Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ទីឃនិកាយ (ដីកា) • Dīghanikāya (ṭīkā)

    ៨. សក្កបញ្ហសុត្តវណ្ណនា

    8. Sakkapañhasuttavaṇṇanā

    និទានវណ្ណនា

    Nidānavaṇṇanā

    ៣៤៤. អម្ពសណ្ឌានំ អទូរភវត្តា ឯកោបិ សោ ព្រាហ្មណគាមោ ‘‘អម្ពសណ្ឌា’’ត្វេវ ពហុវចនវសេន វុច្ចតិ, យថា ‘‘វរណា នគរ’’ន្តិ។ វេទិ ឯវ វេទិកោ, វេទិកោ ឯវ វេទិយោ ក-ការស្ស យ-ការំ កត្វា, តស្មិំ វេទិយកេ។ តេនាហ ‘‘មណិវេទិកាសទិសេនា’’តិអាទិ, ឥន្ទនីលាទិមណិមយវេទិកាសទិសេនាតិ អត្ថោ។ បុព្ពេបីតិ លេណករណតោ បុព្ពេ, គុហារូបេន ឋិតា, ទ្វារេ ឥន្ទសាលរុក្ខវតី ច, តស្មា ‘‘ឥន្ទសាលគុហា’’តិ វុត្តា បុរិមវោហារេន។

    344. Ambasaṇḍānaṃ adūrabhavattā ekopi so brāhmaṇagāmo ‘‘ambasaṇḍā’’tveva bahuvacanavasena vuccati, yathā ‘‘varaṇā nagara’’nti. Vedi eva vediko, vediko eva vediyo ka-kārassa ya-kāraṃ katvā, tasmiṃ vediyake. Tenāha ‘‘maṇivedikāsadisenā’’tiādi, indanīlādimaṇimayavedikāsadisenāti attho. Pubbepīti leṇakaraṇato pubbe, guhārūpena ṭhitā, dvāre indasālarukkhavatī ca, tasmā ‘‘indasālaguhā’’ti vuttā purimavohārena.

    ឧស្សុក្កំ វុច្ចតិ អភិរុចិ, តំ បន ពុទ្ធទស្សនកាមតាវសេន, តថា ឧស្សាហនវសេន ច បវត្តិយា ‘‘ធម្មិកោ ឧស្សាហោ’’តិ វុត្តំ។ សក្កេន សទិសោ…បេ.… នត្ថីតិ។ យថាហ ‘‘អប្បមាទេន មឃវា, ទេវានំ សេដ្ឋតំ គតោ’’តិ (ធ. ប. ៣០)។ បរិត្តកេនាតិ អបរាបរំ ពហុំ បុញ្ញកម្មំ អកត្វា អប្បមត្តកេនេវ បុញ្ញកម្មេន។

    Ussukkaṃ vuccati abhiruci, taṃ pana buddhadassanakāmatāvasena, tathā ussāhanavasena ca pavattiyā ‘‘dhammiko ussāho’’ti vuttaṃ. Sakkena sadiso…pe… natthīti. Yathāha ‘‘appamādena maghavā, devānaṃ seṭṭhataṃ gato’’ti (dha. pa. 30). Parittakenāti aparāparaṃ bahuṃ puññakammaṃ akatvā appamattakeneva puññakammena.

    សក្កោបិ កាមំ មហាបុញ្ញកតភីរុត្តានោ ហោតិ, សាតិសយាយ បន ទិព្ពសម្បត្តិយា វិយោគហេតុកេន សោកេន ទិគុណិតេន មរណភយេន សំតជ្ជិតោ ជាតោ។ តេនាហ ‘‘សក្កោ បន មរណភយាភិភូតោ អហោសី’’តិ។

    Sakkopi kāmaṃ mahāpuññakatabhīruttāno hoti, sātisayāya pana dibbasampattiyā viyogahetukena sokena diguṇitena maraṇabhayena saṃtajjito jāto. Tenāha ‘‘sakko pana maraṇabhayābhibhūto ahosī’’ti.

    ទិព្ពចក្ខុនា ទេវតានំ ទស្សនំ នាម បដិវិជ្ឈនសទិសន្តិ អាហ ‘‘បដិវិជ្ឈី’’តិ។ បាដិយេក្កោ វោហារោតិ អាវេណិកោ បិយសមុទាហារោ។ មរិសនិយសម្បត្តិកាតិ មារិសា។ តេសញ្ហិ សម្បត្តិយោ មហានុភាវតាយ សហន្តិ ឧបដ្ឋហន្តិ, អញ្ញេ អយោនិសោមនសិការតាយ ចេវ អប្បហុកាយ ច ន សហន្តិយេវ, សា បន នេសំ មរិសនិយសម្បត្តិកតា ទុក្ខវិរហិតាយាតិ វុត្តំ ‘‘និទ្ទុក្ខាតិបិ វុត្តំ ហោតី’’តិ។ ឯកកោ វាតិ ទេវបរិសាយ វិនា អាគតត្តា វុត្តំ, មាតលិអាទយោ បន តាទិសា សហាយា តទាបិ អហេសុំយេវ។ តថា ហិ វក្ខតិ ‘‘អបិ ចាយំ អាយស្មតោ ចក្កនេមិសទ្ទេន តម្ហា សមាធិម្ហា វុដ្ឋិតោ’’តិ (ទី. និ. អដ្ឋ. ២.៣៥២)។ ឱកាសំ នាកាសិ សក្កស្ស ញាណបរិបាកំ អាគមេន្តោ, អញ្ញេសញ្ច ពហូនំ ទេវានំ ធម្មាភិសមយំ ឧបបរិក្ខមានោ។ សោតិ សក្កោ។

    Dibbacakkhunā devatānaṃ dassanaṃ nāma paṭivijjhanasadisanti āha ‘‘paṭivijjhī’’ti. Pāṭiyekko vohāroti āveṇiko piyasamudāhāro. Marisaniyasampattikāti mārisā. Tesañhi sampattiyo mahānubhāvatāya sahanti upaṭṭhahanti, aññe ayonisomanasikāratāya ceva appahukāya ca na sahantiyeva, sā pana nesaṃ marisaniyasampattikatā dukkhavirahitāyāti vuttaṃ ‘‘niddukkhātipi vuttaṃ hotī’’ti. Ekako vāti devaparisāya vinā āgatattā vuttaṃ, mātaliādayo pana tādisā sahāyā tadāpi ahesuṃyeva. Tathā hi vakkhati ‘‘api cāyaṃ āyasmato cakkanemisaddena tamhā samādhimhā vuṭṭhito’’ti (dī. ni. aṭṭha. 2.352). Okāsaṃ nākāsi sakkassa ñāṇaparipākaṃ āgamento, aññesañca bahūnaṃ devānaṃ dhammābhisamayaṃ upaparikkhamāno. Soti sakko.

    ឯវន្តិ វចនសម្បដិច្ឆនេ និបាតោតិ អាហ ‘‘ឯវំ ហោតូ’’តិអាទិ។ ភទ្ទំតវាតិ បន សក្កំ ឧទ្ទិស្ស នេសំ អាសិ វាទោ។

    Evanti vacanasampaṭicchane nipātoti āha ‘‘evaṃ hotū’’tiādi. Bhaddaṃtavāti pana sakkaṃ uddissa nesaṃ āsi vādo.

    ៣៤៥. វល្លភោ…បេ.… ធម្មំ សុណាតីតិ អយមត្ថោ គោវិន្ទសុត្តាទីហិ (ទី. និ. ២.២៩៤) ទីបេតព្ពោ។ ឥមិនា កតោកាសេតិ ឥមិនា បញ្ចសិខេន កតោកាសេ ភគវតិ។

    345.Vallabho…pe… dhammaṃ suṇātīti ayamattho govindasuttādīhi (dī. ni. 2.294) dīpetabbo. Iminā katokāseti iminā pañcasikhena katokāse bhagavati.

    អនុចរិយន្តិ អនុចរណភាវំ, តំ បនស្ស អនុចរណំ នាម សទ្ធិំ គមនមេវាតិ អាហ ‘‘សហចរណំ ឯកតោ គមន’’ន្តិ។

    Anucariyanti anucaraṇabhāvaṃ, taṃ panassa anucaraṇaṃ nāma saddhiṃ gamanamevāti āha ‘‘sahacaraṇaṃ ekato gamana’’nti.

    សោវណ្ណមយន្តិ សុវណ្ណមយំ។ បោក្ខរន្តិ វីណាយ ទោណិមាហ។ ទណ្ឌោតិ វីណទណ្ឌោ។ វេឋកាតិ តន្តីនំ ពន្ធនាយ ចេវ ឧប្បីឡនាយ ច ធមេតព្ពា វេឋកា។ បត្តកន្តិ បោក្ខរំ។ សមបញ្ញាសមុច្ឆនា មុច្ឆេត្វាតិ យថា សមបញ្ញាសមុច្ឆនា កមតោ តត្ថ សំមុច្ឆនំ កាតុំ សក្កា, ឯវំ តំ សជ្ជេត្វាតិ អត្ថោ។ ‘‘សមបញ្ញាសមុច្ឆនា សំមុច្ឆេត្វា’’តិ ច ឥទំ ទេវលោកេ និយតំ វីណាវាទនវិធិំ សន្ធាយ វុត្តំ។ មនុស្សលោកេ បន ឯកវីសតិ មុច្ឆនា។ តេនេវាហ វីណោបមសុត្តវណ្ណនាយំ –

    Sovaṇṇamayanti suvaṇṇamayaṃ. Pokkharanti vīṇāya doṇimāha. Daṇḍoti vīṇadaṇḍo. Veṭhakāti tantīnaṃ bandhanāya ceva uppīḷanāya ca dhametabbā veṭhakā. Pattakanti pokkharaṃ. Samapaññāsamucchanā mucchetvāti yathā samapaññāsamucchanā kamato tattha saṃmucchanaṃ kātuṃ sakkā, evaṃ taṃ sajjetvāti attho. ‘‘Samapaññāsamucchanā saṃmucchetvā’’ti ca idaṃ devaloke niyataṃ vīṇāvādanavidhiṃ sandhāya vuttaṃ. Manussaloke pana ekavīsati mucchanā. Tenevāha vīṇopamasuttavaṇṇanāyaṃ –

    ‘‘សត្ត សរា តយោ គាមា, មុច្ឆនា ឯកវីសតិ;

    ‘‘Satta sarā tayo gāmā, mucchanā ekavīsati;

    តានា ចេកូនបញ្ញាស, ឥច្ចេតេ សរមណ្ឌលា’’តិ។ (អ. និ. អដ្ឋ. ៣.៥៥; សារត្ថ. ដី. ៣.២៤៣);

    Tānā cekūnapaññāsa, iccete saramaṇḍalā’’ti. (a. ni. aṭṭha. 3.55; sārattha. ṭī. 3.243);

    តត្ថ ឆជ្ជោ, ឧសភោ, គន្ធារោ, មជ្ឈិមោ, បញ្ចមោ, ធេវតោ, និសាទោតិ ឯតេ សត្ត សរា។ ឆជ្ជគាមោ, មជ្ឈិមគាមោ, សាធារណគាមោតិ តយោ គាមា, សរសមូហាតិ អត្ថោ។ មនុស្សលោកេ វាទនវិធិនា ឯកេកស្សេវ ច សរស្ស វសេន តយោ តយោ មុច្ឆនា កត្វា ឯកវីសតិ មុច្ឆនា។ ឯកេកស្សេវ ច សរស្ស សត្ត សត្ត តានភេទា, យតោ សរស្ស មន្ទតរវវត្ថានំ ហោតិ, តេ ឯកូនបញ្ញាស តានវិសេសាតិ, តិស្សោ ទុវេ ចតស្សោ, ចតស្សោ តិស្សោ ទុវេ ចតស្សោតិ ទ្វាវីសតិ សុតិភេទា ឥច្ឆិតា, អយំ បន ឯកេកស្ស សរស្ស វសេន សត្ត សត្ត មុច្ឆនា, អន្តរសរស្ស ច ឯកាតិ សមបញ្ញាសាយ មុច្ឆនានំ យោគ្យភាវេន វីណំ វជ្ជេសិ។ តេន វុត្តំ ‘‘សមបញ្ញាស មុច្ឆនា សំមុច្ឆេត្វា’’តិ។ សេសទេវេ ជានាបេន្តោ សក្កស្ស គមនកាលន្តិ យោជនា។

    Tattha chajjo, usabho, gandhāro, majjhimo, pañcamo, dhevato, nisādoti ete satta sarā. Chajjagāmo, majjhimagāmo, sādhāraṇagāmoti tayo gāmā, sarasamūhāti attho. Manussaloke vādanavidhinā ekekasseva ca sarassa vasena tayo tayo mucchanā katvā ekavīsati mucchanā. Ekekasseva ca sarassa satta satta tānabhedā, yato sarassa mandataravavatthānaṃ hoti, te ekūnapaññāsa tānavisesāti, tisso duve catasso, catasso tisso duve catassoti dvāvīsati sutibhedā icchitā, ayaṃ pana ekekassa sarassa vasena satta satta mucchanā, antarasarassa ca ekāti samapaññāsāya mucchanānaṃ yogyabhāvena vīṇaṃ vajjesi. Tena vuttaṃ ‘‘samapaññāsa mucchanā saṃmucchetvā’’ti. Sesadeve jānāpento sakkassa gamanakālanti yojanā.

    ៣៤៦. អតិរិវាតិ រ-ការោ បទសន្ធិករោ, អតីវ អតិវិយាតិ វុត្តំ ហោតិ។ បកតិ …បេ.… អគមាសិ មរណភយសំតជ្ជិតត្តា តរមានរូបោ។ តេនេវាហ ‘‘ននុ ចា’’តិអាទិ។

    346.Atirivāti ra-kāro padasandhikaro, atīva ativiyāti vuttaṃ hoti. Pakati…pe… agamāsi maraṇabhayasaṃtajjitattā taramānarūpo. Tenevāha ‘‘nanu cā’’tiādi.

    ៣៤៧. ពុទ្ធា នាម មហាការុណិកា, សទេវកស្ស លោកស្ស ហិតសុខត្ថាយ ឯវ ឧប្បន្នា, តេ កថំ អត្ថិកេហិ ទុរុបសង្កមាតិ អាហ ‘‘អហំ សរាគោ’’តិអាទិ។ តទន្តរំ បដិសល្លីនាតិ យេន អន្តរេន យេន ខណេន ឧបសង្កមេយ្យ, តទន្តរំ បដិសល្លីនា ឈានំ សមាបន្នា។ តទន្តរ-សទ្ទោ វា ‘‘ឯតរហី’’តិ ឥមិនា សមានត្ថោតិ អាហ ‘‘សម្បតិ បដិសល្លីនា វា’’តិ។

    347. Buddhā nāma mahākāruṇikā, sadevakassa lokassa hitasukhatthāya eva uppannā, te kathaṃ atthikehi durupasaṅkamāti āha ‘‘ahaṃ sarāgo’’tiādi. Tadantaraṃ paṭisallīnāti yena antarena yena khaṇena upasaṅkameyya, tadantaraṃ paṭisallīnā jhānaṃ samāpannā. Tadantara-saddo vā ‘‘etarahī’’ti iminā samānatthoti āha ‘‘sampati paṭisallīnā vā’’ti.

    បញ្ចសិខគីតគាថាវណ្ណនា

    Pañcasikhagītagāthāvaṇṇanā

    ៣៤៨. សាវេសីតិ យថាធិប្បេតមុច្ឆនំ បដ្ឋបេត្វា វីណំ វាទេន្តោ តំតំឋានុប្បត្តិយា បាកដីភូតមន្ទតាវវត្ថំ ទស្សេន្តោ សុមធុរកោមលមធុបានមត្តមធុការវិរុតាបហាសិនិលក្ខណោ បសន្នភានី សមរវំ តន្តិស្សរំ សាវេសិ។

    348.Sāvesīti yathādhippetamucchanaṃ paṭṭhapetvā vīṇaṃ vādento taṃtaṃṭhānuppattiyā pākaṭībhūtamandatāvavatthaṃ dassento sumadhurakomalamadhupānamattamadhukāravirutāpahāsinilakkhaṇo pasannabhānī samaravaṃ tantissaraṃ sāvesi.

    ‘‘សក្យបុត្តោវ ឈានេន, ឯកោទិ និបកោ សតោ;

    ‘‘Sakyaputtova jhānena, ekodi nipako sato;

    អមតំ មុនិ ជិគីសានោ…។

    Amataṃ muni jigīsāno….

    យថាបិ មុនិ នន្ទេយ្យ, បត្វា សម្ពោធិំ ឧត្តម’’ន្តិ។ (ទី. និ. ២.៣៤៨);

    Yathāpi muni nandeyya, patvā sambodhiṃ uttama’’nti. (dī. ni. 2.348);

    ច ឯវំ ពុទ្ធូបសញ្ហិតា។ ពុទ្ធូបសញ្ហិតា បន ពុទ្ធានំ ធម្មសរីរំ អារព្ភ និស្សយំ កត្វា បវត្តិតាតិ អាហ ‘‘ធម្មោ អរហតាំ ឥវា’’តិ។ ធម្មូបសញ្ហិតា, អរហត្តូបសញ្ហិតា ច វេទិតព្ពា។

    Ca evaṃ buddhūpasañhitā. Buddhūpasañhitā pana buddhānaṃ dhammasarīraṃ ārabbha nissayaṃ katvā pavattitāti āha ‘‘dhammo arahatāṃ ivā’’ti. Dhammūpasañhitā, arahattūpasañhitā ca veditabbā.

    សូរិយសមានសរីរាតិ សូរិយសមានប្បភាសរីរា។ តេនាហ ‘‘តស្សា កិរា’’តិអាទិ។ យស្មា តិម្ពរុនោ គន្ធព្ពទេវរាជស្ស សូរិយវច្ឆ សា អង្កេ ជាតា, តស្មា អាហ ‘‘យំ តិម្ពរុំ ទេវរាជានំ និស្សាយ ត្វំ ជាតា’’តិ។ កល្យាណង្គតាយ ‘‘កល្យាណី’’តិ វុត្តាតិ អាហ ‘‘សព្ពង្គសោភនា’’តិ។

    Sūriyasamānasarīrāti sūriyasamānappabhāsarīrā. Tenāha ‘‘tassā kirā’’tiādi. Yasmā timbaruno gandhabbadevarājassa sūriyavaccha sā aṅke jātā, tasmā āha ‘‘yaṃ timbaruṃ devarājānaṃnissāya tvaṃ jātā’’ti. Kalyāṇaṅgatāya ‘‘kalyāṇī’’ti vuttāti āha ‘‘sabbaṅgasobhanā’’ti.

    រាគាវេសវសេន បុព្ពេ វុត្តា គាថា ឥទានិបិ តមេវ អារព្ភ បុរតោ ឋិតំ វិយ អាលបន្តោ វទតិ។

    Rāgāvesavasena pubbe vuttā gāthā idānipi tameva ārabbha purato ṭhitaṃ viya ālapanto vadati.

    ថនុទរន្តិ បយោធរញ្ច ឧទរញ្ច អធិប្បេតន្តិ អាហ ‘‘ថនវេមជ្ឈំ ឧទរញ្ចា’’តិ។

    Thanudaranti payodharañca udarañca adhippetanti āha ‘‘thanavemajjhaṃ udarañcā’’ti.

    កិញ្ចិ ការណន្តិ កិញ្ចិ បីឡំ។

    Kiñci kāraṇanti kiñci pīḷaṃ.

    បកតិំ ជហិត្វា ឋិតំ អភិរត្តភាវេន។

    Pakatiṃ jahitvā ṭhitaṃ abhirattabhāvena.

    វាមូរូតិ រុចិរឩរូ។ តេនាហ ‘‘វាមាការេនា’’តិអាទិ។ វាមវិកសិតរុចិរសុន្ទរាភិរូបចារុសទ្ទា ហិ ឯកត្ថា ទដ្ឋព្ពា។ ន តិខិណន្តិ ន តិក្ខំ ន លូខំ ន កក្ខឡំ។ មន្ទន្តិ មុទុ សិនិទ្ធំ។

    Vāmūrūti ruciraūrū. Tenāha ‘‘vāmākārenā’’tiādi. Vāmavikasitarucirasundarābhirūpacārusaddā hi ekatthā daṭṭhabbā. Na tikhiṇanti na tikkhaṃ na lūkhaṃ na kakkhaḷaṃ. Mandanti mudu siniddhaṃ.

    អនេកភាវោតិ អនេកសភាវោ, សោ បន ពហុវិធោ នាម ហោតីតិ អាហ ‘‘អនេកវិធោ ជាតោ’’តិ។ អនេកភាគោតិ អនេកកោដ្ឋាសោ។

    Anekabhāvoti anekasabhāvo, so pana bahuvidho nāma hotīti āha ‘‘anekavidho jāto’’ti. Anekabhāgoti anekakoṭṭhāso.

    តយា សទ្ធិំ វិបច្ចតន្តិ តយា សហិតំយេវ មេ តំ កម្មំ វិបច្ចតុ, តយា សហេវ តស្ស កម្មស្ស ផលំ អនុភវេយ្យន្តិ អធិប្បាយោ។ តយា សទ្ធិមេវាតិ យថា ចក្កវត្តិសំវត្តនិយកម្មំ តស្ស និស្សន្ទផលភូតេន ឥត្ថិរតនេន សទ្ធិំយេវ វិបាកំ ទេតិ, ឯវំ តំ មេ កម្មំ តយា សទ្ធិំយេវ មយ្ហំ វិបាកំ ទេតុ។

    Tayā saddhiṃ vipaccatanti tayā sahitaṃyeva me taṃ kammaṃ vipaccatu, tayā saheva tassa kammassa phalaṃ anubhaveyyanti adhippāyo. Tayā saddhimevāti yathā cakkavattisaṃvattaniyakammaṃ tassa nissandaphalabhūtena itthiratanena saddhiṃyeva vipākaṃ deti, evaṃ taṃ me kammaṃ tayā saddhiṃyeva mayhaṃ vipākaṃ detu.

    ឯកោទីតិ ឯកោទិភាវំ គតោ, សមាហិតោតិ អត្ថោ។ ជិគីសានោតិ ជិគីសមានោ ហោតិ។ តថាភូតោវ ជិគីសតិ នាមាតិ តថា បឋមវិកប្បោ វុត្តោ។ ទុតិយវិកប្បេ បន ‘‘វិចរតី’’តិ កិរិយាបទំ អាហរិត្វា អត្ថោ វុត្តោ។

    Ekodīti ekodibhāvaṃ gato, samāhitoti attho. Jigīsānoti jigīsamāno hoti. Tathābhūtova jigīsati nāmāti tathā paṭhamavikappo vutto. Dutiyavikappe pana ‘‘vicaratī’’ti kiriyāpadaṃ āharitvā attho vutto.

    នន្ទេយ្យន្តិ សមាគមំ បត្ថេន្តោ វទតិ អតិសស្សិរិករូបសោភាយ។

    Nandeyyanti samāgamaṃ patthento vadati atisassirikarūpasobhāya.

    ៣៤៩. សំសន្ទតីតិ សមេតិ, យាយ មុច្ឆនាយ, យេន ច អាការេន តន្តិស្សរោ បវត្តោ, តំ មុច្ឆនំ អនតិវត្តេន្តោ, តេនេវ ច អាការេន គីតស្សរោបិ បវត្តោតិ អត្ថោ។ យេន អជ្ឈាសយេន ភគវា បញ្ចសិខស្ស គន្ធព្ពេ វណ្ណំ កថេសិ, យទត្ថញ្ច កថេសិ, តំ សព្ពំ វិភាវេតុំ ‘‘កស្មា’’តិអាទិមាហ។ នត្ថិ ពោធិមូលេ ឯវ សមុច្ឆិន្នត្តា។ ឧបេក្ខកោ ភគវា អនុបលិត្តភាវតោ។ សុវិមុត្តចិត្តោ ភគវា ឆន្ទរាគតោ, សព្ពស្មា ច កិលេសា។ យទិ ឯវំ កស្មា បញ្ចសិខស្ស គន្ធព្ពេ វណ្ណំ កថេសីតិ អាហ ‘‘សចេ បនា’’តិអាទិ។

    349.Saṃsandatīti sameti, yāya mucchanāya, yena ca ākārena tantissaro pavatto, taṃ mucchanaṃ anativattento, teneva ca ākārena gītassaropi pavattoti attho. Yena ajjhāsayena bhagavā pañcasikhassa gandhabbe vaṇṇaṃ kathesi, yadatthañca kathesi, taṃ sabbaṃ vibhāvetuṃ ‘‘kasmā’’tiādimāha. Natthi bodhimūle eva samucchinnattā. Upekkhako bhagavā anupalittabhāvato. Suvimuttacitto bhagavā chandarāgato, sabbasmā ca kilesā. Yadi evaṃ kasmā pañcasikhassa gandhabbe vaṇṇaṃ kathesīti āha ‘‘sace panā’’tiādi.

    គន្ថិតាតិ សន្ទហិតា, តា បន និរន្តរំ កថិយមានា រាសិកតា វិយ ហោន្តីតិ អាហ ‘‘បិណ្ឌិតា’’តិ។ វោហារវចនន្តិ ភគវតោ, ភិក្ខូនញ្ច បុរតោ វត្តព្ពំ ឧបចារវចនំ។

    Ganthitāti sandahitā, tā pana nirantaraṃ kathiyamānā rāsikatā viya hontīti āha ‘‘piṇḍitā’’ti. Vohāravacananti bhagavato, bhikkhūnañca purato vattabbaṃ upacāravacanaṃ.

    ឧបនច្ចន្តិយាតិ ឧបគន្ត្វា នច្ចន្តិយា។

    Upanaccantiyāti upagantvā naccantiyā.

    សក្កូបសង្កមនវណ្ណនា

    Sakkūpasaṅkamanavaṇṇanā

    ៣៥០. ‘‘កទា សំយូឡ្ហា’’តិអាទីនិ វទន្តោ បដិសម្មោទតិ។ វិប្បការម្បិ ទស្សេយ្យាតិ អឌ្ឍកតាភិនយវសេន នច្ចម្បិ ទស្សេយ្យ។

    350. ‘‘Kadā saṃyūḷhā’’tiādīni vadanto paṭisammodati. Vippakārampi dasseyyāti aḍḍhakatābhinayavasena naccampi dasseyya.

    ៣៥១. ‘‘អភិវទិតោ សក្កោ ទេវានមិន្ទោ’’តិអាទីនំ ‘‘តេន ខោ បន សមយេនា’’តិអាទីនំ (បារា. ១៦, ២៤) វិយ សង្គីតិការវចនភាវេ សំសយោ នត្ថិ, ‘‘ឯវញ្ច បន តថាគតា’’តិ ឥធ បន សិយា សំសយោតិ ‘‘ធម្មសង្គាហកត្ថេរេហិ ឋបិតវចន’’ន្តិ វត្វា ឥតរស្សាបិ តថាភាវំ ទស្សេតុំ ‘‘សព្ពមេត’’ន្តិអាទិ វុត្តំ។ វុឌ្ឍិវចនេន វុត្តោតិ ‘‘សុខី ហោតុ បញ្ចសិខ សក្កោ ទេវានំ ឥន្ទោ’’តិ អាសីសវាទំ វុត្តោ។ ‘‘ភគវតោ បាទេ សិរសា វន្ទតី’’តិ វទន្តោ អភិវាទេតិ នាម ‘‘សុខី ហោតូ’’តិ អាសីសវាទស្ស វទាបនតោ។ តថា បន អាសីសវាទំ វទន្តោ អភិវទតិ នាម សព្ពកាលំ តថេវ តិដ្ឋនតោ។

    351. ‘‘Abhivadito sakko devānamindo’’tiādīnaṃ ‘‘tena kho pana samayenā’’tiādīnaṃ (pārā. 16, 24) viya saṅgītikāravacanabhāve saṃsayo natthi, ‘‘evañca pana tathāgatā’’ti idha pana siyā saṃsayoti ‘‘dhammasaṅgāhakattherehi ṭhapitavacana’’nti vatvā itarassāpi tathābhāvaṃ dassetuṃ ‘‘sabbameta’’ntiādi vuttaṃ. Vuḍḍhivacanena vuttoti ‘‘sukhī hotu pañcasikha sakko devānaṃ indo’’ti āsīsavādaṃ vutto. ‘‘Bhagavato pāde sirasā vandatī’’ti vadanto abhivādeti nāma ‘‘sukhī hotū’’ti āsīsavādassa vadāpanato. Tathā pana āsīsavādaṃ vadanto abhivadati nāma sabbakālaṃ tatheva tiṭṭhanato.

    ឧរុំ វេបុល្លំ ទស្សតិ ទក្ខតីតិ ឧរុន្ទា វិភត្តិអលោបេន។ វិវដា អង្គណដ្ឋានំ។ យោ បកតិយា គុហាយំ អន្ធការោ, សោ អន្តរហិតោតិ យោ តស្សំ គុហាយំ សត្ថុ សមន្តតោ អសីតិហត្ថតោ អយំ បាកតិកោ អន្ធការោ, សោ ទេវានំ វត្ថាភរណសរីរោភាសេហិ អន្តរហិតោ, អាលោកោ សម្បជ្ជិ។ អសីតិហត្ថេ បន ពុទ្ធាលោកេនេវ អន្ធការោ អន្តរហិតោ, ន ច សមត្ថោ ទេវានំ ឱភាសោ ពុទ្ធានំ អភិភវិតុំ។

    Uruṃ vepullaṃ dassati dakkhatīti urundā vibhattialopena. Vivaṭā aṅgaṇaṭṭhānaṃ. Yo pakatiyā guhāyaṃ andhakāro, so antarahitoti yo tassaṃ guhāyaṃ satthu samantato asītihatthato ayaṃ pākatiko andhakāro, so devānaṃ vatthābharaṇasarīrobhāsehi antarahito, āloko sampajji. Asītihatthe pana buddhālokeneva andhakāro antarahito, na ca samattho devānaṃ obhāso buddhānaṃ abhibhavituṃ.

    ៣៥២. ចិរប្បដិកាហន្តិ ចិរប្បភុតិកោ អហំ។ អឌ្ឌករណំ នាម នត្ថិ អវិវាទាធិករណដ្ឋានេ និព្ពត្តត្តា។ កីឡាទីនិបីតិ អាទិ-សទ្ទេន ធម្មស្សវនាទិំ សង្គណ្ហាតិ។

    352.Cirappaṭikāhanti cirappabhutiko ahaṃ. Aḍḍakaraṇaṃ nāma natthi avivādādhikaraṇaṭṭhāne nibbattattā. Kīḷādīnipīti ādi-saddena dhammassavanādiṃ saṅgaṇhāti.

    សលឡមយគន្ធកុដិយន្តិ សលឡរុក្ខេហិ រញ្ញា បសេនទិនា ការិតគន្ធកុដិយំ។ តេនស្សាតិ តេន ផលទ្វយាធិគមេន បហីនឱឡារិកកាមរាគតាយ អស្សា ភូជតិយា ទេវលោកេ អភិរតិយេវ នត្ថិ។ ចក្កនេមិសទ្ទេន តម្ហា សមាធិម្ហា វុដ្ឋិតោតិ ឯត្ថ អធិប្បាយំ អជានន្តា ‘‘អារម្មណស្ស អធិមត្តតាយ សមាបត្តិតោ វុដ្ឋានំ ជាត’’ន្តិ មញ្ញេយ្យុន្តិ តំ បដិក្ខិបន្តោ ‘‘សមាបន្នោ សទ្ទំ សុណាតីតិ នោ វត រេ វត្តព្ពេ’’តិ អាហ។ សតិ ច អារម្មណសង្ឃដ្ដនាយំ គហណេនបិ ភវិតព្ពន្តិ អធិប្បាយេន ‘‘សុណាតី’’តិ វុត្តំ, ឥតរោ ‘‘បឋមំ ឈានំ សមាបន្នស្ស សទ្ទោ កណ្ដកោ’’តិ វចនមត្តំ និស្សាយ សព្ពស្សាបិ ឈានស្ស សទ្ទោ កណ្ដកោតិ អធិប្បាយេន បដិក្ខេបំ អសហន្តោ ‘‘ននុ ភគវា…បេ.… ភណតី’’តិ ឥមមេវ សុត្តបទំ ឧទ្ធរិ។ តត្ថ យថា ទោសទស្សនបដិបក្ខភាវនាវសេន បដិឃសញ្ញានំ សុប្បហីនត្តា មហតាបិ សទ្ទេន អរូបសមាបត្តិតោ ន វុដ្ឋានំ, ឯវំ ‘‘ឧប្បាទោ ភយំ, អនុប្បាទោ ខេម’’ន្តិអាទិនា សម្មទេវ ទោសទស្សនបដិបក្ខភាវនាវសេន សព្ពាសម្បិ លោកិយសញ្ញានំ អគ្គមគ្គេន សមតិក្កន្តត្តា អារម្មណាធិគមតាយ ន កទាចិ ផលសមាបត្តិតោ វុដ្ឋានំ ហោតីតិ។ តថា បន ន សុប្បហីនត្តា បដិឃសញ្ញានំ សព្ពរូបសមាបត្តិតោ វុដ្ឋានំ ហោតិ, បឋមជ្ឈានំ បន អប្បកម្បិ សទ្ទំ ន សហតីតិ តំសមាបន្នស្ស ‘‘សទ្ទោ កណ្ដកោ’’តិ វុត្តំ។ យទិ បន បដិឃសញ្ញានំ វិក្ខម្ភិតត្តា មហតាបិ សទ្ទេន អរូបសមាបត្តិតោ ន វុដ្ឋានំ ហោតិ, បគេវ មគ្គផលសមាបត្តិតោ។ តេនាហ ‘‘ចក្កនេមិសទ្ទេនា’’តិអាទិ។ ចក្កនេមិសទ្ទេនាតិ ច នយិទំ ករណវចនំ ហេតុម្ហិ, ករណេ វា អថ ខោ សហយោគេ។ ឥមមេវ ហិ អត្ថំ ទស្សេតុំ ‘‘ភគវា បនា’’តិអាទិ វុត្តំ។

    Salaḷamayagandhakuṭiyanti salaḷarukkhehi raññā pasenadinā kāritagandhakuṭiyaṃ. Tenassāti tena phaladvayādhigamena pahīnaoḷārikakāmarāgatāya assā bhūjatiyā devaloke abhiratiyeva natthi. Cakkanemisaddena tamhā samādhimhā vuṭṭhitoti ettha adhippāyaṃ ajānantā ‘‘ārammaṇassa adhimattatāya samāpattito vuṭṭhānaṃ jāta’’nti maññeyyunti taṃ paṭikkhipanto ‘‘samāpanno saddaṃ suṇātīti no vata re vattabbe’’ti āha. Sati ca ārammaṇasaṅghaṭṭanāyaṃ gahaṇenapi bhavitabbanti adhippāyena ‘‘suṇātī’’ti vuttaṃ, itaro ‘‘paṭhamaṃ jhānaṃ samāpannassa saddo kaṇṭako’’ti vacanamattaṃ nissāya sabbassāpi jhānassa saddo kaṇṭakoti adhippāyena paṭikkhepaṃ asahanto ‘‘nanu bhagavā…pe…bhaṇatī’’ti imameva suttapadaṃ uddhari. Tattha yathā dosadassanapaṭipakkhabhāvanāvasena paṭighasaññānaṃ suppahīnattā mahatāpi saddena arūpasamāpattito na vuṭṭhānaṃ, evaṃ ‘‘uppādo bhayaṃ, anuppādo khema’’ntiādinā sammadeva dosadassanapaṭipakkhabhāvanāvasena sabbāsampi lokiyasaññānaṃ aggamaggena samatikkantattā ārammaṇādhigamatāya na kadāci phalasamāpattito vuṭṭhānaṃ hotīti. Tathā pana na suppahīnattā paṭighasaññānaṃ sabbarūpasamāpattito vuṭṭhānaṃ hoti, paṭhamajjhānaṃ pana appakampi saddaṃ na sahatīti taṃsamāpannassa ‘‘saddo kaṇṭako’’ti vuttaṃ. Yadi pana paṭighasaññānaṃ vikkhambhitattā mahatāpi saddena arūpasamāpattito na vuṭṭhānaṃ hoti, pageva maggaphalasamāpattito. Tenāha ‘‘cakkanemisaddenā’’tiādi. Cakkanemisaddenāti ca nayidaṃ karaṇavacanaṃ hetumhi, karaṇe vā atha kho sahayoge. Imameva hi atthaṃ dassetuṃ ‘‘bhagavā panā’’tiādi vuttaṃ.

    គោបកវត្ថុវណ្ណនា

    Gopakavatthuvaṇṇanā

    ៣៥៣. បរិបូរការិនីតិ បរិបុណ្ណានិ, បរិសុទ្ធានិ ច កត្វា រក្ខិតវតី។ ‘‘ឥត្ថិត្ត’’ន្តិអាទិ តត្ថ វិរជ្ជនាការទស្សនំ។ ធិត្ថិភាវំឥត្ថិភាវស្ស ធិក្ការោ ហេតូតិ អត្ថោ។ អលន្តិ បដិក្ខេបវចនំ, បយោជនំ នត្ថីតិ អត្ថោ។ វិរាជេតីតិ ជិគុច្ឆតិ។ ឯតា សម្បត្តិយោតិ ចក្កវត្តិសិរិអាទិកា ឯតា យថាវុត្តសម្បត្តិយោ។ តស្មា បុព្ពបរិចយេន ឧបដ្ឋិតនិកន្តិវសេន។ ឧបដ្ឋានសាលន្តិ សុធម្មទេវសភំ។

    353.Paripūrakārinīti paripuṇṇāni, parisuddhāni ca katvā rakkhitavatī. ‘‘Itthitta’’ntiādi tattha virajjanākāradassanaṃ. Dhitthibhāvaṃitthibhāvassa dhikkāro hetūti attho. Alanti paṭikkhepavacanaṃ, payojanaṃ natthīti attho. Virājetīti jigucchati. Etā sampattiyoti cakkavattisiriādikā etā yathāvuttasampattiyo. Tasmā pubbaparicayena upaṭṭhitanikantivasena. Upaṭṭhānasālanti sudhammadevasabhaṃ.

    សោតិ គោបកទេវបុត្តោ។ វដ្ដេត្វា វដ្ដេត្វាតិ តោមរាទិំ វត្តេន្តេន វិយ ចោទនវចនំ បរិវដ្ដេត្វា បរិវដ្ដេត្វា។ គាឡ្ហំ វិជ្ឈិតព្ពាតិ គាឡ្ហតរំ ឃដ្ដេតព្ពា។

    Soti gopakadevaputto. Vaṭṭetvā vaṭṭetvāti tomarādiṃ vattentena viya codanavacanaṃ parivaṭṭetvā parivaṭṭetvā. Gāḷhaṃ vijjhitabbāti gāḷhataraṃ ghaṭṭetabbā.

    កុតោ មុខាតិ កុតោ បវត្តញាណមុខា។ តេនាហ ‘‘អញ្ញវិហិតកា’’តិ។ កតបុញ្ញេតិ សម្មា កតបុញ្ញេ ធម្មេ។

    Kuto mukhāti kuto pavattañāṇamukhā. Tenāha ‘‘aññavihitakā’’ti. Katapuññeti sammā katapuññe dhamme.

    ទាយោតិ លាភោ។ សោ ហិ ទីយតិ តេហិ ទាតព្ពត្តា ទាយោ, យេសំ ទីយតិ, តេហិ លទ្ធត្តា លាភោតិ ច វុច្ចតិ។ សង្ខារេ…បេ.… បតិដ្ឋហិំសុ កតាធិការត្តា។ តត្ថ តាវតិំសភវនេ ឋិតានំយេវ និព្ពត្តោ យថា សក្កស្ស ឥន្ទសាលគុហាយំ ឋិតស្សេវ សក្កត្តភាវោ។

    Dāyoti lābho. So hi dīyati tehi dātabbattā dāyo, yesaṃ dīyati, tehi laddhattā lābhoti ca vuccati. Saṅkhāre…pe… patiṭṭhahiṃsu katādhikārattā. Tattha tāvatiṃsabhavane ṭhitānaṃyeva nibbatto yathā sakkassa indasālaguhāyaṃ ṭhitasseva sakkattabhāvo.

    និកន្តិំ តស្មិំ គន្ធព្ពកាយេ អាលយំ សមុច្ឆិន្ទិតុំ ន សក្កោន្តោ។

    Nikantiṃ tasmiṃ gandhabbakāye ālayaṃ samucchindituṃ na sakkonto.

    ៣៥៤. អត្តនាវ វេទិតព្ពោតិ អត្តនាវ អធិគន្ត្វា វេទិតព្ពោ, ន បរប្បច្ចយិកេន។ តុម្ហេហិ វុច្ចមានានីតិ កេវលំ តុម្ហេហិ វុច្ចមានានិ។

    354.Attanāva veditabboti attanāva adhigantvā veditabbo, na parappaccayikena. Tumhehi vuccamānānīti kevalaṃ tumhehi vuccamānāni.

    វិយាយាមាតិ វិស្សដ្ឋំ វីរិយំ សន្តានេ បវត្តេម។ បកតិយាតិ រូបាវចរភាវេន, ‘‘អនុស្សរ’’ន្តិ វា បាឋោ។

    Viyāyāmāti vissaṭṭhaṃ vīriyaṃ santāne pavattema. Pakatiyāti rūpāvacarabhāvena, ‘‘anussara’’nti vā pāṭho.

    កាមរាគោ ឯវ ‘‘ឆន្ទោ រាគោ ឆន្ទរាគោ’’តិអាទិ បវត្តិភេទេន សំយោជនដ្ឋេន ‘‘កាមរាគសំយោជនានី’’តិ, យោគគន្ថាទិបវត្តិអាការភេទេន ‘‘កាមពន្ធនានី’’តិ ច វុត្តោ។ បាបិមយោគានីតិ ឯត្ថ បន សេសយោគគន្ថានម្បិ វសេន អត្ថោ វេទិតព្ពោ។

    Kāmarāgo eva ‘‘chando rāgo chandarāgo’’tiādi pavattibhedena saṃyojanaṭṭhena ‘‘kāmarāgasaṃyojanānī’’ti, yogaganthādipavattiākārabhedena ‘‘kāmabandhanānī’’ti ca vutto. Pāpimayogānīti ettha pana sesayogaganthānampi vasena attho veditabbo.

    ទុវិធានន្តិ វត្ថុកាមកិលេសកាមវសេន ទុវិធានំ។

    Duvidhānanti vatthukāmakilesakāmavasena duvidhānaṃ.

    ‘‘ឯត្ថ កិំ, តត្ថ កិ’’ន្តិ ច បទទ្វយេ កិន្តិ និបាតមត្តំ។ ចាតុទ្ទិសភាវេតិ តេសំ ពុទ្ធាទីនំ តិណ្ណំ រតនានំ ចតុទ្ទិសយោគ្យភាវេ អប្បដិហដភាវេ។ ពុទ្ធរតនញ្ហិ មហាការុណិកតាយ, អនាវរណញាណតាយ, បរមសន្តុដ្ឋតាយ ច ចាតុទ្ទិសំ, ធម្មរតនំ ស្វាក្ខាតតាយ, សង្ឃរតនំ សុប្បដិបន្នតាយ។ តេនាហ ‘‘សព្ពទិសាសុ អសជ្ជមានោ’’តិ។

    ‘‘Ettha kiṃ, tattha ki’’nti ca padadvaye kinti nipātamattaṃ. Cātuddisabhāveti tesaṃ buddhādīnaṃ tiṇṇaṃ ratanānaṃ catuddisayogyabhāve appaṭihaṭabhāve. Buddharatanañhi mahākāruṇikatāya, anāvaraṇañāṇatāya, paramasantuṭṭhatāya ca cātuddisaṃ, dhammaratanaṃ svākkhātatāya, saṅgharatanaṃ suppaṭipannatāya. Tenāha ‘‘sabbadisāsu asajjamāno’’ti.

    មជ្ឈិមស្ស បឋមជ្ឈានស្ស អធិគតត្តា តាវទេវ កាយំ ព្រហ្មបុរោហិតំ អធិគន្ត្វា តាវទេវ បុរិមំ ឈានសតិំ បដិលភិត្វា តំ ឈានំ បាទកំ កត្វា វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា ឱរម្ភាគិយសំយោជនសមុច្ឆិន្ទនេន មគ្គផលវិសេសំ អនាគាមិផលសង្ខាតំ វិសេសំ អជ្ឈគំសុ អធិគច្ឆិំសុ។ កេចិ បន ‘‘កាមាវចរត្តភាវេន មគ្គផលានិ អធិគច្ឆិំសូតិ អធិប្បាយេន បញ្ចមស្ស ឈានស្ស អនធិគតត្តា សុទ្ធាវាសេសុ ន ឧប្បជ្ជិំសុ, បឋមជ្ឈានលាភិតាយ បន ព្រហ្មបុរោហិតេសុ និព្ពត្តិំសូ’’តិ វទន្តិ។

    Majjhimassa paṭhamajjhānassa adhigatattā tāvadeva kāyaṃ brahmapurohitaṃ adhigantvā tāvadeva purimaṃ jhānasatiṃ paṭilabhitvā taṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā orambhāgiyasaṃyojanasamucchindanena maggaphalavisesaṃ anāgāmiphalasaṅkhātaṃ visesaṃ ajjhagaṃsu adhigacchiṃsu. Keci pana ‘‘kāmāvacarattabhāvena maggaphalāni adhigacchiṃsūti adhippāyena pañcamassa jhānassa anadhigatattā suddhāvāsesu na uppajjiṃsu, paṭhamajjhānalābhitāya pana brahmapurohitesu nibbattiṃsū’’ti vadanti.

    មឃមាណវវត្ថុវណ្ណនា

    Maghamāṇavavatthuvaṇṇanā

    ៣៥៥. វិសុទ្ធោតិ វិសុទ្ធអជ្ឈាសយោ, ឧបនិស្សយសម្បន្នោតិ អធិប្បាយោ។ គាមកម្មករណដ្ឋានន្តិ គាមិកានំ ឧបដ្ឋានដ្ឋានំ វទតិ។ តាវតកេនេវាតិ អត្តនា សោធិតដ្ឋានេវ អញ្ញស្ស អាគន្ត្វា អវដ្ឋានេនេវ។ សតិំ បដិលភិត្វាតិ ‘‘អហោ មយា កតកម្មំ សផលំ ជាត’’ន្តិ យោនិសោ ចិត្តំ ឧប្បាទេត្វា។

    355.Visuddhoti visuddhaajjhāsayo, upanissayasampannoti adhippāyo. Gāmakammakaraṇaṭṭhānanti gāmikānaṃ upaṭṭhānaṭṭhānaṃ vadati. Tāvatakenevāti attanā sodhitaṭṭhāneva aññassa āgantvā avaṭṭhāneneva. Satiṃ paṭilabhitvāti ‘‘aho mayā katakammaṃ saphalaṃ jāta’’nti yoniso cittaṃ uppādetvā.

    បាសាណេតិ មគ្គមជ្ឈេ ឧច្ចតរភាវេន ឋិតបាសាណេ។ ឧច្ចាលេត្វាតិ ឧទ្ធរិត្វា។ ឯតស្ស សគ្គស្ស គមនមគ្គន្តិ ឯតស្ស ចន្ទាទីនំ ឧប្បត្តិដ្ឋានភូតស្ស សគ្គស្ស គមនមគ្គំ បុញ្ញកម្មំ។

    Pāsāṇeti maggamajjhe uccatarabhāvena ṭhitapāsāṇe. Uccāletvāti uddharitvā. Etassa saggassa gamanamagganti etassa candādīnaṃ uppattiṭṭhānabhūtassa saggassa gamanamaggaṃ puññakammaṃ.

    សុគតិវសេន លទ្ធព្ពំ, កហាបណញ្ចាតិ កហាបណំ, ទណ្ឌវសេន លទ្ធព្ពំ ពលិ ទណ្ឌពលិ។ គហបតិកា កិំ ករិស្សន្តីតិ គហបតិកា នាម អដវិកា វិយ វិសមនិស្សិតា, តេ ន កញ្ចិ អនត្ថំ ករិស្សន្តិ, ឯវំ តយា ជានមានេន កស្មា មយ្ហំ ន កថិតន្តិ យទិបិ បុព្ពេ ន កថិតំ, ឯតរហិ បន ភយេន កថិតំ, មា មយ្ហំ ទោសំ ករេយ្យាថ, អារោចិតកាលតោ បដ្ឋាយ ន មយ្ហំ ទោសោតិ វទតិ។

    Sugativasena laddhabbaṃ, kahāpaṇañcāti kahāpaṇaṃ, daṇḍavasena laddhabbaṃ bali daṇḍabali. Gahapatikākiṃ karissantīti gahapatikā nāma aṭavikā viya visamanissitā, te na kañci anatthaṃ karissanti, evaṃ tayā jānamānena kasmā mayhaṃ na kathitanti yadipi pubbe na kathitaṃ, etarahi pana bhayena kathitaṃ, mā mayhaṃ dosaṃ kareyyātha, ārocitakālato paṭṭhāya na mayhaṃ dosoti vadati.

    និពទ្ធន្តិ ឯកន្តិកំ។

    Nibaddhanti ekantikaṃ.

    បិសុណេសីតិ បិសុណកម្មមកាសិ, តុម្ហាកំ អន្តរេ មយ្ហំ បេសុញ្ញំ ឧបសំហរតីតិ អត្ថោ។ បុន អហរណីយំ ព្រហ្មទេយ្យំ កត្វា។ មយ្ហម្បីតិ មយ្ហម្បិ អត្ថាយ មំ ឧទ្ទិស្ស បុញ្ញកម្មំ ករោថ។ នីលុប្បលំ នាម វិកសមានំ ឧទកតោ ឧគ្គន្ត្វាវ វិកសតិ, ឯវំ អហុត្វា អន្តោឧទកេ បុប្ផិតំ នីលុប្បលំ វិយ។ អម្ហាកំ បនិទំ បុញ្ញកម្មំ ភវន្តរូបបត្តិយា វិនា ឥមស្មិំយេវ អត្តភាវេ វិបាកំ ទេតីតិ យោជនា។ ចិន្តាមត្តកម្បីតិ ទោមនស្សវសេន ចិន្តាមត្តកម្បិ។

    Pisuṇesīti pisuṇakammamakāsi, tumhākaṃ antare mayhaṃ pesuññaṃ upasaṃharatīti attho. Puna aharaṇīyaṃ brahmadeyyaṃ katvā. Mayhampīti mayhampi atthāya maṃ uddissa puññakammaṃ karotha. Nīluppalaṃ nāma vikasamānaṃ udakato uggantvāva vikasati, evaṃ ahutvā antoudake pupphitaṃ nīluppalaṃ viya. Amhākaṃ panidaṃ puññakammaṃ bhavantarūpapattiyā vinā imasmiṃyeva attabhāve vipākaṃ detīti yojanā. Cintāmattakampīti domanassavasena cintāmattakampi.

    បគេវាតិ កាលស្សេវ, អតិវិយ បាតោតិ អត្ថោ។ កណ្ណិកូបគន្តិ កណ្ណិកយោគ្យំ។ តច្ឆេត្វា មដ្ឋំ កត្វា កណ្ណិកាយ កត្តព្ពំ សព្ពំ និដ្ឋបេត្វា។ តថា ហិ សា វត្ថេន វេឋេត្វា ឋបិតា។

    Pagevāti kālasseva, ativiya pātoti attho. Kaṇṇikūpaganti kaṇṇikayogyaṃ. Tacchetvā maṭṭhaṃ katvā kaṇṇikāya kattabbaṃ sabbaṃ niṭṭhapetvā. Tathā hi sā vatthena veṭhetvā ṭhapitā.

    ចយពន្ធនំ សាលាយ អធិដ្ឋានសជ្ជនំ។ កណ្ណិកមញ្ចពន្ធនំ កណ្ណិការោហនកាលេ អារុហិត្វា អវដ្ឋានអដ្ដករណំ។

    Cayabandhanaṃ sālāya adhiṭṭhānasajjanaṃ. Kaṇṇikamañcabandhanaṃ kaṇṇikārohanakāle āruhitvā avaṭṭhānaaṭṭakaraṇaṃ.

    យស្ស អត្ថតេ ផលកេ យស្ស ផលកេ អត្ថតេតិ យោជនា។

    Yassa atthate phalake yassa phalake atthateti yojanā.

    អវិទូរេតិ សាលាយ, កោវិឡាររុក្ខស្ស ច អវិទូរេ។ សព្ពជេដ្ឋិកាតិ សព្ពាសំ តស្ស ភរិយានំ ជេដ្ឋិកា សុជាតា។

    Avidūreti sālāya, koviḷārarukkhassa ca avidūre. Sabbajeṭṭhikāti sabbāsaṃ tassa bhariyānaṃ jeṭṭhikā sujātā.

    តស្សេវាតិ សក្កស្សេវ។ សន្តិកេតិ សមីបេ សន្តិកាវចរា ហុត្វា និព្ពត្តា។ ធជេន សទ្ធិំ សហស្សយោជនិកោ បាសាទោ។

    Tassevāti sakkasseva. Santiketi samīpe santikāvacarā hutvā nibbattā. Dhajena saddhiṃ sahassayojaniko pāsādo.

    កក្កដកវិជ្ឈនសូលសទិសន្តិ កក្កដកេ គណ្ហិតុំ តស្ស ពិលបរិយន្តស្ស វិជ្ឈនសូចិសទិសំ។

    Kakkaṭakavijjhanasūlasadisanti kakkaṭake gaṇhituṃ tassa bilapariyantassa vijjhanasūcisadisaṃ.

    មច្ឆរូបេនាតិ មតមច្ឆរូបេន។ ឱសរតីតិ បិលវន្តោ គច្ឆតិ។ តស្សាបិ ពកសកុណិកាយ បញ្ច វស្សសតានិ អាយុ អហោសិ ទេវនេរយិកានំ វិយ មនុស្សបេតតិរច្ឆានានំ អាយុនោ អបរិច្ឆិន្នត្តា។

    Maccharūpenāti matamaccharūpena. Osaratīti pilavanto gacchati. Tassāpi bakasakuṇikāya pañca vassasatāni āyu ahosi devanerayikānaṃ viya manussapetatiracchānānaṃ āyuno aparicchinnattā.

    ឧក្កុដ្ឋិមកាសីតិ ឧច្ចាសទ្ទមកាសិ។

    Ukkuṭṭhimakāsīti uccāsaddamakāsi.

    បុព្ពសន្និវាសេនាតិ បុរិមជាតីសុ ចិរសន្និវាសេន។ ឯវញ្ហិ ឯកច្ចានំ ទិដ្ឋមត្តេនបិ សិនេហោ ឧប្បជ្ជតិ។ តេនាហ ភគវា –

    Pubbasannivāsenāti purimajātīsu cirasannivāsena. Evañhi ekaccānaṃ diṭṭhamattenapi sineho uppajjati. Tenāha bhagavā –

    ‘‘បុព្ពេវ សន្និវាសេន, បច្ចុប្បន្នហិតេន វា;

    ‘‘Pubbeva sannivāsena, paccuppannahitena vā;

    ឯវំ តំ ជាយតេ បេមំ, ឧប្បលំវ យថោទកេ’’តិ។ (ជា. ១.២.១៧៤);

    Evaṃ taṃ jāyate pemaṃ, uppalaṃva yathodake’’ti. (jā. 1.2.174);

    អវសេសេសូតិ អសុរេ, សក្កំ ឋបេត្វា ទ្វីសុ ទេវលោកេសុ ទេវេវ សន្ធាយ វទតិ។

    Avasesesūti asure, sakkaṃ ṭhapetvā dvīsu devalokesu deveva sandhāya vadati.

    អត្ថនិស្សិតន្តិ អត្តនោ, បរេសញ្ច អត្ថមេវ ហិតមេវ និស្សិតំ, តំ បន ហិតំ សុខស្ស និទានន្តិ អាហ ‘‘ការណនិស្សិត’’ន្តិ។

    Atthanissitanti attano, paresañca atthameva hitameva nissitaṃ, taṃ pana hitaṃ sukhassa nidānanti āha ‘‘kāraṇanissita’’nti.

    បញ្ហវេយ្យាករណវណ្ណនា

    Pañhaveyyākaraṇavaṇṇanā

    ៣៥៧. កិំសំយោជនាតិ កីទិសសំយោជនា។ សត្តេ អនត្ថេ សំយោជេន្តិ ពន្ធន្តីតិ សំយោជនានីតិ អាហ ‘‘កិំពន្ធនា, កេន ពន្ធនេន ពទ្ធា’’តិ។ បុថុកាយាតិ ពហូ សត្តកាយាតិ អាហ ‘‘ពហូ ជនា’’តិ។ វេរំ វុច្ចតិ ទោសោតិ អាហ ‘‘អវេរាតិ អប្បដិឃា’’តិ។ អាវុធេន សរីរេ ទណ្ឌោ អាវុធទណ្ឌោ, ធនស្ស ទាបនត្ថេន ទណ្ឌោ ធនទណ្ឌោ, តទុភយាករណេន តតោ វិនិមុត្តោ អទណ្ឌោ, សម្បត្តិហរណតោ, សហ អនត្ថុប្បត្តិតោ ច សបត្តោ, បដិសត្តូតិ អាហ ‘‘អសបត្តាតិ អបច្ចត្ថិកា’’តិ។ ព្យាបជ្ឈំ វុច្ចតិ ចិត្តទុក្ខំ, តព្ពិរហិតា អព្យាបជ្ឈាតិ អាហ ‘‘វិគតទោមនស្សា’’តិ។ បុព្ពេ ‘‘អវេរា’’តិ បទេន សម្ពទ្ធាឃាតកាភាវោ វុត្តោ។ តេនាហ ‘‘អប្បដិឃា’’តិ។ ‘‘អវេរិនោ’’តិ បន ឥមិនាបិ កោបមត្តស្សបិ អនុប្បាទនំ។ តេនាហ ‘‘កត្ថចិ កោបំ ន ឧប្បាទេត្វា’’តិ។ ‘‘វិហរេមូ’’តិ ច បទំ បុរិមបទេហិបិ យោជេតព្ពំ ‘‘អវេរា វិហរេមូ’’តិអាទិនា។ អយញ្ច អវេរាទិភាវោ សំវិភាគេន បាកដោ ហោតីតិ ទស្សេតុំ ‘‘អច្ឆរាយា’’តិ អាទិំ វត្វា ‘‘ឥតិ ចេ នេសំ ហោតី’’តិ វុត្តំ។ ចិត្តុប្បត្តិ ទឡ្ហតរាបិ ហុត្វា បវត្តតីតិ ទស្សេតុំ ‘‘ទានំ ទត្វា, បូជំ កត្វា ច បត្ថយន្តី’’តិ វុត្តំ។ ឥតិ ចេតិ ចេ-សទ្ទោ អន្វយសំសគ្គេន បរិកប្បេតីតិ អាហ ‘‘ឯវញ្ច នេស’’ន្តិ។

    357.Kiṃsaṃyojanāti kīdisasaṃyojanā. Satte anatthe saṃyojenti bandhantīti saṃyojanānīti āha ‘‘kiṃbandhanā, kena bandhanena baddhā’’ti. Puthukāyāti bahū sattakāyāti āha ‘‘bahū janā’’ti. Veraṃ vuccati dosoti āha ‘‘averāti appaṭighā’’ti. Āvudhena sarīre daṇḍo āvudhadaṇḍo, dhanassa dāpanatthena daṇḍo dhanadaṇḍo, tadubhayākaraṇena tato vinimutto adaṇḍo, sampattiharaṇato, saha anatthuppattito ca sapatto, paṭisattūti āha ‘‘asapattāti apaccatthikā’’ti. Byāpajjhaṃ vuccati cittadukkhaṃ, tabbirahitā abyāpajjhāti āha ‘‘vigatadomanassā’’ti. Pubbe ‘‘averā’’ti padena sambaddhāghātakābhāvo vutto. Tenāha ‘‘appaṭighā’’ti. ‘‘Averino’’ti pana imināpi kopamattassapi anuppādanaṃ. Tenāha ‘‘katthaci kopaṃ na uppādetvā’’ti. ‘‘Viharemū’’ti ca padaṃ purimapadehipi yojetabbaṃ ‘‘averā viharemū’’tiādinā. Ayañca averādibhāvo saṃvibhāgena pākaṭo hotīti dassetuṃ ‘‘accharāyā’’ti ādiṃ vatvā ‘‘iti ce nesaṃ hotī’’ti vuttaṃ. Cittuppatti daḷhatarāpi hutvā pavattatīti dassetuṃ ‘‘dānaṃ datvā, pūjaṃ katvā ca patthayantī’’ti vuttaṃ. Iti ceti ce-saddo anvayasaṃsaggena parikappetīti āha ‘‘evañca nesa’’nti.

    យាយ កាយចិ បរេសំ សម្បត្តិយា ខីយនំ ឧសូយនំ អសហនំ លក្ខណំ ឯតិស្សាតិ បរសម្បត្តិខីយនលក្ខណា, យទគ្គេន អត្តសម្បត្តិយា បរេហិ សាធារណភាវំ អសហនលក្ខណំ, តទគ្គេនស្ស ‘‘និគូហនលក្ខណ’’ន្តិបិ វត្តព្ពំ។ តថា ហិស្ស បោរាណា ‘‘មា ឥទំ អច្ឆរិយំ អញ្ញេសំ ហោតុ, មយ្ហមេវ ហោតូតិ មច្ឆរិយ’’ន្តិ និព្ពចនំ វទន្តិ។ អភិធម្មេ ‘‘យា បរលាភសក្ការគរុការមាននវន្ទនបូជនាសុ ឥស្សា ឥស្សាយនា’’តិអាទិនា (ធ. ស. ១១២៦) និក្ខេបកណ្ឌេ, ‘‘យា ឯតេសុ បរេសំ លាភាទីសុ កិំ ឥមិនា ឥមេស’’ន្តិអាទិនា តំសំវណ្ណនាយញ្ច វុត្តានេវ, តស្មា តត្ថ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពានីតិ អធិប្បាយោ។

    Yāya kāyaci paresaṃ sampattiyā khīyanaṃ usūyanaṃ asahanaṃ lakkhaṇaṃ etissāti parasampattikhīyanalakkhaṇā, yadaggena attasampattiyā parehi sādhāraṇabhāvaṃ asahanalakkhaṇaṃ, tadaggenassa ‘‘nigūhanalakkhaṇa’’ntipi vattabbaṃ. Tathā hissa porāṇā ‘‘mā idaṃ acchariyaṃ aññesaṃ hotu, mayhameva hotūti macchariya’’nti nibbacanaṃ vadanti. Abhidhamme ‘‘yā paralābhasakkāragarukāramānanavandanapūjanāsu issā issāyanā’’tiādinā (dha. sa. 1126) nikkhepakaṇḍe, ‘‘yā etesu paresaṃ lābhādīsu kiṃ iminā imesa’’ntiādinā taṃsaṃvaṇṇanāyañca vuttāneva, tasmā tattha vuttanayeneva veditabbānīti adhippāyo.

    យស្មា បន ឥស្សាមច្ឆរិយានិ ពហ្វាទីនវានិ, តេសំ វិភាវនា លោកស្ស ពហុការា , តស្មា អភិធម្មដ្ឋកថាយំ (ធ. ស. អដ្ឋ. ១១២៥) វិភាវិតានម្បិ តេសំ ទិដ្ឋធម្មិកេបិ សម្បរាយិកេ បិអាទីនវេ ទស្សេន្តោ ‘‘អាវាសមច្ឆរិយេន បនា’’តិអាទិមាហ។ ឯត្ថាតិ ឯតេសុ ឥស្សាមច្ឆរិយេសុ, ឯតេសុ វា អាវាសមច្ឆរិយាទីសុ បញ្ចសុ មច្ឆរិយេសុ។ សង្ការំ សីសេន ឧក្ខិបិត្វាវ វិចរតិ តត្ថ លគ្គចិត្តតាយ, និហីនជ្ឈាសយតាយ ច។ មមាតិ មយា, អយមេវ វា បាឋោ។ លោហិតម្បិ មុខតោ ឧគ្គច្ឆតិ ចិត្តវិឃាតេន សំតត្តហទយតាយ។ កុច្ឆិវិរេចនម្បិ ហោតិ អតិជលគ្គិនោ។ អញ្ញោ វិភវបដិវេធធម្មោ អរិយានំយេវ ហោតិ, តេ ច តំ ន មច្ឆរាយន្តិ មច្ឆរិយស្ស សព្ពសោ បហីនត្តា។ បដិវេធធម្មេ មច្ឆរិយស្ស អសម្ភវោ ឯវាតិ អាហ ‘‘បរិយត្តិធម្មមច្ឆរិយេន ចា’’តិ។ វណ្ណមច្ឆរិយេន ទុព្ពណ្ណោ, ធម្មមច្ឆរិយេន ឯឡមូគោ ទុប្បញ្ញោ ហោតិ។

    Yasmā pana issāmacchariyāni bahvādīnavāni, tesaṃ vibhāvanā lokassa bahukārā , tasmā abhidhammaṭṭhakathāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 1125) vibhāvitānampi tesaṃ diṭṭhadhammikepi samparāyike piādīnave dassento ‘‘āvāsamacchariyena panā’’tiādimāha. Etthāti etesu issāmacchariyesu, etesu vā āvāsamacchariyādīsu pañcasu macchariyesu. Saṅkāraṃ sīsena ukkhipitvāva vicarati tattha laggacittatāya, nihīnajjhāsayatāya ca. Mamāti mayā, ayameva vā pāṭho. Lohitampi mukhato uggacchati cittavighātena saṃtattahadayatāya. Kucchivirecanampi hoti atijalaggino. Añño vibhavapaṭivedhadhammo ariyānaṃyeva hoti, te ca taṃ na maccharāyanti macchariyassa sabbaso pahīnattā. Paṭivedhadhamme macchariyassa asambhavo evāti āha ‘‘pariyattidhammamacchariyena cā’’ti. Vaṇṇamacchariyena dubbaṇṇo, dhammamacchariyena eḷamūgo duppañño hoti.

    ‘‘អបិចា’’តិអាទិ បញ្ចន្នំ មច្ឆរិយានំ វសេន កម្មសរិក្ខកវិបាកទស្សនំ។ អាវាសមច្ឆរិយេន លោហគេហេ បច្ចតិ បរេសំ អាវាសបច្ចយហិតសុខនិសេធនតោ។ កុលមច្ឆរិយេន អប្បលាភោ ហោតិ បរេហិ កុលេសុ លទ្ធព្ពលាភនិសេធនតោ, អប្បលាភោតិ ច អលាភោតិ អត្ថោ។ លាភមច្ឆរិយេន គូថនិរយេ និព្ពត្តតិ លាភហេតុ បរេហិ លទ្ធព្ពស្ស អស្សាទនិសេធនតោ។ សព្ពថាបិ និរស្សាទោ ហិ គូថនិរយោ។ វណ្ណោ នាម ន ហោតីតិ សរីរវណ្ណោ, គុណវណ្ណោតិ ទុវិធោបិ វណ្ណោ នាមមត្តេនបិ ន ហោតិ, តត្ថ តត្ថ និព្ពត្តមានោ វិរូបោ ឯវ ហោតិ។ សម្បត្តិនិគូហនសភាវេន មច្ឆរិយេន វិរូបិតេ សន្តានេ យេភុយ្យេន គុណា បតិដ្ឋមេវ ន លភន្តិ, យេ ច បតិដ្ឋហេយ្យុំ, តេសម្បិ វសេនស្ស វណ្ណោ ន ភវេយ្យ។ តេ ហិ តស្ស លោកេ រត្តិំ ខិត្តា សរា វិយ ន បញ្ញាយន្តិ។ ធម្មមច្ឆរិយេន កុក្កុឡនិរយេ។ សោតាបត្តិមគ្គេន បហីយតិ អបាយគមនីយភាវតោ។ វេរាទីហិ ន បរិមុច្ចន្តិយេវ តប្បរិមុច្ចនាយ ឥច្ឆាយ អប្បត្តព្ពត្តា ជាតិអាទិធម្មានំ សត្តានំ ជាតិអាទីហិ វិយ។

    ‘‘Apicā’’tiādi pañcannaṃ macchariyānaṃ vasena kammasarikkhakavipākadassanaṃ. Āvāsamacchariyena lohagehe paccati paresaṃ āvāsapaccayahitasukhanisedhanato. Kulamacchariyena appalābho hoti parehi kulesu laddhabbalābhanisedhanato, appalābhoti ca alābhoti attho. Lābhamacchariyena gūthaniraye nibbattati lābhahetu parehi laddhabbassa assādanisedhanato. Sabbathāpi nirassādo hi gūthanirayo. Vaṇṇo nāma na hotīti sarīravaṇṇo, guṇavaṇṇoti duvidhopi vaṇṇo nāmamattenapi na hoti, tattha tattha nibbattamāno virūpo eva hoti. Sampattinigūhanasabhāvena macchariyena virūpite santāne yebhuyyena guṇā patiṭṭhameva na labhanti, ye ca patiṭṭhaheyyuṃ, tesampi vasenassa vaṇṇo na bhaveyya. Te hi tassa loke rattiṃ khittā sarā viya na paññāyanti. Dhammamacchariyenakukkuḷaniraye.Sotāpattimaggenapahīyati apāyagamanīyabhāvato. Verādīhi na parimuccantiyeva tapparimuccanāya icchāya appattabbattā jātiādidhammānaṃ sattānaṃ jātiādīhi viya.

    តិណ្ណា មេត្ថ កង្ខាតិ ម-ការោ បទសន្ធិករោ។ ឯតស្មិំ បញ្ហេតិ ឯតស្មិំ ‘‘កិំសំយោជនា នុ ខោ’’តិ ឯវំ ញាតុំ ឥច្ឆិតេ អត្ថេ។ តុម្ហាកំ វចនំ សុត្វាតិ ‘‘ឥស្សាមច្ឆរិយសំយោជនា’’តិ ឯវំ បវត្តំ តុម្ហាកំ វិស្សជ្ជនវចនំ សុត្វា។ កង្ខា តិណ្ណាតិ យថាបុច្ឆិតេ អត្ថេ សំសយោ តរិតោ វិគតោ ទេសនានុស្សរណមត្តេន, ន សមុច្ឆេទវសេនាតិ អាហ ‘‘ន មគ្គវសេនា’’តិអាទិ។ អយម្បិ កថំកថា វិគតាតិ កង្ខាយ វិគតត្តា ឯវ តស្សា បវត្តិអាការវិសេសភូតា ‘‘ឥទំ កថ ឥទំ កថ’’ន្តិ អយម្បិ កថំកថា វិគតា អបគតា។

    Tiṇṇā mettha kaṅkhāti ma-kāro padasandhikaro. Etasmiṃ pañheti etasmiṃ ‘‘kiṃsaṃyojanā nu kho’’ti evaṃ ñātuṃ icchite atthe. Tumhākaṃ vacanaṃ sutvāti ‘‘issāmacchariyasaṃyojanā’’ti evaṃ pavattaṃ tumhākaṃ vissajjanavacanaṃ sutvā. Kaṅkhā tiṇṇāti yathāpucchite atthe saṃsayo tarito vigato desanānussaraṇamattena, na samucchedavasenāti āha ‘‘na maggavasenā’’tiādi. Ayampi kathaṃkathā vigatāti kaṅkhāya vigatattā eva tassā pavattiākāravisesabhūtā ‘‘idaṃ katha idaṃ katha’’nti ayampi kathaṃkathā vigatā apagatā.

    ៣៥៨. និទានាទីនិ មហានិទានសុត្តវណ្ណនាយំ (ទី. និ. អដ្ឋ. ២.៩៥) វុត្តត្ថានេវ។ បិយានំ អត្តនោ បរិគ្គហភូតានំ សត្តសង្ខារានំ បរេហិ សាធារណភាវាសហនវសេន, និគូហនវសេន ច បវត្តនតោ បិយសត្តសង្ខារនិទានំ មច្ឆរិយំ, អប្បិយានំ បរិគ្គហភូតានំ សត្តានំ, សង្ខារានញ្ច អសហនវសេន បវត្តិយា អប្បិយសត្តសង្ខារនិទានា ឥស្សា។ យញ្ហិ កិញ្ចិ អប្បិយសម្ពន្ធំ ភទ្ទកម្បិ តំ កោធនស្ស អប្បិយមេវាតិ។ ឧភយន្តិ មច្ឆរិយំ, ឥស្សា ចាតិ ឧភយំ។ ឧភយនិទានន្តិ បិយនិទានញ្ចេវ អប្បិយនិទានញ្ច។ បិយាតិ ឥដ្ឋា។ កេឡាយិតាតិ ធនាយិតា។ មមាយិតាតិ មមត្តំ កត្វា បរិគ្គហិតា។ ឥស្សំ ករោតីតិ ‘‘កិំ ឥមស្ស ឥមិនា’’តិ តស្ស បិយសត្តលាភាសហនវសេន ឧស្សូយតិ, តមេវ បិយសត្តំ យាចិតោ។ អហោ វតស្សាតិ សាធុ វត អស្ស។ ‘‘ឥមស្ស បុគ្គលស្ស ឯវរូបំ បិយវត្ថុ ន ភវេយ្យា’’តិ ឥស្សំ ករោតិ ឧសូយំ ឧប្បាទេតិ។ មមាយន្តាតិ កេឡាយន្តា។ អប្បិយេតិ អប្បិយេ សត្តេ តេសំ សតាបតោ។ អស្សាតិ បុគ្គលស្ស, យេន តេ លទ្ធា។ តេតិ សត្តសង្ខារា, សចេបិ អមនាបា ហោន្តិ អប្បិយេហិ សមុទាគតត្តា។ វិបរីតវុត្តិតាយាតិ អយាថាវគាហិតាយ។ កោ អញ្ញោ ឯវរូបស្ស លាភីតិ តេន អត្តានំ សម្ភាវេន្តោ ឥស្សំ វា ករោតិ។ អញ្ញស្ស តាទិសំ ឧប្បជ្ជមានម្បិ ‘‘អហោ វតស្ស ឯវរូបំ ន ភវេយ្យា’’តិ ឥស្សំ វា ករោតិ, អយញ្ច នយោ ហេដ្ឋា វុត្តនយត្តា ន គហិតោ។

    358.Nidānādīni mahānidānasuttavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.95) vuttatthāneva. Piyānaṃ attano pariggahabhūtānaṃ sattasaṅkhārānaṃ parehi sādhāraṇabhāvāsahanavasena, nigūhanavasena ca pavattanato piyasattasaṅkhāranidānaṃ macchariyaṃ, appiyānaṃ pariggahabhūtānaṃ sattānaṃ, saṅkhārānañca asahanavasena pavattiyā appiyasattasaṅkhāranidānā issā. Yañhi kiñci appiyasambandhaṃ bhaddakampi taṃ kodhanassa appiyamevāti. Ubhayanti macchariyaṃ, issā cāti ubhayaṃ. Ubhayanidānanti piyanidānañceva appiyanidānañca. Piyāti iṭṭhā. Keḷāyitāti dhanāyitā. Mamāyitāti mamattaṃ katvā pariggahitā. Issaṃ karotīti ‘‘kiṃ imassa iminā’’ti tassa piyasattalābhāsahanavasena ussūyati, tameva piyasattaṃ yācito. Aho vatassāti sādhu vata assa. ‘‘Imassa puggalassa evarūpaṃ piyavatthu na bhaveyyā’’ti issaṃ karoti usūyaṃ uppādeti. Mamāyantāti keḷāyantā. Appiyeti appiye satte tesaṃ satāpato. Assāti puggalassa, yena te laddhā. Teti sattasaṅkhārā, sacepi amanāpā honti appiyehi samudāgatattā. Viparītavuttitāyāti ayāthāvagāhitāya. Ko añño evarūpassa lābhīti tena attānaṃ sambhāvento issaṃ vā karoti. Aññassa tādisaṃ uppajjamānampi ‘‘aho vatassa evarūpaṃ na bhaveyyā’’ti issaṃ vā karoti, ayañca nayo heṭṭhā vuttanayattā na gahito.

    វត្ថុកាមានំ បរិយេសនវសេន បវត្តោ ឆន្ទោ បរិយេសនឆន្ទោ។ បដិលាភបច្ចយោ ឆន្ទោ បដិលាភឆន្ទោ។ បរិភុញ្ជនវសេន បវត្តោ ឆន្ទោ បរិភោគឆន្ទោ។ បដិលទ្ធានំ សន្និធាបនវសេន, សង្គោបនវសេន ច បវត្តោ ឆន្ទោ សន្និធិឆន្ទោ។ ទិដ្ឋធម្មិកមេវ បយោជនំ ចិន្តេត្វា វិស្សជ្ជនវសេន បវត្តោ ឆន្ទោ វិស្សជ្ជនឆន្ទោ។ តេនាហ ‘‘កតមោ’’តិអាទិ។

    Vatthukāmānaṃ pariyesanavasena pavatto chando pariyesanachando. Paṭilābhapaccayo chando paṭilābhachando. Paribhuñjanavasena pavatto chando paribhogachando. Paṭiladdhānaṃ sannidhāpanavasena, saṅgopanavasena ca pavatto chando sannidhichando. Diṭṭhadhammikameva payojanaṃ cintetvā vissajjanavasena pavatto chando vissajjanachando. Tenāha ‘‘katamo’’tiādi.

    អយំ បញ្ចវិធោបិ អត្ថតោ តណ្ហាយនមេវាតិ អាហ ‘‘តណ្ហាមត្តមេវា’’តិ។

    Ayaṃ pañcavidhopi atthato taṇhāyanamevāti āha ‘‘taṇhāmattamevā’’ti.

    ឯវំ វុត្តោ ‘‘លាភំ បដិច្ច វិនិច្ឆយោ’’តិ ឯវំ មហានិទានសុត្តេ (ទី. និ. ២.១០៣) វុត្តោ វិនិច្ឆយវិតក្កោ វិតក្កោ នាម, ន យោ កោចិ វិតក្កោ។ ឥទានិ យថាវុត្តំ វិនិច្ឆយវិតក្កំ អត្ថុទ្ធារនយេន នីហរិត្វា ទស្សេតុំ ‘‘វិនិច្ឆយោ’’តិអាទិ វុត្តំ។ អដ្ឋសតន្តិ អដ្ឋាធិកំ សតំ, តញ្ច ខោ តណ្ហាវិចរិតានំ សតំ, ន យស្ស កស្សចីតិ ទស្សេតុំ ‘‘តណ្ហាវិចរិត’’ន្តិ វុត្តំ។ តណ្ហាវិនិច្ឆយោ នាម តណ្ហាយ វសេន វក្ខមាននយេន អារម្មណស្ស វិនិច្ឆិននតោ។ ទិដ្ឋិទស្សនវសេន ‘‘ឥទមេវ សច្ចំ, មោឃំ អញ្ញ’’ន្តិ វិនិច្ឆិននតោ ទិដ្ឋិវិនិច្ឆយោ នាម។ ឥដ្ឋំ បណីតំ, អនិដ្ឋំ អប្បណីតំ, បិយាយិតព្ពំ បិយំ, អប្បិយាយិតព្ពំ អប្បិយំ, តេសំ វវត្ថានំ តណ្ហាវសេន ន ហោតិ។ តណ្ហាវសេន ហិ ឯកច្ចោ កិញ្ចិ វត្ថុំ បណីតំ មញ្ញតិ, ឯកច្ចោ ហីនំ, ឯកច្ចោ បិយាយតិ, ឯកច្ចោ នប្បិយាយតិ។ តេនាហ ‘‘តទេវ ហី’’តិអាទិ ។ ‘‘ទស្សាមី’’តិ ឥទំ វិស្សជ្ជនឆន្ទេ វុត្តនយេន ចេវ វដ្ដូបនិស្សយទានវសេន ច វេទិតព្ពំ។ តម្បិ ហិ តណ្ហាឆន្ទហេតុកន្តិ។

    Evaṃ vutto ‘‘lābhaṃ paṭicca vinicchayo’’ti evaṃ mahānidānasutte (dī. ni. 2.103) vutto vinicchayavitakko vitakko nāma, na yo koci vitakko. Idāni yathāvuttaṃ vinicchayavitakkaṃ atthuddhāranayena nīharitvā dassetuṃ ‘‘vinicchayo’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhasatanti aṭṭhādhikaṃ sataṃ, tañca kho taṇhāvicaritānaṃ sataṃ, na yassa kassacīti dassetuṃ ‘‘taṇhāvicarita’’nti vuttaṃ. Taṇhāvinicchayo nāma taṇhāya vasena vakkhamānanayena ārammaṇassa vinicchinanato. Diṭṭhidassanavasena ‘‘idameva saccaṃ, moghaṃ añña’’nti vinicchinanato diṭṭhivinicchayo nāma. Iṭṭhaṃ paṇītaṃ, aniṭṭhaṃ appaṇītaṃ, piyāyitabbaṃ piyaṃ, appiyāyitabbaṃ appiyaṃ, tesaṃ vavatthānaṃ taṇhāvasena na hoti. Taṇhāvasena hi ekacco kiñci vatthuṃ paṇītaṃ maññati, ekacco hīnaṃ, ekacco piyāyati, ekacco nappiyāyati. Tenāha ‘‘tadeva hī’’tiādi . ‘‘Dassāmī’’ti idaṃ vissajjanachande vuttanayena ceva vaṭṭūpanissayadānavasena ca veditabbaṃ. Tampi hi taṇhāchandahetukanti.

    យត្ថ សយំ ឧប្បជ្ជន្តិ, តំ សន្តានំ សំសារេ បបញ្ចេន្តិ វិត្ថារយន្តីតិ បបញ្ចា។ យស្ស ច ឧប្បន្នា, តំ ‘‘រត្តោ’’តិ វា ‘‘សត្តោ’’តិ វា ‘‘មិច្ឆាភិនិវិដ្ឋោ’’តិ វា បបញ្ចេន្តិ ព្យញ្ជេន្តីតិ បបញ្ចា។ យស្មា តណ្ហាទិដ្ឋិយោ អធិមត្តា ហុត្វា បវត្តមានា តំសមង្គីបុគ្គលំ បមត្តាការំ បាបេន្តិ, មានោ បន ជាតិមទាទិ វសេន មត្តាការម្បិ, តស្មា ‘‘មត្តបមត្តាការបាបនដ្ឋេនា’’តិ វុត្តំ។ សង្ខា វុច្ចតិ កោដ្ឋាសោ ភាគសោ សង្ខាយតិ ឧបដ្ឋាតីតិ។ យស្មា បបញ្ចសញ្ញា តំតំទ្វារវសេន, អារម្មណវសេន ច ភាគសោ វិតក្កស្ស បច្ចយា ហោន្តិ, ន កេវលា, តស្មា បបញ្ចសញ្ញាសង្ខានិទានោ វិតក្កោ វុត្តោ, បបញ្ចសញ្ញានំ វា អនេកភេទភិន្នត្តា តំសមុទាយោ ‘‘បបញ្ចសញ្ញាសង្ខា’’តិ វុត្តោ។ បបញ្ចសញ្ញាសង្ខាគ្គហណេន ច អនវសេសោ ទុក្ខសមុទយោ វុត្តោ តំតំ និមិត្តត្តា វដ្ដទុក្ខស្សាតិ។

    Yattha sayaṃ uppajjanti, taṃ santānaṃ saṃsāre papañcenti vitthārayantīti papañcā. Yassa ca uppannā, taṃ ‘‘ratto’’ti vā ‘‘satto’’ti vā ‘‘micchābhiniviṭṭho’’ti vā papañcenti byañjentīti papañcā. Yasmā taṇhādiṭṭhiyo adhimattā hutvā pavattamānā taṃsamaṅgīpuggalaṃ pamattākāraṃ pāpenti, māno pana jātimadādi vasena mattākārampi, tasmā ‘‘mattapamattākārapāpanaṭṭhenā’’ti vuttaṃ. Saṅkhā vuccati koṭṭhāso bhāgaso saṅkhāyati upaṭṭhātīti. Yasmā papañcasaññā taṃtaṃdvāravasena, ārammaṇavasena ca bhāgaso vitakkassa paccayā honti, na kevalā, tasmā papañcasaññāsaṅkhānidāno vitakko vutto, papañcasaññānaṃ vā anekabhedabhinnattā taṃsamudāyo ‘‘papañcasaññāsaṅkhā’’ti vutto. Papañcasaññāsaṅkhāggahaṇena ca anavaseso dukkhasamudayo vutto taṃtaṃ nimittattā vaṭṭadukkhassāti.

    យោ និរោធោ វូបសមោតិ និរោធសច្ចមាហ។ តស្ស សារុប្បន្តិ តស្ស បបញ្ចសញ្ញាសង្ខាយ និរោធស្ស វូបសមស្ស អធិគមុបាយតាយ សារុប្បំ អនុច្ឆវិកំ, ឯតេន វិបស្សនំ វទតិ។ តត្ថ យថាវុត្តនិរោធេ អារម្មណករណវសេន គច្ឆតិ បវត្តតីតិ តត្ថគាមិនី, ឯតេន មគ្គំ។ តេនាហ ‘‘សហ វិបស្សនាយ មគ្គំ បុច្ឆតី’’តិ។

    Yo nirodho vūpasamoti nirodhasaccamāha. Tassa sāruppanti tassa papañcasaññāsaṅkhāya nirodhassa vūpasamassa adhigamupāyatāya sāruppaṃ anucchavikaṃ, etena vipassanaṃ vadati. Tattha yathāvuttanirodhe ārammaṇakaraṇavasena gacchati pavattatīti tatthagāminī, etena maggaṃ. Tenāha ‘‘saha vipassanāya maggaṃ pucchatī’’ti.

    វេទនាកម្មដ្ឋានវណ្ណនា

    Vedanākammaṭṭhānavaṇṇanā

    ៣៥៩. បុច្ឆិតមេវ កថិតំ។ យស្មា សក្កេន ទេវានំ ឥន្ទេន បបញ្ចសញ្ញាសង្ខានិរោធគាមិនិបដិបទា បុច្ឆិតាវ, ភគវា ច តទធិគមុបាយំ អរូបកម្មដ្ឋានំ តស្ស អជ្ឈាសយវសេន វេទនាមុខេន កថេន្តោ តិស្សោ វេទនា អារភិ, ឥតិ បុច្ឆិតមេវ កថេន្តេន បុច្ឆានុសន្ធិវសេន សានុសន្ធិមេវ ច កថិតំ។ ន ហិ ពុទ្ធានំ អននុសន្ធិកា កថា នាម អត្ថិ។ ឥទានិស្ស វេទនាមុខេន អរូបកម្មដ្ឋានស្សេវ កថនេ ការណំ ទស្សេតុំ ‘‘ទេវតានញ្ហី’’តិអាទិ វុត្តំ។ ករជកាយស្ស សុខុមតាវចនេនេវ អច្ចន្តមុទុសុខុមាលភាវាបិ វុត្តា ឯវាតិ ទដ្ឋព្ពំ។ កម្មជន្តិ កម្មជតេជំ។ តស្ស ពលវភាវោ ឧឡារបុញ្ញកម្មនិព្ពត្តត្តា, អតិវិយ គរុមធុរសិនិទ្ធសុទ្ធាហារជីរណតោ ច។ ឯកាហារម្បីតិ ឯកាហារវារម្បិ។ ‘‘វិលីយន្តី’’តិ ឯតេន ករជកាយស្ស មន្ទតាយ កម្មជតេជស្ស ពលវភាវេន អាហារវេលាតិក្កមេន នេសំ ពលវតី ទុក្ខវេទនា ឧប្បជ្ជមានា សុបាកដា ហោតីតិ ទស្សេតិ។ និទស្សនមត្តញ្ចេតំ , សុខវេទនាបិ បន នេសំ ឧឡារបណីតេសុ អារម្មណេសុ ឧបរូបរិ អនិគ្គហណវសេន បវត្តមានា សុបាកដា ហុត្វា ឧបដ្ឋាតិយេវ។ ឧបេក្ខាបិ តេសំ កទាចិ ឧប្បជ្ជមានា សន្តបណីតរូបា ឯវ ឥដ្ឋមជ្ឈត្តេ ឯវ អារម្មណេ បវត្តនតោ។ តេនេវាហ ‘‘តស្មា’’តិអាទិ។

    359.Pucchitameva kathitaṃ. Yasmā sakkena devānaṃ indena papañcasaññāsaṅkhānirodhagāminipaṭipadā pucchitāva, bhagavā ca tadadhigamupāyaṃ arūpakammaṭṭhānaṃ tassa ajjhāsayavasena vedanāmukhena kathento tisso vedanā ārabhi, iti pucchitameva kathentena pucchānusandhivasena sānusandhimeva ca kathitaṃ. Na hi buddhānaṃ ananusandhikā kathā nāma atthi. Idānissa vedanāmukhena arūpakammaṭṭhānasseva kathane kāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘devatānañhī’’tiādi vuttaṃ. Karajakāyassa sukhumatāvacaneneva accantamudusukhumālabhāvāpi vuttā evāti daṭṭhabbaṃ. Kammajanti kammajatejaṃ. Tassa balavabhāvo uḷārapuññakammanibbattattā, ativiya garumadhurasiniddhasuddhāhārajīraṇato ca. Ekāhārampīti ekāhāravārampi. ‘‘Vilīyantī’’ti etena karajakāyassa mandatāya kammajatejassa balavabhāvena āhāravelātikkamena nesaṃ balavatī dukkhavedanā uppajjamānā supākaṭā hotīti dasseti. Nidassanamattañcetaṃ , sukhavedanāpi pana nesaṃ uḷārapaṇītesu ārammaṇesu uparūpari aniggahaṇavasena pavattamānā supākaṭā hutvā upaṭṭhātiyeva. Upekkhāpi tesaṃ kadāci uppajjamānā santapaṇītarūpā eva iṭṭhamajjhatte eva ārammaṇe pavattanato. Tenevāha ‘‘tasmā’’tiādi.

    រូបកម្មដ្ឋានន្តិ រូបបរិគ្គហំ, រូបមុខេន វិបស្សនាភិនិវេសន្តិ អត្ថោ។ អរូបកម្មដ្ឋានន្តិ ឯត្ថាបិ ឯសេវ នយោ។ តត្ថ រូបកម្មដ្ឋានេន សមថាភិនិវេសោបិ សង្គយ្ហតិ, វិបស្សនាភិនិវេសោ បន ឥធាធិប្បេតោតិ ទស្សេន្តោ ‘‘រូបបរិគ្គហោ អរូបបរិគ្គហោតិបិ ឯតទេវ វុច្ចតី’’តិ អាហ។ ចតុធាតុវវត្ថានន្តិ ឯត្ថ យេភុយ្យេន ចតុធាតុវវត្ថានំ វិត្ថារេន្តោ រូបកម្មដ្ឋានំ កថេតីតិ អធិប្បាយោ។ រូបកម្មដ្ឋានំ ទស្សេត្វាវ កថេតិ ‘‘ឯវំ រូបកម្មដ្ឋានំ វុច្ចមានំ សុដ្ឋុ វិភូតំ បាកដំ ហុត្វា ឧបដ្ឋាតី’’តិ។ ‘‘ឯតេន ឥធាបិ រូបកម្មដ្ឋានំ ឯកទេសេន វិភាវិតមេវា’’តិ វទន្តិ។

    Rūpakammaṭṭhānanti rūpapariggahaṃ, rūpamukhena vipassanābhinivesanti attho. Arūpakammaṭṭhānanti etthāpi eseva nayo. Tattha rūpakammaṭṭhānena samathābhinivesopi saṅgayhati, vipassanābhiniveso pana idhādhippetoti dassento ‘‘rūpapariggaho arūpapariggahotipi etadeva vuccatī’’ti āha. Catudhātuvavatthānanti ettha yebhuyyena catudhātuvavatthānaṃ vitthārento rūpakammaṭṭhānaṃ kathetīti adhippāyo. Rūpakammaṭṭhānaṃ dassetvāva katheti ‘‘evaṃ rūpakammaṭṭhānaṃ vuccamānaṃ suṭṭhu vibhūtaṃ pākaṭaṃ hutvā upaṭṭhātī’’ti. ‘‘Etena idhāpi rūpakammaṭṭhānaṃ ekadesena vibhāvitamevā’’ti vadanti.

    កាមញ្ចេត្ថ វេទនាវសេន អរូបកម្មដ្ឋានំ អាគតំ, តទញ្ញធម្មវសេនបិ អរូបកម្មដ្ឋានំ លព្ភតីតិ តំ វិភាគេន ទស្សេតុំ ‘‘តិវិធោ ហី’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ អភិនិវេសោតិ អនុប្បវេសោ, អារម្ភោតិ អត្ថោ។ អារម្ភេ ឯវ ហិ អយំ វិភាគោ, សម្មសនំ បន អនវសេសតោវ ធម្មេ បរិគ្គហេត្វា បវត្តតីតិ។ ‘‘បរិគ្គហិតេ រូបកម្មដ្ឋានេ’’តិ ឥទំ រូបមុខេន វិបស្សនាភិនិវេសំ សន្ធាយ វុត្តំ, អរូបមុខេន បន វិបស្សនាភិនិវេសោ យេភុយ្យេន សមថយានិកស្ស ឥច្ឆិតព្ពោ, សោ ច បឋមំ ឈានង្គានិ បរិគ្គហេត្វា តតោ បរំ សេសធម្មេ បរិគ្គណ្ហាតិ។ បឋមាភិនិបាតោតិ សព្ពេ ចេតសិកា ចិត្តាយត្តា ចិត្តកិរិយាភាវេន វុច្ចន្តីតិ ផស្សោ ចិត្តស្ស បឋមាភិនិបាតោ វុត្តោ។ តំ អារម្មណន្តិ យថាបរិគ្គហិតំ រូបកម្មដ្ឋានសញ្ញិតំ អារម្មណំ។ ឧប្បន្នផស្សោ បុគ្គលោ, ចិត្តចេតសិករាសិ វា អារម្មណេន ផុដ្ឋោ ផស្សសហជាតាយ វេទនាយ តំសមកាលមេវ វេទេតិ, ផស្សោ បន ឱភាសស្ស វិយ បទីបោ វេទនាទីនំ បច្ចយវិសេសោ ហោតីតិ បុរិមកាលោ វិយ វុច្ចតិ, យា តស្ស អារម្មណាភិនិរោបនលក្ខណតា វុច្ចតិ។ ផុសន្តោតិ អារម្មណស្ស ផុសនាការេន។ អយញ្ហិ អរូបធម្មត្តា ឯកទេសេន អនល្លីយមានោបិ រូបំ វិយ ចក្ខុំ, សទ្ទោ វិយ ច សោតំ, ចិត្តំ, អារម្មណញ្ច ផុសន្តោ វិយ, សង្ឃដ្ដេន្តោ វិយ ច បវត្តតីតិ។ តថា ហេស ‘‘សង្ឃដ្ដនរសោ’’តិ វុច្ចតិ។

    Kāmañcettha vedanāvasena arūpakammaṭṭhānaṃ āgataṃ, tadaññadhammavasenapi arūpakammaṭṭhānaṃ labbhatīti taṃ vibhāgena dassetuṃ ‘‘tividho hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha abhinivesoti anuppaveso, ārambhoti attho. Ārambhe eva hi ayaṃ vibhāgo, sammasanaṃ pana anavasesatova dhamme pariggahetvā pavattatīti. ‘‘Pariggahite rūpakammaṭṭhāne’’ti idaṃ rūpamukhena vipassanābhinivesaṃ sandhāya vuttaṃ, arūpamukhena pana vipassanābhiniveso yebhuyyena samathayānikassa icchitabbo, so ca paṭhamaṃ jhānaṅgāni pariggahetvā tato paraṃ sesadhamme pariggaṇhāti. Paṭhamābhinipātoti sabbe cetasikā cittāyattā cittakiriyābhāvena vuccantīti phasso cittassa paṭhamābhinipāto vutto. Taṃ ārammaṇanti yathāpariggahitaṃ rūpakammaṭṭhānasaññitaṃ ārammaṇaṃ. Uppannaphasso puggalo, cittacetasikarāsi vā ārammaṇena phuṭṭho phassasahajātāya vedanāya taṃsamakālameva vedeti, phasso pana obhāsassa viya padīpo vedanādīnaṃ paccayaviseso hotīti purimakālo viya vuccati, yā tassa ārammaṇābhiniropanalakkhaṇatā vuccati. Phusantoti ārammaṇassa phusanākārena. Ayañhi arūpadhammattā ekadesena anallīyamānopi rūpaṃ viya cakkhuṃ, saddo viya ca sotaṃ, cittaṃ, ārammaṇañca phusanto viya, saṅghaṭṭento viya ca pavattatīti. Tathā hesa ‘‘saṅghaṭṭanaraso’’ti vuccati.

    អារម្មណំ អនុភវន្តីតិ ឥស្សរវតាយ វិសវិតាយ សាមិភាវេន អារម្មណរសំ សំវេទេន្តី។ ផស្សាទីនញ្ហិ សម្បយុត្តធម្មានំ អារម្មណេ ឯកទេសេនេវ បវត្តិ ផុសនាទិមត្តភាវតោ, វេទនាយ បន ឥដ្ឋាការសម្ភោគាទិវសេន បវត្តនតោ អារម្មណេ និប្បទេសតោ បវត្តិ។ ផុសនាទិភាវេន ហិ អារម្មណគ្គហណំ ឯកទេសានុភវនំ, វេទយិតភាវេន គហណំ យថាកាមំ សព្ពានុភវនំ, ឯវំសភាវានេវ តានិ គហណានីតិ ន វេទនាយ វិយ ផស្សាទីនម្បិ យថា សកកិច្ចករណេន សាមិភាវានុភវនំ ចោទេតព្ពំ។ វិជានន្តន្តិ បរិច្ឆិន្ទនវសេន វិសេសតោ ជានន្តំ។ វិញ្ញាណញ្ហិ មិនិតព្ពវត្ថុំ នាឡិយា មិនន្តោ បុរិសោ វិយ អារម្មណំ បរិច្ឆិជ្ជ វិភាវេន្តំ បវត្តតិ, ន សញ្ញា វិយ សញ្ជាននមត្តំ ហុត្វា។ តថា ហិ អនេន កទាចិ លក្ខណត្តយវិភាវនាបិ ហោតិ, ឥមេសំ បន ផស្សាទីនំ តស្ស តស្ស បាកដភាវោ បច្ចយវិសេសសិទ្ធស្ស បុព្ពភាគស្ស វសេន វេទិតព្ពោ។

    Ārammaṇaṃ anubhavantīti issaravatāya visavitāya sāmibhāvena ārammaṇarasaṃ saṃvedentī. Phassādīnañhi sampayuttadhammānaṃ ārammaṇe ekadeseneva pavatti phusanādimattabhāvato, vedanāya pana iṭṭhākārasambhogādivasena pavattanato ārammaṇe nippadesato pavatti. Phusanādibhāvena hi ārammaṇaggahaṇaṃ ekadesānubhavanaṃ, vedayitabhāvena gahaṇaṃ yathākāmaṃ sabbānubhavanaṃ, evaṃsabhāvāneva tāni gahaṇānīti na vedanāya viya phassādīnampi yathā sakakiccakaraṇena sāmibhāvānubhavanaṃ codetabbaṃ. Vijānantanti paricchindanavasena visesato jānantaṃ. Viññāṇañhi minitabbavatthuṃ nāḷiyā minanto puriso viya ārammaṇaṃ paricchijja vibhāventaṃ pavattati, na saññā viya sañjānanamattaṃ hutvā. Tathā hi anena kadāci lakkhaṇattayavibhāvanāpi hoti, imesaṃ pana phassādīnaṃ tassa tassa pākaṭabhāvo paccayavisesasiddhassa pubbabhāgassa vasena veditabbo.

    ឯវំ តស្ស តស្សេវ បាកដភាវេបិ ‘‘សព្ពំ, ភិក្ខវេ, អភិញ្ញេយ្យ’’ន្តិ (សំ. និ. ៤.៤៦; បដិ. ម. ១.៣), ‘‘សព្ពញ្ច ខោ, ភិក្ខវេ, អភិជាន’’ន្តិ (សំ. និ. ៤.២៧) ច ឯវមាទិ វចនតោ សព្ពេ សម្មសនុបគា ធម្មា បរិគ្គហេតព្ពាតិ ទស្សេន្តោ ‘‘តត្ថ យស្សា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ ផស្សបញ្ចមកេយេវាតិ អវធារណំ តទន្តោគធត្តា តគ្គហណេនេវ គហិតត្តា ចតុន្នំ អរូបក្ខន្ធានំ។ ផស្សបញ្ចមកគ្គហណញ្ហិ តស្ស សព្ពស្ស សព្ពចិត្តុប្បាទសាធារណភាវតោ ។ តត្ថ ច ផស្សចេតនាគ្គហណេន សព្ពសង្ខារក្ខន្ធធម្មសង្គហោ ចេតនប្បធានត្តា តេសំ។ តថា ហិ សុត្តន្តភាជនីយេ សង្ខារក្ខន្ធវិភង្គេ ‘‘ចក្ខុសម្ផស្សជា ចេតនា’’តិអាទិនា (វិភ. ២១) ចេតនាវ វិភត្តា, ឥតរេ បន ខន្ធា សរូបេនេវ គហិតា។

    Evaṃ tassa tasseva pākaṭabhāvepi ‘‘sabbaṃ, bhikkhave, abhiññeyya’’nti (saṃ. ni. 4.46; paṭi. ma. 1.3), ‘‘sabbañca kho, bhikkhave, abhijāna’’nti (saṃ. ni. 4.27) ca evamādi vacanato sabbe sammasanupagā dhammā pariggahetabbāti dassento ‘‘tattha yassā’’tiādimāha. Tattha phassapañcamakeyevāti avadhāraṇaṃ tadantogadhattā taggahaṇeneva gahitattā catunnaṃ arūpakkhandhānaṃ. Phassapañcamakaggahaṇañhi tassa sabbassa sabbacittuppādasādhāraṇabhāvato . Tattha ca phassacetanāggahaṇena sabbasaṅkhārakkhandhadhammasaṅgaho cetanappadhānattā tesaṃ. Tathā hi suttantabhājanīye saṅkhārakkhandhavibhaṅge ‘‘cakkhusamphassajā cetanā’’tiādinā (vibha. 21) cetanāva vibhattā, itare pana khandhā sarūpeneva gahitā.

    វត្ថុនិស្សិតាតិ ឯត្ថ វត្ថុ-សទ្ទោ ករជកាយវិសយោ, ន ឆព្ពត្ថុវិសយោតិ។ កថមិទំ វិញ្ញាយតីតិ អាហ ‘‘យំ សន្ធាយ វុត្ត’’ន្តិ។ កត្ថ បន វុត្តំ? សាមញ្ញផលសុត្តេ។ សោតិ ករជកាយោ។ ‘‘បញ្ចក្ខន្ធវិនិមុត្តំ នាមរូបំ នត្ថី’’តិ ឥទំ អធិការវសេន វុត្តំ។ អញ្ញថា ហិ ខន្ធវិនិមុត្តម្បិ នាមំ អត្ថេវាតិ។ អវិជ្ជាទិហេតុកាតិ អវិជ្ជាតណ្ហុបាទានាទិហេតុកា។ ‘‘វិបស្សនាបដិបាដិយា អនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តាតិ សម្មសន្តោ វិចរតី’’តិ ឥមិនា ពលវវិបស្សនំ វត្វា បុន តស្ស ឧស្សុក្កាបនំ, វិសេសាធិគមញ្ច ទស្សេន្តោ ‘‘សោ’’តិអាទិមាហ។

    Vatthunissitāti ettha vatthu-saddo karajakāyavisayo, na chabbatthuvisayoti. Kathamidaṃ viññāyatīti āha ‘‘yaṃ sandhāya vutta’’nti. Kattha pana vuttaṃ? Sāmaññaphalasutte. Soti karajakāyo. ‘‘Pañcakkhandhavinimuttaṃ nāmarūpaṃ natthī’’ti idaṃ adhikāravasena vuttaṃ. Aññathā hi khandhavinimuttampi nāmaṃ atthevāti. Avijjādihetukāti avijjātaṇhupādānādihetukā. ‘‘Vipassanāpaṭipāṭiyā aniccaṃ dukkhaṃ anattāti sammasanto vicaratī’’ti iminā balavavipassanaṃ vatvā puna tassa ussukkāpanaṃ, visesādhigamañca dassento ‘‘so’’tiādimāha.

    ឥធាតិ ឥមស្មិំ សក្កបញ្ហសុត្តេ។ វេទនាវសេន ចេត្ថ អរូបកម្មដ្ឋានកថនេ ការណំ ហេដ្ឋា វុត្តនយមេវ ។ យថាវុត្តេសុ ច តីសុ កម្មដ្ឋានាភិនិវេសេសុ វេទនាវសេន កម្មដ្ឋានាភិនិវេសោ សុករោ វេទនានំ វិភូតភាវតោតិ ទស្សេតុំ ‘‘ផស្សវសេន ហី’’តិអាទិ វុត្តំ។ ‘‘ន បាកដំ ហោតី’’តិ ឥទំ សក្កបមុខានំ តេសំ ទេវានំ យថា វេទនា វិភូតា ហុត្វា ឧបដ្ឋាតិ, ន ឯវំ ឥតរទ្វយន្តិ កត្វា វុត្តំ។ វេទនាយ ឯវ ច នេសំ វិភូតភាវោ វេទនាមុខេនេវេត្ថ ភគវតា ទេសនាយ អារទ្ធត្តា។ ‘‘វេទនានំ ឧប្បត្តិយា បាកដតាយា’’តិ ឥទំ សុខទុក្ខវេទនានំ វសេន វុត្តំ។ តាសញ្ហិ បវត្តិ ឱឡារិកា, ន ឥតរាយ។ តទុភយគ្គហណមុខេន វា គហេតព្ពត្តា ឥតរាយបិ បវត្តិ វិញ្ញូនំ បាកដា ឯវាតិ សុខទុក្ខវេទនានញ្ហី’’តិ វិសេសគ្គហណំ ទដ្ឋព្ពំ។ ‘‘យទា សុខំ ឧប្បជ្ជតី’’តិអាទិ សុខវេទនាយ បាកដភាវវិភាវនំ, តយិទំ អសមាហិតភូមិវសេន វេទិតព្ពំ។ តត្ថ ‘‘សកលំ សរីរំ ខោ ភន្តេ’’ន្តិអាទិនា កាមំ បវត្តិឱឡារិកតាយ អវូបសន្តសភាវមេតំ សុខំ, សាតលក្ខណតាយ បន សម្បយុត្តធម្មេ, និស្សយញ្ច អនុគ្គណ្ហន្តមេវ បវត្តតីតិ ទស្សេតិ។ ‘‘យទា ទុក្ខំ ឧប្បជ្ជតី’’តិអាទីសុ វុត្តវិបរិយាយេន អត្ថោ វេទិតព្ពោ។

    Idhāti imasmiṃ sakkapañhasutte. Vedanāvasena cettha arūpakammaṭṭhānakathane kāraṇaṃ heṭṭhā vuttanayameva . Yathāvuttesu ca tīsu kammaṭṭhānābhinivesesu vedanāvasena kammaṭṭhānābhiniveso sukaro vedanānaṃ vibhūtabhāvatoti dassetuṃ ‘‘phassavasena hī’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Na pākaṭaṃ hotī’’ti idaṃ sakkapamukhānaṃ tesaṃ devānaṃ yathā vedanā vibhūtā hutvā upaṭṭhāti, na evaṃ itaradvayanti katvā vuttaṃ. Vedanāya eva ca nesaṃ vibhūtabhāvo vedanāmukhenevettha bhagavatā desanāya āraddhattā. ‘‘Vedanānaṃ uppattiyā pākaṭatāyā’’ti idaṃ sukhadukkhavedanānaṃ vasena vuttaṃ. Tāsañhi pavatti oḷārikā, na itarāya. Tadubhayaggahaṇamukhena vā gahetabbattā itarāyapi pavatti viññūnaṃ pākaṭā evāti sukhadukkhavedanānañhī’’ti visesaggahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. ‘‘Yadā sukhaṃ uppajjatī’’tiādi sukhavedanāya pākaṭabhāvavibhāvanaṃ, tayidaṃ asamāhitabhūmivasena veditabbaṃ. Tattha ‘‘sakalaṃ sarīraṃ kho bhante’’ntiādinā kāmaṃ pavattioḷārikatāya avūpasantasabhāvametaṃ sukhaṃ, sātalakkhaṇatāya pana sampayuttadhamme, nissayañca anuggaṇhantameva pavattatīti dasseti. ‘‘Yadā dukkhaṃ uppajjatī’’tiādīsu vuttavipariyāyena attho veditabbo.

    ទុទ្ទីបនាតិ ញាណេន ទីបេតុំ អសក្កុណេយ្យា, ទុព្ពិញ្ញេយ្យាតិ អត្ថោ។ តេនាហ ‘‘អន្ធការា អភិភូតា’’តិ។ អន្ធការាតិ អន្ធការគតសទិសី, ជានិតុកាមេ ច អន្ធការិនី។ បុព្ពាបរំ សមំ សុករេ សុបលក្ខិតមគ្គវសេន បាសាណតលេ មិគគតមគ្គោ វិយ ឥដ្ឋានិដ្ឋារម្មណេសុ សុខទុក្ខានុភវនេហិ មជ្ឈត្តារម្មណេសុ អនុមិនិតព្ពតាយ វុត្តំ ‘‘សា សុខទុក្ខានំ…បេ.… បាកដា ហោតី’’តិ។ តេនាហ ‘‘យថា’’តិអាទិ។ នយតោ គណ្ហន្តស្សាតិ ឯត្ថាយំ នយោ – យស្មា ឥដ្ឋានិដ្ឋវិសយាយ អារម្មណូបលទ្ធិយា អនុភវនតោ និដ្ឋាមជ្ឈត្តវិសយា ច ឧបលទ្ធិ, តស្មា ន តាយ និរនុភវនាយ ភវិតព្ពំ, យំ តត្ថានុភវនំ, សា អទុក្ខមសុខា។ តថា អនុបលព្ភមានំ រូបាទិអនុភុយ្យមានំ ទិដ្ឋំ ឧបលព្ភតិ, យោ បន មជ្ឈត្តារម្មណំ តព្ពិសយស្ស វិញ្ញាណប្បវត្តិយំ, តស្មា អននុភុយ្យមានេន តេន ន ភវិតព្ពំ។ សក្កា ហិ វត្តុំ អនុភវមានា មជ្ឈត្តវិសយុបលទ្ធិ ឧបលទ្ធិភាវតោ។ ឥដ្ឋានិដ្ឋវិសយុបលទ្ធិវិសយំ បន និរនុភវនំ តំ អនុបលទ្ធិសភាវមេវ ទិដ្ឋំ, តំ យថារូបន្តិ។ និវត្តេត្វាតិ នីហរិត្វា, ‘‘សោមនស្សំបាហ’’ន្តិអាទិនា សមានជាតិយម្បិ ភិន្ទន្តោ អញ្ញេហិ អរូបធម្មេហិ វិវេចេត្វា អសំសដ្ឋំ កត្វាតិ អត្ថោ។

    Duddīpanāti ñāṇena dīpetuṃ asakkuṇeyyā, dubbiññeyyāti attho. Tenāha ‘‘andhakārā abhibhūtā’’ti. Andhakārāti andhakāragatasadisī, jānitukāme ca andhakārinī. Pubbāparaṃ samaṃ sukare supalakkhitamaggavasena pāsāṇatale migagatamaggo viya iṭṭhāniṭṭhārammaṇesu sukhadukkhānubhavanehi majjhattārammaṇesu anuminitabbatāya vuttaṃ ‘‘sā sukhadukkhānaṃ…pe… pākaṭā hotī’’ti. Tenāha ‘‘yathā’’tiādi. Nayato gaṇhantassāti etthāyaṃ nayo – yasmā iṭṭhāniṭṭhavisayāya ārammaṇūpaladdhiyā anubhavanato niṭṭhāmajjhattavisayā ca upaladdhi, tasmā na tāya niranubhavanāya bhavitabbaṃ, yaṃ tatthānubhavanaṃ, sā adukkhamasukhā. Tathā anupalabbhamānaṃ rūpādianubhuyyamānaṃ diṭṭhaṃ upalabbhati, yo pana majjhattārammaṇaṃ tabbisayassa viññāṇappavattiyaṃ, tasmā ananubhuyyamānena tena na bhavitabbaṃ. Sakkā hi vattuṃ anubhavamānā majjhattavisayupaladdhi upaladdhibhāvato. Iṭṭhāniṭṭhavisayupaladdhivisayaṃ pana niranubhavanaṃ taṃ anupaladdhisabhāvameva diṭṭhaṃ, taṃ yathārūpanti. Nivattetvāti nīharitvā, ‘‘somanassaṃpāha’’ntiādinā samānajātiyampi bhindanto aññehi arūpadhammehi vivecetvā asaṃsaṭṭhaṃ katvāti attho.

    អយញ្ច រូបកម្មដ្ឋានំ កថេត្វា អរូបកម្មដ្ឋានំ វេទនាវសេន និវត្តេត្វា ទេសនា តថាវិនេតព្ពបុគ្គលាបេក្ខាយ សុត្តន្តរេសុបិ (ទី. និ. ២.៣៧៣; ម. និ. ១.១០៦, ៣៩០, ៤១៣, ៤៥០, ៤៦៥, ៤៦៧; ម. និ. ២.៣០៦, ២០៩; ៣.៦៧, ៣៤២; សំ. និ. ៤.២៤៨) អាគតា ឯវាតិ ទស្សេន្តោ ‘‘ន កេវល’’ន្តិអាទិមាហ។ តត្ថ មហាសតិបដ្ឋានេ (ទី. និ. ២.២៧៣) តថា ទេសនាយ អាគតភាវោ អនន្តរមេវ អាវិ ភវិស្សតិ, មជ្ឈិមនិកាយេ សតិបដ្ឋានទេសនាបិ (ម. និ. ១.១០៦) តាទិសី ឯវ។ ចូឡតណ្ហាសង្ខយេ ‘‘ឯវំ ចេតំ, ទេវានំ ឥន្ទ, ភិក្ខុនោ សុតំ ហោតិ ‘សព្ពេ ធម្មា នាលំ អភិនិវេសាយា’តិ, សោ សព្ពំ ធម្មំ អភិជានាតិ , សព្ពំ ធម្មំ អភិញ្ញាយ សព្ពំ ធម្មំ បរិជានាតិ, សព្ពំ ធម្មំ បរិញ្ញាយ យំ កិញ្ចិ វេទនំ វេទេតិ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា, សោ តាសុ វេទនាសុ អនិច្ចានុបស្សី វិហរតិ, វិរាគានុបស្សី’’តិអាទិនា (ម. និ. ១.៣៩០) អាគតំ។ តេន វុត្តំ ‘‘អរូបកម្មដ្ឋានំ វេទនាវសេន និវត្តេត្វា ទស្សេសី’’តិ។ មហាតណ្ហាសង្ខយេ បន ‘‘សោ ឯវំ អនុរោធវិរោធវិប្បហីនោ យំ កិញ្ចិ វេទនំ វេទេតិ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា, សោ តំ វេទនំ នាភិនន្ទតិ នាភិវទតិ នាជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ។ តស្ស តំ វេទនំ អនភិនន្ទតោ អនភិវទតោ អនជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតោ យា វេទនាសុ នន្ទី សា និរុជ្ឈតី’’តិអាទិនា (ម. និ. ១.៤១៤) អាគតំ។ ចូឡវេទល្លេ ‘‘កតិ បនាយ្យេវេទនា’’តិអាទិនា (ម. និ. ១.៤៦៥) អាគតំ។ មហាវេទល្លេ ‘‘វេទនាតិ, អាវុសោ, វុច្ចតិ, កិត្តាវតា នុ ខោ, អាវុសោ, ‘វេទនា’តិ វុច្ចតី’’តិអាទិនា (ម. និ. ១.៤៥០) អាគតំ។ ឯវំ រដ្ឋបាលសុត្តាទីសុបិ (ម. និ. ២.៣០៥) វេទនាកម្មដ្ឋានស្ស អាគតដ្ឋានំ ឧទ្ធរិត្វា វត្តព្ពំ។

    Ayañca rūpakammaṭṭhānaṃ kathetvā arūpakammaṭṭhānaṃ vedanāvasena nivattetvā desanā tathāvinetabbapuggalāpekkhāya suttantaresupi (dī. ni. 2.373; ma. ni. 1.106, 390, 413, 450, 465, 467; ma. ni. 2.306, 209; 3.67, 342; saṃ. ni. 4.248) āgatā evāti dassento ‘‘na kevala’’ntiādimāha. Tattha mahāsatipaṭṭhāne (dī. ni. 2.273) tathā desanāya āgatabhāvo anantarameva āvi bhavissati, majjhimanikāye satipaṭṭhānadesanāpi (ma. ni. 1.106) tādisī eva. Cūḷataṇhāsaṅkhaye ‘‘evaṃ cetaṃ, devānaṃ inda, bhikkhuno sutaṃ hoti ‘sabbe dhammā nālaṃ abhinivesāyā’ti, so sabbaṃ dhammaṃ abhijānāti , sabbaṃ dhammaṃ abhiññāya sabbaṃ dhammaṃ parijānāti, sabbaṃ dhammaṃ pariññāya yaṃ kiñci vedanaṃ vedeti sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā, so tāsu vedanāsu aniccānupassī viharati, virāgānupassī’’tiādinā (ma. ni. 1.390) āgataṃ. Tena vuttaṃ ‘‘arūpakammaṭṭhānaṃ vedanāvasena nivattetvā dassesī’’ti. Mahātaṇhāsaṅkhaye pana ‘‘so evaṃ anurodhavirodhavippahīno yaṃ kiñci vedanaṃ vedeti sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā, so taṃ vedanaṃ nābhinandati nābhivadati nājjhosāya tiṭṭhati. Tassa taṃ vedanaṃ anabhinandato anabhivadato anajjhosāya tiṭṭhato yā vedanāsu nandī sā nirujjhatī’’tiādinā (ma. ni. 1.414) āgataṃ. Cūḷavedalle ‘‘kati panāyyevedanā’’tiādinā (ma. ni. 1.465) āgataṃ. Mahāvedalle ‘‘vedanāti, āvuso, vuccati, kittāvatā nu kho, āvuso, ‘vedanā’ti vuccatī’’tiādinā (ma. ni. 1.450) āgataṃ. Evaṃ raṭṭhapālasuttādīsupi (ma. ni. 2.305) vedanākammaṭṭhānassa āgataṭṭhānaṃ uddharitvā vattabbaṃ.

    ‘‘បឋមំ រូបកម្មដ្ឋានំ កថេត្វា’’តិ វុត្តំ, កថំ តមេត្ថ កថិតន្តិ អាហ ‘‘រូបកម្មដ្ឋាន’’ន្តិអាទិ។ សង្ខិត្តំ, កថំ សង្ខិត្តំ? វេទនាយ អារម្មណមត្តកំយេវ, យេភុយ្យេន វេទនា រូបធម្មារម្មណា បញ្ចទ្វារវសេន បវត្តនតោ។ តេន ចស្សា បុរិមសិទ្ធា ឯវ អារម្មណន្តិ វេទនំ វទន្តេន តស្សារម្មណធម្មា អត្ថតោ បឋមតរំ គហិតា ឯវ នាម ហោន្តីតិ ឥមាយ អត្ថាបត្តិយា រូបកម្មដ្ឋានស្សេវេត្ថ បឋមំ គហិតតា ជោតិតា, ន សរូបេនេវ គហិតត្តា។ តេនាហ ‘‘តស្មា បាឡិយំ នារុឡ្ហំ ភវិស្សតី’’តិ។

    ‘‘Paṭhamaṃ rūpakammaṭṭhānaṃ kathetvā’’ti vuttaṃ, kathaṃ tamettha kathitanti āha ‘‘rūpakammaṭṭhāna’’ntiādi. Saṅkhittaṃ, kathaṃ saṅkhittaṃ? Vedanāya ārammaṇamattakaṃyeva, yebhuyyena vedanā rūpadhammārammaṇā pañcadvāravasena pavattanato. Tena cassā purimasiddhā eva ārammaṇanti vedanaṃ vadantena tassārammaṇadhammā atthato paṭhamataraṃ gahitā eva nāma hontīti imāya atthāpattiyā rūpakammaṭṭhānassevettha paṭhamaṃ gahitatā jotitā, na sarūpeneva gahitattā. Tenāha ‘‘tasmā pāḷiyaṃ nāruḷhaṃ bhavissatī’’ti.

    ៣៦០. ទ្វីហិ កោដ្ឋាសេហីតិ សេវិតព្ពាសេវិតព្ពភាគេហិ។ ឯវរូបន្តិ យំ អកុសលានំ អភិពុទ្ធិយា, កុសលានញ្ច បរិហានាយ សំវត្តតិ, ឯវរូបំ, តំ បន កាមូបសញ្ហិតតាយ ‘‘គេហនិស្សិត’’ន្តិ វុច្ចតីតិ អាហ ‘‘គេហសិតសោមនស្ស’’ន្តិ។ ឥដ្ឋានន្តិ បិយានំ។ កន្តានន្តិ កមនីយានំ។ មនាបានន្តិ មនវឌ្ឍនកានំ។ តតោ ឯវ មនោ រមេន្តីតិ មនោរមានំ។ លោកាមិសបដិសំយុត្តានន្តិ តណ្ហាសន្និស្សិតានំ កាមូបសញ្ហិតានំ។ បដិលាភតោ សមនុបស្សតោតិ ‘‘អហោ មយា ឥមានិ លទ្ធានី’’តិ យថាលទ្ធានិ រូបារម្មណាទីនិ អស្សាទយតោ។ អតីតន្តិ អតិក្កន្តំ។ និរុទ្ធន្តិ និរោធប្បត្តំ។ វិបរិណតន្តិ សភាវវិគមេន វិគតំ។ សមនុស្សរតោតិ អស្សាទនវសេន អនុចិន្តយតោ។ គេហសិតន្តិ កាមគុណនិស្សិតំ។ កាមគុណា ហិ កាមរាគស្ស គេហសទិសត្តា ឥធ ‘‘គេហ’’ន្តិ អធិប្បេតា។

    360.Dvīhi koṭṭhāsehīti sevitabbāsevitabbabhāgehi. Evarūpanti yaṃ akusalānaṃ abhibuddhiyā, kusalānañca parihānāya saṃvattati, evarūpaṃ, taṃ pana kāmūpasañhitatāya ‘‘gehanissita’’nti vuccatīti āha ‘‘gehasitasomanassa’’nti. Iṭṭhānanti piyānaṃ. Kantānanti kamanīyānaṃ. Manāpānanti manavaḍḍhanakānaṃ. Tato eva mano ramentīti manoramānaṃ. Lokāmisapaṭisaṃyuttānanti taṇhāsannissitānaṃ kāmūpasañhitānaṃ. Paṭilābhato samanupassatoti ‘‘aho mayā imāni laddhānī’’ti yathāladdhāni rūpārammaṇādīni assādayato. Atītanti atikkantaṃ. Niruddhanti nirodhappattaṃ. Vipariṇatanti sabhāvavigamena vigataṃ. Samanussaratoti assādanavasena anucintayato. Gehasitanti kāmaguṇanissitaṃ. Kāmaguṇā hi kāmarāgassa gehasadisattā idha ‘‘geha’’nti adhippetā.

    ឯវរូបន្តិ យំ អកុសលានំ បរិហានាយ, កុសលានញ្ច អភិពុទ្ធិយា សំវត្តតិ, ឯវរូបំ, តំ បន បព្ពជ្ជាទិវសេន បវត្តិយា នេក្ខម្មូបសញ្ហិតន្តិ អាហ ‘‘នេក្ខម្មសិតំ សោមនស្ស’’ន្តិ។ ឥទានិ តំ បាឡិវសេនេវ ទស្សេតុំ ‘‘តត្ថ កតមានី’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ វិបស្សនាលក្ខណេ នេក្ខម្មេ ទស្សិតេ ឥតរានិ តស្ស ការណតោ, ផលតោ, អត្ថតោ ច ទស្សិតានេវ ហោន្តីតិ វិបស្សនាលក្ខណមេវ តំ ទស្សេន្តោ ‘‘រូបានន្ត្វេវា’’តិអាទិមាហ។ វិបរិណាមវិរាគនិរោធន្តិ ជរាយ វិបរិណាមេតព្ពតញ្ចេវ ជរាមរណេហិ បលុជ្ជនំ និរុជ្ឈនញ្ច វិទិត្វាតិ យោជនា។ ឧប្បជ្ជតិ សោមនស្សន្តិ វិបស្សនាយ វីថិបដិបត្តិយា កមេន ឧប្បន្នានំ បាមោជ្ជបីតិបស្សទ្ធីនំ ឧបរិ អនប្បកំ សោមនស្សំ ឧប្បជ្ជតិ។ យំ សន្ធាយ វុត្តំ –

    Evarūpanti yaṃ akusalānaṃ parihānāya, kusalānañca abhibuddhiyā saṃvattati, evarūpaṃ, taṃ pana pabbajjādivasena pavattiyā nekkhammūpasañhitanti āha ‘‘nekkhammasitaṃ somanassa’’nti. Idāni taṃ pāḷivaseneva dassetuṃ ‘‘tattha katamānī’’tiādi vuttaṃ. Tattha vipassanālakkhaṇe nekkhamme dassite itarāni tassa kāraṇato, phalato, atthato ca dassitāneva hontīti vipassanālakkhaṇameva taṃ dassento ‘‘rūpānantvevā’’tiādimāha. Vipariṇāmavirāganirodhanti jarāya vipariṇāmetabbatañceva jarāmaraṇehi palujjanaṃ nirujjhanañca viditvāti yojanā. Uppajjati somanassanti vipassanāya vīthipaṭipattiyā kamena uppannānaṃ pāmojjapītipassaddhīnaṃ upari anappakaṃ somanassaṃ uppajjati. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –

    ‘‘សុញ្ញាគារំ បវិដ្ឋស្ស, សន្តចិត្តស្ស ភិក្ខុនោ;

    ‘‘Suññāgāraṃ paviṭṭhassa, santacittassa bhikkhuno;

    អមានុសី រតិ ហោតិ, សម្មា ធម្មំ វិបស្សតោ។

    Amānusī rati hoti, sammā dhammaṃ vipassato.

    យតោ យតោ សម្មសតិ, ខន្ធានំ ឧទយព្ពយំ;

    Yato yato sammasati, khandhānaṃ udayabbayaṃ;

    លភតី បីតិបាមោជ្ជំ, អមតំ តំ វិជានត’’ន្តិ។ (ធ. ប. ៣៧៤) ច –

    Labhatī pītipāmojjaṃ, amataṃ taṃ vijānata’’nti. (dha. pa. 374) ca –

    នេក្ខម្មវសេនាតិ បព្ពជ្ជាទិវសេន។ ‘‘វដ្ដទុក្ខតោ និត្ថរិស្សាមី’’តិ បព្ពជិតុំ ភិក្ខូនំ សន្តិកំ គច្ឆន្តស្ស, បព្ពជន្តស្ស, ចតុបារិសុទ្ធិសីលំ អនុតិដ្ឋន្តស្ស, តំ សោធេន្តស្ស, ធុតគុណេ សមាទាយ វត្តន្តស្ស, កសិណបរិកម្មាទីនិ ករោន្តស្ស ច យា បដិបត្តិ, សព្ពា សា ឥធ ‘‘នេក្ខម្ម’’ន្តិ អធិប្បេតា។ យេភុយ្យេន អនុស្សតិយា ឧបចារជ្ឈានំ និដ្ឋាតីតិ កត្វា ‘‘អនុស្សតិវសេនា’’តិ វត្វា ‘‘បឋមជ្ឈានាទិវសេនា’’តិ វុត្តំ។ ឯត្ថ ច យថា បព្ពជ្ជា ឃរពន្ធនតោ និក្ខមនដ្ឋេន នេក្ខម្មំ, ឯវំ វិបស្សនាទយោបិ តំបដិបក្ខតោ។ តេនាហ –

    Nekkhammavasenāti pabbajjādivasena. ‘‘Vaṭṭadukkhato nittharissāmī’’ti pabbajituṃ bhikkhūnaṃ santikaṃ gacchantassa, pabbajantassa, catupārisuddhisīlaṃ anutiṭṭhantassa, taṃ sodhentassa, dhutaguṇe samādāya vattantassa, kasiṇaparikammādīni karontassa ca yā paṭipatti, sabbā sā idha ‘‘nekkhamma’’nti adhippetā. Yebhuyyena anussatiyā upacārajjhānaṃ niṭṭhātīti katvā ‘‘anussativasenā’’ti vatvā ‘‘paṭhamajjhānādivasenā’’ti vuttaṃ. Ettha ca yathā pabbajjā gharabandhanato nikkhamanaṭṭhena nekkhammaṃ, evaṃ vipassanādayopi taṃpaṭipakkhato. Tenāha –

    ‘‘បព្ពជ្ជា បឋមំ ឈានំ, និព្ពានញ្ច វិបស្សនា;

    ‘‘Pabbajjā paṭhamaṃ jhānaṃ, nibbānañca vipassanā;

    សព្ពេបិ កុសលា ធម្មា, នេក្ខម្មន្តិ បវុច្ចរេ’’តិ។ (ឥតិវុ. អដ្ឋ. ១០៩);

    Sabbepi kusalā dhammā, nekkhammanti pavuccare’’ti. (itivu. aṭṭha. 109);

    យំ ចេតិ ឯត្ថ ចេតិ និបាតមត្តំ សោមនស្សស្ស អធិប្បេតត្តា។ ចតុក្កនយវសេនេវ ច សុត្តន្តេសុ ឈានកថាតិ វុត្តំ ‘‘ទុតិយតតិយជ្ឈានវសេនា’’តិ។ ទ្វីសូតិ ‘‘សវិតក្កំ សវិចារំ អវិតក្កំ អវិចារ’’ន្តិ វុត្តេសុ ទ្វីសុ សោមនស្សេសុ។

    Yaṃ ceti ettha ceti nipātamattaṃ somanassassa adhippetattā. Catukkanayavaseneva ca suttantesu jhānakathāti vuttaṃ ‘‘dutiyatatiyajjhānavasenā’’ti. Dvīsūti ‘‘savitakkaṃ savicāraṃ avitakkaṃ avicāra’’nti vuttesu dvīsu somanassesu.

    សវិតក្កសវិចារេ សោមនស្សេតិ បរិត្តភូមិកេ, បឋមជ្ឈានេ វា សោមនស្សេ។ អភិនិវិដ្ឋសោមនស្សេសូតិ វិបស្សនំ បដ្ឋបិតសោមនស្សេសុ។ បិ-សទ្ទេន សម្មដ្ឋសោមនស្សេសុ បីតិ ឥមមត្ថំ ទស្សេតិ។ សោមនស្សវិបស្សនាតោបីតិ សវិតក្កសវិចារសោមនស្សបវត្តិវិបស្សនាតោបិ។ អវិតក្កអវិចារ វិបស្សនា បណីតតរា សម្មសិតធម្មវសេនបិ វិបស្សនាយ វិសេសសិទ្ធិតោ, យតោ មគ្គេបិ តថារូបា វិសេសា ឥជ្ឈន្តិ។ អយំ បនត្ថោ ‘‘អរិយមគ្គ ពោជ្ឈង្គាទិវិសេសំ វិបស្សនាយ អារម្មណភូតា ខន្ធា និយមេន្តី’’តិ ឯវំ បវត្តេន មោរវាបីវាសិមហាទត្តត្ថេរវាទេន ទីបេតព្ពោ។

    Savitakkasavicāre somanasseti parittabhūmike, paṭhamajjhāne vā somanasse. Abhiniviṭṭhasomanassesūti vipassanaṃ paṭṭhapitasomanassesu. Pi-saddena sammaṭṭhasomanassesu pīti imamatthaṃ dasseti. Somanassavipassanātopīti savitakkasavicārasomanassapavattivipassanātopi. Avitakkaavicāra vipassanā paṇītatarā sammasitadhammavasenapi vipassanāya visesasiddhito, yato maggepi tathārūpā visesā ijjhanti. Ayaṃ panattho ‘‘ariyamagga bojjhaṅgādivisesaṃ vipassanāya ārammaṇabhūtā khandhā niyamentī’’ti evaṃ pavattena moravāpīvāsimahādattattheravādena dīpetabbo.

    ៣៦១. គេហសិតទោមនស្សំ នាម កាមគុណានំ អប្បដិលាភនិមិត្តំ, វិគតនិមិត្តញ្ច ឧប្បជ្ជនកទោមនស្សំ។ អប្បដិលាភតោ សមនុបស្សតោតិ អប្បដិលាភេន ‘‘អហមេវ ន លភាមី’’តិ បរិតស្សនតោ។ សមនុស្សរតោតិ ‘‘អហុ វត មេ តំ វត នត្ថី’’តិអាទិនា អនុស្សរណវសេន ចិន្តយតោ។ តេនាហ ‘‘ឯវំ ឆសុ ទ្វារេសូ’’តិអាទិ។

    361.Gehasitadomanassaṃ nāma kāmaguṇānaṃ appaṭilābhanimittaṃ, vigatanimittañca uppajjanakadomanassaṃ. Appaṭilābhato samanupassatoti appaṭilābhena ‘‘ahameva na labhāmī’’ti paritassanato. Samanussaratoti ‘‘ahu vata me taṃ vata natthī’’tiādinā anussaraṇavasena cintayato. Tenāha ‘‘evaṃ chasu dvāresū’’tiādi.

    អនុត្តរេសុ វិមោក្ខេសូតិ សុញ្ញតផលាទិអរិយផលវិមោក្ខេសុ។ បិហន្តិ អបេក្ខំ, អាសន្តិ អត្ថោ។ កថំ បន លោកុត្តរធម្មេ អារព្ភ អាសា ឧប្បជ្ជតីតិ? ន ខោ បនេតំ ឯវំ ទដ្ឋព្ពំ ‘‘យំ អារម្មណករណវសេន តត្ថ បិហា បវត្តតី’’តិ អវិសយត្តា, បុគ្គលស្ស ច អនធិគតភាវតោ។ អនុស្សវូបលទ្ធេ បន អនុត្តរវិមោក្ខេ ឧទ្ទិស្ស បិហំ ឧបដ្ឋបេន្តោ ‘‘តត្ថ បិហំ ឧបដ្ឋបេតី’’តិ វុត្តោ។ តេនាហ ‘‘កុទាស្សុ នាមាហ’’ន្តិអាទិ។ ឆសុ ទ្វារេសុ ឥដ្ឋារម្មណេ អាបាថគតេ អនិច្ចាទិវសេន វិបស្សនំ បដ្ឋបេត្វាតិ យោជនា។ ‘‘ឥដ្ឋារម្មណេ’’តិ ច ឥមិនា នយិទំ ទោមនស្សំ សភាវតោ អនិដ្ឋធម្មេយេវ អារព្ភ ឧប្បជ្ជនកំ, អថ ខោ ឥច្ឆិតាលាភហេតុកំ ឥច្ឆាភិឃាតវសេន យត្ថ កត្ថចិ អារម្មណេ ឧប្បជ្ជនកន្តិ ទស្សេតិ។ ឯវំ ‘‘កុទាស្សុ នាមាហ’’ន្តិ វុត្តាការេន បិហំ ឧបដ្ឋបេត្វា ឯវំ ឥមម្បិ បក្ខំ…បេ.… នាសក្ខិន្តិ អនុសោចតោតិ យោជនា។ ‘‘ឥមស្មិំ បក្ខេ, ឥមស្មិំ មាសេ, ឥមស្មិំ សំវច្ឆរេ បព្ពជិតុំ នាលទ្ធំ, កសិណបរិកម្មំ កាតុំ នាលទ្ធ’’ន្តិអាទិវសេន បវត្តិំ សន្ធាយ ‘‘នេក្ខម្មវសេនា’’តិ វុត្តំ។ ‘‘វិបស្សនាវសេនា’’តិអាទីសុបិ ឥមិនា នយេន យោជនា វេទិតព្ពា។

    Anuttaresu vimokkhesūti suññataphalādiariyaphalavimokkhesu. Pihanti apekkhaṃ, āsanti attho. Kathaṃ pana lokuttaradhamme ārabbha āsā uppajjatīti? Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ ‘‘yaṃ ārammaṇakaraṇavasena tattha pihā pavattatī’’ti avisayattā, puggalassa ca anadhigatabhāvato. Anussavūpaladdhe pana anuttaravimokkhe uddissa pihaṃ upaṭṭhapento ‘‘tattha pihaṃ upaṭṭhapetī’’ti vutto. Tenāha ‘‘kudāssu nāmāha’’ntiādi. Chasu dvāresu iṭṭhārammaṇe āpāthagate aniccādivasena vipassanaṃ paṭṭhapetvāti yojanā. ‘‘Iṭṭhārammaṇe’’ti ca iminā nayidaṃ domanassaṃ sabhāvato aniṭṭhadhammeyeva ārabbha uppajjanakaṃ, atha kho icchitālābhahetukaṃ icchābhighātavasena yattha katthaci ārammaṇe uppajjanakanti dasseti. Evaṃ ‘‘kudāssu nāmāha’’nti vuttākārena pihaṃ upaṭṭhapetvā evaṃ imampi pakkhaṃ…pe… nāsakkhinti anusocatoti yojanā. ‘‘Imasmiṃ pakkhe, imasmiṃ māse, imasmiṃ saṃvacchare pabbajituṃ nāladdhaṃ, kasiṇaparikammaṃ kātuṃ nāladdha’’ntiādivasena pavattiṃ sandhāya ‘‘nekkhammavasenā’’ti vuttaṃ. ‘‘Vipassanāvasenā’’tiādīsupi iminā nayena yojanā veditabbā.

    យតោ ឯវ-ការោ, តតោ អញ្ញត្ថ និយមោតិ កត្វា ‘‘តស្មិម្បិ…បេ.… គេហសិតទោមនស្សមេវា’’តិ វុត្តំ។ ន ហេត្ថ គេហសិតទោមនស្សតា សវិតក្កសវិចារេ និយតា, អថ ខោ គេហសិតទោមនស្សេ សវិតក្កសវិចារតា និយតា បដិយោគិនិវត្តនត្ថត្តា ឯវ-ការស្ស។ ‘‘គេហសិតទោមនស្សំ សវិតក្កសវិចារមេវ, ន អវិតក្កអវិចារ’’ន្តិ។ នេក្ខម្មសិតទោមនស្សំ បន សិយា សវិតក្កសវិចារំ, សិយា អវិតក្កអវិចារំ។ សវិតក្កសវិចារស្សេវ ការណភូតំ ទោមនស្សំ សវិតក្កសវិចារទោមនស្សំ។ កិំ តំ? គេហសិតទោមនស្សំ , យំ បន នេក្ខម្មាទិវសេន ឧប្បន្នំ, តំ អវិតក្កអវិចារស្ស ការណភូតំ អវិតក្កអវិចារទោមនស្សន្តិ។ អយញ្ច នយោ បរិយាយវសេន វុត្តោតិ អាហ ‘‘និប្បរិយាយេន បនា’’តិអាទិ។ យទិ ឯវំ កស្មា ‘‘យំ ចេ អវិតក្កំ អវិចារ’’ន្តិ បាឡិយំ វុត្តន្តិ អាហ ‘‘ឯតស្ស បនា’’តិអាទិ។ មញ្ញនវសេនាតិ បរិកប្បនវសេន។ វុត្តំ បាឡិយំ។

    Yato eva-kāro, tato aññattha niyamoti katvā ‘‘tasmimpi…pe… gehasitadomanassamevā’’ti vuttaṃ. Na hettha gehasitadomanassatā savitakkasavicāre niyatā, atha kho gehasitadomanasse savitakkasavicāratā niyatā paṭiyoginivattanatthattā eva-kārassa. ‘‘Gehasitadomanassaṃ savitakkasavicārameva, na avitakkaavicāra’’nti. Nekkhammasitadomanassaṃ pana siyā savitakkasavicāraṃ, siyā avitakkaavicāraṃ. Savitakkasavicārasseva kāraṇabhūtaṃ domanassaṃ savitakkasavicāradomanassaṃ. Kiṃ taṃ? Gehasitadomanassaṃ , yaṃ pana nekkhammādivasena uppannaṃ, taṃ avitakkaavicārassa kāraṇabhūtaṃ avitakkaavicāradomanassanti. Ayañca nayo pariyāyavasena vuttoti āha ‘‘nippariyāyena panā’’tiādi. Yadi evaṃ kasmā ‘‘yaṃ ce avitakkaṃ avicāra’’nti pāḷiyaṃ vuttanti āha ‘‘etassa panā’’tiādi. Maññanavasenāti parikappanavasena. Vuttaṃ pāḷiyaṃ.

    តត្រាតិ តស្មិំ មញ្ញនេ។ អយំ ឥទានិ វុច្ចមានោ នយោ។ ទោមនស្សបច្ចយភូតេតិ ទោមនស្សស្ស បច្ចយភូតេ។ ឧបចារជ្ឈានញ្ហិ បឋមជ្ឈានាទីនិ វា បាទកានិ កត្វា មគ្គផលានិ និព្ពត្តេតុកាមស្ស តេសំ អលាភេ ទោមនស្សស្ស ឧប្បជ្ជនេ តានិ តស្ស បច្ចយា នាម ហោន្តិ ឥតិ តេ ធម្មា ផលូបចារេន ‘‘ទោមនស្ស’’ន្តិ វុត្តា។ យោ បន តថា ឧប្បន្នទោមនស្សោ ធុរនិក្ខេបំ អកត្វា អនុក្កមេន វិបស្សនំ ឧស្សុក្កាបេត្វា មគ្គផលធម្មេ និព្ពត្តេតិ, តេ ការណូបចារេន ‘‘ទោមនស្ស’’ន្តិ វុត្តាតិ ឥមមត្ថំ ទស្សេន្តោ ‘‘ឥធ ភិក្ខូ’’តិអាទិមាហ។ ននុ ឯតស្ស តទា ទោមនស្សមេវ ឧប្បន្នំ, ន ទោមនស្សហេតុកា វិបស្សនាមគ្គផលធម្មា ឧប្បន្នា, តត្ថ កថំ ទោមនស្សសមញ្ញំ អារោបេត្វា វោហរតីតិ អាហ ‘‘អញ្ញេសំ បដិបត្តិទស្សនវសេន ទោមនស្សន្តិ គហេត្វា’’តិអាទិ។ សវិតក្កសវិចារទោមនស្សេតិ សវិតក្កសវិចារនិមិត្តេ ទោមនស្សេ។ តីហិ មាសេហិ និព្ពត្តេតព្ពា តេមាសិកា, តំ តេមាសិកំ។ ឥមា ច តេមាសិកាទយោ បដិបទា តថាបវត្តឧក្កដ្ឋមជ្ឈិមមុទិន្ទ្រិយវសេន វេទិតព្ពា, អធិកមជ្ឈិមមុទុស្សាហវសេន វា។ ជគ្គតីតិ ជាគរិកំ អនុយុញ្ជតិ។

    Tatrāti tasmiṃ maññane. Ayaṃ idāni vuccamāno nayo. Domanassapaccayabhūteti domanassassa paccayabhūte. Upacārajjhānañhi paṭhamajjhānādīni vā pādakāni katvā maggaphalāni nibbattetukāmassa tesaṃ alābhe domanassassa uppajjane tāni tassa paccayā nāma honti iti te dhammā phalūpacārena ‘‘domanassa’’nti vuttā. Yo pana tathā uppannadomanasso dhuranikkhepaṃ akatvā anukkamena vipassanaṃ ussukkāpetvā maggaphaladhamme nibbatteti, te kāraṇūpacārena ‘‘domanassa’’nti vuttāti imamatthaṃ dassento ‘‘idha bhikkhū’’tiādimāha. Nanu etassa tadā domanassameva uppannaṃ, na domanassahetukā vipassanāmaggaphaladhammā uppannā, tattha kathaṃ domanassasamaññaṃ āropetvā voharatīti āha ‘‘aññesaṃ paṭipattidassanavasena domanassanti gahetvā’’tiādi. Savitakkasavicāradomanasseti savitakkasavicāranimitte domanasse. Tīhi māsehi nibbattetabbā temāsikā, taṃ temāsikaṃ. Imā ca temāsikādayo paṭipadā tathāpavattaukkaṭṭhamajjhimamudindriyavasena veditabbā, adhikamajjhimamudussāhavasena vā. Jaggatīti jāgarikaṃ anuyuñjati.

    មហាសិវត្ថេរវត្ថុវណ្ណនា

    Mahāsivattheravatthuvaṇṇanā

    សហស្សទ្វិសហស្សសង្ខ្យត្តា មហាគណេ។

    Sahassadvisahassasaṅkhyattā mahāgaṇe.

    អដ្ឋកថាថេរាតិ អដ្ឋកថាយ អត្ថបដិបុច្ឆនកថេរា។ អន្តរាមគ្គេតិ ភិក្ខំ គហេត្វា គាមតោ វិហារំ បដិគមនមគ្គេ ។ តយោ…បេ.… គាហាបេត្វាតិ តីណិ ចត្តារិ ឧណ្ហាបនានិ។

    Aṭṭhakathātherāti aṭṭhakathāya atthapaṭipucchanakatherā. Antarāmaggeti bhikkhaṃ gahetvā gāmato vihāraṃ paṭigamanamagge . Tayo…pe… gāhāpetvāti tīṇi cattāri uṇhāpanāni.

    កេនចិ បបញ្ចេនាតិ កេនចិ សរីរកិច្ចភូតេន បបញ្ចេន។ សញ្ញំ អកាសិ រត្តិយំ បច្ឆតោ គច្ឆន្តំ អសល្លក្ខេន្តោ។

    Kenacipapañcenāti kenaci sarīrakiccabhūtena papañcena. Saññaṃ akāsi rattiyaṃ pacchato gacchantaṃ asallakkhento.

    កស្មា បន ថេរោ អន្តេវាសិកានំ អនារោចេត្វាវ គតោតិ អាហ ‘‘ថេរោ កិរា’’តិអាទិ។ អរហត្តំ នាម កិន្តិ តទធិគមស្ស អទុក្ករភាវំ សន្ធាយ វទតិ។ ចតូហិ ឥរិយាបថេហីតិ ចតូហិបិ ឥរិយាបថេហិ បវត្តមានស្ស, តស្មា យាវ អរហត្តាធិគមា សយនំ បដិក្ខិបាមីតិ អធិប្បាយោ។

    Kasmā pana thero antevāsikānaṃ anārocetvāva gatoti āha ‘‘thero kirā’’tiādi. Arahattaṃ nāma kinti tadadhigamassa adukkarabhāvaṃ sandhāya vadati. Catūhi iriyāpathehīti catūhipi iriyāpathehi pavattamānassa, tasmā yāva arahattādhigamā sayanaṃ paṭikkhipāmīti adhippāyo.

    ‘‘អនុច្ឆវិកំ នុ ខោ តេ ឯត’’ន្តិ សំវេគជាតោ វីរិយំ សមុត្តេជេន្តោ អរហត្តំ អគ្គហេសិ ឯត្តកំ កាលំ វិបស្សនាយ សុចិណ្ណភាវតោ ញាណស្ស បរិបាកំ គតត្តា។

    ‘‘Anucchavikaṃ nu kho te eta’’nti saṃvegajāto vīriyaṃ samuttejento arahattaṃ aggahesi ettakaṃ kālaṃ vipassanāya suciṇṇabhāvato ñāṇassa paripākaṃ gatattā.

    បរិមជ្ជីតិ បរិមសិ។ កេចិ បន ‘‘បរិមជ្ជីតិ បរិវត្តេត្វា ថេរេន ធោវិយមានំ បរិគ្គហេត្វា ធោវី’’តិ អត្ថំ វទន្តិ។

    Parimajjīti parimasi. Keci pana ‘‘parimajjīti parivattetvā therena dhoviyamānaṃ pariggahetvā dhovī’’ti atthaṃ vadanti.

    វិបស្សនាយ អារម្មណំ នាម ឧបចារជ្ឈានបឋមជ្ឈានាទិ។

    Vipassanāya ārammaṇaṃ nāma upacārajjhānapaṭhamajjhānādi.

    ‘‘សវិតក្កសវិចារទោមនស្សេ’’តិអាទីសុ វត្តព្ពំ សោមនស្សេសុ វុត្តនយានុសារេន វេទិតព្ពំ។

    ‘‘Savitakkasavicāradomanasse’’tiādīsu vattabbaṃ somanassesu vuttanayānusārena veditabbaṃ.

    ៣៦២. ឯវរូបាតិ យា អកុសលានំ អភិពុទ្ធិយា, កុសលានំ បរិហានាយ ច សំវត្តតិ, ឯវរូបា, សា បន កាមូបសញ្ហិតតាយ ‘‘គេហសិតា’’តិ វុច្ចតីតិ អាហ ‘‘គេហសិតឧបេក្ខា’’តិ។ ‘‘ពាលស្សា’’តិអាទីសុ ពាលករធម្មយោគតោ ពាលស្ស អត្តហិតបរហិតព្យាមូឡ្ហតាយ មូឡ្ហស្ស បុថូនំ កិលេសាទីនំ ជននាទីហិ ការណេហិ បុថុជ្ជនស្ស កិលេសោធីនំ មគ្គោធីហិ អជិតត្តា អនោធិជិនស្ស, ឱធិជិនោ វាយបេក្ខា, ឱធិសោ ច កិលេសានំ ជិតត្តា, តេនស្ស សេក្ខភាវំ បដិក្ខិបតិ។ សត្តមភវាទិតោ ឧទ្ធំ បវត្តនវិបាកស្ស អជិតត្តា អវិបាកជិនស្ស, វិបាកជិនា វា អរហន្តោ អប្បដិសន្ធិកត្តា, តេនស្ស អសេក្ខត្តំ បដិក្ខិបតិ។ អនេកាទីនវេ សព្ពេសម្បិ បាបធម្មានំ មូលភូតេ សម្មោហេ អាទីនវានំ អទស្សនសីលតាយ អនាទីនវទស្សាវិនោ។ អាគមាធិគមាភាវា អស្សុតវតោ។ ឯទិសោ ឯកំសេន អន្ធបុថុជ្ជនោ នាម ហោតីតិ តស្ស អន្ធបុថុជ្ជនភាវំ ទស្សេតុំ បុនបិ ‘‘បុថុជ្ជនស្សា’’តិ វុត្តំ។ ឯវរូបាតិ វុត្តប្បការា សម្មោហបុព្ពិកា។ រូបំ សា នាតិវត្តតីតិ រូបានំ សមតិក្កមនាយ ការណំ ន ហោតិ, រូបារម្មណេ កិលេសេ នាតិក្កមតីតិ អធិប្បាយោ។ អញ្ញាណាវិភូតតាយ អារម្មណេ អជ្ឈុបេក្ខនវសេន បវត្តមានា លោភសម្បយុត្តឧបេក្ខា ឥធាធិប្បេតាតិ តស្ស លោភស្ស អនុច្ឆវិកមេវ អារម្មណំ ទស្សេន្តោ ‘‘ឥដ្ឋារម្មណេ’’តិ អាហ។ អនតិវត្តមានា អនាទីនវទស្សិតាយ។ តតោ ឯវ អស្សាទានុបស្សនតោ តត្ថេវ លគ្គា។ អភិសង្គស្ស លោភស្ស វសេន, ទុម្មោចនីយតាយ ច តេន លគ្គិតា វិយ ហុត្វា ឧប្បន្នា។

    362.Evarūpāti yā akusalānaṃ abhibuddhiyā, kusalānaṃ parihānāya ca saṃvattati, evarūpā, sā pana kāmūpasañhitatāya ‘‘gehasitā’’ti vuccatīti āha ‘‘gehasitaupekkhā’’ti. ‘‘Bālassā’’tiādīsu bālakaradhammayogato bālassa attahitaparahitabyāmūḷhatāya mūḷhassa puthūnaṃ kilesādīnaṃ jananādīhi kāraṇehi puthujjanassa kilesodhīnaṃ maggodhīhi ajitattā anodhijinassa, odhijino vāyapekkhā, odhiso ca kilesānaṃ jitattā, tenassa sekkhabhāvaṃ paṭikkhipati. Sattamabhavādito uddhaṃ pavattanavipākassa ajitattā avipākajinassa, vipākajinā vā arahanto appaṭisandhikattā, tenassa asekkhattaṃ paṭikkhipati. Anekādīnave sabbesampi pāpadhammānaṃ mūlabhūte sammohe ādīnavānaṃ adassanasīlatāya anādīnavadassāvino. Āgamādhigamābhāvā assutavato. Ediso ekaṃsena andhaputhujjano nāma hotīti tassa andhaputhujjanabhāvaṃ dassetuṃ punapi ‘‘puthujjanassā’’ti vuttaṃ. Evarūpāti vuttappakārā sammohapubbikā. Rūpaṃ sā nātivattatīti rūpānaṃ samatikkamanāya kāraṇaṃ na hoti, rūpārammaṇe kilese nātikkamatīti adhippāyo. Aññāṇāvibhūtatāya ārammaṇe ajjhupekkhanavasena pavattamānā lobhasampayuttaupekkhā idhādhippetāti tassa lobhassa anucchavikameva ārammaṇaṃ dassento ‘‘iṭṭhārammaṇe’’ti āha. Anativattamānā anādīnavadassitāya. Tato eva assādānupassanato tattheva laggā. Abhisaṅgassa lobhassa vasena, dummocanīyatāya ca tena laggitā viya hutvā uppannā.

    ឯវរូបាតិ យា អកុសលានំ បហានាយ, កុសលានញ្ច អភិពុទ្ធិយា សំវត្តតិ, ឯវរូបា, សា បន បព្ពជ្ជាទិវសេន បវត្តិយា នេក្ខម្មូបសញ្ហិតាតិ អាហ ‘‘នេក្ខម្មសិតា’’តិ។ ឥទានិ តំ បាឡិវសេន ទស្សេតុំ ‘‘តត្ថ កតមា’’តិអាទិ វុត្តំ, តស្សត្ថោ ហេដ្ឋា វុត្តនយានុសារេន វេទិតព្ពោ។ រូបំ សា អតិវត្តតីតិ រូបស្មិំ សម្មទេវ អាទីនវទស្សនតោ។ រូបនិយាតាតិ កិលេសេហិ អនភិភវនីយតោ។ ឥដ្ឋេតិ សភាវតោ, សង្កប្បតោ ច ឥដ្ឋេ អារម្មណេ។ អរជ្ជន្តស្សាតិ ន រជ្ជន្តស្ស រាគំ អនុប្បាទេន្តស្ស។ អនិដ្ឋេ អទុស្សន្តស្សាតិ ឯត្ថ វុត្តនយេន អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ សមំ សម្មា យោនិសោ ន បេក្ខនំ អសមបេក្ខនំ, តំ បន ឥដ្ឋានិដ្ឋមជ្ឈត្តេ វិយ ឥដ្ឋានិដ្ឋេសុបិ ពាលស្ស ហោតីតិ ‘‘ឥដ្ឋានិដ្ឋមជ្ឈត្តេ’’តិ អវត្វា ‘‘អសមបេក្ខនេន អសម្មុយ្ហន្តស្សា’’តិ វុត្តំ, តិវិធេបិ អារម្មណេ អសមបេក្ខនវសេន មុយ្ហន្តស្សាតិ អត្ថោ។ វិបស្សនាញាណសម្បយុត្តា ឧបេក្ខា។ នេក្ខម្មសិតា ឧបេក្ខា វេទនាសភាគាតិ ឧទាសិនាការេន បវត្តិយា, ឧបេក្ខា វេទនាយ ច សភាគា។ ឯត្ថ ឧបេក្ខា វាតិ ឯត្ថ ឯតស្មិំ ឧបេក្ខានិទ្ទេសេ ‘‘ឧបេក្ខា’’តិ គហិតា ឯវ។ តស្មាតិ តត្រមជ្ឈត្តុបេក្ខាយបិ ឥធ ឧបេក្ខាគ្គហណេន គហិតត្តា។ តញ្ហិ សន្ធាយ ‘‘បឋមទុតិយតតិយចតុត្ថជ្ឈានវសេន ឧប្បជ្ជនកឧបេក្ខា’’តិ វុត្តំ។

    Evarūpāti yā akusalānaṃ pahānāya, kusalānañca abhibuddhiyā saṃvattati, evarūpā, sā pana pabbajjādivasena pavattiyā nekkhammūpasañhitāti āha ‘‘nekkhammasitā’’ti. Idāni taṃ pāḷivasena dassetuṃ ‘‘tattha katamā’’tiādi vuttaṃ, tassattho heṭṭhā vuttanayānusārena veditabbo. Rūpaṃ sā ativattatīti rūpasmiṃ sammadeva ādīnavadassanato. Rūpaniyātāti kilesehi anabhibhavanīyato. Iṭṭheti sabhāvato, saṅkappato ca iṭṭhe ārammaṇe. Arajjantassāti na rajjantassa rāgaṃ anuppādentassa. Aniṭṭhe adussantassāti ettha vuttanayena attho veditabbo. Samaṃ sammā yoniso na pekkhanaṃ asamapekkhanaṃ, taṃ pana iṭṭhāniṭṭhamajjhatte viya iṭṭhāniṭṭhesupi bālassa hotīti ‘‘iṭṭhāniṭṭhamajjhatte’’ti avatvā ‘‘asamapekkhanena asammuyhantassā’’ti vuttaṃ, tividhepi ārammaṇe asamapekkhanavasena muyhantassāti attho. Vipassanāñāṇasampayuttā upekkhā. Nekkhammasitā upekkhā vedanāsabhāgāti udāsinākārena pavattiyā, upekkhā vedanāya ca sabhāgā. Ettha upekkhā vāti ettha etasmiṃ upekkhāniddese ‘‘upekkhā’’ti gahitā eva. Tasmāti tatramajjhattupekkhāyapi idha upekkhāggahaṇena gahitattā. Tañhi sandhāya ‘‘paṭhamadutiyatatiyacatutthajjhānavasena uppajjanakaupekkhā’’ti vuttaṃ.

    តាយបិ នេក្ខម្មសិតឧបេក្ខាយាតិ និទ្ធារណេ ភុម្មំ។ ‘‘យំ នេក្ខម្មវសេនា’’តិអាទិ ហេដ្ឋា វុត្តនយត្តា ឧត្តា នត្ថមេវ។

    Tāyapi nekkhammasitaupekkhāyāti niddhāraṇe bhummaṃ. ‘‘Yaṃ nekkhammavasenā’’tiādi heṭṭhā vuttanayattā uttā natthameva.

    ៣៦៣. យទិ សក្កស្ស តទា សោតាបត្តិផលបត្តិយាវ ឧបនិស្សយោ, អថ កស្មា ភគវា យាវ អរហត្តំ ទេសនំ វឌ្ឍេសីតិ អាហ ‘‘ពុទ្ធានញ្ហី’’តិអាទិ។ តរុណសក្កោតិ អភិនវោ អធុនា បាតុភូតោ សក្កោ។ សម្បតិ បាតុភាវញ្ហិ សន្ធាយ ‘‘តរុណសក្កោ’’តិ វុត្តំ, ន តស្ស កុមារតា, វុទ្ធតា វា អត្ថិ។ គតាគតដ្ឋានន្តិ គមនាគមនការណំ។ ន បញ្ញាយតិ ន ឧបលព្ភតិ។ គព្ភសេយ្យកានញ្ហិ ចវន្តានំ កម្មជរូបំ វិគច្ឆតិ អនុទេវ ចិត្តជំ, អាហារជញ្ច បច្ចយាភាវតោ, ឧតុជំ បន សុចិរម្បិ កាលំ បវេណិំ ឃដ្ដេន្តំ ភស្សន្តំ វា សោសន្តំ វា កិលេសន្តំ វា វិដ្ឋតំ វា ហោតិ, ន ឯវំ ទេវានំ។ តេសញ្ហិ ឱបបាតិកត្តា កម្មជរូបេ អន្តរធាយន្តេ សេសតិសន្តតិរូបម្បិ តេន សទ្ធិំ អន្តរធាយតិ។ តេនាហ ‘‘ទីបសិខាគមនំ វិយ ហោតី’’តិ។ សេសទេវតា ន ជានិំសុ បុនបិ សក្កត្តភាវេន តស្មិំយេវ ឋានេ និព្ពត្តត្តា។ តីសុ ឋានេសូតិ សោមនស្សទោមនស្សឧបេក្ខាវិស្សជ្ជនាវសានដ្ឋានេសុ។ និព្ពត្តិតផលមេវាតិ សប្បិម្ហា សប្បិមណ្ឌោ វិយ អាគមនីយបដិបទាយ និព្ពត្តិតផលភូតំ លោកុត្តរមគ្គផលមេវ កថិតំ។ សកុណិកាយ វិយ កិញ្ចិ គយ្ហូបគំ ឧប្បតិត្វា ឧឌ្ឌេត្វា ឧល្លង្ឃិត្វា។ អស្សាតិ មគ្គផលសញ្ញិតស្ស អរិយស្ស ធម្មស្ស។

    363. Yadi sakkassa tadā sotāpattiphalapattiyāva upanissayo, atha kasmā bhagavā yāva arahattaṃ desanaṃ vaḍḍhesīti āha ‘‘buddhānañhī’’tiādi. Taruṇasakkoti abhinavo adhunā pātubhūto sakko. Sampati pātubhāvañhi sandhāya ‘‘taruṇasakko’’ti vuttaṃ, na tassa kumāratā, vuddhatā vā atthi. Gatāgataṭṭhānanti gamanāgamanakāraṇaṃ. Na paññāyati na upalabbhati. Gabbhaseyyakānañhi cavantānaṃ kammajarūpaṃ vigacchati anudeva cittajaṃ, āhārajañca paccayābhāvato, utujaṃ pana sucirampi kālaṃ paveṇiṃ ghaṭṭentaṃ bhassantaṃ vā sosantaṃ vā kilesantaṃ vā viṭṭhataṃ vā hoti, na evaṃ devānaṃ. Tesañhi opapātikattā kammajarūpe antaradhāyante sesatisantatirūpampi tena saddhiṃ antaradhāyati. Tenāha ‘‘dīpasikhāgamanaṃ viya hotī’’ti. Sesadevatā na jāniṃsu punapi sakkattabhāvena tasmiṃyeva ṭhāne nibbattattā. Tīsu ṭhānesūti somanassadomanassaupekkhāvissajjanāvasānaṭṭhānesu. Nibbattitaphalamevāti sappimhā sappimaṇḍo viya āgamanīyapaṭipadāya nibbattitaphalabhūtaṃ lokuttaramaggaphalameva kathitaṃ. Sakuṇikāya viya kiñci gayhūpagaṃ uppatitvā uḍḍetvā ullaṅghitvā. Assāti maggaphalasaññitassa ariyassa dhammassa.

    បាតិមោក្ខសំវរវណ្ណនា

    Pātimokkhasaṃvaravaṇṇanā

    ៣៦៤. បាតិមោក្ខសំវរាយាតិ បាតិមោក្ខភូតសីលសំវរាយាតិ អយមេត្ថ អត្ថោតិ អាហ ‘‘ឧត្តមជេដ្ឋកសីលសំវរាយា’’តិ។ ‘‘បាតិមោក្ខសីលញ្ហិ សព្ពសីលតោ ជេដ្ឋកសីល’’ន្តិ ទីឃវាបីវិហារវាសិ សុមត្ថេរោ វទតិ, អន្តេវាសិកោ បនស្ស តេបិដកចូឡនាគត្ថេរោ ‘‘បាតិមោក្ខសំវរោ ឯវ សីលំ, ឥតរានិ បន ‘សីលន្តិ វុត្តដ្ឋានំ នាម អត្ថី’តិ អននុជានន្តោ ឥន្ទ្រិយសំវរោ នាម ឆទ្វាររក្ខាមត្តកំ, អាជីវបារិសុទ្ធិ ធម្មេន សមេន បច្ចយុប្បាទនមត្តកំ, បច្ចយសន្និស្សិតំ បដិលទ្ធបច្ចយេ ‘ឥទ មត្ថ’ន្តិ បច្ចវេក្ខិត្វា បរិភុញ្ជនមត្តកំ, និប្បរិយាយេន បាតិមោក្ខសំវរោវ សីលំ។ តថា ហិ យស្ស សោ ភិន្នោ, សោ ឥតរានិ រក្ខិតុំ អភព្ពត្តា អសីលោ ហោតិ។ យស្ស បន សព្ពសោ អរោគោ សេសានំ រក្ខិតុំ ភព្ពត្តា សម្បន្នសីលោ’’តិ វទតិ, តស្មា ឥតរេសំ តស្ស បរិវារភាវតោ, សព្ពសោ ឯកទេសេន ច តទន្តោគធភាវតោ តទេវ បធានសីលំ នាមាតិ អាហ ‘‘ឧត្តមជេដ្ឋកសីលសំវរាយា’’តិ។ តត្ថ យថា ហេដ្ឋា បបញ្ចសញ្ញាសង្ខានិរោធសារុប្បគាមិនិំ បដិបទំ បុច្ឆិតេន ភគវតា បបញ្ចសញ្ញានំ, បដិបទាយ ច មូលភូតំ វេទនំ វិភជិត្វា បដិបទា ទេសិតា សក្កស្ស អជ្ឈាសយវសេន សំកិលេសធម្មប្បហានមុខេន វោទានធម្មបារិបូរីតិ, ឯវំ តស្សា ឯវ បដិបទាយ មូលភូតម្បិ សីលសំវរំ បុច្ឆិតេន ភគវតា យតោ សោ វិសុជ្ឈតិ, យថា ច វិសុជ្ឈតិ, តទុភយំ សក្កស្ស អជ្ឈាសយវសេន វិភជិត្វា ទស្សេតុំ ‘‘កាយសមាចារម្បី’’តិអាទិ វុត្តំ សំកិលេសធម្មប្បហានមុខេន វោទានធម្មបារិបូរីតិ កត្វា។ សីលកថាយំ អសេវិតព្ពកាយសមាចារាទិកថនេ ការណំ វុត្តមេវ, តស្មា កម្មបថវសេនាតិ កុសលាកុសលកម្មបថវសេន។

    364.Pātimokkhasaṃvarāyāti pātimokkhabhūtasīlasaṃvarāyāti ayamettha atthoti āha ‘‘uttamajeṭṭhakasīlasaṃvarāyā’’ti. ‘‘Pātimokkhasīlañhi sabbasīlato jeṭṭhakasīla’’nti dīghavāpīvihāravāsi sumatthero vadati, antevāsiko panassa tepiṭakacūḷanāgatthero ‘‘pātimokkhasaṃvaro eva sīlaṃ, itarāni pana ‘sīlanti vuttaṭṭhānaṃ nāma atthī’ti ananujānanto indriyasaṃvaro nāma chadvārarakkhāmattakaṃ, ājīvapārisuddhi dhammena samena paccayuppādanamattakaṃ, paccayasannissitaṃ paṭiladdhapaccaye ‘ida mattha’nti paccavekkhitvā paribhuñjanamattakaṃ, nippariyāyena pātimokkhasaṃvarova sīlaṃ. Tathā hi yassa so bhinno, so itarāni rakkhituṃ abhabbattā asīlo hoti. Yassa pana sabbaso arogo sesānaṃ rakkhituṃ bhabbattā sampannasīlo’’ti vadati, tasmā itaresaṃ tassa parivārabhāvato, sabbaso ekadesena ca tadantogadhabhāvato tadeva padhānasīlaṃ nāmāti āha ‘‘uttamajeṭṭhakasīlasaṃvarāyā’’ti. Tattha yathā heṭṭhā papañcasaññāsaṅkhānirodhasāruppagāminiṃ paṭipadaṃ pucchitena bhagavatā papañcasaññānaṃ, paṭipadāya ca mūlabhūtaṃ vedanaṃ vibhajitvā paṭipadā desitā sakkassa ajjhāsayavasena saṃkilesadhammappahānamukhena vodānadhammapāripūrīti, evaṃ tassā eva paṭipadāya mūlabhūtampi sīlasaṃvaraṃ pucchitena bhagavatā yato so visujjhati, yathā ca visujjhati, tadubhayaṃ sakkassa ajjhāsayavasena vibhajitvā dassetuṃ ‘‘kāyasamācārampī’’tiādi vuttaṃ saṃkilesadhammappahānamukhena vodānadhammapāripūrīti katvā. Sīlakathāyaṃ asevitabbakāyasamācārādikathane kāraṇaṃ vuttameva, tasmā kammapathavasenāti kusalākusalakammapathavasena.

    កម្មបថវសេនាតិ ច កម្មបថវិចារវសេន ។ កម្មបថភាវំ អបត្តានម្បិ ហិ កាយទុច្ចរិតាទីនំ អសេវិតព្ពកាទីនំ អសេវិតព្ពកាយសមាចារាទិភាវោ ឥធ វុច្ចតីតិ។ បណ្ណត្តិវសេនាតិ សិក្ខាបទបណ្ណត្តិវសេន។ យតោ យតោ ហិ យា យា វេរមណី, តទុភយេបិ វិភាវេន្តោ បណ្ណត្តិវសេន កថេតិ នាម។ តេនាហ ‘‘កាយទ្វារេ’’តិអាទិ។ សិក្ខាបទំ វីតិក្កមតិ ឯតេនាតិ សិក្ខាបទវីតិក្កមោ, សិក្ខាបទស្ស វីតិក្កមនាការេន បវត្តោ អកុសលធម្មោ យំ, តស្ស អសេវិតព្ពកាយសមាចារាទិតា។ វីតិក្កមបដិបក្ខោ អវីតិក្កមោ, ន វីតិក្កមតិ ឯតេនាតិ អវីតិក្កមោ, សីលំ។

    Kammapathavasenāti ca kammapathavicāravasena . Kammapathabhāvaṃ apattānampi hi kāyaduccaritādīnaṃ asevitabbakādīnaṃ asevitabbakāyasamācārādibhāvo idha vuccatīti. Paṇṇattivasenāti sikkhāpadapaṇṇattivasena. Yato yato hi yā yā veramaṇī, tadubhayepi vibhāvento paṇṇattivasena katheti nāma. Tenāha ‘‘kāyadvāre’’tiādi. Sikkhāpadaṃ vītikkamati etenāti sikkhāpadavītikkamo, sikkhāpadassa vītikkamanākārena pavatto akusaladhammo yaṃ, tassa asevitabbakāyasamācārāditā. Vītikkamapaṭipakkho avītikkamo, na vītikkamati etenāti avītikkamo, sīlaṃ.

    មិច្ឆា សម្មា ច បរិយេសតិ ឯតាយាតិ បរិយេសនា, អាជីវោ, អត្ថតោ បច្ចយគវេសនព្យាបារោ កាយវចីទ្វារិកោ។ យទិ ឯវំ កស្មា វិសុំ គហណន្តិ អាហ ‘‘យស្មា’’តិអាទិ ។ អរិយា និទ្ទោសា បរិយេសនា គវេសនាតិ អរិយបរិយេសនា, អរិយេហិ សាធូហិ បរិយេសិតព្ពាតិបិ អរិយបរិយេសនាតិ។ វុត្តវិបរិយាយតោ អនរិយបរិយេសនា វេទិតព្ពា។

    Micchā sammā ca pariyesati etāyāti pariyesanā, ājīvo, atthato paccayagavesanabyāpāro kāyavacīdvāriko. Yadi evaṃ kasmā visuṃ gahaṇanti āha ‘‘yasmā’’tiādi . Ariyā niddosā pariyesanā gavesanāti ariyapariyesanā, ariyehi sādhūhi pariyesitabbātipi ariyapariyesanāti. Vuttavipariyāyato anariyapariyesanā veditabbā.

    ជាតិធម្មោតិ ជាយនសភាវោ ជាយនបកតិកោ។ ជរាធម្មោតិ ជីរណសភាវោ។ ព្យាធិធម្មោតិ ព្យាធិសភាវោ។ មរណធម្មោតិ មីយនសភាវោ។ សោកធម្មោតិ សោចនកសភាវោ។ សំកិលេសធម្មោតិ សំកិលិស្សនសភាវោ។

    Jātidhammoti jāyanasabhāvo jāyanapakatiko. Jarādhammoti jīraṇasabhāvo. Byādhidhammoti byādhisabhāvo. Maraṇadhammoti mīyanasabhāvo. Sokadhammoti socanakasabhāvo. Saṃkilesadhammoti saṃkilissanasabhāvo.

    បុត្តភរិយន្តិ បុត្តា ច ភរិយា ច។ ឯស នយោ សព្ពត្ថ។ ទ្វន្ទេកត្តវសេន តេសំ និទ្ទេសោ។ ជាតរូបរជតន្តិ ឯត្ថ បន យតោ វិការំ អនាបជ្ជិត្វា សព្ពំ ជាតរូបមេវ ហោតីតិ ជាតរូបំ នាម សុវណ្ណំ។ ធវលសភាវតាយ រជតីតិ រជតំ, រូបិយំ។ ឥធ បន សុវណ្ណំ ឋបេត្វា យំ កិញ្ចិ ឧបភោគបរិភោគារហំ ‘‘រជត’’ន្ត្វេវ គហិតំ វោហារូបគមាសកាទិ។ ជាតិធម្មា ហេតេ, ភិក្ខវេ, ឧបធយោតិ ឯតេ កាមគុណូបធយោ នាម ហោន្តិ, តេ សព្ពេបិ ជាតិធម្មាតិ ទស្សេតិ។

    Puttabhariyanti puttā ca bhariyā ca. Esa nayo sabbattha. Dvandekattavasena tesaṃ niddeso. Jātarūparajatanti ettha pana yato vikāraṃ anāpajjitvā sabbaṃ jātarūpameva hotīti jātarūpaṃ nāma suvaṇṇaṃ. Dhavalasabhāvatāya rajatīti rajataṃ, rūpiyaṃ. Idha pana suvaṇṇaṃ ṭhapetvā yaṃ kiñci upabhogaparibhogārahaṃ ‘‘rajata’’ntveva gahitaṃ vohārūpagamāsakādi. Jātidhammā hete, bhikkhave, upadhayoti ete kāmaguṇūpadhayo nāma honti, te sabbepi jātidhammāti dasseti.

    ព្យាធិធម្មវារាទីសុ ជាតរូបរជតំ ន គហិតំ។ ន ហេតស្ស សីសរោគាទយោ ព្យាធយោ នាម សន្តិ, ន សត្តានំ វិយ ចុតិសង្ខាតំ មរណំ, ន សោកេ ឧប្បជ្ជតិ, ចុតិសង្ខាតំ មរណន្តិ ច ឯកភវបរិយាបន្នខន្ធនិរោធោ, សោ តស្ស នត្ថិ, ខណិកនិរោធោ បន ខណេ ខណេ លព្ភតេវ។ រាគាទីហិ បន សំកិលេសេហិ សំកិលិស្សតីតិ សំកិលេសធម្មវារេ គហិតំ ជាតរូបំ, តថា ឧតុសមុដ្ឋានត្តា ជាតិធម្មវារេ, មលំ គហេត្វា ជីរណតោ ជរាធម្មវារេ ច។ អរិយេហិ ន អរណីយា, បរិយេសនាតិបិ អនរិយបរិយេសនា។

    Byādhidhammavārādīsu jātarūparajataṃ na gahitaṃ. Na hetassa sīsarogādayo byādhayo nāma santi, na sattānaṃ viya cutisaṅkhātaṃ maraṇaṃ, na soke uppajjati, cutisaṅkhātaṃ maraṇanti ca ekabhavapariyāpannakhandhanirodho, so tassa natthi, khaṇikanirodho pana khaṇe khaṇe labbhateva. Rāgādīhi pana saṃkilesehi saṃkilissatīti saṃkilesadhammavāre gahitaṃ jātarūpaṃ, tathā utusamuṭṭhānattā jātidhammavāre, malaṃ gahetvā jīraṇato jarādhammavāre ca. Ariyehi na araṇīyā, pariyesanātipi anariyapariyesanā.

    ឥទានិ អនេសនាវសេនាបិ តំ ទស្សេតុំ ‘‘អបិចា’’តិអាទិ វុត្តំ។ ឥមិនា នយេន សុក្កបក្ខេបិ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។

    Idāni anesanāvasenāpi taṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Iminā nayena sukkapakkhepi attho veditabbo.

    សម្ភារបរិយេសនំ បហរណវិសាទិគវេសនំ, បយោគវសេន បយោគករណំ តជ្ជាវាយាមជននំ តាទិសំ ឧបក្កមនិព្ពត្តនំ, បាណាតិបាតាទិអត្ថំ គមនំ, បច្ចេកំ កាល-សទ្ទោ យោជេតព្ពោ ‘‘សម្ភារបរិយេសនកាលតោ បដ្ឋាយ, បយោគករណកាលតោ បដ្ឋាយ, គមនកាលតោ បដ្ឋាយា’’តិ។ ឥតរោតិ ‘‘សេវិតព្ពោ’’តិ វុត្តកាយសមាចារាទិកោ។ ចិត្តម្បិ ឧប្បាទេតព្ពំ។ តថា ឧប្បាទិតចិត្តោ ហិ សតិ បច្ចយសមវាយេ តាទិសំ បយោគំ បរក្កមំ ករោន្តោ បដិបត្តិយា មត្ថកំ គណ្ហាតិ។ តេនាហ ‘‘ចិត្តុប្បាទម្បិ ខោ អហំ, ភិក្ខវេ, កុសលេសុ ធម្មេសុ ពហុបការំ វទាមី’’តិ (ម. និ. ១.៨៤)។

    Sambhārapariyesanaṃ paharaṇavisādigavesanaṃ, payogavasena payogakaraṇaṃ tajjāvāyāmajananaṃ tādisaṃ upakkamanibbattanaṃ, pāṇātipātādiatthaṃ gamanaṃ, paccekaṃ kāla-saddo yojetabbo ‘‘sambhārapariyesanakālato paṭṭhāya, payogakaraṇakālato paṭṭhāya, gamanakālato paṭṭhāyā’’ti. Itaroti ‘‘sevitabbo’’ti vuttakāyasamācārādiko. Cittampi uppādetabbaṃ. Tathā uppāditacitto hi sati paccayasamavāye tādisaṃ payogaṃ parakkamaṃ karonto paṭipattiyā matthakaṃ gaṇhāti. Tenāha ‘‘cittuppādampi kho ahaṃ, bhikkhave, kusalesu dhammesu bahupakāraṃ vadāmī’’ti (ma. ni. 1.84).

    ឥទានិ តំ មត្ថកប្បត្តំ អសេវិតព្ពំ, សេវិតព្ពញ្ច ទស្សេតុំ ‘‘អបិចា’’តិអាទិ វុត្តំ។ សង្ឃភេទាទីនន្តិ អាទិ-សទ្ទេន លោហិតុប្បាទនាទិំ សង្គណ្ហាតិ។ ពុទ្ធរតនសង្ឃរតនុបដ្ឋានេហេវ ធម្មរតនុបដ្ឋានសិទ្ធីតិ អាហ ‘‘ទិវសស្ស ទ្វត្តិក្ខត្តុំ តិណ្ណំ រតនានំ ឧបដ្ឋានគមនាទិវសេនា’’តិ ។ ធនុគ្គហបេសនំ ធនុគ្គហបុរិសានំ ឧយ្យោជនំ។ អាទិ-សទ្ទេន បញ្ចវរយាចនាទិំ សង្គណ្ហាតិ។ ‘‘អជាតសត្តុំ បសាទេត្វា លាភុប្បាទវសេន បរិហីនលាភសក្ការស្ស កុលេសុ វិញ្ញាបន’’ន្តិ ឯវមាទិំ អនរិយបរិយេសនំ បរិយេសន្តានំ។

    Idāni taṃ matthakappattaṃ asevitabbaṃ, sevitabbañca dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Saṅghabhedādīnanti ādi-saddena lohituppādanādiṃ saṅgaṇhāti. Buddharatanasaṅgharatanupaṭṭhāneheva dhammaratanupaṭṭhānasiddhīti āha ‘‘divasassa dvattikkhattuṃ tiṇṇaṃ ratanānaṃ upaṭṭhānagamanādivasenā’’ti . Dhanuggahapesanaṃ dhanuggahapurisānaṃ uyyojanaṃ. Ādi-saddena pañcavarayācanādiṃ saṅgaṇhāti. ‘‘Ajātasattuṃ pasādetvā lābhuppādavasena parihīnalābhasakkārassa kulesu viññāpana’’nti evamādiṃ anariyapariyesanaṃ pariyesantānaṃ.

    បារិបូរិយាតិ បារិបូរិអត្ថំ។ អគ្គមគ្គផលវសេនេវ ហិ សេវិតព្ពានំ បារិបូរីតិ តទត្ថំ សព្ពា បុព្ពភាគបដិបទា, បាតិមោក្ខសំវរោបិ អគ្គមគ្គេនេវ បរិបុណ្ណោ ហោតីតិ តទត្ថំ បុព្ពភាគបដិបទំ វត្វា និគមេន្តោ ‘‘បាតិមោក្ខោ…បេ.… ហោតី’’តិ អាហ។

    Pāripūriyāti pāripūriatthaṃ. Aggamaggaphalavaseneva hi sevitabbānaṃ pāripūrīti tadatthaṃ sabbā pubbabhāgapaṭipadā, pātimokkhasaṃvaropi aggamaggeneva paripuṇṇo hotīti tadatthaṃ pubbabhāgapaṭipadaṃ vatvā nigamento ‘‘pātimokkho…pe… hotī’’ti āha.

    ឥន្ទ្រិយសំវរវណ្ណនា

    Indriyasaṃvaravaṇṇanā

    ៣៦៥. ឥន្ទ្រិយានំ បិធានាយាតិ ឥន្ទ្រិយានំ បិទហនត្ថាយ។ ឥន្ទ្រិយានិ ច ចក្ខាទីនិ ទ្វារានិ, តេសំ បិធានំ សំវរណំ អកុសលុប្បត្តិតោ គោបនាតិ អាហ ‘‘គុត្តទ្វារតាយា’’តិ។ អសេវិតព្ពរូបាទិវសេន ឥន្ទ្រិយេសុ អគុត្តទ្វារតា អសំវរោ, សំកិលេសធម្មវិប្បហានវសេន វោទានធម្មបារិសុទ្ធីតិ។ កាមំ បាឡិយំ អសេវិតព្ពម្បិ រូបាទិ ទស្សិតំ, សក្កេន បន ឥន្ទ្រិយសំវរាយ បដិបត្តិ បុច្ឆិតាតិ តមេវ និវត្តេត្វា ទស្សេតុំ អដ្ឋកថាយំវុត្តំ ‘‘ចក្ខុវិញ្ញេយ្យំ រូបម្បីតិអាទិ សេវិតព្ពរូបាទិវសេន ឥន្ទ្រិយសំវរទស្សនត្ថំ វុត្ត’’ន្តិ។ ‘‘តុណ្ហី អហោសី’’តិ វត្វា តុណ្ហីភាវស្ស ការណំ ព្យតិរេកមុខេន វិភាវេតុំ ‘‘កថេតុកាមោបី’’តិអាទិ វុត្តំ។ អយន្តិ សក្កោ ទេវានំ ឥន្ទោ។

    365.Indriyānaṃ pidhānāyāti indriyānaṃ pidahanatthāya. Indriyāni ca cakkhādīni dvārāni, tesaṃ pidhānaṃ saṃvaraṇaṃ akusaluppattito gopanāti āha ‘‘guttadvāratāyā’’ti. Asevitabbarūpādivasena indriyesu aguttadvāratā asaṃvaro, saṃkilesadhammavippahānavasena vodānadhammapārisuddhīti. Kāmaṃ pāḷiyaṃ asevitabbampi rūpādi dassitaṃ, sakkena pana indriyasaṃvarāya paṭipatti pucchitāti tameva nivattetvā dassetuṃ aṭṭhakathāyaṃvuttaṃ ‘‘cakkhuviññeyyaṃ rūpampītiādi sevitabbarūpādivasena indriyasaṃvaradassanatthaṃ vutta’’nti. ‘‘Tuṇhī ahosī’’ti vatvā tuṇhībhāvassa kāraṇaṃ byatirekamukhena vibhāvetuṃ ‘‘kathetukāmopī’’tiādi vuttaṃ. Ayanti sakko devānaṃ indo.

    រូបន្តិ រូបាយតនំ, តស្ស អសេវនំ នាម អទស្សនំ ឯវាតិ អាហ ‘‘ន សេវិតព្ពំ ន ទដ្ឋព្ព’’ន្តិ។ យំ បន សត្តសន្តានគតំ រូបំ បស្សតោ បដិកូលមនសិការវសេន, អសុភសញ្ញា វា សណ្ឋាតិ ទស្សនានុត្តរិយវសេន។ អថ វា កម្មផលសទ្ទហនវសេន បសាទោ វា ឧប្បជ្ជតិ។ ហុត្វា អភាវាការសល្លក្ខណេន អនិច្ចសញ្ញាបដិលាភោ វា ហោតិ។

    Rūpanti rūpāyatanaṃ, tassa asevanaṃ nāma adassanaṃ evāti āha ‘‘na sevitabbaṃ na daṭṭhabba’’nti. Yaṃ pana sattasantānagataṃ rūpaṃ passato paṭikūlamanasikāravasena, asubhasaññā vā saṇṭhāti dassanānuttariyavasena. Atha vā kammaphalasaddahanavasena pasādo vā uppajjati. Hutvā abhāvākārasallakkhaṇena aniccasaññāpaṭilābho vā hoti.

    បរិយាយក្ខរណតោ អក្ខរំ, វណ្ណោ, សោ ឯវ និរន្តរុប្បត្តិយា សមុទ្ទិតោ បទវាក្យសញ្ញិតោ, អធិប្បេតមត្ថំ ព្យញ្ជេតីតិ ព្យញ្ជនំ, តយិទំ កាព្យនាដកាទិគតវេវចនវសេន, ឧច្ចារណវសេន ច វិចិត្តសន្និវេសតាយ តថាបវត្តវិកប្បនវសេន ចិត្តវិចិត្តភាវេន ឧបតិដ្ឋនកំ សន្ធាយាហ ‘‘យំ ចិត្តក្ខរំ ចិត្តព្យញ្ជនម្បិ សទ្ទំ សុណតោ រាគាទយោ ឧប្បជ្ជន្តី’’តិ។ អត្ថនិស្សិតន្តិ សម្បរាយិកត្ថនិស្សិតំ។ ធម្មនិស្សិតន្តិ វិវដ្ដធម្មនិស្សិតំ, លោកុត្តររតនត្តយធម្មនិស្សិតំ វា។ បសាទោតិ រតនត្តយសទ្ធា, កម្មផលសទ្ធាបិ។ និព្ពិទា វាតិ អនិច្ចសញ្ញាទិវសេន វដ្ដតោ ឧក្កណ្ឋា វា។

    Pariyāyakkharaṇato akkharaṃ, vaṇṇo, so eva nirantaruppattiyā samuddito padavākyasaññito, adhippetamatthaṃ byañjetīti byañjanaṃ, tayidaṃ kābyanāṭakādigatavevacanavasena, uccāraṇavasena ca vicittasannivesatāya tathāpavattavikappanavasena cittavicittabhāvena upatiṭṭhanakaṃ sandhāyāha ‘‘yaṃ cittakkharaṃ cittabyañjanampi saddaṃ suṇato rāgādayo uppajjantī’’ti. Atthanissitanti samparāyikatthanissitaṃ. Dhammanissitanti vivaṭṭadhammanissitaṃ, lokuttararatanattayadhammanissitaṃ vā. Pasādoti ratanattayasaddhā, kammaphalasaddhāpi. Nibbidā vāti aniccasaññādivasena vaṭṭato ukkaṇṭhā vā.

    គន្ធរសាវិបរោធាទិវសេន សេវិយមានំ អយោនិសោ បដិបន្នត្តា អសេវិតព្ពំ នាម។ យោនិសោ បច្ចវេក្ខិត្វា សេវិយមានំ សម្បជញ្ញវសេន គហណតោ សេវិតព្ពំ នាម។ តេន វុត្តំ ‘‘យំ គន្ធំ ឃាយតោ’’តិអាទិ។

    Gandharasāviparodhādivasena seviyamānaṃ ayoniso paṭipannattā asevitabbaṃ nāma. Yoniso paccavekkhitvā seviyamānaṃ sampajaññavasena gahaṇato sevitabbaṃ nāma. Tena vuttaṃ ‘‘yaṃ gandhaṃ ghāyato’’tiādi.

    យំ បន ផុសតោតិ យំ បន សេវិតព្ពំ ផោដ្ឋព្ពំ អនិប្ផន្នស្សេវ ផុសតោ។ អាសវក្ខយោ ចេវ ហោតិ ជាគរិយានុយោគស្ស មត្ថកប្បត្តិតោ។ វីរិយញ្ច សុបគ្គហិតំ ហោតិ ចតុត្ថស្ស អរិយវំសស្ស ឧក្កំសនតោ។ បច្ឆិមា ច…បេ.… អនុគ្គហិតា ហោតិ សម្មាបដិបត្តិយំ និយោជនតោ។

    Yaṃpana phusatoti yaṃ pana sevitabbaṃ phoṭṭhabbaṃ anipphannasseva phusato. Āsavakkhayo ceva hoti jāgariyānuyogassa matthakappattito. Vīriyañca supaggahitaṃ hoti catutthassa ariyavaṃsassa ukkaṃsanato. Pacchimā ca…pe… anuggahitā hoti sammāpaṭipattiyaṃ niyojanato.

    យេ មនោវិញ្ញេយ្យេ ធម្មេ ឥដ្ឋាទិភេទេ សមន្នាហរន្តស្ស អាវជ្ជន្តស្ស អាបាថំ អាគច្ឆន្តិ។ ‘‘មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា’’តិ វិភត្តិ វិបរិណាមេតព្ពា, មេត្តាទិវសេន សមន្នាហរន្តស្ស យេ មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា អាបាថំ អាគច្ឆន្តិ, ឯវរូបា សេវិតព្ពាតិ យោជនា។ អាទិ-សទ្ទេន ករុណាទីនញ្ចេវ អនិច្ចាទីនញ្ច សង្គហោ ទដ្ឋព្ពោ។ តិណ្ណំ ថេរានំ ធម្មាតិ ឥទានិ វុច្ចមានបដិបត្តីនំ តិណ្ណំ ថេរានំ មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា។ ពហិ ធាវិតុំ ន អទាសិន្តិ អន្តោបរិវេណំ អាគតមេវ រូបាទិំ អារព្ភ ឥមស្មិំ តេមាសេ កម្មដ្ឋានវិនិមុត្តំ ចិត្តំ កទាចិ ឧប្បន្នបុព្ពំ, អន្តោបរិវេណេ ច វិសភាគរូបាទីនំ អសម្ភវោ ឯវ, តស្មា វិសដវិតក្កវសេន ចិត្តំ ពហិ ធាវិតុំ ន អទាសិន្តិ ទស្សេតិ។ និវាសគេហតោ និវាសនគព្ភតោ។ និយកជ្ឈត្តខន្ធបញ្ចកតោ វិបស្សនាគោចរតោ។ ថេរោ កិរ សព្ពម្បិ អត្តនា កាតព្ពកិរិយំ កម្មដ្ឋានសីសេនេវ បដិបជ្ជតិ។

    Ye manoviññeyye dhamme iṭṭhādibhede samannāharantassa āvajjantassa āpāthaṃ āgacchanti. ‘‘Manoviññeyyā dhammā’’ti vibhatti vipariṇāmetabbā, mettādivasena samannāharantassa ye manoviññeyyā dhammā āpāthaṃ āgacchanti, evarūpā sevitabbāti yojanā. Ādi-saddena karuṇādīnañceva aniccādīnañca saṅgaho daṭṭhabbo. Tiṇṇaṃ therānaṃ dhammāti idāni vuccamānapaṭipattīnaṃ tiṇṇaṃ therānaṃ manoviññeyyā dhammā. Bahi dhāvituṃ na adāsinti antopariveṇaṃ āgatameva rūpādiṃ ārabbha imasmiṃ temāse kammaṭṭhānavinimuttaṃ cittaṃ kadāci uppannapubbaṃ, antopariveṇe ca visabhāgarūpādīnaṃ asambhavo eva, tasmā visaṭavitakkavasena cittaṃ bahi dhāvituṃ na adāsinti dasseti. Nivāsagehato nivāsanagabbhato. Niyakajjhattakhandhapañcakato vipassanāgocarato. Thero kira sabbampi attanā kātabbakiriyaṃ kammaṭṭhānasīseneva paṭipajjati.

    ៣៦៦. អសម្មោហសម្បជញ្ញវសេន អទ្វេជ្ឈាភាវតោ ឯកោ អន្តោ ឯតស្សាតិ ឯកន្តោ, ឯកន្តោ វាទោ ឯតេសន្តិ ឯកន្តវាទា។ តេនាហ ‘‘ឯកំយេវ វទន្តី’’តិ, អភិន្នវាទាតិ អត្ថោ។ ឯកាចារាតិ សមានាចារា។ ឯកលទ្ធិកាតិ សមានលទ្ធិកា។ ឯកបរិយោសានាតិ សមាននិដ្ឋានា។

    366. Asammohasampajaññavasena advejjhābhāvato eko anto etassāti ekanto, ekanto vādo etesanti ekantavādā. Tenāha ‘‘ekaṃyeva vadantī’’ti, abhinnavādāti attho. Ekācārāti samānācārā. Ekaladdhikāti samānaladdhikā. Ekapariyosānāti samānaniṭṭhānā.

    ឥតិ សក្កោ បុព្ពេ អត្តនា សុតំ បុថុសមណព្រាហ្មណានំ នានាវាទា ចារលទ្ធិនិដ្ឋានំ ឥទានិ សច្ចបដិវេធេន អសារតោ ញត្វា ឋិតោ, តស្ស ការណំ ញាតុកាមោ តមេវ តាវ ព្យតិរេកមុខេន បុច្ឆតិ ‘‘សព្ពេវ ធម្មា នុ ខោ’’តិអាទិនា។

    Iti sakko pubbe attanā sutaṃ puthusamaṇabrāhmaṇānaṃ nānāvādā cāraladdhiniṭṭhānaṃ idāni saccapaṭivedhena asārato ñatvā ṭhito, tassa kāraṇaṃ ñātukāmo tameva tāva byatirekamukhena pucchati ‘‘sabbeva dhammā nu kho’’tiādinā.

    ធាតូតិ អជ្ឈាសយធាតុ ឧត្តរបទលោបេន វុត្តា, អជ្ឈាសយធាតូតិ ច អត្ថតោ អជ្ឈាសយោ ឯវាតិ អាហ ‘‘អនេកជ្ឈាសយោ នានជ្ឈាសយោ’’តិ។ ‘‘ឯកស្មិំ គន្តុកាមេ ឯកោ ឋាតុកាមោ ហោតី’’តិ ឥទំ និទស្សនវសេន វុត្តំ ឥរិយាបថេបិ នាម សត្តា ឯកជ្ឈាសយា ទុល្លភា, បគេវ លទ្ធីសូតិ ទស្សនត្ថំ។ យំ យទេវ អជ្ឈាសយន្តិ យំ យមេវ សស្សតាទិអជ្ឈាសយំ។ អភិនិវិសន្តីតិ តំ តំ លទ្ធិំ ទិដ្ឋាភិនិវេសវសេន អភិមុខា ហុត្វា ទុប្បដិនិស្សគ្គិភាវេន និវិសន្តិ, អាទានគ្គាហំ គណ្ហន្តិ។ ថាមេន ច បរាមាសេន ចាតិ ទិដ្ឋិថាមេន ច ទិដ្ឋិបរាមាសេន ច។ សុដ្ឋុ គណ្ហិត្វាតិ អតិវិយ ទឡ្ហគ្គាហំ គណ្ហិត្វា។ វោហរន្តីតិ យថាភិនិវិដ្ឋំ ទិដ្ឋិវាទំ បញ្ញាបេន្តិ បរេ ហិ គាហេន្តិ បតិដ្ឋបេន្តិ។ តេនាហ ‘‘កថេន្តិ ទីបេន្តិ កិត្តេន្តី’’តិ, ឧគ្ឃោសេន្តីតិ អត្ថោ។

    Dhātūti ajjhāsayadhātu uttarapadalopena vuttā, ajjhāsayadhātūti ca atthato ajjhāsayo evāti āha ‘‘anekajjhāsayo nānajjhāsayo’’ti. ‘‘Ekasmiṃ gantukāme eko ṭhātukāmo hotī’’ti idaṃ nidassanavasena vuttaṃ iriyāpathepi nāma sattā ekajjhāsayā dullabhā, pageva laddhīsūti dassanatthaṃ. Yaṃ yadeva ajjhāsayanti yaṃ yameva sassatādiajjhāsayaṃ. Abhinivisantīti taṃ taṃ laddhiṃ diṭṭhābhinivesavasena abhimukhā hutvā duppaṭinissaggibhāvena nivisanti, ādānaggāhaṃ gaṇhanti. Thāmena ca parāmāsena cāti diṭṭhithāmena ca diṭṭhiparāmāsena ca. Suṭṭhu gaṇhitvāti ativiya daḷhaggāhaṃ gaṇhitvā. Voharantīti yathābhiniviṭṭhaṃ diṭṭhivādaṃ paññāpenti pare hi gāhenti patiṭṭhapenti. Tenāha ‘‘kathenti dīpenti kittentī’’ti, ugghosentīti attho.

    អន្តំ អតីតា អច្ចន្តា, អច្ចន្តា និដ្ឋា ឯតេសន្តិ អច្ចន្តនិដ្ឋា។ សព្ពេសន្តិ សព្ពេសំ សមណព្រាហ្មណានំ។ យោគក្ខេមោតិបិ និព្ពានំ ចតូហិបិ យោគេហិ អនុប្បទុដ្ឋត្តា។ ‘‘អច្ចន្តយោគក្ខេមា’’តិ វត្តព្ពេ ឥ-ការេន និទ្ទេសេន ‘‘អច្ចន្តយោគក្ខេមី’’តិ វុត្តំ, អច្ចន្តយោគក្ខេមោ វា ឯតេសំ អត្ថីតិ អច្ចន្តយោគក្ខេមីតិ។ ចរន្តិ ឧបគច្ឆន្តិ, អធិគច្ឆន្តីតិ អត្ថោ។ បរិយស្សតិ បរិក្ខិស្សតិ វដ្ដទុក្ខន្តំ អាគម្មាតិ បរិយោសានន្តិបិ និព្ពានស្ស នាមំ។

    Antaṃ atītā accantā, accantā niṭṭhā etesanti accantaniṭṭhā. Sabbesanti sabbesaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ. Yogakkhemotipi nibbānaṃ catūhipi yogehi anuppaduṭṭhattā. ‘‘Accantayogakkhemā’’ti vattabbe i-kārena niddesena ‘‘accantayogakkhemī’’ti vuttaṃ, accantayogakkhemo vā etesaṃ atthīti accantayogakkhemīti. Caranti upagacchanti, adhigacchantīti attho. Pariyassati parikkhissati vaṭṭadukkhantaṃ āgammāti pariyosānantipi nibbānassa nāmaṃ.

    សង្ខិណាតីតិ សមុច្ឆិន្ទនេន ខេបេតិ។ វិនាសេតីតិ តតោ ឯវ សព្ពសោ អទស្សនំ បាបេតិ។ វិមុត្តាតិ វដ្ដទុក្ខតោ អច្ចន្តនិគ្គមេន វិសេសេន មុត្តា។

    Saṅkhiṇātīti samucchindanena khepeti. Vināsetīti tato eva sabbaso adassanaṃ pāpeti. Vimuttāti vaṭṭadukkhato accantaniggamena visesena muttā.

    ‘‘ឥស្សាមច្ឆរិយំ ឯកោ បញ្ហោ’’តិ កស្មា វុត្តំ, ននុ ឥស្សាមច្ឆរិយំ វិស្សជ្ជនន្តិ? សច្ចមេតំ, យោ បន ញាតុំ ឥច្ឆិតោ អត្ថោ, សោ បញ្ហោ។ សោ ឯវ ច វិស្សជ្ជីយតីតិ នាយំ ទោសោ, អញ្ញថា អម្ពំ បុដ្ឋស្ស លពុជំ ព្យាករណំ វិយ សិយា, ឯវំ បញ្ហសីសេន បញ្ហព្យាករណំ វទតិ។ តថា ហិ ‘‘បិយាប្បិយ’’ន្តិអាទិនា វិស្សជ្ជនបទានេវ គហិតានិ, ‘‘បិយាប្បិយំ ឯកោ’’តិអាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ បបញ្ចសញ្ញាតិ សញ្ញាសីសេន បបញ្ចា ឯវ វុត្តាតិ អាហ ‘‘បបញ្ចោ ឯកោ’’តិ។ ឯត្ថ ច យថា បាតិមោក្ខសំវរបុច្ឆា កាយសមាចារាទិវិភាគេន វិស្សជ្ជិតត្តា តយោ បញ្ហា ជាតា, ឯវំ ឥន្ទ្រិយសំវរបុច្ឆា រូបាទិវិភាគេន វិស្សជ្ជិតត្តា ឆ បញ្ហា សិយុំ។ តថា សតិ ឯកូនវីសតិ បុច្ឆា សិយុំ, អថ ឥន្ទ្រិយសំវរតាសាមញ្ញេន ឯកោវ បញ្ហោ កតោ, ឯវំ សតិ បាតិមោក្ខសំវរបុច្ឆាភាវសាមញ្ញេន តេបិ តយោ ឯកោវ បញ្ហោតិ សព្ពេវ ទ្វាទសេវ បញ្ហា ភវេយ្យុន្តិ? នយិទមេវំ។ យស្មា កាយសមាចារាទីសុ វិភជ្ជ វុច្ចមានេសុ មហាវិសយតាយ អបរិមាណោ វិភាគោ សម្ភវតិ វិស្សជ្ជេតុំ។ សកលម្បិ វិនយបិដកំ តស្ស និទ្ទេសោ។ រូបាទីសុ បន វិភជ្ជ វុច្ចមានេសុ អប្បវិសយតាយ ន តាទិសោ វិភាគោ សម្ភវតិ វិស្សជ្ជេតុំ។ ឥតិ មហាវិសយតាយ បាតិមោក្ខសំវរបុច្ឆា តយោ បញ្ហា កតា, ឥន្ទ្រិយសំវរបុច្ឆា បន អប្បវិសយតាយ ឯកោវ បញ្ហោ កតោ។ តេន វុត្តំ ‘‘ចុទ្ទស មហាបញ្ហា’’តិ។

    ‘‘Issāmacchariyaṃ eko pañho’’ti kasmā vuttaṃ, nanu issāmacchariyaṃ vissajjananti? Saccametaṃ, yo pana ñātuṃ icchito attho, so pañho. So eva ca vissajjīyatīti nāyaṃ doso, aññathā ambaṃ puṭṭhassa labujaṃ byākaraṇaṃ viya siyā, evaṃ pañhasīsena pañhabyākaraṇaṃ vadati. Tathā hi ‘‘piyāppiya’’ntiādinā vissajjanapadāneva gahitāni, ‘‘piyāppiyaṃ eko’’tiādīsupi eseva nayo. Papañcasaññāti saññāsīsena papañcā eva vuttāti āha ‘‘papañco eko’’ti. Ettha ca yathā pātimokkhasaṃvarapucchā kāyasamācārādivibhāgena vissajjitattā tayo pañhā jātā, evaṃ indriyasaṃvarapucchā rūpādivibhāgena vissajjitattā cha pañhā siyuṃ. Tathā sati ekūnavīsati pucchā siyuṃ, atha indriyasaṃvaratāsāmaññena ekova pañho kato, evaṃ sati pātimokkhasaṃvarapucchābhāvasāmaññena tepi tayo ekova pañhoti sabbeva dvādaseva pañhā bhaveyyunti? Nayidamevaṃ. Yasmā kāyasamācārādīsu vibhajja vuccamānesu mahāvisayatāya aparimāṇo vibhāgo sambhavati vissajjetuṃ. Sakalampi vinayapiṭakaṃ tassa niddeso. Rūpādīsu pana vibhajja vuccamānesu appavisayatāya na tādiso vibhāgo sambhavati vissajjetuṃ. Iti mahāvisayatāya pātimokkhasaṃvarapucchā tayo pañhā katā, indriyasaṃvarapucchā pana appavisayatāya ekova pañho kato. Tena vuttaṃ ‘‘cuddasa mahāpañhā’’ti.

    ៣៦៧. ចលនដ្ឋេនាតិ កម្បនដ្ឋេន។ តណ្ហា ហិ កាមរាគរូបរាគអរូបរាគាទិវសេន បវត្តិយា អនវដ្ឋិតតាយ សយម្បិ ចលតិ, យត្ថ ឧប្បន្នា, តម្បិ សន្តានំ ភវាទីសុ បរិកឌ្ឍនេន ចាលេតិ, តស្មា ចលនដ្ឋេន តណ្ហា ឯជា នាម។ បីឡនដ្ឋេនាតិ វិពាធនដ្ឋេន តស្ស តស្ស ទុក្ខស្ស ហេតុភាវេន។ បទុស្សនដ្ឋេនាតិ អធម្មរាគាទិភាវេន, សម្មុខបរំមុខេន, កិលេសាសុចិបគ្ឃរណេន ច បការតោ ទុស្សនដ្ឋេន គណ្ឌោ។ អនុប្បវិដ្ឋដ្ឋេនាតិ អាសយស្ស ទុន្នីហរណីយភាវេន អនុប្បវិសនដ្ឋេន។ កឌ្ឍតិ អត្តនោ ច រុចិយា ឧបនេតិ។ ឧច្ចាវចន្តិ បណីតភាវំ, និហីនភាវញ្ច។ យេសុ សមណព្រាហ្មណេសុ។ ‘‘យេសាហ’’ន្តិបិ បាឡិ, តស្សា កេចិ ‘‘យេសំ អហ’’ន្តិ អត្ថំ វទន្តិ។ ឯវន្តិ សុតានុរូបំ, ឧគ្គហានុរូបញ្ច។ ‘‘អហំ ខោ បន ភន្តេ អញ្ញេសំ សមណព្រាហ្មណានំ ធម្មាចរិយោ ហោន្តោបិ ភគវតោ សាវកោ…បេ.… សម្ពោធិបរាយណោ’’តិ ឯវំ អត្តនោ សោតាបន្នភាវំ ជានាបេតិ។

    367.Calanaṭṭhenāti kampanaṭṭhena. Taṇhā hi kāmarāgarūparāgaarūparāgādivasena pavattiyā anavaṭṭhitatāya sayampi calati, yattha uppannā, tampi santānaṃ bhavādīsu parikaḍḍhanena cāleti, tasmā calanaṭṭhena taṇhā ejā nāma. Pīḷanaṭṭhenāti vibādhanaṭṭhena tassa tassa dukkhassa hetubhāvena. Padussanaṭṭhenāti adhammarāgādibhāvena, sammukhaparaṃmukhena, kilesāsucipaggharaṇena ca pakārato dussanaṭṭhena gaṇḍo. Anuppaviṭṭhaṭṭhenāti āsayassa dunnīharaṇīyabhāvena anuppavisanaṭṭhena. Kaḍḍhati attano ca ruciyā upaneti. Uccāvacanti paṇītabhāvaṃ, nihīnabhāvañca. Yesu samaṇabrāhmaṇesu. ‘‘Yesāha’’ntipi pāḷi, tassā keci ‘‘yesaṃ aha’’nti atthaṃ vadanti. Evanti sutānurūpaṃ, uggahānurūpañca. ‘‘Ahaṃ kho pana bhante aññesaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ dhammācariyo hontopi bhagavato sāvako…pe… sambodhiparāyaṇo’’ti evaṃ attano sotāpannabhāvaṃ jānāpeti.

    សោមនស្សបដិលាភកថាវណ្ណនា

    Somanassapaṭilābhakathāvaṇṇanā

    ៣៦៨. សមាបន្នោតិ សមោគាឡ្ហោ បវត្តសម្បហារោ វិយាតិព្យូឡ្ហោ។ ជិនិំសូតិ យថា អសុរា បុន សីសំ ឧក្ខិបិតុំ នាសក្ខិំសុ, ឯវំ ទេវា វិជិនិំសុយេវាតិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘ទេវា បុន អបច្ចាគមនាយ អសុរេ ជិនិំសូ’’តិ។ តាទិសោ ហិស្ស ជយោ សាតិសយំ វេទបដិលាភាយ អហោសិ។ ទុវិធម្បិ ឱជន្តិ ទិព្ពំ, អសុរំ ចាតិ ទ្វិប្បការម្បិ ឱជំ។ ទេវាយេវ បរិភុញ្ជិស្សន្តិ អសុរានំ បវេសាភាវតោ។ ទណ្ឌស្ស អវចរណំ អាវរណំ ទណ្ឌាវចរោ, សហ ទណ្ឌាវចរេនាតិ សទណ្ឌាវចរោ, ទណ្ឌេន បហរិត្វា វា អាវរិត្វា វា សាធេតព្ពន្តិ អត្ថោ។

    368.Samāpannoti samogāḷho pavattasampahāro viyātibyūḷho. Jiniṃsūti yathā asurā puna sīsaṃ ukkhipituṃ nāsakkhiṃsu, evaṃ devā vijiniṃsuyevāti dassento āha ‘‘devā puna apaccāgamanāya asure jiniṃsū’’ti. Tādiso hissa jayo sātisayaṃ vedapaṭilābhāya ahosi. Duvidhampiojanti dibbaṃ, asuraṃ cāti dvippakārampi ojaṃ. Devāyeva paribhuñjissanti asurānaṃ pavesābhāvato. Daṇḍassa avacaraṇaṃ āvaraṇaṃ daṇḍāvacaro, saha daṇḍāvacarenāti sadaṇḍāvacaro, daṇḍena paharitvā vā āvaritvā vā sādhetabbanti attho.

    ៣៦៩. ឥមស្មិំយេវ ឱកាសេតិ ឥមិស្សមេវ ឥន្ទសាលគុហាយំ។ ទេវភូតស្ស មេតិ បុព្ពេបិ ទេវភូតស្ស សក្កស្សេវ មេ ភូតស្ស។ សតោតិ ឥទានិបិ សក្កស្សេវ សតោ បុនរាយុ ច មេ លទ្ធោ។

    369.Imasmiṃyevaokāseti imissameva indasālaguhāyaṃ. Devabhūtassa meti pubbepi devabhūtassa sakkasseva me bhūtassa. Satoti idānipi sakkasseva sato punarāyu ca me laddho.

    ទិវិយា កាយាតិ ទិព្ពា, ខន្ធបញ្ចកសង្ខាតា កាយាតិ អាហ ‘‘ទិព្ពា អត្តភាវា’’តិ។ ‘‘អមូឡ្ហោ គព្ភំ ឯស្សាមី’’តិ ឥមិនា អរិយសាវកានំ អន្ធបុថុជ្ជនានំ វិយ សម្មោហមរណំ, អសម្បជានគព្ភោក្កមនញ្ច នត្ថិ, អថ ខោ អសម្មោហមរណញ្ចេវ សម្បជានគព្ភោក្កមនញ្ច ហោតីតិ ទស្សេតិ។ អរិយសាវកា និយតគតិកត្តា សុគតីសុ ឯវ ឧប្បជ្ជន្តិ, តត្ថាបិ មនុស្សេសុ ឧប្បជ្ជន្តា ឧឡារេសុ ឯវ កុលេសុ បដិសន្ធិំ គណ្ហិស្សន្តិ, សក្កស្សាបិ តាទិសោ អជ្ឈាសយោ។ តេន វុត្តំ បាឡិយំ ‘‘យត្ថ មេ រមតី មនោ’’តិ, តំ សន្ធាយាហ ‘‘យត្ថ មេ’’តិអាទិ។ សក្កោ បន អត្តនោ ទិព្ពានុភាវេនាបិ តាទិសំ ជានិតុំ សក្កោតិយេវ។

    Diviyā kāyāti dibbā, khandhapañcakasaṅkhātā kāyāti āha ‘‘dibbā attabhāvā’’ti. ‘‘Amūḷho gabbhaṃ essāmī’’ti iminā ariyasāvakānaṃ andhaputhujjanānaṃ viya sammohamaraṇaṃ, asampajānagabbhokkamanañca natthi, atha kho asammohamaraṇañceva sampajānagabbhokkamanañca hotīti dasseti. Ariyasāvakā niyatagatikattā sugatīsu eva uppajjanti, tatthāpi manussesu uppajjantā uḷāresu eva kulesu paṭisandhiṃ gaṇhissanti, sakkassāpi tādiso ajjhāsayo. Tena vuttaṃ pāḷiyaṃ ‘‘yattha me ramatī mano’’ti, taṃ sandhāyāha ‘‘yattha me’’tiādi. Sakko pana attano dibbānubhāvenāpi tādisaṃ jānituṃ sakkotiyeva.

    ការណេនាតិ យុត្តេន អរិយសាវកភាវស្ស អនុច្ឆវិកេន។ តេនាហ ‘‘សមេនា’’តិ។

    Kāraṇenāti yuttena ariyasāvakabhāvassa anucchavikena. Tenāha ‘‘samenā’’ti.

    សកទាគាមិមគ្គំ សន្ធាយ វទតិ ឆដ្ឋេ អត្ថវសេ អនាគាមិមគ្គស្ស វក្ខមានត្តា។ អាជានិតុកាមោតិ អប្បត្តំ វិសេសំ បដិវិជ្ឈិតុកាមោ។ មនុស្សលោកេ អន្តោ ភវិស្សតិ បុន មានុស្សូបបត្តិយា អភាវតោ។

    Sakadāgāmimaggaṃ sandhāya vadati chaṭṭhe atthavase anāgāmimaggassa vakkhamānattā. Ājānitukāmoti appattaṃ visesaṃ paṭivijjhitukāmo. Manussaloke anto bhavissati puna mānussūpapattiyā abhāvato.

    បុនទេវាតិ មនុស្សេសុ ឧប្បន្នោ តតោ ចវិត្វា បុនទេវ ។ ឥមស្មិំ តាវតិំសទេវលោកស្មិំ។ ឧត្តមោ, កីទិសោតិ អាហ ‘‘សក្កោ’’តិអាទិ។

    Punadevāti manussesu uppanno tato cavitvā punadeva . Imasmiṃ tāvatiṃsadevalokasmiṃ. Uttamo, kīdisoti āha ‘‘sakko’’tiādi.

    អន្តិមេ ភវេតិ មម សព្ពភវេសុ អន្តិមេ សព្ពបរិយោសានេ ភវេ។ ‘‘អាយុនា’’តិ ឥមិនា ច តំសហភាវិនោ សព្ពេបិ វណ្ណាទិកេ សង្គណ្ហាតិ។ ‘‘បញ្ញាយា’’តិ ច ឥមិនា សព្ពេបិ សទ្ធាសតិវីរិយាទិកេ។ តស្មិំ អត្តភាវេតិ តស្មិំ សព្ពន្តិមេ សក្កត្តភាវេ។ អកនិដ្ឋគាមី ហុត្វាតិ អន្តរាយបរិនិព្ពាយិអាទិភាវំ អនុបគន្ត្វា ឯកំសតោ ឧទ្ធំសោតោ អកនិដ្ឋគាមី ឯវ ហុត្វា។ តតោ ឯវ អនុក្កមេន អវិហាទីសុ និព្ពត្តន្តោ។ ឯវមាហាតិ ‘‘សោ និវាសោ ភវិស្សតី’’តិ ឯវមាហ។ ‘‘អវិហាទីសុ…បេ.… និព្ពត្តិស្សតី’’តិ សង្ខេបតោ វុត្តមត្ថំ វិវរិតុំ ‘‘ឯស កិរា’’តិអាទិ វុត្តំ។ អយញ្ច នយោ ន កេវលំ សក្កស្សេវ, អថ ខោ មហាសេដ្ឋិមហាឧបាសិកានម្បិ ហោតិយេវាតិ ទស្សេន្តោ ‘‘សក្កោ ទេវរាជា’’តិអាទិមាហ។

    Antime bhaveti mama sabbabhavesu antime sabbapariyosāne bhave. ‘‘Āyunā’’ti iminā ca taṃsahabhāvino sabbepi vaṇṇādike saṅgaṇhāti. ‘‘Paññāyā’’ti ca iminā sabbepi saddhāsativīriyādike. Tasmiṃ attabhāveti tasmiṃ sabbantime sakkattabhāve. Akaniṭṭhagāmī hutvāti antarāyaparinibbāyiādibhāvaṃ anupagantvā ekaṃsato uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī eva hutvā. Tato eva anukkamena avihādīsu nibbattanto. Evamāhāti ‘‘so nivāso bhavissatī’’ti evamāha. ‘‘Avihādīsu…pe… nibbattissatī’’ti saṅkhepato vuttamatthaṃ vivarituṃ ‘‘esa kirā’’tiādi vuttaṃ. Ayañca nayo na kevalaṃ sakkasseva, atha kho mahāseṭṭhimahāupāsikānampi hotiyevāti dassento ‘‘sakko devarājā’’tiādimāha.

    ៣៧០. ភវសម្បត្តិនិព្ពានសម្បត្តីនំ វសេន អបរិបុណ្ណជ្ឈាសយតាយ អនិដ្ឋិតមនោរថោ តំ តំ បត្តុកាមោយេវ ហុត្វា ឋិតោ។ យេ ច សមណេតិ យេ ច បព្ពជិតេ។ បវិវិត្តវិហារិនោតិ ‘‘អនេកវិវេកត្តយំ បរិព្រូហេត្វា វិហរន្តី’’តិ មញ្ញាមិ។

    370. Bhavasampattinibbānasampattīnaṃ vasena aparipuṇṇajjhāsayatāya aniṭṭhitamanoratho taṃ taṃ pattukāmoyeva hutvā ṭhito. Ye ca samaṇeti ye ca pabbajite. Pavivittavihārinoti ‘‘anekavivekattayaṃ paribrūhetvā viharantī’’ti maññāmi.

    សម្បាទនាតិ មគ្គស្ស ឧបសម្បាទនំ តស្ស សម្បាបនំ សម្មទេវ បាបនំ។ វិរាធនាតិ អនារាធនា អនុបាយបដិបត្តិ។ ន សម្ភោន្តីតិ អនភិសម្ភុណន្តិ។ យថាបុច្ឆិតេ អត្ថេ អនភិសម្ភុណនំ នាម សម្មា កថេតុំ អសមត្ថតា ឯវាតិ អាហ ‘‘សម្បាទេត្វា កថេតុំ ន សក្កោន្តី’’តិ។

    Sampādanāti maggassa upasampādanaṃ tassa sampāpanaṃ sammadeva pāpanaṃ. Virādhanāti anārādhanā anupāyapaṭipatti. Na sambhontīti anabhisambhuṇanti. Yathāpucchite atthe anabhisambhuṇanaṃ nāma sammā kathetuṃ asamatthatā evāti āha ‘‘sampādetvā kathetuṃ na sakkontī’’ti.

    តស្មាតិ យស្មា អាទិច្ចេន សមានគោត្តតាយ។ តេនេវាហ ‘‘អាទិច្ច នាម គោត្តេនា’’តិ, តស្មា ។ អាទិច្ចោ ពន្ធុ ឯតស្សាតិ អាទិច្ចពន្ធុ, អថ វា អាទិច្ចស្ស ពន្ធូតិ អាទិច្ចពន្ធុ, ភគវា, តំ អាទិច្ចពន្ធុនំ។ អាទិច្ចោ ហិ សោតាបន្នតាយ ភគវតោ ឱរសបុត្តោ។ តេនេវាហ –

    Tasmāti yasmā ādiccena samānagottatāya. Tenevāha ‘‘ādicca nāma gottenā’’ti, tasmā . Ādicco bandhu etassāti ādiccabandhu, atha vā ādiccassa bandhūti ādiccabandhu, bhagavā, taṃ ādiccabandhunaṃ. Ādicco hi sotāpannatāya bhagavato orasaputto. Tenevāha –

    ‘‘យោ អន្ធការេ តមសិ បភង្ករោ,

    ‘‘Yo andhakāre tamasi pabhaṅkaro,

    វេរោចនោ មណ្ឌលី ឧគ្គតេជោ;

    Verocano maṇḍalī uggatejo;

    មា រាហុ គិលី ចរំ អន្តលិក្ខេ,

    Mā rāhu gilī caraṃ antalikkhe,

    បជំ មមំ រាហុ បមុញ្ច សូរិយ’’ន្តិ។ (សំ. និ. ១.៩១);

    Pajaṃ mamaṃ rāhu pamuñca sūriya’’nti. (saṃ. ni. 1.91);

    សាមន្តិ សាមំបយោគំ, សត្ថុ បន សាវកស្ស សាមំបយោគោ នាម សនិបាតោ ឯវាតិ អាហ ‘‘នមក្ការំ ករោមា’’តិ។

    Sāmanti sāmaṃpayogaṃ, satthu pana sāvakassa sāmaṃpayogo nāma sanipāto evāti āha ‘‘namakkāraṃ karomā’’ti.

    ៣៧១. បរាមសិត្វាតិ ‘‘ឥមាយ នាម បថវិយំ និសិន្នេន មយា អយំ អច្ឆរិយធម្មោ អធិគតោ’’តិ សោមនស្សជាតោ, ‘‘ឥមាយ នាម បថវិយំ ឯវំ អច្ឆរិយព្ភុតំ ពុទ្ធរតនំ ឧប្បន្ន’’ន្តិ អច្ឆរិយព្ភុតចិត្តជាតោ ច បថវិំ បរាមសិត្វា។ បត្ថិតបញ្ហាតិ ទីឃរត្តានុសយិតសំសយសមុគ្ឃាតត្ថំ ‘‘កទា នុ ខោ ភគវន្តំ បុច្ឆិតុំ លភាមី’’តិ ឯវំ អភិបត្ថិតបញ្ហា។ យំ បនេត្ថ អត្ថតោ ន វិភត្តំ, តំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ។

    371.Parāmasitvāti ‘‘imāya nāma pathaviyaṃ nisinnena mayā ayaṃ acchariyadhammo adhigato’’ti somanassajāto, ‘‘imāya nāma pathaviyaṃ evaṃ acchariyabbhutaṃ buddharatanaṃ uppanna’’nti acchariyabbhutacittajāto ca pathaviṃ parāmasitvā. Patthitapañhāti dīgharattānusayitasaṃsayasamugghātatthaṃ ‘‘kadā nu kho bhagavantaṃ pucchituṃ labhāmī’’ti evaṃ abhipatthitapañhā. Yaṃ panettha atthato na vibhattaṃ, taṃ suviññeyyamevāti.

    សក្កបញ្ហសុត្តវណ្ណនាយ លីនត្ថប្បកាសនា។

    Sakkapañhasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.




    Next: ៩. មហាសតិបដ្ឋានសុត្តវណ្ណនា • 9. Mahāsatipaṭṭhānasuttavaṇṇanā




    Related texts:



    តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ទីឃនិកាយ • Dīghanikāya / ៨. សក្កបញ្ហសុត្តំ • 8. Sakkapañhasuttaṃ

    អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ទីឃ និកាយ (អដ្ឋកថា) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ៨. សក្កបញ្ហសុត្តវណ្ណនា • 8. Sakkapañhasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact