានំ ឱភាសេន អតិរិវ ឱភាសជាតោ ឯកបជ្ជោតោ សហស្សចន្ទសូរិយឧគ្គតកាលសទិសោ អហោសិ។ បរិតោ គាមេសុ មនុស្សាតិ សមន្តា គាមេសុ មនុស្សា។ បកតិសាយមាសកាលេយេវ កិរ គាមមជ្ឈេ ទារកេសុ កីឡន្តេសុ តត្ថ សក្កោ អគមាសិ, តស្មា មនុស្សា បស្សិត្វា ឯវមាហំសុ។ ននុ ច មជ្ឈិមយាមេ ទេវតា ភគវន្តំ ឧបសង្កមន្តិ, អយំ កស្មា បឋមយាមស្សាបិ បុរិមភាគេយេវ អាគតោតិ? មរណភយេនេវ តជ្ជិតត្តា។ កិំសុ នាមាតិ កិំសុ នាម ភោ ឯតំ, កោ នុ ខោ អជ្ជ មហេសក្ខោ ទេវោ វា ព្រហ្មា វា ភគវន្តំ បញ្ហំ បុច្ឆិតុំ ធម្មំ សោតុំ ឧបសង្កមន្តោ, កថំសុ នាម ភោ ភគវា បញ្ហំ វិស្សជ្ជេស្សតិ ធម្មំ ទេសេស្សតិ, លាភា អម្ហាកំ, យេសំ នោ ឯវំ ទេវតានំ កង្ខាវិនោទកោ សត្ថា អវិទូរេ វិហារេ វសតិ, យេ លភាម ថាលកភិក្ខម្បិ កដច្ឆុភិក្ខម្បិ ទាតុន្តិ សំវិគ្គា លោមហដ្ឋជាតា ឧទ្ធគ្គលោមា ហុត្វា ទសនខសមោធានសមុជ្ជលំ អញ្ជលិំ សិរស្មិំ បតិដ្ឋបេត្វា នមស្សមានា អដ្ឋំសុ។

    346.Atiriva obhāsajātoti aññesu divasesu ekasseva devassa vā mārassa vā brahmuno vā obhāsena obhāsajāto hoti, taṃdivasaṃ pana dvīsu devalokesu devatānaṃ obhāsena atiriva obhāsajāto ekapajjoto sahassacandasūriyauggatakālasadiso ahosi. Parito gāmesu manussāti samantā gāmesu manussā. Pakatisāyamāsakāleyeva kira gāmamajjhe dārakesu kīḷantesu tattha sakko agamāsi, tasmā manussā passitvā evamāhaṃsu. Nanu ca majjhimayāme devatā bhagavantaṃ upasaṅkamanti, ayaṃ kasmā paṭhamayāmassāpi purimabhāgeyeva āgatoti? Maraṇabhayeneva tajjitattā. Kiṃsu nāmāti kiṃsu nāma bho etaṃ, ko nu kho ajja mahesakkho devo vā brahmā vā bhagavantaṃ pañhaṃ pucchituṃ dhammaṃ sotuṃ upasaṅkamanto, kathaṃsu nāma bho bhagavā pañhaṃ vissajjessati dhammaṃ desessati, lābhā amhākaṃ, yesaṃ no evaṃ devatānaṃ kaṅkhāvinodako satthā avidūre vihāre vasati, ye labhāma thālakabhikkhampi kaṭacchubhikkhampi dātunti saṃviggā lomahaṭṭhajātā uddhaggalomā hutvā dasanakhasamodhānasamujjalaṃ añjaliṃ sirasmiṃ patiṭṭhapetvā namassamānā aṭṭhaṃsu.

    ៣៤៧. ទុរុបសង្កមាតិ ទុបយិរុបាសិយា។ អហំ សរាគោ សទោសោ សមោហោ, សត្ថា វីតរាគោ វីតទោសោ វីតមោហោ, តស្មា ទុបយិរុបាសិយា តថាគតា មាទិសេន។ ឈាយីតិ លក្ខណូបនិជ្ឈានេន ច អារម្មណូបនិជ្ឈានេន ច ឈាយី។ តស្មិញ្ញេវ ឈានេ រតាតិ ឈានរតា។ តទន្តរំ បដិសល្លីនាតិ តទន្តរំ បដិសល្លីនា សម្បតិ បដិសល្លីនា វា។ តស្មា ន កេវលំ ឈាយី ឈានរតាតិ ទុរុបសង្កមា, ឥទានិមេវ បដិសល្លីនាតិបិ ទុរុបសង្កមា។ បសាទេយ្យាសីតិ អារាធេយ្យាសិ, ឱកាសំ មេ ការេត្វា ទទេយ្យាសីតិ វទតិ។ ពេលុវបណ្ឌុវីណំ អាទាយាតិ ននុ បុព្ពេវ អាទិន្នាតិ? អាម , អាទិន្នា។ មគ្គគមនវសេន បន អំសកូដេ លគ្គិតា, ឥទានិ នំ វាមហត្ថេ ឋបេត្វា វាទនសជ្ជំ កត្វា អាទិយិ។ តេន វុត្តំ ‘‘អាទាយា’’តិ។

    347.Durupasaṅkamāti dupayirupāsiyā. Ahaṃ sarāgo sadoso samoho, satthā vītarāgo vītadoso vītamoho, tasmā dupayirupāsiyā tathāgatā mādisena. Jhāyīti lakkhaṇūpanijjhānena ca ārammaṇūpanijjhānena ca jhāyī. Tasmiññeva jhāne ratāti jhānaratā. Tadantaraṃ paṭisallīnāti tadantaraṃ paṭisallīnā sampati paṭisallīnā vā. Tasmā na kevalaṃ jhāyī jhānaratāti durupasaṅkamā, idānimeva paṭisallīnātipi durupasaṅkamā. Pasādeyyāsīti ārādheyyāsi, okāsaṃ me kāretvā dadeyyāsīti vadati. Beluvapaṇḍuvīṇaṃ ādāyāti nanu pubbeva ādinnāti? Āma , ādinnā. Maggagamanavasena pana aṃsakūṭe laggitā, idāni naṃ vāmahatthe ṭhapetvā vādanasajjaṃ katvā ādiyi. Tena vuttaṃ ‘‘ādāyā’’ti.

    បញ្ចសិខគីតគាថាវណ្ណនា

    Pañcasikhagītagāthāvaṇṇanā

    ៣៤៨. អស្សាវេសីតិ សាវេសិ។ ពុទ្ធូបសញ្ហិតាតិ ពុទ្ធំ អារព្ភ ពុទ្ធំ និស្សយំ កត្វា បវត្តាតិ អត្ថោ។ សេសបទេសុបិ ឯសេវ នយោ។

    348.Assāvesīti sāvesi. Buddhūpasañhitāti buddhaṃ ārabbha buddhaṃ nissayaṃ katvā pavattāti attho. Sesapadesupi eseva nayo.

    វន្ទេ តេ បិតរំ ភទ្ទេ, តិម្ពរុំ សូរិយវច្ឆសេតិ ឯត្ថ សូរិយវច្ឆសាតិ សូរិយសមានសរីរា។ តស្សា កិរ ទេវធីតាយ បាទន្តតោ រស្មិ ឧដ្ឋហិត្វា កេសន្តំ អារោហតិ, តស្មា ពាលសូរិយមណ្ឌលសទិសា ខាយតិ, ឥតិ នំ ‘‘សូរិយវច្ឆសា’’តិ សញ្ជានន្តិ។ តំ សន្ធាយាហ – ‘‘ភទ្ទេ, សូរិយវច្ឆសេ, តវ បិតរំ តិម្ពរុំ គន្ធព្ពទេវរាជានំ វន្ទាមី’’តិ។ យេន ជាតាសិ កល្យាណីតិ យេន ការណភូតេន យំ តិម្ពរុំ ទេវរាជានំ និស្សាយ ត្វំ ជាតា, កល្យាណី សព្ពង្គសោភនា។ អានន្ទជននី មមាតិ មយ្ហំ បីតិសោមនស្សវឌ្ឍនី។

    Vande te pitaraṃ bhadde, timbaruṃ sūriyavacchaseti ettha sūriyavacchasāti sūriyasamānasarīrā. Tassā kira devadhītāya pādantato rasmi uṭṭhahitvā kesantaṃ ārohati, tasmā bālasūriyamaṇḍalasadisā khāyati, iti naṃ ‘‘sūriyavacchasā’’ti sañjānanti. Taṃ sandhāyāha – ‘‘bhadde, sūriyavacchase, tava pitaraṃ timbaruṃ gandhabbadevarājānaṃ vandāmī’’ti. Yena jātāsi kalyāṇīti yena kāraṇabhūtena yaṃ timbaruṃ devarājānaṃ nissāya tvaṃ jātā, kalyāṇī sabbaṅgasobhanā. Ānandajananī mamāti mayhaṃ pītisomanassavaḍḍhanī.

    វាតោវ សេទតំ កន្តោតិ យថា សញ្ជាតសេទានំ សេទហរណត្ថំ វាតោ ឥដ្ឋោ ហោតិ កន្តោ មនាបោ, ឯវន្តិ អត្ថោ។ បានីយំវ បិបាសតោតិ បាតុមិច្ឆន្តស្ស បិបាសតោ បិបាសាភិភូតស្ស។ អង្គីរសីតិ អង្គេ រស្មិយោ អស្សាតិ អង្គីរសី, តមេវ អារព្ភ អាលបន្តោ វទតិ។ ធម្មោ អរហតាមិវាតិ អរហន្តានំ នវលោកុត្តរធម្មោ វិយ។

    Vātova sedataṃ kantoti yathā sañjātasedānaṃ sedaharaṇatthaṃ vāto iṭṭho hoti kanto manāpo, evanti attho. Pānīyaṃva pipāsatoti pātumicchantassa pipāsato pipāsābhibhūtassa. Aṅgīrasīti aṅge rasmiyo assāti aṅgīrasī, tameva ārabbha ālapanto vadati. Dhammo arahatāmivāti arahantānaṃ navalokuttaradhammo viya.

    ជិឃច្ឆតោតិ ភុញ្ជិតុកាមស្ស ខុទាភិភូតស្ស។ ជលន្តមិវ វារិនាតិ យថា កោចិ ជលន្តំ ជាតវេទំ ឧទកកុម្ភេន និព្ពាបេយ្យ, ឯវំ តវ ការណា ឧប្បន្នំ មម កាមរាគបរិឡាហំ និព្ពាបេហីតិ វទតិ។

    Jighacchatoti bhuñjitukāmassa khudābhibhūtassa. Jalantamiva vārināti yathā koci jalantaṃ jātavedaṃ udakakumbhena nibbāpeyya, evaṃ tava kāraṇā uppannaṃ mama kāmarāgapariḷāhaṃ nibbāpehīti vadati.

    យុត្តំ កិញ្ជក្ខរេណុនាតិ បទុមកេសររេណុនា យុត្តំ។ នាគោ ឃម្មាភិតត្តោ វាតិ ឃម្មាភិតត្តហត្ថី វិយ។ ឱគាហេ តេ ថនូទរន្តិ យថា សោ នាគោ បោក្ខរណិំ ឱគាហិត្វា បិវិត្វា អគ្គសោណ្ឌមត្តំ បញ្ញាយមានំ កត្វា និមុគ្គោ សុខំ សាតំ វិន្ទតិ, ឯវំ កទា នុ ខោ តេ ថនូទរំ ថនវេមជ្ឈំ ឧទរញ្ច ឱតរិត្វា អហំ សុខំ សាតំ បដិលភិស្សាមីតិ វទតិ។

    Yuttaṃ kiñjakkhareṇunāti padumakesarareṇunā yuttaṃ. Nāgo ghammābhitatto vāti ghammābhitattahatthī viya. Ogāhe te thanūdaranti yathā so nāgo pokkharaṇiṃ ogāhitvā pivitvā aggasoṇḍamattaṃ paññāyamānaṃ katvā nimuggo sukhaṃ sātaṃ vindati, evaṃ kadā nu kho te thanūdaraṃ thanavemajjhaṃ udarañca otaritvā ahaṃ sukhaṃ sātaṃ paṭilabhissāmīti vadati.

    ‘‘អច្ចង្កុសោវ នាគោវ, ជិតំ មេ តុត្តតោមរំ;

    ‘‘Accaṅkusova nāgova, jitaṃ me tuttatomaraṃ;

    ការណំ នប្បជានាមិ, សម្មត្តោ លក្ខណូរុយា’’តិ។ –

    Kāraṇaṃ nappajānāmi, sammatto lakkhaṇūruyā’’ti. –

    ឯត្ថ តុត្តំ វុច្ចតិ កណ្ណមូលេ វិជ្ឈនអយទណ្ឌកោ។ តោមរន្តិ បាទាទីសុ វិជ្ឈនទណ្ឌតោមរំ។ អង្កុសោតិ មត្ថកេ វិជ្ឈនកុដិលកណ្ដកោ។ យោ ច នាគោ បភិន្នមត្តោ អច្ចង្កុសោ ហោតិ, អង្កុសំ អតីតោ; អង្កុសេន វិជ្ឈិយមានោបិ វសំ ន គច្ឆតិ, សោ ‘‘ជិតំ មយា តុត្តតោមរំ, យោ អហំ អង្កុសស្សបិ វសំ ន គច្ឆាមី’’តិ មទទប្បេន កិញ្ចិ ការណំ ន ពុជ្ឈតិ។ យថា សោ អច្ចង្កុសោ នាគោ ‘‘ជិតំ មេ តុត្តតោមរ’’ន្តិ កិញ្ចិ ការណំ នប្បជានាតិ, ឯវំ អហម្បិ លក្ខណសម្បន្នឩរុតាយ លក្ខណូរុយា សម្មត្តោ មត្តោ បមត្តោ ឧម្មត្តោ វិយ កិញ្ចិ ការណំ នប្បជានាមីតិ វទតិ។ អថ វា អច្ចង្កុសោវ នាគោ អហម្បិ សម្មត្តោ លក្ខណូរុយា កិញ្ចិ តតោ វិរាគការណំ នប្បជានាមិ។ កស្មា? យស្មា តេន នាគេន វិយ ជិតំ មេ តុត្តតោមរំ, ន កស្សចិ វទតោ វចនំ អាទិយាមិ។

    Ettha tuttaṃ vuccati kaṇṇamūle vijjhanaayadaṇḍako. Tomaranti pādādīsu vijjhanadaṇḍatomaraṃ. Aṅkusoti matthake vijjhanakuṭilakaṇṭako. Yo ca nāgo pabhinnamatto accaṅkuso hoti, aṅkusaṃ atīto; aṅkusena vijjhiyamānopi vasaṃ na gacchati, so ‘‘jitaṃ mayā tuttatomaraṃ, yo ahaṃ aṅkusassapi vasaṃ na gacchāmī’’ti madadappena kiñci kāraṇaṃ na bujjhati. Yathā so accaṅkuso nāgo ‘‘jitaṃ me tuttatomara’’nti kiñci kāraṇaṃ nappajānāti, evaṃ ahampi lakkhaṇasampannaūrutāya lakkhaṇūruyā sammatto matto pamatto ummatto viya kiñci kāraṇaṃ nappajānāmīti vadati. Atha vā accaṅkusova nāgo ahampi sammatto lakkhaṇūruyā kiñci tato virāgakāraṇaṃ nappajānāmi. Kasmā? Yasmā tena nāgena viya jitaṃ me tuttatomaraṃ, na kassaci vadato vacanaṃ ādiyāmi.

    តយិ គេធិតចិត្តោស្មីតិ ភទ្ទេ លក្ខណូរុ តយិ ពទ្ធចិត្តោស្មិ។ គេធិតចិត្តោតិ វា គេធំ អជ្ឈុបេតចិត្តោ។ ចិត្តំ វិបរិណាមិតន្តិ បកតិំ ជហិត្វា ឋិតំ។ បដិគន្តុំ ន សក្កោមីតិ និវត្តិតុំ ន សក្កោមិ។ វង្កឃស្តោវ អម្ពុជោតិ ពឡិសំ គិលិត្វា ឋិតមច្ឆោ វិយ។ ‘‘ឃសោ’’តិបិ បាឋោ, អយមេវត្ថោ។

    Tayi gedhitacittosmīti bhadde lakkhaṇūru tayi baddhacittosmi. Gedhitacittoti vā gedhaṃ ajjhupetacitto. Cittaṃ vipariṇāmitanti pakatiṃ jahitvā ṭhitaṃ. Paṭigantuṃ na sakkomīti nivattituṃ na sakkomi. Vaṅkaghastova ambujoti baḷisaṃ gilitvā ṭhitamaccho viya. ‘‘Ghaso’’tipi pāṭho, ayamevattho.

    វាមូរូតិ វាមាការេន សណ្ឋិតឩរុ, កទលិក្ខន្ធសទិសឩរូតិ វា អត្ថោ។ សជាតិ អាលិង្គ។ មន្ទលោចនេតិ ឥត្ថិយោ ន តិខិណំ និជ្ឈាយន្តិ មន្ទំ អាលោចេន្តិ ឱលោកេន្តិ, តស្មា ‘‘មន្ទលោចនា’’តិ វុច្ចន្តិ។ បលិស្សជាតិ សព្ពតោភាគេន អាលិង្គ។ ឯតំ មេ អភិបត្ថិតន្តិ ឯតំ មយា អភិណ្ហំ បត្ថិតំ។

    Vāmūrūti vāmākārena saṇṭhitaūru, kadalikkhandhasadisaūrūti vā attho. Sajāti āliṅga. Mandalocaneti itthiyo na tikhiṇaṃ nijjhāyanti mandaṃ ālocenti olokenti, tasmā ‘‘mandalocanā’’ti vuccanti. Palissajāti sabbatobhāgena āliṅga. Etaṃ me abhipatthitanti etaṃ mayā abhiṇhaṃ patthitaṃ.

    អប្បកោ វត មេ សន្តោតិ បកតិយាវ មន្ទោ សមានោ។ វេល្លិតកេសិយាតិ កេសា មុញ្ចិត្វា បិដ្ឋិយំ វិស្សដ្ឋកាលេ សប្បោ វិយ វេល្លន្តា គច្ឆន្តា អស្សាតិ វេល្លិតកេសី, តស្សា វេល្លិតកេសិយា។ អនេកភាវោ សមុប្បាទីតិ អនេកវិធោ ជាតោ។ អនេកភាគោតិ វា បាឋោ។ អរហន្តេវ ទក្ខិណាតិ អរហន្តម្ហិ ទិន្នទានំ វិយ នានប្បការតោ បភិន្នោ។

    Appako vata me santoti pakatiyāva mando samāno. Vellitakesiyāti kesā muñcitvā piṭṭhiyaṃ vissaṭṭhakāle sappo viya vellantā gacchantā assāti vellitakesī, tassā vellitakesiyā. Anekabhāvo samuppādīti anekavidho jāto. Anekabhāgoti vā pāṭho. Arahanteva dakkhiṇāti arahantamhi dinnadānaṃ viya nānappakārato pabhinno.

    យំ មេ អត្ថិ កតំ បុញ្ញន្តិ យំ មយា កតំ បុញ្ញមត្ថិ។ អរហន្តេសុ តាទិសូតិ តាទិលក្ខណប្បត្តេសុ អរហន្តេសុ។ តយា សទ្ធិំ វិបច្ចតន្តិ សព្ពំ តយា សទ្ធិមេវ វិបាកំ ទេតុ។

    Yaṃ me atthi kataṃ puññanti yaṃ mayā kataṃ puññamatthi. Arahantesu tādisūti tādilakkhaṇappattesu arahantesu. Tayā saddhiṃ vipaccatanti sabbaṃ tayā saddhimeva vipākaṃ detu.

    ឯកោទីតិ ឯកីភាវំ គតោ។ និបកោ សតោតិ នេបក្កំ វុច្ចតិ បញ្ញា, តាយ សមន្នាគតោតិ និបកោ។ សតិយា សមន្នាគតត្តា សតោ។ អមតំ មុនិ ជិគីសានោតិ យថា សោ ពុទ្ធមុនិ អមតំ និព្ពានំ ជិគីសតិ បរិយេសតិ, ឯវំ តំ អហំ សូរិយវច្ឆសេ ជិគីសាមិ បរិយេសាមិ។ យថា វា សោ អមតំ ជិគីសានោ ឯសន្តោ គវេសន្តោ វិចរតិ, ឯវាហំ តំ ឯសន្តោ គវេសន្តោ វិចរាមីតិបិ អត្ថោ។

    Ekodīti ekībhāvaṃ gato. Nipako satoti nepakkaṃ vuccati paññā, tāya samannāgatoti nipako. Satiyā samannāgatattā sato. Amataṃ muni jigīsānoti yathā so buddhamuni amataṃ nibbānaṃ jigīsati pariyesati, evaṃ taṃ ahaṃ sūriyavacchase jigīsāmi pariyesāmi. Yathā vā so amataṃ jigīsāno esanto gavesanto vicarati, evāhaṃ taṃ esanto gavesanto vicarāmītipi attho.

    យថាបិ មុនិ នន្ទេយ្យ, បត្វា សម្ពោធិមុត្តមន្តិ យថា ពុទ្ធមុនិ ពោធិបល្លង្កេ និសិន្នោ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ បត្វា នន្ទេយ្យ តោសេយ្យ។ ឯវំ នន្ទេយ្យន្តិ ឯវមេវ អហម្បិ តយា មិស្សីភាវំ គតោ នន្ទេយ្យំ, បីតិសោមនស្សជាតោ ភវេយ្យន្តិ វទតិ។

    Yathāpi muni nandeyya, patvā sambodhimuttamanti yathā buddhamuni bodhipallaṅke nisinno sabbaññutaññāṇaṃ patvā nandeyya toseyya. Evaṃ nandeyyanti evameva ahampi tayā missībhāvaṃ gato nandeyyaṃ, pītisomanassajāto bhaveyyanti vadati.

    តាហំ ភទ្ទេ វរេយ្យាហេតិ អហេតិ អាមន្តនំ, អហេ ភទ្ទេ សូរិយវច្ឆសេ, សក្កេន ទេវានមិន្ទេន ‘‘កិំ ទ្វីសុ ទេវលោកេសុ ទេវរជ្ជំ គណ្ហសិ, សុរិយវច្ឆស’’ន្តិ, ឯវំ វរេ ទិន្នេ ទេវរជ្ជំ បហាយ ‘‘សូរិយវច្ឆសំ គណ្ហាមី’’តិ ឯវំ តំ អហំ វរេយ្យំ ឥច្ឆេយ្យំ គណ្ហេយ្យន្តិ អត្ថោ។

    Tāhaṃ bhadde vareyyāheti aheti āmantanaṃ, ahe bhadde sūriyavacchase, sakkena devānamindena ‘‘kiṃ dvīsu devalokesu devarajjaṃ gaṇhasi, suriyavacchasa’’nti, evaṃ vare dinne devarajjaṃ pahāya ‘‘sūriyavacchasaṃ gaṇhāmī’’ti evaṃ taṃ ahaṃ vareyyaṃ iccheyyaṃ gaṇheyyanti attho.

    សាលំវ ន ចិរំ ផុល្លន្តិ តវ បិតុ នគរទ្វារេ នចិរំ បុប្ផិតោ សាលោ អត្ថិ។ សោ អតិវិយ មនោហរោ។ តំ នចិរំ ផុល្លសាលំ វិយ។ បិតរំ តេ សុមេធសេតិ អតិសស្សិរីកំ តវ បិតរំ វន្ទមានោ នមស្សាមិ នមោ ករោមិ។ យស្សាសេតាទិសី បជាតិ យស្ស អាសិ ឯតាទិសី ធីតា។

    Sālaṃva na ciraṃ phullanti tava pitu nagaradvāre naciraṃ pupphito sālo atthi. So ativiya manoharo. Taṃ naciraṃ phullasālaṃ viya. Pitaraṃ te sumedhaseti atisassirīkaṃ tava pitaraṃ vandamāno namassāmi namo karomi. Yassāsetādisī pajāti yassa āsi etādisī dhītā.

    ៣៤៩. សំសន្ទតីតិ កស្មា គីតសទ្ទស្ស ចេវ វីណាសទ្ទស្ស ច វណ្ណំ កថេសិ? កិំ តត្ថ ភគវតោ សារាគោ អត្ថីតិ? នត្ថិ។ ឆឡង្គុបេក្ខាយ ឧបេក្ខកោ ភគវា ឯតាទិសេសុ ឋានេសុ, កេវលំ ឥដ្ឋានិដ្ឋំ ជានាតិ, ន តត្ថ រជ្ជតិ។ វុត្តម្បិ ចេតំ ‘‘សំវិជ្ជតិ ខោ, អាវុសោ, ភគវតោ ចក្ខុ, បស្សតិ ភគវា ចក្ខុនា រូបំ, ឆន្ទរាគោ ភគវតោ នត្ថិ, សុវិមុត្តចិត្តោ ភគវា។ សំវិជ្ជតិ ខោ, អាវុសោ, ភគវតោ សោត’’ន្តិអាទិ (សំ. និ. ៤.២៣២)។ សចេ បន វណ្ណំ ន កថេយ្យ, បញ្ចសិខោ ‘‘ឱកាសោ មេ កតោ’’តិ ន ជានេយ្យ។ អថ សក្កោ ‘‘ភគវតា បញ្ចសិខស្ស ឱកាសោ ន កតោ’’តិ ទេវតា គហេត្វា តតោវ បដិនិវត្តេយ្យ, តតោ មហាជានិយោ ភវេយ្យ។ វណ្ណេ បន កថិតេ ‘‘កតោ ភគវតា បញ្ចសិខស្ស ឱកាសោ’’តិ ទេវតាហិ សទ្ធិំ ឧបសង្កមិត្វា បញ្ហំ បុច្ឆិត្វា វិស្សជ្ជនាវសានេ អសីតិយា ទេវតាសហស្សេហិ សទ្ធិំ សោតាបត្តិផលេ បតិដ្ឋហិស្សតីតិ ញត្វា វណ្ណំ កថេសិ។

    349.Saṃsandatīti kasmā gītasaddassa ceva vīṇāsaddassa ca vaṇṇaṃ kathesi? Kiṃ tattha bhagavato sārāgo atthīti? Natthi. Chaḷaṅgupekkhāya upekkhako bhagavā etādisesu ṭhānesu, kevalaṃ iṭṭhāniṭṭhaṃ jānāti, na tattha rajjati. Vuttampi cetaṃ ‘‘saṃvijjati kho, āvuso, bhagavato cakkhu, passati bhagavā cakkhunā rūpaṃ, chandarāgo bhagavato natthi, suvimuttacitto bhagavā. Saṃvijjati kho, āvuso, bhagavato sota’’ntiādi (saṃ. ni. 4.232). Sace pana vaṇṇaṃ na katheyya, pañcasikho ‘‘okāso me kato’’ti na jāneyya. Atha sakko ‘‘bhagavatā pañcasikhassa okāso na kato’’ti devatā gahetvā tatova paṭinivatteyya, tato mahājāniyo bhaveyya. Vaṇṇe pana kathite ‘‘kato bhagavatā pañcasikhassa okāso’’ti devatāhi saddhiṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchitvā vissajjanāvasāne asītiyā devatāsahassehi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhahissatīti ñatvā vaṇṇaṃ kathesi.

    តត្ថ កទា សំយូឡ្ហាតិ កទា គន្ថិតា បិណ្ឌិតា។ តេន ខោ បនាហំ, ភន្តេ, សមយេនាតិ តេន សមយេន តស្មិំ តុម្ហាកំ សម្ពោធិប្បត្តិតោ បដ្ឋាយ អដ្ឋមេ សត្តាហេ។ ភទ្ទា នាម សូរិយវច្ឆសាតិ នាមតោ ភទ្ទា សរីរសម្បត្តិយា សូរិយវច្ឆសា។ ភគិនីតិ វោហារវចនមេតំ, ទេវធីតាតិ អត្ថោ។ បរកាមិនីតិ បរំ កាមេតិ អភិកង្ខតិ។

    Tattha kadā saṃyūḷhāti kadā ganthitā piṇḍitā. Tena kho panāhaṃ, bhante, samayenāti tena samayena tasmiṃ tumhākaṃ sambodhippattito paṭṭhāya aṭṭhame sattāhe. Bhaddā nāma sūriyavacchasāti nāmato bhaddā sarīrasampattiyā sūriyavacchasā. Bhaginīti vohāravacanametaṃ, devadhītāti attho. Parakāminīti paraṃ kāmeti abhikaṅkhati.

    ឧបនច្ចន្តិយាតិ នច្ចមានាយ។ សា កិរ ឯកស្មិំ សមយេ ចាតុមហារាជិកទេវេហិ សទ្ធិំ សក្កស្ស ទេវរាជស្ស នច្ចំ ទស្សនត្ថាយ គតា, តស្មិញ្ច ខណេ សក្កោ តថាគតស្ស អដ្ឋ យថាភុច្ចេ គុណេ បយិរុទាហាសិ។ ឯវំ តស្មិំ ទិវសេ គន្ត្វា នច្ចន្តី អស្សោសិ។

    Upanaccantiyāti naccamānāya. Sā kira ekasmiṃ samaye cātumahārājikadevehi saddhiṃ sakkassa devarājassa naccaṃ dassanatthāya gatā, tasmiñca khaṇe sakko tathāgatassa aṭṭha yathābhucce guṇe payirudāhāsi. Evaṃ tasmiṃ divase gantvā naccantī assosi.

    សក្កូបសង្កមវណ្ណនា

    Sakkūpasaṅkamavaṇṇanā

    ៣៥០. បដិសម្មោទតីតិ ‘‘សំសន្ទតិ ខោ តេ’’តិអាទីនិ វទន្តោ ភគវា សម្មោទតិ, បញ្ចសិខោ បដិសម្មោទតិ។ គាថា ច ភាសន្តោ បញ្ចសិខោ សម្មោទតិ, ភគវា បដិសម្មោទតិ។ អាមន្តេសីតិ ជានាបេសិ។ តស្ស កិរេវំ អហោសិ ‘‘អយំ បញ្ចសិខោ មយា មម កម្មេន បេសិតោ អត្តនោ កម្មំ ករោតិ។ ឯវរូបស្ស សត្ថុ សន្តិកេ ឋត្វា កាមគុណូបសញ្ហិតំ អននុច្ឆវិកំ កថេសិ, នដា នាម និល្លជ្ជា ហោន្តិ, កថេន្តោ វិប្បការម្បិ ទស្សេយ្យ, ហន្ទ នំ មម កម្មំ ជានាបេមី’’តិ ចិន្តេត្វា អាមន្តេសិ។

    350.Paṭisammodatīti ‘‘saṃsandati kho te’’tiādīni vadanto bhagavā sammodati, pañcasikho paṭisammodati. Gāthā ca bhāsanto pañcasikho sammodati, bhagavā paṭisammodati. Āmantesīti jānāpesi. Tassa kirevaṃ ahosi ‘‘ayaṃ pañcasikho mayā mama kammena pesito attano kammaṃ karoti. Evarūpassa satthu santike ṭhatvā kāmaguṇūpasañhitaṃ ananucchavikaṃ kathesi, naṭā nāma nillajjā honti, kathento vippakārampi dasseyya, handa naṃ mama kammaṃ jānāpemī’’ti cintetvā āmantesi.

    ៣៥១. ឯវញ្ច បន តថាគតាតិ ធម្មសង្គាហកត្ថេរេហិ ឋបិតវចនំ។ អភិវទន្តីតិ អភិវាទនសម្បដិច្ឆនេន វឌ្ឍិតវចនេន វទន្តិ។ អភិវទិតោតិ វឌ្ឍិតវចនេន វុត្តោ។

    351.Evañcapana tathāgatāti dhammasaṅgāhakattherehi ṭhapitavacanaṃ. Abhivadantīti abhivādanasampaṭicchanena vaḍḍhitavacanena vadanti. Abhivaditoti vaḍḍhitavacanena vutto.

    ឧរុន្ទា សមបាទីតិ មហន្តា វិវដា អហោសិ, អន្ធការោ គុហាយំ អន្តរធាយិ។ អាលោកោ ឧទបាទីតិ យោ បកតិយា គុហាយំ អន្ធការោ, សោ អន្តរហិតោ, អាលោកោ ជាតោ។ សព្ពមេតំ ធម្មសង្គាហកានំ វចនំ។

    Urundā samapādīti mahantā vivaṭā ahosi, andhakāro guhāyaṃ antaradhāyi. Āloko udapādīti yo pakatiyā guhāyaṃ andhakāro, so antarahito, āloko jāto. Sabbametaṃ dhammasaṅgāhakānaṃ vacanaṃ.

    ៣៥២. ចិរបដិកាហំ, ភន្តេតិ ចិរតោ អហំ, ចិរតោ បដ្ឋាយាហំ ទស្សនកាមោតិ អត្ថោ។ កេហិចិ កេហិចិ កិច្ចករណីយេហីតិ ទេវានំ ធីតា ច បុត្តា ច អង្កេ និព្ពត្តន្តិ, បាទបរិចារិកា ឥត្ថិយោ សយនេ និព្ពត្តន្តិ, តាសំ មណ្ឌនបសាធនការិកា ទេវតា សយនំ បរិវារេត្វា និព្ពត្តន្តិ, វេយ្យាវច្ចករា អន្តោវិមានេ និព្ពត្តន្តិ, ឯតេសំ អត្ថាយ អឌ្ឌករណំ នាម នត្ថិ។ យេ បន សីមន្តរេ និព្ពត្តន្តិ, តេ ‘‘តវ សន្តកា, មម សន្តកា’’តិ និច្ឆេតុំ អសក្កោន្តា អឌ្ឌំ ករោន្តិ, សក្កំ ទេវរាជានំ បុច្ឆន្តិ។ សោ ‘‘យស្ស វិមានំ អាសន្នតរំ, តស្ស សន្តកា’’តិ វទតិ។ សចេ ទ្វេបិ សមដ្ឋានេ ហោន្តិ, ‘‘យស្ស វិមានំ ឱលោកេន្តី ឋិតា, តស្ស សន្តកា’’តិ វទតិ។ សចេ ឯកម្បិ ន ឱលោកេតិ, តំ ឧភិន្នំ កលហុបច្ឆេទនត្ថំ អត្តនោ សន្តកំ ករោតិ។ កីឡាទីនិបិ កិច្ចានិ ករណីយានេវ។ ឯវរូបានិ តានិ ករណីយានិ សន្ធាយ ‘‘កេហិចិ កេហិចិ កិច្ចករណីយេហី’’តិ អាហ។

    352.Cirapaṭikāhaṃ, bhanteti cirato ahaṃ, cirato paṭṭhāyāhaṃ dassanakāmoti attho. Kehici kehici kiccakaraṇīyehīti devānaṃ dhītā ca puttā ca aṅke nibbattanti, pādaparicārikā itthiyo sayane nibbattanti, tāsaṃ maṇḍanapasādhanakārikā devatā sayanaṃ parivāretvā nibbattanti, veyyāvaccakarā antovimāne nibbattanti, etesaṃ atthāya aḍḍakaraṇaṃ nāma natthi. Ye pana sīmantare nibbattanti, te ‘‘tava santakā, mama santakā’’ti nicchetuṃ asakkontā aḍḍaṃ karonti, sakkaṃ devarājānaṃ pucchanti. So ‘‘yassa vimānaṃ āsannataraṃ, tassa santakā’’ti vadati. Sace dvepi samaṭṭhāne honti, ‘‘yassa vimānaṃ olokentī ṭhitā, tassa santakā’’ti vadati. Sace ekampi na oloketi, taṃ ubhinnaṃ kalahupacchedanatthaṃ attano santakaṃ karoti. Kīḷādīnipi kiccāni karaṇīyāneva. Evarūpāni tāni karaṇīyāni sandhāya ‘‘kehici kehici kiccakaraṇīyehī’’ti āha.

    សលឡាគារកេតិ សលឡមយគន្ធកុដិយំ។ អញ្ញតរេន សមាធិនាតិ តទា កិរ ភគវា សក្កស្សេវ អបរិបាកគតំ ញាណំ វិទិត្វា ឱកាសំ អការេតុកាមោ ផលសមាបត្តិវិហារេន និសីទិ។ តំ ឯស អជានន្តោ ‘‘អញ្ញតរេន សមាធិនា’’តិ អាហ។ ភូជតិ ច នាមាតិ ភូជតីតិ តស្សា នាមំ។ បរិចារិកាតិ បាទបរិចារិកា ទេវធីតា។ សា កិរ ទ្វេ ផលានិ បត្តា, តេនស្សា ទេវលោកេ អភិរតិយេវ នត្ថិ។ និច្ចំ ភគវតោ ឧបដ្ឋានំ អាគន្ត្វា អញ្ជលិំ សិរសិ ឋបេត្វា ភគវន្តំ នមស្សមានា តិដ្ឋតិ។ នេមិសទ្ទេន តម្ហា សមាធិម្ហា វុដ្ឋិតោតិ ‘‘សមាបន្នោ សទ្ទំ សុណាតី’’តិ នោ វត រេ វត្តព្ពេ, ននុ ភគវា សក្កស្ស ទេវានមិន្ទស្ស ‘‘អបិចាហំ អាយស្មតោ ចក្កនេមិសទ្ទេន តម្ហា សមាធិម្ហា វុដ្ឋិតោ’’តិ ភណតីតិ។ តិដ្ឋតុ នេមិសទ្ទោ, សមាបន្នោ នាម អន្តោសមាបត្តិយំ កណ្ណមូលេ ធមមានស្ស សង្ខយុគឡស្សាបិ អសនិសន្និបាតស្សាបិ សទ្ទំ ន សុណាតិ។ ភគវា បន ‘‘ឯត្តកំ កាលំ សក្កស្ស ឱកាសំ ន ករិស្សាមី’’តិ បរិច្ឆិន្ទិត្វា កាលវសេន ផលសមាបត្តិំ សមាបន្នោ។ សក្កោ ‘‘ន ទានិ មេ សត្ថា ឱកាសំ ករោតី’’តិ គន្ធកុដិំ បទក្ខិណំ កត្វា រថំ និវត្តេត្វា ទេវលោកាភិមុខំ បេសេសិ។ គន្ធកុដិបរិវេណំ រថសទ្ទេន សមោហិតំ បញ្ចង្គិកតូរិយំ វិយ អហោសិ។ ភគវតោ យថាបរិច្ឆិន្នកាលវសេន សមាបត្តិតោ វុដ្ឋិតស្ស រថសទ្ទេនេវ បឋមាវជ្ជនំ ឧប្បជ្ជិ, តស្មា ឯវមាហ។

    Salaḷāgāraketi salaḷamayagandhakuṭiyaṃ. Aññatarena samādhināti tadā kira bhagavā sakkasseva aparipākagataṃ ñāṇaṃ viditvā okāsaṃ akāretukāmo phalasamāpattivihārena nisīdi. Taṃ esa ajānanto ‘‘aññatarena samādhinā’’ti āha. Bhūjati ca nāmāti bhūjatīti tassā nāmaṃ. Paricārikāti pādaparicārikā devadhītā. Sā kira dve phalāni pattā, tenassā devaloke abhiratiyeva natthi. Niccaṃ bhagavato upaṭṭhānaṃ āgantvā añjaliṃ sirasi ṭhapetvā bhagavantaṃ namassamānā tiṭṭhati. Nemisaddena tamhā samādhimhā vuṭṭhitoti ‘‘samāpanno saddaṃ suṇātī’’ti no vata re vattabbe, nanu bhagavā sakkassa devānamindassa ‘‘apicāhaṃ āyasmato cakkanemisaddena tamhā samādhimhā vuṭṭhito’’ti bhaṇatīti. Tiṭṭhatu nemisaddo, samāpanno nāma antosamāpattiyaṃ kaṇṇamūle dhamamānassa saṅkhayugaḷassāpi asanisannipātassāpi saddaṃ na suṇāti. Bhagavā pana ‘‘ettakaṃ kālaṃ sakkassa okāsaṃ na karissāmī’’ti paricchinditvā kālavasena phalasamāpattiṃ samāpanno. Sakko ‘‘na dāni me satthā okāsaṃ karotī’’ti gandhakuṭiṃ padakkhiṇaṃ katvā rathaṃ nivattetvā devalokābhimukhaṃ pesesi. Gandhakuṭipariveṇaṃ rathasaddena samohitaṃ pañcaṅgikatūriyaṃ viya ahosi. Bhagavato yathāparicchinnakālavasena samāpattito vuṭṭhitassa rathasaddeneva paṭhamāvajjanaṃ uppajji, tasmā evamāha.

    គោបកវត្ថុវណ្ណនា

    Gopakavatthuvaṇṇanā

    ៣៥៣. សីលេសុ បរិបូរការិនីតិ បញ្ចសុ សីលេសុ បរិបូរការិនី។ ឥត្ថិត្តំ វិរាជេត្វាតិ ឥត្ថិត្តំ នាម អលំ, ន ហិ ឥត្ថិត្តេ ឋត្វា ចក្កវត្តិសិរិំ, ន សក្កមារព្រហ្មសិរិយោ បច្ចនុភវិតុំ, ន បច្ចេកពោធិំ, ន សម្មាសម្ពោធិំ គន្តុំ សក្កាតិ ឯវំ ឥត្ថិត្តំ វិរាជេតិ នាម។ មហន្តមិទំ បុរិសត្តំ នាម សេដ្ឋំ ឧត្តមំ, ឯត្ថ ឋត្វា សក្កា ឯតា សម្បត្តិយោ បាបុណិតុន្តិ ឯវំ បន បុរិសត្តំ ភាវេតិ នាម។ សាបិ ឯវមកាសិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘ឥត្ថិត្តំ វិរាជេត្វា បុរិសត្តំ ភាវេត្វា’’តិ។ ហីនំ គន្ធព្ពកាយន្តិ ហីនំ លាមកំ គន្ធព្ពនិកាយំ។ កស្មា បន តេ បរិសុទ្ធសីលា តត្ថ ឧប្បន្នាតិ? បុព្ពនិកន្តិយា។ បុព្ពេបិ កិរ នេសំ ឯតទេវ វសិតដ្ឋានំ, តស្មា និកន្តិវសេន តត្ថ ឧប្បន្នា។ ឧបដ្ឋានន្តិ ឧបដ្ឋានសាលំ។ បារិចរិយន្តិ បរិចរណភាវំ។ គីតវាទិតេហិ អម្ហេ បរិចរិស្សាមាតិ អាគច្ឆន្តិ។

    353.Sīlesu paripūrakārinīti pañcasu sīlesu paripūrakārinī. Itthittaṃ virājetvāti itthittaṃ nāma alaṃ, na hi itthitte ṭhatvā cakkavattisiriṃ, na sakkamārabrahmasiriyo paccanubhavituṃ, na paccekabodhiṃ, na sammāsambodhiṃ gantuṃ sakkāti evaṃ itthittaṃ virājeti nāma. Mahantamidaṃ purisattaṃ nāma seṭṭhaṃ uttamaṃ, ettha ṭhatvā sakkā etā sampattiyo pāpuṇitunti evaṃ pana purisattaṃ bhāveti nāma. Sāpi evamakāsi. Tena vuttaṃ – ‘‘itthittaṃ virājetvā purisattaṃ bhāvetvā’’ti. Hīnaṃ gandhabbakāyanti hīnaṃ lāmakaṃ gandhabbanikāyaṃ. Kasmā pana te parisuddhasīlā tattha uppannāti? Pubbanikantiyā. Pubbepi kira nesaṃ etadeva vasitaṭṭhānaṃ, tasmā nikantivasena tattha uppannā. Upaṭṭhānanti upaṭṭhānasālaṃ. Pāricariyanti paricaraṇabhāvaṃ. Gītavāditehi amhe paricarissāmāti āgacchanti.

    បដិចោទេសីតិ សារេសិ។ សោ កិរ តេ ទិស្វា ‘‘ឥមេ ទេវបុត្តា អតិវិយ វិរោចេន្តិ អតិវណ្ណវន្តោ, កិំ នុ ខោ កម្មំ កត្វា អាគតា’’តិ អាវជ្ជន្តោ ‘‘ភិក្ខូ អហេសុ’’ន្តិ អទ្ទស។ តតោ ‘‘ភិក្ខូ ហោន្តុ, សីលេសុ បរិបូរការិនោ’’តិ ឧបធារេន្តោ ‘‘បរិបូរការិនោ’’តិ អទ្ទស។ ‘‘បរិបូរការិនោ ហោន្តុ, អញ្ញោ គុណោ អត្ថិ នត្ថី’’តិ ឧបធារេន្តោ ‘‘ឈានលាភិនោ’’តិ អទ្ទស។ ‘‘ឈានលាភិនោ ហោន្តុ, កុហិំ វាសិកា’’តិ ឧបធារេន្តោ ‘‘មយ្ហំវ កុលូបកា’’តិ អទ្ទស។ បរិសុទ្ធសីលា នាម ឆសុ ទេវលោកេសុ យត្ថិច្ឆន្តិ, តត្ថ និព្ពត្តន្តិ។ ឥមេ បន ឧបរិទេវលោកេ ច ន និព្ពត្តា។ ឈានលាភិនោ នាម ព្រហ្មលោកេ និព្ពត្តន្តិ, ឥមេ ច ព្រហ្មលោកេ ន និព្ពត្តា។ អហំ បន ឯតេសំ ឱវាទេ ឋត្វា ទេវលោកសាមិកស្ស សក្កស្ស ទេវានមិន្ទស្ស បល្លង្កេ បុត្តោ ហុត្វា និព្ពត្តោ, ឥមេ ហីនេ គន្ធព្ពកាយេ និព្ពត្តា។ អដ្ឋិវេធបុគ្គលា នាមេតេ វដ្ដេត្វា វដ្ដេត្វា គាឡ្ហំ វិជ្ឈិតព្ពាតិ ចិន្តេត្វា កុតោមុខា នាមាតិអាទីហិ វចនេហិ បដិចោទេសិ។

    Paṭicodesīti sāresi. So kira te disvā ‘‘ime devaputtā ativiya virocenti ativaṇṇavanto, kiṃ nu kho kammaṃ katvā āgatā’’ti āvajjanto ‘‘bhikkhū ahesu’’nti addasa. Tato ‘‘bhikkhū hontu, sīlesu paripūrakārino’’ti upadhārento ‘‘paripūrakārino’’ti addasa. ‘‘Paripūrakārino hontu, añño guṇo atthi natthī’’ti upadhārento ‘‘jhānalābhino’’ti addasa. ‘‘Jhānalābhino hontu, kuhiṃ vāsikā’’ti upadhārento ‘‘mayhaṃva kulūpakā’’ti addasa. Parisuddhasīlā nāma chasu devalokesu yatthicchanti, tattha nibbattanti. Ime pana uparidevaloke ca na nibbattā. Jhānalābhino nāma brahmaloke nibbattanti, ime ca brahmaloke na nibbattā. Ahaṃ pana etesaṃ ovāde ṭhatvā devalokasāmikassa sakkassa devānamindassa pallaṅke putto hutvā nibbatto, ime hīne gandhabbakāye nibbattā. Aṭṭhivedhapuggalā nāmete vaṭṭetvā vaṭṭetvā gāḷhaṃ vijjhitabbāti cintetvā kutomukhā nāmātiādīhi vacanehi paṭicodesi.

    តត្ថ កុតោមុខាតិ ភគវតិ អភិមុខេ ធម្មំ ទេសេន្តេ តុម្ហេ កុតោមុខា កិំ អញ្ញា វិហិតា ឥតោ ចិតោ ច ឱលោកយមានា ឧទាហុ និទ្ទាយមានា? ទុទ្ទិដ្ឋរូបន្តិ ទុទ្ទិដ្ឋសភាវំ ទដ្ឋុំ អយុត្តំ ។ សហធម្មិកេតិ ឯកស្ស សត្ថុ សាសនេ សមាចិណ្ណធម្មេ កតបុញ្ញេ។ តេសំ ភន្តេតិ តេសំ គោបកេន ទេវបុត្តេន ឯវំ វត្វា បុន ‘‘អហោ តុម្ហេ និល្លជ្ជា អហិរិកា’’តិអាទីហិ វចនេហិ បដិចោទិតានំ ទ្វេ ទេវា ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សតិំ បដិលភិំសុ។

    Tattha kutomukhāti bhagavati abhimukhe dhammaṃ desente tumhe kutomukhā kiṃ aññā vihitā ito cito ca olokayamānā udāhu niddāyamānā? Duddiṭṭharūpanti duddiṭṭhasabhāvaṃ daṭṭhuṃ ayuttaṃ . Sahadhammiketi ekassa satthu sāsane samāciṇṇadhamme katapuññe. Tesaṃ bhanteti tesaṃ gopakena devaputtena evaṃ vatvā puna ‘‘aho tumhe nillajjā ahirikā’’tiādīhi vacanehi paṭicoditānaṃ dve devā diṭṭheva dhamme satiṃ paṭilabhiṃsu.

    កាយំ ព្រហ្មបុរោហិតន្តិ តេ កិរ ចិន្តយិំសុ – ‘‘នដេហិ នាម នច្ចន្តេហិ គាយន្តេហិ វាទេន្តេហិ អាគន្ត្វា ទាយោ នាម លភិតព្ពោ អស្ស, អយំ បន អម្ហាកំ ទិដ្ឋកាលតោ បដ្ឋាយ បក្ខិត្តលោណំ ឧទ្ធនំ វិយ តដតដាយតេវ, កិំ នុ ខោ ឥទ’’ន្តិ អាវជ្ជន្តា អត្តនោ សមណភាវំ បរិសុទ្ធសីលតំ ឈានលាភិតំ តស្សេវ កុលូបកភាវញ្ច ទិស្វា ‘‘បរិសុទ្ធសីលា នាម ឆសុ ទេវលោកេសុ យថារុចិតេ ឋានេ និព្ពត្តន្តិ, ឈានលាភិនោ ព្រហ្មលោកេ។ មយំ ឧបរិទេវលោកេបិ ព្រហ្មលោកេបិ និព្ពត្តិតុំ នាសក្ខិម្ហ។ អម្ហាកំ ឱវាទេ ឋត្វា អយំ ឥត្ថិកា ឧបរិ និព្ពត្តា, មយំ ភិក្ខូ សមានា ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ ចរិត្វា ហីនេ គន្ធព្ពកាយេ និព្ពត្តា។ តេន នោ អយំ ឯវំ និគ្គណ្ហាតី’’តិ ញត្វា តស្ស កថំ សុណន្តាយេវ តេសុ ទ្វេ ជនា បឋមជ្ឈានសតិំ បដិលភិត្វា ឈានំ បាទកំ កត្វា សង្ខារេ សម្មសន្តា អនាគាមិផលេយេវ បតិដ្ឋហិំសុ។ អថ នេសំ សោ បរិត្តោ កាមាវចរត្តភាវោ ធារេតុំ នាសក្ខិ។ តស្មា តាវទេវ ចវិត្វា ព្រហ្មបុរោហិតេសុ និព្ពត្តា។ សោ ច នេសំ កាយោ តត្ថ ឋិតានំយេវ និព្ពត្តោ។ តេន វុត្តំ – ‘‘តេសំ, ភន្តេ, គោបកេន ទេវបុត្តេន បដិចោទិតានំ ទ្វេ ទេវា ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សតិំ បដិលភិំសុ កាយំ ព្រហ្មបុរោហិត’’ន្តិ។

    Kāyaṃ brahmapurohitanti te kira cintayiṃsu – ‘‘naṭehi nāma naccantehi gāyantehi vādentehi āgantvā dāyo nāma labhitabbo assa, ayaṃ pana amhākaṃ diṭṭhakālato paṭṭhāya pakkhittaloṇaṃ uddhanaṃ viya taṭataṭāyateva, kiṃ nu kho ida’’nti āvajjantā attano samaṇabhāvaṃ parisuddhasīlataṃ jhānalābhitaṃ tasseva kulūpakabhāvañca disvā ‘‘parisuddhasīlā nāma chasu devalokesu yathārucite ṭhāne nibbattanti, jhānalābhino brahmaloke. Mayaṃ uparidevalokepi brahmalokepi nibbattituṃ nāsakkhimha. Amhākaṃ ovāde ṭhatvā ayaṃ itthikā upari nibbattā, mayaṃ bhikkhū samānā bhagavati brahmacariyaṃ caritvā hīne gandhabbakāye nibbattā. Tena no ayaṃ evaṃ niggaṇhātī’’ti ñatvā tassa kathaṃ suṇantāyeva tesu dve janā paṭhamajjhānasatiṃ paṭilabhitvā jhānaṃ pādakaṃ katvā saṅkhāre sammasantā anāgāmiphaleyeva patiṭṭhahiṃsu. Atha nesaṃ so paritto kāmāvacarattabhāvo dhāretuṃ nāsakkhi. Tasmā tāvadeva cavitvā brahmapurohitesu nibbattā. So ca nesaṃ kāyo tattha ṭhitānaṃyeva nibbatto. Tena vuttaṃ – ‘‘tesaṃ, bhante, gopakena devaputtena paṭicoditānaṃ dve devā diṭṭheva dhamme satiṃ paṭilabhiṃsu kāyaṃ brahmapurohita’’nti.

    តត្ថ ទិដ្ឋេវ ធម្មេតិ តស្មិញ្ញេវ អត្តភាវេ ឈានសតិំ បដិលភិំសុ។ តត្ថេវ ឋត្វា ចុតា បន កាយំ ព្រហ្មបុរោហិតំ ព្រហ្មបុរោហិតសរីរំ បដិលភិំសូតិ ឯវមត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ ឯកោ បន ទេវោតិ ឯកោ ទេវបុត្តោ និកន្តិំ ឆិន្ទិតុំ អសក្កោន្តោ កាមេ អជ្ឈវសិ, តត្ថេវ អាវាសិកោ អហោសិ។

    Tattha diṭṭheva dhammeti tasmiññeva attabhāve jhānasatiṃ paṭilabhiṃsu. Tattheva ṭhatvā cutā pana kāyaṃ brahmapurohitaṃ brahmapurohitasarīraṃ paṭilabhiṃsūti evamattho daṭṭhabbo. Eko pana devoti eko devaputto nikantiṃ chindituṃ asakkonto kāme ajjhavasi, tattheva āvāsiko ahosi.

    ៣៥៤. សង្ឃញ្ចុបដ្ឋាសិន្តិ សង្ឃញ្ច ឧបដ្ឋាសិំ។

    354.Saṅghañcupaṭṭhāsinti saṅghañca upaṭṭhāsiṃ.

    សុធម្មតាយាតិ ធម្មស្ស សុន្ទរភាវេន។ តិទិវូបបន្នោតិ តិទិវេ តិទសបុរេ ឧបបន្នោ។ គន្ធព្ពកាយូបគតេ វសីនេតិ គន្ធព្ពកាយំ អាវាសិកោ ហុត្វា ឧបគតេ។ យេ ច មយំ បុព្ពេ មនុស្សភូតាតិ យេ បុព្ពេ មនុស្សភូតា មយំ អន្នេន បានេន ឧបដ្ឋហិម្ហាតិ ឥមិនា សទ្ធិំ យោជេត្វា អត្ថោ វេទិតព្ពោ។

    Sudhammatāyāti dhammassa sundarabhāvena. Tidivūpapannoti tidive tidasapure upapanno. Gandhabbakāyūpagate vasīneti gandhabbakāyaṃ āvāsiko hutvā upagate. Ye ca mayaṃ pubbe manussabhūtāti ye pubbe manussabhūtā mayaṃ annena pānena upaṭṭhahimhāti iminā saddhiṃ yojetvā attho veditabbo.

    បាទូបសង្គយ្ហាតិ បាទេ ឧបសង្គយ្ហ បាទធោវនបាទមក្ខនានុប្បទានេន បូជេត្វា ចេវ វន្ទិត្វា ច។ សកេ និវេសនេតិ អត្តនោ ឃរេ។ ឥមស្សាបិ បទស្ស ឧបដ្ឋហិម្ហាតិ ឥមិនាវ សម្ពន្ធោ។

    Pādūpasaṅgayhāti pāde upasaṅgayha pādadhovanapādamakkhanānuppadānena pūjetvā ceva vanditvā ca. Sake nivesaneti attano ghare. Imassāpi padassa upaṭṭhahimhāti imināva sambandho.

    បច្ចត្តំ វេទិតព្ពោតិ អត្តនាវ វេទិតព្ពោ។ អរិយាន សុភាសិតានីតិ តុម្ហេហិ វុច្ចមានានិ ពុទ្ធានំ ភគវន្តានំ សុភាសិតានិ។

    Paccattaṃ veditabboti attanāva veditabbo. Ariyāna subhāsitānīti tumhehi vuccamānāni buddhānaṃ bhagavantānaṃ subhāsitāni.

    តុម្ហេ បន សេដ្ឋមុបាសមានាតិ ឧត្តមំ ពុទ្ធំ ភគវន្តំ ឧបាសមានា អនុត្តរេ ពុទ្ធសាសនេ វា។ ព្រហ្មចរិយន្តិ សេដ្ឋចរិយំ។ ភវតូបបត្តីតិ ភវន្តានំ ឧបបត្តិ។

    Tumhepana seṭṭhamupāsamānāti uttamaṃ buddhaṃ bhagavantaṃ upāsamānā anuttare buddhasāsane vā. Brahmacariyanti seṭṭhacariyaṃ. Bhavatūpapattīti bhavantānaṃ upapatti.

    អគារេ វសតោ មយ្ហន្តិ ឃរមជ្ឈេ វសន្តស្ស មយ្ហំ។

    Agāre vasato mayhanti gharamajjhe vasantassa mayhaṃ.

    ស្វជ្ជាតិ សោ អជ្ជ។ គោតមសាវកេនាតិ ឥធ គោបកោ គោតមសាវកោតិ វុត្តោ។ សមេច្ចាតិ សមាគន្ត្វា។

    Svajjāti so ajja. Gotamasāvakenāti idha gopako gotamasāvakoti vutto. Sameccāti samāgantvā.

    ហន្ទ វិយាយាម ព្យាយាមាតិ ហន្ទ ឧយ្យមាម ព្យាយមាម។ មា នោ មយំ បរបេស្សា អហុម្ហាតិ នោតិ និបាតមត្តំ, មា មយំ បរស្ស បេសនការកាវ អហុម្ហាតិ អត្ថោ។ គោតមសាសនានីតិ ឥធ បកតិយា បដិវិទ្ធំ បឋមជ្ឈានមេវ គោតមសាសនានីតិ វុត្តំ, តំ អនុស្សរំ អនុស្សរិត្វាតិ អត្ថោ។

    Handaviyāyāma byāyāmāti handa uyyamāma byāyamāma. Mā no mayaṃ parapessā ahumhāti noti nipātamattaṃ, mā mayaṃ parassa pesanakārakāva ahumhāti attho. Gotamasāsanānīti idha pakatiyā paṭividdhaṃ paṭhamajjhānameva gotamasāsanānīti vuttaṃ, taṃ anussaraṃ anussaritvāti attho.

    ចិត្តានិ វិរាជយិត្វាតិ បញ្ចកាមគុណិកចិត្តានិ វិរាជយិត្វា។ កាមេសុ អាទីនវន្តិ វិក្ខម្ភនវសេន បឋមជ្ឈានេន កាមេសុ អាទីនវំ អទ្ទសំសុ, សមុច្ឆេទវសេន តតិយមគ្គេន។ កាមសំយោជនពន្ធនានីតិ កាមសញ្ញោជនានិ ច កាមពន្ធនានិ ច។ បាបិមយោគានីតិ បាបិមតោ មារស្ស យោគភូតានិ, ពន្ធនភូតានីតិ អត្ថោ។ ទុរច្ចយានីតិ ទុរតិក្កមានិ។ សឥន្ទា ទេវា សបជាបតិកាតិ ឥន្ទំ ជេដ្ឋកំ កត្វា ឧបវិដ្ឋា សឥន្ទា បជាបតិំ ទេវរាជានំ ជេដ្ឋកំ កត្វា ឧបវិដ្ឋា សបជាបតិកា។ សភាយុបវិដ្ឋាតិ សភាយំ ឧបវិដ្ឋា, និសិន្នាតិ អត្ថោ។

    Cittāni virājayitvāti pañcakāmaguṇikacittāni virājayitvā. Kāmesu ādīnavanti vikkhambhanavasena paṭhamajjhānena kāmesu ādīnavaṃ addasaṃsu, samucchedavasena tatiyamaggena. Kāmasaṃyojanabandhanānīti kāmasaññojanāni ca kāmabandhanāni ca. Pāpimayogānīti pāpimato mārassa yogabhūtāni, bandhanabhūtānīti attho. Duraccayānīti duratikkamāni. Saindā devā sapajāpatikāti indaṃ jeṭṭhakaṃ katvā upaviṭṭhā saindā pajāpatiṃ devarājānaṃ jeṭṭhakaṃ katvā upaviṭṭhā sapajāpatikā. Sabhāyupaviṭṭhāti sabhāyaṃ upaviṭṭhā, nisinnāti attho.

    វីរាតិ សូរា។ វិរាគាតិ វីតរាគា។ វិរជំ ករោន្តាតិ វិរជំ អនាគាមិមគ្គំ ករោន្តា ឧប្បាទេន្តា។ នាគោវ សន្នានិ គុណានីតិ កាមសញ្ញោជនពន្ធនានិ ឆេត្វា ទេវេ តាវតិំសេ អតិក្កមិំសុ។ សំវេគជាតស្សាតិ ជាតសំវេគស្ស សក្កស្ស។

    Vīrāti sūrā. Virāgāti vītarāgā. Virajaṃ karontāti virajaṃ anāgāmimaggaṃ karontā uppādentā. Nāgova sannāni guṇānīti kāmasaññojanabandhanāni chetvā deve tāvatiṃse atikkamiṃsu. Saṃvegajātassāti jātasaṃvegassa sakkassa.

    កាមាភិភូតិ ទុវិធានម្បិ កាមានំ អភិភូ។ សតិយា វិហីនាតិ ឈានសតិវិរហិតា។

    Kāmābhibhūti duvidhānampi kāmānaṃ abhibhū. Satiyā vihīnāti jhānasativirahitā.

    តិណ្ណំ តេសន្តិ តេសុ តីសុ ជនេសុ។ អាវសិនេត្ថ ឯកោតិ តត្ថ ហីនេ កាយេ ឯកោយេវ អាវាសិកោ ជាតោ។ សម្ពោធិបថានុសារិនោតិ អនាគាមិមគ្គានុសារិនោ។ ទេវេបិ ហីឡេន្តីតិ ទ្វេ ទេវលោកេ ហីឡេន្តា អធោករោន្តា ឧបចារប្បនាសមាធីហិ សមាហិតត្តា អត្តនោ បាទបំសុំ ទេវតានំ មត្ថកេ ឱកិរន្តា អាកាសេ ឧប្បតិត្វា គតាតិ។

    Tiṇṇaṃ tesanti tesu tīsu janesu. Āvasinettha ekoti tattha hīne kāye ekoyeva āvāsiko jāto. Sambodhipathānusārinoti anāgāmimaggānusārino. Devepi hīḷentīti dve devaloke hīḷentā adhokarontā upacārappanāsamādhīhi samāhitattā attano pādapaṃsuṃ devatānaṃ matthake okirantā ākāse uppatitvā gatāti.

    ឯតាទិសី ធម្មប្បកាសនេត្ថាតិ ឯត្ថ សាសនេ ឯវរូបា ធម្មប្បកាសនា, យាយ សាវកា ឯតេហិ គុណេហិ សមន្នាគតា ហោន្តិ។ ន តត្ថ កិំ កង្ខតិ កោចិ សាវកោតិ កិំ តត្ថ តេសុ សាវកេសុ កោចិ ឯកសាវកោបិ ពុទ្ធាទីសុ វា ចាតុទ្ទិសភាវេ វា ន កង្ខតិ ‘‘សព្ពទិសាសុ អសជ្ជមានោ អគយ្ហមានោ វិហរតី’’តិ។ ឥទានិ ភគវតោ វណ្ណំ ភណន្តោ ‘‘និតិណ្ណឱឃំ វិចិកិច្ឆឆិន្នំ, ពុទ្ធំ នមស្សាម ជិនំ ជនិន្ទ’’ន្តិ អាហ។ តត្ថ វិចិកិច្ឆឆិន្នន្តិ ឆិន្នវិចិកិច្ឆំ។ ជនិន្ទន្តិ សព្ពលោកុត្តមំ។

    Etādisī dhammappakāsanetthāti ettha sāsane evarūpā dhammappakāsanā, yāya sāvakā etehi guṇehi samannāgatā honti. Natattha kiṃ kaṅkhati koci sāvakoti kiṃ tattha tesu sāvakesu koci ekasāvakopi buddhādīsu vā cātuddisabhāve vā na kaṅkhati ‘‘sabbadisāsu asajjamāno agayhamāno viharatī’’ti. Idāni bhagavato vaṇṇaṃ bhaṇanto ‘‘nitiṇṇaoghaṃ vicikicchachinnaṃ, buddhaṃ namassāma jinaṃ janinda’’nti āha. Tattha vicikicchachinnanti chinnavicikicchaṃ. Janindanti sabbalokuttamaṃ.

    យំ តេ ធម្មន្តិ យំ តវ ធម្មំ។ អជ្ឈគំសុ តេតិ តេ ទេវបុត្តា អធិគតា។ កាយំ ព្រហ្មបុរោហិតន្តិ អម្ហាកំ បស្សន្តានំយេវ ព្រហ្មបុរោហិតសរីរំ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – យំ តវ ធម្មំ ជានិត្វា តេសំ តិណ្ណំ ជនានំ តេ ទ្វេ វិសេសគូ អម្ហាកំ បស្សន្តានំយេវ កាយំ ព្រហ្មបុរោហិតំ អធិគន្ត្វា មគ្គផលវិសេសំ អជ្ឈគំសុ, មយម្បិ តស្ស ធម្មស្ស បត្តិយា អាគតម្ហាសិ មារិសាតិ។ អាគតម្ហសេតិ សម្បត្តម្ហ។ កតាវកាសា ភគវតា, បញ្ហំ បុច្ឆេមុ មារិសាតិ សចេ នោ ភគវា ឱកាសំ ករោតិ, អថ ភគវតា កតាវកាសា ហុត្វា បញ្ហំ, មារិស, បុច្ឆេយ្យាមាតិ អត្ថោ។

    Yaṃ te dhammanti yaṃ tava dhammaṃ. Ajjhagaṃsu teti te devaputtā adhigatā. Kāyaṃ brahmapurohitanti amhākaṃ passantānaṃyeva brahmapurohitasarīraṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – yaṃ tava dhammaṃ jānitvā tesaṃ tiṇṇaṃ janānaṃ te dve visesagū amhākaṃ passantānaṃyeva kāyaṃ brahmapurohitaṃ adhigantvā maggaphalavisesaṃ ajjhagaṃsu, mayampi tassa dhammassa pattiyā āgatamhāsi mārisāti. Āgatamhaseti sampattamha. Katāvakāsā bhagavatā, pañhaṃ pucchemu mārisāti sace no bhagavā okāsaṃ karoti, atha bhagavatā katāvakāsā hutvā pañhaṃ, mārisa, puccheyyāmāti attho.

    មឃមាណវវត្ថុ

    Maghamāṇavavatthu

    ៣៥៥. ទីឃរត្តំ វិសុទ្ធោ ខោ អយំ យក្ខោតិ ចិរកាលតោ បភុតិ វិសុទ្ធោ។ កីវ ចិរកាលតោ? អនុប្បន្នេ ពុទ្ធេ មគធរដ្ឋេ មចលគាមកេ មឃមាណវកាលតោ បដ្ឋាយ។ តទា កិរេស ឯកទិវសំ កាលស្សេវ វុដ្ឋាយ គាមមជ្ឈេ មនុស្សានំ គាមកម្មករណដ្ឋានំ គន្ត្វា អត្តនោ ឋិតដ្ឋានំ បាទន្តេនេវ បំសុកចវរំ អបនេត្វា រមណីយមកាសិ, អញ្ញោ អាគន្ត្វា តត្ថ អដ្ឋាសិ។ សោ តាវតកេនេវ សតិំ បដិលភិត្វា មជ្ឈេ គាមស្ស ខលមណ្ឌលមត្តំ ឋានំ សោធេត្វា វាលុកំ ឱកិរិត្វា ទារូនិ អាហរិត្វា សីតកាលេ អគ្គិំ ករោតិ, ទហរា ច មហល្លកា ច អាគន្ត្វា តត្ថ និសីទន្តិ។

    355.Dīgharattaṃ visuddho kho ayaṃ yakkhoti cirakālato pabhuti visuddho. Kīva cirakālato? Anuppanne buddhe magadharaṭṭhe macalagāmake maghamāṇavakālato paṭṭhāya. Tadā kiresa ekadivasaṃ kālasseva vuṭṭhāya gāmamajjhe manussānaṃ gāmakammakaraṇaṭṭhānaṃ gantvā attano ṭhitaṭṭhānaṃ pādanteneva paṃsukacavaraṃ apanetvā ramaṇīyamakāsi, añño āgantvā tattha aṭṭhāsi. So tāvatakeneva satiṃ paṭilabhitvā majjhe gāmassa khalamaṇḍalamattaṃ ṭhānaṃ sodhetvā vālukaṃ okiritvā dārūni āharitvā sītakāle aggiṃ karoti, daharā ca mahallakā ca āgantvā tattha nisīdanti.

    អថស្ស ឯកទិវសំ ឯតទហោសិ – ‘‘មយំ នគរំ គន្ត្វា រាជរាជមហាមត្តាទយោ បស្សាម, ឥមេសុបិ ចន្ទិមសូរិយេសុ ‘ចន្ទោ នាម ទេវបុត្តោ, សូរិយោ នាម ទេវបុត្តោ’តិ វទន្តិ។ កិំ នុ ខោ កត្វា ឯតេ ឯតា សម្បត្តិយោ អធិគតា’’តិ? តតោ ‘‘នាញ្ញំ កិញ្ចិ, បុញ្ញកម្មមេវ កត្វា’’តិ ចិន្តេត្វា ‘‘មយាបិ ឯវំវិធសម្បត្តិទាយកំ បុញ្ញកម្មមេវ កត្តព្ព’’ន្តិ ចិន្តេសិ។

    Athassa ekadivasaṃ etadahosi – ‘‘mayaṃ nagaraṃ gantvā rājarājamahāmattādayo passāma, imesupi candimasūriyesu ‘cando nāma devaputto, sūriyo nāma devaputto’ti vadanti. Kiṃ nu kho katvā ete etā sampattiyo adhigatā’’ti? Tato ‘‘nāññaṃ kiñci, puññakammameva katvā’’ti cintetvā ‘‘mayāpi evaṃvidhasampattidāyakaṃ puññakammameva kattabba’’nti cintesi.

    សោ កាលស្សេវ វុដ្ឋាយ យាគុំ បិវិត្វា វាសិផរសុកុទាលមុសលហត្ថោ ចតុមហាបថំ គន្ត្វា មុសលេន បាសាណេ ឧច្ចាលេត្វា បវដ្ដេតិ, យានានំ អក្ខបដិឃាតរុក្ខេ ហរតិ, វិសមំ សមំ ករោតិ, ចតុមហាបថេ សាលំ ករោតិ, បោក្ខរណិំ ខណតិ, សេតុំ ពន្ធតិ, ឯវំ ទិវសំ កម្មំ កត្វា អត្ថង្គតេ សូរិយេ ឃរំ ឯតិ។ តំ អញ្ញោ បុច្ឆិ – ‘‘ភោ, មឃ, ត្វំ បាតោវ និក្ខមិត្វា សាយំ អរញ្ញតោ ឯសិ, កិំ កម្មំ ករោសី’’តិ? បុញ្ញកម្មំ ករោមិ។ សគ្គគាមិមគ្គំ សោធេមីតិ។ កិមិទំ, ភោ, បុញ្ញំ នាមាតិ? ត្វំ ន ជានាសីតិ? អាម, ន ជានាមីតិ។ នគរំ គតកាលេ ទិដ្ឋបុព្ពា តេ រាជរាជមហាមត្តាទយោតិ? អាម, ទិដ្ឋបុព្ពាតិ។ បុញ្ញកម្មំ កត្វា តេហិ តំ ឋានំ លទ្ធំ, អហម្បិ ឯវំវិធសម្បត្តិទាយកំ កម្មំ ករោមិ។ ‘‘ចន្ទោ នាម ទេវបុត្តោ, សូរិយោ នាម ទេវបុត្តោ’’តិ សុតបុព្ពំ តយាតិ? អាម សុតបុព្ពន្តិ។ ឯតស្ស សគ្គស្ស គមនមគ្គំ អហំ សោធេមីតិ។ ឥទំ បន បុញ្ញកម្មំ កិំ តវេវ វដ្ដតិ, អញ្ញស្ស ន វដ្ដតីតិ? ន កស្សចេតំ វារិតន្តិ។ យទិ ឯវំ ស្វេ អរញ្ញំ គមនកាលេ មយ្ហម្បិ សទ្ទំ ទេហីតិ។ បុនទិវសេ តំ គហេត្វា គតោ, ឯវំ តស្មិំ គាមេ តេត្តិំស មនុស្សា តរុណវយា សព្ពេ តស្សេវ អនុវត្តកា អហេសុំ។ តេ ឯកច្ឆន្ទា ហុត្វា បុញ្ញកម្មានិ ករោន្តា វិចរន្តិ។ យំ ទិសំ គច្ឆន្តិ, មគ្គំ សមំ ករោន្តា ឯកទិវសេនេវ ករោន្តិ, បោក្ខរណិំ ខណន្តា, សាលំ ករោន្តា, សេតុំ ពន្ធន្តា ឯកទិវសេនេវ និដ្ឋាបេន្តិ។

    So kālasseva vuṭṭhāya yāguṃ pivitvā vāsipharasukudālamusalahattho catumahāpathaṃ gantvā musalena pāsāṇe uccāletvā pavaṭṭeti, yānānaṃ akkhapaṭighātarukkhe harati, visamaṃ samaṃ karoti, catumahāpathe sālaṃ karoti, pokkharaṇiṃ khaṇati, setuṃ bandhati, evaṃ divasaṃ kammaṃ katvā atthaṅgate sūriye gharaṃ eti. Taṃ añño pucchi – ‘‘bho, magha, tvaṃ pātova nikkhamitvā sāyaṃ araññato esi, kiṃ kammaṃ karosī’’ti? Puññakammaṃ karomi. Saggagāmimaggaṃ sodhemīti. Kimidaṃ, bho, puññaṃ nāmāti? Tvaṃ na jānāsīti? Āma, na jānāmīti. Nagaraṃ gatakāle diṭṭhapubbā te rājarājamahāmattādayoti? Āma, diṭṭhapubbāti. Puññakammaṃ katvā tehi taṃ ṭhānaṃ laddhaṃ, ahampi evaṃvidhasampattidāyakaṃ kammaṃ karomi. ‘‘Cando nāma devaputto, sūriyo nāma devaputto’’ti sutapubbaṃ tayāti? Āma sutapubbanti. Etassa saggassa gamanamaggaṃ ahaṃ sodhemīti. Idaṃ pana puññakammaṃ kiṃ taveva vaṭṭati, aññassa na vaṭṭatīti? Na kassacetaṃ vāritanti. Yadi evaṃ sve araññaṃ gamanakāle mayhampi saddaṃ dehīti. Punadivase taṃ gahetvā gato, evaṃ tasmiṃ gāme tettiṃsa manussā taruṇavayā sabbe tasseva anuvattakā ahesuṃ. Te ekacchandā hutvā puññakammāni karontā vicaranti. Yaṃ disaṃ gacchanti, maggaṃ samaṃ karontā ekadivaseneva karonti, pokkharaṇiṃ khaṇantā, sālaṃ karontā, setuṃ bandhantā ekadivaseneva niṭṭhāpenti.

    អថ នេសំ គាមភោជកោ ចិន្តេសិ – ‘‘អហំ បុព្ពេ ឯតេសុ សុរំ បិវន្តេសុ បាណឃាតាទីនិ ករោន្តេសុ ច កហាបណាទិវសេន ចេវ ទណ្ឌពលិវសេន ច ធនំ លភាមិ។ ឥទានិ ឯតេសំ បុញ្ញករណកាលតោ បដ្ឋាយ ឯត្តកោ អាយោ នត្ថិ, ហន្ទ នេ រាជកុលេ បរិភិន្ទាមី’’តិ រាជានំ ឧបសង្កមិត្វា ចោរេ, មហារាជ, បស្សាមីតិ។ កុហិំ, តាតាតិ? មយ្ហំ គាមេតិ។ កិំ ចោរា នាម, តាតាតិ? រាជាបរាធិកា ទេវាតិ។ កិំ ជាតិកាតិ? គហបតិជាតិកា ទេវាតិ។ គហបតិកា កិំ ករិស្សន្តិ, តយា ជានមានេន កស្មា មយ្ហំ ន កថិតន្តិ? ភយេន, មហារាជ, ន កថេមិ, ឥទានិ មា មយ្ហំ ទោសំ ករេយ្យាថាតិ។ អថ រាជា ‘‘អយំ មយ្ហំ មហារវំ រវតី’’តិ សទ្ទហិត្វា ‘‘តេន ហិ គច្ឆ, ត្វមេវ នេ អានេហី’’តិ ពលំ ទត្វា បេសេសិ។ សោ គន្ត្វា ទិវសំ អរញ្ញេ កម្មំ កត្វា សាយមាសំ ភុញ្ជិត្វា គាមមជ្ឈេ និសីទិត្វា ‘‘ស្វេ កិំ កម្មំ ករិស្សាម, កិំ មគ្គំ សមំ ករោម, បោក្ខរណិំ ខណាម, សេតុំ ពន្ធាមា’’តិ មន្តយមានេយេវ តេ បរិវារេត្វា ‘‘មា ផន្ទិត្ថ, រញ្ញោ អាណា’’តិ ពន្ធិត្វា បាយាសិ។ អថ ខោ នេសំ ឥត្ថិយោ ‘‘សាមិកា កិរ វោ ‘រាជាបរាធិកា ចោរា’តិ ពន្ធិត្វា និយ្យន្តី’’តិ សុត្វា ‘‘អតិចិរេន កូដា ឯតេ ‘បុញ្ញកម្មំ ករោមា’តិ ទិវសេ ទិវសេ អរញ្ញេវ អច្ឆន្តិ, សព្ពកម្មន្តា បរិហីនា, គេហេ ន កិញ្ចិ វឌ្ឍតិ, សុដ្ឋុ ពទ្ធា សុដ្ឋុ គហិតា’’តិ វទិំសុ។

    Atha nesaṃ gāmabhojako cintesi – ‘‘ahaṃ pubbe etesu suraṃ pivantesu pāṇaghātādīni karontesu ca kahāpaṇādivasena ceva daṇḍabalivasena ca dhanaṃ labhāmi. Idāni etesaṃ puññakaraṇakālato paṭṭhāya ettako āyo natthi, handa ne rājakule paribhindāmī’’ti rājānaṃ upasaṅkamitvā core, mahārāja, passāmīti. Kuhiṃ, tātāti? Mayhaṃ gāmeti. Kiṃ corā nāma, tātāti? Rājāparādhikā devāti. Kiṃ jātikāti? Gahapatijātikā devāti. Gahapatikā kiṃ karissanti, tayā jānamānena kasmā mayhaṃ na kathitanti? Bhayena, mahārāja, na kathemi, idāni mā mayhaṃ dosaṃ kareyyāthāti. Atha rājā ‘‘ayaṃ mayhaṃ mahāravaṃ ravatī’’ti saddahitvā ‘‘tena hi gaccha, tvameva ne ānehī’’ti balaṃ datvā pesesi. So gantvā divasaṃ araññe kammaṃ katvā sāyamāsaṃ bhuñjitvā gāmamajjhe nisīditvā ‘‘sve kiṃ kammaṃ karissāma, kiṃ maggaṃ samaṃ karoma, pokkharaṇiṃ khaṇāma, setuṃ bandhāmā’’ti mantayamāneyeva te parivāretvā ‘‘mā phandittha, rañño āṇā’’ti bandhitvā pāyāsi. Atha kho nesaṃ itthiyo ‘‘sāmikā kira vo ‘rājāparādhikā corā’ti bandhitvā niyyantī’’ti sutvā ‘‘aticirena kūṭā ete ‘puññakammaṃ karomā’ti divase divase araññeva acchanti, sabbakammantā parihīnā, gehe na kiñci vaḍḍhati, suṭṭhu baddhā suṭṭhu gahitā’’ti vadiṃsu.

    គាមភោជកោបិ តេ នេត្វា រញ្ញោ ទស្សេសិ។ រាជា អនុបបរិក្ខិត្វាយេវ ‘‘ហត្ថិនា មទ្ទាបេថា’’តិ អាហ។ តេសុ នីយមានេសុ មឃោ ឥតរេ អាហ – ‘‘ភោ, សក្ខិស្សថ មម វចនំ កាតុ’’ន្តិ? តវ វចនំ ករោន្តាយេវម្ហ ឥមំ ភយំ បត្តា, ឯវំ សន្តេបិ តវ វចនំ ករោម, ភណ ភោ, កិំ ករោមាតិ? ឯត្ថ ភោ វដ្ដេ ចរន្តានំ នាម និពទ្ធំ ឯតំ, កិំ បន តុម្ហេ ចោរាតិ? ន ចោរម្ហាតិ។ ឥមស្ស លោកស្ស សច្ចកិរិយា នាម អវស្សយោ, តស្មា សព្ពេបិ ‘‘យទិ អម្ហេ ចោរា, ហត្ថី មទ្ទតុ, អថ ន ចោរា, មា មទ្ទតូ’’តិ សច្ចកិរិយំ ករោថាតិ។ តេ តថា អកំសុ។ ហត្ថី ឧបគន្តុម្បិ ន សក្កោតិ, វិរវន្តោ បលាយតិ, ហត្ថិំ តុត្តតោមរង្កុសេហិ កោដ្ដេន្តាបិ ឧបនេតុំ ន សក្កោន្តិ។ ‘‘ហត្ថិំ ឧបនេតុំ ន សក្កោមា’’តិ រញ្ញោ អារោចេសុំ។ តេន ហិ ឧបរិ កដេន បដិច្ឆាទេត្វា មទ្ទាបេថាតិ។ ឧបរិ កដេ ទិន្នេ ទិគុណរវំ វិរវន្តោ បលាយតិ។

    Gāmabhojakopi te netvā rañño dassesi. Rājā anupaparikkhitvāyeva ‘‘hatthinā maddāpethā’’ti āha. Tesu nīyamānesu magho itare āha – ‘‘bho, sakkhissatha mama vacanaṃ kātu’’nti? Tava vacanaṃ karontāyevamha imaṃ bhayaṃ pattā, evaṃ santepi tava vacanaṃ karoma, bhaṇa bho, kiṃ karomāti? Ettha bho vaṭṭe carantānaṃ nāma nibaddhaṃ etaṃ, kiṃ pana tumhe corāti? Na coramhāti. Imassa lokassa saccakiriyā nāma avassayo, tasmā sabbepi ‘‘yadi amhe corā, hatthī maddatu, atha na corā, mā maddatū’’ti saccakiriyaṃ karothāti. Te tathā akaṃsu. Hatthī upagantumpi na sakkoti, viravanto palāyati, hatthiṃ tuttatomaraṅkusehi koṭṭentāpi upanetuṃ na sakkonti. ‘‘Hatthiṃ upanetuṃ na sakkomā’’ti rañño ārocesuṃ. Tena hi upari kaṭena paṭicchādetvā maddāpethāti. Upari kaṭe dinne diguṇaravaṃ viravanto palāyati.

    រាជា សុត្វា បេសុញ្ញការកំ បក្កោសាបេត្វា អាហ – ‘‘តាត, ហត្ថី មទ្ទិតុំ ន ឥច្ឆតី’’តិ? អាម, ទេវ, ជេដ្ឋកមាណវោ មន្តំ ជានាតិ, មន្តស្សេវ អយមានុភាវោតិ។ រាជា តំ បក្កោសាបេត្វា ‘‘មន្តោ កិរ តេ អត្ថី’’តិ បុច្ឆិ? នត្ថិ, ទេវ, មយ្ហំ មន្តោ, សច្ចកិរិយំ បន មយំ ករិម្ហ – ‘‘យទិ អម្ហេ រញ្ញោ ចោរា, មទ្ទតុ, អថ ន ចោរា, មា មទ្ទតូ’’តិ, សច្ចកិរិយាយ នោ ឯស អានុភាវោតិ។ កិំ បន, តាត, តុម្ហេ កម្មំ ករោថាតិ? អម្ហេ, ទេវ, មគ្គំ សមំ ករោម, ចតុមហាបថេ សាលំ ករោម , បោក្ខរណិំ ខណាម, សេតុំ ពន្ធាម, ឯវរូបានិ បុញ្ញកម្មានិ ករោន្តា វិចរិម្ហាតិ។

    Rājā sutvā pesuññakārakaṃ pakkosāpetvā āha – ‘‘tāta, hatthī maddituṃ na icchatī’’ti? Āma, deva, jeṭṭhakamāṇavo mantaṃ jānāti, mantasseva ayamānubhāvoti. Rājā taṃ pakkosāpetvā ‘‘manto kira te atthī’’ti pucchi? Natthi, deva, mayhaṃ manto, saccakiriyaṃ pana mayaṃ karimha – ‘‘yadi amhe rañño corā, maddatu, atha na corā, mā maddatū’’ti, saccakiriyāya no esa ānubhāvoti. Kiṃ pana, tāta, tumhe kammaṃ karothāti? Amhe, deva, maggaṃ samaṃ karoma, catumahāpathe sālaṃ karoma , pokkharaṇiṃ khaṇāma, setuṃ bandhāma, evarūpāni puññakammāni karontā vicarimhāti.

    អយំ តុម្ហេ កិមត្ថំ បិសុណេសីតិ? អម្ហាកំ បមត្តកាលេ ឥទញ្ចិទញ្ច លភតិ, អប្បមត្តកាលេ តំ នត្ថិ, ឯតេន ការណេនាតិ។ តាត, អយំ ហត្ថី នាម តិរច្ឆានោ, សោបិ តុម្ហាកំ គុណេ ជានាតិ។ អហំ មនុស្សោ ហុត្វាបិ ន ជានាមិ, តុម្ហាកំ វសនគាមំ តុម្ហាកំយេវ បុន អហរណីយំ កត្វា ទេមិ, អយម្បិ ហត្ថី តុម្ហាកំយេវ ហោតុ, បេសុញ្ញការកោបិ តុម្ហាកំយេវ ទាសោ ហោតុ។ ឥតោ បដ្ឋាយ មយ្ហម្បិ បុញ្ញកម្មំ ករោថាតិ ធនំ ទត្វា វិស្សជ្ជេសិ។ តេ ធនំ គហេត្វា វារេន វារេន ហត្ថិំ អារុយ្ហ គច្ឆន្តា មន្តយន្តិ ‘‘ភោ បុញ្ញកម្មំ នាម អនាគតភវត្ថាយ ករិយតិ, អម្ហាកំ បន អន្តោឧទកេ បុប្ផិតំ នីលុប្បលំ វិយ ឥមស្មិញ្ញេវ អត្តភាវេ វិបាកំ ទេតិ។ ឥទានិ អតិរេកំ បុញ្ញំ ករិស្សាមា’’តិ, កិំ ករោមាតិ? ចតុមហាបថេ ថាវរំ កត្វា មហាជនស្ស វិស្សមនសាលំ ករោម, ឥត្ថីហិ បន សទ្ធិំ អបត្តិកំ កត្វា ករិស្សាម, អម្ហេសុ ហិ ‘‘ចោរា’’តិ គហេត្វា នីយមានេសុ ឥត្ថីនំ ឯកាបិ ចិន្តាមត្តកម្បិ អកត្វា ‘‘សុពទ្ធា សុគហិតា’’តិ ឧដ្ឋហិំសុ, តស្មា តាសំ បត្តិំ ន ទស្សាមាតិ។ តេ អត្តនោ គេហានិ គន្ត្វា ហត្ថិនោ តេត្តិំសបិណ្ឌំ ទេន្តិ, តេត្តិំស តិណមុដ្ឋិយោ អាហរន្តិ, តំ សព្ពំ ហត្ថិស្ស កុច្ឆិបូរំ ជាតំ។ តេ អរញ្ញំ បវិសិត្វា រុក្ខេ ឆិន្ទន្តិ, ឆិន្នំ ឆិន្នំ ហត្ថី កឌ្ឍិត្វា សកដបថេ ឋបេសិ។ តេ រុក្ខេ តច្ឆេត្វា សាលាយ កម្មំ អារភិំសុ។

    Ayaṃ tumhe kimatthaṃ pisuṇesīti? Amhākaṃ pamattakāle idañcidañca labhati, appamattakāle taṃ natthi, etena kāraṇenāti. Tāta, ayaṃ hatthī nāma tiracchāno, sopi tumhākaṃ guṇe jānāti. Ahaṃ manusso hutvāpi na jānāmi, tumhākaṃ vasanagāmaṃ tumhākaṃyeva puna aharaṇīyaṃ katvā demi, ayampi hatthī tumhākaṃyeva hotu, pesuññakārakopi tumhākaṃyeva dāso hotu. Ito paṭṭhāya mayhampi puññakammaṃ karothāti dhanaṃ datvā vissajjesi. Te dhanaṃ gahetvā vārena vārena hatthiṃ āruyha gacchantā mantayanti ‘‘bho puññakammaṃ nāma anāgatabhavatthāya kariyati, amhākaṃ pana antoudake pupphitaṃ nīluppalaṃ viya imasmiññeva attabhāve vipākaṃ deti. Idāni atirekaṃ puññaṃ karissāmā’’ti, kiṃ karomāti? Catumahāpathe thāvaraṃ katvā mahājanassa vissamanasālaṃ karoma, itthīhi pana saddhiṃ apattikaṃ katvā karissāma, amhesu hi ‘‘corā’’ti gahetvā nīyamānesu itthīnaṃ ekāpi cintāmattakampi akatvā ‘‘subaddhā sugahitā’’ti uṭṭhahiṃsu, tasmā tāsaṃ pattiṃ na dassāmāti. Te attano gehāni gantvā hatthino tettiṃsapiṇḍaṃ denti, tettiṃsa tiṇamuṭṭhiyo āharanti, taṃ sabbaṃ hatthissa kucchipūraṃ jātaṃ. Te araññaṃ pavisitvā rukkhe chindanti, chinnaṃ chinnaṃ hatthī kaḍḍhitvā sakaṭapathe ṭhapesi. Te rukkhe tacchetvā sālāya kammaṃ ārabhiṃsu.

    មឃស្ស គេហេ សុជាតា, សុធម្មា, ចិត្តា, នន្ទាតិ ចតស្សោ ភរិយាយោ អហេសុំ។ សុធម្មា វឌ្ឍកិំ បុច្ឆតិ – ‘‘តាត, ឥមេ សហាយា កាលស្សេវ គន្ត្វា សាយំ ឯន្តិ, កិំ កម្មំ ករោន្តី’’តិ? ‘‘សាលំ ករោន្តិ, អម្មា’’តិ។ ‘‘តាត, មយ្ហម្បិ សាលាយ បត្តិំ កត្វា ទេហី’’តិ។ ‘‘ឥត្ថីហិ អបត្តិកំ ករោមា’’តិ ឯតេ វទន្តីតិ។ សា វឌ្ឍកិស្ស អដ្ឋ កហាបណេ ទត្វា ‘‘តាត, យេន កេនចិ ឧបាយេន មយ្ហំ បត្តិកំ ករោហី’’តិ អាហ។ សោ ‘‘សាធុ អម្មា’’តិ វត្វា បុរេតរំ វាសិផរសុំ គហេត្វា គាមមជ្ឈេ ឋត្វា ‘‘កិំ ភោ អជ្ជ ឥមស្មិម្បិ កាលេ ន និក្ខមថា’’តិ ឧច្ចាសទ្ទំ កត្វា ‘‘សព្ពេ មគ្គំ អារុឡ្ហា’’តិ ញត្វា ‘‘គច្ឆថ តាវ តុម្ហេ, មយ្ហំ បបញ្ចោ អត្ថី’’តិ តេ បុរតោ កត្វា អញ្ញំ មគ្គំ អារុយ្ហ កណ្ណិកូបគំ រុក្ខំ ឆិន្ទិត្វា តច្ឆេត្វា មដ្ឋំ កត្វា អាហរិត្វា សុធម្មាយ គេហេ ឋបេសិ – ‘‘មយា ទេហីតិ វុត្តទិវសេ នីហរិត្វា ទទេយ្យាសី’’តិ។

    Maghassa gehe sujātā, sudhammā, cittā, nandāti catasso bhariyāyo ahesuṃ. Sudhammā vaḍḍhakiṃ pucchati – ‘‘tāta, ime sahāyā kālasseva gantvā sāyaṃ enti, kiṃ kammaṃ karontī’’ti? ‘‘Sālaṃ karonti, ammā’’ti. ‘‘Tāta, mayhampi sālāya pattiṃ katvā dehī’’ti. ‘‘Itthīhi apattikaṃ karomā’’ti ete vadantīti. Sā vaḍḍhakissa aṭṭha kahāpaṇe datvā ‘‘tāta, yena kenaci upāyena mayhaṃ pattikaṃ karohī’’ti āha. So ‘‘sādhu ammā’’ti vatvā puretaraṃ vāsipharasuṃ gahetvā gāmamajjhe ṭhatvā ‘‘kiṃ bho ajja imasmimpi kāle na nikkhamathā’’ti uccāsaddaṃ katvā ‘‘sabbe maggaṃ āruḷhā’’ti ñatvā ‘‘gacchatha tāva tumhe, mayhaṃ papañco atthī’’ti te purato katvā aññaṃ maggaṃ āruyha kaṇṇikūpagaṃ rukkhaṃ chinditvā tacchetvā maṭṭhaṃ katvā āharitvā sudhammāya gehe ṭhapesi – ‘‘mayā dehīti vuttadivase nīharitvā dadeyyāsī’’ti.

    អថ និដ្ឋិតេ ទព្ពសម្ភារកម្មេ ភូមិកម្មតោ បដ្ឋាយ ចយពន្ធនថម្ភុស្សាបន សង្ឃាដយោជន កណ្ណិកមញ្ចពន្ធនេសុ កតេសុ សោ វឌ្ឍកី កណ្ណិកមញ្ចេ និសីទិត្វា ចតូហិ ទិសាហិ គោបានសិយោ ឧក្ខិបិត្វា ‘‘ភោ ឯកំ បមុដ្ឋំ អត្ថី’’តិ អាហ។ កិំ ភោ បមុដ្ឋំ, សព្ពមេវ ត្វំ បមុស្សសីតិ។ ឥមា ភោ គោបានសិយោ កត្ថ បតិដ្ឋហិស្សន្តីតិ? កណ្ណិកា នាម លទ្ធុំ វដ្ដតីតិ។ កុហិំ ភោ ឥទានិ សក្កា លទ្ធុន្តិ? កុលានំ គេហេ សក្កា លទ្ធុន្តិ។ អាហិណ្ឌន្តា បុច្ឆថាតិ។ តេ អន្តោគាមំ បវិសិត្វា បុច្ឆិត្វា សុធម្មាយ ឃរទ្វារេ ‘‘ឥមស្មិំ ឃរេ កណ្ណិកា អត្ថី’’តិ អាហំសុ។ សា ‘‘អត្ថី’’តិ អាហ។ ហន្ទ មូលំ គណ្ហាហីតិ។ មូលំ ន គណ្ហាមិ, សចេ មម បត្តិំ ករោថ, ទស្សាមីតិ។ ឯថ ភោ មាតុគាមស្ស បត្តិំ ន ករោម, អរញ្ញំ គន្ត្វា រុក្ខំ ឆិន្ទិស្សាមាតិ និក្ខមិំសុ។

    Atha niṭṭhite dabbasambhārakamme bhūmikammato paṭṭhāya cayabandhanathambhussāpana saṅghāṭayojana kaṇṇikamañcabandhanesu katesu so vaḍḍhakī kaṇṇikamañce nisīditvā catūhi disāhi gopānasiyo ukkhipitvā ‘‘bho ekaṃ pamuṭṭhaṃ atthī’’ti āha. Kiṃ bho pamuṭṭhaṃ, sabbameva tvaṃ pamussasīti. Imā bho gopānasiyo kattha patiṭṭhahissantīti? Kaṇṇikā nāma laddhuṃ vaṭṭatīti. Kuhiṃ bho idāni sakkā laddhunti? Kulānaṃ gehe sakkā laddhunti. Āhiṇḍantā pucchathāti. Te antogāmaṃ pavisitvā pucchitvā sudhammāya gharadvāre ‘‘imasmiṃ ghare kaṇṇikā atthī’’ti āhaṃsu. Sā ‘‘atthī’’ti āha. Handa mūlaṃ gaṇhāhīti. Mūlaṃ na gaṇhāmi, sace mama pattiṃ karotha, dassāmīti. Etha bho mātugāmassa pattiṃ na karoma, araññaṃ gantvā rukkhaṃ chindissāmāti nikkhamiṃsu.

    តតោ វឌ្ឍកី ‘‘កិំ ន លទ្ធា, តាត, កណ្ណិកា’’តិ បុច្ឆិ។ តេ តមត្ថំ អារោចយិំសុ។ វឌ្ឍកី កណ្ណិកមញ្ចេ និសិន្នោវ អាកាសំ ឧល្លោកេត្វា ‘‘ភោ អជ្ជ នក្ខត្តំ សុន្ទរំ, ឥទំ អញ្ញំ សំវច្ឆរំ អតិក្កមិត្វា សក្កា លទ្ធុំ, តុម្ហេហិ ច ទុក្ខេន អាភតា ទព្ពសម្ភារា, តេ សកលសំវច្ឆរេន ឥមស្មិញ្ញេវ ឋានេ បូតិកា ភវិស្សន្តិ។ ទេវលោកេ និព្ពត្តកាលេ តស្សាបិ ឯកស្មិំ កោណេ សាលា ហោតុ, អាហរថ ន’’ន្តិ អាហ។ សាបិ យាវ តេ ន បុន អាគច្ឆន្តិ, តាវ កណ្ណិកាយ ហេដ្ឋិមតលេ ‘‘អយំ សាលា សុធម្មា នាមា’’តិ អក្ខរានិ ឆិន្ទាបេត្វា អហតេន វត្ថេន វេឋេត្វា ឋបេសិ។ កម្មិកា អាគន្ត្វា – ‘‘អាហរ, រេ កណ្ណិកំ , យំ ហោតុ តំ ហោតុ។ តុយ្ហម្បិ បត្តិំ ករិស្សាមា’’តិ អាហំសុ។ សា នីហរិត្វា ‘‘តាតា, យាវ អដ្ឋ វា សោឡស វា គោបានសិយោ ន អារោហន្តិ, តាវ ឥមំ វត្ថំ មា និព្ពេឋយិត្ថា’’តិ វត្វា អទាសិ។ តេ ‘‘សាធូ’’តិ សម្បដិច្ឆិត្វា គហេត្វា គោបានសិយោ អារោបេត្វាវ វត្ថំ និព្ពេឋេសុំ។

    Tato vaḍḍhakī ‘‘kiṃ na laddhā, tāta, kaṇṇikā’’ti pucchi. Te tamatthaṃ ārocayiṃsu. Vaḍḍhakī kaṇṇikamañce nisinnova ākāsaṃ ulloketvā ‘‘bho ajja nakkhattaṃ sundaraṃ, idaṃ aññaṃ saṃvaccharaṃ atikkamitvā sakkā laddhuṃ, tumhehi ca dukkhena ābhatā dabbasambhārā, te sakalasaṃvaccharena imasmiññeva ṭhāne pūtikā bhavissanti. Devaloke nibbattakāle tassāpi ekasmiṃ koṇe sālā hotu, āharatha na’’nti āha. Sāpi yāva te na puna āgacchanti, tāva kaṇṇikāya heṭṭhimatale ‘‘ayaṃ sālā sudhammā nāmā’’ti akkharāni chindāpetvā ahatena vatthena veṭhetvā ṭhapesi. Kammikā āgantvā – ‘‘āhara, re kaṇṇikaṃ , yaṃ hotu taṃ hotu. Tuyhampi pattiṃ karissāmā’’ti āhaṃsu. Sā nīharitvā ‘‘tātā, yāva aṭṭha vā soḷasa vā gopānasiyo na ārohanti, tāva imaṃ vatthaṃ mā nibbeṭhayitthā’’ti vatvā adāsi. Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā gahetvā gopānasiyo āropetvāva vatthaṃ nibbeṭhesuṃ.

    ឯកោ មហាគាមិកមនុស្សោ ឧទ្ធំ ឧល្លោកេន្តោ អក្ខរានិ ទិស្វា ‘‘កិំ, ភោ, ឥទ’’ន្តិ អក្ខរញ្ញុំ មនុស្សំ បក្កោសាបេត្វា ទស្សេសិ។ សោ ‘‘សុធម្មា នាម អយំ សាលា’’តិ អាហ។ ‘‘ហរថ, ភោ, មយំ អាទិតោ បដ្ឋាយ សាលំ កត្វា នាមមត្តម្បិ ន លភាម, ឯសា រតនមត្តេន កណ្ណិករុក្ខេន សាលំ អត្តនោ នាមេន ការេតី’’តិ វិរវន្តិ។ វឌ្ឍកី តេសំ វិរវន្តានំយេវ គោបានសិយោ បវេសេត្វា អាណិំ ទត្វា សាលាកម្មំ និដ្ឋាបេសិ។

    Eko mahāgāmikamanusso uddhaṃ ullokento akkharāni disvā ‘‘kiṃ, bho, ida’’nti akkharaññuṃ manussaṃ pakkosāpetvā dassesi. So ‘‘sudhammā nāma ayaṃ sālā’’ti āha. ‘‘Haratha, bho, mayaṃ ādito paṭṭhāya sālaṃ katvā nāmamattampi na labhāma, esā ratanamattena kaṇṇikarukkhena sālaṃ attano nāmena kāretī’’ti viravanti. Vaḍḍhakī tesaṃ viravantānaṃyeva gopānasiyo pavesetvā āṇiṃ datvā sālākammaṃ niṭṭhāpesi.

    សាលំ តិធា វិភជិំសុ, ឯកស្មិំ កោដ្ឋាសេ ឥស្សរានំ វសនដ្ឋានំ អកំសុ, ឯកស្មិំ ទុគ្គតានំ, ឯកស្មិំ គិលានានំ។ តេត្តិំស ជនា តេត្តិំស ផលកានិ បញ្ញបេត្វា ហត្ថិស្ស សញ្ញំ អទំសុ – ‘‘អាគន្តុកោ អាគន្ត្វា យស្ស អត្ថតេ ផលកេ និសីទតិ, តំ គហេត្វា ផលកសាមិកស្សេវ គេហេ បតិដ្ឋបេហិ។ តស្ស បាទបរិកម្មបិដ្ឋិបរិកម្មខាទនីយភោជនីយសយនានិ សព្ពានិ ផលកសាមិកស្សេវ ភារោ ភវិស្សតី’’តិ។ ហត្ថី អាគតាគតំ គហេត្វា ផលកសាមិកស្ស គេហំ នេតិ, សោ តស្ស តំ ទិវសំ កត្តព្ពំ ករោតិ។

    Sālaṃ tidhā vibhajiṃsu, ekasmiṃ koṭṭhāse issarānaṃ vasanaṭṭhānaṃ akaṃsu, ekasmiṃ duggatānaṃ, ekasmiṃ gilānānaṃ. Tettiṃsa janā tettiṃsa phalakāni paññapetvā hatthissa saññaṃ adaṃsu – ‘‘āgantuko āgantvā yassa atthate phalake nisīdati, taṃ gahetvā phalakasāmikasseva gehe patiṭṭhapehi. Tassa pādaparikammapiṭṭhiparikammakhādanīyabhojanīyasayanāni sabbāni phalakasāmikasseva bhāro bhavissatī’’ti. Hatthī āgatāgataṃ gahetvā phalakasāmikassa gehaṃ neti, so tassa taṃ divasaṃ kattabbaṃ karoti.

    មឃមាណវោ សាលតោ អវិទូរេ ឋានេ កោវិឡាររុក្ខំ រោបាបេសិ, មូលេ ចស្ស បាសាណផលកំ អត្ថរិ។ នន្ទា នាមស្ស ភរិយា អវិទូរេ បោក្ខរណិំ ខណាបេសិ, ចិត្តា មាលាវច្ឆេ រោបាបេសិ, សព្ពជេដ្ឋិកា បន អាទាសំ គហេត្វា អត្តភាវំ មណ្ឌយមានាវ វិចរតិ។ មឃោ តំ អាហ – ‘‘ភទ្ទេ, សុធម្មា, សាលាយ បត្តិកា ជាតា, នន្ទា បោក្ខរណិំ ខណាបេសិ, ចិត្តា មាលាវច្ឆេ រោបាបេសិ។ តវ បន បុញ្ញកម្មំ នាម នត្ថិ, ឯកំ បុញ្ញំ ករោហិ, ភទ្ទេ’’តិ សា ‘‘ត្វំ កស្ស ការណា ករោសិ, ននុ តយា កតំ មយ្ហមេវា’’តិ វត្វា អត្តភាវមណ្ឌនមេវ អនុយុញ្ជតិ។

    Maghamāṇavo sālato avidūre ṭhāne koviḷārarukkhaṃ ropāpesi, mūle cassa pāsāṇaphalakaṃ atthari. Nandā nāmassa bhariyā avidūre pokkharaṇiṃ khaṇāpesi, cittā mālāvacche ropāpesi, sabbajeṭṭhikā pana ādāsaṃ gahetvā attabhāvaṃ maṇḍayamānāva vicarati. Magho taṃ āha – ‘‘bhadde, sudhammā, sālāya pattikā jātā, nandā pokkharaṇiṃ khaṇāpesi, cittā mālāvacche ropāpesi. Tava pana puññakammaṃ nāma natthi, ekaṃ puññaṃ karohi, bhadde’’ti sā ‘‘tvaṃ kassa kāraṇā karosi, nanu tayā kataṃ mayhamevā’’ti vatvā attabhāvamaṇḍanameva anuyuñjati.

    មឃោ យាវតាយុកំ ឋត្វា តតោ ចវិត្វា តាវតិំសភវនេ សក្កោ ហុត្វា និព្ពត្តិ, តេបិ តេត្តិំស គាមិកមនុស្សា កាលង្កត្វា តេត្តិំស ទេវបុត្តា ហុត្វា តស្សេវ សន្តិកេ និព្ពត្តា។ សក្កស្ស វេជយន្តោ នាម បាសាទោ សត្ត យោជនសតានិ ឧគ្គច្ឆិ, ធជោ តីណិ យោជនសតានិ ឧគ្គច្ឆិ, កោវិឡាររុក្ខស្ស និស្សន្ទេន សមន្តា តិយោជនសតបរិមណ្ឌលោ បញ្ចទសយោជនបរិណាហក្ខន្ធោ បារិច្ឆត្តកោ និព្ពត្តិ, បាសាណផលកស្ស និស្សន្ទេន បារិច្ឆត្តកមូលេ សដ្ឋិយោជនិកា បណ្ឌុកម្ពលសិលា និព្ពត្តិ។ សុធម្មាយ កណ្ណិករុក្ខស្ស និស្សន្ទេន តិយោជនសតិកា សុធម្មា ទេវសភា និព្ពត្តិ។ នន្ទាយ បោក្ខរណិយា និស្សន្ទេន បញ្ញាសយោជនា នន្ទា នាម បោក្ខរណី និព្ពត្តិ។ ចិត្តាយ មាលាវច្ឆវត្ថុនិស្សន្ទេន សដ្ឋិយោជនិកំ ចិត្តលតាវនំ នាម ឧយ្យានំ និព្ពត្តិ។

    Magho yāvatāyukaṃ ṭhatvā tato cavitvā tāvatiṃsabhavane sakko hutvā nibbatti, tepi tettiṃsa gāmikamanussā kālaṅkatvā tettiṃsa devaputtā hutvā tasseva santike nibbattā. Sakkassa vejayanto nāma pāsādo satta yojanasatāni uggacchi, dhajo tīṇi yojanasatāni uggacchi, koviḷārarukkhassa nissandena samantā tiyojanasataparimaṇḍalo pañcadasayojanapariṇāhakkhandho pāricchattako nibbatti, pāsāṇaphalakassa nissandena pāricchattakamūle saṭṭhiyojanikā paṇḍukambalasilā nibbatti. Sudhammāya kaṇṇikarukkhassa nissandena tiyojanasatikā sudhammā devasabhā nibbatti. Nandāya pokkharaṇiyā nissandena paññāsayojanā nandā nāma pokkharaṇī nibbatti. Cittāya mālāvacchavatthunissandena saṭṭhiyojanikaṃ cittalatāvanaṃ nāma uyyānaṃ nibbatti.

    សក្កោ ទេវរាជា សុធម្មាយ ទេវសភាយ យោជនិកេ សុវណ្ណបល្លង្កេ និសិន្នោ តិយោជនិកេ សេតច្ឆត្តេ ធារិយមានេ តេហិ ទេវបុត្តេហិ តាហិ ទេវកញ្ញាហិ អឌ្ឍតិយាហិ នាដកកោដីហិ ទ្វីសុ ទេវលោកេសុ ទេវតាហិ ច បរិវារិតោ មហាសម្បត្តិំ ឱលោកេន្តោ តា តិស្សោ ឥត្ថិយោ ទិស្វា ‘‘ឥមា តាវ បញ្ញាយន្តិ, សុជាតា កុហិ’’ន្តិ ឱលោកេន្តោ ‘‘អយំ មម វចនំ អកត្វា គិរិកន្ទរាយ ពកសកុណិកា ហុត្វា និព្ពត្តា’’តិ ទិស្វា ទេវលោកតោ ឱតរិត្វា តស្សា សន្តិកំ គតោ។ សា ទិស្វាវ សញ្ជានិត្វា អធោមុខា ជាតា។ ‘‘ពាលេ, ឥទានិ កិំ សីសំ ន ឧក្ខិបសិ? ត្វំ មម វចនំ អកត្វា អត្តភាវមេវ មណ្ឌយមានា វីតិនាមេសិ។ សុធម្មាយ ច នន្ទាយ ច ចិត្តាយ ច មហាសម្បត្តិ និព្ពត្តា, ឯហិ អម្ហាកំ សម្បត្តិំ បស្សា’’តិ ទេវលោកំ នេត្វា នន្ទាយ បោក្ខរណិយា បក្ខិបិត្វា បល្លង្កេ និសីទិ។

    Sakko devarājā sudhammāya devasabhāya yojanike suvaṇṇapallaṅke nisinno tiyojanike setacchatte dhāriyamāne tehi devaputtehi tāhi devakaññāhi aḍḍhatiyāhi nāṭakakoṭīhi dvīsu devalokesu devatāhi ca parivārito mahāsampattiṃ olokento tā tisso itthiyo disvā ‘‘imā tāva paññāyanti, sujātā kuhi’’nti olokento ‘‘ayaṃ mama vacanaṃ akatvā girikandarāya bakasakuṇikā hutvā nibbattā’’ti disvā devalokato otaritvā tassā santikaṃ gato. Sā disvāva sañjānitvā adhomukhā jātā. ‘‘Bāle, idāni kiṃ sīsaṃ na ukkhipasi? Tvaṃ mama vacanaṃ akatvā attabhāvameva maṇḍayamānā vītināmesi. Sudhammāya ca nandāya ca cittāya ca mahāsampatti nibbattā, ehi amhākaṃ sampattiṃ passā’’ti devalokaṃ netvā nandāya pokkharaṇiyā pakkhipitvā pallaṅke nisīdi.

    នាដកិត្ថិយោ ‘‘កុហិំ គតត្ថ, មហារាជា’’តិ បុច្ឆិំសុ។ សោ អនារោចេតុកាមោបិ តាហិ និប្បីឡិយមានោ ‘‘សុជាតាយ សន្តិក’’ន្តិ អាហ។ កុហិំ និព្ពត្តា, មហារាជាតិ? កន្ទរបាទេតិ។ ឥទានិ កុហិន្តិ? នន្ទាបោក្ខរណិយំ មេ វិស្សដ្ឋាតិ។ ឯថ, ភោ, អម្ហាកំ អយ្យំ បស្សាមាតិ សព្ពា តត្ថ អគមំសុ។ សា បុព្ពេ សព្ពជេដ្ឋិកា ហុត្វា តា អវមញ្ញិត្ថ។ ឥទានិ តាបិ តំ ទិស្វា – ‘‘បស្សថ, ភោ អម្ហាកំ អយ្យាយ មុខំ កក្កដកវិជ្ឈនសូលសទិស’’ន្តិអាទីនិ វទន្តិយោ កេឡិំ អកំសុ។ សា អតិវិយ អដ្ដិយមានា សក្កំ ទេវរាជានំ អាហ – ‘‘មហារាជ, ឥមានិ សុវណ្ណរជតមណិវិមានានិ វា នន្ទាបោក្ខរណី វា មយ្ហំ កិំ ករិស្សតិ, ជាតិភូមិយេវ មហារាជ សត្តានំ សុខា, មំ តត្ថេវ កន្ទរបាទេ វិស្សជ្ជេហី’’តិ។ សក្កោ តំ តត្ថ វិស្សជ្ជេត្វា ‘‘មម វចនំ ករិស្សសី’’តិ អាហ។ ករិស្សាមិ, មហារាជាតិ។ បញ្ច សីលានិ គហេត្វា អខណ្ឌានិ កត្វា រក្ខ, កតិបាហេន តំ ឯតាសំ ជេដ្ឋិកំ ករិស្សាមីតិ។ សា តថា អកាសិ។

    Nāṭakitthiyo ‘‘kuhiṃ gatattha, mahārājā’’ti pucchiṃsu. So anārocetukāmopi tāhi nippīḷiyamāno ‘‘sujātāya santika’’nti āha. Kuhiṃ nibbattā, mahārājāti? Kandarapādeti. Idāni kuhinti? Nandāpokkharaṇiyaṃ me vissaṭṭhāti. Etha, bho, amhākaṃ ayyaṃ passāmāti sabbā tattha agamaṃsu. Sā pubbe sabbajeṭṭhikā hutvā tā avamaññittha. Idāni tāpi taṃ disvā – ‘‘passatha, bho amhākaṃ ayyāya mukhaṃ kakkaṭakavijjhanasūlasadisa’’ntiādīni vadantiyo keḷiṃ akaṃsu. Sā ativiya aṭṭiyamānā sakkaṃ devarājānaṃ āha – ‘‘mahārāja, imāni suvaṇṇarajatamaṇivimānāni vā nandāpokkharaṇī vā mayhaṃ kiṃ karissati, jātibhūmiyeva mahārāja sattānaṃ sukhā, maṃ tattheva kandarapāde vissajjehī’’ti. Sakko taṃ tattha vissajjetvā ‘‘mama vacanaṃ karissasī’’ti āha. Karissāmi, mahārājāti. Pañca sīlāni gahetvā akhaṇḍāni katvā rakkha, katipāhena taṃ etāsaṃ jeṭṭhikaṃ karissāmīti. Sā tathā akāsi.

    សក្កោ កតិបាហស្ស អច្ចយេន ‘‘សក្កា នុ ខោ សីលំ រក្ខិតុ’’ន្តិ គន្ត្វា មច្ឆរូបេន ឧត្តានកោ ហុត្វា តស្សា បុរតោ ឧទកបិដ្ឋេ ឱសរតិ, សា ‘‘មតមច្ឆកោ ភវិស្សតី’’តិ គន្ត្វា សីសេ អគ្គហេសិ។ មច្ឆោ នង្គុដ្ឋំ ចាលេសិ។ សា ‘‘ជីវតិ មញ្ញេ’’តិ ឧទកេ វិស្សជ្ជេសិ។ សក្កោ អាកាសេ ឋត្វា ‘‘សាធុ, សាធុ, រក្ខសិ សិក្ខាបទំ, ឯវំ តំ រក្ខមានំ កតិបាហេនេវ នាដកានំ ជេដ្ឋិកំ ករិស្សាមី’’តិ អាហ។ តស្សាបិ បញ្ច វស្សសតានិ អាយុ អហោសិ។ ឯកទិវសម្បិ ឧទរបូរំ នាលត្ថំ, សុក្ខិត្វា បរិសុក្ខិត្វា មិលាយមានាបិ សីលំ អខណ្ឌេត្វា កាលង្កត្វា ពារាណសិយំ កុម្ភការគេហេ និព្ពត្តិ។

    Sakko katipāhassa accayena ‘‘sakkā nu kho sīlaṃ rakkhitu’’nti gantvā maccharūpena uttānako hutvā tassā purato udakapiṭṭhe osarati, sā ‘‘matamacchako bhavissatī’’ti gantvā sīse aggahesi. Maccho naṅguṭṭhaṃ cālesi. Sā ‘‘jīvati maññe’’ti udake vissajjesi. Sakko ākāse ṭhatvā ‘‘sādhu, sādhu, rakkhasi sikkhāpadaṃ, evaṃ taṃ rakkhamānaṃ katipāheneva nāṭakānaṃ jeṭṭhikaṃ karissāmī’’ti āha. Tassāpi pañca vassasatāni āyu ahosi. Ekadivasampi udarapūraṃ nālatthaṃ, sukkhitvā parisukkhitvā milāyamānāpi sīlaṃ akhaṇḍetvā kālaṅkatvā bārāṇasiyaṃ kumbhakāragehe nibbatti.

    សក្កោ ‘‘កុហិំ និព្ពត្តា’’តិ ឱលោកេន្តោ ទិស្វា ‘‘តតោ ឥធ អានេតុំ ន សក្កា, ជីវិតវុត្តិមស្សា ទស្សាមី’’តិ សុវណ្ណឯឡាលុកានំ យានកំ បូរេត្វា មជ្ឈេ គាមស្ស មហល្លកវេសេន និសីទិត្វា ‘‘ឯឡាលុកានិ គណ្ហថា’’តិ ឧក្កុដ្ឋិមកាសិ។ សមន្តា គាមវាសិកា អាគន្ត្វា ‘‘ទេហិ, តាតា’’តិ អាហំសុ។ អហំ សីលរក្ខកានំ ទេមិ, តុម្ហេ សីលំ រក្ខថាតិ។ តាត មយំ សីលំ នាម កីទិសន្តិបិ ន ជានាម, មូលេន ទេហីតិ។ ‘‘សីលរក្ខកានំយេវ ទម្មី’’តិ អាហ។ ‘‘ឯថ, រេ កោសិ អយំ ឯឡាលុកមហល្លកោ’’តិ សព្ពេ និវត្តិំសុ។

    Sakko ‘‘kuhiṃ nibbattā’’ti olokento disvā ‘‘tato idha ānetuṃ na sakkā, jīvitavuttimassā dassāmī’’ti suvaṇṇaeḷālukānaṃ yānakaṃ pūretvā majjhe gāmassa mahallakavesena nisīditvā ‘‘eḷālukāni gaṇhathā’’ti ukkuṭṭhimakāsi. Samantā gāmavāsikā āgantvā ‘‘dehi, tātā’’ti āhaṃsu. Ahaṃ sīlarakkhakānaṃ demi, tumhe sīlaṃ rakkhathāti. Tāta mayaṃ sīlaṃ nāma kīdisantipi na jānāma, mūlena dehīti. ‘‘Sīlarakkhakānaṃyeva dammī’’ti āha. ‘‘Etha, re kosi ayaṃ eḷālukamahallako’’ti sabbe nivattiṃsu.

    សា ទារិកា បុច្ឆិ – ‘‘អម្ម, តុម្ហេ ឯឡាលុកត្ថាយ គតា តុច្ឆហត្ថាវ អាគតា’’តិ។ កោសិ, អម្ម, ឯឡាលុកមហល្លកោ ‘‘អហំ សីលរក្ខកានំ ទម្មី’’តិ វទតិ, នូនិមស្ស ទារិកា សីលំ ខាទិត្វា វត្តន្តិ, មយំ សីលមេវ ន ជានាមាតិ។ សា ‘‘មយ្ហំ អានីតំ ភវិស្សតី’’តិ គន្ត្វា ‘‘ឯឡាលុកំ, តាត, ទេហី’’តិ អាហ។ ‘‘ត្វំ សីលានិ រក្ខសិ អម្មា’’តិ? ‘‘អាម, តាត រក្ខាមី’’តិ។ ឥទំ មយា តុយ្ហមេវ អាភតន្តិ គេហទ្វារេ យានេន សទ្ធិំ ឋបេត្វា បក្កាមិ។ សាបិ យាវជីវំ សីលំ រក្ខិត្វា ចវិត្វា វេបចិត្តិអសុរស្ស ធីតា ហុត្វា និព្ពត្តិ។ សីលនិស្សន្ទេន បាសាទិកា អហោសិ។ សោ ‘‘ធីតុវិវាហមង្គលំ ករិស្សាមី’’តិ អសុរេ សន្និបាតេសិ។

    Sā dārikā pucchi – ‘‘amma, tumhe eḷālukatthāya gatā tucchahatthāva āgatā’’ti. Kosi, amma, eḷālukamahallako ‘‘ahaṃ sīlarakkhakānaṃ dammī’’ti vadati, nūnimassa dārikā sīlaṃ khāditvā vattanti, mayaṃ sīlameva na jānāmāti. Sā ‘‘mayhaṃ ānītaṃ bhavissatī’’ti gantvā ‘‘eḷālukaṃ, tāta, dehī’’ti āha. ‘‘Tvaṃ sīlāni rakkhasi ammā’’ti? ‘‘Āma, tāta rakkhāmī’’ti. Idaṃ mayā tuyhameva ābhatanti gehadvāre yānena saddhiṃ ṭhapetvā pakkāmi. Sāpi yāvajīvaṃ sīlaṃ rakkhitvā cavitvā vepacittiasurassa dhītā hutvā nibbatti. Sīlanissandena pāsādikā ahosi. So ‘‘dhītuvivāhamaṅgalaṃ karissāmī’’ti asure sannipātesi.

    សក្កោ ‘‘កុហិំ និព្ពត្តា’’តិ ឱលោកេន្តោ ‘‘អសុរភវនេ និព្ពត្តា, អជ្ជស្សា វិវាហមង្គលំ ករិស្សន្តី’’តិ ទិស្វា ‘‘ឥទានិ យំកិញ្ចិ កត្វា អានេតព្ពា មយា’’តិ អសុរវណ្ណំ និម្មិនិត្វា គន្ត្វា អសុរានំ អន្តរេ អដ្ឋាសិ។ ‘‘តវ សាមិកំ វទេហី’’តិ តស្សា ហត្ថេ បិតា បុប្ផទាមំ អទាសិ ‘‘យំ ឥច្ឆសិ, តស្សូបរិ ខិបាហី’’តិ។ សា ឱលោកេន្តី សក្កំ ទិស្វា បុព្ពសន្និវាសេន សញ្ជាតសិនេហា ‘‘អយំ មេ សាមិកោ’’តិ តស្សូបរិ ទាមំ ខិបិ។ សោ តំ ពាហាយ គហេត្វា អាកាសេ ឧប្បតិ, តស្មិំ ខណេ អសុរា សញ្ជានិំសុ។ តេ ‘‘គណ្ហថ, គណ្ហថ, ជរសក្កំ, វេរិកោ អម្ហាកំ, ន មយំ ឯតស្ស ទារិកំ ទស្សាមា’’តិ អនុពន្ធិំសុ។ វេបចិត្តិ បុច្ឆិ ‘‘កេនាហដា’’តិ? ‘‘ជរសក្កេន មហារាជា’’តិ។ ‘‘អវសេសេសុ អយមេវ សេដ្ឋោ, អបេថា’’តិ អាហ។ សក្កោ នំ នេត្វា អឌ្ឍតិយកោដិនាដកានំ ជេដ្ឋិកដ្ឋានេ ឋបេសិ។ សា សក្កំ វរំ យាចិ – ‘‘មហារាជ, មយ្ហំ ឥមស្មិំ ទេវលោកេ មាតា វា បិតា វា ភាតា វា ភគិនី វា នត្ថិ, យត្ថ យត្ថ គច្ឆសិ, តត្ថ តត្ថ មំ គហេត្វាវ គច្ឆ មហារាជា’’តិ។ សក្កោ ‘‘សាធូ’’តិ បដិញ្ញំ អទាសិ។

    Sakko ‘‘kuhiṃ nibbattā’’ti olokento ‘‘asurabhavane nibbattā, ajjassā vivāhamaṅgalaṃ karissantī’’ti disvā ‘‘idāni yaṃkiñci katvā ānetabbā mayā’’ti asuravaṇṇaṃ nimminitvā gantvā asurānaṃ antare aṭṭhāsi. ‘‘Tava sāmikaṃ vadehī’’ti tassā hatthe pitā pupphadāmaṃ adāsi ‘‘yaṃ icchasi, tassūpari khipāhī’’ti. Sā olokentī sakkaṃ disvā pubbasannivāsena sañjātasinehā ‘‘ayaṃ me sāmiko’’ti tassūpari dāmaṃ khipi. So taṃ bāhāya gahetvā ākāse uppati, tasmiṃ khaṇe asurā sañjāniṃsu. Te ‘‘gaṇhatha, gaṇhatha, jarasakkaṃ, veriko amhākaṃ, na mayaṃ etassa dārikaṃ dassāmā’’ti anubandhiṃsu. Vepacitti pucchi ‘‘kenāhaṭā’’ti? ‘‘Jarasakkena mahārājā’’ti. ‘‘Avasesesu ayameva seṭṭho, apethā’’ti āha. Sakko naṃ netvā aḍḍhatiyakoṭināṭakānaṃ jeṭṭhikaṭṭhāne ṭhapesi. Sā sakkaṃ varaṃ yāci – ‘‘mahārāja, mayhaṃ imasmiṃ devaloke mātā vā pitā vā bhātā vā bhaginī vā natthi, yattha yattha gacchasi, tattha tattha maṃ gahetvāva gaccha mahārājā’’ti. Sakko ‘‘sādhū’’ti paṭiññaṃ adāsi.

    ឯវំ មចលគាមកេ មឃមាណវកាលតោ បដ្ឋាយ វិសុទ្ធភាវមស្ស សម្បស្សន្តោ ភគវា ‘‘ទីឃរត្តំ វិសុទ្ធោ ខោ អយំ យក្ខោ’’តិ អាហ។ អត្ថសញ្ហិតន្តិ អត្ថនិស្សិតំ ការណនិស្សិតំ។

    Evaṃ macalagāmake maghamāṇavakālato paṭṭhāya visuddhabhāvamassa sampassanto bhagavā ‘‘dīgharattaṃ visuddho kho ayaṃ yakkho’’ti āha. Atthasañhitanti atthanissitaṃ kāraṇanissitaṃ.

    បញ្ហវេយ្យាករណវណ្ណនា

    Pañhaveyyākaraṇavaṇṇanā

    ៣៥៧. កិំ សំយោជនាតិ កិំ ពន្ធនា, កេន ពន្ធនេន ពទ្ធា ហុត្វា។ បុថុកាយាតិ ពហុជនា។ អវេរាតិ អប្បដិឃា។ អទណ្ឌាតិ អាវុធទណ្ឌធនទណ្ឌវិនិមុត្តា។ អសបត្តាតិ អបច្ចត្ថិកា។ អព្យាបជ្ជាតិ វិគតទោមនស្សា។ វិហរេមុ អវេរិនោតិ អហោ វត កេនចិ សទ្ធិំ អវេរិនោ វិហរេយ្យាម, កត្ថចិ កោបំ ន ឧប្បាទេត្វា អច្ឆរាយ គហិតកំ ជង្ឃសហស្សេន សទ្ធិំ បរិភុញ្ជេយ្យាមាតិ ទានំ ទត្វា បូជំ កត្វា ច បត្ថយន្តិ។ ឥតិ ច នេសំ ហោតីតិ ឯវញ្ច នេសំ អយំ បត្ថនា ហោតិ។ អថ ច បនាតិ ឯវំ បត្ថនាយ សតិបិ។

    357.Kiṃ saṃyojanāti kiṃ bandhanā, kena bandhanena baddhā hutvā. Puthukāyāti bahujanā. Averāti appaṭighā. Adaṇḍāti āvudhadaṇḍadhanadaṇḍavinimuttā. Asapattāti apaccatthikā. Abyāpajjāti vigatadomanassā. Viharemu averinoti aho vata kenaci saddhiṃ averino vihareyyāma, katthaci kopaṃ na uppādetvā accharāya gahitakaṃ jaṅghasahassena saddhiṃ paribhuñjeyyāmāti dānaṃ datvā pūjaṃ katvā ca patthayanti. Iti ca nesaṃ hotīti evañca nesaṃ ayaṃ patthanā hoti. Atha ca panāti evaṃ patthanāya satipi.

    ឥស្សាមច្ឆរិយសំយោជនាតិ បរសម្បត្តិខីយនលក្ខណា ឥស្សា, អត្តសម្បត្តិយា បរេហិ សាធារណភាវស្ស អសហនលក្ខណំ មច្ឆរិយំ, ឥស្សា ច មច្ឆរិយញ្ច សំយោជនំ ឯតេសន្តិ ឥស្សាមច្ឆរិយសំយោជនា។ អយមេត្ថ សង្ខេបោ។ វិត្ថារតោ បន ឥស្សាមច្ឆរិយានិ អភិធម្មេ វុត្តានេវ។

    Issāmacchariyasaṃyojanāti parasampattikhīyanalakkhaṇā issā, attasampattiyā parehi sādhāraṇabhāvassa asahanalakkhaṇaṃ macchariyaṃ, issā ca macchariyañca saṃyojanaṃ etesanti issāmacchariyasaṃyojanā. Ayamettha saṅkhepo. Vitthārato pana issāmacchariyāni abhidhamme vuttāneva.

    អាវាសមច្ឆរិយេន បនេត្ថ យក្ខោ វា បេតោ វា ហុត្វា តស្សេវ អាវាសស្ស សង្ការំ សីសេន ឧក្ខិបិត្វា វិចរតិ។ កុលមច្ឆរិយេន តស្មិំ កុលេ អញ្ញេសំ ទានាទីនិ ករោន្តេ ទិស្វា ‘‘ភិន្នំ វតិទំ កុលំ មមា’’តិ ចិន្តយតោ លោហិតម្បិ មុខតោ ឧគ្គច្ឆតិ, កុច្ឆិវិរេចនម្បិ ហោតិ, អន្តានិបិ ខណ្ឌាខណ្ឌានិ ហុត្វា និក្ខមន្តិ។ លាភមច្ឆរិយេន សង្ឃស្ស វា គណស្ស វា សន្តកេ លាភេ មច្ឆរាយិត្វា បុគ្គលិកបរិភោគេន បរិភុញ្ជិត្វា យក្ខោ វា បេតោ វា មហាអជគរោ វា ហុត្វា និព្ពត្តតិ។ សរីរវណ្ណគុណវណ្ណមច្ឆរិយេន បន បរិយត្តិធម្មមច្ឆរិយេន ច អត្តនោវ វណ្ណំ វណ្ណេតិ, ន បរេសំ វណ្ណំ, ‘‘កិំ វណ្ណោ ឯសោ’’តិ តំ តំ ទោសំ វទន្តោ បរិយត្តិញ្ច កស្សចិ កិញ្ចិ អទេន្តោ ទុព្ពណ្ណោ ចេវ ឯឡមូគោ ច ហោតិ។

    Āvāsamacchariyena panettha yakkho vā peto vā hutvā tasseva āvāsassa saṅkāraṃ sīsena ukkhipitvā vicarati. Kulamacchariyena tasmiṃ kule aññesaṃ dānādīni karonte disvā ‘‘bhinnaṃ vatidaṃ kulaṃ mamā’’ti cintayato lohitampi mukhato uggacchati, kucchivirecanampi hoti, antānipi khaṇḍākhaṇḍāni hutvā nikkhamanti. Lābhamacchariyena saṅghassa vā gaṇassa vā santake lābhe maccharāyitvā puggalikaparibhogena paribhuñjitvā yakkho vā peto vā mahāajagaro vā hutvā nibbattati. Sarīravaṇṇaguṇavaṇṇamacchariyena pana pariyattidhammamacchariyena ca attanova vaṇṇaṃ vaṇṇeti, na paresaṃ vaṇṇaṃ, ‘‘kiṃ vaṇṇo eso’’ti taṃ taṃ dosaṃ vadanto pariyattiñca kassaci kiñci adento dubbaṇṇo ceva eḷamūgo ca hoti.

    អបិច អាវាសមច្ឆរិយេន លោហគេហេ បច្ចតិ។ កុលមច្ឆរិយេន អប្បលាភោ ហោតិ។ លាភមច្ឆរិយេន គូថនិរយេ និព្ពត្តតិ។ វណ្ណមច្ឆរិយេន ភវេ និព្ពត្តស្ស វណ្ណោ នាម ន ហោតិ។ ធម្មមច្ឆរិយេន កុក្កុឡនិរយេ និព្ពត្តតិ។ ឥទំ បន ឥស្សាមច្ឆរិយសំយោជនំ សោតាបត្តិមគ្គេន បហីយតិ។ យាវ តំ នប្បហីយតិ, តាវ ទេវមនុស្សា អវេរតាទីនិ បត្ថយន្តាបិ វេរាទីហិ ន បរិមុច្ចន្តិយេវ។

    Apica āvāsamacchariyena lohagehe paccati. Kulamacchariyena appalābho hoti. Lābhamacchariyena gūthaniraye nibbattati. Vaṇṇamacchariyena bhave nibbattassa vaṇṇo nāma na hoti. Dhammamacchariyena kukkuḷaniraye nibbattati. Idaṃ pana issāmacchariyasaṃyojanaṃ sotāpattimaggena pahīyati. Yāva taṃ nappahīyati, tāva devamanussā averatādīni patthayantāpi verādīhi na parimuccantiyeva.

    តិណ្ណា មេត្ថ កង្ខាតិ ឯតស្មិំ បញ្ហេ មយា តុម្ហាកំ វចនំ សុត្វា កង្ខា តិណ្ណាតិ វទតិ, ន មគ្គវសេន តិណ្ណកង្ខតំ ទីបេតិ។ វិគតា កថំកថាតិ ឥទំ កថំ, ឥទំ កថន្តិ អយម្បិ កថំកថា វិគតា។

    Tiṇṇā mettha kaṅkhāti etasmiṃ pañhe mayā tumhākaṃ vacanaṃ sutvā kaṅkhā tiṇṇāti vadati, na maggavasena tiṇṇakaṅkhataṃ dīpeti. Vigatā kathaṃkathāti idaṃ kathaṃ, idaṃ kathanti ayampi kathaṃkathā vigatā.

    ៣៥៨. និទានាទីនិ វុត្តត្ថានេវ។ បិយាប្បិយនិទានន្តិ បិយសត្តសង្ខារនិទានំ មច្ឆរិយំ, អប្បិយសត្តសង្ខារនិទានា ឥស្សា។ ឧភយំ វា ឧភយនិទានំ។ បព្ពជិតស្ស ហិ សទ្ធិវិហារិកាទយោ, គហដ្ឋស្ស បុត្តាទយោ ហត្ថិអស្សាទយោ វា សត្តា បិយា ហោន្តិ កេឡាយិតា មមាយិតា, មុហុត្តម្បិ តេ អបស្សន្តោ អធិវាសេតុំ ន សក្កោតិ។ សោ អញ្ញំ តាទិសំ បិយសត្តំ លភន្តំ ទិស្វា ឥស្សំ ករោតិ។ ‘‘ឥមិនា អម្ហាកំ កិញ្ចិ កម្មំ អត្ថិ, មុហុត្តំ តាវ នំ ទេថា’’តិ តមេវ អញ្ញេហិ យាចិតោ ‘‘ន សក្កា ទាតុំ, កិលមិស្សតិ វា ឧក្កណ្ឋិស្សតិ វា’’តិអាទីនិ វត្វា មច្ឆរិយំ ករោតិ។ ឯវំ តាវ ឧភយម្បិ បិយសត្តនិទានំ ហោតិ។ ភិក្ខុស្ស បន បត្តចីវរបរិក្ខារជាតំ, គហដ្ឋស្ស វា អលង្ការាទិឧបករណំ បិយំ ហោតិ មនាបំ, សោ អញ្ញស្ស តាទិសំ ឧប្បជ្ជមានំ ទិស្វា ‘‘អហោ វតស្ស ឯវរូបំ ន ភវេយ្យា’’តិ ឥស្សំ ករោតិ, យាចិតោ វាបិ ‘‘មយម្បេតំ មមាយន្តា ន បរិភុញ្ជាម, ន សក្កា ទាតុ’’ន្តិ មច្ឆរិយំ ករោតិ។ ឯវំ ឧភយម្បិ បិយសង្ខារនិទានំ ហោតិ។ អប្បិយេ បន តេ វុត្តប្បការេ សត្តេ ច សង្ខារេ ច លភិត្វា សចេបិស្ស តេ អមនាបា ហោន្តិ, តថាបិ កិលេសានំ វិបរីតវុត្តិតាយ ‘‘ឋបេត្វា មំ កោ អញ្ញោ ឯវរូបស្ស លាភី’’តិ ឥស្សំ វា ករោតិ, យាចិតោ តាវកាលិកម្បិ អទទមានោ មច្ឆរិយំ វា ករោតិ។ ឯវំ ឧភយម្បិ អប្បិយសត្តសង្ខារនិទានំ ហោតិ។

    358.Nidānādīni vuttatthāneva. Piyāppiyanidānanti piyasattasaṅkhāranidānaṃ macchariyaṃ, appiyasattasaṅkhāranidānā issā. Ubhayaṃ vā ubhayanidānaṃ. Pabbajitassa hi saddhivihārikādayo, gahaṭṭhassa puttādayo hatthiassādayo vā sattā piyā honti keḷāyitā mamāyitā, muhuttampi te apassanto adhivāsetuṃ na sakkoti. So aññaṃ tādisaṃ piyasattaṃ labhantaṃ disvā issaṃ karoti. ‘‘Iminā amhākaṃ kiñci kammaṃ atthi, muhuttaṃ tāva naṃ dethā’’ti tameva aññehi yācito ‘‘na sakkā dātuṃ, kilamissati vā ukkaṇṭhissati vā’’tiādīni vatvā macchariyaṃ karoti. Evaṃ tāva ubhayampi piyasattanidānaṃ hoti. Bhikkhussa pana pattacīvaraparikkhārajātaṃ, gahaṭṭhassa vā alaṅkārādiupakaraṇaṃ piyaṃ hoti manāpaṃ, so aññassa tādisaṃ uppajjamānaṃ disvā ‘‘aho vatassa evarūpaṃ na bhaveyyā’’ti issaṃ karoti, yācito vāpi ‘‘mayampetaṃ mamāyantā na paribhuñjāma, na sakkā dātu’’nti macchariyaṃ karoti. Evaṃ ubhayampi piyasaṅkhāranidānaṃ hoti. Appiye pana te vuttappakāre satte ca saṅkhāre ca labhitvā sacepissa te amanāpā honti, tathāpi kilesānaṃ viparītavuttitāya ‘‘ṭhapetvā maṃ ko añño evarūpassa lābhī’’ti issaṃ vā karoti, yācito tāvakālikampi adadamāno macchariyaṃ vā karoti. Evaṃ ubhayampi appiyasattasaṅkhāranidānaṃ hoti.

    ឆន្ទនិទានន្តិ ឯត្ថ បរិយេសនឆន្ទោ, បដិលាភឆន្ទោ, បរិភោគឆន្ទោ, សន្និធិឆន្ទោ, វិស្សជ្ជនឆន្ទោតិ បញ្ចវិធោ ឆន្ទោ។

    Chandanidānanti ettha pariyesanachando, paṭilābhachando, paribhogachando, sannidhichando, vissajjanachandoti pañcavidho chando.

    កតមោ បរិយេសនឆន្ទោ? ឥធេកច្ចោ អតិត្តោ ឆន្ទជាតោ រូបំ បរិយេសតិ, សទ្ទំ។ គន្ធំ។ រសំ។ ផោដ្ឋព្ពំ បរិយេសតិ, ធនំ បរិយេសតិ។ អយំ បរិយេសនឆន្ទោ។

    Katamo pariyesanachando? Idhekacco atitto chandajāto rūpaṃ pariyesati, saddaṃ. Gandhaṃ. Rasaṃ. Phoṭṭhabbaṃ pariyesati, dhanaṃ pariyesati. Ayaṃ pariyesanachando.

    កតមោ បដិលាភឆន្ទោ? ឥធេកច្ចោ អតិត្តោ ឆន្ទជាតោ រូបំ បដិលភតិ, សទ្ទំ។ គន្ធំ។ រសំ។ ផោដ្ឋព្ពំ បដិលភតិ, ធនំ បដិលភតិ។ អយំ បដិលាភឆន្ទោ។

    Katamo paṭilābhachando? Idhekacco atitto chandajāto rūpaṃ paṭilabhati, saddaṃ. Gandhaṃ. Rasaṃ. Phoṭṭhabbaṃ paṭilabhati, dhanaṃ paṭilabhati. Ayaṃ paṭilābhachando.

    កតមោ បរិភោគឆន្ទោ? ឥធេកច្ចោ អតិត្តោ ឆន្ទជាតោ រូបំ បរិភុញ្ជតិ, សទ្ទំ។ គន្ធំ។ រសំ។ ផោដ្ឋព្ពំ បរិភុញ្ជតិ, ធនំ បរិភុញ្ជតិ។ អយំ បរិភោគឆន្ទោ។

    Katamo paribhogachando? Idhekacco atitto chandajāto rūpaṃ paribhuñjati, saddaṃ. Gandhaṃ. Rasaṃ. Phoṭṭhabbaṃ paribhuñjati, dhanaṃ paribhuñjati. Ayaṃ paribhogachando.

    កតមោ សន្និធិឆន្ទោ? ឥធេកច្ចោ អតិត្តោ ឆន្ទជាតោ ធនសន្និចយំ ករោតិ ‘‘អាបទាសុ ភវិស្សតី’’តិ។ អយំ សន្និធិឆន្ទោ។

    Katamo sannidhichando? Idhekacco atitto chandajāto dhanasannicayaṃ karoti ‘‘āpadāsu bhavissatī’’ti. Ayaṃ sannidhichando.

    កតមោ វិស្សជ្ជនឆន្ទោ? ឥធេកច្ចោ អតិត្តោ ឆន្ទជាតោ ធនំ វិស្សជ្ជេតិ, ហត្ថារោហានំ, អស្សារោហានំ, រថិកានំ, ធនុគ្គហានំ – ‘‘ឥមេ មំ រក្ខិស្សន្តិ គោបិស្សន្តិ មមាយិស្សន្តិ សម្បរិវារយិស្សន្តី’’តិ។ អយំ វិស្សជ្ជនឆន្ទោ។ ឥមេ បញ្ច ឆន្ទា។ ឥធ តណ្ហាមត្តមេវ, តំ សន្ធាយ ឥទំ វុត្តំ។

    Katamo vissajjanachando? Idhekacco atitto chandajāto dhanaṃ vissajjeti, hatthārohānaṃ, assārohānaṃ, rathikānaṃ, dhanuggahānaṃ – ‘‘ime maṃ rakkhissanti gopissanti mamāyissanti samparivārayissantī’’ti. Ayaṃ vissajjanachando. Ime pañca chandā. Idha taṇhāmattameva, taṃ sandhāya idaṃ vuttaṃ.

    វិតក្កនិទានោតិ ឯត្ថ ‘‘លាភំ បដិច្ច វិនិច្ឆយោ’’តិ (ទី. និ. ២.១១០) ឯវំ វុត្តោ វិនិច្ឆយវិតក្កោ វិតក្កោ នាម។ វិនិច្ឆយោតិ ទ្វេ វិនិច្ឆយា តណ្ហាវិនិច្ឆយោ ច, ទិដ្ឋិវិនិច្ឆយោ ច។ អដ្ឋសតំ តណ្ហាវិចរិតំ តណ្ហាវិនិច្ឆយោ នាម។ ទ្វាសដ្ឋិ ទិដ្ឋិយោ ទិដ្ឋិវិនិច្ឆយោ នាមាតិ ឯវំ វុត្តតណ្ហាវិនិច្ឆយវសេន ហិ ឥដ្ឋានិដ្ឋបិយាប្បិយវវត្ថានំ ន ហោតិ។ តទេវ ហិ ឯកច្ចស្ស ឥដ្ឋំ ហោតិ, ឯកច្ចស្ស អនិដ្ឋំ បច្ចន្តរាជមជ្ឈិមទេសរាជូនំ គណ្ឌុប្បាទមិគមំសាទីសុ វិយ។ តស្មិំ បន តណ្ហាវិនិច្ឆយវិនិច្ឆិតេ បដិលទ្ធវត្ថុស្មិំ ‘‘ឯត្តកំ រូបស្ស ភវិស្សតិ, ឯត្តកំ សទ្ទស្ស, ឯត្តកំ គន្ធស្ស, ឯត្តកំ រសស្ស, ឯត្តកំ ផោដ្ឋព្ពស្ស ភវិស្សតិ, ឯត្តកំ មយ្ហំ ភវិស្សតិ, ឯត្តកំ បរស្ស ភវិស្សតិ, ឯត្តកំ និទហិស្សាមិ, ឯត្តកំ បរស្ស ទស្សាមី’’តិ វវត្ថានំ វិតក្កវិនិច្ឆយេន ហោតិ។ តេនាហ ‘‘ឆន្ទោ ខោ, ទេវានមិន្ទ, វិតក្កនិទានោ’’តិ។

    Vitakkanidānoti ettha ‘‘lābhaṃ paṭicca vinicchayo’’ti (dī. ni. 2.110) evaṃ vutto vinicchayavitakko vitakko nāma. Vinicchayoti dve vinicchayā taṇhāvinicchayo ca, diṭṭhivinicchayo ca. Aṭṭhasataṃ taṇhāvicaritaṃ taṇhāvinicchayo nāma. Dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo diṭṭhivinicchayo nāmāti evaṃ vuttataṇhāvinicchayavasena hi iṭṭhāniṭṭhapiyāppiyavavatthānaṃ na hoti. Tadeva hi ekaccassa iṭṭhaṃ hoti, ekaccassa aniṭṭhaṃ paccantarājamajjhimadesarājūnaṃ gaṇḍuppādamigamaṃsādīsu viya. Tasmiṃ pana taṇhāvinicchayavinicchite paṭiladdhavatthusmiṃ ‘‘ettakaṃ rūpassa bhavissati, ettakaṃ saddassa, ettakaṃ gandhassa, ettakaṃ rasassa, ettakaṃ phoṭṭhabbassa bhavissati, ettakaṃ mayhaṃ bhavissati, ettakaṃ parassa bhavissati, ettakaṃ nidahissāmi, ettakaṃ parassa dassāmī’’ti vavatthānaṃ vitakkavinicchayena hoti. Tenāha ‘‘chando kho, devānaminda, vitakkanidāno’’ti.

    បបញ្ចសញ្ញាសង្ខានិទានោតិ តយោ បបញ្ចា តណ្ហាបបញ្ចោ, មានបបញ្ចោ, ទិដ្ឋិបបញ្ចោតិ។ តត្ថ អដ្ឋសតតណ្ហាវិចរិតំ តណ្ហាបបញ្ចោ នាម។ នវវិធោ មានោ មានបបញ្ចោ នាម។ ទ្វាសដ្ឋិ ទិដ្ឋិយោ ទិដ្ឋិបបញ្ចោ នាម។ តេសុ ឥធ តណ្ហាបបញ្ចោ អធិប្បេតោ។ កេនដ្ឋេន បបញ្ចោ? មត្តបមត្តាការបាបនដ្ឋេន បបញ្ចោ។ តំសម្បយុត្តា សញ្ញា បបញ្ចសញ្ញា។ សង្ខា វុច្ចតិ កោដ្ឋាសោ ‘‘សញ្ញានិទានា ហិ បបញ្ចសង្ខា’’តិអាទីសុ វិយ។ ឥតិ បបញ្ចសញ្ញាសង្ខានិទានោតិ បបញ្ចសញ្ញាកោដ្ឋាសនិទានោ វិតក្កោតិ អត្ថោ។

    Papañcasaññāsaṅkhānidānoti tayo papañcā taṇhāpapañco, mānapapañco, diṭṭhipapañcoti. Tattha aṭṭhasatataṇhāvicaritaṃ taṇhāpapañco nāma. Navavidho māno mānapapañco nāma. Dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo diṭṭhipapañco nāma. Tesu idha taṇhāpapañco adhippeto. Kenaṭṭhena papañco? Mattapamattākārapāpanaṭṭhena papañco. Taṃsampayuttā saññā papañcasaññā. Saṅkhā vuccati koṭṭhāso ‘‘saññānidānā hi papañcasaṅkhā’’tiādīsu viya. Iti papañcasaññāsaṅkhānidānoti papañcasaññākoṭṭhāsanidāno vitakkoti attho.

    បបញ្ចសញ្ញាសង្ខានិរោធសារុប្បគាមិនិន្តិ ឯតិស្សា បបញ្ចសញ្ញាសង្ខាយ ខយា និរោធោ វូបសមោ, តស្ស សារុប្បញ្ចេវ តត្ថ គាមិនិំ ចាតិ សហ វិបស្សនាយ មគ្គំ បុច្ឆតិ។

    Papañcasaññāsaṅkhānirodhasāruppagāmininti etissā papañcasaññāsaṅkhāya khayā nirodho vūpasamo, tassa sāruppañceva tattha gāminiṃ cāti saha vipassanāya maggaṃ pucchati.

    វេទនាកម្មដ្ឋានវណ្ណនា

    Vedanākammaṭṭhānavaṇṇanā

    ៣៥៩. អថស្ស ភគវា សោមនស្សំបាហន្តិ តិស្សោ វេទនា អារភិ។ កិំ បន ភគវតា បុច្ឆិតំ កថិតំ, អបុច្ឆិតំ, សានុសន្ធិកំ, អននុសន្ធិកន្តិ? បុច្ឆិតមេវ កថិតំ, នោ អបុច្ឆិតំ, សានុសន្ធិកមេវ, នោ អននុសន្ធិកំ។ ទេវតានញ្ហិ រូបតោ អរូបំ បាកដតរំ, អរូបេបិ វេទនា បាកដតរា។ កស្មា? ទេវតានញ្ហិ ករជកាយំ សុខុមំ, កម្មជំ ពលវំ, ករជកាយស្ស សុខុមត្តា, កម្មជស្ស ពលវត្តា ឯកាហារម្បិ អតិក្កមិត្វា ន តិដ្ឋន្តិ, ឧណ្ហបាសាណេ ឋបិតសប្បិបិណ្ឌិ វិយ វិលីយន្តីតិ សព្ពំ ព្រហ្មជាលេ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។ តស្មា ភគវា សក្កស្ស តិស្សោ វេទនា អារភិ។ ទុវិធញ្ហិ កម្មដ្ឋានំ – រូបកម្មដ្ឋានំ, អរូបកម្មដ្ឋានញ្ច។ រូបបរិគ្គហោ, អរូបបរិគ្គហោតិបិ ឯតទេវ វុច្ចតិ។ តត្ថ ភគវា យស្ស រូបំ បាកដំ, តស្ស សង្ខេបមនសិការវសេន វា វិត្ថារមនសិការវសេន វា ចតុធាតុវវត្ថានំ វិត្ថារេន្តោ រូបកម្មដ្ឋានំ កថេតិ។ យស្ស អរូបំ បាកដំ, តស្ស អរូបកម្មដ្ឋានំ កថេតិ។ កថេន្តោ ច តស្ស វត្ថុភូតំ រូបកម្មដ្ឋានំ ទស្សេត្វាវ កថេតិ, ទេវានំ បន អរូបកម្មដ្ឋានំ បាកដន្តិ អរូបកម្មដ្ឋានវសេន វេទនា អារភិ។

    359. Athassa bhagavā somanassaṃpāhanti tisso vedanā ārabhi. Kiṃ pana bhagavatā pucchitaṃ kathitaṃ, apucchitaṃ, sānusandhikaṃ, ananusandhikanti? Pucchitameva kathitaṃ, no apucchitaṃ, sānusandhikameva, no ananusandhikaṃ. Devatānañhi rūpato arūpaṃ pākaṭataraṃ, arūpepi vedanā pākaṭatarā. Kasmā? Devatānañhi karajakāyaṃ sukhumaṃ, kammajaṃ balavaṃ, karajakāyassa sukhumattā, kammajassa balavattā ekāhārampi atikkamitvā na tiṭṭhanti, uṇhapāsāṇe ṭhapitasappipiṇḍi viya vilīyantīti sabbaṃ brahmajāle vuttanayeneva veditabbaṃ. Tasmā bhagavā sakkassa tisso vedanā ārabhi. Duvidhañhi kammaṭṭhānaṃ – rūpakammaṭṭhānaṃ, arūpakammaṭṭhānañca. Rūpapariggaho, arūpapariggahotipi etadeva vuccati. Tattha bhagavā yassa rūpaṃ pākaṭaṃ, tassa saṅkhepamanasikāravasena vā vitthāramanasikāravasena vā catudhātuvavatthānaṃ vitthārento rūpakammaṭṭhānaṃ katheti. Yassa arūpaṃ pākaṭaṃ, tassa arūpakammaṭṭhānaṃ katheti. Kathento ca tassa vatthubhūtaṃ rūpakammaṭṭhānaṃ dassetvāva katheti, devānaṃ pana arūpakammaṭṭhānaṃ pākaṭanti arūpakammaṭṭhānavasena vedanā ārabhi.

    តិវិធោ ហិ អរូបកម្មដ្ឋានេ អភិនិវេសោ – ផស្សវសេន, វេទនាវសេន, ចិត្តវសេនាតិ។ កថំ? ឯកច្ចស្ស ហិ សង្ខិត្តេន វា វិត្ថារេន វា បរិគ្គហិតេ រូបកម្មដ្ឋានេ តស្មិំ អារម្មណេ ចិត្តចេតសិកានំ បឋមាភិនិបាតោ តំ អារម្មណំ ផុសន្តោ ឧប្បជ្ជមានោ ផស្សោ បាកដោ ហោតិ។ ឯកច្ចស្ស តំ អារម្មណំ អនុភវន្តី ឧប្បជ្ជមានា វេទនា បាកដា ហោតិ។ ឯកច្ចស្ស តំ អារម្មណំ បរិគ្គហេត្វា តំ វិជានន្តំ ឧប្បជ្ជមានំ វិញ្ញាណំ បាកដំ ហោតិ។

    Tividho hi arūpakammaṭṭhāne abhiniveso – phassavasena, vedanāvasena, cittavasenāti. Kathaṃ? Ekaccassa hi saṅkhittena vā vitthārena vā pariggahite rūpakammaṭṭhāne tasmiṃ ārammaṇe cittacetasikānaṃ paṭhamābhinipāto taṃ ārammaṇaṃ phusanto uppajjamāno phasso pākaṭo hoti. Ekaccassa taṃ ārammaṇaṃ anubhavantī uppajjamānā vedanā pākaṭā hoti. Ekaccassa taṃ ārammaṇaṃ pariggahetvā taṃ vijānantaṃ uppajjamānaṃ viññāṇaṃ pākaṭaṃ hoti.

    តត្ថ យស្ស ផស្សោ បាកដោ ហោតិ, សោបិ ន កេវលំ ផស្សោវ ឧប្បជ្ជតិ, តេន សទ្ធិំ តទេវ អារម្មណំ អនុភវមានា វេទនាបិ ឧប្បជ្ជតិ, សញ្ជានមានា សញ្ញាបិ, ចេតយមានា ចេតនាបិ, វិជានមានំ វិញ្ញាណម្បិ ឧប្បជ្ជតីតិ ផស្សបញ្ចមកេយេវ បរិគ្គណ្ហាតិ។ យស្ស វេទនា បាកដា ហោតិ, សោបិ ន កេវលំ វេទនាវ ឧប្បជ្ជតិ, តាយ សទ្ធិំ តទេវ អារម្មណំ ផុសមានោ ផស្សោបិ ឧប្បជ្ជតិ, សញ្ជានមានា សញ្ញាបិ, ចេតយមានា ចេតនាបិ, វិជានមានំ វិញ្ញាណម្បិ ឧប្បជ្ជតីតិ ផស្សបញ្ចមកេយេវ បរិគ្គណ្ហាតិ។ យស្ស វិញ្ញាណំ បាកដំ ហោតិ, សោបិ ន កេវលំ វិញ្ញាណមេវ ឧប្បជ្ជតិ, តេន សទ្ធិំ តទេវារម្មណំ ផុសមានោ ផស្សោបិ ឧប្បជ្ជតិ, អនុភវមានា វេទនាបិ, សញ្ជានមានា សញ្ញាបិ, ចេតយមានា ចេតនាបិ ឧប្បជ្ជតីតិ ផស្សបញ្ចមកេយេវ បរិគ្គណ្ហាតិ។

    Tattha yassa phasso pākaṭo hoti, sopi na kevalaṃ phassova uppajjati, tena saddhiṃ tadeva ārammaṇaṃ anubhavamānā vedanāpi uppajjati, sañjānamānā saññāpi, cetayamānā cetanāpi, vijānamānaṃ viññāṇampi uppajjatīti phassapañcamakeyeva pariggaṇhāti. Yassa vedanā pākaṭā hoti, sopi na kevalaṃ vedanāva uppajjati, tāya saddhiṃ tadeva ārammaṇaṃ phusamāno phassopi uppajjati, sañjānamānā saññāpi, cetayamānā cetanāpi, vijānamānaṃ viññāṇampi uppajjatīti phassapañcamakeyeva pariggaṇhāti. Yassa viññāṇaṃ pākaṭaṃ hoti, sopi na kevalaṃ viññāṇameva uppajjati, tena saddhiṃ tadevārammaṇaṃ phusamāno phassopi uppajjati, anubhavamānā vedanāpi, sañjānamānā saññāpi, cetayamānā cetanāpi uppajjatīti phassapañcamakeyeva pariggaṇhāti.

    សោ ‘‘ឥមេ ផស្សបញ្ចមកា ធម្មា កិំ និស្សិតា’’តិ ឧបធារេន្តោ ‘‘វត្ថុនិស្សិតា’’តិ បជានាតិ។ វត្ថុ នាម ករជកាយោ, យំ សន្ធាយ វុត្តំ – ‘‘ឥទញ្ច បន មេ វិញ្ញាណំ ឯត្ថ សិតំ ឯត្ថ បដិពទ្ធ’’ន្តិ។ សោ អត្ថតោ ភូតានិ ចេវ ឧបាទារូបានិ ច។ ឯវមេត្ថ វត្ថុ រូបំ, ផស្សបញ្ចមកា នាមន្តិ នាមរូបមត្តមេវ បស្សតិ។ រូបញ្ចេត្ថ រូបក្ខន្ធោ, នាមំ ចត្តារោ អរូបិនោ ខន្ធាតិ បញ្ចក្ខន្ធមត្តំ ហោតិ។ នាមរូបវិនិមុត្តា ហិ បញ្ចក្ខន្ធា, បញ្ចក្ខន្ធវិនិមុត្តំ វា នាមរូបំ នត្ថិ។ សោ ‘‘ឥមេ បញ្ចក្ខន្ធា កិំ ហេតុកា’’តិ ឧបបរិក្ខន្តោ ‘‘អវិជ្ជាទិហេតុកា’’តិ បស្សតិ។ តតោ ‘‘បច្ចយោ ចេវ បច្ចយុប្បន្នញ្ច ឥទំ, អញ្ញោ សត្តោ វា បុគ្គលោ វា នត្ថិ, សុទ្ធសង្ខារបុញ្ជមត្តមេវា’’តិ សប្បច្ចយនាមរូបវសេន តិលក្ខណំ អារោបេត្វា វិបស្សនាបដិបាដិយា ‘‘អនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា’’តិ សម្មសន្តោ វិចរតិ , សោ អជ្ជ អជ្ជាតិ បដិវេធំ អាកង្ខមានោ តថារូបេ ទិវសេ ឧតុសប្បាយំ, បុគ្គលសប្បាយំ, ភោជនសប្បាយំ, ធម្មសវនសប្បាយំ វា លភិត្វា ឯកបល្លង្កេន និសិន្នោវ វិបស្សនំ មត្ថកំ បាបេត្វា អរហត្តេ បតិដ្ឋាតិ។ ឯវមិមេសម្បិ តិណ្ណំ ជនានំ យាវ អរហត្តា កម្មដ្ឋានំ កថិតំ ហោតិ។

    So ‘‘ime phassapañcamakā dhammā kiṃ nissitā’’ti upadhārento ‘‘vatthunissitā’’ti pajānāti. Vatthu nāma karajakāyo, yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘idañca pana me viññāṇaṃ ettha sitaṃ ettha paṭibaddha’’nti. So atthato bhūtāni ceva upādārūpāni ca. Evamettha vatthu rūpaṃ, phassapañcamakā nāmanti nāmarūpamattameva passati. Rūpañcettha rūpakkhandho, nāmaṃ cattāro arūpino khandhāti pañcakkhandhamattaṃ hoti. Nāmarūpavinimuttā hi pañcakkhandhā, pañcakkhandhavinimuttaṃ vā nāmarūpaṃ natthi. So ‘‘ime pañcakkhandhā kiṃ hetukā’’ti upaparikkhanto ‘‘avijjādihetukā’’ti passati. Tato ‘‘paccayo ceva paccayuppannañca idaṃ, añño satto vā puggalo vā natthi, suddhasaṅkhārapuñjamattamevā’’ti sappaccayanāmarūpavasena tilakkhaṇaṃ āropetvā vipassanāpaṭipāṭiyā ‘‘aniccaṃ dukkhaṃ anattā’’ti sammasanto vicarati , so ajja ajjāti paṭivedhaṃ ākaṅkhamāno tathārūpe divase utusappāyaṃ, puggalasappāyaṃ, bhojanasappāyaṃ, dhammasavanasappāyaṃ vā labhitvā ekapallaṅkena nisinnova vipassanaṃ matthakaṃ pāpetvā arahatte patiṭṭhāti. Evamimesampi tiṇṇaṃ janānaṃ yāva arahattā kammaṭṭhānaṃ kathitaṃ hoti.

    ឥធ បន ភគវា អរូបកម្មដ្ឋានំ កថេន្តោ វេទនាសីសេន កថេសិ។ ផស្សវសេន ហិ វិញ្ញាណវសេន វា កថិយមានំ ឯតស្ស ន បាកដំ ហោតិ, អន្ធការំ វិយ ខាយតិ។ វេទនាវសេន បន បាកដំ ហោតិ។ កស្មា? វេទនានំ ឧប្បត្តិយា បាកដតាយ។ សុខទុក្ខវេទនានញ្ហិ ឧប្បត្តិ បាកដា។ យទា សុខំ ឧប្បជ្ជតិ, តទា សកលំ សរីរំ ខោភេន្តំ មទ្ទន្តំ ផរមានំ អភិសន្ទយមានំ សតធោតសប្បិំ ខាទាបយន្តំ វិយ, សតបាកតេលំ មក្ខយមានំ វិយ, ឃដសហស្សេន បរិឡាហំ និព្ពាបយមានំ វិយ, ‘‘អហោ សុខំ, អហោ សុខ’’ន្តិ វាចំ និច្ឆារយមានមេវ ឧប្បជ្ជតិ។ យទា ទុក្ខំ ឧប្បជ្ជតិ, តទា សកលសរីរំ ខោភេន្តំ មទ្ទន្តំ ផរមានំ អភិសន្ទយមានំ តត្តផាលំ បវេសេន្តំ វិយ, វិលីនតម្ពលោហេន អាសិញ្ចន្តំ វិយ, សុក្ខតិណវនប្បតិម្ហិ អរញ្ញេ ទារុឧក្កាកលាបំ ខិបមានំ វិយ ‘‘អហោ ទុក្ខំ, អហោ ទុក្ខ’’ន្តិ វិប្បលាបយមានមេវ ឧប្បជ្ជតិ។ ឥតិ សុខទុក្ខវេទនានំ ឧប្បត្តិ បាកដា ហោតិ។

    Idha pana bhagavā arūpakammaṭṭhānaṃ kathento vedanāsīsena kathesi. Phassavasena hi viññāṇavasena vā kathiyamānaṃ etassa na pākaṭaṃ hoti, andhakāraṃ viya khāyati. Vedanāvasena pana pākaṭaṃ hoti. Kasmā? Vedanānaṃ uppattiyā pākaṭatāya. Sukhadukkhavedanānañhi uppatti pākaṭā. Yadā sukhaṃ uppajjati, tadā sakalaṃ sarīraṃ khobhentaṃ maddantaṃ pharamānaṃ abhisandayamānaṃ satadhotasappiṃ khādāpayantaṃ viya, satapākatelaṃ makkhayamānaṃ viya, ghaṭasahassena pariḷāhaṃ nibbāpayamānaṃ viya, ‘‘aho sukhaṃ, aho sukha’’nti vācaṃ nicchārayamānameva uppajjati. Yadā dukkhaṃ uppajjati, tadā sakalasarīraṃ khobhentaṃ maddantaṃ pharamānaṃ abhisandayamānaṃ tattaphālaṃ pavesentaṃ viya, vilīnatambalohena āsiñcantaṃ viya, sukkhatiṇavanappatimhi araññe dāruukkākalāpaṃ khipamānaṃ viya ‘‘aho dukkhaṃ, aho dukkha’’nti vippalāpayamānameva uppajjati. Iti sukhadukkhavedanānaṃ uppatti pākaṭā hoti.

    អទុក្ខមសុខា បន ទុទ្ទីបនា អន្ធការេន វិយ អភិភូតា។ សា សុខទុក្ខានំ អបគមេ សាតាសាតបដិក្ខេបវសេន មជ្ឈត្តាការភូតា អទុក្ខមសុខា វេទនាតិ នយតោ គណ្ហន្តស្ស បាកដា ហោតិ។ យថា កិំ? យថា អន្តរា បិដ្ឋិបាសាណំ អារុហិត្វា បលាតស្ស មិគស្ស អនុបទំ គច្ឆន្តោ មិគលុទ្ទកោ បិដ្ឋិបាសាណស្ស ឱរភាគេបិ បរភាគេបិ បទំ ទិស្វា មជ្ឈេ អបស្សន្តោបិ ‘‘ឥតោ អារុឡ្ហោ, ឥតោ ឱរុឡ្ហោ, មជ្ឈេ បិដ្ឋិបាសាណេ ឥមិនា បទេសេន គតោ ភវិស្សតី’’តិ នយតោ ជានាតិ ។ ឯវំ អារុឡ្ហដ្ឋានេ បទំ វិយ ហិ សុខវេទនាយ ឧប្បត្តិ បាកដា ហោតិ, ឱរុឡ្ហដ្ឋានេ បទំ វិយ ទុក្ខវេទនាយ ឧប្បត្តិ បាកដា ហោតិ, ឥតោ អារុយ្ហ, ឥតោ ឱរុយ្ហ, មជ្ឈេ ឯវំ គតោតិ នយតោ គហណំ វិយ សុខទុក្ខានំ អបគមេ សាតាសាតបដិក្ខេបវសេន មជ្ឈត្តាការភូតា អទុក្ខមសុខា វេទនាតិ នយតោ គណ្ហន្តស្ស បាកដា ហោតិ។ ឯវំ ភគវា បឋមំ រូបកម្មដ្ឋានំ កថេត្វា បច្ឆា អរូបកម្មដ្ឋានំ វេទនាវសេន និវត្តេត្វា ទស្សេសិ។

    Adukkhamasukhā pana duddīpanā andhakārena viya abhibhūtā. Sā sukhadukkhānaṃ apagame sātāsātapaṭikkhepavasena majjhattākārabhūtā adukkhamasukhā vedanāti nayato gaṇhantassa pākaṭā hoti. Yathā kiṃ? Yathā antarā piṭṭhipāsāṇaṃ āruhitvā palātassa migassa anupadaṃ gacchanto migaluddako piṭṭhipāsāṇassa orabhāgepi parabhāgepi padaṃ disvā majjhe apassantopi ‘‘ito āruḷho, ito oruḷho, majjhe piṭṭhipāsāṇe iminā padesena gato bhavissatī’’ti nayato jānāti . Evaṃ āruḷhaṭṭhāne padaṃ viya hi sukhavedanāya uppatti pākaṭā hoti, oruḷhaṭṭhāne padaṃ viya dukkhavedanāya uppatti pākaṭā hoti, ito āruyha, ito oruyha, majjhe evaṃ gatoti nayato gahaṇaṃ viya sukhadukkhānaṃ apagame sātāsātapaṭikkhepavasena majjhattākārabhūtā adukkhamasukhā vedanāti nayato gaṇhantassa pākaṭā hoti. Evaṃ bhagavā paṭhamaṃ rūpakammaṭṭhānaṃ kathetvā pacchā arūpakammaṭṭhānaṃ vedanāvasena nivattetvā dassesi.

    ន កេវលញ្ច ឥធេវ ឯវំ ទស្សេសិ, មហាសតិបដ្ឋានេ, មជ្ឈិមនិកាយម្ហិ សតិបដ្ឋានេ, ចូឡតណ្ហាសង្ខយេ, មហាតណ្ហាសង្ខយេ, ចូឡវេទល្លសុត្តេ, មហាវេទល្លសុត្តេ, រដ្ឋបាលសុត្តេ, មាគណ្ឌិយសុត្តេ, ធាតុវិភង្គេ, អានេញ្ជសប្បាយេ, សកលេ វេទនាសំយុត្តេតិ ឯវំ អនេកេសុ សុត្តន្តេសុ បឋមំ រូបកម្មដ្ឋានំ កថេត្វា បច្ឆា អរូបកម្មដ្ឋានំ វេទនាវសេន និវត្តេត្វា ទស្សេសិ។ យថា ច តេសុ តេសុ, ឯវំ ឥមស្មិម្បិ សក្កបញ្ហេ បឋមំ រូបកម្មដ្ឋានំ កថេត្វា បច្ឆា អរូបកម្មដ្ឋានំ វេទនាវសេន និវត្តេត្វា ទស្សេសិ។ រូបកម្មដ្ឋានំ បនេត្ថ វេទនាយ អារម្មណមត្តកំយេវ សង្ខិត្តំ, តស្មា បាឡិយំ នារុឡ្ហំ ភវិស្សតិ។

    Na kevalañca idheva evaṃ dassesi, mahāsatipaṭṭhāne, majjhimanikāyamhi satipaṭṭhāne, cūḷataṇhāsaṅkhaye, mahātaṇhāsaṅkhaye, cūḷavedallasutte, mahāvedallasutte, raṭṭhapālasutte, māgaṇḍiyasutte, dhātuvibhaṅge, āneñjasappāye, sakale vedanāsaṃyutteti evaṃ anekesu suttantesu paṭhamaṃ rūpakammaṭṭhānaṃ kathetvā pacchā arūpakammaṭṭhānaṃ vedanāvasena nivattetvā dassesi. Yathā ca tesu tesu, evaṃ imasmimpi sakkapañhe paṭhamaṃ rūpakammaṭṭhānaṃ kathetvā pacchā arūpakammaṭṭhānaṃ vedanāvasena nivattetvā dassesi. Rūpakammaṭṭhānaṃ panettha vedanāya ārammaṇamattakaṃyeva saṅkhittaṃ, tasmā pāḷiyaṃ nāruḷhaṃ bhavissati.

    ៣៦០. អរូបកម្មដ្ឋានេ យំ តស្ស បាកដំ វេទនាវសេន អភិនិវេសមុខំ, តមេវ ទស្សេតុំ សោមនស្សំបាហំ, ទេវានមិន្ទាតិអាទិមាហ។ តត្ថ ទុវិធេនាតិ ទ្វិវិធេន, ទ្វីហិ កោដ្ឋាសេហីតិ អត្ថោ។ ឯវរូបំ សោមនស្សំ ន សេវិតព្ពន្តិ ឯវរូបំ គេហសិតសោមនស្សំ ន សេវិតព្ពំ។ គេហសិតសោមនស្សំ នាម ‘‘តត្ថ កតមានិ ឆ គេហសិតានិ សោមនស្សានិ? ចក្ខុវិញ្ញេយ្យានំ រូបានំ ឥដ្ឋានំ កន្តានំ មនាបានំ មនោរមានំ លោកាមិសបដិសំយុត្តានំ បដិលាភំ វា បដិលាភតោ សមនុបស្សតោ, បុព្ពេ វា បដិលទ្ធបុព្ពំ អតីតំ និរុទ្ធំ វិបរិណតំ សមនុស្សរតោ ឧប្បជ្ជតិ សោមនស្សំ, យំ ឯវរូបំ សោមនស្សំ, ឥទំ វុច្ចតិ គេហសិតំ សោមនស្ស’’ន្តិ ឯវំ ឆសុ ទ្វារេសុ វុត្តកាមគុណនិស្សិតំ សោមនស្សំ (ម. និ. ៣.៣០៦)។

    360. Arūpakammaṭṭhāne yaṃ tassa pākaṭaṃ vedanāvasena abhinivesamukhaṃ, tameva dassetuṃ somanassaṃpāhaṃ, devānamindātiādimāha. Tattha duvidhenāti dvividhena, dvīhi koṭṭhāsehīti attho. Evarūpaṃ somanassaṃ na sevitabbanti evarūpaṃ gehasitasomanassaṃ na sevitabbaṃ. Gehasitasomanassaṃ nāma ‘‘tattha katamāni cha gehasitāni somanassāni? Cakkhuviññeyyānaṃ rūpānaṃ iṭṭhānaṃ kantānaṃ manāpānaṃ manoramānaṃ lokāmisapaṭisaṃyuttānaṃ paṭilābhaṃ vā paṭilābhato samanupassato, pubbe vā paṭiladdhapubbaṃ atītaṃ niruddhaṃ vipariṇataṃ samanussarato uppajjati somanassaṃ, yaṃ evarūpaṃ somanassaṃ, idaṃ vuccati gehasitaṃ somanassa’’nti evaṃ chasu dvāresu vuttakāmaguṇanissitaṃ somanassaṃ (ma. ni. 3.306).

    ឯវរូបំ សោមនស្សំ សេវិតព្ពន្តិ ឯវរូបំ នេក្ខម្មសិតំ សោមនស្សំ សេវិតព្ពំ។ នេក្ខម្មសិតំ សោមនស្សំ នាម – ‘‘តត្ថ កតមានិ ឆ នេក្ខម្មសិតានិ សោមនស្សានិ? រូបានំ ត្វេវ អនិច្ចតំ វិទិត្វា វិបរិណាមវិរាគនិរោធំ បុព្ពេ ចេវ រូបា ឯតរហិ ច សព្ពេ តេ រូបា អនិច្ចា, ទុក្ខា, វិបរិណាមធម្មាតិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ បស្សតោ ឧប្បជ្ជតិ សោមនស្សំ, យំ ឯវរូបំ សោមនស្សំ, ឥទំ វុច្ចតិ នេក្ខម្មសិតំ សោមនស្ស’’ន្តិ (ម. និ. ៣.៣០៨) ឯវំ ឆសុ ទ្វារេសុ ឥដ្ឋារម្មណេ អាបាថគតេ អនិច្ចាទិវសេន វិបស្សនំ បដ្ឋបេត្វា ឧស្សុក្កាបេតុំ សក្កោន្តស្ស ‘‘ឧស្សុក្កិតា មេ វិបស្សនា’’តិ សោមនស្សជាតស្ស ឧប្បន្នំ សោមនស្សំ។ សេវិតព្ពន្តិ ឥទំ នេក្ខម្មវសេន, វិបស្សនាវសេន, អនុស្សតិវសេន, បឋមជ្ឈានាទិវសេន ច ឧប្បជ្ជនកសោមនស្សំ សេវិតព្ពំ នាម។

    Evarūpaṃsomanassaṃ sevitabbanti evarūpaṃ nekkhammasitaṃ somanassaṃ sevitabbaṃ. Nekkhammasitaṃ somanassaṃ nāma – ‘‘tattha katamāni cha nekkhammasitāni somanassāni? Rūpānaṃ tveva aniccataṃ viditvā vipariṇāmavirāganirodhaṃ pubbe ceva rūpā etarahi ca sabbe te rūpā aniccā, dukkhā, vipariṇāmadhammāti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya passato uppajjati somanassaṃ, yaṃ evarūpaṃ somanassaṃ, idaṃ vuccati nekkhammasitaṃ somanassa’’nti (ma. ni. 3.308) evaṃ chasu dvāresu iṭṭhārammaṇe āpāthagate aniccādivasena vipassanaṃ paṭṭhapetvā ussukkāpetuṃ sakkontassa ‘‘ussukkitā me vipassanā’’ti somanassajātassa uppannaṃ somanassaṃ. Sevitabbanti idaṃ nekkhammavasena, vipassanāvasena, anussativasena, paṭhamajjhānādivasena ca uppajjanakasomanassaṃ sevitabbaṃ nāma.

    តត្ថ យំ ចេ សវិតក្កំ សវិចារន្តិ តស្មិម្បិ នេក្ខម្មសិតេ សោមនស្សេ យំ នេក្ខម្មវសេន, វិបស្សនាវសេន, អនុស្សតិវសេន, បឋមជ្ឈានវសេន ច ឧប្បន្នំ សវិតក្កំ សវិចារំ សោមនស្សន្តិ ជានេយ្យ។ យំ ចេ អវិតក្កំ អវិចារន្តិ យំ បន ទុតិយតតិយជ្ឈានវសេន ឧប្បន្នំ អវិតក្កំ អវិចារំ សោមនស្សន្តិ ជានេយ្យ។ យេ អវិតក្កេ អវិចារេ, តេ បណីតតរេតិ ឯតេសុបិ ទ្វីសុ យំ អវិតក្កំ អវិចារំ, តំ បណីតតរន្តិ អត្ថោ។

    Tattha yaṃ ce savitakkaṃ savicāranti tasmimpi nekkhammasite somanasse yaṃ nekkhammavasena, vipassanāvasena, anussativasena, paṭhamajjhānavasena ca uppannaṃ savitakkaṃ savicāraṃ somanassanti jāneyya. Yaṃ ce avitakkaṃ avicāranti yaṃ pana dutiyatatiyajjhānavasena uppannaṃ avitakkaṃ avicāraṃ somanassanti jāneyya. Ye avitakke avicāre, te paṇītatareti etesupi dvīsu yaṃ avitakkaṃ avicāraṃ, taṃ paṇītataranti attho.

    ឥមិនា កិំ កថិតំ ហោតិ? ទ្វិន្នំ អរហត្តំ កថិតំ។ កថំ? ឯកោ កិរ ភិក្ខុ សវិតក្កសវិចារេ សោមនស្សេ វិបស្សនំ បដ្ឋបេត្វា ‘‘ឥទំ សោមនស្សំ កិំ និស្សិត’’ន្តិ ឧបធារេន្តោ ‘‘វត្ថុនិស្សិត’’ន្តិ បជានាតីតិ ផស្សបញ្ចមកេ វុត្តនយេនេវ អនុក្កមេន អរហត្តេ បតិដ្ឋាតិ។ ឯកោ អវិតក្កអវិចារេ សោមនស្សេ វិបស្សនំ បដ្ឋបេត្វា វុត្តនយេនេវ អរហត្តេ បតិដ្ឋាតិ។ តត្ថ អភិនិវិដ្ឋសោមនស្សេសុបិ សវិតក្កសវិចារតោ អវិតក្កអវិចារំ បណីតតរំ។ សវិតក្កសវិចារសោមនស្សវិបស្សនាតោបិ អវិតក្កអវិចារវិបស្សនា បណីតតរា។ សវិតក្កសវិចារសោមនស្សផលសមាបត្តិតោបិ អវិតក្កអវិចារសោមនស្សផលសមាបត្តិយេវ បណីតតរា។ តេនាហ ភគវា ‘‘យេ អវិតក្កេ អវិចារេ, តេ បណីតតរេ’’តិ។

    Iminā kiṃ kathitaṃ hoti? Dvinnaṃ arahattaṃ kathitaṃ. Kathaṃ? Eko kira bhikkhu savitakkasavicāre somanasse vipassanaṃ paṭṭhapetvā ‘‘idaṃ somanassaṃ kiṃ nissita’’nti upadhārento ‘‘vatthunissita’’nti pajānātīti phassapañcamake vuttanayeneva anukkamena arahatte patiṭṭhāti. Eko avitakkaavicāre somanasse vipassanaṃ paṭṭhapetvā vuttanayeneva arahatte patiṭṭhāti. Tattha abhiniviṭṭhasomanassesupi savitakkasavicārato avitakkaavicāraṃ paṇītataraṃ. Savitakkasavicārasomanassavipassanātopi avitakkaavicāravipassanā paṇītatarā. Savitakkasavicārasomanassaphalasamāpattitopi avitakkaavicārasomanassaphalasamāpattiyeva paṇītatarā. Tenāha bhagavā ‘‘ye avitakke avicāre, te paṇītatare’’ti.

    ៣៦១. ឯវរូបំ ទោមនស្សំ ន សេវិតព្ពន្តិ ឯវរូបំ គេហសិតទោមនស្សំ ន សេវិតព្ពំ។ គេហសិតទោមនស្សំ នាម – ‘‘តត្ថ កតមានិ ឆ គេហសិតានិ ទោមនស្សានិ? ចក្ខុវិញ្ញេយ្យានំ រូបានំ ឥដ្ឋានំ កន្តានំ មនាបានំ មនោរមានំ លោកាមិសបដិសំយុត្តានំ អប្បដិលាភំ វា អប្បដិលាភតោ សមនុបស្សតោ បុព្ពេ វា អបដិលទ្ធបុព្ពំ អតីតំ និរុទ្ធំ វិបរិណតំ សមនុស្សរតោ ឧប្បជ្ជតិ ទោមនស្សំ, យំ ឯវរូបំ ទោមនស្សំ, ឥទំ វុច្ចតិ គេហសិតទោមនស្ស’’ន្តិ (ម. និ. ៣.៣០៧)។ ឯវំ ឆសុ ទ្វារេសុ ឥដ្ឋារម្មណំ នានុភវិំ, នានុភវិស្សាមិ, នានុភវាមីតិ វិតក្កយតោ ឧប្បន្នំ កាមគុណនិស្សិតំ ទោមនស្សំ។

    361.Evarūpaṃdomanassaṃ na sevitabbanti evarūpaṃ gehasitadomanassaṃ na sevitabbaṃ. Gehasitadomanassaṃ nāma – ‘‘tattha katamāni cha gehasitāni domanassāni? Cakkhuviññeyyānaṃ rūpānaṃ iṭṭhānaṃ kantānaṃ manāpānaṃ manoramānaṃ lokāmisapaṭisaṃyuttānaṃ appaṭilābhaṃ vā appaṭilābhato samanupassato pubbe vā apaṭiladdhapubbaṃ atītaṃ niruddhaṃ vipariṇataṃ samanussarato uppajjati domanassaṃ, yaṃ evarūpaṃ domanassaṃ, idaṃ vuccati gehasitadomanassa’’nti (ma. ni. 3.307). Evaṃ chasu dvāresu iṭṭhārammaṇaṃ nānubhaviṃ, nānubhavissāmi, nānubhavāmīti vitakkayato uppannaṃ kāmaguṇanissitaṃ domanassaṃ.

    ឯវរូបំ ទោមនស្សំ សេវិតព្ពន្តិ ឯវរូបំ នេក្ខម្មសិតទោមនស្សំ សេវិតព្ពំ។ នេក្ខម្មសិតទោមនស្សំ នាម – ‘‘តត្ថ កតមានិ ឆ នេក្ខម្មសិតានិ ទោមនស្សានិ? រូបានំ ត្វេវ អនិច្ចតំ វិទិត្វា វិបរិណាមវិរាគនិរោធំ បុព្ពេ ចេវ រូបា ឯតរហិ ច សព្ពេ តេ រូបា អនិច្ចា, ទុក្ខា, វិបរិណាមធម្មាតិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្បប្បញ្ញាយ ទិស្វា អនុត្តរេសុ វិមោក្ខេសុ បិហំ ឧបដ្ឋាបេតិ ‘កុទាស្សុ នាមាហំ តទាយតនំ, ឧបសម្បជ្ជ វិហរិស្សាមិ, យទរិយា ឯតរហិ អាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរន្តី’តិ។ ឥតិ អនុត្តរេសុ វិមោក្ខេសុ បិហំ ឧបដ្ឋាបយតោ ឧប្បជ្ជតិ បិហបច្ចយា ទោមនស្សំ, យំ ឯវរូបំ ទោមនស្សំ, ឥទំ វុច្ចតិ នេក្ខម្មសិតទោមនស្ស’’ន្តិ (ម. និ. ៣.៣០៧) ឯវំ ឆសុ ទ្វារេសុ ឥដ្ឋារម្មណេ អាបាថគតេ អនុត្តរវិមោក្ខសង្ខាតអរិយផលធម្មេសុ បិហំ ឧបដ្ឋបេត្វា តទធិគមាយ អនិច្ចាទិវសេន វិបស្សនំ បដ្ឋបេត្វា ឧស្សុក្កាបេតុមសក្កោន្តស្ស ឥមម្បិ បក្ខំ, ឥមម្បិ មាសំ, ឥមម្បិ សំវច្ឆរំ វិបស្សនំ ឧស្សុក្កាបេត្វា អរិយភូមិំ បាបុណិតុំ នាសក្ខិន្តិ អនុសោចតោ ឧប្បន្នំ ទោមនស្សំ។ សេវិតព្ពន្តិ ឥទំ នេក្ខម្មវសេន, វិបស្សនាវសេន, អនុស្សតិវសេន, បឋមជ្ឈានាទិវសេន ច ឧប្បជ្ជនកទោមនស្សំ សេវិតព្ពំ នាម។

    Evarūpaṃ domanassaṃ sevitabbanti evarūpaṃ nekkhammasitadomanassaṃ sevitabbaṃ. Nekkhammasitadomanassaṃ nāma – ‘‘tattha katamāni cha nekkhammasitāni domanassāni? Rūpānaṃ tveva aniccataṃ viditvā vipariṇāmavirāganirodhaṃ pubbe ceva rūpā etarahi ca sabbe te rūpā aniccā, dukkhā, vipariṇāmadhammāti evametaṃ yathābhūtaṃ sampappaññāya disvā anuttaresu vimokkhesu pihaṃ upaṭṭhāpeti ‘kudāssu nāmāhaṃ tadāyatanaṃ, upasampajja viharissāmi, yadariyā etarahi āyatanaṃ upasampajja viharantī’ti. Iti anuttaresu vimokkhesu pihaṃ upaṭṭhāpayato uppajjati pihapaccayā domanassaṃ, yaṃ evarūpaṃ domanassaṃ, idaṃ vuccati nekkhammasitadomanassa’’nti (ma. ni. 3.307) evaṃ chasu dvāresu iṭṭhārammaṇe āpāthagate anuttaravimokkhasaṅkhātaariyaphaladhammesu pihaṃ upaṭṭhapetvā tadadhigamāya aniccādivasena vipassanaṃ paṭṭhapetvā ussukkāpetumasakkontassa imampi pakkhaṃ, imampi māsaṃ, imampi saṃvaccharaṃ vipassanaṃ ussukkāpetvā ariyabhūmiṃ pāpuṇituṃ nāsakkhinti anusocato uppannaṃ domanassaṃ. Sevitabbanti idaṃ nekkhammavasena, vipassanāvasena, anussativasena, paṭhamajjhānādivasena ca uppajjanakadomanassaṃ sevitabbaṃ nāma.

    តត្ថ យំ ចេ សវិតក្កសវិចារន្តិ តស្មិម្បិ ទុវិធេ ទោមនស្សេ គេហសិតទោមនស្សមេវ សវិតក្កសវិចារទោមនស្សំ នាម។ នេក្ខម្មវសេន, វិបស្សនាវសេន, អនុស្សតិវសេន, បឋមទុតិយជ្ឈានវសេន ច ឧប្បន្នទោមនស្សំ បន អវិតក្កអវិចារទោមនស្សន្តិ វេទិតព្ពំ។ និប្បរិយាយេន បន អវិតក្កអវិចារទោមនស្សំ នាម នត្ថិ។ ទោមនស្សិន្ទ្រិយញ្ហិ ឯកំសេន អកុសលញ្ចេវ សវិតក្កសវិចារញ្ច, ឯតស្ស បន ភិក្ខុនោ មញ្ញនវសេន សវិតក្កសវិចារន្តិ ច អវិតក្កអវិចារន្តិ ច វុត្តំ។

    Tattha yaṃ ce savitakkasavicāranti tasmimpi duvidhe domanasse gehasitadomanassameva savitakkasavicāradomanassaṃ nāma. Nekkhammavasena, vipassanāvasena, anussativasena, paṭhamadutiyajjhānavasena ca uppannadomanassaṃ pana avitakkaavicāradomanassanti veditabbaṃ. Nippariyāyena pana avitakkaavicāradomanassaṃ nāma natthi. Domanassindriyañhi ekaṃsena akusalañceva savitakkasavicārañca, etassa pana bhikkhuno maññanavasena savitakkasavicāranti ca avitakkaavicāranti ca vuttaṃ.

    តត្រាយំ នយោ – ឥធ ភិក្ខុ ទោមនស្សបច្ចយភូតេ សវិតក្កសវិចារធម្មេ អវិតក្កអវិចារធម្មេ ច ទោមនស្សបច្ចយា ឯវ ឧប្បន្នេ មគ្គផលធម្មេ ច អញ្ញេសំ បដិបត្តិទស្សនវសេន ទោមនស្សន្តិ គហេត្វា ‘‘កទា នុ ខោ មេ សវិតក្កសវិចារទោមនស្សេ វិបស្សនា បដ្ឋបិតា ភវិស្សតិ, កទា អវិតក្កអវិចារទោមនស្សេ’’តិ ច ‘‘កទា នុ ខោ មេ សវិតក្កសវិចារទោមនស្សផលសមាបត្តិ និព្ពត្តិតា ភវិស្សតិ, កទា អវិតក្កអវិចារទោមនស្សផលសមាបត្តី’’តិ ចិន្តេត្វា តេមាសិកំ, ឆមាសិកំ, នវមាសិកំ វា បដិបទំ គណ្ហាតិ។ តេមាសិកំ គហេត្វា បឋមមាសេ ឯកំ យាមំ ជគ្គតិ, ទ្វេ យាមេ និទ្ទាយ ឱកាសំ ករោតិ, មជ្ឈិមេ មាសេ ទ្វេ យាមេ ជគ្គតិ, ឯកំ យាមំ និទ្ទាយ ឱកាសំ ករោតិ, បច្ឆិមមាសេ ចង្កមនិសជ្ជាយេវ យាបេតិ។ ឯវំ ចេ អរហត្តំ បាបុណាតិ, ឥច្ចេតំ កុសលំ។ នោ ចេ បាបុណាតិ, វិសេសេត្វា ឆមាសិកំ គណ្ហាតិ។ តត្រាបិ ទ្វេ ទ្វេ មាសេ វុត្តនយេន បដិបជ្ជិត្វា អរហត្តំ បាបុណិតុំ អសក្កោន្តោ វិសេសេត្វា នវមាសិកំ គណ្ហាតិ។ តត្រាបិ តយោ តយោ មាសេ តថេវ បដិបជ្ជិត្វា អរហត្តំ បាបុណិតុំ អសក្កោន្តស្ស ‘‘ន លទ្វំ វត មេ សព្រហ្មចារីហិ សទ្ធិំ វិសុទ្ធិបវារណំ បវារេតុ’’ន្តិ អាវជ្ជតោ ទោមនស្សំ ឧប្បជ្ជតិ, អស្សុធារា បវត្តន្តិ គាមន្តបព្ភារវាសីមហាសីវត្ថេរស្ស វិយ។

    Tatrāyaṃ nayo – idha bhikkhu domanassapaccayabhūte savitakkasavicāradhamme avitakkaavicāradhamme ca domanassapaccayā eva uppanne maggaphaladhamme ca aññesaṃ paṭipattidassanavasena domanassanti gahetvā ‘‘kadā nu kho me savitakkasavicāradomanasse vipassanā paṭṭhapitā bhavissati, kadā avitakkaavicāradomanasse’’ti ca ‘‘kadā nu kho me savitakkasavicāradomanassaphalasamāpatti nibbattitā bhavissati, kadā avitakkaavicāradomanassaphalasamāpattī’’ti cintetvā temāsikaṃ, chamāsikaṃ, navamāsikaṃ vā paṭipadaṃ gaṇhāti. Temāsikaṃ gahetvā paṭhamamāse ekaṃ yāmaṃ jaggati, dve yāme niddāya okāsaṃ karoti, majjhime māse dve yāme jaggati, ekaṃ yāmaṃ niddāya okāsaṃ karoti, pacchimamāse caṅkamanisajjāyeva yāpeti. Evaṃ ce arahattaṃ pāpuṇāti, iccetaṃ kusalaṃ. No ce pāpuṇāti, visesetvā chamāsikaṃ gaṇhāti. Tatrāpi dve dve māse vuttanayena paṭipajjitvā arahattaṃ pāpuṇituṃ asakkonto visesetvā navamāsikaṃ gaṇhāti. Tatrāpi tayo tayo māse tatheva paṭipajjitvā arahattaṃ pāpuṇituṃ asakkontassa ‘‘na ladvaṃ vata me sabrahmacārīhi saddhiṃ visuddhipavāraṇaṃ pavāretu’’nti āvajjato domanassaṃ uppajjati, assudhārā pavattanti gāmantapabbhāravāsīmahāsīvattherassa viya.

    មហាសីវត្ថេរវត្ថុ

    Mahāsīvattheravatthu

    ថេរោ កិរ អដ្ឋារស មហាគណេ វាចេសិ។ តស្សោវាទេ ឋត្វា តិំសសហស្សា ភិក្ខូ អរហត្តំ បាបុណិំសុ។ អថេកោ ភិក្ខុ ‘‘មយ្ហំ តាវ អព្ភន្តរេ គុណា អប្បមាណា, កីទិសា នុ ខោ មេ អាចរិយស្ស គុណា’’តិ អាវជ្ជន្តោ បុថុជ្ជនភាវំ បស្សិត្វា ‘‘អម្ហាកំ អាចរិយោ អញ្ញេសំ អវស្សយោ ហោតិ, អត្តនោ ភវិតុំ ន សក្កោតិ, ឱវាទមស្ស ទស្សាមី’’តិ អាកាសេន គន្ត្វា វិហារសមីបេ ឱតរិត្វា ទិវាដ្ឋានេ និសិន្នំ អាចរិយំ ឧបសង្កមិត្វា វត្តំ ទស្សេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។

    Thero kira aṭṭhārasa mahāgaṇe vācesi. Tassovāde ṭhatvā tiṃsasahassā bhikkhū arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Atheko bhikkhu ‘‘mayhaṃ tāva abbhantare guṇā appamāṇā, kīdisā nu kho me ācariyassa guṇā’’ti āvajjanto puthujjanabhāvaṃ passitvā ‘‘amhākaṃ ācariyo aññesaṃ avassayo hoti, attano bhavituṃ na sakkoti, ovādamassa dassāmī’’ti ākāsena gantvā vihārasamīpe otaritvā divāṭṭhāne nisinnaṃ ācariyaṃ upasaṅkamitvā vattaṃ dassetvā ekamantaṃ nisīdi.

    ថេរោ – ‘‘កិំ ការណា អាគតោសិ បិណ្ឌបាតិកា’’តិ អាហ។ ឯកំ អនុមោទនំ គណ្ហិស្សាមីតិ អាគតោស្មិ, ភន្តេតិ។ ឱកាសោ ន ភវិស្សតិ, អាវុសោតិ? វិតក្កមាឡកេ ឋិតកាលេ បុច្ឆិស្សាមិ, ភន្តេតិ។ តស្មិំ ឋានេ អញ្ញេ បុច្ឆន្តីតិ។ ភិក្ខាចារមគ្គេ, ភន្តេតិ។ តត្រាបិ អញ្ញេ បុច្ឆន្តីតិ។ ទុបដ្ដនិវាសនដ្ឋានេ, សង្ឃាដិបារុបនដ្ឋានេ, បត្តនីហរណដ្ឋានេ, គាមេ ចរិត្វា អាសនសាលាយំ យាគុបីតកាលេ, ភន្តេតិ។ តត្ថ អដ្ឋកថាថេរា អត្តនោ កង្ខំ វិនោទេន្តិ, អាវុសោតិ។ អន្តោគាមតោ និក្ខន្តកាលេ បុច្ឆិស្សាមិ, ភន្តេតិ។ តត្រាបិ អញ្ញេ បុច្ឆន្តិ, អាវុសោតិ។ អន្តរាមគ្គេ, ភន្តេ, ភោជនសាលាយំ ភត្តកិច្ចបរិយោសានេ, ភន្តេ, ទិវាដ្ឋានេ, បាទធោវនកាលេ, មុខធោវនកាលេ, ភន្តេតិ? តទា អញ្ញេ បុច្ឆន្តីតិ។ តតោ បដ្ឋាយ យាវ អរុណា អបរេ បុច្ឆន្តិ, អាវុសោតិ។ ទន្តកដ្ឋំ គហេត្វា មុខធោវនត្ថំ គមនកាលេ, ភន្តេតិ? តទា អញ្ញេ បុច្ឆន្តីតិ។ មុខំ ធោវិត្វា អាគមនកាលេ, ភន្តេតិ? តត្រាបិ អញ្ញេ បុច្ឆន្តីតិ។ សេនាសនំ បវិសិត្វា និសិន្នកាលេ, ភន្តេតិ? តត្រាបិ អញ្ញេ បុច្ឆន្តីតិ។ ភន្តេ, ននុ មុខំ ធោវិត្វា សេនាសនំ បវិសិត្វា តយោ ចត្តារោ បល្លង្កេ ឧសុមំ គាហាបេត្វា យោនិសោមនសិការេ កម្មំ ករោន្តានំ ឱកាសកាលេន ភវិតព្ពំ សិយា, មរណខណម្បិ ន លភិស្សថ, ភន្តេ, ផលកសទិសត្ថ ភន្តេ បរស្ស អវស្សយោ ហោថ, អត្តនោ ភវិតុំ ន សក្កោថ, ន មេ តុម្ហាកំ អនុមោទនាយ អត្ថោតិ អាកាសេ ឧប្បតិត្វា អគមាសិ។

    Thero – ‘‘kiṃ kāraṇā āgatosi piṇḍapātikā’’ti āha. Ekaṃ anumodanaṃ gaṇhissāmīti āgatosmi, bhanteti. Okāso na bhavissati, āvusoti? Vitakkamāḷake ṭhitakāle pucchissāmi, bhanteti. Tasmiṃ ṭhāne aññe pucchantīti. Bhikkhācāramagge, bhanteti. Tatrāpi aññe pucchantīti. Dupaṭṭanivāsanaṭṭhāne, saṅghāṭipārupanaṭṭhāne, pattanīharaṇaṭṭhāne, gāme caritvā āsanasālāyaṃ yāgupītakāle, bhanteti. Tattha aṭṭhakathātherā attano kaṅkhaṃ vinodenti, āvusoti. Antogāmato nikkhantakāle pucchissāmi, bhanteti. Tatrāpi aññe pucchanti, āvusoti. Antarāmagge, bhante, bhojanasālāyaṃ bhattakiccapariyosāne, bhante, divāṭṭhāne, pādadhovanakāle, mukhadhovanakāle, bhanteti? Tadā aññe pucchantīti. Tato paṭṭhāya yāva aruṇā apare pucchanti, āvusoti. Dantakaṭṭhaṃ gahetvā mukhadhovanatthaṃ gamanakāle, bhanteti? Tadā aññe pucchantīti. Mukhaṃ dhovitvā āgamanakāle, bhanteti? Tatrāpi aññe pucchantīti. Senāsanaṃ pavisitvā nisinnakāle, bhanteti? Tatrāpi aññe pucchantīti. Bhante, nanu mukhaṃ dhovitvā senāsanaṃ pavisitvā tayo cattāro pallaṅke usumaṃ gāhāpetvā yonisomanasikāre kammaṃ karontānaṃ okāsakālena bhavitabbaṃ siyā, maraṇakhaṇampi na labhissatha, bhante, phalakasadisattha bhante parassa avassayo hotha, attano bhavituṃ na sakkotha, na me tumhākaṃ anumodanāya atthoti ākāse uppatitvā agamāsi.

    ថេរោ – ‘‘ឥមស្ស ភិក្ខុនោ បរិយត្តិយា កម្មំ នត្ថិ, មយ្ហំ បន អង្កុសកោ ភវិស្សាមីតិ អាគតោ’’តិ ញត្វា ‘‘ឥទានិ ឱកាសោ ន ភវិស្សតិ, បច្ចូសកាលេ គមិស្សាមី’’តិ បត្តចីវរំ សមីបេ កត្វា សព្ពំ ទិវសភាគំ បឋមយាមមជ្ឈិមយាមញ្ច ធម្មំ វាចេត្វា បច្ឆិមយាមេ ឯកស្មិំ ថេរេ ឧទ្ទេសំ គហេត្វា និក្ខន្តេ បត្តចីវរំ គហេត្វា តេនេវ សទ្ធិំ និក្ខន្តោ។ និសិន្នអន្តេវាសិកា អាចរិយោ កេនចិ បបញ្ចេន និក្ខន្តោតិ មញ្ញិំសុ។ និក្ខន្តោ ថេរោ កោចិ ទេវ សមានាចរិយភិក្ខូតិ សញ្ញំ អកាសិ។

    Thero – ‘‘imassa bhikkhuno pariyattiyā kammaṃ natthi, mayhaṃ pana aṅkusako bhavissāmīti āgato’’ti ñatvā ‘‘idāni okāso na bhavissati, paccūsakāle gamissāmī’’ti pattacīvaraṃ samīpe katvā sabbaṃ divasabhāgaṃ paṭhamayāmamajjhimayāmañca dhammaṃ vācetvā pacchimayāme ekasmiṃ there uddesaṃ gahetvā nikkhante pattacīvaraṃ gahetvā teneva saddhiṃ nikkhanto. Nisinnaantevāsikā ācariyo kenaci papañcena nikkhantoti maññiṃsu. Nikkhanto thero koci deva samānācariyabhikkhūti saññaṃ akāsi.

    ថេរោ កិរ ‘‘មាទិសស្ស អរហត្តំ នាម កិំ, ទ្វីហតីហេនេវ បាបុណិត្វា បច្ចាគមិស្សាមី’’តិ អន្តេវាសិកានំ អនារោចេត្វាវ អាសាឡ្ហីមាសស្ស ជុណ្ហបក្ខតេរសិយា និក្ខន្តោ គាមន្តបព្ភារំ គន្ត្វា ចង្កមំ អារុយ្ហ កម្មដ្ឋានំ មនសិករោន្តោ តំ ទិវសំ អរហត្តំ គហេតុំ នាសក្ខិ។ ឧបោសថទិវសេ សម្បត្តេ ‘‘ទ្វីហតីហេន អរហត្តំ គណ្ហិស្សាមីតិ អាគតោ , គហេតុំ បន នាសក្ខិំ។ តយោ មាសេ បន តីណិ ទិវសានិ វិយ យាវ មហាបវារណា តាវ ជានិស្សាមី’’តិ វស្សំ ឧបគន្ត្វាបិ គហេតុំ នាសក្ខិ។ បវារណាទិវសេ ចិន្តេសិ – ‘‘អហំ ទ្វីហតីហេន អរហត្តំ គណ្ហិស្សាមីតិ អាគតោ , តេមាសេនាបិ នាសក្ខិំ, សព្រហ្មចារិនោ បន វិសុទ្ធិបវារណំ បវារេន្តី’’តិ។ តស្សេវំ ចិន្តយតោ អស្សុធារា បវត្តន្តិ។ តតោ ‘‘ន មញ្ចេ មយ្ហំ ចតូហិ ឥរិយាបថេហិ មគ្គផលំ ឧប្បជ្ជិស្សតិ, អរហត្តំ អប្បត្វា នេវ មញ្ចេ បិដ្ឋិំ បសារេស្សាមិ, ន បាទេ ធោវិស្សាមី’’តិ មញ្ចំ ឧស្សាបេត្វា ឋបេសិ។ បុន អន្តោវស្សំ បត្តំ, អរហត្តំ គហេតុំ នាសក្ខិយេវ។ ឯកូនតិំសបវារណាសុ អស្សុធារា បវត្តន្តិ។ គាមទារកា ថេរស្ស បាទេសុ ផាលិតដ្ឋានានិ កណ្ដកេហិ សិព្ពន្តិ, ទវំ ករោន្តាបិ ‘‘អយ្យស្ស មហាសីវត្ថេរស្ស វិយ បាទា ហោន្តូ’’តិ ទវំ ករោន្តិ។

    Thero kira ‘‘mādisassa arahattaṃ nāma kiṃ, dvīhatīheneva pāpuṇitvā paccāgamissāmī’’ti antevāsikānaṃ anārocetvāva āsāḷhīmāsassa juṇhapakkhaterasiyā nikkhanto gāmantapabbhāraṃ gantvā caṅkamaṃ āruyha kammaṭṭhānaṃ manasikaronto taṃ divasaṃ arahattaṃ gahetuṃ nāsakkhi. Uposathadivase sampatte ‘‘dvīhatīhena arahattaṃ gaṇhissāmīti āgato , gahetuṃ pana nāsakkhiṃ. Tayo māse pana tīṇi divasāni viya yāva mahāpavāraṇā tāva jānissāmī’’ti vassaṃ upagantvāpi gahetuṃ nāsakkhi. Pavāraṇādivase cintesi – ‘‘ahaṃ dvīhatīhena arahattaṃ gaṇhissāmīti āgato , temāsenāpi nāsakkhiṃ, sabrahmacārino pana visuddhipavāraṇaṃ pavārentī’’ti. Tassevaṃ cintayato assudhārā pavattanti. Tato ‘‘na mañce mayhaṃ catūhi iriyāpathehi maggaphalaṃ uppajjissati, arahattaṃ appatvā neva mañce piṭṭhiṃ pasāressāmi, na pāde dhovissāmī’’ti mañcaṃ ussāpetvā ṭhapesi. Puna antovassaṃ pattaṃ, arahattaṃ gahetuṃ nāsakkhiyeva. Ekūnatiṃsapavāraṇāsu assudhārā pavattanti. Gāmadārakā therassa pādesu phālitaṭṭhānāni kaṇṭakehi sibbanti, davaṃ karontāpi ‘‘ayyassa mahāsīvattherassa viya pādā hontū’’ti davaṃ karonti.

    ថេរោ តិំសសំវច្ឆរេ មហាបវារណាទិវសេ អាលម្ពណផលកំ និស្សាយ ឋិតោ ‘‘ឥទានិ មេ តិំស វស្សានិ សមណធម្មំ ករោន្តស្ស, នាសក្ខិំ អរហត្តំ បាបុណិតុំ, អទ្ធា មេ ឥមស្មិំ អត្តភាវេ មគ្គោ វា ផលំ វា នត្ថិ, ន មេ លទ្ធំ សព្រហ្មចារីហិ សទ្ធិំ វិសុទ្ធិបវារណំ បវារេតុ’’ន្តិ ចិន្តេសិ។ តស្សេវំ ចិន្តយតោវ ទោមនស្សំ ឧប្បជ្ជិ, អស្សុធារា បវត្តន្តិ។ អថ អវិទូរដ្ឋានេ ឯកា ទេវធីតា រោទមានា អដ្ឋាសិ។ ‘‘កោ ឯត្ថ រោទសី’’តិ? ‘‘អហំ, ភន្តេ, ទេវធីតា’’តិ។ ‘‘កស្មា រោទសី’’តិ? ‘‘រោទមានេន មគ្គផលំ និព្ពត្តិតំ, តេន អហម្បិ ឯកំ ទ្វេ មគ្គផលានិ និព្ពត្តេស្សាមីតិ រោទាមិ, ភន្តេ’’តិ។

    Thero tiṃsasaṃvacchare mahāpavāraṇādivase ālambaṇaphalakaṃ nissāya ṭhito ‘‘idāni me tiṃsa vassāni samaṇadhammaṃ karontassa, nāsakkhiṃ arahattaṃ pāpuṇituṃ, addhā me imasmiṃ attabhāve maggo vā phalaṃ vā natthi, na me laddhaṃ sabrahmacārīhi saddhiṃ visuddhipavāraṇaṃ pavāretu’’nti cintesi. Tassevaṃ cintayatova domanassaṃ uppajji, assudhārā pavattanti. Atha avidūraṭṭhāne ekā devadhītā rodamānā aṭṭhāsi. ‘‘Ko ettha rodasī’’ti? ‘‘Ahaṃ, bhante, devadhītā’’ti. ‘‘Kasmā rodasī’’ti? ‘‘Rodamānena maggaphalaṃ nibbattitaṃ, tena ahampi ekaṃ dve maggaphalāni nibbattessāmīti rodāmi, bhante’’ti.

    តតោ ថេរោ – ‘‘ភោ មហាសីវត្ថេរ, ទេវតាបិ តយា សទ្ធិំ កេឡិំ ករោន្តិ, អនុច្ឆវិកំ នុ ខោ តេ ឯត’’ន្តិ វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា សហ បដិសម្ភិទាហិ អរហត្តំ អគ្គហេសិ។ សោ ‘‘ឥទានិ និបជ្ជិស្សាមី’’តិ សេនាសនំ បដិជគ្គិត្វា មញ្ចកំ បញ្ញបេត្វា ឧទកដ្ឋានេ ឧទកំ បច្ចុបដ្ឋបេត្វា ‘‘បាទេ ធោវិស្សាមី’’តិ សោបានផលកេ និសីទិ។

    Tato thero – ‘‘bho mahāsīvatthera, devatāpi tayā saddhiṃ keḷiṃ karonti, anucchavikaṃ nu kho te eta’’nti vipassanaṃ vaḍḍhetvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ aggahesi. So ‘‘idāni nipajjissāmī’’ti senāsanaṃ paṭijaggitvā mañcakaṃ paññapetvā udakaṭṭhāne udakaṃ paccupaṭṭhapetvā ‘‘pāde dhovissāmī’’ti sopānaphalake nisīdi.

    អន្តេវាសិកាបិស្ស ‘‘អម្ហាកំ អាចរិយស្ស សមណធម្មំ កាតុំ គច្ឆន្តស្ស តិំស វស្សានិ, សក្ខិ នុ ខោ វិសេសំ និព្ពត្តេតុំ, នាសក្ខី’’តិ អាវជ្ជយមានា ‘‘អរហត្តំ បត្វា បាទធោវនត្ថំ និសិន្នោ’’តិ ទិស្វា ‘‘អម្ហាកំ អាចរិយោ អម្ហាទិសេសុ អន្តេវាសិកេសុ តិដ្ឋន្តេសុ ‘អត្តនាវ បាទេ ធោវិស្សតី’តិ អដ្ឋានមេតំ, អហំ ធោវិស្សាមិ អហំ ធោវិស្សាមី’’តិ តិំសសហស្សានិបិ អាកាសេន គន្ត្វា វន្ទិត្វា ‘‘បាទេ ធោវិស្សាម, ភន្តេ’’តិ អាហំសុ។ អាវុសោ, ឥទានិ តិំស វស្សានិ ហោន្តិ មម បាទានំ អធោតានំ, តិដ្ឋថ, តុម្ហេ, អហមេវ ធោវិស្សាមីតិ។

    Antevāsikāpissa ‘‘amhākaṃ ācariyassa samaṇadhammaṃ kātuṃ gacchantassa tiṃsa vassāni, sakkhi nu kho visesaṃ nibbattetuṃ, nāsakkhī’’ti āvajjayamānā ‘‘arahattaṃ patvā pādadhovanatthaṃ nisinno’’ti disvā ‘‘amhākaṃ ācariyo amhādisesu antevāsikesu tiṭṭhantesu ‘attanāva pāde dhovissatī’ti aṭṭhānametaṃ, ahaṃ dhovissāmi ahaṃ dhovissāmī’’ti tiṃsasahassānipi ākāsena gantvā vanditvā ‘‘pāde dhovissāma, bhante’’ti āhaṃsu. Āvuso, idāni tiṃsa vassāni honti mama pādānaṃ adhotānaṃ, tiṭṭhatha, tumhe, ahameva dhovissāmīti.

    សក្កោបិ អាវជ្ជន្តោ – ‘‘មយ្ហំ អយ្យោ មហាសីវត្ថេរោ អរហត្តំ បត្តោ តិំសសហស្សានំ អន្តេវាសិកានំ ‘បាទេ ធោវិស្សាមា’តិ អាគតានំ បាទេ ធោវិតុំ ន ទេតិ។ មាទិសេ បន ឧបដ្ឋាកេ តិដ្ឋន្តេ ‘មយ្ហំ អយ្យោ សយំ បាទេ ធោវិស្សតី’តិ អដ្ឋានមេតំ, អហំ ធោវិស្សាមី’’តិ សន្និដ្ឋានំ កត្វា សុជាតាយ ទេវិយា សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃស្ស សន្តិកេ បាតុរហោសិ។ សោ សុជំ អសុរកញ្ញំ បុរតោ កត្វា ‘‘អបេថ, ភន្តេ, មាតុគាមោ’’តិ ឱកាសំ ការេត្វា ថេរំ ឧបសង្កមិត្វា វន្ទិត្វា បុរតោ ឧក្កុដិកោ និសីទិត្វា ‘‘បាទេ ធោវិស្សាមិ, ភន្តេ’’តិ អាហ។ កោសិយ, ឥទានិ មេ តិំស វស្សានិ បាទានំ អធោតានំ, ទេវតានញ្ច បកតិយាបិ មនុស្សសរីរគន្ធោ នាម ជេគុច្ឆោ, យោជនសតេ ឋិតានម្បិ កណ្ឋេ អាសត្តកុណបំ វិយ ហោតិ, អហមេវ ធោវិស្សាមីតិ។ ភន្តេ, អយំ គន្ធោ នាម ន បញ្ញាយតិ, តុម្ហាកំ បន សីលគន្ធោ ឆ ទេវលោកេ អតិក្កមិត្វា ឧបរិ ភវគ្គំ បត្វា ឋិតោ។ សីលគន្ធតោ អញ្ញោ ឧត្តរិតរោ គន្ធោ នាម នត្ថិ, ភន្តេ, តុម្ហាកំ សីលគន្ធេនម្ហិ អាគតោតិ វាមហត្ថេន គោប្ផកសន្ធិយំ គហេត្វា ទក្ខិណហត្ថេន បាទតលំ បរិមជ្ជិ។ ទហរកុមារស្សេវ បាទា អហេសុំ។ សក្កោ បាទេ ធោវិត្វា វន្ទិត្វា ទេវលោកមេវ គតោ។

    Sakkopi āvajjanto – ‘‘mayhaṃ ayyo mahāsīvatthero arahattaṃ patto tiṃsasahassānaṃ antevāsikānaṃ ‘pāde dhovissāmā’ti āgatānaṃ pāde dhovituṃ na deti. Mādise pana upaṭṭhāke tiṭṭhante ‘mayhaṃ ayyo sayaṃ pāde dhovissatī’ti aṭṭhānametaṃ, ahaṃ dhovissāmī’’ti sanniṭṭhānaṃ katvā sujātāya deviyā saddhiṃ bhikkhusaṅghassa santike pāturahosi. So sujaṃ asurakaññaṃ purato katvā ‘‘apetha, bhante, mātugāmo’’ti okāsaṃ kāretvā theraṃ upasaṅkamitvā vanditvā purato ukkuṭiko nisīditvā ‘‘pāde dhovissāmi, bhante’’ti āha. Kosiya, idāni me tiṃsa vassāni pādānaṃ adhotānaṃ, devatānañca pakatiyāpi manussasarīragandho nāma jeguccho, yojanasate ṭhitānampi kaṇṭhe āsattakuṇapaṃ viya hoti, ahameva dhovissāmīti. Bhante, ayaṃ gandho nāma na paññāyati, tumhākaṃ pana sīlagandho cha devaloke atikkamitvā upari bhavaggaṃ patvā ṭhito. Sīlagandhato añño uttaritaro gandho nāma natthi, bhante, tumhākaṃ sīlagandhenamhi āgatoti vāmahatthena gopphakasandhiyaṃ gahetvā dakkhiṇahatthena pādatalaṃ parimajji. Daharakumārasseva pādā ahesuṃ. Sakko pāde dhovitvā vanditvā devalokameva gato.

    ឯវំ ‘‘ន លភាមិ សព្រហ្មចារីហិ សទ្ធិំ វិសុទ្ធិបវារណំ បវារេតុ’’ន្តិ អាវជ្ជន្តស្ស ឧប្បន្នំ ទោមនស្សំ និស្សាយ ភិក្ខុនោ មញ្ញនវសេន វិបស្សនាយ អារម្មណម្បិ វិបស្សនាបិ មគ្គោបិ ផលម្បិ សវិតក្កសវិចារទោមនស្សន្តិ ច អវិតក្កាវិចារទោមនស្សន្តិ ច វុត្តន្តិ វេទិតព្ពំ។

    Evaṃ ‘‘na labhāmi sabrahmacārīhi saddhiṃ visuddhipavāraṇaṃ pavāretu’’nti āvajjantassa uppannaṃ domanassaṃ nissāya bhikkhuno maññanavasena vipassanāya ārammaṇampi vipassanāpi maggopi phalampi savitakkasavicāradomanassanti ca avitakkāvicāradomanassanti ca vuttanti veditabbaṃ.

    តត្ថ ឯកោ ភិក្ខុ សវិតក្កសវិចារទោមនស្សេ វិបស្សនំ បដ្ឋបេត្វា ឥទំ ទោមនស្សំ កិំ និស្សិតន្តិ ឧបធារេន្តោ វត្ថុនិស្សិតន្តិ បជានាតីតិ ផស្សបញ្ចមកេ វុត្តនយេនេវ អនុក្កមេន អរហត្តេ បតិដ្ឋាតិ។ ឯកោ អវិតក្កាវិចារេ ទោមនស្សេ វិបស្សនំ បដ្ឋបេត្វា វុត្តនយេនេវ អរហត្តេ បតិដ្ឋាតិ។ តត្ថ អភិនិវិដ្ឋទោមនស្សេសុបិ សវិតក្កសវិចារតោ អវិតក្កអវិចារំ បណីតតរំ។ សវិតក្កសវិចារទោមនស្សវិបស្សនាតោបិ អវិតក្កាវិចារទោមនស្សវិបស្សនា បណីតតរា។ សវិតក្កសវិចារទោមនស្សផលសមាបត្តិតោបិ អវិតក្កាវិចារទោមនស្សផលសមាបត្តិយេវ បណីតតរា ។ តេនាហ ភគវា – ‘‘យេ អវិតក្កអវិចារេ តេ បណីតតរេ’’តិ។

    Tattha eko bhikkhu savitakkasavicāradomanasse vipassanaṃ paṭṭhapetvā idaṃ domanassaṃ kiṃ nissitanti upadhārento vatthunissitanti pajānātīti phassapañcamake vuttanayeneva anukkamena arahatte patiṭṭhāti. Eko avitakkāvicāre domanasse vipassanaṃ paṭṭhapetvā vuttanayeneva arahatte patiṭṭhāti. Tattha abhiniviṭṭhadomanassesupi savitakkasavicārato avitakkaavicāraṃ paṇītataraṃ. Savitakkasavicāradomanassavipassanātopi avitakkāvicāradomanassavipassanā paṇītatarā. Savitakkasavicāradomanassaphalasamāpattitopi avitakkāvicāradomanassaphalasamāpattiyeva paṇītatarā . Tenāha bhagavā – ‘‘ye avitakkaavicāre te paṇītatare’’ti.

    ៣៦២. ឯវរូបា ឧបេក្ខា ន សេវិតព្ពាតិ ឯវរូបា គេហសិតឧបេក្ខា ន សេវិតព្ពា។ គេហសិតឧបេក្ខា នាម ‘‘តត្ថ កតមា ឆ គេហសិតឧបេក្ខា។ ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា ឧប្បជ្ជតិ ឧបេក្ខា ពាលស្ស មូឡ្ហស្ស បុថុជ្ជនស្ស អនោធិជិនស្ស អវិបាកជិនស្ស អនាទីនវទស្សាវិនោ អស្សុតវតោ បុថុជ្ជនស្ស, យា ឯវរូបា ឧបេក្ខា, រូបំ សា នាតិវត្តតិ, តស្មា សា ឧបេក្ខា គេហសិតាតិ វុច្ចតី’’តិ ឯវំ ឆសុ ទ្វារេសុ ឥដ្ឋារម្មណេ អាបាថគតេ គុឡបិណ្ឌិកេ និលីនមក្ខិកា វិយ រូបាទីនិ អនតិវត្តមានា តត្ថេវ លគ្គា លគ្គិតា ហុត្វា ឧប្បន្នា កាមគុណនិស្សិតា ឧបេក្ខា ន សេវិតព្ពា។

    362.Evarūpā upekkhā na sevitabbāti evarūpā gehasitaupekkhā na sevitabbā. Gehasitaupekkhā nāma ‘‘tattha katamā cha gehasitaupekkhā. Cakkhunā rūpaṃ disvā uppajjati upekkhā bālassa mūḷhassa puthujjanassa anodhijinassa avipākajinassa anādīnavadassāvino assutavato puthujjanassa, yā evarūpā upekkhā, rūpaṃ sā nātivattati, tasmā sā upekkhā gehasitāti vuccatī’’ti evaṃ chasu dvāresu iṭṭhārammaṇe āpāthagate guḷapiṇḍike nilīnamakkhikā viya rūpādīni anativattamānā tattheva laggā laggitā hutvā uppannā kāmaguṇanissitā upekkhā na sevitabbā.

    ឯវរូបា ឧបេក្ខា សេវិតព្ពាតិ ឯវរូបា នេក្ខម្មសិតា ឧបេក្ខា សេវិតព្ពា។ នេក្ខម្មសិតា ឧបេក្ខា នាម – ‘‘តត្ថ កតមា ឆ នេក្ខម្មសិតា ឧបេក្ខា? រូបានំ ត្វេវ អនិច្ចតំ វិទិត្វា វិបរិណាមវិរាគនិរោធំ ‘បុព្ពេ ចេវ រូបា ឯតរហិ ច, សព្ពេ តេ រូបា អនិច្ចា, ទុក្ខា, វិបរិណាមធម្មា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ បស្សតោ ឧប្បជ្ជតិ ឧបេក្ខា, យា ឯវរូបា ឧបេក្ខា, រូបំ សា អតិវត្តតិ, តស្មា សា ឧបេក្ខា នេក្ខម្មសិតាតិ វុច្ចតី’’តិ (ម. និ. ៣.៣០៨)។ ឯវំ ឆសុ ទ្វារេសុ ឥដ្ឋានិដ្ឋអារម្មណេ អាបាថគតេ ឥដ្ឋេ អរជ្ជន្តស្ស, អនិដ្ឋេ អទុស្សន្តស្ស, អសមបេក្ខនេន អសម្មុយ្ហន្តស្ស ឧប្បន្នា វិបស្សនា ញាណសម្បយុត្តា ឧបេក្ខា។ អបិច វេទនាសភាគា តត្រ មជ្ឈត្តុបេក្ខាបិ ឯត្ថ ឧបេក្ខាវ។ តស្មា សេវិតព្ពាតិ អយំ នេក្ខម្មវសេន វិបស្សនាវសេន អនុស្សតិដ្ឋានវសេន បឋមទុតិយតតិយចតុត្ថជ្ឈានវសេន ច ឧប្បជ្ជនកឧបេក្ខា សេវិតព្ពា នាម។

    Evarūpā upekkhā sevitabbāti evarūpā nekkhammasitā upekkhā sevitabbā. Nekkhammasitā upekkhā nāma – ‘‘tattha katamā cha nekkhammasitā upekkhā? Rūpānaṃ tveva aniccataṃ viditvā vipariṇāmavirāganirodhaṃ ‘pubbe ceva rūpā etarahi ca, sabbe te rūpā aniccā, dukkhā, vipariṇāmadhammā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya passato uppajjati upekkhā, yā evarūpā upekkhā, rūpaṃ sā ativattati, tasmā sā upekkhā nekkhammasitāti vuccatī’’ti (ma. ni. 3.308). Evaṃ chasu dvāresu iṭṭhāniṭṭhaārammaṇe āpāthagate iṭṭhe arajjantassa, aniṭṭhe adussantassa, asamapekkhanena asammuyhantassa uppannā vipassanā ñāṇasampayuttā upekkhā. Apica vedanāsabhāgā tatra majjhattupekkhāpi ettha upekkhāva. Tasmā sevitabbāti ayaṃ nekkhammavasena vipassanāvasena anussatiṭṭhānavasena paṭhamadutiyatatiyacatutthajjhānavasena ca uppajjanakaupekkhā sevitabbā nāma.

    ឯត្ថ យំ ចេ សវិតក្កំ សវិចារន្តិ តាយបិ នេក្ខម្មសិតឧបេក្ខាយ យំ នេក្ខម្មវសេន វិបស្សនាវសេន អនុស្សតិដ្ឋានវសេន បឋមជ្ឈានវសេន ច ឧប្បន្នំ សវិតក្កសវិចារំ ឧបេក្ខន្តិ ជានេយ្យ។ យំ ចេ អវិតក្កំ អវិចារន្តិ យំ បន ទុតិយជ្ឈានាទិវសេន ឧប្បន្នំ អវិតក្កាវិចារំ ឧបេក្ខន្តិ ជានេយ្យ។ យេ អវិតក្កេ អវិចារេ តេ បណីតតរេតិ ឯតាសុ ទ្វីសុ យា អវិតក្កអវិចារា, សា បណីតតរាតិ អត្ថោ។ ឥមិនា កិំ កថិតំ ហោតិ ? ទ្វិន្នំ អរហត្តំ កថិតំ។ ឯកោ ហិ ភិក្ខុ សវិតក្កសវិចារឧបេក្ខាយ វិបស្សនំ បដ្ឋបេត្វា អយំ ឧបេក្ខា កិំ និស្សិតាតិ ឧបធារេន្តោ វត្ថុនិស្សិតាតិ បជានាតីតិ ផស្សបញ្ចមកេ វុត្តនយេនេវ អនុក្កមេន អរហត្តេ បតិដ្ឋាតិ។ ឯកោ អវិតក្កាវិចារាយ ឧបេក្ខាយ វិបស្សនំ បដ្ឋបេត្វា វុត្តនយេនេវ អរហត្តេ បតិដ្ឋាតិ។ តត្ថ អភិនិវិដ្ឋឧបេក្ខាសុបិ សវិតក្កសវិចារតោ អវិតក្កាវិចារា បណីតតរា។ សវិតក្កសវិចារឧបេក្ខាវិបស្សនាតោបិ អវិតក្កាវិចារឧបេក្ខាវិបស្សនាបណីតតរា។ សវិតក្កសវិចារឧបេក្ខាផលសមាបត្តិតោបិ អវិតក្កាវិចារុបេក្ខាផលសមាបត្តិយេវ បណីតតរា។ តេនាហ ភគវា ‘‘យេ អវិតក្កេ អវិចារេ តេ បណីតតរេ’’តិ។

    Ettha yaṃ ce savitakkaṃ savicāranti tāyapi nekkhammasitaupekkhāya yaṃ nekkhammavasena vipassanāvasena anussatiṭṭhānavasena paṭhamajjhānavasena ca uppannaṃ savitakkasavicāraṃ upekkhanti jāneyya. Yaṃ ce avitakkaṃ avicāranti yaṃ pana dutiyajjhānādivasena uppannaṃ avitakkāvicāraṃ upekkhanti jāneyya. Yeavitakke avicāre te paṇītatareti etāsu dvīsu yā avitakkaavicārā, sā paṇītatarāti attho. Iminā kiṃ kathitaṃ hoti ? Dvinnaṃ arahattaṃ kathitaṃ. Eko hi bhikkhu savitakkasavicāraupekkhāya vipassanaṃ paṭṭhapetvā ayaṃ upekkhā kiṃ nissitāti upadhārento vatthunissitāti pajānātīti phassapañcamake vuttanayeneva anukkamena arahatte patiṭṭhāti. Eko avitakkāvicārāya upekkhāya vipassanaṃ paṭṭhapetvā vuttanayeneva arahatte patiṭṭhāti. Tattha abhiniviṭṭhaupekkhāsupi savitakkasavicārato avitakkāvicārā paṇītatarā. Savitakkasavicāraupekkhāvipassanātopi avitakkāvicāraupekkhāvipassanāpaṇītatarā. Savitakkasavicāraupekkhāphalasamāpattitopi avitakkāvicārupekkhāphalasamāpattiyeva paṇītatarā. Tenāha bhagavā ‘‘ye avitakke avicāre te paṇītatare’’ti.

    ៣៦៣. ឯវំ បដិបន្នោ ខោ, ទេវានមិន្ទ, ភិក្ខុ បបញ្ចសញ្ញាសង្ខានិរោធសារុប្បគាមិនិំ បដិបទំ បដិបន្នោ ហោតីតិ ភគវា អរហត្តនិកូដេន ទេសនំ និដ្ឋបេសិ។ សក្កោ បន សោតាបត្តិផលំ បត្តោ។ ពុទ្ធានញ្ហិ អជ្ឈាសយោ ហីនោ ន ហោតិ, ឧក្កដ្ឋោវ ហោតិ។ ឯកស្សបិ ពហូនម្បិ ធម្មំ ទេសេន្តា អរហត្តេនេវ កូដំ គណ្ហន្តិ។ សត្តា បន អត្តនោ អនុរូបេ ឧបនិស្សយេ ឋិតា កេចិ សោតាបន្នា ហោន្តិ, កេចិ សកទាគាមី, កេចិ អនាគាមី, កេចិ អរហន្តោ។ រាជា វិយ ហិ ភគវា, រាជកុមារា វិយ វេនេយ្យា។ យថា ហិ រាជា ភោជនកាលេ អត្តនោ បមាណេន បិណ្ឌំ ឧទ្ធរិត្វា រាជកុមារានំ ឧបនេតិ, តេ តតោ អត្តនោ មុខប្បមាណេនេវ កពឡំ ករោន្តិ, ឯវំ ភគវា អត្តជ្ឈាសយានុរូបាយ ទេសនាយ អរហត្តេនេវ កូដំ គណ្ហាតិ។ វេនេយ្យា អត្តនោ ឧបនិស្សយប្បមាណេន តតោ សោតាបត្តិផលមត្តំ វា សកទាគាមិអនាគាមិអរហត្តផលមេវ វា គណ្ហន្តិ។ សក្កោ បន សោតាបន្នោ ជាតោ។ សោតាបន្នោ ច ហុត្វា ភគវតោ បុរតោយេវ ចវិត្វា តរុណសក្កោ ហុត្វា និព្ពត្តិ, ទេវតានញ្ហិ ចវមានានំ អត្តភាវស្ស គតាគតដ្ឋានំ នាម ន បញ្ញាយតិ, ទីបសិខាគមនំ វិយ ហោតិ។ តស្មា សេសទេវតា ន ជានិំសុ។ សក្កោ បន សយំ ចុតត្តា ភគវា ច អប្បដិហតញាណត្តា ទ្វេវ ជនា ជានិំសុ។ អថ សក្កោ ចិន្តេសិ ‘‘មយ្ហញ្ហិ ភគវតា តីសុ ឋានេសុ និព្ពត្តិតផលមេវ កថិតំ, អយញ្ច បន មគ្គោ វា ផលំ វា សកុណិកាយ វិយ ឧប្បតិត្វា គហេតុំ ន សក្កា, អាគមនីយបុព្ពភាគបដិបទាយ អស្ស ភវិតព្ពំ។ ហន្ទាហំ ឧបរិ ខីណាសវស្ស បុព្ពភាគបដិបទំ បុច្ឆាមី’’តិ។

    363.Evaṃ paṭipanno kho, devānaminda, bhikkhu papañcasaññāsaṅkhānirodhasāruppagāminiṃ paṭipadaṃ paṭipanno hotīti bhagavā arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhapesi. Sakko pana sotāpattiphalaṃ patto. Buddhānañhi ajjhāsayo hīno na hoti, ukkaṭṭhova hoti. Ekassapi bahūnampi dhammaṃ desentā arahatteneva kūṭaṃ gaṇhanti. Sattā pana attano anurūpe upanissaye ṭhitā keci sotāpannā honti, keci sakadāgāmī, keci anāgāmī, keci arahanto. Rājā viya hi bhagavā, rājakumārā viya veneyyā. Yathā hi rājā bhojanakāle attano pamāṇena piṇḍaṃ uddharitvā rājakumārānaṃ upaneti, te tato attano mukhappamāṇeneva kabaḷaṃ karonti, evaṃ bhagavā attajjhāsayānurūpāya desanāya arahatteneva kūṭaṃ gaṇhāti. Veneyyā attano upanissayappamāṇena tato sotāpattiphalamattaṃ vā sakadāgāmianāgāmiarahattaphalameva vā gaṇhanti. Sakko pana sotāpanno jāto. Sotāpanno ca hutvā bhagavato puratoyeva cavitvā taruṇasakko hutvā nibbatti, devatānañhi cavamānānaṃ attabhāvassa gatāgataṭṭhānaṃ nāma na paññāyati, dīpasikhāgamanaṃ viya hoti. Tasmā sesadevatā na jāniṃsu. Sakko pana sayaṃ cutattā bhagavā ca appaṭihatañāṇattā dveva janā jāniṃsu. Atha sakko cintesi ‘‘mayhañhi bhagavatā tīsu ṭhānesu nibbattitaphalameva kathitaṃ, ayañca pana maggo vā phalaṃ vā sakuṇikāya viya uppatitvā gahetuṃ na sakkā, āgamanīyapubbabhāgapaṭipadāya assa bhavitabbaṃ. Handāhaṃ upari khīṇāsavassa pubbabhāgapaṭipadaṃ pucchāmī’’ti.

    បាតិមោក្ខសំវរវណ្ណនា

    Pātimokkhasaṃvaravaṇṇanā

    ៣៦៤. តតោ តំ បុច្ឆន្តោ កថំ បដិបន្នោ បន, មារិសាតិអាទិមាហ។ តត្ថ បាតិមោក្ខសំវរាយាតិ ឧត្តមជេដ្ឋកសីលសំវរាយ។ កាយសមាចារម្បីតិអាទិ សេវិតព្ពកាយសមាចារាទិវសេន បាតិមោក្ខសំវរទស្សនត្ថំ វុត្តំ។ សីលកថា ច នាមេសា កម្មបថវសេន វា បណ្ណត្តិវសេន វា កថេតព្ពា ហោតិ។

    364. Tato taṃ pucchanto kathaṃ paṭipanno pana, mārisātiādimāha. Tattha pātimokkhasaṃvarāyāti uttamajeṭṭhakasīlasaṃvarāya. Kāyasamācārampītiādi sevitabbakāyasamācārādivasena pātimokkhasaṃvaradassanatthaṃ vuttaṃ. Sīlakathā ca nāmesā kammapathavasena vā paṇṇattivasena vā kathetabbā hoti.

    តត្ថ កម្មបថវសេន កថេន្តេន អសេវិតព្ពកាយសមាចារោ តាវ បាណាតិបាតអទិន្នាទានមិច្ឆាចារេហិ កថេតព្ពោ។ បណ្ណត្តិវសេន កថេន្តេន កាយទ្វារេ បញ្ញត្តសិក្ខាបទវីតិក្កមវសេន កថេតព្ពោ។ សេវិតព្ពកាយសមាចារោ បាណាតិបាតាទិវេរមណីហិ ចេវ កាយទ្វារេ បញ្ញត្តសិក្ខាបទអវីតិក្កមេន ច កថេតព្ពោ។ អសេវិតព្ពវចីសមាចារោ មុសាវាទាទិវចីទុច្ចរិតេន ចេវ វចីទ្វារេ បញ្ញត្តសិក្ខាបទវីតិក្កមេន ច កថេតព្ពោ។ សេវិតព្ពវចីសមាចារោ មុសាវាទាទិវេរមណីហិ ចេវ វចីទ្វារេ បញ្ញត្តសិក្ខាបទអវីតិក្កមេន ច កថេតព្ពោ។

    Tattha kammapathavasena kathentena asevitabbakāyasamācāro tāva pāṇātipātaadinnādānamicchācārehi kathetabbo. Paṇṇattivasena kathentena kāyadvāre paññattasikkhāpadavītikkamavasena kathetabbo. Sevitabbakāyasamācāro pāṇātipātādiveramaṇīhi ceva kāyadvāre paññattasikkhāpadaavītikkamena ca kathetabbo. Asevitabbavacīsamācāro musāvādādivacīduccaritena ceva vacīdvāre paññattasikkhāpadavītikkamena ca kathetabbo. Sevitabbavacīsamācāro musāvādādiveramaṇīhi ceva vacīdvāre paññattasikkhāpadaavītikkamena ca kathetabbo.

    បរិយេសនា បន កាយវាចាហិ បរិយេសនាយេវ។ សា កាយវចីសមាចារគហណេន គហិតាបិ សមានា យស្មា អាជីវដ្ឋមកសីលំ នាម ឯតស្មិញ្ញេវ ទ្វារទ្វយេ ឧប្បជ្ជតិ, ន អាកាសេ, តស្មា អាជីវដ្ឋមកសីលទស្សនត្ថំ វិសុំ វុត្តា។ តត្ថ នសេវិតព្ពបរិយេសនា អនរិយបរិយេសនាយ កថេតព្ពា។ សេវិតព្ពបរិយេសនា អរិយបរិយេសនាយ។ វុត្តញ្ហេតំ –

    Pariyesanā pana kāyavācāhi pariyesanāyeva. Sā kāyavacīsamācāragahaṇena gahitāpi samānā yasmā ājīvaṭṭhamakasīlaṃ nāma etasmiññeva dvāradvaye uppajjati, na ākāse, tasmā ājīvaṭṭhamakasīladassanatthaṃ visuṃ vuttā. Tattha nasevitabbapariyesanā anariyapariyesanāya kathetabbā. Sevitabbapariyesanā ariyapariyesanāya. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘ទ្វេមា, ភិក្ខវេ, បរិយេសនា អនរិយា ច បរិយេសនា, អរិយា ច បរិយេសនា។ កតមា ច, ភិក្ខវេ, អនរិយា បរិយេសនា? ឥធ, ភិក្ខវេ, ឯកច្ចោ អត្តនា ជាតិធម្មោ សមានោ ជាតិធម្មំយេវ បរិយេសតិ, អត្តនា ជរាធម្មោ, ព្យាធិធម្មោ, មរណធម្មោ, សោកធម្មោ, សំកិលេសធម្មោ សមានោ សំកិលេសធម្មំយេវ បរិយេសតិ។

    ‘‘Dvemā, bhikkhave, pariyesanā anariyā ca pariyesanā, ariyā ca pariyesanā. Katamā ca, bhikkhave, anariyā pariyesanā? Idha, bhikkhave, ekacco attanā jātidhammo samāno jātidhammaṃyeva pariyesati, attanā jarādhammo, byādhidhammo, maraṇadhammo, sokadhammo, saṃkilesadhammo samāno saṃkilesadhammaṃyeva pariyesati.

    កិញ្ច, ភិក្ខវេ, ជាតិធម្មំ វទេថ? បុត្តភរិយំ, ភិក្ខវេ , ជាតិធម្មំ, ទាសិទាសំ ជាតិធម្មំ អជេឡកំ ជាតិធម្មំ, កុក្កុដសូករំ ជាតិធម្មំ, ហត្ថិគវាស្សវឡវំ ជាតិធម្មំ, ជាតរូបរជតំ ជាតិធម្មំ។ ជាតិធម្មា ហេតេ, ភិក្ខវេ, ឧបធយោ, ឯត្ថាយំ គថិតោ មុច្ឆិតោ អជ្ឈាបន្នោ អត្តនា ជាតិធម្មោ សមានោ ជាតិធម្មំយេវ បរិយេសតិ។

    Kiñca, bhikkhave, jātidhammaṃ vadetha? Puttabhariyaṃ, bhikkhave , jātidhammaṃ, dāsidāsaṃ jātidhammaṃ ajeḷakaṃ jātidhammaṃ, kukkuṭasūkaraṃ jātidhammaṃ, hatthigavāssavaḷavaṃ jātidhammaṃ, jātarūparajataṃ jātidhammaṃ. Jātidhammā hete, bhikkhave, upadhayo, etthāyaṃ gathito mucchito ajjhāpanno attanā jātidhammo samāno jātidhammaṃyeva pariyesati.

    កិញ្ច, ភិក្ខវេ, ជរាធម្មំ វទេថ? បុត្តភរិយំ, ភិក្ខវេ, ជរាធម្មំ…បេ.… ជរាធម្មំយេវ បរិយេសតិ។

    Kiñca, bhikkhave, jarādhammaṃ vadetha? Puttabhariyaṃ, bhikkhave, jarādhammaṃ…pe… jarādhammaṃyeva pariyesati.

    កិញ្ច, ភិក្ខវេ, ព្យាធិធម្មំ វទេថ? បុត្តភរិយំ, ភិក្ខវេ, ព្យាធិធម្មំ, ទាសិទាសំ ព្យាធិធម្មំ, អជេឡកំ, កុក្កុដសូករំ, ហត្ថិគវាស្សវឡវំ ព្យាធិធម្មំ។ ព្យាធិធម្មា ហេតេ, ភិក្ខវេ, ឧបធយោ, ឯត្ថាយំ គថិតោ មុច្ឆិតោ អជ្ឈាបន្នោ អត្តនា ព្យាធិធម្មោ សមានោ ព្យាធិធម្មំយេវ បរិយេសតិ។

    Kiñca, bhikkhave, byādhidhammaṃ vadetha? Puttabhariyaṃ, bhikkhave, byādhidhammaṃ, dāsidāsaṃ byādhidhammaṃ, ajeḷakaṃ, kukkuṭasūkaraṃ, hatthigavāssavaḷavaṃ byādhidhammaṃ. Byādhidhammā hete, bhikkhave, upadhayo, etthāyaṃ gathito mucchito ajjhāpanno attanā byādhidhammo samāno byādhidhammaṃyeva pariyesati.

    កិញ្ច, ភិក្ខវេ, មរណធម្មំ វទេថ? បុត្តភរិយំ, ភិក្ខវេ, មរណធម្មំ…បេ.… មរណធម្មំយេវ បរិយេសតិ។

    Kiñca, bhikkhave, maraṇadhammaṃ vadetha? Puttabhariyaṃ, bhikkhave, maraṇadhammaṃ…pe… maraṇadhammaṃyeva pariyesati.

    កិញ្ច, ភិក្ខវេ, សោកធម្មំ វទេថ? បុត្តភរិយំ…បេ.… សោកធម្មំយេវ បរិយេសតិ។

    Kiñca, bhikkhave, sokadhammaṃ vadetha? Puttabhariyaṃ…pe… sokadhammaṃyeva pariyesati.

    កិញ្ច, ភិក្ខវេ, សំកិលេសធម្មំ វទេថ…បេ.… ជាតរូបរជតំ សំកិលេសធម្មំ។ សំកិលេសធម្មា , ហេតេ, ភិក្ខវេ, ឧបធយោ, ឯត្ថាយំ គថិតោ មុច្ឆិតោ អជ្ឈាបន្នោ អត្តនា សំកិលេសធម្មោ សមានោ សំកិលេសធម្មំយេវ បរិយេសតិ។ អយំ, ភិក្ខវេ, អនរិយា បរិយេសនាតិ (ម. និ. ១.២៧៤)។

    Kiñca, bhikkhave, saṃkilesadhammaṃ vadetha…pe… jātarūparajataṃ saṃkilesadhammaṃ. Saṃkilesadhammā , hete, bhikkhave, upadhayo, etthāyaṃ gathito mucchito ajjhāpanno attanā saṃkilesadhammo samāno saṃkilesadhammaṃyeva pariyesati. Ayaṃ, bhikkhave, anariyā pariyesanāti (ma. ni. 1.274).

    អបិច កុហនាទិវសេន បញ្ចវិធា, អគោចរវសេន ឆព្ពិធា វេជ្ជកម្មាទិវសេន ឯកវីសតិវិធា, ឯវំ បវត្តា សព្ពាបិ អនេសនា អនរិយបរិយេសនាយេវាតិ វេទិតព្ពា។

    Apica kuhanādivasena pañcavidhā, agocaravasena chabbidhā vejjakammādivasena ekavīsatividhā, evaṃ pavattā sabbāpi anesanā anariyapariyesanāyevāti veditabbā.

    ‘‘កតមា ច, ភិក្ខវេ, អរិយា បរិយេសនា? ឥធ, ភិក្ខវេ, ឯកច្ចោ អត្តនា ជាតិធម្មោ សមានោ ជាតិធម្មេ អាទីនវំ វិទិត្វា អជាតំ អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ និព្ពានំ បរិយេសតិ, អត្តនា ជរាធម្មោ, ព្យាធិ, មរណ, សោក, សំកិលេសធម្មោ សមានោ សំកិលេសធម្មេ អាទីនវំ វិទិត្វា អសំកិលិដ្ឋំ អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ និព្ពានំ បរិយេសតិ។ អយំ អរិយា បរិយេសនាតិ (ម. និ. ១.២៧៥)។

    ‘‘Katamā ca, bhikkhave, ariyā pariyesanā? Idha, bhikkhave, ekacco attanā jātidhammo samāno jātidhamme ādīnavaṃ viditvā ajātaṃ anuttaraṃ yogakkhemaṃ nibbānaṃ pariyesati, attanā jarādhammo, byādhi, maraṇa, soka, saṃkilesadhammo samāno saṃkilesadhamme ādīnavaṃ viditvā asaṃkiliṭṭhaṃ anuttaraṃ yogakkhemaṃ nibbānaṃ pariyesati. Ayaṃ ariyā pariyesanāti (ma. ni. 1.275).

    អបិច បញ្ច កុហនាទីនិ ឆ អគោចរេ ឯកវីសតិវិធញ្ច អនេសនំ វជ្ជេត្វា ភិក្ខាចរិយាយ ធម្មេន សមេន បរិយេសនាបិ អរិយបរិយេសនាយេវាតិ វេទិតព្ពា។

    Apica pañca kuhanādīni cha agocare ekavīsatividhañca anesanaṃ vajjetvā bhikkhācariyāya dhammena samena pariyesanāpi ariyapariyesanāyevāti veditabbā.

    ឯត្ថ ច យោ យោ ‘‘ន សេវិតព្ពោ’’តិ វុត្តោ, សោ សោ បុព្ពភាគេ បាណាតិបាតាទីនំ សម្ភារបរិយេសនាបយោគករណគមនកាលតោ បដ្ឋាយ ន សេវិតព្ពោវ។ ឥតរោ អាទិតោ បដ្ឋាយ សេវិតព្ពោ, អសក្កោន្តេន ចិត្តម្បិ ឧប្បាទេតព្ពំ។ អបិច សង្ឃភេទាទីនំ អត្ថាយ បរក្កមន្តានំ ទេវទត្តាទីនំ វិយ កាយសមាចារោ ន សេវិតព្ពោ, ទិវសស្ស ទ្វត្តិក្ខត្តុំ តិណ្ណំ រតនានំ ឧបដ្ឋានគមនាទិវសេន បវត្តោ ធម្មសេនាបតិមហាមោគ្គល្លានត្ថេរាទីនំ វិយ កាយសមាចារោ សេវិតព្ពោ។ ធនុគ្គហបេសនាទិវសេន វាចំ ភិន្ទន្តានំ ទេវទត្តាទីនំ វិយ វចីសមាចារោ ន សេវិតព្ពោ, តិណ្ណំ រតនានំ គុណកិត្តនាទិវសេន បវត្តោ ធម្មសេនាបតិមហាមោគ្គល្លានត្ថេរាទីនំ វិយ វចីសមាចារោ សេវិតព្ពោ។ អនរិយបរិយេសនំ បរិយេសន្តានំ ទេវទត្តាទីនំ វិយ បរិយេសនា ន សេវិតព្ពា, អរិយបរិយេសនមេវ បរិយេសន្តានំ ធម្មសេនាបតិមហាមោគ្គល្លានត្ថេរាទីនំ វិយ បរិយេសនា សេវិតព្ពា។

    Ettha ca yo yo ‘‘na sevitabbo’’ti vutto, so so pubbabhāge pāṇātipātādīnaṃ sambhārapariyesanāpayogakaraṇagamanakālato paṭṭhāya na sevitabbova. Itaro ādito paṭṭhāya sevitabbo, asakkontena cittampi uppādetabbaṃ. Apica saṅghabhedādīnaṃ atthāya parakkamantānaṃ devadattādīnaṃ viya kāyasamācāro na sevitabbo, divasassa dvattikkhattuṃ tiṇṇaṃ ratanānaṃ upaṭṭhānagamanādivasena pavatto dhammasenāpatimahāmoggallānattherādīnaṃ viya kāyasamācāro sevitabbo. Dhanuggahapesanādivasena vācaṃ bhindantānaṃ devadattādīnaṃ viya vacīsamācāro na sevitabbo, tiṇṇaṃ ratanānaṃ guṇakittanādivasena pavatto dhammasenāpatimahāmoggallānattherādīnaṃ viya vacīsamācāro sevitabbo. Anariyapariyesanaṃ pariyesantānaṃ devadattādīnaṃ viya pariyesanā na sevitabbā, ariyapariyesanameva pariyesantānaṃ dhammasenāpatimahāmoggallānattherādīnaṃ viya pariyesanā sevitabbā.

    ឯវំ បដិបន្នោ ខោតិ ឯវំ អសេវិតព្ពំ កាយវចីសមាចារំ បរិយេសនញ្ច បហាយ សេវិតព្ពានំ បារិបូរិយា បដិបន្នោ, ទេវានមិន្ទ, ភិក្ខុ បាតិមោក្ខសំវរាយ ឧត្តមជេដ្ឋកសីលសំវរត្ថាយ បដិបន្នោ នាម ហោតីតិ ភគវា ខីណាសវស្ស អាគមនីយបុព្ពភាគបដិបទំ កថេសិ។

    Evaṃ paṭipanno khoti evaṃ asevitabbaṃ kāyavacīsamācāraṃ pariyesanañca pahāya sevitabbānaṃ pāripūriyā paṭipanno, devānaminda, bhikkhu pātimokkhasaṃvarāya uttamajeṭṭhakasīlasaṃvaratthāya paṭipanno nāma hotīti bhagavā khīṇāsavassa āgamanīyapubbabhāgapaṭipadaṃ kathesi.

    ឥន្ទ្រិយសំវរវណ្ណនា

    Indriyasaṃvaravaṇṇanā

    ៣៦៥. ទុតិយបុច្ឆាយំ ឥន្ទ្រិយសំវរាយាតិ ឥន្ទ្រិយានំ បិធានាយ, គុត្តទ្វារតាយ សំវុតទ្វារតាយាតិ អត្ថោ។ វិស្សជ្ជនេ បនស្ស ចក្ខុវិញ្ញេយ្យំ រូបម្បីតិអាទិ សេវិតព្ពរូបាទិវសេន ឥន្ទ្រិយសំវរទស្សនត្ថំ វុត្តំ។ តត្ថ ឯវំ វុត្តេតិ ហេដ្ឋា សោមនស្សាទិបញ្ហាវិស្សជ្ជនានំ សុតត្តា ឥមិនាបិ ឯវរូបេន ភវិតព្ពន្តិ សញ្ជាតបដិភានោ ភគវតា ឯវំ វុត្តេ សក្កោ ទេវានមិន្ទោ ភគវន្តំ ឯតទវោច, ឯតំ ឥមស្ស ខោ អហំ, ភន្តេតិ អាទិកំ វចនំ អវោច។ ភគវាបិស្ស ឱកាសំ ទត្វា តុណ្ហី អហោសិ។ កថេតុកាមោបិ ហិ យោ អត្ថំ សម្បាទេតុំ ន សក្កោតិ, អត្ថំ សម្បាទេតុំ សក្កោន្តោ វា ន កថេតុកាមោ ហោតិ, ន តស្ស ភគវា ឱកាសំ ករោតិ។ អយំ បន យស្មា កថេតុកាមោ ចេវ, សក្កោតិ ច អត្ថំ សម្បាទេតុំ តេនស្ស ភគវា ឱកាសមកាសិ។

    365. Dutiyapucchāyaṃ indriyasaṃvarāyāti indriyānaṃ pidhānāya, guttadvāratāya saṃvutadvāratāyāti attho. Vissajjane panassa cakkhuviññeyyaṃ rūpampītiādi sevitabbarūpādivasena indriyasaṃvaradassanatthaṃ vuttaṃ. Tattha evaṃ vutteti heṭṭhā somanassādipañhāvissajjanānaṃ sutattā imināpi evarūpena bhavitabbanti sañjātapaṭibhāno bhagavatā evaṃ vutte sakko devānamindo bhagavantaṃ etadavoca, etaṃ imassa kho ahaṃ, bhanteti ādikaṃ vacanaṃ avoca. Bhagavāpissa okāsaṃ datvā tuṇhī ahosi. Kathetukāmopi hi yo atthaṃ sampādetuṃ na sakkoti, atthaṃ sampādetuṃ sakkonto vā na kathetukāmo hoti, na tassa bhagavā okāsaṃ karoti. Ayaṃ pana yasmā kathetukāmo ceva, sakkoti ca atthaṃ sampādetuṃ tenassa bhagavā okāsamakāsi.

    តត្ថ ឯវរូបំ ន សេវិតព្ពន្តិ អាទីសុ អយំ សង្ខេបោ – យំ រូបំ បស្សតោ រាគាទយោ ឧប្បជ្ជន្តិ, តំ ន សេវិតព្ពំ ន ទដ្ឋព្ពំ ន ឱលោកេតព្ពន្តិ អត្ថោ។ យំ បន បស្សតោ អសុភសញ្ញា វា សណ្ឋាតិ, បសាទោ វា ឧប្បជ្ជតិ, អនិច្ចសញ្ញាបដិលាភោ វា ហោតិ, តំ សេវិតព្ពំ។

    Tattha evarūpaṃ na sevitabbanti ādīsu ayaṃ saṅkhepo – yaṃ rūpaṃ passato rāgādayo uppajjanti, taṃ na sevitabbaṃ na daṭṭhabbaṃ na oloketabbanti attho. Yaṃ pana passato asubhasaññā vā saṇṭhāti, pasādo vā uppajjati, aniccasaññāpaṭilābho vā hoti, taṃ sevitabbaṃ.

    យំ ចិត្តក្ខរំ ចិត្តព្យញ្ជនម្បិ សទ្ទំ សុណតោ រាគាទយោ ឧប្បជ្ជន្តិ, ឯវរូបោ សទ្ទោ ន សេវិតព្ពោ។ យំ បន អត្ថនិស្សិតំ ធម្មនិស្សិតំ កុម្ភទាសិគីតម្បិ សុណន្តស្ស បសាទោ វា ឧប្បជ្ជតិ, និព្ពិទា វា សណ្ឋាតិ, ឯវរូបោ សទ្ទោ សេវិតព្ពោ។

    Yaṃ cittakkharaṃ cittabyañjanampi saddaṃ suṇato rāgādayo uppajjanti, evarūpo saddo na sevitabbo. Yaṃ pana atthanissitaṃ dhammanissitaṃ kumbhadāsigītampi suṇantassa pasādo vā uppajjati, nibbidā vā saṇṭhāti, evarūpo saddo sevitabbo.

    យំ គន្ធំ ឃាយតោ រាគាទយោ ឧប្បជ្ជន្តិ, ឯវរូបោ គន្ធោ ន សេវិតព្ពោ។ យំ បន គន្ធំ ឃាយតោ អសុភសញ្ញាទិបដិលាភោ ហោតិ, ឯវរូបោ គន្ធោ សេវិតព្ពោ។

    Yaṃ gandhaṃ ghāyato rāgādayo uppajjanti, evarūpo gandho na sevitabbo. Yaṃ pana gandhaṃ ghāyato asubhasaññādipaṭilābho hoti, evarūpo gandho sevitabbo.

    យំ រសំ សាយតោ រាគាទយោ ឧប្បជ្ជន្តិ, ឯវរូបោ រសោ ន សេវិតព្ពោ។ យំ បន រសំ សាយតោ អាហារេ បដិកូលសញ្ញា ចេវ ឧប្បជ្ជតិ, សាយិតបច្ចយា ច កាយពលំ និស្សាយ អរិយភូមិំ ឱក្កមិតុំ សក្កោតិ, មហាសីវត្ថេរភាគិនេយ្យសីវសាមណេរស្ស វិយ បរិភុញ្ជន្តស្សេវ កិលេសក្ខយោ វា ហោតិ, ឯវរូបោ រសោ សេវិតព្ពោ។

    Yaṃ rasaṃ sāyato rāgādayo uppajjanti, evarūpo raso na sevitabbo. Yaṃ pana rasaṃ sāyato āhāre paṭikūlasaññā ceva uppajjati, sāyitapaccayā ca kāyabalaṃ nissāya ariyabhūmiṃ okkamituṃ sakkoti, mahāsīvattherabhāgineyyasīvasāmaṇerassa viya paribhuñjantasseva kilesakkhayo vā hoti, evarūpo raso sevitabbo.

    យំ ផោដ្ឋព្ពំ ផុសតោ រាគាទយោ ឧប្បជ្ជន្តិ, ឯវរូបំ ផោដ្ឋព្ពំ ន សេវិតព្ពំ។ យំ បន ផុសតោ សារិបុត្តត្ថេរាទីនំ វិយ អាសវក្ខយោ ចេវ, វីរិយញ្ច សុបគ្គហិតំ, បច្ឆិមា ច ជនតា ទិដ្ឋានុគតិំ អាបាទនេន អនុគ្គហិតា ហោតិ, ឯវរូបំ ផោដ្ឋព្ពំ សេវិតព្ពំ។ សារិបុត្តត្ថេរោ កិរ តិំស វស្សានិ មញ្ចេ បិដ្ឋិំ ន បសារេសិ។ តថា មហាមោគ្គល្លានត្ថេរោ។ មហាកស្សបត្ថេរោ វីសវស្សសតំ មញ្ចេ បិដ្ឋិំ ន បសារេសិ។ អនុរុទ្ធត្ថេរោ បញ្ញាស វស្សានិ។ ភទ្ទិយត្ថេរោ តិំស វស្សានិ។ សោណត្ថេរោ អដ្ឋារស វស្សានិ។ រដ្ឋបាលត្ថេរោ ទ្វាទស។ អានន្ទត្ថេរោ បន្នរស។ រាហុលត្ថេរោ ទ្វាទស។ ពាកុលត្ថេរោ អសីតិ វស្សានិ។ នាឡកត្ថេរោ យាវបរិនិព្ពានា មញ្ចេ បិដ្ឋិំ ន បសារេសីតិ។

    Yaṃ phoṭṭhabbaṃ phusato rāgādayo uppajjanti, evarūpaṃ phoṭṭhabbaṃ na sevitabbaṃ. Yaṃ pana phusato sāriputtattherādīnaṃ viya āsavakkhayo ceva, vīriyañca supaggahitaṃ, pacchimā ca janatā diṭṭhānugatiṃ āpādanena anuggahitā hoti, evarūpaṃ phoṭṭhabbaṃ sevitabbaṃ. Sāriputtatthero kira tiṃsa vassāni mañce piṭṭhiṃ na pasāresi. Tathā mahāmoggallānatthero. Mahākassapatthero vīsavassasataṃ mañce piṭṭhiṃ na pasāresi. Anuruddhatthero paññāsa vassāni. Bhaddiyatthero tiṃsa vassāni. Soṇatthero aṭṭhārasa vassāni. Raṭṭhapālatthero dvādasa. Ānandatthero pannarasa. Rāhulatthero dvādasa. Bākulatthero asīti vassāni. Nāḷakatthero yāvaparinibbānā mañce piṭṭhiṃ na pasāresīti.

    យេ មនោវិញ្ញេយ្យេ ធម្មេ សមន្នាហរន្តស្ស រាគាទយោ ឧប្បជ្ជន្តិ, ‘‘អហោ, វត យំ បរេសំ បរវិត្តូបករណំ តំ មមស្សា’’តិអាទិនា នយេន វា អភិជ្ឈាទីនិ អាបាថមាគច្ឆន្តិ ឯវរូបា ធម្មា ន សេវិតព្ពា។ ‘‘សព្ពេ សត្តា អវេរា ហោន្តូ’’តិ ឯវំ មេត្តាទិវសេន, យេ វា បន តិណ្ណំ ថេរានំ ធម្មា, ឯវរូបា សេវិតព្ពា។ តយោ កិរ ថេរា វស្សូបនាយិកទិវសេ កាមវិតក្កាទយោ អកុសលវិតក្កា ន វិតក្កេតព្ពាតិ កតិកំ អកំសុ។ អថ បវារណទិវសេ សង្ឃត្ថេរោ សង្ឃនវកំ បុច្ឆិ – ‘‘អាវុសោ, ឥមស្មិំ តេមាសេ កិត្តកេ ឋានេ ចិត្តស្ស ធាវិតុំ ទិន្ន’’ន្តិ? ន, ភន្តេ, បរិវេណបរិច្ឆេទតោ ពហិ ធាវិតុំ អទាសិន្តិ។ ទុតិយំ បុច្ឆិ – ‘‘តវ អាវុសោ’’តិ? និវាសគេហតោ, ភន្តេ, ពហិ ធាវិតុំ ន អទាសិន្តិ។ អថ ទ្វេបិ ថេរំ បុច្ឆិំសុ ‘‘តុម្ហាកំ បន, ភន្តេ’’តិ? និយកជ្ឈត្តខន្ធបញ្ចកតោ, អាវុសោ, ពហិ ធាវិតុំ ន អទាសិន្តិ។ តុម្ហេហិ, ភន្តេ, ទុក្ករំ កតន្តិ។ ឯវរូបោ មនោវិញ្ញេយ្យោ ធម្មោ សេវិតព្ពោ។

    Ye manoviññeyye dhamme samannāharantassa rāgādayo uppajjanti, ‘‘aho, vata yaṃ paresaṃ paravittūpakaraṇaṃ taṃ mamassā’’tiādinā nayena vā abhijjhādīni āpāthamāgacchanti evarūpā dhammā na sevitabbā. ‘‘Sabbe sattā averā hontū’’ti evaṃ mettādivasena, ye vā pana tiṇṇaṃ therānaṃ dhammā, evarūpā sevitabbā. Tayo kira therā vassūpanāyikadivase kāmavitakkādayo akusalavitakkā na vitakketabbāti katikaṃ akaṃsu. Atha pavāraṇadivase saṅghatthero saṅghanavakaṃ pucchi – ‘‘āvuso, imasmiṃ temāse kittake ṭhāne cittassa dhāvituṃ dinna’’nti? Na, bhante, pariveṇaparicchedato bahi dhāvituṃ adāsinti. Dutiyaṃ pucchi – ‘‘tava āvuso’’ti? Nivāsagehato, bhante, bahi dhāvituṃ na adāsinti. Atha dvepi theraṃ pucchiṃsu ‘‘tumhākaṃ pana, bhante’’ti? Niyakajjhattakhandhapañcakato, āvuso, bahi dhāvituṃ na adāsinti. Tumhehi, bhante, dukkaraṃ katanti. Evarūpo manoviññeyyo dhammo sevitabbo.

    ៣៦៦. ឯកន្តវាទាតិ ឯកោយេវ អន្តោ វាទស្ស ឯតេសំ, ន ទ្វេធា គតវាទាតិ ឯកន្តវាទា, ឯកញ្ញេវ វទន្តីតិ បុច្ឆតិ។ ឯកន្តសីលាតិ ឯកាចារា។ ឯកន្តឆន្ទាតិ ឯកលទ្ធិកា។ ឯកន្តអជ្ឈោសានាតិ ឯកន្តបរិយោសានា។

    366.Ekantavādāti ekoyeva anto vādassa etesaṃ, na dvedhā gatavādāti ekantavādā, ekaññeva vadantīti pucchati. Ekantasīlāti ekācārā. Ekantachandāti ekaladdhikā. Ekantaajjhosānāti ekantapariyosānā.

    អនេកធាតុ នានាធាតុ ខោ, ទេវានមិន្ទ, លោកោតិ ទេវានមិន្ទ, អយំ លោកោ អនេកជ្ឈាសយោ នានជ្ឈាសយោ។ ឯកស្មិំ គន្តុកាមេ ឯកោ ឋាតុកាមោ ហោតិ។ ឯកស្មិំ ឋាតុកាមេ ឯកោ សយិតុកាមោ ហោតិ។ ទ្វេ សត្តា ឯកជ្ឈាសយា នាម ទុល្លភា។ តស្មិំ អនេកធាតុនានាធាតុស្មិំ លោកេ យំ យទេវ ធាតុំ យំ យទេវ អជ្ឈាសយំ សត្តា អភិនិវិសន្តិ គណ្ហន្តិ, តំ តទេវ។ ថាមសា បរាមាសាតិ ថាមេន ច បរាមាសេន ច។ អភិនិវិស្ស វោហរន្តីតិ សុដ្ឋុ គណ្ហិត្វា វោហរន្តិ, កថេន្តិ ទីបេន្តិ កិត្តេន្តិ។ ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញន្តិ ឥទំ អម្ហាកមេវ វចនំ សច្ចំ, អញ្ញេសំ វចនំ មោឃំ តុច្ឆំ និរត្ថកន្តិ។

    Anekadhātu nānādhātu kho, devānaminda, lokoti devānaminda, ayaṃ loko anekajjhāsayo nānajjhāsayo. Ekasmiṃ gantukāme eko ṭhātukāmo hoti. Ekasmiṃ ṭhātukāme eko sayitukāmo hoti. Dve sattā ekajjhāsayā nāma dullabhā. Tasmiṃ anekadhātunānādhātusmiṃ loke yaṃ yadeva dhātuṃ yaṃ yadeva ajjhāsayaṃ sattā abhinivisanti gaṇhanti, taṃ tadeva. Thāmasā parāmāsāti thāmena ca parāmāsena ca. Abhinivissa voharantīti suṭṭhu gaṇhitvā voharanti, kathenti dīpenti kittenti. Idameva saccaṃ moghamaññanti idaṃ amhākameva vacanaṃ saccaṃ, aññesaṃ vacanaṃ moghaṃ tucchaṃ niratthakanti.

    អច្ចន្តនិដ្ឋាតិ អន្តោ វុច្ចតិ វិនាសោ, អន្តំ អតីតា និដ្ឋា ឯតេសន្តិ អច្ចន្តនិដ្ឋា។ យា ឯតេសំ និដ្ឋា, យោ បរមស្សាសោ និព្ពានំ, តំ សព្ពេសំ វិនាសាតិក្កន្តំ និច្ចន្តិ វុច្ចតិ។ យោគក្ខេមោតិ និព្ពានស្សេវ នាមំ, អច្ចន្តោ យោគក្ខេមោ ឯតេសន្តិ អច្ចន្តយោគក្ខេមី។ សេដ្ឋដ្ឋេន ព្រហ្មំ អរិយមគ្គំ ចរន្តីតិ ព្រហ្មចារី។ អច្ចន្តត្ថាយ ព្រហ្មចារី អច្ចន្តព្រហ្មចារី។ បរិយោសានន្តិបិ និព្ពានស្ស នាមំ។ អច្ចន្តំ បរិយោសានំ ឯតេសន្តិ អច្ចន្តបរិយោសានា។

    Accantaniṭṭhāti anto vuccati vināso, antaṃ atītā niṭṭhā etesanti accantaniṭṭhā. Yā etesaṃ niṭṭhā, yo paramassāso nibbānaṃ, taṃ sabbesaṃ vināsātikkantaṃ niccanti vuccati. Yogakkhemoti nibbānasseva nāmaṃ, accanto yogakkhemo etesanti accantayogakkhemī. Seṭṭhaṭṭhena brahmaṃ ariyamaggaṃ carantīti brahmacārī. Accantatthāya brahmacārī accantabrahmacārī. Pariyosānantipi nibbānassa nāmaṃ. Accantaṃ pariyosānaṃ etesanti accantapariyosānā.

    តណ្ហាសង្ខយវិមុត្តាតិ តណ្ហាសង្ខយោតិ មគ្គោបិ និព្ពានម្បិ។ មគ្គោ តណ្ហំ សង្ខិណាតិ វិនាសេតីតិ តណ្ហាសង្ខយោ។ និព្ពានំ យស្មា តំ អាគម្ម តណ្ហា សង្ខិយតិ វិនស្សតិ, តស្មា តណ្ហាសង្ខយោ។ តណ្ហាសង្ខយេន មគ្គេន វិមុត្តា, តណ្ហាសង្ខយេ និព្ពានេ វិមុត្តា អធិមុត្តាតិ តណ្ហាសង្ខយវិមុត្តា។

    Taṇhāsaṅkhayavimuttāti taṇhāsaṅkhayoti maggopi nibbānampi. Maggo taṇhaṃ saṅkhiṇāti vināsetīti taṇhāsaṅkhayo. Nibbānaṃ yasmā taṃ āgamma taṇhā saṅkhiyati vinassati, tasmā taṇhāsaṅkhayo. Taṇhāsaṅkhayena maggena vimuttā, taṇhāsaṅkhaye nibbāne vimuttā adhimuttāti taṇhāsaṅkhayavimuttā.

    ឯត្តាវតា ច ភគវតា ចុទ្ទសបិ មហាបញ្ហា ព្យាកតា ហោន្តិ។ ចុទ្ទស មហាបញ្ហា នាម ឥស្សាមច្ឆរិយំ ឯកោ បញ្ហោ, បិយាប្បិយំ ឯកោ, ឆន្ទោ ឯកោ, វិតក្កោ ឯកោ, បបញ្ចោ ឯកោ, សោមនស្សំ ឯកោ, ទោមនស្សំ ឯកោ, ឧបេក្ខា ឯកោ, កាយសមាចារោ ឯកោ, វចីសមាចារោ ឯកោ, បរិយេសនា ឯកោ, ឥន្ទ្រិយសំវរោ ឯកោ, អនេកធាតុ ឯកោ, អច្ចន្តនិដ្ឋា ឯកោតិ។

    Ettāvatā ca bhagavatā cuddasapi mahāpañhā byākatā honti. Cuddasa mahāpañhā nāma issāmacchariyaṃ eko pañho, piyāppiyaṃ eko, chando eko, vitakko eko, papañco eko, somanassaṃ eko, domanassaṃ eko, upekkhā eko, kāyasamācāro eko, vacīsamācāro eko, pariyesanā eko, indriyasaṃvaro eko, anekadhātu eko, accantaniṭṭhā ekoti.

    ៣៦៧. ឯជាតិ ចលនដ្ឋេន តណ្ហា វុច្ចតិ។ សា បីឡនដ្ឋេន រោគោ, អន្តោ បទុស្សនដ្ឋេន គណ្ឌោ, អនុប្បវិដ្ឋដ្ឋេន សល្លំ។ តស្មា អយំ បុរិសោតិ យស្មា ឯជា អត្តនា កតកម្មានុរូបេន បុរិសំ តត្ថ តត្ថ អភិនិព្ពត្តត្ថាយ កឌ្ឍតិ, តស្មា អយំ បុរិសោ តេសំ តេសំ ភវានំ វសេន ឧច្ចាវចំ អាបជ្ជតិ។ ព្រហ្មលោកេ ឧច្ចោ ហោតិ, ទេវលោកេ អវចោ។ ទេវលោកេ ឧច្ចោ, មនុស្សលោកេ អវចោ។ មនុស្សលោកេ ឧច្ចោ, អបាយេ អវចោ។ យេសាហំ, ភន្តេតិ យេសំ អហំ ភន្តេ។ សន្ធិវសេន បនេត្ថ ‘‘យេសាហ’’ន្តិ ហោតិ។ យថាសុតំ យថាបរិយត្តន្តិ យថា មយា សុតោ ចេវ ឧគ្គហិតោ ច, ឯវំ។ ធម្មំ ទេសេមីតិ សត្តវតបទំ ធម្មំ ទេសេមិ។ ន ចាហំ តេសន្តិ អហំ បន តេសំ សាវកោ ន សម្បជ្ជាមិ។ អហំ ខោ បន, ភន្តេតិអាទិនា អត្តនោ សោតាបន្នភាវំ ជានាបេតិ។

    367.Ejāti calanaṭṭhena taṇhā vuccati. Sā pīḷanaṭṭhena rogo, anto padussanaṭṭhena gaṇḍo, anuppaviṭṭhaṭṭhena sallaṃ. Tasmā ayaṃ purisoti yasmā ejā attanā katakammānurūpena purisaṃ tattha tattha abhinibbattatthāya kaḍḍhati, tasmā ayaṃ puriso tesaṃ tesaṃ bhavānaṃ vasena uccāvacaṃ āpajjati. Brahmaloke ucco hoti, devaloke avaco. Devaloke ucco, manussaloke avaco. Manussaloke ucco, apāye avaco. Yesāhaṃ, bhanteti yesaṃ ahaṃ bhante. Sandhivasena panettha ‘‘yesāha’’nti hoti. Yathāsutaṃ yathāpariyattanti yathā mayā suto ceva uggahito ca, evaṃ. Dhammaṃ desemīti sattavatapadaṃ dhammaṃ desemi. Na cāhaṃ tesanti ahaṃ pana tesaṃ sāvako na sampajjāmi. Ahaṃ kho pana, bhantetiādinā attano sotāpannabhāvaṃ jānāpeti.

    សោមនស្សបដិលាភកថាវណ្ណនា

    Somanassapaṭilābhakathāvaṇṇanā

    ៣៦៨. វេទបដិលាភន្តិ តុដ្ឋិបដិលាភំ។ ទេវាសុរសង្គាមោតិ ទេវានញ្ច អសុរានញ្ច សង្គាមោ។ សមុបព្យូឡ្ហោតិ សមាបន្នោ នលាដេន នលាដំ បហរណាការប្បត្តោ វិយ។ ឯតេសំ កិរ កទាចិ មហាសមុទ្ទបិដ្ឋេ សង្គាមោ ហោតិ តត្ថ បន ឆេទនវិជ្ឈនាទីហិ អញ្ញមញ្ញំ ឃាតោ នាម នត្ថិ, ទារុមេណ្ឌកយុទ្ធំ វិយ ជយបរាជយមត្តមេវ ហោតិ។ កទាចិ ទេវា ជិនន្តិ, កទាចិ អសុរា។ តត្ថ យស្មិំ សង្គាមេ ទេវា បុន អបច្ចាគមនាយ អសុរេ ជិនិំសុ, តំ សន្ធាយ តស្មិំ ខោ បន ភន្តេតិអាទិមាហ។ ឧភយមេតន្តិ ឧភយំ ឯតំ។ ទុវិធម្បិ ឱជំ ឯត្ថ ទេវលោកេ ទេវាយេវ បរិភុញ្ជិស្សន្តីតិ ឯវមស្ស អាវជ្ជន្តស្ស ពលវបីតិសោមនស្សំ ឧប្បជ្ជិ។ សទណ្ឌាវចរោតិ សទណ្ឌាវចរកោ, ទណ្ឌគ្គហណេន សត្ថគ្គហណេន សទ្ធិំ អហោសិ, ន និក្ខិត្តទណ្ឌសត្ថោតិ ទស្សេតិ។ ឯកន្តនិព្ពិទាយាតិ ឯកន្តេនេវ វដ្ដេ និព្ពិន្ទនត្ថាយាតិ សព្ពំ មហាគោវិន្ទសុត្តេ វុត្តមេវ។

    368.Vedapaṭilābhanti tuṭṭhipaṭilābhaṃ. Devāsurasaṅgāmoti devānañca asurānañca saṅgāmo. Samupabyūḷhoti samāpanno nalāṭena nalāṭaṃ paharaṇākārappatto viya. Etesaṃ kira kadāci mahāsamuddapiṭṭhe saṅgāmo hoti tattha pana chedanavijjhanādīhi aññamaññaṃ ghāto nāma natthi, dārumeṇḍakayuddhaṃ viya jayaparājayamattameva hoti. Kadāci devā jinanti, kadāci asurā. Tattha yasmiṃ saṅgāme devā puna apaccāgamanāya asure jiniṃsu, taṃ sandhāya tasmiṃ kho pana bhantetiādimāha. Ubhayametanti ubhayaṃ etaṃ. Duvidhampi ojaṃ ettha devaloke devāyeva paribhuñjissantīti evamassa āvajjantassa balavapītisomanassaṃ uppajji. Sadaṇḍāvacaroti sadaṇḍāvacarako, daṇḍaggahaṇena satthaggahaṇena saddhiṃ ahosi, na nikkhittadaṇḍasatthoti dasseti. Ekantanibbidāyāti ekanteneva vaṭṭe nibbindanatthāyāti sabbaṃ mahāgovindasutte vuttameva.

    ៣៦៩. បវេទេសីតិ កថេសិ ទីបេសិ។ ឥធេវាតិ ឥមស្មិញ្ញេវ ឱកាសេ។ ទេវភូតស្ស មេ សតោតិ ទេវស្ស មេ សតោ។ បុនរាយុ ច មេ លទ្ធោតិ បុន អញ្ញេន កម្មវិបាកេន មេ ជីវិតំ លទ្ធន្តិ, ឥមិនា អត្តនោ ចុតភាវំ ចេវ ឧបបន្នភាវញ្ច អាវិករោតិ។

    369.Pavedesīti kathesi dīpesi. Idhevāti imasmiññeva okāse. Devabhūtassa me satoti devassa me sato. Punarāyu ca me laddhoti puna aññena kammavipākena me jīvitaṃ laddhanti, iminā attano cutabhāvaṃ ceva upapannabhāvañca āvikaroti.

    ទិវិយា កាយាតិ ទិព្ពា អត្តភាវា។ អាយុំ ហិត្វា អមានុសន្តិ ទិព្ពំ អាយុំ ជហិត្វា។ អមូឡ្ហោ គព្ភមេស្សាមីតិ និយតគតិកត្តា អមូឡ្ហោ ហុត្វា។ យត្ថ មេ រមតី មនោតិ យត្ថ មេ មនោ រមិស្សតិ, តត្ថេវ ខត្តិយកុលាទីសុ គព្ភំ ឧបគច្ឆិស្សាមីតិ សត្តក្ខត្តុំ ទេវេ ច មានុសេ ចាតិ ឥមមត្ថំ ទីបេតិ។

    Diviyā kāyāti dibbā attabhāvā. Āyuṃ hitvā amānusanti dibbaṃ āyuṃ jahitvā. Amūḷho gabbhamessāmīti niyatagatikattā amūḷho hutvā. Yattha me ramatī manoti yattha me mano ramissati, tattheva khattiyakulādīsu gabbhaṃ upagacchissāmīti sattakkhattuṃ deve ca mānuse cāti imamatthaṃ dīpeti.

    ញាយេន វិហរិស្សាមីតិ មនុស្សេសុ ឧបបន្នោបិ មាតរំ ជីវិតា វោរោបនាទីនំ អភព្ពត្តា ញាយេន ការណេន សមេន វិហរិស្សាមីតិ អត្ថោ។

    Ñāyena viharissāmīti manussesu upapannopi mātaraṃ jīvitā voropanādīnaṃ abhabbattā ñāyena kāraṇena samena viharissāmīti attho.

    សម្ពោធិ ចេ ភវិស្សតីតិ ឥទំ សកទាគាមិមគ្គំ សន្ធាយ វទតិ, សចេ សកទាគាមី ភវិស្សាមីតិ ទីបេតិ។ អញ្ញាតា វិហរិស្សាមីតិ អញ្ញាតា អាជានិតុកាមោ ហុត្វា វិហរិស្សាមិ។ ស្វេវ អន្តោ ភវិស្សតីតិ សោ ឯវ មេ មនុស្សលោកេ អន្តោ ភវិស្សតីតិ។

    Sambodhice bhavissatīti idaṃ sakadāgāmimaggaṃ sandhāya vadati, sace sakadāgāmī bhavissāmīti dīpeti. Aññātā viharissāmīti aññātā ājānitukāmo hutvā viharissāmi. Sveva anto bhavissatīti so eva me manussaloke anto bhavissatīti.

    បុន ទេវោ ភវិស្សាមិ, ទេវលោកស្មិំ ឧត្តមោតិ បុន ទេវលោកស្មិំ ឧត្តមោ សក្កោ ទេវានមិន្ទោ ភវិស្សាមីតិ វទតិ។

    Punadevo bhavissāmi, devalokasmiṃ uttamoti puna devalokasmiṃ uttamo sakko devānamindo bhavissāmīti vadati.

    អន្តិមេ វត្តមានម្ហីតិ អន្តិមេ ភវេ វត្តមានេ។ សោ និវាសោ ភវិស្សតីតិ យេ តេ អាយុនា ច បញ្ញាយ ច អកនិដ្ឋា ជេដ្ឋកា សព្ពទេវេហិ បណីតតរា ទេវា, អវសានេ មេ សោ និវាសោ ភវិស្សតិ ។ អយំ កិរ តតោ សក្កត្តភាវតោ ចុតោ តស្មិំ អត្តភាវេ អនាគាមិមគ្គស្ស បដិលទ្ធត្តា ឧទ្ធំសោតោ អកនិដ្ឋគាមី ហុត្វា អវិហាទីសុ និព្ពត្តន្តោ អវសានេ អកនិដ្ឋេ និព្ពត្តិស្សតិ។ តំ សន្ធាយ ឯវមាហ។ ឯស កិរ អវិហេសុ កប្បសហស្សំ វសិស្សតិ, អតប្បេសុ ទ្វេ កប្បសហស្សានិ, សុទស្សេសុ ចត្តារិ កប្បសហស្សានិ, សុទស្សីសុ អដ្ឋ, អកនិដ្ឋេសុ សោឡសាតិ ឯកតិំស កប្បសហស្សានិ ព្រហ្មអាយុំ អនុភវិស្សតិ។ សក្កោ ទេវរាជា អនាថបិណ្ឌិកោ គហបតិ វិសាខា មហាឧបាសិកាតិ តយោបិ ហិ ឥមេ ឯកប្បមាណអាយុកា ឯវ, វដ្ដាភិរតសត្តា នាម ឯតេហិ សទិសា សុខភាគិនោ នាម នត្ថិ។

    Antime vattamānamhīti antime bhave vattamāne. So nivāso bhavissatīti ye te āyunā ca paññāya ca akaniṭṭhā jeṭṭhakā sabbadevehi paṇītatarā devā, avasāne me so nivāso bhavissati . Ayaṃ kira tato sakkattabhāvato cuto tasmiṃ attabhāve anāgāmimaggassa paṭiladdhattā uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī hutvā avihādīsu nibbattanto avasāne akaniṭṭhe nibbattissati. Taṃ sandhāya evamāha. Esa kira avihesu kappasahassaṃ vasissati, atappesu dve kappasahassāni, sudassesu cattāri kappasahassāni, sudassīsu aṭṭha, akaniṭṭhesu soḷasāti ekatiṃsa kappasahassāni brahmaāyuṃ anubhavissati. Sakko devarājā anāthapiṇḍiko gahapati visākhā mahāupāsikāti tayopi hi ime ekappamāṇaāyukā eva, vaṭṭābhiratasattā nāma etehi sadisā sukhabhāgino nāma natthi.

    ៣៧០. អបរិយោសិតសង្កប្បោតិ អនិដ្ឋិតមនោរថោ។ យស្សុ មញ្ញាមិ សមណេតិ យេ ច សមណេ បវិវិត្តវិហារិនោតិ មញ្ញាមិ។

    370.Apariyositasaṅkappoti aniṭṭhitamanoratho. Yassu maññāmi samaṇeti ye ca samaṇe pavivittavihārinoti maññāmi.

    អារាធនាតិ សម្បាទនា។ វិរាធនាតិ អសម្បាទនា។ ន សម្បាយន្តីតិ សម្បាទេត្វា កថេតុំ ន សក្កោន្តិ។

    Ārādhanāti sampādanā. Virādhanāti asampādanā. Na sampāyantīti sampādetvā kathetuṃ na sakkonti.

    អាទិច្ចពន្ធុនន្តិ អាទិច្ចោបិ គោតមគោត្តោ, ភគវាបិ គោតមគោត្តោ, តស្មា ឯវមាហ។ យំ ករោមសីតិ យំ បុព្ពេ ព្រហ្មុនោ នមក្ការំ ករោម។ សមំ ទេវេហីតិ ទេវេហិ សទ្ធិំ, ឥតោ បដ្ឋាយ ឥទានិ អម្ហាកំ ព្រហ្មុនោ នមក្ការករណំ នត្ថីតិ ទស្សេតិ។ សាមំ ករោមាតិ នមក្ការំ ករោម។

    Ādiccabandhunanti ādiccopi gotamagotto, bhagavāpi gotamagotto, tasmā evamāha. Yaṃ karomasīti yaṃ pubbe brahmuno namakkāraṃ karoma. Samaṃ devehīti devehi saddhiṃ, ito paṭṭhāya idāni amhākaṃ brahmuno namakkārakaraṇaṃ natthīti dasseti. Sāmaṃ karomāti namakkāraṃ karoma.

    ៣៧១. បរាមសិត្វាតិ តុដ្ឋចិត្តោ សហាយំ ហត្ថេន ហត្ថម្ហិ បហរន្តោ វិយ បថវិំ បហរិត្វា, សក្ខិភាវត្ថាយ វា បហរិត្វា ‘‘យថា ត្វំ និច្ចលោ, ឯវមហំ ភគវតី’’តិ។ អជ្ឈិដ្ឋបញ្ហាតិ អជ្ឈេសិតបញ្ហា បត្ថិតបញ្ហា។ សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានមេវាតិ។

    371.Parāmasitvāti tuṭṭhacitto sahāyaṃ hatthena hatthamhi paharanto viya pathaviṃ paharitvā, sakkhibhāvatthāya vā paharitvā ‘‘yathā tvaṃ niccalo, evamahaṃ bhagavatī’’ti. Ajjhiṭṭhapañhāti ajjhesitapañhā patthitapañhā. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.

    ឥតិ សុមង្គលវិលាសិនិយា ទីឃនិកាយដ្ឋកថាយំ

    Iti sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāyaṃ

    សក្កបញ្ហសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Sakkapañhasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.




    Next: ៩. មហាសតិបដ្ឋានសុត្តវណ្ណនា • 9. Mahāsatipaṭṭhānasuttavaṇṇanā




    Related texts:



    តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ទីឃនិកាយ • Dīghanikāya / ៨. សក្កបញ្ហសុត្តំ • 8. Sakkapañhasuttaṃ

    ដីកា • Tīkā / សុត្តបិដក (ដីកា) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ទីឃនិកាយ (ដីកា) • Dīghanikāya (ṭīkā) / ៨. សក្កបញ្ហសុត្តវណ្ណនា • 8. Sakkapañhasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact