| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ದೀಘನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Dīghanikāya (ṭīkā) |
೮. ಸಕ್ಕಪಞ್ಹಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
8. Sakkapañhasuttavaṇṇanā
ನಿದಾನವಣ್ಣನಾ
Nidānavaṇṇanā
೩೪೪. ಅಮ್ಬಸಣ್ಡಾನಂ ಅದೂರಭವತ್ತಾ ಏಕೋಪಿ ಸೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಾಮೋ ‘‘ಅಮ್ಬಸಣ್ಡಾ’’ತ್ವೇವ ಬಹುವಚನವಸೇನ ವುಚ್ಚತಿ, ಯಥಾ ‘‘ವರಣಾ ನಗರ’’ನ್ತಿ। ವೇದಿ ಏವ ವೇದಿಕೋ, ವೇದಿಕೋ ಏವ ವೇದಿಯೋ ಕ-ಕಾರಸ್ಸ ಯ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ, ತಸ್ಮಿಂ ವೇದಿಯಕೇ। ತೇನಾಹ ‘‘ಮಣಿವೇದಿಕಾಸದಿಸೇನಾ’’ತಿಆದಿ, ಇನ್ದನೀಲಾದಿಮಣಿಮಯವೇದಿಕಾಸದಿಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪುಬ್ಬೇಪೀತಿ ಲೇಣಕರಣತೋ ಪುಬ್ಬೇ, ಗುಹಾರೂಪೇನ ಠಿತಾ, ದ್ವಾರೇ ಇನ್ದಸಾಲರುಕ್ಖವತೀ ಚ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಇನ್ದಸಾಲಗುಹಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ ಪುರಿಮವೋಹಾರೇನ।
344. Ambasaṇḍānaṃ adūrabhavattā ekopi so brāhmaṇagāmo ‘‘ambasaṇḍā’’tveva bahuvacanavasena vuccati, yathā ‘‘varaṇā nagara’’nti. Vedi eva vediko, vediko eva vediyo ka-kārassa ya-kāraṃ katvā, tasmiṃ vediyake. Tenāha ‘‘maṇivedikāsadisenā’’tiādi, indanīlādimaṇimayavedikāsadisenāti attho. Pubbepīti leṇakaraṇato pubbe, guhārūpena ṭhitā, dvāre indasālarukkhavatī ca, tasmā ‘‘indasālaguhā’’ti vuttā purimavohārena.
ಉಸ್ಸುಕ್ಕಂ ವುಚ್ಚತಿ ಅಭಿರುಚಿ, ತಂ ಪನ ಬುದ್ಧದಸ್ಸನಕಾಮತಾವಸೇನ, ತಥಾ ಉಸ್ಸಾಹನವಸೇನ ಚ ಪವತ್ತಿಯಾ ‘‘ಧಮ್ಮಿಕೋ ಉಸ್ಸಾಹೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಕ್ಕೇನ ಸದಿಸೋ…ಪೇ॰… ನತ್ಥೀತಿ। ಯಥಾಹ ‘‘ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ಮಘವಾ, ದೇವಾನಂ ಸೇಟ್ಠತಂ ಗತೋ’’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೩೦)। ಪರಿತ್ತಕೇನಾತಿ ಅಪರಾಪರಂ ಬಹುಂ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಂ ಅಕತ್ವಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇನೇವ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ।
Ussukkaṃ vuccati abhiruci, taṃ pana buddhadassanakāmatāvasena, tathā ussāhanavasena ca pavattiyā ‘‘dhammiko ussāho’’ti vuttaṃ. Sakkena sadiso…pe… natthīti. Yathāha ‘‘appamādena maghavā, devānaṃ seṭṭhataṃ gato’’ti (dha. pa. 30). Parittakenāti aparāparaṃ bahuṃ puññakammaṃ akatvā appamattakeneva puññakammena.
ಸಕ್ಕೋಪಿ ಕಾಮಂ ಮಹಾಪುಞ್ಞಕತಭೀರುತ್ತಾನೋ ಹೋತಿ, ಸಾತಿಸಯಾಯ ಪನ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಿಯೋಗಹೇತುಕೇನ ಸೋಕೇನ ದಿಗುಣಿತೇನ ಮರಣಭಯೇನ ಸಂತಜ್ಜಿತೋ ಜಾತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಕ್ಕೋ ಪನ ಮರಣಭಯಾಭಿಭೂತೋ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ।
Sakkopi kāmaṃ mahāpuññakatabhīruttāno hoti, sātisayāya pana dibbasampattiyā viyogahetukena sokena diguṇitena maraṇabhayena saṃtajjito jāto. Tenāha ‘‘sakko pana maraṇabhayābhibhūto ahosī’’ti.
ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ದೇವತಾನಂ ದಸ್ಸನಂ ನಾಮ ಪಟಿವಿಜ್ಝನಸದಿಸನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಟಿವಿಜ್ಝೀ’’ತಿ। ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕೋ ವೋಹಾರೋತಿ ಆವೇಣಿಕೋ ಪಿಯಸಮುದಾಹಾರೋ। ಮರಿಸನಿಯಸಮ್ಪತ್ತಿಕಾತಿ ಮಾರಿಸಾ। ತೇಸಞ್ಹಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಮಹಾನುಭಾವತಾಯ ಸಹನ್ತಿ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ, ಅಞ್ಞೇ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರತಾಯ ಚೇವ ಅಪ್ಪಹುಕಾಯ ಚ ನ ಸಹನ್ತಿಯೇವ, ಸಾ ಪನ ನೇಸಂ ಮರಿಸನಿಯಸಮ್ಪತ್ತಿಕತಾ ದುಕ್ಖವಿರಹಿತಾಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿದ್ದುಕ್ಖಾತಿಪಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಏಕಕೋ ವಾತಿ ದೇವಪರಿಸಾಯ ವಿನಾ ಆಗತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ, ಮಾತಲಿಆದಯೋ ಪನ ತಾದಿಸಾ ಸಹಾಯಾ ತದಾಪಿ ಅಹೇಸುಂಯೇವ। ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಅಪಿ ಚಾಯಂ ಆಯಸ್ಮತೋ ಚಕ್ಕನೇಮಿಸದ್ದೇನ ತಮ್ಹಾ ಸಮಾಧಿಮ್ಹಾ ವುಟ್ಠಿತೋ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೩೫೨)। ಓಕಾಸಂ ನಾಕಾಸಿ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ಞಾಣಪರಿಪಾಕಂ ಆಗಮೇನ್ತೋ, ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ಬಹೂನಂ ದೇವಾನಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯಂ ಉಪಪರಿಕ್ಖಮಾನೋ। ಸೋತಿ ಸಕ್ಕೋ।
Dibbacakkhunā devatānaṃ dassanaṃ nāma paṭivijjhanasadisanti āha ‘‘paṭivijjhī’’ti. Pāṭiyekko vohāroti āveṇiko piyasamudāhāro. Marisaniyasampattikāti mārisā. Tesañhi sampattiyo mahānubhāvatāya sahanti upaṭṭhahanti, aññe ayonisomanasikāratāya ceva appahukāya ca na sahantiyeva, sā pana nesaṃ marisaniyasampattikatā dukkhavirahitāyāti vuttaṃ ‘‘niddukkhātipi vuttaṃ hotī’’ti. Ekako vāti devaparisāya vinā āgatattā vuttaṃ, mātaliādayo pana tādisā sahāyā tadāpi ahesuṃyeva. Tathā hi vakkhati ‘‘api cāyaṃ āyasmato cakkanemisaddena tamhā samādhimhā vuṭṭhito’’ti (dī. ni. aṭṭha. 2.352). Okāsaṃ nākāsi sakkassa ñāṇaparipākaṃ āgamento, aññesañca bahūnaṃ devānaṃ dhammābhisamayaṃ upaparikkhamāno. Soti sakko.
ಏವನ್ತಿ ವಚನಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನೇ ನಿಪಾತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಏವಂ ಹೋತೂ’’ತಿಆದಿ। ಭದ್ದಂತವಾತಿ ಪನ ಸಕ್ಕಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ನೇಸಂ ಆಸಿ ವಾದೋ।
Evanti vacanasampaṭicchane nipātoti āha ‘‘evaṃ hotū’’tiādi. Bhaddaṃtavāti pana sakkaṃ uddissa nesaṃ āsi vādo.
೩೪೫. ವಲ್ಲಭೋ…ಪೇ॰… ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಾತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಗೋವಿನ್ದಸುತ್ತಾದೀಹಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೨೯೪) ದೀಪೇತಬ್ಬೋ। ಇಮಿನಾ ಕತೋಕಾಸೇತಿ ಇಮಿನಾ ಪಞ್ಚಸಿಖೇನ ಕತೋಕಾಸೇ ಭಗವತಿ।
345.Vallabho…pe… dhammaṃ suṇātīti ayamattho govindasuttādīhi (dī. ni. 2.294) dīpetabbo. Iminā katokāseti iminā pañcasikhena katokāse bhagavati.
ಅನುಚರಿಯನ್ತಿ ಅನುಚರಣಭಾವಂ, ತಂ ಪನಸ್ಸ ಅನುಚರಣಂ ನಾಮ ಸದ್ಧಿಂ ಗಮನಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಹಚರಣಂ ಏಕತೋ ಗಮನ’’ನ್ತಿ।
Anucariyanti anucaraṇabhāvaṃ, taṃ panassa anucaraṇaṃ nāma saddhiṃ gamanamevāti āha ‘‘sahacaraṇaṃ ekato gamana’’nti.
ಸೋವಣ್ಣಮಯನ್ತಿ ಸುವಣ್ಣಮಯಂ। ಪೋಕ್ಖರನ್ತಿ ವೀಣಾಯ ದೋಣಿಮಾಹ। ದಣ್ಡೋತಿ ವೀಣದಣ್ಡೋ। ವೇಠಕಾತಿ ತನ್ತೀನಂ ಬನ್ಧನಾಯ ಚೇವ ಉಪ್ಪೀಳನಾಯ ಚ ಧಮೇತಬ್ಬಾ ವೇಠಕಾ। ಪತ್ತಕನ್ತಿ ಪೋಕ್ಖರಂ। ಸಮಪಞ್ಞಾಸಮುಚ್ಛನಾ ಮುಚ್ಛೇತ್ವಾತಿ ಯಥಾ ಸಮಪಞ್ಞಾಸಮುಚ್ಛನಾ ಕಮತೋ ತತ್ಥ ಸಂಮುಚ್ಛನಂ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕಾ, ಏವಂ ತಂ ಸಜ್ಜೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಸಮಪಞ್ಞಾಸಮುಚ್ಛನಾ ಸಂಮುಚ್ಛೇತ್ವಾ’’ತಿ ಚ ಇದಂ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಯತಂ ವೀಣಾವಾದನವಿಧಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಪನ ಏಕವೀಸತಿ ಮುಚ್ಛನಾ। ತೇನೇವಾಹ ವೀಣೋಪಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ –
Sovaṇṇamayanti suvaṇṇamayaṃ. Pokkharanti vīṇāya doṇimāha. Daṇḍoti vīṇadaṇḍo. Veṭhakāti tantīnaṃ bandhanāya ceva uppīḷanāya ca dhametabbā veṭhakā. Pattakanti pokkharaṃ. Samapaññāsamucchanā mucchetvāti yathā samapaññāsamucchanā kamato tattha saṃmucchanaṃ kātuṃ sakkā, evaṃ taṃ sajjetvāti attho. ‘‘Samapaññāsamucchanā saṃmucchetvā’’ti ca idaṃ devaloke niyataṃ vīṇāvādanavidhiṃ sandhāya vuttaṃ. Manussaloke pana ekavīsati mucchanā. Tenevāha vīṇopamasuttavaṇṇanāyaṃ –
‘‘ಸತ್ತ ಸರಾ ತಯೋ ಗಾಮಾ, ಮುಚ್ಛನಾ ಏಕವೀಸತಿ।
‘‘Satta sarā tayo gāmā, mucchanā ekavīsati;
ತಾನಾ ಚೇಕೂನಪಞ್ಞಾಸ, ಇಚ್ಚೇತೇ ಸರಮಣ್ಡಲಾ’’ತಿ॥ (ಅ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩.೫೫; ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ೩.೨೪೩)।
Tānā cekūnapaññāsa, iccete saramaṇḍalā’’ti. (a. ni. aṭṭha. 3.55; sārattha. ṭī. 3.243);
ತತ್ಥ ಛಜ್ಜೋ, ಉಸಭೋ, ಗನ್ಧಾರೋ, ಮಜ್ಝಿಮೋ, ಪಞ್ಚಮೋ, ಧೇವತೋ, ನಿಸಾದೋತಿ ಏತೇ ಸತ್ತ ಸರಾ। ಛಜ್ಜಗಾಮೋ, ಮಜ್ಝಿಮಗಾಮೋ, ಸಾಧಾರಣಗಾಮೋತಿ ತಯೋ ಗಾಮಾ, ಸರಸಮೂಹಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ವಾದನವಿಧಿನಾ ಏಕೇಕಸ್ಸೇವ ಚ ಸರಸ್ಸ ವಸೇನ ತಯೋ ತಯೋ ಮುಚ್ಛನಾ ಕತ್ವಾ ಏಕವೀಸತಿ ಮುಚ್ಛನಾ। ಏಕೇಕಸ್ಸೇವ ಚ ಸರಸ್ಸ ಸತ್ತ ಸತ್ತ ತಾನಭೇದಾ, ಯತೋ ಸರಸ್ಸ ಮನ್ದತರವವತ್ಥಾನಂ ಹೋತಿ, ತೇ ಏಕೂನಪಞ್ಞಾಸ ತಾನವಿಸೇಸಾತಿ, ತಿಸ್ಸೋ ದುವೇ ಚತಸ್ಸೋ, ಚತಸ್ಸೋ ತಿಸ್ಸೋ ದುವೇ ಚತಸ್ಸೋತಿ ದ್ವಾವೀಸತಿ ಸುತಿಭೇದಾ ಇಚ್ಛಿತಾ, ಅಯಂ ಪನ ಏಕೇಕಸ್ಸ ಸರಸ್ಸ ವಸೇನ ಸತ್ತ ಸತ್ತ ಮುಚ್ಛನಾ, ಅನ್ತರಸರಸ್ಸ ಚ ಏಕಾತಿ ಸಮಪಞ್ಞಾಸಾಯ ಮುಚ್ಛನಾನಂ ಯೋಗ್ಯಭಾವೇನ ವೀಣಂ ವಜ್ಜೇಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮಪಞ್ಞಾಸ ಮುಚ್ಛನಾ ಸಂಮುಚ್ಛೇತ್ವಾ’’ತಿ। ಸೇಸದೇವೇ ಜಾನಾಪೇನ್ತೋ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ಗಮನಕಾಲನ್ತಿ ಯೋಜನಾ।
Tattha chajjo, usabho, gandhāro, majjhimo, pañcamo, dhevato, nisādoti ete satta sarā. Chajjagāmo, majjhimagāmo, sādhāraṇagāmoti tayo gāmā, sarasamūhāti attho. Manussaloke vādanavidhinā ekekasseva ca sarassa vasena tayo tayo mucchanā katvā ekavīsati mucchanā. Ekekasseva ca sarassa satta satta tānabhedā, yato sarassa mandataravavatthānaṃ hoti, te ekūnapaññāsa tānavisesāti, tisso duve catasso, catasso tisso duve catassoti dvāvīsati sutibhedā icchitā, ayaṃ pana ekekassa sarassa vasena satta satta mucchanā, antarasarassa ca ekāti samapaññāsāya mucchanānaṃ yogyabhāvena vīṇaṃ vajjesi. Tena vuttaṃ ‘‘samapaññāsa mucchanā saṃmucchetvā’’ti. Sesadeve jānāpento sakkassa gamanakālanti yojanā.
೩೪೬. ಅತಿರಿವಾತಿ ರ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ, ಅತೀವ ಅತಿವಿಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಪಕತಿ …ಪೇ॰… ಅಗಮಾಸಿ ಮರಣಭಯಸಂತಜ್ಜಿತತ್ತಾ ತರಮಾನರೂಪೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ನನು ಚಾ’’ತಿಆದಿ।
346.Atirivāti ra-kāro padasandhikaro, atīva ativiyāti vuttaṃ hoti. Pakati…pe… agamāsi maraṇabhayasaṃtajjitattā taramānarūpo. Tenevāha ‘‘nanu cā’’tiādi.
೩೪೭. ಬುದ್ಧಾ ನಾಮ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕಾ, ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಹಿತಸುಖತ್ಥಾಯ ಏವ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತೇ ಕಥಂ ಅತ್ಥಿಕೇಹಿ ದುರುಪಸಙ್ಕಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಹಂ ಸರಾಗೋ’’ತಿಆದಿ। ತದನ್ತರಂ ಪಟಿಸಲ್ಲೀನಾತಿ ಯೇನ ಅನ್ತರೇನ ಯೇನ ಖಣೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮೇಯ್ಯ, ತದನ್ತರಂ ಪಟಿಸಲ್ಲೀನಾ ಝಾನಂ ಸಮಾಪನ್ನಾ। ತದನ್ತರ-ಸದ್ದೋ ವಾ ‘‘ಏತರಹೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಾನತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಪತಿ ಪಟಿಸಲ್ಲೀನಾ ವಾ’’ತಿ।
347. Buddhā nāma mahākāruṇikā, sadevakassa lokassa hitasukhatthāya eva uppannā, te kathaṃ atthikehi durupasaṅkamāti āha ‘‘ahaṃ sarāgo’’tiādi. Tadantaraṃ paṭisallīnāti yena antarena yena khaṇena upasaṅkameyya, tadantaraṃ paṭisallīnā jhānaṃ samāpannā. Tadantara-saddo vā ‘‘etarahī’’ti iminā samānatthoti āha ‘‘sampati paṭisallīnā vā’’ti.
ಪಞ್ಚಸಿಖಗೀತಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
Pañcasikhagītagāthāvaṇṇanā
೩೪೮. ಸಾವೇಸೀತಿ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಮುಚ್ಛನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ವೀಣಂ ವಾದೇನ್ತೋ ತಂತಂಠಾನುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಾಕಟೀಭೂತಮನ್ದತಾವವತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸುಮಧುರಕೋಮಲಮಧುಪಾನಮತ್ತಮಧುಕಾರವಿರುತಾಪಹಾಸಿನಿಲಕ್ಖಣೋ ಪಸನ್ನಭಾನೀ ಸಮರವಂ ತನ್ತಿಸ್ಸರಂ ಸಾವೇಸಿ।
348.Sāvesīti yathādhippetamucchanaṃ paṭṭhapetvā vīṇaṃ vādento taṃtaṃṭhānuppattiyā pākaṭībhūtamandatāvavatthaṃ dassento sumadhurakomalamadhupānamattamadhukāravirutāpahāsinilakkhaṇo pasannabhānī samaravaṃ tantissaraṃ sāvesi.
‘‘ಸಕ್ಯಪುತ್ತೋವ ಝಾನೇನ, ಏಕೋದಿ ನಿಪಕೋ ಸತೋ।
‘‘Sakyaputtova jhānena, ekodi nipako sato;
ಅಮತಂ ಮುನಿ ಜಿಗೀಸಾನೋ…॥
Amataṃ muni jigīsāno….
ಯಥಾಪಿ ಮುನಿ ನನ್ದೇಯ್ಯ, ಪತ್ವಾ ಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಉತ್ತಮ’’ನ್ತಿ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೪೮)।
Yathāpi muni nandeyya, patvā sambodhiṃ uttama’’nti. (dī. ni. 2.348);
ಚ ಏವಂ ಬುದ್ಧೂಪಸಞ್ಹಿತಾ। ಬುದ್ಧೂಪಸಞ್ಹಿತಾ ಪನ ಬುದ್ಧಾನಂ ಧಮ್ಮಸರೀರಂ ಆರಬ್ಭ ನಿಸ್ಸಯಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಧಮ್ಮೋ ಅರಹತಾಂ ಇವಾ’’ತಿ। ಧಮ್ಮೂಪಸಞ್ಹಿತಾ, ಅರಹತ್ತೂಪಸಞ್ಹಿತಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Ca evaṃ buddhūpasañhitā. Buddhūpasañhitā pana buddhānaṃ dhammasarīraṃ ārabbha nissayaṃ katvā pavattitāti āha ‘‘dhammo arahatāṃ ivā’’ti. Dhammūpasañhitā, arahattūpasañhitā ca veditabbā.
ಸೂರಿಯಸಮಾನಸರೀರಾತಿ ಸೂರಿಯಸಮಾನಪ್ಪಭಾಸರೀರಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಸಾ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿ। ಯಸ್ಮಾ ತಿಮ್ಬರುನೋ ಗನ್ಧಬ್ಬದೇವರಾಜಸ್ಸ ಸೂರಿಯವಚ್ಛ ಸಾ ಅಙ್ಕೇ ಜಾತಾ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ಯಂ ತಿಮ್ಬರುಂ ದೇವರಾಜಾನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ತ್ವಂ ಜಾತಾ’’ತಿ। ಕಲ್ಯಾಣಙ್ಗತಾಯ ‘‘ಕಲ್ಯಾಣೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬಙ್ಗಸೋಭನಾ’’ತಿ।
Sūriyasamānasarīrāti sūriyasamānappabhāsarīrā. Tenāha ‘‘tassā kirā’’tiādi. Yasmā timbaruno gandhabbadevarājassa sūriyavaccha sā aṅke jātā, tasmā āha ‘‘yaṃ timbaruṃ devarājānaṃnissāya tvaṃ jātā’’ti. Kalyāṇaṅgatāya ‘‘kalyāṇī’’ti vuttāti āha ‘‘sabbaṅgasobhanā’’ti.
ರಾಗಾವೇಸವಸೇನ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಾ ಗಾಥಾ ಇದಾನಿಪಿ ತಮೇವ ಆರಬ್ಭ ಪುರತೋ ಠಿತಂ ವಿಯ ಆಲಪನ್ತೋ ವದತಿ।
Rāgāvesavasena pubbe vuttā gāthā idānipi tameva ārabbha purato ṭhitaṃ viya ālapanto vadati.
ಥನುದರನ್ತಿ ಪಯೋಧರಞ್ಚ ಉದರಞ್ಚ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಥನವೇಮಜ್ಝಂ ಉದರಞ್ಚಾ’’ತಿ।
Thanudaranti payodharañca udarañca adhippetanti āha ‘‘thanavemajjhaṃ udarañcā’’ti.
ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾರಣನ್ತಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಪೀಳಂ।
Kiñci kāraṇanti kiñci pīḷaṃ.
ಪಕತಿಂ ಜಹಿತ್ವಾ ಠಿತಂ ಅಭಿರತ್ತಭಾವೇನ।
Pakatiṃ jahitvā ṭhitaṃ abhirattabhāvena.
ವಾಮೂರೂತಿ ರುಚಿರಊರೂ। ತೇನಾಹ ‘‘ವಾಮಾಕಾರೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ವಾಮವಿಕಸಿತರುಚಿರಸುನ್ದರಾಭಿರೂಪಚಾರುಸದ್ದಾ ಹಿ ಏಕತ್ಥಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ನ ತಿಖಿಣನ್ತಿ ನ ತಿಕ್ಖಂ ನ ಲೂಖಂ ನ ಕಕ್ಖಳಂ। ಮನ್ದನ್ತಿ ಮುದು ಸಿನಿದ್ಧಂ।
Vāmūrūti ruciraūrū. Tenāha ‘‘vāmākārenā’’tiādi. Vāmavikasitarucirasundarābhirūpacārusaddā hi ekatthā daṭṭhabbā. Na tikhiṇanti na tikkhaṃ na lūkhaṃ na kakkhaḷaṃ. Mandanti mudu siniddhaṃ.
ಅನೇಕಭಾವೋತಿ ಅನೇಕಸಭಾವೋ, ಸೋ ಪನ ಬಹುವಿಧೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅನೇಕವಿಧೋ ಜಾತೋ’’ತಿ। ಅನೇಕಭಾಗೋತಿ ಅನೇಕಕೋಟ್ಠಾಸೋ।
Anekabhāvoti anekasabhāvo, so pana bahuvidho nāma hotīti āha ‘‘anekavidho jāto’’ti. Anekabhāgoti anekakoṭṭhāso.
ತಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಪಚ್ಚತನ್ತಿ ತಯಾ ಸಹಿತಂಯೇವ ಮೇ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ವಿಪಚ್ಚತು, ತಯಾ ಸಹೇವ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಫಲಂ ಅನುಭವೇಯ್ಯನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತಯಾ ಸದ್ಧಿಮೇವಾತಿ ಯಥಾ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸಂವತ್ತನಿಯಕಮ್ಮಂ ತಸ್ಸ ನಿಸ್ಸನ್ದಫಲಭೂತೇನ ಇತ್ಥಿರತನೇನ ಸದ್ಧಿಂಯೇವ ವಿಪಾಕಂ ದೇತಿ, ಏವಂ ತಂ ಮೇ ಕಮ್ಮಂ ತಯಾ ಸದ್ಧಿಂಯೇವ ಮಯ್ಹಂ ವಿಪಾಕಂ ದೇತು।
Tayā saddhiṃ vipaccatanti tayā sahitaṃyeva me taṃ kammaṃ vipaccatu, tayā saheva tassa kammassa phalaṃ anubhaveyyanti adhippāyo. Tayā saddhimevāti yathā cakkavattisaṃvattaniyakammaṃ tassa nissandaphalabhūtena itthiratanena saddhiṃyeva vipākaṃ deti, evaṃ taṃ me kammaṃ tayā saddhiṃyeva mayhaṃ vipākaṃ detu.
ಏಕೋದೀತಿ ಏಕೋದಿಭಾವಂ ಗತೋ, ಸಮಾಹಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಜಿಗೀಸಾನೋತಿ ಜಿಗೀಸಮಾನೋ ಹೋತಿ। ತಥಾಭೂತೋವ ಜಿಗೀಸತಿ ನಾಮಾತಿ ತಥಾ ಪಠಮವಿಕಪ್ಪೋ ವುತ್ತೋ। ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪೇ ಪನ ‘‘ವಿಚರತೀ’’ತಿ ಕಿರಿಯಾಪದಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ।
Ekodīti ekodibhāvaṃ gato, samāhitoti attho. Jigīsānoti jigīsamāno hoti. Tathābhūtova jigīsati nāmāti tathā paṭhamavikappo vutto. Dutiyavikappe pana ‘‘vicaratī’’ti kiriyāpadaṃ āharitvā attho vutto.
ನನ್ದೇಯ್ಯನ್ತಿ ಸಮಾಗಮಂ ಪತ್ಥೇನ್ತೋ ವದತಿ ಅತಿಸಸ್ಸಿರಿಕರೂಪಸೋಭಾಯ।
Nandeyyanti samāgamaṃ patthento vadati atisassirikarūpasobhāya.
೩೪೯. ಸಂಸನ್ದತೀತಿ ಸಮೇತಿ, ಯಾಯ ಮುಚ್ಛನಾಯ, ಯೇನ ಚ ಆಕಾರೇನ ತನ್ತಿಸ್ಸರೋ ಪವತ್ತೋ, ತಂ ಮುಚ್ಛನಂ ಅನತಿವತ್ತೇನ್ತೋ, ತೇನೇವ ಚ ಆಕಾರೇನ ಗೀತಸ್ಸರೋಪಿ ಪವತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯೇನ ಅಜ್ಝಾಸಯೇನ ಭಗವಾ ಪಞ್ಚಸಿಖಸ್ಸ ಗನ್ಧಬ್ಬೇ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇಸಿ, ಯದತ್ಥಞ್ಚ ಕಥೇಸಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಕಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ನತ್ಥಿ ಬೋಧಿಮೂಲೇ ಏವ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ। ಉಪೇಕ್ಖಕೋ ಭಗವಾ ಅನುಪಲಿತ್ತಭಾವತೋ। ಸುವಿಮುತ್ತಚಿತ್ತೋ ಭಗವಾ ಛನ್ದರಾಗತೋ, ಸಬ್ಬಸ್ಮಾ ಚ ಕಿಲೇಸಾ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ಪಞ್ಚಸಿಖಸ್ಸ ಗನ್ಧಬ್ಬೇ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇಸೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಚೇ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ।
349.Saṃsandatīti sameti, yāya mucchanāya, yena ca ākārena tantissaro pavatto, taṃ mucchanaṃ anativattento, teneva ca ākārena gītassaropi pavattoti attho. Yena ajjhāsayena bhagavā pañcasikhassa gandhabbe vaṇṇaṃ kathesi, yadatthañca kathesi, taṃ sabbaṃ vibhāvetuṃ ‘‘kasmā’’tiādimāha. Natthi bodhimūle eva samucchinnattā. Upekkhako bhagavā anupalittabhāvato. Suvimuttacitto bhagavā chandarāgato, sabbasmā ca kilesā. Yadi evaṃ kasmā pañcasikhassa gandhabbe vaṇṇaṃ kathesīti āha ‘‘sace panā’’tiādi.
ಗನ್ಥಿತಾತಿ ಸನ್ದಹಿತಾ, ತಾ ಪನ ನಿರನ್ತರಂ ಕಥಿಯಮಾನಾ ರಾಸಿಕತಾ ವಿಯ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪಿಣ್ಡಿತಾ’’ತಿ। ವೋಹಾರವಚನನ್ತಿ ಭಗವತೋ, ಭಿಕ್ಖೂನಞ್ಚ ಪುರತೋ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಉಪಚಾರವಚನಂ।
Ganthitāti sandahitā, tā pana nirantaraṃ kathiyamānā rāsikatā viya hontīti āha ‘‘piṇḍitā’’ti. Vohāravacananti bhagavato, bhikkhūnañca purato vattabbaṃ upacāravacanaṃ.
ಉಪನಚ್ಚನ್ತಿಯಾತಿ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ನಚ್ಚನ್ತಿಯಾ।
Upanaccantiyāti upagantvā naccantiyā.
ಸಕ್ಕೂಪಸಙ್ಕಮನವಣ್ಣನಾ
Sakkūpasaṅkamanavaṇṇanā
೩೫೦. ‘‘ಕದಾ ಸಂಯೂಳ್ಹಾ’’ತಿಆದೀನಿ ವದನ್ತೋ ಪಟಿಸಮ್ಮೋದತಿ। ವಿಪ್ಪಕಾರಮ್ಪಿ ದಸ್ಸೇಯ್ಯಾತಿ ಅಡ್ಢಕತಾಭಿನಯವಸೇನ ನಚ್ಚಮ್ಪಿ ದಸ್ಸೇಯ್ಯ।
350. ‘‘Kadā saṃyūḷhā’’tiādīni vadanto paṭisammodati. Vippakārampi dasseyyāti aḍḍhakatābhinayavasena naccampi dasseyya.
೩೫೧. ‘‘ಅಭಿವದಿತೋ ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ’’ತಿಆದೀನಂ ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನಾ’’ತಿಆದೀನಂ (ಪಾರಾ॰ ೧೬, ೨೪) ವಿಯ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರವಚನಭಾವೇ ಸಂಸಯೋ ನತ್ಥಿ, ‘‘ಏವಞ್ಚ ಪನ ತಥಾಗತಾ’’ತಿ ಇಧ ಪನ ಸಿಯಾ ಸಂಸಯೋತಿ ‘‘ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕತ್ಥೇರೇಹಿ ಠಪಿತವಚನ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಇತರಸ್ಸಾಪಿ ತಥಾಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಬ್ಬಮೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ವುಡ್ಢಿವಚನೇನ ವುತ್ತೋತಿ ‘‘ಸುಖೀ ಹೋತು ಪಞ್ಚಸಿಖ ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಂ ಇನ್ದೋ’’ತಿ ಆಸೀಸವಾದಂ ವುತ್ತೋ। ‘‘ಭಗವತೋ ಪಾದೇ ಸಿರಸಾ ವನ್ದತೀ’’ತಿ ವದನ್ತೋ ಅಭಿವಾದೇತಿ ನಾಮ ‘‘ಸುಖೀ ಹೋತೂ’’ತಿ ಆಸೀಸವಾದಸ್ಸ ವದಾಪನತೋ। ತಥಾ ಪನ ಆಸೀಸವಾದಂ ವದನ್ತೋ ಅಭಿವದತಿ ನಾಮ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ತಥೇವ ತಿಟ್ಠನತೋ।
351. ‘‘Abhivadito sakko devānamindo’’tiādīnaṃ ‘‘tena kho pana samayenā’’tiādīnaṃ (pārā. 16, 24) viya saṅgītikāravacanabhāve saṃsayo natthi, ‘‘evañca pana tathāgatā’’ti idha pana siyā saṃsayoti ‘‘dhammasaṅgāhakattherehi ṭhapitavacana’’nti vatvā itarassāpi tathābhāvaṃ dassetuṃ ‘‘sabbameta’’ntiādi vuttaṃ. Vuḍḍhivacanena vuttoti ‘‘sukhī hotu pañcasikha sakko devānaṃ indo’’ti āsīsavādaṃ vutto. ‘‘Bhagavato pāde sirasā vandatī’’ti vadanto abhivādeti nāma ‘‘sukhī hotū’’ti āsīsavādassa vadāpanato. Tathā pana āsīsavādaṃ vadanto abhivadati nāma sabbakālaṃ tatheva tiṭṭhanato.
ಉರುಂ ವೇಪುಲ್ಲಂ ದಸ್ಸತಿ ದಕ್ಖತೀತಿ ಉರುನ್ದಾ ವಿಭತ್ತಿಅಲೋಪೇನ। ವಿವಟಾ ಅಙ್ಗಣಟ್ಠಾನಂ। ಯೋ ಪಕತಿಯಾ ಗುಹಾಯಂ ಅನ್ಧಕಾರೋ, ಸೋ ಅನ್ತರಹಿತೋತಿ ಯೋ ತಸ್ಸಂ ಗುಹಾಯಂ ಸತ್ಥು ಸಮನ್ತತೋ ಅಸೀತಿಹತ್ಥತೋ ಅಯಂ ಪಾಕತಿಕೋ ಅನ್ಧಕಾರೋ, ಸೋ ದೇವಾನಂ ವತ್ಥಾಭರಣಸರೀರೋಭಾಸೇಹಿ ಅನ್ತರಹಿತೋ, ಆಲೋಕೋ ಸಮ್ಪಜ್ಜಿ। ಅಸೀತಿಹತ್ಥೇ ಪನ ಬುದ್ಧಾಲೋಕೇನೇವ ಅನ್ಧಕಾರೋ ಅನ್ತರಹಿತೋ, ನ ಚ ಸಮತ್ಥೋ ದೇವಾನಂ ಓಭಾಸೋ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅಭಿಭವಿತುಂ।
Uruṃ vepullaṃ dassati dakkhatīti urundā vibhattialopena. Vivaṭā aṅgaṇaṭṭhānaṃ. Yo pakatiyā guhāyaṃ andhakāro, so antarahitoti yo tassaṃ guhāyaṃ satthu samantato asītihatthato ayaṃ pākatiko andhakāro, so devānaṃ vatthābharaṇasarīrobhāsehi antarahito, āloko sampajji. Asītihatthe pana buddhālokeneva andhakāro antarahito, na ca samattho devānaṃ obhāso buddhānaṃ abhibhavituṃ.
೩೫೨. ಚಿರಪ್ಪಟಿಕಾಹನ್ತಿ ಚಿರಪ್ಪಭುತಿಕೋ ಅಹಂ। ಅಡ್ಡಕರಣಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ ಅವಿವಾದಾಧಿಕರಣಟ್ಠಾನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ। ಕೀಳಾದೀನಿಪೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ।
352.Cirappaṭikāhanti cirappabhutiko ahaṃ. Aḍḍakaraṇaṃ nāma natthi avivādādhikaraṇaṭṭhāne nibbattattā. Kīḷādīnipīti ādi-saddena dhammassavanādiṃ saṅgaṇhāti.
ಸಲಳಮಯಗನ್ಧಕುಟಿಯನ್ತಿ ಸಲಳರುಕ್ಖೇಹಿ ರಞ್ಞಾ ಪಸೇನದಿನಾ ಕಾರಿತಗನ್ಧಕುಟಿಯಂ। ತೇನಸ್ಸಾತಿ ತೇನ ಫಲದ್ವಯಾಧಿಗಮೇನ ಪಹೀನಓಳಾರಿಕಕಾಮರಾಗತಾಯ ಅಸ್ಸಾ ಭೂಜತಿಯಾ ದೇವಲೋಕೇ ಅಭಿರತಿಯೇವ ನತ್ಥಿ। ಚಕ್ಕನೇಮಿಸದ್ದೇನ ತಮ್ಹಾ ಸಮಾಧಿಮ್ಹಾ ವುಟ್ಠಿತೋತಿ ಏತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಅಜಾನನ್ತಾ ‘‘ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಅಧಿಮತ್ತತಾಯ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾನಂ ಜಾತ’’ನ್ತಿ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯುನ್ತಿ ತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ‘‘ಸಮಾಪನ್ನೋ ಸದ್ದಂ ಸುಣಾತೀತಿ ನೋ ವತ ರೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ’’ತಿ ಆಹ। ಸತಿ ಚ ಆರಮ್ಮಣಸಙ್ಘಟ್ಟನಾಯಂ ಗಹಣೇನಪಿ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಸುಣಾತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಇತರೋ ‘‘ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ಸದ್ದೋ ಕಣ್ಟಕೋ’’ತಿ ವಚನಮತ್ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸಬ್ಬಸ್ಸಾಪಿ ಝಾನಸ್ಸ ಸದ್ದೋ ಕಣ್ಟಕೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಂ ಅಸಹನ್ತೋ ‘‘ನನು ಭಗವಾ…ಪೇ॰… ಭಣತೀ’’ತಿ ಇಮಮೇವ ಸುತ್ತಪದಂ ಉದ್ಧರಿ। ತತ್ಥ ಯಥಾ ದೋಸದಸ್ಸನಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವನಾವಸೇನ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾನಂ ಸುಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ ಮಹತಾಪಿ ಸದ್ದೇನ ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ನ ವುಟ್ಠಾನಂ, ಏವಂ ‘‘ಉಪ್ಪಾದೋ ಭಯಂ, ಅನುಪ್ಪಾದೋ ಖೇಮ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸಮ್ಮದೇವ ದೋಸದಸ್ಸನಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವನಾವಸೇನ ಸಬ್ಬಾಸಮ್ಪಿ ಲೋಕಿಯಸಞ್ಞಾನಂ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನ ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತತ್ತಾ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಗಮತಾಯ ನ ಕದಾಚಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾನಂ ಹೋತೀತಿ। ತಥಾ ಪನ ನ ಸುಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾನಂ ಸಬ್ಬರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ, ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಪನ ಅಪ್ಪಕಮ್ಪಿ ಸದ್ದಂ ನ ಸಹತೀತಿ ತಂಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ‘‘ಸದ್ದೋ ಕಣ್ಟಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯದಿ ಪನ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತತ್ತಾ ಮಹತಾಪಿ ಸದ್ದೇನ ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ನ ವುಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ, ಪಗೇವ ಮಗ್ಗಫಲಸಮಾಪತ್ತಿತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಚಕ್ಕನೇಮಿಸದ್ದೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಚಕ್ಕನೇಮಿಸದ್ದೇನಾತಿ ಚ ನಯಿದಂ ಕರಣವಚನಂ ಹೇತುಮ್ಹಿ, ಕರಣೇ ವಾ ಅಥ ಖೋ ಸಹಯೋಗೇ। ಇಮಮೇವ ಹಿ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಭಗವಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
Salaḷamayagandhakuṭiyanti salaḷarukkhehi raññā pasenadinā kāritagandhakuṭiyaṃ. Tenassāti tena phaladvayādhigamena pahīnaoḷārikakāmarāgatāya assā bhūjatiyā devaloke abhiratiyeva natthi. Cakkanemisaddena tamhā samādhimhā vuṭṭhitoti ettha adhippāyaṃ ajānantā ‘‘ārammaṇassa adhimattatāya samāpattito vuṭṭhānaṃ jāta’’nti maññeyyunti taṃ paṭikkhipanto ‘‘samāpanno saddaṃ suṇātīti no vata re vattabbe’’ti āha. Sati ca ārammaṇasaṅghaṭṭanāyaṃ gahaṇenapi bhavitabbanti adhippāyena ‘‘suṇātī’’ti vuttaṃ, itaro ‘‘paṭhamaṃ jhānaṃ samāpannassa saddo kaṇṭako’’ti vacanamattaṃ nissāya sabbassāpi jhānassa saddo kaṇṭakoti adhippāyena paṭikkhepaṃ asahanto ‘‘nanu bhagavā…pe…bhaṇatī’’ti imameva suttapadaṃ uddhari. Tattha yathā dosadassanapaṭipakkhabhāvanāvasena paṭighasaññānaṃ suppahīnattā mahatāpi saddena arūpasamāpattito na vuṭṭhānaṃ, evaṃ ‘‘uppādo bhayaṃ, anuppādo khema’’ntiādinā sammadeva dosadassanapaṭipakkhabhāvanāvasena sabbāsampi lokiyasaññānaṃ aggamaggena samatikkantattā ārammaṇādhigamatāya na kadāci phalasamāpattito vuṭṭhānaṃ hotīti. Tathā pana na suppahīnattā paṭighasaññānaṃ sabbarūpasamāpattito vuṭṭhānaṃ hoti, paṭhamajjhānaṃ pana appakampi saddaṃ na sahatīti taṃsamāpannassa ‘‘saddo kaṇṭako’’ti vuttaṃ. Yadi pana paṭighasaññānaṃ vikkhambhitattā mahatāpi saddena arūpasamāpattito na vuṭṭhānaṃ hoti, pageva maggaphalasamāpattito. Tenāha ‘‘cakkanemisaddenā’’tiādi. Cakkanemisaddenāti ca nayidaṃ karaṇavacanaṃ hetumhi, karaṇe vā atha kho sahayoge. Imameva hi atthaṃ dassetuṃ ‘‘bhagavā panā’’tiādi vuttaṃ.
ಗೋಪಕವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ
Gopakavatthuvaṇṇanā
೩೫೩. ಪರಿಪೂರಕಾರಿನೀತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಾನಿ, ಪರಿಸುದ್ಧಾನಿ ಚ ಕತ್ವಾ ರಕ್ಖಿತವತೀ। ‘‘ಇತ್ಥಿತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿ ತತ್ಥ ವಿರಜ್ಜನಾಕಾರದಸ್ಸನಂ। ಧಿತ್ಥಿಭಾವಂಇತ್ಥಿಭಾವಸ್ಸ ಧಿಕ್ಕಾರೋ ಹೇತೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಲನ್ತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪವಚನಂ, ಪಯೋಜನಂ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿರಾಜೇತೀತಿ ಜಿಗುಚ್ಛತಿ। ಏತಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸಿರಿಆದಿಕಾ ಏತಾ ಯಥಾವುತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ। ತಸ್ಮಾ ಪುಬ್ಬಪರಿಚಯೇನ ಉಪಟ್ಠಿತನಿಕನ್ತಿವಸೇನ। ಉಪಟ್ಠಾನಸಾಲನ್ತಿ ಸುಧಮ್ಮದೇವಸಭಂ।
353.Paripūrakārinīti paripuṇṇāni, parisuddhāni ca katvā rakkhitavatī. ‘‘Itthitta’’ntiādi tattha virajjanākāradassanaṃ. Dhitthibhāvaṃitthibhāvassa dhikkāro hetūti attho. Alanti paṭikkhepavacanaṃ, payojanaṃ natthīti attho. Virājetīti jigucchati. Etā sampattiyoti cakkavattisiriādikā etā yathāvuttasampattiyo. Tasmā pubbaparicayena upaṭṭhitanikantivasena. Upaṭṭhānasālanti sudhammadevasabhaṃ.
ಸೋತಿ ಗೋಪಕದೇವಪುತ್ತೋ। ವಟ್ಟೇತ್ವಾ ವಟ್ಟೇತ್ವಾತಿ ತೋಮರಾದಿಂ ವತ್ತೇನ್ತೇನ ವಿಯ ಚೋದನವಚನಂ ಪರಿವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಪರಿವಟ್ಟೇತ್ವಾ। ಗಾಳ್ಹಂ ವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬಾತಿ ಗಾಳ್ಹತರಂ ಘಟ್ಟೇತಬ್ಬಾ।
Soti gopakadevaputto. Vaṭṭetvā vaṭṭetvāti tomarādiṃ vattentena viya codanavacanaṃ parivaṭṭetvā parivaṭṭetvā. Gāḷhaṃ vijjhitabbāti gāḷhataraṃ ghaṭṭetabbā.
ಕುತೋ ಮುಖಾತಿ ಕುತೋ ಪವತ್ತಞಾಣಮುಖಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಞ್ಞವಿಹಿತಕಾ’’ತಿ। ಕತಪುಞ್ಞೇತಿ ಸಮ್ಮಾ ಕತಪುಞ್ಞೇ ಧಮ್ಮೇ।
Kuto mukhāti kuto pavattañāṇamukhā. Tenāha ‘‘aññavihitakā’’ti. Katapuññeti sammā katapuññe dhamme.
ದಾಯೋತಿ ಲಾಭೋ। ಸೋ ಹಿ ದೀಯತಿ ತೇಹಿ ದಾತಬ್ಬತ್ತಾ ದಾಯೋ, ಯೇಸಂ ದೀಯತಿ, ತೇಹಿ ಲದ್ಧತ್ತಾ ಲಾಭೋತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ। ಸಙ್ಖಾರೇ…ಪೇ॰… ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸು ಕತಾಧಿಕಾರತ್ತಾ। ತತ್ಥ ತಾವತಿಂಸಭವನೇ ಠಿತಾನಂಯೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಯಥಾ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ಇನ್ದಸಾಲಗುಹಾಯಂ ಠಿತಸ್ಸೇವ ಸಕ್ಕತ್ತಭಾವೋ।
Dāyoti lābho. So hi dīyati tehi dātabbattā dāyo, yesaṃ dīyati, tehi laddhattā lābhoti ca vuccati. Saṅkhāre…pe… patiṭṭhahiṃsu katādhikārattā. Tattha tāvatiṃsabhavane ṭhitānaṃyeva nibbatto yathā sakkassa indasālaguhāyaṃ ṭhitasseva sakkattabhāvo.
ನಿಕನ್ತಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಗನ್ಧಬ್ಬಕಾಯೇ ಆಲಯಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತೋ।
Nikantiṃ tasmiṃ gandhabbakāye ālayaṃ samucchindituṃ na sakkonto.
೩೫೪. ಅತ್ತನಾವ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ತನಾವ ಅಧಿಗನ್ತ್ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ನ ಪರಪ್ಪಚ್ಚಯಿಕೇನ। ತುಮ್ಹೇಹಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾನೀತಿ ಕೇವಲಂ ತುಮ್ಹೇಹಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾನಿ।
354.Attanāva veditabboti attanāva adhigantvā veditabbo, na parappaccayikena. Tumhehi vuccamānānīti kevalaṃ tumhehi vuccamānāni.
ವಿಯಾಯಾಮಾತಿ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಂ ವೀರಿಯಂ ಸನ್ತಾನೇ ಪವತ್ತೇಮ। ಪಕತಿಯಾತಿ ರೂಪಾವಚರಭಾವೇನ, ‘‘ಅನುಸ್ಸರ’’ನ್ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ।
Viyāyāmāti vissaṭṭhaṃ vīriyaṃ santāne pavattema. Pakatiyāti rūpāvacarabhāvena, ‘‘anussara’’nti vā pāṭho.
ಕಾಮರಾಗೋ ಏವ ‘‘ಛನ್ದೋ ರಾಗೋ ಛನ್ದರಾಗೋ’’ತಿಆದಿ ಪವತ್ತಿಭೇದೇನ ಸಂಯೋಜನಟ್ಠೇನ ‘‘ಕಾಮರಾಗಸಂಯೋಜನಾನೀ’’ತಿ, ಯೋಗಗನ್ಥಾದಿಪವತ್ತಿಆಕಾರಭೇದೇನ ‘‘ಕಾಮಬನ್ಧನಾನೀ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತೋ। ಪಾಪಿಮಯೋಗಾನೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಸೇಸಯೋಗಗನ್ಥಾನಮ್ಪಿ ವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Kāmarāgo eva ‘‘chando rāgo chandarāgo’’tiādi pavattibhedena saṃyojanaṭṭhena ‘‘kāmarāgasaṃyojanānī’’ti, yogaganthādipavattiākārabhedena ‘‘kāmabandhanānī’’ti ca vutto. Pāpimayogānīti ettha pana sesayogaganthānampi vasena attho veditabbo.
ದುವಿಧಾನನ್ತಿ ವತ್ಥುಕಾಮಕಿಲೇಸಕಾಮವಸೇನ ದುವಿಧಾನಂ।
Duvidhānanti vatthukāmakilesakāmavasena duvidhānaṃ.
‘‘ಏತ್ಥ ಕಿಂ, ತತ್ಥ ಕಿ’’ನ್ತಿ ಚ ಪದದ್ವಯೇ ಕಿನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ। ಚಾತುದ್ದಿಸಭಾವೇತಿ ತೇಸಂ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ತಿಣ್ಣಂ ರತನಾನಂ ಚತುದ್ದಿಸಯೋಗ್ಯಭಾವೇ ಅಪ್ಪಟಿಹಟಭಾವೇ। ಬುದ್ಧರತನಞ್ಹಿ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕತಾಯ, ಅನಾವರಣಞಾಣತಾಯ, ಪರಮಸನ್ತುಟ್ಠತಾಯ ಚ ಚಾತುದ್ದಿಸಂ, ಧಮ್ಮರತನಂ ಸ್ವಾಕ್ಖಾತತಾಯ, ಸಙ್ಘರತನಂ ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನತಾಯ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬದಿಸಾಸು ಅಸಜ್ಜಮಾನೋ’’ತಿ।
‘‘Ettha kiṃ, tattha ki’’nti ca padadvaye kinti nipātamattaṃ. Cātuddisabhāveti tesaṃ buddhādīnaṃ tiṇṇaṃ ratanānaṃ catuddisayogyabhāve appaṭihaṭabhāve. Buddharatanañhi mahākāruṇikatāya, anāvaraṇañāṇatāya, paramasantuṭṭhatāya ca cātuddisaṃ, dhammaratanaṃ svākkhātatāya, saṅgharatanaṃ suppaṭipannatāya. Tenāha ‘‘sabbadisāsu asajjamāno’’ti.
ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ತಾವದೇವ ಕಾಯಂ ಬ್ರಹ್ಮಪುರೋಹಿತಂ ಅಧಿಗನ್ತ್ವಾ ತಾವದೇವ ಪುರಿಮಂ ಝಾನಸತಿಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ತಂ ಝಾನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನೇನ ಮಗ್ಗಫಲವಿಸೇಸಂ ಅನಾಗಾಮಿಫಲಸಙ್ಖಾತಂ ವಿಸೇಸಂ ಅಜ್ಝಗಂಸು ಅಧಿಗಚ್ಛಿಂಸು। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಕಾಮಾವಚರತ್ತಭಾವೇನ ಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ಅಧಿಗಚ್ಛಿಂಸೂತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಅನಧಿಗತತ್ತಾ ಸುದ್ಧಾವಾಸೇಸು ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಂಸು, ಪಠಮಜ್ಝಾನಲಾಭಿತಾಯ ಪನ ಬ್ರಹ್ಮಪುರೋಹಿತೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂಸೂ’’ತಿ ವದನ್ತಿ।
Majjhimassa paṭhamajjhānassa adhigatattā tāvadeva kāyaṃ brahmapurohitaṃ adhigantvā tāvadeva purimaṃ jhānasatiṃ paṭilabhitvā taṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā orambhāgiyasaṃyojanasamucchindanena maggaphalavisesaṃ anāgāmiphalasaṅkhātaṃ visesaṃ ajjhagaṃsu adhigacchiṃsu. Keci pana ‘‘kāmāvacarattabhāvena maggaphalāni adhigacchiṃsūti adhippāyena pañcamassa jhānassa anadhigatattā suddhāvāsesu na uppajjiṃsu, paṭhamajjhānalābhitāya pana brahmapurohitesu nibbattiṃsū’’ti vadanti.
ಮಘಮಾಣವವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ
Maghamāṇavavatthuvaṇṇanā
೩೫೫. ವಿಸುದ್ಧೋತಿ ವಿಸುದ್ಧಅಜ್ಝಾಸಯೋ, ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಗಾಮಕಮ್ಮಕರಣಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಗಾಮಿಕಾನಂ ಉಪಟ್ಠಾನಟ್ಠಾನಂ ವದತಿ। ತಾವತಕೇನೇವಾತಿ ಅತ್ತನಾ ಸೋಧಿತಟ್ಠಾನೇವ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅವಟ್ಠಾನೇನೇವ। ಸತಿಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಅಹೋ ಮಯಾ ಕತಕಮ್ಮಂ ಸಫಲಂ ಜಾತ’’ನ್ತಿ ಯೋನಿಸೋ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ।
355.Visuddhoti visuddhaajjhāsayo, upanissayasampannoti adhippāyo. Gāmakammakaraṇaṭṭhānanti gāmikānaṃ upaṭṭhānaṭṭhānaṃ vadati. Tāvatakenevāti attanā sodhitaṭṭhāneva aññassa āgantvā avaṭṭhāneneva. Satiṃ paṭilabhitvāti ‘‘aho mayā katakammaṃ saphalaṃ jāta’’nti yoniso cittaṃ uppādetvā.
ಪಾಸಾಣೇತಿ ಮಗ್ಗಮಜ್ಝೇ ಉಚ್ಚತರಭಾವೇನ ಠಿತಪಾಸಾಣೇ। ಉಚ್ಚಾಲೇತ್ವಾತಿ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ। ಏತಸ್ಸ ಸಗ್ಗಸ್ಸ ಗಮನಮಗ್ಗನ್ತಿ ಏತಸ್ಸ ಚನ್ದಾದೀನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಭೂತಸ್ಸ ಸಗ್ಗಸ್ಸ ಗಮನಮಗ್ಗಂ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಂ।
Pāsāṇeti maggamajjhe uccatarabhāvena ṭhitapāsāṇe. Uccāletvāti uddharitvā. Etassa saggassa gamanamagganti etassa candādīnaṃ uppattiṭṭhānabhūtassa saggassa gamanamaggaṃ puññakammaṃ.
ಸುಗತಿವಸೇನ ಲದ್ಧಬ್ಬಂ, ಕಹಾಪಣಞ್ಚಾತಿ ಕಹಾಪಣಂ, ದಣ್ಡವಸೇನ ಲದ್ಧಬ್ಬಂ ಬಲಿ ದಣ್ಡಬಲಿ। ಗಹಪತಿಕಾ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಗಹಪತಿಕಾ ನಾಮ ಅಟವಿಕಾ ವಿಯ ವಿಸಮನಿಸ್ಸಿತಾ, ತೇ ನ ಕಞ್ಚಿ ಅನತ್ಥಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಏವಂ ತಯಾ ಜಾನಮಾನೇನ ಕಸ್ಮಾ ಮಯ್ಹಂ ನ ಕಥಿತನ್ತಿ ಯದಿಪಿ ಪುಬ್ಬೇ ನ ಕಥಿತಂ, ಏತರಹಿ ಪನ ಭಯೇನ ಕಥಿತಂ, ಮಾ ಮಯ್ಹಂ ದೋಸಂ ಕರೇಯ್ಯಾಥ, ಆರೋಚಿತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನ ಮಯ್ಹಂ ದೋಸೋತಿ ವದತಿ।
Sugativasena laddhabbaṃ, kahāpaṇañcāti kahāpaṇaṃ, daṇḍavasena laddhabbaṃ bali daṇḍabali. Gahapatikākiṃ karissantīti gahapatikā nāma aṭavikā viya visamanissitā, te na kañci anatthaṃ karissanti, evaṃ tayā jānamānena kasmā mayhaṃ na kathitanti yadipi pubbe na kathitaṃ, etarahi pana bhayena kathitaṃ, mā mayhaṃ dosaṃ kareyyātha, ārocitakālato paṭṭhāya na mayhaṃ dosoti vadati.
ನಿಬದ್ಧನ್ತಿ ಏಕನ್ತಿಕಂ।
Nibaddhanti ekantikaṃ.
ಪಿಸುಣೇಸೀತಿ ಪಿಸುಣಕಮ್ಮಮಕಾಸಿ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಅನ್ತರೇ ಮಯ್ಹಂ ಪೇಸುಞ್ಞಂ ಉಪಸಂಹರತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪುನ ಅಹರಣೀಯಂ ಬ್ರಹ್ಮದೇಯ್ಯಂ ಕತ್ವಾ। ಮಯ್ಹಮ್ಪೀತಿ ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಾಯ ಮಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಂ ಕರೋಥ। ನೀಲುಪ್ಪಲಂ ನಾಮ ವಿಕಸಮಾನಂ ಉದಕತೋ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾವ ವಿಕಸತಿ, ಏವಂ ಅಹುತ್ವಾ ಅನ್ತೋಉದಕೇ ಪುಪ್ಫಿತಂ ನೀಲುಪ್ಪಲಂ ವಿಯ। ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪನಿದಂ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಂ ಭವನ್ತರೂಪಪತ್ತಿಯಾ ವಿನಾ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ವಿಪಾಕಂ ದೇತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಚಿನ್ತಾಮತ್ತಕಮ್ಪೀತಿ ದೋಮನಸ್ಸವಸೇನ ಚಿನ್ತಾಮತ್ತಕಮ್ಪಿ।
Pisuṇesīti pisuṇakammamakāsi, tumhākaṃ antare mayhaṃ pesuññaṃ upasaṃharatīti attho. Puna aharaṇīyaṃ brahmadeyyaṃ katvā. Mayhampīti mayhampi atthāya maṃ uddissa puññakammaṃ karotha. Nīluppalaṃ nāma vikasamānaṃ udakato uggantvāva vikasati, evaṃ ahutvā antoudake pupphitaṃ nīluppalaṃ viya. Amhākaṃ panidaṃ puññakammaṃ bhavantarūpapattiyā vinā imasmiṃyeva attabhāve vipākaṃ detīti yojanā. Cintāmattakampīti domanassavasena cintāmattakampi.
ಪಗೇವಾತಿ ಕಾಲಸ್ಸೇವ, ಅತಿವಿಯ ಪಾತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಣ್ಣಿಕೂಪಗನ್ತಿ ಕಣ್ಣಿಕಯೋಗ್ಯಂ। ತಚ್ಛೇತ್ವಾ ಮಟ್ಠಂ ಕತ್ವಾ ಕಣ್ಣಿಕಾಯ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಸಬ್ಬಂ ನಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ। ತಥಾ ಹಿ ಸಾ ವತ್ಥೇನ ವೇಠೇತ್ವಾ ಠಪಿತಾ।
Pagevāti kālasseva, ativiya pātoti attho. Kaṇṇikūpaganti kaṇṇikayogyaṃ. Tacchetvā maṭṭhaṃ katvā kaṇṇikāya kattabbaṃ sabbaṃ niṭṭhapetvā. Tathā hi sā vatthena veṭhetvā ṭhapitā.
ಚಯಬನ್ಧನಂ ಸಾಲಾಯ ಅಧಿಟ್ಠಾನಸಜ್ಜನಂ। ಕಣ್ಣಿಕಮಞ್ಚಬನ್ಧನಂ ಕಣ್ಣಿಕಾರೋಹನಕಾಲೇ ಆರುಹಿತ್ವಾ ಅವಟ್ಠಾನಅಟ್ಟಕರಣಂ।
Cayabandhanaṃ sālāya adhiṭṭhānasajjanaṃ. Kaṇṇikamañcabandhanaṃ kaṇṇikārohanakāle āruhitvā avaṭṭhānaaṭṭakaraṇaṃ.
ಯಸ್ಸ ಅತ್ಥತೇ ಫಲಕೇ ಯಸ್ಸ ಫಲಕೇ ಅತ್ಥತೇತಿ ಯೋಜನಾ।
Yassa atthate phalake yassa phalake atthateti yojanā.
ಅವಿದೂರೇತಿ ಸಾಲಾಯ, ಕೋವಿಳಾರರುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಅವಿದೂರೇ। ಸಬ್ಬಜೇಟ್ಠಿಕಾತಿ ಸಬ್ಬಾಸಂ ತಸ್ಸ ಭರಿಯಾನಂ ಜೇಟ್ಠಿಕಾ ಸುಜಾತಾ।
Avidūreti sālāya, koviḷārarukkhassa ca avidūre. Sabbajeṭṭhikāti sabbāsaṃ tassa bhariyānaṃ jeṭṭhikā sujātā.
ತಸ್ಸೇವಾತಿ ಸಕ್ಕಸ್ಸೇವ। ಸನ್ತಿಕೇತಿ ಸಮೀಪೇ ಸನ್ತಿಕಾವಚರಾ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ। ಧಜೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಹಸ್ಸಯೋಜನಿಕೋ ಪಾಸಾದೋ।
Tassevāti sakkasseva. Santiketi samīpe santikāvacarā hutvā nibbattā. Dhajena saddhiṃ sahassayojaniko pāsādo.
ಕಕ್ಕಟಕವಿಜ್ಝನಸೂಲಸದಿಸನ್ತಿ ಕಕ್ಕಟಕೇ ಗಣ್ಹಿತುಂ ತಸ್ಸ ಬಿಲಪರಿಯನ್ತಸ್ಸ ವಿಜ್ಝನಸೂಚಿಸದಿಸಂ।
Kakkaṭakavijjhanasūlasadisanti kakkaṭake gaṇhituṃ tassa bilapariyantassa vijjhanasūcisadisaṃ.
ಮಚ್ಛರೂಪೇನಾತಿ ಮತಮಚ್ಛರೂಪೇನ। ಓಸರತೀತಿ ಪಿಲವನ್ತೋ ಗಚ್ಛತಿ। ತಸ್ಸಾಪಿ ಬಕಸಕುಣಿಕಾಯ ಪಞ್ಚ ವಸ್ಸಸತಾನಿ ಆಯು ಅಹೋಸಿ ದೇವನೇರಯಿಕಾನಂ ವಿಯ ಮನುಸ್ಸಪೇತತಿರಚ್ಛಾನಾನಂ ಆಯುನೋ ಅಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ।
Maccharūpenāti matamaccharūpena. Osaratīti pilavanto gacchati. Tassāpi bakasakuṇikāya pañca vassasatāni āyu ahosi devanerayikānaṃ viya manussapetatiracchānānaṃ āyuno aparicchinnattā.
ಉಕ್ಕುಟ್ಠಿಮಕಾಸೀತಿ ಉಚ್ಚಾಸದ್ದಮಕಾಸಿ।
Ukkuṭṭhimakāsīti uccāsaddamakāsi.
ಪುಬ್ಬಸನ್ನಿವಾಸೇನಾತಿ ಪುರಿಮಜಾತೀಸು ಚಿರಸನ್ನಿವಾಸೇನ। ಏವಞ್ಹಿ ಏಕಚ್ಚಾನಂ ದಿಟ್ಠಮತ್ತೇನಪಿ ಸಿನೇಹೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ –
Pubbasannivāsenāti purimajātīsu cirasannivāsena. Evañhi ekaccānaṃ diṭṭhamattenapi sineho uppajjati. Tenāha bhagavā –
‘‘ಪುಬ್ಬೇವ ಸನ್ನಿವಾಸೇನ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಹಿತೇನ ವಾ।
‘‘Pubbeva sannivāsena, paccuppannahitena vā;
ಏವಂ ತಂ ಜಾಯತೇ ಪೇಮಂ, ಉಪ್ಪಲಂವ ಯಥೋದಕೇ’’ತಿ॥ (ಜಾ॰ ೧.೨.೧೭೪)।
Evaṃ taṃ jāyate pemaṃ, uppalaṃva yathodake’’ti. (jā. 1.2.174);
ಅವಸೇಸೇಸೂತಿ ಅಸುರೇ, ಸಕ್ಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ ದ್ವೀಸು ದೇವಲೋಕೇಸು ದೇವೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ।
Avasesesūti asure, sakkaṃ ṭhapetvā dvīsu devalokesu deveva sandhāya vadati.
ಅತ್ಥನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ, ಪರೇಸಞ್ಚ ಅತ್ಥಮೇವ ಹಿತಮೇವ ನಿಸ್ಸಿತಂ, ತಂ ಪನ ಹಿತಂ ಸುಖಸ್ಸ ನಿದಾನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾರಣನಿಸ್ಸಿತ’’ನ್ತಿ।
Atthanissitanti attano, paresañca atthameva hitameva nissitaṃ, taṃ pana hitaṃ sukhassa nidānanti āha ‘‘kāraṇanissita’’nti.
ಪಞ್ಹವೇಯ್ಯಾಕರಣವಣ್ಣನಾ
Pañhaveyyākaraṇavaṇṇanā
೩೫೭. ಕಿಂಸಂಯೋಜನಾತಿ ಕೀದಿಸಸಂಯೋಜನಾ। ಸತ್ತೇ ಅನತ್ಥೇ ಸಂಯೋಜೇನ್ತಿ ಬನ್ಧನ್ತೀತಿ ಸಂಯೋಜನಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿಂಬನ್ಧನಾ, ಕೇನ ಬನ್ಧನೇನ ಬದ್ಧಾ’’ತಿ। ಪುಥುಕಾಯಾತಿ ಬಹೂ ಸತ್ತಕಾಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಬಹೂ ಜನಾ’’ತಿ। ವೇರಂ ವುಚ್ಚತಿ ದೋಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅವೇರಾತಿ ಅಪ್ಪಟಿಘಾ’’ತಿ। ಆವುಧೇನ ಸರೀರೇ ದಣ್ಡೋ ಆವುಧದಣ್ಡೋ, ಧನಸ್ಸ ದಾಪನತ್ಥೇನ ದಣ್ಡೋ ಧನದಣ್ಡೋ, ತದುಭಯಾಕರಣೇನ ತತೋ ವಿನಿಮುತ್ತೋ ಅದಣ್ಡೋ, ಸಮ್ಪತ್ತಿಹರಣತೋ, ಸಹ ಅನತ್ಥುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಚ ಸಪತ್ತೋ, ಪಟಿಸತ್ತೂತಿ ಆಹ ‘‘ಅಸಪತ್ತಾತಿ ಅಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾ’’ತಿ। ಬ್ಯಾಪಜ್ಝಂ ವುಚ್ಚತಿ ಚಿತ್ತದುಕ್ಖಂ, ತಬ್ಬಿರಹಿತಾ ಅಬ್ಯಾಪಜ್ಝಾತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಗತದೋಮನಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಪುಬ್ಬೇ ‘‘ಅವೇರಾ’’ತಿ ಪದೇನ ಸಮ್ಬದ್ಧಾಘಾತಕಾಭಾವೋ ವುತ್ತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಪ್ಪಟಿಘಾ’’ತಿ। ‘‘ಅವೇರಿನೋ’’ತಿ ಪನ ಇಮಿನಾಪಿ ಕೋಪಮತ್ತಸ್ಸಪಿ ಅನುಪ್ಪಾದನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕತ್ಥಚಿ ಕೋಪಂ ನ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ’’ತಿ। ‘‘ವಿಹರೇಮೂ’’ತಿ ಚ ಪದಂ ಪುರಿಮಪದೇಹಿಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ ‘‘ಅವೇರಾ ವಿಹರೇಮೂ’’ತಿಆದಿನಾ। ಅಯಞ್ಚ ಅವೇರಾದಿಭಾವೋ ಸಂವಿಭಾಗೇನ ಪಾಕಟೋ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಚ್ಛರಾಯಾ’’ತಿ ಆದಿಂ ವತ್ವಾ ‘‘ಇತಿ ಚೇ ನೇಸಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಚಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿ ದಳ್ಹತರಾಪಿ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ದಾನಂ ದತ್ವಾ, ಪೂಜಂ ಕತ್ವಾ ಚ ಪತ್ಥಯನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇತಿ ಚೇತಿ ಚೇ-ಸದ್ದೋ ಅನ್ವಯಸಂಸಗ್ಗೇನ ಪರಿಕಪ್ಪೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಏವಞ್ಚ ನೇಸ’’ನ್ತಿ।
357.Kiṃsaṃyojanāti kīdisasaṃyojanā. Satte anatthe saṃyojenti bandhantīti saṃyojanānīti āha ‘‘kiṃbandhanā, kena bandhanena baddhā’’ti. Puthukāyāti bahū sattakāyāti āha ‘‘bahū janā’’ti. Veraṃ vuccati dosoti āha ‘‘averāti appaṭighā’’ti. Āvudhena sarīre daṇḍo āvudhadaṇḍo, dhanassa dāpanatthena daṇḍo dhanadaṇḍo, tadubhayākaraṇena tato vinimutto adaṇḍo, sampattiharaṇato, saha anatthuppattito ca sapatto, paṭisattūti āha ‘‘asapattāti apaccatthikā’’ti. Byāpajjhaṃ vuccati cittadukkhaṃ, tabbirahitā abyāpajjhāti āha ‘‘vigatadomanassā’’ti. Pubbe ‘‘averā’’ti padena sambaddhāghātakābhāvo vutto. Tenāha ‘‘appaṭighā’’ti. ‘‘Averino’’ti pana imināpi kopamattassapi anuppādanaṃ. Tenāha ‘‘katthaci kopaṃ na uppādetvā’’ti. ‘‘Viharemū’’ti ca padaṃ purimapadehipi yojetabbaṃ ‘‘averā viharemū’’tiādinā. Ayañca averādibhāvo saṃvibhāgena pākaṭo hotīti dassetuṃ ‘‘accharāyā’’ti ādiṃ vatvā ‘‘iti ce nesaṃ hotī’’ti vuttaṃ. Cittuppatti daḷhatarāpi hutvā pavattatīti dassetuṃ ‘‘dānaṃ datvā, pūjaṃ katvā ca patthayantī’’ti vuttaṃ. Iti ceti ce-saddo anvayasaṃsaggena parikappetīti āha ‘‘evañca nesa’’nti.
ಯಾಯ ಕಾಯಚಿ ಪರೇಸಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಖೀಯನಂ ಉಸೂಯನಂ ಅಸಹನಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಪರಸಮ್ಪತ್ತಿಖೀಯನಲಕ್ಖಣಾ, ಯದಗ್ಗೇನ ಅತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪರೇಹಿ ಸಾಧಾರಣಭಾವಂ ಅಸಹನಲಕ್ಖಣಂ, ತದಗ್ಗೇನಸ್ಸ ‘‘ನಿಗೂಹನಲಕ್ಖಣ’’ನ್ತಿಪಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ಪೋರಾಣಾ ‘‘ಮಾ ಇದಂ ಅಚ್ಛರಿಯಂ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಹೋತು, ಮಯ್ಹಮೇವ ಹೋತೂತಿ ಮಚ್ಛರಿಯ’’ನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಚನಂ ವದನ್ತಿ। ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ‘‘ಯಾ ಪರಲಾಭಸಕ್ಕಾರಗರುಕಾರಮಾನನವನ್ದನಪೂಜನಾಸು ಇಸ್ಸಾ ಇಸ್ಸಾಯನಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೧೨೬) ನಿಕ್ಖೇಪಕಣ್ಡೇ, ‘‘ಯಾ ಏತೇಸು ಪರೇಸಂ ಲಾಭಾದೀಸು ಕಿಂ ಇಮಿನಾ ಇಮೇಸ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ತಂಸಂವಣ್ಣನಾಯಞ್ಚ ವುತ್ತಾನೇವ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾನೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Yāya kāyaci paresaṃ sampattiyā khīyanaṃ usūyanaṃ asahanaṃ lakkhaṇaṃ etissāti parasampattikhīyanalakkhaṇā, yadaggena attasampattiyā parehi sādhāraṇabhāvaṃ asahanalakkhaṇaṃ, tadaggenassa ‘‘nigūhanalakkhaṇa’’ntipi vattabbaṃ. Tathā hissa porāṇā ‘‘mā idaṃ acchariyaṃ aññesaṃ hotu, mayhameva hotūti macchariya’’nti nibbacanaṃ vadanti. Abhidhamme ‘‘yā paralābhasakkāragarukāramānanavandanapūjanāsu issā issāyanā’’tiādinā (dha. sa. 1126) nikkhepakaṇḍe, ‘‘yā etesu paresaṃ lābhādīsu kiṃ iminā imesa’’ntiādinā taṃsaṃvaṇṇanāyañca vuttāneva, tasmā tattha vuttanayeneva veditabbānīti adhippāyo.
ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛರಿಯಾನಿ ಬಹ್ವಾದೀನವಾನಿ, ತೇಸಂ ವಿಭಾವನಾ ಲೋಕಸ್ಸ ಬಹುಕಾರಾ , ತಸ್ಮಾ ಅಭಿಧಮ್ಮಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೧೨೫) ವಿಭಾವಿತಾನಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕೇಪಿ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕೇ ಪಿಆದೀನವೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಆವಾಸಮಚ್ಛರಿಯೇನ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಏತ್ಥಾತಿ ಏತೇಸು ಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛರಿಯೇಸು, ಏತೇಸು ವಾ ಆವಾಸಮಚ್ಛರಿಯಾದೀಸು ಪಞ್ಚಸು ಮಚ್ಛರಿಯೇಸು। ಸಙ್ಕಾರಂ ಸೀಸೇನ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾವ ವಿಚರತಿ ತತ್ಥ ಲಗ್ಗಚಿತ್ತತಾಯ, ನಿಹೀನಜ್ಝಾಸಯತಾಯ ಚ। ಮಮಾತಿ ಮಯಾ, ಅಯಮೇವ ವಾ ಪಾಠೋ। ಲೋಹಿತಮ್ಪಿ ಮುಖತೋ ಉಗ್ಗಚ್ಛತಿ ಚಿತ್ತವಿಘಾತೇನ ಸಂತತ್ತಹದಯತಾಯ। ಕುಚ್ಛಿವಿರೇಚನಮ್ಪಿ ಹೋತಿ ಅತಿಜಲಗ್ಗಿನೋ। ಅಞ್ಞೋ ವಿಭವಪಟಿವೇಧಧಮ್ಮೋ ಅರಿಯಾನಂಯೇವ ಹೋತಿ, ತೇ ಚ ತಂ ನ ಮಚ್ಛರಾಯನ್ತಿ ಮಚ್ಛರಿಯಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಹೀನತ್ತಾ। ಪಟಿವೇಧಧಮ್ಮೇ ಮಚ್ಛರಿಯಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವೋ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಮಚ್ಛರಿಯೇನ ಚಾ’’ತಿ। ವಣ್ಣಮಚ್ಛರಿಯೇನ ದುಬ್ಬಣ್ಣೋ, ಧಮ್ಮಮಚ್ಛರಿಯೇನ ಏಳಮೂಗೋ ದುಪ್ಪಞ್ಞೋ ಹೋತಿ।
Yasmā pana issāmacchariyāni bahvādīnavāni, tesaṃ vibhāvanā lokassa bahukārā , tasmā abhidhammaṭṭhakathāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 1125) vibhāvitānampi tesaṃ diṭṭhadhammikepi samparāyike piādīnave dassento ‘‘āvāsamacchariyena panā’’tiādimāha. Etthāti etesu issāmacchariyesu, etesu vā āvāsamacchariyādīsu pañcasu macchariyesu. Saṅkāraṃ sīsena ukkhipitvāva vicarati tattha laggacittatāya, nihīnajjhāsayatāya ca. Mamāti mayā, ayameva vā pāṭho. Lohitampi mukhato uggacchati cittavighātena saṃtattahadayatāya. Kucchivirecanampi hoti atijalaggino. Añño vibhavapaṭivedhadhammo ariyānaṃyeva hoti, te ca taṃ na maccharāyanti macchariyassa sabbaso pahīnattā. Paṭivedhadhamme macchariyassa asambhavo evāti āha ‘‘pariyattidhammamacchariyena cā’’ti. Vaṇṇamacchariyena dubbaṇṇo, dhammamacchariyena eḷamūgo duppañño hoti.
‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಮಚ್ಛರಿಯಾನಂ ವಸೇನ ಕಮ್ಮಸರಿಕ್ಖಕವಿಪಾಕದಸ್ಸನಂ। ಆವಾಸಮಚ್ಛರಿಯೇನ ಲೋಹಗೇಹೇ ಪಚ್ಚತಿ ಪರೇಸಂ ಆವಾಸಪಚ್ಚಯಹಿತಸುಖನಿಸೇಧನತೋ। ಕುಲಮಚ್ಛರಿಯೇನ ಅಪ್ಪಲಾಭೋ ಹೋತಿ ಪರೇಹಿ ಕುಲೇಸು ಲದ್ಧಬ್ಬಲಾಭನಿಸೇಧನತೋ, ಅಪ್ಪಲಾಭೋತಿ ಚ ಅಲಾಭೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಲಾಭಮಚ್ಛರಿಯೇನ ಗೂಥನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ ಲಾಭಹೇತು ಪರೇಹಿ ಲದ್ಧಬ್ಬಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾದನಿಸೇಧನತೋ। ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ನಿರಸ್ಸಾದೋ ಹಿ ಗೂಥನಿರಯೋ। ವಣ್ಣೋ ನಾಮ ನ ಹೋತೀತಿ ಸರೀರವಣ್ಣೋ, ಗುಣವಣ್ಣೋತಿ ದುವಿಧೋಪಿ ವಣ್ಣೋ ನಾಮಮತ್ತೇನಪಿ ನ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತಮಾನೋ ವಿರೂಪೋ ಏವ ಹೋತಿ। ಸಮ್ಪತ್ತಿನಿಗೂಹನಸಭಾವೇನ ಮಚ್ಛರಿಯೇನ ವಿರೂಪಿತೇ ಸನ್ತಾನೇ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಗುಣಾ ಪತಿಟ್ಠಮೇವ ನ ಲಭನ್ತಿ, ಯೇ ಚ ಪತಿಟ್ಠಹೇಯ್ಯುಂ, ತೇಸಮ್ಪಿ ವಸೇನಸ್ಸ ವಣ್ಣೋ ನ ಭವೇಯ್ಯ। ತೇ ಹಿ ತಸ್ಸ ಲೋಕೇ ರತ್ತಿಂ ಖಿತ್ತಾ ಸರಾ ವಿಯ ನ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ। ಧಮ್ಮಮಚ್ಛರಿಯೇನ ಕುಕ್ಕುಳನಿರಯೇ। ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀಯತಿ ಅಪಾಯಗಮನೀಯಭಾವತೋ। ವೇರಾದೀಹಿ ನ ಪರಿಮುಚ್ಚನ್ತಿಯೇವ ತಪ್ಪರಿಮುಚ್ಚನಾಯ ಇಚ್ಛಾಯ ಅಪ್ಪತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ಜಾತಿಆದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಜಾತಿಆದೀಹಿ ವಿಯ।
‘‘Apicā’’tiādi pañcannaṃ macchariyānaṃ vasena kammasarikkhakavipākadassanaṃ. Āvāsamacchariyena lohagehe paccati paresaṃ āvāsapaccayahitasukhanisedhanato. Kulamacchariyena appalābho hoti parehi kulesu laddhabbalābhanisedhanato, appalābhoti ca alābhoti attho. Lābhamacchariyena gūthaniraye nibbattati lābhahetu parehi laddhabbassa assādanisedhanato. Sabbathāpi nirassādo hi gūthanirayo. Vaṇṇo nāma na hotīti sarīravaṇṇo, guṇavaṇṇoti duvidhopi vaṇṇo nāmamattenapi na hoti, tattha tattha nibbattamāno virūpo eva hoti. Sampattinigūhanasabhāvena macchariyena virūpite santāne yebhuyyena guṇā patiṭṭhameva na labhanti, ye ca patiṭṭhaheyyuṃ, tesampi vasenassa vaṇṇo na bhaveyya. Te hi tassa loke rattiṃ khittā sarā viya na paññāyanti. Dhammamacchariyenakukkuḷaniraye.Sotāpattimaggenapahīyati apāyagamanīyabhāvato. Verādīhi na parimuccantiyeva tapparimuccanāya icchāya appattabbattā jātiādidhammānaṃ sattānaṃ jātiādīhi viya.
ತಿಣ್ಣಾ ಮೇತ್ಥ ಕಙ್ಖಾತಿ ಮ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ। ಏತಸ್ಮಿಂ ಪಞ್ಹೇತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ‘‘ಕಿಂಸಂಯೋಜನಾ ನು ಖೋ’’ತಿ ಏವಂ ಞಾತುಂ ಇಚ್ಛಿತೇ ಅತ್ಥೇ। ತುಮ್ಹಾಕಂ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾತಿ ‘‘ಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛರಿಯಸಂಯೋಜನಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನವಚನಂ ಸುತ್ವಾ। ಕಙ್ಖಾ ತಿಣ್ಣಾತಿ ಯಥಾಪುಚ್ಛಿತೇ ಅತ್ಥೇ ಸಂಸಯೋ ತರಿತೋ ವಿಗತೋ ದೇಸನಾನುಸ್ಸರಣಮತ್ತೇನ, ನ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಮಗ್ಗವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಅಯಮ್ಪಿ ಕಥಂಕಥಾ ವಿಗತಾತಿ ಕಙ್ಖಾಯ ವಿಗತತ್ತಾ ಏವ ತಸ್ಸಾ ಪವತ್ತಿಆಕಾರವಿಸೇಸಭೂತಾ ‘‘ಇದಂ ಕಥ ಇದಂ ಕಥ’’ನ್ತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಕಥಂಕಥಾ ವಿಗತಾ ಅಪಗತಾ।
Tiṇṇā mettha kaṅkhāti ma-kāro padasandhikaro. Etasmiṃ pañheti etasmiṃ ‘‘kiṃsaṃyojanā nu kho’’ti evaṃ ñātuṃ icchite atthe. Tumhākaṃ vacanaṃ sutvāti ‘‘issāmacchariyasaṃyojanā’’ti evaṃ pavattaṃ tumhākaṃ vissajjanavacanaṃ sutvā. Kaṅkhā tiṇṇāti yathāpucchite atthe saṃsayo tarito vigato desanānussaraṇamattena, na samucchedavasenāti āha ‘‘na maggavasenā’’tiādi. Ayampi kathaṃkathā vigatāti kaṅkhāya vigatattā eva tassā pavattiākāravisesabhūtā ‘‘idaṃ katha idaṃ katha’’nti ayampi kathaṃkathā vigatā apagatā.
೩೫೮. ನಿದಾನಾದೀನಿ ಮಹಾನಿದಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೯೫) ವುತ್ತತ್ಥಾನೇವ। ಪಿಯಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಗ್ಗಹಭೂತಾನಂ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪರೇಹಿ ಸಾಧಾರಣಭಾವಾಸಹನವಸೇನ, ನಿಗೂಹನವಸೇನ ಚ ಪವತ್ತನತೋ ಪಿಯಸತ್ತಸಙ್ಖಾರನಿದಾನಂ ಮಚ್ಛರಿಯಂ, ಅಪ್ಪಿಯಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಹಭೂತಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ, ಸಙ್ಖಾರಾನಞ್ಚ ಅಸಹನವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಅಪ್ಪಿಯಸತ್ತಸಙ್ಖಾರನಿದಾನಾ ಇಸ್ಸಾ। ಯಞ್ಹಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಪ್ಪಿಯಸಮ್ಬನ್ಧಂ ಭದ್ದಕಮ್ಪಿ ತಂ ಕೋಧನಸ್ಸ ಅಪ್ಪಿಯಮೇವಾತಿ। ಉಭಯನ್ತಿ ಮಚ್ಛರಿಯಂ, ಇಸ್ಸಾ ಚಾತಿ ಉಭಯಂ। ಉಭಯನಿದಾನನ್ತಿ ಪಿಯನಿದಾನಞ್ಚೇವ ಅಪ್ಪಿಯನಿದಾನಞ್ಚ। ಪಿಯಾತಿ ಇಟ್ಠಾ। ಕೇಳಾಯಿತಾತಿ ಧನಾಯಿತಾ। ಮಮಾಯಿತಾತಿ ಮಮತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಾ। ಇಸ್ಸಂ ಕರೋತೀತಿ ‘‘ಕಿಂ ಇಮಸ್ಸ ಇಮಿನಾ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಪಿಯಸತ್ತಲಾಭಾಸಹನವಸೇನ ಉಸ್ಸೂಯತಿ, ತಮೇವ ಪಿಯಸತ್ತಂ ಯಾಚಿತೋ। ಅಹೋ ವತಸ್ಸಾತಿ ಸಾಧು ವತ ಅಸ್ಸ। ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಏವರೂಪಂ ಪಿಯವತ್ಥು ನ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಇಸ್ಸಂ ಕರೋತಿ ಉಸೂಯಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ। ಮಮಾಯನ್ತಾತಿ ಕೇಳಾಯನ್ತಾ। ಅಪ್ಪಿಯೇತಿ ಅಪ್ಪಿಯೇ ಸತ್ತೇ ತೇಸಂ ಸತಾಪತೋ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ, ಯೇನ ತೇ ಲದ್ಧಾ। ತೇತಿ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರಾ, ಸಚೇಪಿ ಅಮನಾಪಾ ಹೋನ್ತಿ ಅಪ್ಪಿಯೇಹಿ ಸಮುದಾಗತತ್ತಾ। ವಿಪರೀತವುತ್ತಿತಾಯಾತಿ ಅಯಾಥಾವಗಾಹಿತಾಯ। ಕೋ ಅಞ್ಞೋ ಏವರೂಪಸ್ಸ ಲಾಭೀತಿ ತೇನ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮ್ಭಾವೇನ್ತೋ ಇಸ್ಸಂ ವಾ ಕರೋತಿ। ಅಞ್ಞಸ್ಸ ತಾದಿಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಮ್ಪಿ ‘‘ಅಹೋ ವತಸ್ಸ ಏವರೂಪಂ ನ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಇಸ್ಸಂ ವಾ ಕರೋತಿ, ಅಯಞ್ಚ ನಯೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ ನ ಗಹಿತೋ।
358.Nidānādīni mahānidānasuttavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.95) vuttatthāneva. Piyānaṃ attano pariggahabhūtānaṃ sattasaṅkhārānaṃ parehi sādhāraṇabhāvāsahanavasena, nigūhanavasena ca pavattanato piyasattasaṅkhāranidānaṃ macchariyaṃ, appiyānaṃ pariggahabhūtānaṃ sattānaṃ, saṅkhārānañca asahanavasena pavattiyā appiyasattasaṅkhāranidānā issā. Yañhi kiñci appiyasambandhaṃ bhaddakampi taṃ kodhanassa appiyamevāti. Ubhayanti macchariyaṃ, issā cāti ubhayaṃ. Ubhayanidānanti piyanidānañceva appiyanidānañca. Piyāti iṭṭhā. Keḷāyitāti dhanāyitā. Mamāyitāti mamattaṃ katvā pariggahitā. Issaṃ karotīti ‘‘kiṃ imassa iminā’’ti tassa piyasattalābhāsahanavasena ussūyati, tameva piyasattaṃ yācito. Aho vatassāti sādhu vata assa. ‘‘Imassa puggalassa evarūpaṃ piyavatthu na bhaveyyā’’ti issaṃ karoti usūyaṃ uppādeti. Mamāyantāti keḷāyantā. Appiyeti appiye satte tesaṃ satāpato. Assāti puggalassa, yena te laddhā. Teti sattasaṅkhārā, sacepi amanāpā honti appiyehi samudāgatattā. Viparītavuttitāyāti ayāthāvagāhitāya. Ko añño evarūpassa lābhīti tena attānaṃ sambhāvento issaṃ vā karoti. Aññassa tādisaṃ uppajjamānampi ‘‘aho vatassa evarūpaṃ na bhaveyyā’’ti issaṃ vā karoti, ayañca nayo heṭṭhā vuttanayattā na gahito.
ವತ್ಥುಕಾಮಾನಂ ಪರಿಯೇಸನವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಛನ್ದೋ ಪರಿಯೇಸನಛನ್ದೋ। ಪಟಿಲಾಭಪಚ್ಚಯೋ ಛನ್ದೋ ಪಟಿಲಾಭಛನ್ದೋ। ಪರಿಭುಞ್ಜನವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಛನ್ದೋ ಪರಿಭೋಗಛನ್ದೋ। ಪಟಿಲದ್ಧಾನಂ ಸನ್ನಿಧಾಪನವಸೇನ, ಸಙ್ಗೋಪನವಸೇನ ಚ ಪವತ್ತೋ ಛನ್ದೋ ಸನ್ನಿಧಿಛನ್ದೋ। ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಮೇವ ಪಯೋಜನಂ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಛನ್ದೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಛನ್ದೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕತಮೋ’’ತಿಆದಿ।
Vatthukāmānaṃ pariyesanavasena pavatto chando pariyesanachando. Paṭilābhapaccayo chando paṭilābhachando. Paribhuñjanavasena pavatto chando paribhogachando. Paṭiladdhānaṃ sannidhāpanavasena, saṅgopanavasena ca pavatto chando sannidhichando. Diṭṭhadhammikameva payojanaṃ cintetvā vissajjanavasena pavatto chando vissajjanachando. Tenāha ‘‘katamo’’tiādi.
ಅಯಂ ಪಞ್ಚವಿಧೋಪಿ ಅತ್ಥತೋ ತಣ್ಹಾಯನಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ತಣ್ಹಾಮತ್ತಮೇವಾ’’ತಿ।
Ayaṃ pañcavidhopi atthato taṇhāyanamevāti āha ‘‘taṇhāmattamevā’’ti.
ಏವಂ ವುತ್ತೋ ‘‘ಲಾಭಂ ಪಟಿಚ್ಚ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ’’ತಿ ಏವಂ ಮಹಾನಿದಾನಸುತ್ತೇ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೦೩) ವುತ್ತೋ ವಿನಿಚ್ಛಯವಿತಕ್ಕೋ ವಿತಕ್ಕೋ ನಾಮ, ನ ಯೋ ಕೋಚಿ ವಿತಕ್ಕೋ। ಇದಾನಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ ವಿನಿಚ್ಛಯವಿತಕ್ಕಂ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರನಯೇನ ನೀಹರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವಿನಿಚ್ಛಯೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಟ್ಠಸತನ್ತಿ ಅಟ್ಠಾಧಿಕಂ ಸತಂ, ತಞ್ಚ ಖೋ ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನಂ ಸತಂ, ನ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಣ್ಹಾವಿನಿಚ್ಛಯೋ ನಾಮ ತಣ್ಹಾಯ ವಸೇನ ವಕ್ಖಮಾನನಯೇನ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ವಿನಿಚ್ಛಿನನತೋ। ದಿಟ್ಠಿದಸ್ಸನವಸೇನ ‘‘ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚಂ, ಮೋಘಂ ಅಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ವಿನಿಚ್ಛಿನನತೋ ದಿಟ್ಠಿವಿನಿಚ್ಛಯೋ ನಾಮ। ಇಟ್ಠಂ ಪಣೀತಂ, ಅನಿಟ್ಠಂ ಅಪ್ಪಣೀತಂ, ಪಿಯಾಯಿತಬ್ಬಂ ಪಿಯಂ, ಅಪ್ಪಿಯಾಯಿತಬ್ಬಂ ಅಪ್ಪಿಯಂ, ತೇಸಂ ವವತ್ಥಾನಂ ತಣ್ಹಾವಸೇನ ನ ಹೋತಿ। ತಣ್ಹಾವಸೇನ ಹಿ ಏಕಚ್ಚೋ ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ಥುಂ ಪಣೀತಂ ಮಞ್ಞತಿ, ಏಕಚ್ಚೋ ಹೀನಂ, ಏಕಚ್ಚೋ ಪಿಯಾಯತಿ, ಏಕಚ್ಚೋ ನಪ್ಪಿಯಾಯತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ತದೇವ ಹೀ’’ತಿಆದಿ । ‘‘ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಇದಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಛನ್ದೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಚೇವ ವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯದಾನವಸೇನ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತಮ್ಪಿ ಹಿ ತಣ್ಹಾಛನ್ದಹೇತುಕನ್ತಿ।
Evaṃ vutto ‘‘lābhaṃ paṭicca vinicchayo’’ti evaṃ mahānidānasutte (dī. ni. 2.103) vutto vinicchayavitakko vitakko nāma, na yo koci vitakko. Idāni yathāvuttaṃ vinicchayavitakkaṃ atthuddhāranayena nīharitvā dassetuṃ ‘‘vinicchayo’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhasatanti aṭṭhādhikaṃ sataṃ, tañca kho taṇhāvicaritānaṃ sataṃ, na yassa kassacīti dassetuṃ ‘‘taṇhāvicarita’’nti vuttaṃ. Taṇhāvinicchayo nāma taṇhāya vasena vakkhamānanayena ārammaṇassa vinicchinanato. Diṭṭhidassanavasena ‘‘idameva saccaṃ, moghaṃ añña’’nti vinicchinanato diṭṭhivinicchayo nāma. Iṭṭhaṃ paṇītaṃ, aniṭṭhaṃ appaṇītaṃ, piyāyitabbaṃ piyaṃ, appiyāyitabbaṃ appiyaṃ, tesaṃ vavatthānaṃ taṇhāvasena na hoti. Taṇhāvasena hi ekacco kiñci vatthuṃ paṇītaṃ maññati, ekacco hīnaṃ, ekacco piyāyati, ekacco nappiyāyati. Tenāha ‘‘tadeva hī’’tiādi . ‘‘Dassāmī’’ti idaṃ vissajjanachande vuttanayena ceva vaṭṭūpanissayadānavasena ca veditabbaṃ. Tampi hi taṇhāchandahetukanti.
ಯತ್ಥ ಸಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಂ ಸನ್ತಾನಂ ಸಂಸಾರೇ ಪಪಞ್ಚೇನ್ತಿ ವಿತ್ಥಾರಯನ್ತೀತಿ ಪಪಞ್ಚಾ। ಯಸ್ಸ ಚ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತಂ ‘‘ರತ್ತೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಸತ್ತೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವಿಟ್ಠೋ’’ತಿ ವಾ ಪಪಞ್ಚೇನ್ತಿ ಬ್ಯಞ್ಜೇನ್ತೀತಿ ಪಪಞ್ಚಾ। ಯಸ್ಮಾ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಯೋ ಅಧಿಮತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನಾ ತಂಸಮಙ್ಗೀಪುಗ್ಗಲಂ ಪಮತ್ತಾಕಾರಂ ಪಾಪೇನ್ತಿ, ಮಾನೋ ಪನ ಜಾತಿಮದಾದಿ ವಸೇನ ಮತ್ತಾಕಾರಮ್ಪಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಮತ್ತಪಮತ್ತಾಕಾರಪಾಪನಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಙ್ಖಾ ವುಚ್ಚತಿ ಕೋಟ್ಠಾಸೋ ಭಾಗಸೋ ಸಙ್ಖಾಯತಿ ಉಪಟ್ಠಾತೀತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪಪಞ್ಚಸಞ್ಞಾ ತಂತಂದ್ವಾರವಸೇನ, ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಚ ಭಾಗಸೋ ವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಕೇವಲಾ, ತಸ್ಮಾ ಪಪಞ್ಚಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾನಿದಾನೋ ವಿತಕ್ಕೋ ವುತ್ತೋ, ಪಪಞ್ಚಸಞ್ಞಾನಂ ವಾ ಅನೇಕಭೇದಭಿನ್ನತ್ತಾ ತಂಸಮುದಾಯೋ ‘‘ಪಪಞ್ಚಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ಪಪಞ್ಚಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾಗ್ಗಹಣೇನ ಚ ಅನವಸೇಸೋ ದುಕ್ಖಸಮುದಯೋ ವುತ್ತೋ ತಂತಂ ನಿಮಿತ್ತತ್ತಾ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸಾತಿ।
Yattha sayaṃ uppajjanti, taṃ santānaṃ saṃsāre papañcenti vitthārayantīti papañcā. Yassa ca uppannā, taṃ ‘‘ratto’’ti vā ‘‘satto’’ti vā ‘‘micchābhiniviṭṭho’’ti vā papañcenti byañjentīti papañcā. Yasmā taṇhādiṭṭhiyo adhimattā hutvā pavattamānā taṃsamaṅgīpuggalaṃ pamattākāraṃ pāpenti, māno pana jātimadādi vasena mattākārampi, tasmā ‘‘mattapamattākārapāpanaṭṭhenā’’ti vuttaṃ. Saṅkhā vuccati koṭṭhāso bhāgaso saṅkhāyati upaṭṭhātīti. Yasmā papañcasaññā taṃtaṃdvāravasena, ārammaṇavasena ca bhāgaso vitakkassa paccayā honti, na kevalā, tasmā papañcasaññāsaṅkhānidāno vitakko vutto, papañcasaññānaṃ vā anekabhedabhinnattā taṃsamudāyo ‘‘papañcasaññāsaṅkhā’’ti vutto. Papañcasaññāsaṅkhāggahaṇena ca anavaseso dukkhasamudayo vutto taṃtaṃ nimittattā vaṭṭadukkhassāti.
ಯೋ ನಿರೋಧೋ ವೂಪಸಮೋತಿ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಮಾಹ। ತಸ್ಸ ಸಾರುಪ್ಪನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಪಪಞ್ಚಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾಯ ನಿರೋಧಸ್ಸ ವೂಪಸಮಸ್ಸ ಅಧಿಗಮುಪಾಯತಾಯ ಸಾರುಪ್ಪಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ, ಏತೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವದತಿ। ತತ್ಥ ಯಥಾವುತ್ತನಿರೋಧೇ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಗಚ್ಛತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ತತ್ಥಗಾಮಿನೀ, ಏತೇನ ಮಗ್ಗಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಹ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಮಗ್ಗಂ ಪುಚ್ಛತೀ’’ತಿ।
Yo nirodho vūpasamoti nirodhasaccamāha. Tassa sāruppanti tassa papañcasaññāsaṅkhāya nirodhassa vūpasamassa adhigamupāyatāya sāruppaṃ anucchavikaṃ, etena vipassanaṃ vadati. Tattha yathāvuttanirodhe ārammaṇakaraṇavasena gacchati pavattatīti tatthagāminī, etena maggaṃ. Tenāha ‘‘saha vipassanāya maggaṃ pucchatī’’ti.
ವೇದನಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಣ್ಣನಾ
Vedanākammaṭṭhānavaṇṇanā
೩೫೯. ಪುಚ್ಛಿತಮೇವ ಕಥಿತಂ। ಯಸ್ಮಾ ಸಕ್ಕೇನ ದೇವಾನಂ ಇನ್ದೇನ ಪಪಞ್ಚಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಪಟಿಪದಾ ಪುಚ್ಛಿತಾವ, ಭಗವಾ ಚ ತದಧಿಗಮುಪಾಯಂ ಅರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ತಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ವೇದನಾಮುಖೇನ ಕಥೇನ್ತೋ ತಿಸ್ಸೋ ವೇದನಾ ಆರಭಿ, ಇತಿ ಪುಚ್ಛಿತಮೇವ ಕಥೇನ್ತೇನ ಪುಚ್ಛಾನುಸನ್ಧಿವಸೇನ ಸಾನುಸನ್ಧಿಮೇವ ಚ ಕಥಿತಂ। ನ ಹಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅನನುಸನ್ಧಿಕಾ ಕಥಾ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ। ಇದಾನಿಸ್ಸ ವೇದನಾಮುಖೇನ ಅರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸೇವ ಕಥನೇ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ದೇವತಾನಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಕರಜಕಾಯಸ್ಸ ಸುಖುಮತಾವಚನೇನೇವ ಅಚ್ಚನ್ತಮುದುಸುಖುಮಾಲಭಾವಾಪಿ ವುತ್ತಾ ಏವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಕಮ್ಮಜನ್ತಿ ಕಮ್ಮಜತೇಜಂ। ತಸ್ಸ ಬಲವಭಾವೋ ಉಳಾರಪುಞ್ಞಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ, ಅತಿವಿಯ ಗರುಮಧುರಸಿನಿದ್ಧಸುದ್ಧಾಹಾರಜೀರಣತೋ ಚ। ಏಕಾಹಾರಮ್ಪೀತಿ ಏಕಾಹಾರವಾರಮ್ಪಿ। ‘‘ವಿಲೀಯನ್ತೀ’’ತಿ ಏತೇನ ಕರಜಕಾಯಸ್ಸ ಮನ್ದತಾಯ ಕಮ್ಮಜತೇಜಸ್ಸ ಬಲವಭಾವೇನ ಆಹಾರವೇಲಾತಿಕ್ಕಮೇನ ನೇಸಂ ಬಲವತೀ ದುಕ್ಖವೇದನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಸುಪಾಕಟಾ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಞ್ಚೇತಂ , ಸುಖವೇದನಾಪಿ ಪನ ನೇಸಂ ಉಳಾರಪಣೀತೇಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಉಪರೂಪರಿ ಅನಿಗ್ಗಹಣವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಾ ಸುಪಾಕಟಾ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿಯೇವ। ಉಪೇಕ್ಖಾಪಿ ತೇಸಂ ಕದಾಚಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಸನ್ತಪಣೀತರೂಪಾ ಏವ ಇಟ್ಠಮಜ್ಝತ್ತೇ ಏವ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತನತೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ।
359.Pucchitameva kathitaṃ. Yasmā sakkena devānaṃ indena papañcasaññāsaṅkhānirodhagāminipaṭipadā pucchitāva, bhagavā ca tadadhigamupāyaṃ arūpakammaṭṭhānaṃ tassa ajjhāsayavasena vedanāmukhena kathento tisso vedanā ārabhi, iti pucchitameva kathentena pucchānusandhivasena sānusandhimeva ca kathitaṃ. Na hi buddhānaṃ ananusandhikā kathā nāma atthi. Idānissa vedanāmukhena arūpakammaṭṭhānasseva kathane kāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘devatānañhī’’tiādi vuttaṃ. Karajakāyassa sukhumatāvacaneneva accantamudusukhumālabhāvāpi vuttā evāti daṭṭhabbaṃ. Kammajanti kammajatejaṃ. Tassa balavabhāvo uḷārapuññakammanibbattattā, ativiya garumadhurasiniddhasuddhāhārajīraṇato ca. Ekāhārampīti ekāhāravārampi. ‘‘Vilīyantī’’ti etena karajakāyassa mandatāya kammajatejassa balavabhāvena āhāravelātikkamena nesaṃ balavatī dukkhavedanā uppajjamānā supākaṭā hotīti dasseti. Nidassanamattañcetaṃ , sukhavedanāpi pana nesaṃ uḷārapaṇītesu ārammaṇesu uparūpari aniggahaṇavasena pavattamānā supākaṭā hutvā upaṭṭhātiyeva. Upekkhāpi tesaṃ kadāci uppajjamānā santapaṇītarūpā eva iṭṭhamajjhatte eva ārammaṇe pavattanato. Tenevāha ‘‘tasmā’’tiādi.
ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನನ್ತಿ ರೂಪಪರಿಗ್ಗಹಂ, ರೂಪಮುಖೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿನಿವೇಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ತತ್ಥ ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇನ ಸಮಥಾಭಿನಿವೇಸೋಪಿ ಸಙ್ಗಯ್ಹತಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿನಿವೇಸೋ ಪನ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ರೂಪಪರಿಗ್ಗಹೋ ಅರೂಪಪರಿಗ್ಗಹೋತಿಪಿ ಏತದೇವ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಚತುಧಾತುವವತ್ಥಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಚತುಧಾತುವವತ್ಥಾನಂ ವಿತ್ಥಾರೇನ್ತೋ ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾವ ಕಥೇತಿ ‘‘ಏವಂ ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ಸುಟ್ಠು ವಿಭೂತಂ ಪಾಕಟಂ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತೀ’’ತಿ। ‘‘ಏತೇನ ಇಧಾಪಿ ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಏಕದೇಸೇನ ವಿಭಾವಿತಮೇವಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ।
Rūpakammaṭṭhānanti rūpapariggahaṃ, rūpamukhena vipassanābhinivesanti attho. Arūpakammaṭṭhānanti etthāpi eseva nayo. Tattha rūpakammaṭṭhānena samathābhinivesopi saṅgayhati, vipassanābhiniveso pana idhādhippetoti dassento ‘‘rūpapariggaho arūpapariggahotipi etadeva vuccatī’’ti āha. Catudhātuvavatthānanti ettha yebhuyyena catudhātuvavatthānaṃ vitthārento rūpakammaṭṭhānaṃ kathetīti adhippāyo. Rūpakammaṭṭhānaṃ dassetvāva katheti ‘‘evaṃ rūpakammaṭṭhānaṃ vuccamānaṃ suṭṭhu vibhūtaṃ pākaṭaṃ hutvā upaṭṭhātī’’ti. ‘‘Etena idhāpi rūpakammaṭṭhānaṃ ekadesena vibhāvitamevā’’ti vadanti.
ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ವೇದನಾವಸೇನ ಅರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಆಗತಂ, ತದಞ್ಞಧಮ್ಮವಸೇನಪಿ ಅರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಲಬ್ಭತೀತಿ ತಂ ವಿಭಾಗೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಿವಿಧೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಅಭಿನಿವೇಸೋತಿ ಅನುಪ್ಪವೇಸೋ, ಆರಮ್ಭೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆರಮ್ಭೇ ಏವ ಹಿ ಅಯಂ ವಿಭಾಗೋ, ಸಮ್ಮಸನಂ ಪನ ಅನವಸೇಸತೋವ ಧಮ್ಮೇ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪವತ್ತತೀತಿ। ‘‘ಪರಿಗ್ಗಹಿತೇ ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ’’ತಿ ಇದಂ ರೂಪಮುಖೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿನಿವೇಸಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ಅರೂಪಮುಖೇನ ಪನ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿನಿವೇಸೋ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಸಮಥಯಾನಿಕಸ್ಸ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ, ಸೋ ಚ ಪಠಮಂ ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ತತೋ ಪರಂ ಸೇಸಧಮ್ಮೇ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಪಠಮಾಭಿನಿಪಾತೋತಿ ಸಬ್ಬೇ ಚೇತಸಿಕಾ ಚಿತ್ತಾಯತ್ತಾ ಚಿತ್ತಕಿರಿಯಾಭಾವೇನ ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ ಫಸ್ಸೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಠಮಾಭಿನಿಪಾತೋ ವುತ್ತೋ। ತಂ ಆರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಯಥಾಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸಞ್ಞಿತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ। ಉಪ್ಪನ್ನಫಸ್ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ, ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕರಾಸಿ ವಾ ಆರಮ್ಮಣೇನ ಫುಟ್ಠೋ ಫಸ್ಸಸಹಜಾತಾಯ ವೇದನಾಯ ತಂಸಮಕಾಲಮೇವ ವೇದೇತಿ, ಫಸ್ಸೋ ಪನ ಓಭಾಸಸ್ಸ ವಿಯ ಪದೀಪೋ ವೇದನಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸೋ ಹೋತೀತಿ ಪುರಿಮಕಾಲೋ ವಿಯ ವುಚ್ಚತಿ, ಯಾ ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಾಭಿನಿರೋಪನಲಕ್ಖಣತಾ ವುಚ್ಚತಿ। ಫುಸನ್ತೋತಿ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಫುಸನಾಕಾರೇನ। ಅಯಞ್ಹಿ ಅರೂಪಧಮ್ಮತ್ತಾ ಏಕದೇಸೇನ ಅನಲ್ಲೀಯಮಾನೋಪಿ ರೂಪಂ ವಿಯ ಚಕ್ಖುಂ, ಸದ್ದೋ ವಿಯ ಚ ಸೋತಂ, ಚಿತ್ತಂ, ಆರಮ್ಮಣಞ್ಚ ಫುಸನ್ತೋ ವಿಯ, ಸಙ್ಘಟ್ಟೇನ್ತೋ ವಿಯ ಚ ಪವತ್ತತೀತಿ। ತಥಾ ಹೇಸ ‘‘ಸಙ್ಘಟ್ಟನರಸೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।
Kāmañcettha vedanāvasena arūpakammaṭṭhānaṃ āgataṃ, tadaññadhammavasenapi arūpakammaṭṭhānaṃ labbhatīti taṃ vibhāgena dassetuṃ ‘‘tividho hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha abhinivesoti anuppaveso, ārambhoti attho. Ārambhe eva hi ayaṃ vibhāgo, sammasanaṃ pana anavasesatova dhamme pariggahetvā pavattatīti. ‘‘Pariggahite rūpakammaṭṭhāne’’ti idaṃ rūpamukhena vipassanābhinivesaṃ sandhāya vuttaṃ, arūpamukhena pana vipassanābhiniveso yebhuyyena samathayānikassa icchitabbo, so ca paṭhamaṃ jhānaṅgāni pariggahetvā tato paraṃ sesadhamme pariggaṇhāti. Paṭhamābhinipātoti sabbe cetasikā cittāyattā cittakiriyābhāvena vuccantīti phasso cittassa paṭhamābhinipāto vutto. Taṃ ārammaṇanti yathāpariggahitaṃ rūpakammaṭṭhānasaññitaṃ ārammaṇaṃ. Uppannaphasso puggalo, cittacetasikarāsi vā ārammaṇena phuṭṭho phassasahajātāya vedanāya taṃsamakālameva vedeti, phasso pana obhāsassa viya padīpo vedanādīnaṃ paccayaviseso hotīti purimakālo viya vuccati, yā tassa ārammaṇābhiniropanalakkhaṇatā vuccati. Phusantoti ārammaṇassa phusanākārena. Ayañhi arūpadhammattā ekadesena anallīyamānopi rūpaṃ viya cakkhuṃ, saddo viya ca sotaṃ, cittaṃ, ārammaṇañca phusanto viya, saṅghaṭṭento viya ca pavattatīti. Tathā hesa ‘‘saṅghaṭṭanaraso’’ti vuccati.
ಆರಮ್ಮಣಂ ಅನುಭವನ್ತೀತಿ ಇಸ್ಸರವತಾಯ ವಿಸವಿತಾಯ ಸಾಮಿಭಾವೇನ ಆರಮ್ಮಣರಸಂ ಸಂವೇದೇನ್ತೀ। ಫಸ್ಸಾದೀನಞ್ಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಏಕದೇಸೇನೇವ ಪವತ್ತಿ ಫುಸನಾದಿಮತ್ತಭಾವತೋ, ವೇದನಾಯ ಪನ ಇಟ್ಠಾಕಾರಸಮ್ಭೋಗಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತನತೋ ಆರಮ್ಮಣೇ ನಿಪ್ಪದೇಸತೋ ಪವತ್ತಿ। ಫುಸನಾದಿಭಾವೇನ ಹಿ ಆರಮ್ಮಣಗ್ಗಹಣಂ ಏಕದೇಸಾನುಭವನಂ, ವೇದಯಿತಭಾವೇನ ಗಹಣಂ ಯಥಾಕಾಮಂ ಸಬ್ಬಾನುಭವನಂ, ಏವಂಸಭಾವಾನೇವ ತಾನಿ ಗಹಣಾನೀತಿ ನ ವೇದನಾಯ ವಿಯ ಫಸ್ಸಾದೀನಮ್ಪಿ ಯಥಾ ಸಕಕಿಚ್ಚಕರಣೇನ ಸಾಮಿಭಾವಾನುಭವನಂ ಚೋದೇತಬ್ಬಂ। ವಿಜಾನನ್ತನ್ತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನವಸೇನ ವಿಸೇಸತೋ ಜಾನನ್ತಂ। ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಹಿ ಮಿನಿತಬ್ಬವತ್ಥುಂ ನಾಳಿಯಾ ಮಿನನ್ತೋ ಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಆರಮ್ಮಣಂ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜ ವಿಭಾವೇನ್ತಂ ಪವತ್ತತಿ, ನ ಸಞ್ಞಾ ವಿಯ ಸಞ್ಜಾನನಮತ್ತಂ ಹುತ್ವಾ। ತಥಾ ಹಿ ಅನೇನ ಕದಾಚಿ ಲಕ್ಖಣತ್ತಯವಿಭಾವನಾಪಿ ಹೋತಿ, ಇಮೇಸಂ ಪನ ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪಾಕಟಭಾವೋ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸಸಿದ್ಧಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗಸ್ಸ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Ārammaṇaṃ anubhavantīti issaravatāya visavitāya sāmibhāvena ārammaṇarasaṃ saṃvedentī. Phassādīnañhi sampayuttadhammānaṃ ārammaṇe ekadeseneva pavatti phusanādimattabhāvato, vedanāya pana iṭṭhākārasambhogādivasena pavattanato ārammaṇe nippadesato pavatti. Phusanādibhāvena hi ārammaṇaggahaṇaṃ ekadesānubhavanaṃ, vedayitabhāvena gahaṇaṃ yathākāmaṃ sabbānubhavanaṃ, evaṃsabhāvāneva tāni gahaṇānīti na vedanāya viya phassādīnampi yathā sakakiccakaraṇena sāmibhāvānubhavanaṃ codetabbaṃ. Vijānantanti paricchindanavasena visesato jānantaṃ. Viññāṇañhi minitabbavatthuṃ nāḷiyā minanto puriso viya ārammaṇaṃ paricchijja vibhāventaṃ pavattati, na saññā viya sañjānanamattaṃ hutvā. Tathā hi anena kadāci lakkhaṇattayavibhāvanāpi hoti, imesaṃ pana phassādīnaṃ tassa tassa pākaṭabhāvo paccayavisesasiddhassa pubbabhāgassa vasena veditabbo.
ಏವಂ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸೇವ ಪಾಕಟಭಾವೇಪಿ ‘‘ಸಬ್ಬಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೪೬; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೩), ‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಚ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಭಿಜಾನ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೨೭) ಚ ಏವಮಾದಿ ವಚನತೋ ಸಬ್ಬೇ ಸಮ್ಮಸನುಪಗಾ ಧಮ್ಮಾ ಪರಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತತ್ಥ ಯಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಮಕೇಯೇವಾತಿ ಅವಧಾರಣಂ ತದನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ತಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಗಹಿತತ್ತಾ ಚತುನ್ನಂ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾನಂ। ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಮಕಗ್ಗಹಣಞ್ಹಿ ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಸಬ್ಬಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸಾಧಾರಣಭಾವತೋ । ತತ್ಥ ಚ ಫಸ್ಸಚೇತನಾಗ್ಗಹಣೇನ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹೋ ಚೇತನಪ್ಪಧಾನತ್ತಾ ತೇಸಂ। ತಥಾ ಹಿ ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯೇ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧವಿಭಙ್ಗೇ ‘‘ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾ ಚೇತನಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ॰ ೨೧) ಚೇತನಾವ ವಿಭತ್ತಾ, ಇತರೇ ಪನ ಖನ್ಧಾ ಸರೂಪೇನೇವ ಗಹಿತಾ।
Evaṃ tassa tasseva pākaṭabhāvepi ‘‘sabbaṃ, bhikkhave, abhiññeyya’’nti (saṃ. ni. 4.46; paṭi. ma. 1.3), ‘‘sabbañca kho, bhikkhave, abhijāna’’nti (saṃ. ni. 4.27) ca evamādi vacanato sabbe sammasanupagā dhammā pariggahetabbāti dassento ‘‘tattha yassā’’tiādimāha. Tattha phassapañcamakeyevāti avadhāraṇaṃ tadantogadhattā taggahaṇeneva gahitattā catunnaṃ arūpakkhandhānaṃ. Phassapañcamakaggahaṇañhi tassa sabbassa sabbacittuppādasādhāraṇabhāvato . Tattha ca phassacetanāggahaṇena sabbasaṅkhārakkhandhadhammasaṅgaho cetanappadhānattā tesaṃ. Tathā hi suttantabhājanīye saṅkhārakkhandhavibhaṅge ‘‘cakkhusamphassajā cetanā’’tiādinā (vibha. 21) cetanāva vibhattā, itare pana khandhā sarūpeneva gahitā.
ವತ್ಥುನಿಸ್ಸಿತಾತಿ ಏತ್ಥ ವತ್ಥು-ಸದ್ದೋ ಕರಜಕಾಯವಿಸಯೋ, ನ ಛಬ್ಬತ್ಥುವಿಸಯೋತಿ। ಕಥಮಿದಂ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಕತ್ಥ ಪನ ವುತ್ತಂ? ಸಾಮಞ್ಞಫಲಸುತ್ತೇ। ಸೋತಿ ಕರಜಕಾಯೋ। ‘‘ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧವಿನಿಮುತ್ತಂ ನಾಮರೂಪಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಇದಂ ಅಧಿಕಾರವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಅಞ್ಞಥಾ ಹಿ ಖನ್ಧವಿನಿಮುತ್ತಮ್ಪಿ ನಾಮಂ ಅತ್ಥೇವಾತಿ। ಅವಿಜ್ಜಾದಿಹೇತುಕಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾತಣ್ಹುಪಾದಾನಾದಿಹೇತುಕಾ। ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾತಿ ಸಮ್ಮಸನ್ತೋ ವಿಚರತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಬಲವವಿಪಸ್ಸನಂ ವತ್ವಾ ಪುನ ತಸ್ಸ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪನಂ, ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಞ್ಚ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
Vatthunissitāti ettha vatthu-saddo karajakāyavisayo, na chabbatthuvisayoti. Kathamidaṃ viññāyatīti āha ‘‘yaṃ sandhāya vutta’’nti. Kattha pana vuttaṃ? Sāmaññaphalasutte. Soti karajakāyo. ‘‘Pañcakkhandhavinimuttaṃ nāmarūpaṃ natthī’’ti idaṃ adhikāravasena vuttaṃ. Aññathā hi khandhavinimuttampi nāmaṃ atthevāti. Avijjādihetukāti avijjātaṇhupādānādihetukā. ‘‘Vipassanāpaṭipāṭiyā aniccaṃ dukkhaṃ anattāti sammasanto vicaratī’’ti iminā balavavipassanaṃ vatvā puna tassa ussukkāpanaṃ, visesādhigamañca dassento ‘‘so’’tiādimāha.
ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಕ್ಕಪಞ್ಹಸುತ್ತೇ। ವೇದನಾವಸೇನ ಚೇತ್ಥ ಅರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಕಥನೇ ಕಾರಣಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಮೇವ । ಯಥಾವುತ್ತೇಸು ಚ ತೀಸು ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾಭಿನಿವೇಸೇಸು ವೇದನಾವಸೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾಭಿನಿವೇಸೋ ಸುಕರೋ ವೇದನಾನಂ ವಿಭೂತಭಾವತೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಫಸ್ಸವಸೇನ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ನ ಪಾಕಟಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಸಕ್ಕಪಮುಖಾನಂ ತೇಸಂ ದೇವಾನಂ ಯಥಾ ವೇದನಾ ವಿಭೂತಾ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ನ ಏವಂ ಇತರದ್ವಯನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ವೇದನಾಯ ಏವ ಚ ನೇಸಂ ವಿಭೂತಭಾವೋ ವೇದನಾಮುಖೇನೇವೇತ್ಥ ಭಗವತಾ ದೇಸನಾಯ ಆರದ್ಧತ್ತಾ। ‘‘ವೇದನಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಾಕಟತಾಯಾ’’ತಿ ಇದಂ ಸುಖದುಕ್ಖವೇದನಾನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ತಾಸಞ್ಹಿ ಪವತ್ತಿ ಓಳಾರಿಕಾ, ನ ಇತರಾಯ। ತದುಭಯಗ್ಗಹಣಮುಖೇನ ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬತ್ತಾ ಇತರಾಯಪಿ ಪವತ್ತಿ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಪಾಕಟಾ ಏವಾತಿ ಸುಖದುಕ್ಖವೇದನಾನಞ್ಹೀ’’ತಿ ವಿಸೇಸಗ್ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ‘‘ಯದಾ ಸುಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿ ಸುಖವೇದನಾಯ ಪಾಕಟಭಾವವಿಭಾವನಂ, ತಯಿದಂ ಅಸಮಾಹಿತಭೂಮಿವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತತ್ಥ ‘‘ಸಕಲಂ ಸರೀರಂ ಖೋ ಭನ್ತೇ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಕಾಮಂ ಪವತ್ತಿಓಳಾರಿಕತಾಯ ಅವೂಪಸನ್ತಸಭಾವಮೇತಂ ಸುಖಂ, ಸಾತಲಕ್ಖಣತಾಯ ಪನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ, ನಿಸ್ಸಯಞ್ಚ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಮೇವ ಪವತ್ತತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಯದಾ ದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Idhāti imasmiṃ sakkapañhasutte. Vedanāvasena cettha arūpakammaṭṭhānakathane kāraṇaṃ heṭṭhā vuttanayameva . Yathāvuttesu ca tīsu kammaṭṭhānābhinivesesu vedanāvasena kammaṭṭhānābhiniveso sukaro vedanānaṃ vibhūtabhāvatoti dassetuṃ ‘‘phassavasena hī’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Na pākaṭaṃ hotī’’ti idaṃ sakkapamukhānaṃ tesaṃ devānaṃ yathā vedanā vibhūtā hutvā upaṭṭhāti, na evaṃ itaradvayanti katvā vuttaṃ. Vedanāya eva ca nesaṃ vibhūtabhāvo vedanāmukhenevettha bhagavatā desanāya āraddhattā. ‘‘Vedanānaṃ uppattiyā pākaṭatāyā’’ti idaṃ sukhadukkhavedanānaṃ vasena vuttaṃ. Tāsañhi pavatti oḷārikā, na itarāya. Tadubhayaggahaṇamukhena vā gahetabbattā itarāyapi pavatti viññūnaṃ pākaṭā evāti sukhadukkhavedanānañhī’’ti visesaggahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. ‘‘Yadā sukhaṃ uppajjatī’’tiādi sukhavedanāya pākaṭabhāvavibhāvanaṃ, tayidaṃ asamāhitabhūmivasena veditabbaṃ. Tattha ‘‘sakalaṃ sarīraṃ kho bhante’’ntiādinā kāmaṃ pavattioḷārikatāya avūpasantasabhāvametaṃ sukhaṃ, sātalakkhaṇatāya pana sampayuttadhamme, nissayañca anuggaṇhantameva pavattatīti dasseti. ‘‘Yadā dukkhaṃ uppajjatī’’tiādīsu vuttavipariyāyena attho veditabbo.
ದುದ್ದೀಪನಾತಿ ಞಾಣೇನ ದೀಪೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಾ, ದುಬ್ಬಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅನ್ಧಕಾರಾ ಅಭಿಭೂತಾ’’ತಿ। ಅನ್ಧಕಾರಾತಿ ಅನ್ಧಕಾರಗತಸದಿಸೀ, ಜಾನಿತುಕಾಮೇ ಚ ಅನ್ಧಕಾರಿನೀ। ಪುಬ್ಬಾಪರಂ ಸಮಂ ಸುಕರೇ ಸುಪಲಕ್ಖಿತಮಗ್ಗವಸೇನ ಪಾಸಾಣತಲೇ ಮಿಗಗತಮಗ್ಗೋ ವಿಯ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇಸು ಸುಖದುಕ್ಖಾನುಭವನೇಹಿ ಮಜ್ಝತ್ತಾರಮ್ಮಣೇಸು ಅನುಮಿನಿತಬ್ಬತಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಾ ಸುಖದುಕ್ಖಾನಂ…ಪೇ॰… ಪಾಕಟಾ ಹೋತೀ’’ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಥಾ’’ತಿಆದಿ। ನಯತೋ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥಾಯಂ ನಯೋ – ಯಸ್ಮಾ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠವಿಸಯಾಯ ಆರಮ್ಮಣೂಪಲದ್ಧಿಯಾ ಅನುಭವನತೋ ನಿಟ್ಠಾಮಜ್ಝತ್ತವಿಸಯಾ ಚ ಉಪಲದ್ಧಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ತಾಯ ನಿರನುಭವನಾಯ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಯಂ ತತ್ಥಾನುಭವನಂ, ಸಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ। ತಥಾ ಅನುಪಲಬ್ಭಮಾನಂ ರೂಪಾದಿಅನುಭುಯ್ಯಮಾನಂ ದಿಟ್ಠಂ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ಯೋ ಪನ ಮಜ್ಝತ್ತಾರಮ್ಮಣಂ ತಬ್ಬಿಸಯಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣಪ್ಪವತ್ತಿಯಂ, ತಸ್ಮಾ ಅನನುಭುಯ್ಯಮಾನೇನ ತೇನ ನ ಭವಿತಬ್ಬಂ। ಸಕ್ಕಾ ಹಿ ವತ್ತುಂ ಅನುಭವಮಾನಾ ಮಜ್ಝತ್ತವಿಸಯುಪಲದ್ಧಿ ಉಪಲದ್ಧಿಭಾವತೋ। ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠವಿಸಯುಪಲದ್ಧಿವಿಸಯಂ ಪನ ನಿರನುಭವನಂ ತಂ ಅನುಪಲದ್ಧಿಸಭಾವಮೇವ ದಿಟ್ಠಂ, ತಂ ಯಥಾರೂಪನ್ತಿ। ನಿವತ್ತೇತ್ವಾತಿ ನೀಹರಿತ್ವಾ, ‘‘ಸೋಮನಸ್ಸಂಪಾಹ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸಮಾನಜಾತಿಯಮ್ಪಿ ಭಿನ್ದನ್ತೋ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅರೂಪಧಮ್ಮೇಹಿ ವಿವೇಚೇತ್ವಾ ಅಸಂಸಟ್ಠಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Duddīpanāti ñāṇena dīpetuṃ asakkuṇeyyā, dubbiññeyyāti attho. Tenāha ‘‘andhakārā abhibhūtā’’ti. Andhakārāti andhakāragatasadisī, jānitukāme ca andhakārinī. Pubbāparaṃ samaṃ sukare supalakkhitamaggavasena pāsāṇatale migagatamaggo viya iṭṭhāniṭṭhārammaṇesu sukhadukkhānubhavanehi majjhattārammaṇesu anuminitabbatāya vuttaṃ ‘‘sā sukhadukkhānaṃ…pe… pākaṭā hotī’’ti. Tenāha ‘‘yathā’’tiādi. Nayato gaṇhantassāti etthāyaṃ nayo – yasmā iṭṭhāniṭṭhavisayāya ārammaṇūpaladdhiyā anubhavanato niṭṭhāmajjhattavisayā ca upaladdhi, tasmā na tāya niranubhavanāya bhavitabbaṃ, yaṃ tatthānubhavanaṃ, sā adukkhamasukhā. Tathā anupalabbhamānaṃ rūpādianubhuyyamānaṃ diṭṭhaṃ upalabbhati, yo pana majjhattārammaṇaṃ tabbisayassa viññāṇappavattiyaṃ, tasmā ananubhuyyamānena tena na bhavitabbaṃ. Sakkā hi vattuṃ anubhavamānā majjhattavisayupaladdhi upaladdhibhāvato. Iṭṭhāniṭṭhavisayupaladdhivisayaṃ pana niranubhavanaṃ taṃ anupaladdhisabhāvameva diṭṭhaṃ, taṃ yathārūpanti. Nivattetvāti nīharitvā, ‘‘somanassaṃpāha’’ntiādinā samānajātiyampi bhindanto aññehi arūpadhammehi vivecetvā asaṃsaṭṭhaṃ katvāti attho.
ಅಯಞ್ಚ ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಅರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವೇದನಾವಸೇನ ನಿವತ್ತೇತ್ವಾ ದೇಸನಾ ತಥಾವಿನೇತಬ್ಬಪುಗ್ಗಲಾಪೇಕ್ಖಾಯ ಸುತ್ತನ್ತರೇಸುಪಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೭೩; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೦೬, ೩೯೦, ೪೧೩, ೪೫೦, ೪೬೫, ೪೬೭; ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೩೦೬, ೨೦೯; ೩.೬೭, ೩೪೨; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೨೪೮) ಆಗತಾ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನ ಕೇವಲ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಮಹಾಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೨೭೩) ತಥಾ ದೇಸನಾಯ ಆಗತಭಾವೋ ಅನನ್ತರಮೇವ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೇ ಸತಿಪಟ್ಠಾನದೇಸನಾಪಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೦೬) ತಾದಿಸೀ ಏವ। ಚೂಳತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಯೇ ‘‘ಏವಂ ಚೇತಂ, ದೇವಾನಂ ಇನ್ದ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ಸುತಂ ಹೋತಿ ‘ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ನಾಲಂ ಅಭಿನಿವೇಸಾಯಾ’ತಿ, ಸೋ ಸಬ್ಬಂ ಧಮ್ಮಂ ಅಭಿಜಾನಾತಿ , ಸಬ್ಬಂ ಧಮ್ಮಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಸಬ್ಬಂ ಧಮ್ಮಂ ಪರಿಜಾನಾತಿ, ಸಬ್ಬಂ ಧಮ್ಮಂ ಪರಿಞ್ಞಾಯ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ವೇದನಂ ವೇದೇತಿ ಸುಖಂ ವಾ ದುಕ್ಖಂ ವಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಂ ವಾ, ಸೋ ತಾಸು ವೇದನಾಸು ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರತಿ, ವಿರಾಗಾನುಪಸ್ಸೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೯೦) ಆಗತಂ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವೇದನಾವಸೇನ ನಿವತ್ತೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸೀ’’ತಿ। ಮಹಾತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಯೇ ಪನ ‘‘ಸೋ ಏವಂ ಅನುರೋಧವಿರೋಧವಿಪ್ಪಹೀನೋ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ವೇದನಂ ವೇದೇತಿ ಸುಖಂ ವಾ ದುಕ್ಖಂ ವಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಂ ವಾ, ಸೋ ತಂ ವೇದನಂ ನಾಭಿನನ್ದತಿ ನಾಭಿವದತಿ ನಾಜ್ಝೋಸಾಯ ತಿಟ್ಠತಿ। ತಸ್ಸ ತಂ ವೇದನಂ ಅನಭಿನನ್ದತೋ ಅನಭಿವದತೋ ಅನಜ್ಝೋಸಾಯ ತಿಟ್ಠತೋ ಯಾ ವೇದನಾಸು ನನ್ದೀ ಸಾ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೧೪) ಆಗತಂ। ಚೂಳವೇದಲ್ಲೇ ‘‘ಕತಿ ಪನಾಯ್ಯೇವೇದನಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೬೫) ಆಗತಂ। ಮಹಾವೇದಲ್ಲೇ ‘‘ವೇದನಾತಿ, ಆವುಸೋ, ವುಚ್ಚತಿ, ಕಿತ್ತಾವತಾ ನು ಖೋ, ಆವುಸೋ, ‘ವೇದನಾ’ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೫೦) ಆಗತಂ। ಏವಂ ರಟ್ಠಪಾಲಸುತ್ತಾದೀಸುಪಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೩೦೫) ವೇದನಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಆಗತಟ್ಠಾನಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ।
Ayañca rūpakammaṭṭhānaṃ kathetvā arūpakammaṭṭhānaṃ vedanāvasena nivattetvā desanā tathāvinetabbapuggalāpekkhāya suttantaresupi (dī. ni. 2.373; ma. ni. 1.106, 390, 413, 450, 465, 467; ma. ni. 2.306, 209; 3.67, 342; saṃ. ni. 4.248) āgatā evāti dassento ‘‘na kevala’’ntiādimāha. Tattha mahāsatipaṭṭhāne (dī. ni. 2.273) tathā desanāya āgatabhāvo anantarameva āvi bhavissati, majjhimanikāye satipaṭṭhānadesanāpi (ma. ni. 1.106) tādisī eva. Cūḷataṇhāsaṅkhaye ‘‘evaṃ cetaṃ, devānaṃ inda, bhikkhuno sutaṃ hoti ‘sabbe dhammā nālaṃ abhinivesāyā’ti, so sabbaṃ dhammaṃ abhijānāti , sabbaṃ dhammaṃ abhiññāya sabbaṃ dhammaṃ parijānāti, sabbaṃ dhammaṃ pariññāya yaṃ kiñci vedanaṃ vedeti sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā, so tāsu vedanāsu aniccānupassī viharati, virāgānupassī’’tiādinā (ma. ni. 1.390) āgataṃ. Tena vuttaṃ ‘‘arūpakammaṭṭhānaṃ vedanāvasena nivattetvā dassesī’’ti. Mahātaṇhāsaṅkhaye pana ‘‘so evaṃ anurodhavirodhavippahīno yaṃ kiñci vedanaṃ vedeti sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā, so taṃ vedanaṃ nābhinandati nābhivadati nājjhosāya tiṭṭhati. Tassa taṃ vedanaṃ anabhinandato anabhivadato anajjhosāya tiṭṭhato yā vedanāsu nandī sā nirujjhatī’’tiādinā (ma. ni. 1.414) āgataṃ. Cūḷavedalle ‘‘kati panāyyevedanā’’tiādinā (ma. ni. 1.465) āgataṃ. Mahāvedalle ‘‘vedanāti, āvuso, vuccati, kittāvatā nu kho, āvuso, ‘vedanā’ti vuccatī’’tiādinā (ma. ni. 1.450) āgataṃ. Evaṃ raṭṭhapālasuttādīsupi (ma. ni. 2.305) vedanākammaṭṭhānassa āgataṭṭhānaṃ uddharitvā vattabbaṃ.
‘‘ಪಠಮಂ ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಕಥಂ ತಮೇತ್ಥ ಕಥಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಸಙ್ಖಿತ್ತಂ, ಕಥಂ ಸಙ್ಖಿತ್ತಂ? ವೇದನಾಯ ಆರಮ್ಮಣಮತ್ತಕಂಯೇವ, ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ವೇದನಾ ರೂಪಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಾ ಪಞ್ಚದ್ವಾರವಸೇನ ಪವತ್ತನತೋ। ತೇನ ಚಸ್ಸಾ ಪುರಿಮಸಿದ್ಧಾ ಏವ ಆರಮ್ಮಣನ್ತಿ ವೇದನಂ ವದನ್ತೇನ ತಸ್ಸಾರಮ್ಮಣಧಮ್ಮಾ ಅತ್ಥತೋ ಪಠಮತರಂ ಗಹಿತಾ ಏವ ನಾಮ ಹೋನ್ತೀತಿ ಇಮಾಯ ಅತ್ಥಾಪತ್ತಿಯಾ ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸೇವೇತ್ಥ ಪಠಮಂ ಗಹಿತತಾ ಜೋತಿತಾ, ನ ಸರೂಪೇನೇವ ಗಹಿತತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಾ ಪಾಳಿಯಂ ನಾರುಳ್ಹಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ।
‘‘Paṭhamaṃ rūpakammaṭṭhānaṃ kathetvā’’ti vuttaṃ, kathaṃ tamettha kathitanti āha ‘‘rūpakammaṭṭhāna’’ntiādi. Saṅkhittaṃ, kathaṃ saṅkhittaṃ? Vedanāya ārammaṇamattakaṃyeva, yebhuyyena vedanā rūpadhammārammaṇā pañcadvāravasena pavattanato. Tena cassā purimasiddhā eva ārammaṇanti vedanaṃ vadantena tassārammaṇadhammā atthato paṭhamataraṃ gahitā eva nāma hontīti imāya atthāpattiyā rūpakammaṭṭhānassevettha paṭhamaṃ gahitatā jotitā, na sarūpeneva gahitattā. Tenāha ‘‘tasmā pāḷiyaṃ nāruḷhaṃ bhavissatī’’ti.
೩೬೦. ದ್ವೀಹಿ ಕೋಟ್ಠಾಸೇಹೀತಿ ಸೇವಿತಬ್ಬಾಸೇವಿತಬ್ಬಭಾಗೇಹಿ। ಏವರೂಪನ್ತಿ ಯಂ ಅಕುಸಲಾನಂ ಅಭಿಬುದ್ಧಿಯಾ, ಕುಸಲಾನಞ್ಚ ಪರಿಹಾನಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ, ಏವರೂಪಂ, ತಂ ಪನ ಕಾಮೂಪಸಞ್ಹಿತತಾಯ ‘‘ಗೇಹನಿಸ್ಸಿತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಗೇಹಸಿತಸೋಮನಸ್ಸ’’ನ್ತಿ। ಇಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಪಿಯಾನಂ। ಕನ್ತಾನನ್ತಿ ಕಮನೀಯಾನಂ। ಮನಾಪಾನನ್ತಿ ಮನವಡ್ಢನಕಾನಂ। ತತೋ ಏವ ಮನೋ ರಮೇನ್ತೀತಿ ಮನೋರಮಾನಂ। ಲೋಕಾಮಿಸಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಾನಂ ಕಾಮೂಪಸಞ್ಹಿತಾನಂ। ಪಟಿಲಾಭತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೋತಿ ‘‘ಅಹೋ ಮಯಾ ಇಮಾನಿ ಲದ್ಧಾನೀ’’ತಿ ಯಥಾಲದ್ಧಾನಿ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾದೀನಿ ಅಸ್ಸಾದಯತೋ। ಅತೀತನ್ತಿ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಂ। ನಿರುದ್ಧನ್ತಿ ನಿರೋಧಪ್ಪತ್ತಂ। ವಿಪರಿಣತನ್ತಿ ಸಭಾವವಿಗಮೇನ ವಿಗತಂ। ಸಮನುಸ್ಸರತೋತಿ ಅಸ್ಸಾದನವಸೇನ ಅನುಚಿನ್ತಯತೋ। ಗೇಹಸಿತನ್ತಿ ಕಾಮಗುಣನಿಸ್ಸಿತಂ। ಕಾಮಗುಣಾ ಹಿ ಕಾಮರಾಗಸ್ಸ ಗೇಹಸದಿಸತ್ತಾ ಇಧ ‘‘ಗೇಹ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ।
360.Dvīhi koṭṭhāsehīti sevitabbāsevitabbabhāgehi. Evarūpanti yaṃ akusalānaṃ abhibuddhiyā, kusalānañca parihānāya saṃvattati, evarūpaṃ, taṃ pana kāmūpasañhitatāya ‘‘gehanissita’’nti vuccatīti āha ‘‘gehasitasomanassa’’nti. Iṭṭhānanti piyānaṃ. Kantānanti kamanīyānaṃ. Manāpānanti manavaḍḍhanakānaṃ. Tato eva mano ramentīti manoramānaṃ. Lokāmisapaṭisaṃyuttānanti taṇhāsannissitānaṃ kāmūpasañhitānaṃ. Paṭilābhato samanupassatoti ‘‘aho mayā imāni laddhānī’’ti yathāladdhāni rūpārammaṇādīni assādayato. Atītanti atikkantaṃ. Niruddhanti nirodhappattaṃ. Vipariṇatanti sabhāvavigamena vigataṃ. Samanussaratoti assādanavasena anucintayato. Gehasitanti kāmaguṇanissitaṃ. Kāmaguṇā hi kāmarāgassa gehasadisattā idha ‘‘geha’’nti adhippetā.
ಏವರೂಪನ್ತಿ ಯಂ ಅಕುಸಲಾನಂ ಪರಿಹಾನಾಯ, ಕುಸಲಾನಞ್ಚ ಅಭಿಬುದ್ಧಿಯಾ ಸಂವತ್ತತಿ, ಏವರೂಪಂ, ತಂ ಪನ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೂಪಸಞ್ಹಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಿತಂ ಸೋಮನಸ್ಸ’’ನ್ತಿ। ಇದಾನಿ ತಂ ಪಾಳಿವಸೇನೇವ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾನೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ವಿಪಸ್ಸನಾಲಕ್ಖಣೇ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ದಸ್ಸಿತೇ ಇತರಾನಿ ತಸ್ಸ ಕಾರಣತೋ, ಫಲತೋ, ಅತ್ಥತೋ ಚ ದಸ್ಸಿತಾನೇವ ಹೋನ್ತೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಲಕ್ಖಣಮೇವ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ರೂಪಾನನ್ತ್ವೇವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ವಿಪರಿಣಾಮವಿರಾಗನಿರೋಧನ್ತಿ ಜರಾಯ ವಿಪರಿಣಾಮೇತಬ್ಬತಞ್ಚೇವ ಜರಾಮರಣೇಹಿ ಪಲುಜ್ಜನಂ ನಿರುಜ್ಝನಞ್ಚ ವಿದಿತ್ವಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಸೋಮನಸ್ಸನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ವೀಥಿಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಕಮೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಪಾಮೋಜ್ಜಪೀತಿಪಸ್ಸದ್ಧೀನಂ ಉಪರಿ ಅನಪ್ಪಕಂ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ –
Evarūpanti yaṃ akusalānaṃ parihānāya, kusalānañca abhibuddhiyā saṃvattati, evarūpaṃ, taṃ pana pabbajjādivasena pavattiyā nekkhammūpasañhitanti āha ‘‘nekkhammasitaṃ somanassa’’nti. Idāni taṃ pāḷivaseneva dassetuṃ ‘‘tattha katamānī’’tiādi vuttaṃ. Tattha vipassanālakkhaṇe nekkhamme dassite itarāni tassa kāraṇato, phalato, atthato ca dassitāneva hontīti vipassanālakkhaṇameva taṃ dassento ‘‘rūpānantvevā’’tiādimāha. Vipariṇāmavirāganirodhanti jarāya vipariṇāmetabbatañceva jarāmaraṇehi palujjanaṃ nirujjhanañca viditvāti yojanā. Uppajjati somanassanti vipassanāya vīthipaṭipattiyā kamena uppannānaṃ pāmojjapītipassaddhīnaṃ upari anappakaṃ somanassaṃ uppajjati. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –
‘‘ಸುಞ್ಞಾಗಾರಂ ಪವಿಟ್ಠಸ್ಸ, ಸನ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ।
‘‘Suññāgāraṃ paviṭṭhassa, santacittassa bhikkhuno;
ಅಮಾನುಸೀ ರತಿ ಹೋತಿ, ಸಮ್ಮಾ ಧಮ್ಮಂ ವಿಪಸ್ಸತೋ॥
Amānusī rati hoti, sammā dhammaṃ vipassato.
ಯತೋ ಯತೋ ಸಮ್ಮಸತಿ, ಖನ್ಧಾನಂ ಉದಯಬ್ಬಯಂ।
Yato yato sammasati, khandhānaṃ udayabbayaṃ;
ಲಭತೀ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಂ, ಅಮತಂ ತಂ ವಿಜಾನತ’’ನ್ತಿ॥ (ಧ॰ ಪ॰ ೩೭೪) ಚ –
Labhatī pītipāmojjaṃ, amataṃ taṃ vijānata’’nti. (dha. pa. 374) ca –
ನೇಕ್ಖಮ್ಮವಸೇನಾತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾದಿವಸೇನ। ‘‘ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ನಿತ್ಥರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಬ್ಬಜಿತುಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ, ಪಬ್ಬಜನ್ತಸ್ಸ, ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ ಅನುತಿಟ್ಠನ್ತಸ್ಸ, ತಂ ಸೋಧೇನ್ತಸ್ಸ, ಧುತಗುಣೇ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತನ್ತಸ್ಸ, ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಾದೀನಿ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಚ ಯಾ ಪಟಿಪತ್ತಿ, ಸಬ್ಬಾ ಸಾ ಇಧ ‘‘ನೇಕ್ಖಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಅನುಸ್ಸತಿಯಾ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಂ ನಿಟ್ಠಾತೀತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅನುಸ್ಸತಿವಸೇನಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿವಸೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಯಥಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಘರಬನ್ಧನತೋ ನಿಕ್ಖಮನಟ್ಠೇನ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಂ, ಏವಂ ವಿಪಸ್ಸನಾದಯೋಪಿ ತಂಪಟಿಪಕ್ಖತೋ। ತೇನಾಹ –
Nekkhammavasenāti pabbajjādivasena. ‘‘Vaṭṭadukkhato nittharissāmī’’ti pabbajituṃ bhikkhūnaṃ santikaṃ gacchantassa, pabbajantassa, catupārisuddhisīlaṃ anutiṭṭhantassa, taṃ sodhentassa, dhutaguṇe samādāya vattantassa, kasiṇaparikammādīni karontassa ca yā paṭipatti, sabbā sā idha ‘‘nekkhamma’’nti adhippetā. Yebhuyyena anussatiyā upacārajjhānaṃ niṭṭhātīti katvā ‘‘anussativasenā’’ti vatvā ‘‘paṭhamajjhānādivasenā’’ti vuttaṃ. Ettha ca yathā pabbajjā gharabandhanato nikkhamanaṭṭhena nekkhammaṃ, evaṃ vipassanādayopi taṃpaṭipakkhato. Tenāha –
‘‘ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಪಠಮಂ ಝಾನಂ, ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾ।
‘‘Pabbajjā paṭhamaṃ jhānaṃ, nibbānañca vipassanā;
ಸಬ್ಬೇಪಿ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ, ನೇಕ್ಖಮ್ಮನ್ತಿ ಪವುಚ್ಚರೇ’’ತಿ॥ (ಇತಿವು॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೦೯)।
Sabbepi kusalā dhammā, nekkhammanti pavuccare’’ti. (itivu. aṭṭha. 109);
ಯಂ ಚೇತಿ ಏತ್ಥ ಚೇತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ ಸೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ಚತುಕ್ಕನಯವಸೇನೇವ ಚ ಸುತ್ತನ್ತೇಸು ಝಾನಕಥಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ದುತಿಯತತಿಯಜ್ಝಾನವಸೇನಾ’’ತಿ। ದ್ವೀಸೂತಿ ‘‘ಸವಿತಕ್ಕಂ ಸವಿಚಾರಂ ಅವಿತಕ್ಕಂ ಅವಿಚಾರ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇಸು ದ್ವೀಸು ಸೋಮನಸ್ಸೇಸು।
Yaṃ ceti ettha ceti nipātamattaṃ somanassassa adhippetattā. Catukkanayavaseneva ca suttantesu jhānakathāti vuttaṃ ‘‘dutiyatatiyajjhānavasenā’’ti. Dvīsūti ‘‘savitakkaṃ savicāraṃ avitakkaṃ avicāra’’nti vuttesu dvīsu somanassesu.
ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರೇ ಸೋಮನಸ್ಸೇತಿ ಪರಿತ್ತಭೂಮಿಕೇ, ಪಠಮಜ್ಝಾನೇ ವಾ ಸೋಮನಸ್ಸೇ। ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠಸೋಮನಸ್ಸೇಸೂತಿ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪಿತಸೋಮನಸ್ಸೇಸು। ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಮ್ಮಟ್ಠಸೋಮನಸ್ಸೇಸು ಪೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸೋಮನಸ್ಸವಿಪಸ್ಸನಾತೋಪೀತಿ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರಸೋಮನಸ್ಸಪವತ್ತಿವಿಪಸ್ಸನಾತೋಪಿ। ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಪಣೀತತರಾ ಸಮ್ಮಸಿತಧಮ್ಮವಸೇನಪಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ವಿಸೇಸಸಿದ್ಧಿತೋ, ಯತೋ ಮಗ್ಗೇಪಿ ತಥಾರೂಪಾ ವಿಸೇಸಾ ಇಜ್ಝನ್ತಿ। ಅಯಂ ಪನತ್ಥೋ ‘‘ಅರಿಯಮಗ್ಗ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದಿವಿಸೇಸಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಾ ಖನ್ಧಾ ನಿಯಮೇನ್ತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತೇನ ಮೋರವಾಪೀವಾಸಿಮಹಾದತ್ತತ್ಥೇರವಾದೇನ ದೀಪೇತಬ್ಬೋ।
Savitakkasavicāre somanasseti parittabhūmike, paṭhamajjhāne vā somanasse. Abhiniviṭṭhasomanassesūti vipassanaṃ paṭṭhapitasomanassesu. Pi-saddena sammaṭṭhasomanassesu pīti imamatthaṃ dasseti. Somanassavipassanātopīti savitakkasavicārasomanassapavattivipassanātopi. Avitakkaavicāra vipassanā paṇītatarā sammasitadhammavasenapi vipassanāya visesasiddhito, yato maggepi tathārūpā visesā ijjhanti. Ayaṃ panattho ‘‘ariyamagga bojjhaṅgādivisesaṃ vipassanāya ārammaṇabhūtā khandhā niyamentī’’ti evaṃ pavattena moravāpīvāsimahādattattheravādena dīpetabbo.
೩೬೧. ಗೇಹಸಿತದೋಮನಸ್ಸಂ ನಾಮ ಕಾಮಗುಣಾನಂ ಅಪ್ಪಟಿಲಾಭನಿಮಿತ್ತಂ, ವಿಗತನಿಮಿತ್ತಞ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕದೋಮನಸ್ಸಂ। ಅಪ್ಪಟಿಲಾಭತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೋತಿ ಅಪ್ಪಟಿಲಾಭೇನ ‘‘ಅಹಮೇವ ನ ಲಭಾಮೀ’’ತಿ ಪರಿತಸ್ಸನತೋ। ಸಮನುಸ್ಸರತೋತಿ ‘‘ಅಹು ವತ ಮೇ ತಂ ವತ ನತ್ಥೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಅನುಸ್ಸರಣವಸೇನ ಚಿನ್ತಯತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏವಂ ಛಸು ದ್ವಾರೇಸೂ’’ತಿಆದಿ।
361.Gehasitadomanassaṃ nāma kāmaguṇānaṃ appaṭilābhanimittaṃ, vigatanimittañca uppajjanakadomanassaṃ. Appaṭilābhato samanupassatoti appaṭilābhena ‘‘ahameva na labhāmī’’ti paritassanato. Samanussaratoti ‘‘ahu vata me taṃ vata natthī’’tiādinā anussaraṇavasena cintayato. Tenāha ‘‘evaṃ chasu dvāresū’’tiādi.
ಅನುತ್ತರೇಸು ವಿಮೋಕ್ಖೇಸೂತಿ ಸುಞ್ಞತಫಲಾದಿಅರಿಯಫಲವಿಮೋಕ್ಖೇಸು। ಪಿಹನ್ತಿ ಅಪೇಕ್ಖಂ, ಆಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಥಂ ಪನ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇ ಆರಬ್ಭ ಆಸಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ? ನ ಖೋ ಪನೇತಂ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ‘‘ಯಂ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ತತ್ಥ ಪಿಹಾ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ ಅವಿಸಯತ್ತಾ, ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಚ ಅನಧಿಗತಭಾವತೋ। ಅನುಸ್ಸವೂಪಲದ್ಧೇ ಪನ ಅನುತ್ತರವಿಮೋಕ್ಖೇ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪಿಹಂ ಉಪಟ್ಠಪೇನ್ತೋ ‘‘ತತ್ಥ ಪಿಹಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕುದಾಸ್ಸು ನಾಮಾಹ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇ ಆಪಾಥಗತೇ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಯೋಜನಾ। ‘‘ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇ’’ತಿ ಚ ಇಮಿನಾ ನಯಿದಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಸಭಾವತೋ ಅನಿಟ್ಠಧಮ್ಮೇಯೇವ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಂ, ಅಥ ಖೋ ಇಚ್ಛಿತಾಲಾಭಹೇತುಕಂ ಇಚ್ಛಾಭಿಘಾತವಸೇನ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏವಂ ‘‘ಕುದಾಸ್ಸು ನಾಮಾಹ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾಕಾರೇನ ಪಿಹಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಏವಂ ಇಮಮ್ಪಿ ಪಕ್ಖಂ…ಪೇ॰… ನಾಸಕ್ಖಿನ್ತಿ ಅನುಸೋಚತೋತಿ ಯೋಜನಾ। ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಮಾಸೇ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಂವಚ್ಛರೇ ಪಬ್ಬಜಿತುಂ ನಾಲದ್ಧಂ, ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ನಾಲದ್ಧ’’ನ್ತಿಆದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ನೇಕ್ಖಮ್ಮವಸೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನಾ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Anuttaresu vimokkhesūti suññataphalādiariyaphalavimokkhesu. Pihanti apekkhaṃ, āsanti attho. Kathaṃ pana lokuttaradhamme ārabbha āsā uppajjatīti? Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ ‘‘yaṃ ārammaṇakaraṇavasena tattha pihā pavattatī’’ti avisayattā, puggalassa ca anadhigatabhāvato. Anussavūpaladdhe pana anuttaravimokkhe uddissa pihaṃ upaṭṭhapento ‘‘tattha pihaṃ upaṭṭhapetī’’ti vutto. Tenāha ‘‘kudāssu nāmāha’’ntiādi. Chasu dvāresu iṭṭhārammaṇe āpāthagate aniccādivasena vipassanaṃ paṭṭhapetvāti yojanā. ‘‘Iṭṭhārammaṇe’’ti ca iminā nayidaṃ domanassaṃ sabhāvato aniṭṭhadhammeyeva ārabbha uppajjanakaṃ, atha kho icchitālābhahetukaṃ icchābhighātavasena yattha katthaci ārammaṇe uppajjanakanti dasseti. Evaṃ ‘‘kudāssu nāmāha’’nti vuttākārena pihaṃ upaṭṭhapetvā evaṃ imampi pakkhaṃ…pe… nāsakkhinti anusocatoti yojanā. ‘‘Imasmiṃ pakkhe, imasmiṃ māse, imasmiṃ saṃvacchare pabbajituṃ nāladdhaṃ, kasiṇaparikammaṃ kātuṃ nāladdha’’ntiādivasena pavattiṃ sandhāya ‘‘nekkhammavasenā’’ti vuttaṃ. ‘‘Vipassanāvasenā’’tiādīsupi iminā nayena yojanā veditabbā.
ಯತೋ ಏವ-ಕಾರೋ, ತತೋ ಅಞ್ಞತ್ಥ ನಿಯಮೋತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ…ಪೇ॰… ಗೇಹಸಿತದೋಮನಸ್ಸಮೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ನ ಹೇತ್ಥ ಗೇಹಸಿತದೋಮನಸ್ಸತಾ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರೇ ನಿಯತಾ, ಅಥ ಖೋ ಗೇಹಸಿತದೋಮನಸ್ಸೇ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರತಾ ನಿಯತಾ ಪಟಿಯೋಗಿನಿವತ್ತನತ್ಥತ್ತಾ ಏವ-ಕಾರಸ್ಸ। ‘‘ಗೇಹಸಿತದೋಮನಸ್ಸಂ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರಮೇವ, ನ ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರ’’ನ್ತಿ। ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಿತದೋಮನಸ್ಸಂ ಪನ ಸಿಯಾ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರಂ, ಸಿಯಾ ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರಂ। ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರಸ್ಸೇವ ಕಾರಣಭೂತಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರದೋಮನಸ್ಸಂ। ಕಿಂ ತಂ? ಗೇಹಸಿತದೋಮನಸ್ಸಂ , ಯಂ ಪನ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಾದಿವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ತಂ ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರಸ್ಸ ಕಾರಣಭೂತಂ ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರದೋಮನಸ್ಸನ್ತಿ। ಅಯಞ್ಚ ನಯೋ ಪರಿಯಾಯವಸೇನ ವುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಯಂ ಚೇ ಅವಿತಕ್ಕಂ ಅವಿಚಾರ’’ನ್ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಏತಸ್ಸ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಮಞ್ಞನವಸೇನಾತಿ ಪರಿಕಪ್ಪನವಸೇನ। ವುತ್ತಂ ಪಾಳಿಯಂ।
Yato eva-kāro, tato aññattha niyamoti katvā ‘‘tasmimpi…pe… gehasitadomanassamevā’’ti vuttaṃ. Na hettha gehasitadomanassatā savitakkasavicāre niyatā, atha kho gehasitadomanasse savitakkasavicāratā niyatā paṭiyoginivattanatthattā eva-kārassa. ‘‘Gehasitadomanassaṃ savitakkasavicārameva, na avitakkaavicāra’’nti. Nekkhammasitadomanassaṃ pana siyā savitakkasavicāraṃ, siyā avitakkaavicāraṃ. Savitakkasavicārasseva kāraṇabhūtaṃ domanassaṃ savitakkasavicāradomanassaṃ. Kiṃ taṃ? Gehasitadomanassaṃ , yaṃ pana nekkhammādivasena uppannaṃ, taṃ avitakkaavicārassa kāraṇabhūtaṃ avitakkaavicāradomanassanti. Ayañca nayo pariyāyavasena vuttoti āha ‘‘nippariyāyena panā’’tiādi. Yadi evaṃ kasmā ‘‘yaṃ ce avitakkaṃ avicāra’’nti pāḷiyaṃ vuttanti āha ‘‘etassa panā’’tiādi. Maññanavasenāti parikappanavasena. Vuttaṃ pāḷiyaṃ.
ತತ್ರಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಮಞ್ಞನೇ। ಅಯಂ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ನಯೋ। ದೋಮನಸ್ಸಪಚ್ಚಯಭೂತೇತಿ ದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭೂತೇ। ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಞ್ಹಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀನಿ ವಾ ಪಾದಕಾನಿ ಕತ್ವಾ ಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಕಾಮಸ್ಸ ತೇಸಂ ಅಲಾಭೇ ದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜನೇ ತಾನಿ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ ಇತಿ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಫಲೂಪಚಾರೇನ ‘‘ದೋಮನಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾ। ಯೋ ಪನ ತಥಾ ಉಪ್ಪನ್ನದೋಮನಸ್ಸೋ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪಂ ಅಕತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಫಲಧಮ್ಮೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ, ತೇ ಕಾರಣೂಪಚಾರೇನ ‘‘ದೋಮನಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇಧ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ನನು ಏತಸ್ಸ ತದಾ ದೋಮನಸ್ಸಮೇವ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ನ ದೋಮನಸ್ಸಹೇತುಕಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಫಲಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತತ್ಥ ಕಥಂ ದೋಮನಸ್ಸಸಮಞ್ಞಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ವೋಹರತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಞ್ಞೇಸಂ ಪಟಿಪತ್ತಿದಸ್ಸನವಸೇನ ದೋಮನಸ್ಸನ್ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ। ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರದೋಮನಸ್ಸೇತಿ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರನಿಮಿತ್ತೇ ದೋಮನಸ್ಸೇ। ತೀಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಬ್ಬಾ ತೇಮಾಸಿಕಾ, ತಂ ತೇಮಾಸಿಕಂ। ಇಮಾ ಚ ತೇಮಾಸಿಕಾದಯೋ ಪಟಿಪದಾ ತಥಾಪವತ್ತಉಕ್ಕಟ್ಠಮಜ್ಝಿಮಮುದಿನ್ದ್ರಿಯವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಅಧಿಕಮಜ್ಝಿಮಮುದುಸ್ಸಾಹವಸೇನ ವಾ। ಜಗ್ಗತೀತಿ ಜಾಗರಿಕಂ ಅನುಯುಞ್ಜತಿ।
Tatrāti tasmiṃ maññane. Ayaṃ idāni vuccamāno nayo. Domanassapaccayabhūteti domanassassa paccayabhūte. Upacārajjhānañhi paṭhamajjhānādīni vā pādakāni katvā maggaphalāni nibbattetukāmassa tesaṃ alābhe domanassassa uppajjane tāni tassa paccayā nāma honti iti te dhammā phalūpacārena ‘‘domanassa’’nti vuttā. Yo pana tathā uppannadomanasso dhuranikkhepaṃ akatvā anukkamena vipassanaṃ ussukkāpetvā maggaphaladhamme nibbatteti, te kāraṇūpacārena ‘‘domanassa’’nti vuttāti imamatthaṃ dassento ‘‘idha bhikkhū’’tiādimāha. Nanu etassa tadā domanassameva uppannaṃ, na domanassahetukā vipassanāmaggaphaladhammā uppannā, tattha kathaṃ domanassasamaññaṃ āropetvā voharatīti āha ‘‘aññesaṃ paṭipattidassanavasena domanassanti gahetvā’’tiādi. Savitakkasavicāradomanasseti savitakkasavicāranimitte domanasse. Tīhi māsehi nibbattetabbā temāsikā, taṃ temāsikaṃ. Imā ca temāsikādayo paṭipadā tathāpavattaukkaṭṭhamajjhimamudindriyavasena veditabbā, adhikamajjhimamudussāhavasena vā. Jaggatīti jāgarikaṃ anuyuñjati.
ಮಹಾಸಿವತ್ಥೇರವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ
Mahāsivattheravatthuvaṇṇanā
ಸಹಸ್ಸದ್ವಿಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖ್ಯತ್ತಾ ಮಹಾಗಣೇ।
Sahassadvisahassasaṅkhyattā mahāgaṇe.
ಅಟ್ಠಕಥಾಥೇರಾತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಅತ್ಥಪಟಿಪುಚ್ಛನಕಥೇರಾ। ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇತಿ ಭಿಕ್ಖಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಾಮತೋ ವಿಹಾರಂ ಪಟಿಗಮನಮಗ್ಗೇ । ತಯೋ…ಪೇ॰… ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾತಿ ತೀಣಿ ಚತ್ತಾರಿ ಉಣ್ಹಾಪನಾನಿ।
Aṭṭhakathātherāti aṭṭhakathāya atthapaṭipucchanakatherā. Antarāmaggeti bhikkhaṃ gahetvā gāmato vihāraṃ paṭigamanamagge . Tayo…pe… gāhāpetvāti tīṇi cattāri uṇhāpanāni.
ಕೇನಚಿ ಪಪಞ್ಚೇನಾತಿ ಕೇನಚಿ ಸರೀರಕಿಚ್ಚಭೂತೇನ ಪಪಞ್ಚೇನ। ಸಞ್ಞಂ ಅಕಾಸಿ ರತ್ತಿಯಂ ಪಚ್ಛತೋ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತೋ।
Kenacipapañcenāti kenaci sarīrakiccabhūtena papañcena. Saññaṃ akāsi rattiyaṃ pacchato gacchantaṃ asallakkhento.
ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಥೇರೋ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾನಂ ಅನಾರೋಚೇತ್ವಾವ ಗತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಥೇರೋ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿ। ಅರಹತ್ತಂ ನಾಮ ಕಿನ್ತಿ ತದಧಿಗಮಸ್ಸ ಅದುಕ್ಕರಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ಚತೂಹಿ ಇರಿಯಾಪಥೇಹೀತಿ ಚತೂಹಿಪಿ ಇರಿಯಾಪಥೇಹಿ ಪವತ್ತಮಾನಸ್ಸ, ತಸ್ಮಾ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಾಧಿಗಮಾ ಸಯನಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಾಮೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Kasmā pana thero antevāsikānaṃ anārocetvāva gatoti āha ‘‘thero kirā’’tiādi. Arahattaṃ nāma kinti tadadhigamassa adukkarabhāvaṃ sandhāya vadati. Catūhi iriyāpathehīti catūhipi iriyāpathehi pavattamānassa, tasmā yāva arahattādhigamā sayanaṃ paṭikkhipāmīti adhippāyo.
‘‘ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ನು ಖೋ ತೇ ಏತ’’ನ್ತಿ ಸಂವೇಗಜಾತೋ ವೀರಿಯಂ ಸಮುತ್ತೇಜೇನ್ತೋ ಅರಹತ್ತಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಸುಚಿಣ್ಣಭಾವತೋ ಞಾಣಸ್ಸ ಪರಿಪಾಕಂ ಗತತ್ತಾ।
‘‘Anucchavikaṃ nu kho te eta’’nti saṃvegajāto vīriyaṃ samuttejento arahattaṃ aggahesi ettakaṃ kālaṃ vipassanāya suciṇṇabhāvato ñāṇassa paripākaṃ gatattā.
ಪರಿಮಜ್ಜೀತಿ ಪರಿಮಸಿ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಪರಿಮಜ್ಜೀತಿ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಥೇರೇನ ಧೋವಿಯಮಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಧೋವೀ’’ತಿ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ।
Parimajjīti parimasi. Keci pana ‘‘parimajjīti parivattetvā therena dhoviyamānaṃ pariggahetvā dhovī’’ti atthaṃ vadanti.
ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಆರಮ್ಮಣಂ ನಾಮ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿ।
Vipassanāya ārammaṇaṃ nāma upacārajjhānapaṭhamajjhānādi.
‘‘ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರದೋಮನಸ್ಸೇ’’ತಿಆದೀಸು ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸೋಮನಸ್ಸೇಸು ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
‘‘Savitakkasavicāradomanasse’’tiādīsu vattabbaṃ somanassesu vuttanayānusārena veditabbaṃ.
೩೬೨. ಏವರೂಪಾತಿ ಯಾ ಅಕುಸಲಾನಂ ಅಭಿಬುದ್ಧಿಯಾ, ಕುಸಲಾನಂ ಪರಿಹಾನಾಯ ಚ ಸಂವತ್ತತಿ, ಏವರೂಪಾ, ಸಾ ಪನ ಕಾಮೂಪಸಞ್ಹಿತತಾಯ ‘‘ಗೇಹಸಿತಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಗೇಹಸಿತಉಪೇಕ್ಖಾ’’ತಿ। ‘‘ಬಾಲಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀಸು ಬಾಲಕರಧಮ್ಮಯೋಗತೋ ಬಾಲಸ್ಸ ಅತ್ತಹಿತಪರಹಿತಬ್ಯಾಮೂಳ್ಹತಾಯ ಮೂಳ್ಹಸ್ಸ ಪುಥೂನಂ ಕಿಲೇಸಾದೀನಂ ಜನನಾದೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಕಿಲೇಸೋಧೀನಂ ಮಗ್ಗೋಧೀಹಿ ಅಜಿತತ್ತಾ ಅನೋಧಿಜಿನಸ್ಸ, ಓಧಿಜಿನೋ ವಾಯಪೇಕ್ಖಾ, ಓಧಿಸೋ ಚ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಜಿತತ್ತಾ, ತೇನಸ್ಸ ಸೇಕ್ಖಭಾವಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಸತ್ತಮಭವಾದಿತೋ ಉದ್ಧಂ ಪವತ್ತನವಿಪಾಕಸ್ಸ ಅಜಿತತ್ತಾ ಅವಿಪಾಕಜಿನಸ್ಸ, ವಿಪಾಕಜಿನಾ ವಾ ಅರಹನ್ತೋ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕತ್ತಾ, ತೇನಸ್ಸ ಅಸೇಕ್ಖತ್ತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಅನೇಕಾದೀನವೇ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಪಾಪಧಮ್ಮಾನಂ ಮೂಲಭೂತೇ ಸಮ್ಮೋಹೇ ಆದೀನವಾನಂ ಅದಸ್ಸನಸೀಲತಾಯ ಅನಾದೀನವದಸ್ಸಾವಿನೋ। ಆಗಮಾಧಿಗಮಾಭಾವಾ ಅಸ್ಸುತವತೋ। ಏದಿಸೋ ಏಕಂಸೇನ ಅನ್ಧಪುಥುಜ್ಜನೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ತಸ್ಸ ಅನ್ಧಪುಥುಜ್ಜನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪುನಪಿ ‘‘ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏವರೂಪಾತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾ ಸಮ್ಮೋಹಪುಬ್ಬಿಕಾ। ರೂಪಂ ಸಾ ನಾತಿವತ್ತತೀತಿ ರೂಪಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮನಾಯ ಕಾರಣಂ ನ ಹೋತಿ, ರೂಪಾರಮ್ಮಣೇ ಕಿಲೇಸೇ ನಾತಿಕ್ಕಮತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅಞ್ಞಾಣಾವಿಭೂತತಾಯ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಾ ಲೋಭಸಮ್ಪಯುತ್ತಉಪೇಕ್ಖಾ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ತಸ್ಸ ಲೋಭಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕಮೇವ ಆರಮ್ಮಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇ’’ತಿ ಆಹ। ಅನತಿವತ್ತಮಾನಾ ಅನಾದೀನವದಸ್ಸಿತಾಯ। ತತೋ ಏವ ಅಸ್ಸಾದಾನುಪಸ್ಸನತೋ ತತ್ಥೇವ ಲಗ್ಗಾ। ಅಭಿಸಙ್ಗಸ್ಸ ಲೋಭಸ್ಸ ವಸೇನ, ದುಮ್ಮೋಚನೀಯತಾಯ ಚ ತೇನ ಲಗ್ಗಿತಾ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ।
362.Evarūpāti yā akusalānaṃ abhibuddhiyā, kusalānaṃ parihānāya ca saṃvattati, evarūpā, sā pana kāmūpasañhitatāya ‘‘gehasitā’’ti vuccatīti āha ‘‘gehasitaupekkhā’’ti. ‘‘Bālassā’’tiādīsu bālakaradhammayogato bālassa attahitaparahitabyāmūḷhatāya mūḷhassa puthūnaṃ kilesādīnaṃ jananādīhi kāraṇehi puthujjanassa kilesodhīnaṃ maggodhīhi ajitattā anodhijinassa, odhijino vāyapekkhā, odhiso ca kilesānaṃ jitattā, tenassa sekkhabhāvaṃ paṭikkhipati. Sattamabhavādito uddhaṃ pavattanavipākassa ajitattā avipākajinassa, vipākajinā vā arahanto appaṭisandhikattā, tenassa asekkhattaṃ paṭikkhipati. Anekādīnave sabbesampi pāpadhammānaṃ mūlabhūte sammohe ādīnavānaṃ adassanasīlatāya anādīnavadassāvino. Āgamādhigamābhāvā assutavato. Ediso ekaṃsena andhaputhujjano nāma hotīti tassa andhaputhujjanabhāvaṃ dassetuṃ punapi ‘‘puthujjanassā’’ti vuttaṃ. Evarūpāti vuttappakārā sammohapubbikā. Rūpaṃ sā nātivattatīti rūpānaṃ samatikkamanāya kāraṇaṃ na hoti, rūpārammaṇe kilese nātikkamatīti adhippāyo. Aññāṇāvibhūtatāya ārammaṇe ajjhupekkhanavasena pavattamānā lobhasampayuttaupekkhā idhādhippetāti tassa lobhassa anucchavikameva ārammaṇaṃ dassento ‘‘iṭṭhārammaṇe’’ti āha. Anativattamānā anādīnavadassitāya. Tato eva assādānupassanato tattheva laggā. Abhisaṅgassa lobhassa vasena, dummocanīyatāya ca tena laggitā viya hutvā uppannā.
ಏವರೂಪಾತಿ ಯಾ ಅಕುಸಲಾನಂ ಪಹಾನಾಯ, ಕುಸಲಾನಞ್ಚ ಅಭಿಬುದ್ಧಿಯಾ ಸಂವತ್ತತಿ, ಏವರೂಪಾ, ಸಾ ಪನ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೂಪಸಞ್ಹಿತಾತಿ ಆಹ ‘‘ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಿತಾ’’ತಿ। ಇದಾನಿ ತಂ ಪಾಳಿವಸೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ರೂಪಂ ಸಾ ಅತಿವತ್ತತೀತಿ ರೂಪಸ್ಮಿಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಆದೀನವದಸ್ಸನತೋ। ರೂಪನಿಯಾತಾತಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಅನಭಿಭವನೀಯತೋ। ಇಟ್ಠೇತಿ ಸಭಾವತೋ, ಸಙ್ಕಪ್ಪತೋ ಚ ಇಟ್ಠೇ ಆರಮ್ಮಣೇ। ಅರಜ್ಜನ್ತಸ್ಸಾತಿ ನ ರಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ರಾಗಂ ಅನುಪ್ಪಾದೇನ್ತಸ್ಸ। ಅನಿಟ್ಠೇ ಅದುಸ್ಸನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸಮಂ ಸಮ್ಮಾ ಯೋನಿಸೋ ನ ಪೇಕ್ಖನಂ ಅಸಮಪೇಕ್ಖನಂ, ತಂ ಪನ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಮಜ್ಝತ್ತೇ ವಿಯ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠೇಸುಪಿ ಬಾಲಸ್ಸ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಮಜ್ಝತ್ತೇ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಅಸಮಪೇಕ್ಖನೇನ ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಿವಿಧೇಪಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಸಮಪೇಕ್ಖನವಸೇನ ಮುಯ್ಹನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾ। ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಿತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾ ವೇದನಾಸಭಾಗಾತಿ ಉದಾಸಿನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ, ಉಪೇಕ್ಖಾ ವೇದನಾಯ ಚ ಸಭಾಗಾ। ಏತ್ಥ ಉಪೇಕ್ಖಾ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಏತಸ್ಮಿಂ ಉಪೇಕ್ಖಾನಿದ್ದೇಸೇ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾ’’ತಿ ಗಹಿತಾ ಏವ। ತಸ್ಮಾತಿ ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಾಯಪಿ ಇಧ ಉಪೇಕ್ಖಾಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ। ತಞ್ಹಿ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಪಠಮದುತಿಯತತಿಯಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಉಪೇಕ್ಖಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
Evarūpāti yā akusalānaṃ pahānāya, kusalānañca abhibuddhiyā saṃvattati, evarūpā, sā pana pabbajjādivasena pavattiyā nekkhammūpasañhitāti āha ‘‘nekkhammasitā’’ti. Idāni taṃ pāḷivasena dassetuṃ ‘‘tattha katamā’’tiādi vuttaṃ, tassattho heṭṭhā vuttanayānusārena veditabbo. Rūpaṃ sā ativattatīti rūpasmiṃ sammadeva ādīnavadassanato. Rūpaniyātāti kilesehi anabhibhavanīyato. Iṭṭheti sabhāvato, saṅkappato ca iṭṭhe ārammaṇe. Arajjantassāti na rajjantassa rāgaṃ anuppādentassa. Aniṭṭhe adussantassāti ettha vuttanayena attho veditabbo. Samaṃ sammā yoniso na pekkhanaṃ asamapekkhanaṃ, taṃ pana iṭṭhāniṭṭhamajjhatte viya iṭṭhāniṭṭhesupi bālassa hotīti ‘‘iṭṭhāniṭṭhamajjhatte’’ti avatvā ‘‘asamapekkhanena asammuyhantassā’’ti vuttaṃ, tividhepi ārammaṇe asamapekkhanavasena muyhantassāti attho. Vipassanāñāṇasampayuttā upekkhā. Nekkhammasitā upekkhā vedanāsabhāgāti udāsinākārena pavattiyā, upekkhā vedanāya ca sabhāgā. Ettha upekkhā vāti ettha etasmiṃ upekkhāniddese ‘‘upekkhā’’ti gahitā eva. Tasmāti tatramajjhattupekkhāyapi idha upekkhāggahaṇena gahitattā. Tañhi sandhāya ‘‘paṭhamadutiyatatiyacatutthajjhānavasena uppajjanakaupekkhā’’ti vuttaṃ.
ತಾಯಪಿ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಿತಉಪೇಕ್ಖಾಯಾತಿ ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಭುಮ್ಮಂ। ‘‘ಯಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ ಉತ್ತಾ ನತ್ಥಮೇವ।
Tāyapi nekkhammasitaupekkhāyāti niddhāraṇe bhummaṃ. ‘‘Yaṃ nekkhammavasenā’’tiādi heṭṭhā vuttanayattā uttā natthameva.
೩೬೩. ಯದಿ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ತದಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಪತ್ತಿಯಾವ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಂ ದೇಸನಂ ವಡ್ಢೇಸೀತಿ ಆಹ ‘‘ಬುದ್ಧಾನಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ತರುಣಸಕ್ಕೋತಿ ಅಭಿನವೋ ಅಧುನಾ ಪಾತುಭೂತೋ ಸಕ್ಕೋ। ಸಮ್ಪತಿ ಪಾತುಭಾವಞ್ಹಿ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ತರುಣಸಕ್ಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ತಸ್ಸ ಕುಮಾರತಾ, ವುದ್ಧತಾ ವಾ ಅತ್ಥಿ। ಗತಾಗತಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಗಮನಾಗಮನಕಾರಣಂ। ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ನ ಉಪಲಬ್ಭತಿ। ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಕಾನಞ್ಹಿ ಚವನ್ತಾನಂ ಕಮ್ಮಜರೂಪಂ ವಿಗಚ್ಛತಿ ಅನುದೇವ ಚಿತ್ತಜಂ, ಆಹಾರಜಞ್ಚ ಪಚ್ಚಯಾಭಾವತೋ, ಉತುಜಂ ಪನ ಸುಚಿರಮ್ಪಿ ಕಾಲಂ ಪವೇಣಿಂ ಘಟ್ಟೇನ್ತಂ ಭಸ್ಸನ್ತಂ ವಾ ಸೋಸನ್ತಂ ವಾ ಕಿಲೇಸನ್ತಂ ವಾ ವಿಟ್ಠತಂ ವಾ ಹೋತಿ, ನ ಏವಂ ದೇವಾನಂ। ತೇಸಞ್ಹಿ ಓಪಪಾತಿಕತ್ತಾ ಕಮ್ಮಜರೂಪೇ ಅನ್ತರಧಾಯನ್ತೇ ಸೇಸತಿಸನ್ತತಿರೂಪಮ್ಪಿ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ದೀಪಸಿಖಾಗಮನಂ ವಿಯ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಸೇಸದೇವತಾ ನ ಜಾನಿಂಸು ಪುನಪಿ ಸಕ್ಕತ್ತಭಾವೇನ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಠಾನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ। ತೀಸು ಠಾನೇಸೂತಿ ಸೋಮನಸ್ಸದೋಮನಸ್ಸಉಪೇಕ್ಖಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾವಸಾನಟ್ಠಾನೇಸು। ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಫಲಮೇವಾತಿ ಸಪ್ಪಿಮ್ಹಾ ಸಪ್ಪಿಮಣ್ಡೋ ವಿಯ ಆಗಮನೀಯಪಟಿಪದಾಯ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಫಲಭೂತಂ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಫಲಮೇವ ಕಥಿತಂ। ಸಕುಣಿಕಾಯ ವಿಯ ಕಿಞ್ಚಿ ಗಯ್ಹೂಪಗಂ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಉಡ್ಡೇತ್ವಾ ಉಲ್ಲಙ್ಘಿತ್ವಾ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಮಗ್ಗಫಲಸಞ್ಞಿತಸ್ಸ ಅರಿಯಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ।
363. Yadi sakkassa tadā sotāpattiphalapattiyāva upanissayo, atha kasmā bhagavā yāva arahattaṃ desanaṃ vaḍḍhesīti āha ‘‘buddhānañhī’’tiādi. Taruṇasakkoti abhinavo adhunā pātubhūto sakko. Sampati pātubhāvañhi sandhāya ‘‘taruṇasakko’’ti vuttaṃ, na tassa kumāratā, vuddhatā vā atthi. Gatāgataṭṭhānanti gamanāgamanakāraṇaṃ. Na paññāyati na upalabbhati. Gabbhaseyyakānañhi cavantānaṃ kammajarūpaṃ vigacchati anudeva cittajaṃ, āhārajañca paccayābhāvato, utujaṃ pana sucirampi kālaṃ paveṇiṃ ghaṭṭentaṃ bhassantaṃ vā sosantaṃ vā kilesantaṃ vā viṭṭhataṃ vā hoti, na evaṃ devānaṃ. Tesañhi opapātikattā kammajarūpe antaradhāyante sesatisantatirūpampi tena saddhiṃ antaradhāyati. Tenāha ‘‘dīpasikhāgamanaṃ viya hotī’’ti. Sesadevatā na jāniṃsu punapi sakkattabhāvena tasmiṃyeva ṭhāne nibbattattā. Tīsu ṭhānesūti somanassadomanassaupekkhāvissajjanāvasānaṭṭhānesu. Nibbattitaphalamevāti sappimhā sappimaṇḍo viya āgamanīyapaṭipadāya nibbattitaphalabhūtaṃ lokuttaramaggaphalameva kathitaṃ. Sakuṇikāya viya kiñci gayhūpagaṃ uppatitvā uḍḍetvā ullaṅghitvā. Assāti maggaphalasaññitassa ariyassa dhammassa.
ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರವಣ್ಣನಾ
Pātimokkhasaṃvaravaṇṇanā
೩೬೪. ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಾಯಾತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಭೂತಸೀಲಸಂವರಾಯಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಉತ್ತಮಜೇಟ್ಠಕಸೀಲಸಂವರಾಯಾ’’ತಿ। ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸೀಲಞ್ಹಿ ಸಬ್ಬಸೀಲತೋ ಜೇಟ್ಠಕಸೀಲ’’ನ್ತಿ ದೀಘವಾಪೀವಿಹಾರವಾಸಿ ಸುಮತ್ಥೇರೋ ವದತಿ, ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೋ ಪನಸ್ಸ ತೇಪಿಟಕಚೂಳನಾಗತ್ಥೇರೋ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋ ಏವ ಸೀಲಂ, ಇತರಾನಿ ಪನ ‘ಸೀಲನ್ತಿ ವುತ್ತಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಅತ್ಥೀ’ತಿ ಅನನುಜಾನನ್ತೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೋ ನಾಮ ಛದ್ವಾರರಕ್ಖಾಮತ್ತಕಂ, ಆಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಿ ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪಾದನಮತ್ತಕಂ, ಪಚ್ಚಯಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ ಪಟಿಲದ್ಧಪಚ್ಚಯೇ ‘ಇದ ಮತ್ಥ’ನ್ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನಮತ್ತಕಂ, ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋವ ಸೀಲಂ। ತಥಾ ಹಿ ಯಸ್ಸ ಸೋ ಭಿನ್ನೋ, ಸೋ ಇತರಾನಿ ರಕ್ಖಿತುಂ ಅಭಬ್ಬತ್ತಾ ಅಸೀಲೋ ಹೋತಿ। ಯಸ್ಸ ಪನ ಸಬ್ಬಸೋ ಅರೋಗೋ ಸೇಸಾನಂ ರಕ್ಖಿತುಂ ಭಬ್ಬತ್ತಾ ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲೋ’’ತಿ ವದತಿ, ತಸ್ಮಾ ಇತರೇಸಂ ತಸ್ಸ ಪರಿವಾರಭಾವತೋ, ಸಬ್ಬಸೋ ಏಕದೇಸೇನ ಚ ತದನ್ತೋಗಧಭಾವತೋ ತದೇವ ಪಧಾನಸೀಲಂ ನಾಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಉತ್ತಮಜೇಟ್ಠಕಸೀಲಸಂವರಾಯಾ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಯಥಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಪಪಞ್ಚಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾನಿರೋಧಸಾರುಪ್ಪಗಾಮಿನಿಂ ಪಟಿಪದಂ ಪುಚ್ಛಿತೇನ ಭಗವತಾ ಪಪಞ್ಚಸಞ್ಞಾನಂ, ಪಟಿಪದಾಯ ಚ ಮೂಲಭೂತಂ ವೇದನಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಪಟಿಪದಾ ದೇಸಿತಾ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಪ್ಪಹಾನಮುಖೇನ ವೋದಾನಧಮ್ಮಪಾರಿಪೂರೀತಿ, ಏವಂ ತಸ್ಸಾ ಏವ ಪಟಿಪದಾಯ ಮೂಲಭೂತಮ್ಪಿ ಸೀಲಸಂವರಂ ಪುಚ್ಛಿತೇನ ಭಗವತಾ ಯತೋ ಸೋ ವಿಸುಜ್ಝತಿ, ಯಥಾ ಚ ವಿಸುಜ್ಝತಿ, ತದುಭಯಂ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಾಯಸಮಾಚಾರಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಪ್ಪಹಾನಮುಖೇನ ವೋದಾನಧಮ್ಮಪಾರಿಪೂರೀತಿ ಕತ್ವಾ। ಸೀಲಕಥಾಯಂ ಅಸೇವಿತಬ್ಬಕಾಯಸಮಾಚಾರಾದಿಕಥನೇ ಕಾರಣಂ ವುತ್ತಮೇವ, ತಸ್ಮಾ ಕಮ್ಮಪಥವಸೇನಾತಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥವಸೇನ।
364.Pātimokkhasaṃvarāyāti pātimokkhabhūtasīlasaṃvarāyāti ayamettha atthoti āha ‘‘uttamajeṭṭhakasīlasaṃvarāyā’’ti. ‘‘Pātimokkhasīlañhi sabbasīlato jeṭṭhakasīla’’nti dīghavāpīvihāravāsi sumatthero vadati, antevāsiko panassa tepiṭakacūḷanāgatthero ‘‘pātimokkhasaṃvaro eva sīlaṃ, itarāni pana ‘sīlanti vuttaṭṭhānaṃ nāma atthī’ti ananujānanto indriyasaṃvaro nāma chadvārarakkhāmattakaṃ, ājīvapārisuddhi dhammena samena paccayuppādanamattakaṃ, paccayasannissitaṃ paṭiladdhapaccaye ‘ida mattha’nti paccavekkhitvā paribhuñjanamattakaṃ, nippariyāyena pātimokkhasaṃvarova sīlaṃ. Tathā hi yassa so bhinno, so itarāni rakkhituṃ abhabbattā asīlo hoti. Yassa pana sabbaso arogo sesānaṃ rakkhituṃ bhabbattā sampannasīlo’’ti vadati, tasmā itaresaṃ tassa parivārabhāvato, sabbaso ekadesena ca tadantogadhabhāvato tadeva padhānasīlaṃ nāmāti āha ‘‘uttamajeṭṭhakasīlasaṃvarāyā’’ti. Tattha yathā heṭṭhā papañcasaññāsaṅkhānirodhasāruppagāminiṃ paṭipadaṃ pucchitena bhagavatā papañcasaññānaṃ, paṭipadāya ca mūlabhūtaṃ vedanaṃ vibhajitvā paṭipadā desitā sakkassa ajjhāsayavasena saṃkilesadhammappahānamukhena vodānadhammapāripūrīti, evaṃ tassā eva paṭipadāya mūlabhūtampi sīlasaṃvaraṃ pucchitena bhagavatā yato so visujjhati, yathā ca visujjhati, tadubhayaṃ sakkassa ajjhāsayavasena vibhajitvā dassetuṃ ‘‘kāyasamācārampī’’tiādi vuttaṃ saṃkilesadhammappahānamukhena vodānadhammapāripūrīti katvā. Sīlakathāyaṃ asevitabbakāyasamācārādikathane kāraṇaṃ vuttameva, tasmā kammapathavasenāti kusalākusalakammapathavasena.
ಕಮ್ಮಪಥವಸೇನಾತಿ ಚ ಕಮ್ಮಪಥವಿಚಾರವಸೇನ । ಕಮ್ಮಪಥಭಾವಂ ಅಪತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಹಿ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀನಂ ಅಸೇವಿತಬ್ಬಕಾದೀನಂ ಅಸೇವಿತಬ್ಬಕಾಯಸಮಾಚಾರಾದಿಭಾವೋ ಇಧ ವುಚ್ಚತೀತಿ। ಪಣ್ಣತ್ತಿವಸೇನಾತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಣ್ಣತ್ತಿವಸೇನ। ಯತೋ ಯತೋ ಹಿ ಯಾ ಯಾ ವೇರಮಣೀ, ತದುಭಯೇಪಿ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಸೇನ ಕಥೇತಿ ನಾಮ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕಾಯದ್ವಾರೇ’’ತಿಆದಿ। ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ವೀತಿಕ್ಕಮತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದವೀತಿಕ್ಕಮೋ, ಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ವೀತಿಕ್ಕಮನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತೋ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮೋ ಯಂ, ತಸ್ಸ ಅಸೇವಿತಬ್ಬಕಾಯಸಮಾಚಾರಾದಿತಾ। ವೀತಿಕ್ಕಮಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ, ನ ವೀತಿಕ್ಕಮತಿ ಏತೇನಾತಿ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ, ಸೀಲಂ।
Kammapathavasenāti ca kammapathavicāravasena . Kammapathabhāvaṃ apattānampi hi kāyaduccaritādīnaṃ asevitabbakādīnaṃ asevitabbakāyasamācārādibhāvo idha vuccatīti. Paṇṇattivasenāti sikkhāpadapaṇṇattivasena. Yato yato hi yā yā veramaṇī, tadubhayepi vibhāvento paṇṇattivasena katheti nāma. Tenāha ‘‘kāyadvāre’’tiādi. Sikkhāpadaṃ vītikkamati etenāti sikkhāpadavītikkamo, sikkhāpadassa vītikkamanākārena pavatto akusaladhammo yaṃ, tassa asevitabbakāyasamācārāditā. Vītikkamapaṭipakkho avītikkamo, na vītikkamati etenāti avītikkamo, sīlaṃ.
ಮಿಚ್ಛಾ ಸಮ್ಮಾ ಚ ಪರಿಯೇಸತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಪರಿಯೇಸನಾ, ಆಜೀವೋ, ಅತ್ಥತೋ ಪಚ್ಚಯಗವೇಸನಬ್ಯಾಪಾರೋ ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರಿಕೋ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ವಿಸುಂ ಗಹಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ । ಅರಿಯಾ ನಿದ್ದೋಸಾ ಪರಿಯೇಸನಾ ಗವೇಸನಾತಿ ಅರಿಯಪರಿಯೇಸನಾ, ಅರಿಯೇಹಿ ಸಾಧೂಹಿ ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬಾತಿಪಿ ಅರಿಯಪರಿಯೇಸನಾತಿ। ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯತೋ ಅನರಿಯಪರಿಯೇಸನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Micchā sammā ca pariyesati etāyāti pariyesanā, ājīvo, atthato paccayagavesanabyāpāro kāyavacīdvāriko. Yadi evaṃ kasmā visuṃ gahaṇanti āha ‘‘yasmā’’tiādi . Ariyā niddosā pariyesanā gavesanāti ariyapariyesanā, ariyehi sādhūhi pariyesitabbātipi ariyapariyesanāti. Vuttavipariyāyato anariyapariyesanā veditabbā.
ಜಾತಿಧಮ್ಮೋತಿ ಜಾಯನಸಭಾವೋ ಜಾಯನಪಕತಿಕೋ। ಜರಾಧಮ್ಮೋತಿ ಜೀರಣಸಭಾವೋ। ಬ್ಯಾಧಿಧಮ್ಮೋತಿ ಬ್ಯಾಧಿಸಭಾವೋ। ಮರಣಧಮ್ಮೋತಿ ಮೀಯನಸಭಾವೋ। ಸೋಕಧಮ್ಮೋತಿ ಸೋಚನಕಸಭಾವೋ। ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮೋತಿ ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸನಸಭಾವೋ।
Jātidhammoti jāyanasabhāvo jāyanapakatiko. Jarādhammoti jīraṇasabhāvo. Byādhidhammoti byādhisabhāvo. Maraṇadhammoti mīyanasabhāvo. Sokadhammoti socanakasabhāvo. Saṃkilesadhammoti saṃkilissanasabhāvo.
ಪುತ್ತಭರಿಯನ್ತಿ ಪುತ್ತಾ ಚ ಭರಿಯಾ ಚ। ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ। ದ್ವನ್ದೇಕತ್ತವಸೇನ ತೇಸಂ ನಿದ್ದೇಸೋ। ಜಾತರೂಪರಜತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಯತೋ ವಿಕಾರಂ ಅನಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಜಾತರೂಪಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಜಾತರೂಪಂ ನಾಮ ಸುವಣ್ಣಂ। ಧವಲಸಭಾವತಾಯ ರಜತೀತಿ ರಜತಂ, ರೂಪಿಯಂ। ಇಧ ಪನ ಸುವಣ್ಣಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಉಪಭೋಗಪರಿಭೋಗಾರಹಂ ‘‘ರಜತ’’ನ್ತ್ವೇವ ಗಹಿತಂ ವೋಹಾರೂಪಗಮಾಸಕಾದಿ। ಜಾತಿಧಮ್ಮಾ ಹೇತೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಉಪಧಯೋತಿ ಏತೇ ಕಾಮಗುಣೂಪಧಯೋ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಜಾತಿಧಮ್ಮಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
Puttabhariyanti puttā ca bhariyā ca. Esa nayo sabbattha. Dvandekattavasena tesaṃ niddeso. Jātarūparajatanti ettha pana yato vikāraṃ anāpajjitvā sabbaṃ jātarūpameva hotīti jātarūpaṃ nāma suvaṇṇaṃ. Dhavalasabhāvatāya rajatīti rajataṃ, rūpiyaṃ. Idha pana suvaṇṇaṃ ṭhapetvā yaṃ kiñci upabhogaparibhogārahaṃ ‘‘rajata’’ntveva gahitaṃ vohārūpagamāsakādi. Jātidhammā hete, bhikkhave, upadhayoti ete kāmaguṇūpadhayo nāma honti, te sabbepi jātidhammāti dasseti.
ಬ್ಯಾಧಿಧಮ್ಮವಾರಾದೀಸು ಜಾತರೂಪರಜತಂ ನ ಗಹಿತಂ। ನ ಹೇತಸ್ಸ ಸೀಸರೋಗಾದಯೋ ಬ್ಯಾಧಯೋ ನಾಮ ಸನ್ತಿ, ನ ಸತ್ತಾನಂ ವಿಯ ಚುತಿಸಙ್ಖಾತಂ ಮರಣಂ, ನ ಸೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಚುತಿಸಙ್ಖಾತಂ ಮರಣನ್ತಿ ಚ ಏಕಭವಪರಿಯಾಪನ್ನಖನ್ಧನಿರೋಧೋ, ಸೋ ತಸ್ಸ ನತ್ಥಿ, ಖಣಿಕನಿರೋಧೋ ಪನ ಖಣೇ ಖಣೇ ಲಬ್ಭತೇವ। ರಾಗಾದೀಹಿ ಪನ ಸಂಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸತೀತಿ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮವಾರೇ ಗಹಿತಂ ಜಾತರೂಪಂ, ತಥಾ ಉತುಸಮುಟ್ಠಾನತ್ತಾ ಜಾತಿಧಮ್ಮವಾರೇ, ಮಲಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಜೀರಣತೋ ಜರಾಧಮ್ಮವಾರೇ ಚ। ಅರಿಯೇಹಿ ನ ಅರಣೀಯಾ, ಪರಿಯೇಸನಾತಿಪಿ ಅನರಿಯಪರಿಯೇಸನಾ।
Byādhidhammavārādīsu jātarūparajataṃ na gahitaṃ. Na hetassa sīsarogādayo byādhayo nāma santi, na sattānaṃ viya cutisaṅkhātaṃ maraṇaṃ, na soke uppajjati, cutisaṅkhātaṃ maraṇanti ca ekabhavapariyāpannakhandhanirodho, so tassa natthi, khaṇikanirodho pana khaṇe khaṇe labbhateva. Rāgādīhi pana saṃkilesehi saṃkilissatīti saṃkilesadhammavāre gahitaṃ jātarūpaṃ, tathā utusamuṭṭhānattā jātidhammavāre, malaṃ gahetvā jīraṇato jarādhammavāre ca. Ariyehi na araṇīyā, pariyesanātipi anariyapariyesanā.
ಇದಾನಿ ಅನೇಸನಾವಸೇನಾಪಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Idāni anesanāvasenāpi taṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Iminā nayena sukkapakkhepi attho veditabbo.
ಸಮ್ಭಾರಪರಿಯೇಸನಂ ಪಹರಣವಿಸಾದಿಗವೇಸನಂ, ಪಯೋಗವಸೇನ ಪಯೋಗಕರಣಂ ತಜ್ಜಾವಾಯಾಮಜನನಂ ತಾದಿಸಂ ಉಪಕ್ಕಮನಿಬ್ಬತ್ತನಂ, ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಅತ್ಥಂ ಗಮನಂ, ಪಚ್ಚೇಕಂ ಕಾಲ-ಸದ್ದೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ ‘‘ಸಮ್ಭಾರಪರಿಯೇಸನಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ, ಪಯೋಗಕರಣಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ, ಗಮನಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿ। ಇತರೋತಿ ‘‘ಸೇವಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವುತ್ತಕಾಯಸಮಾಚಾರಾದಿಕೋ। ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಾದೇತಬ್ಬಂ। ತಥಾ ಉಪ್ಪಾದಿತಚಿತ್ತೋ ಹಿ ಸತಿ ಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇ ತಾದಿಸಂ ಪಯೋಗಂ ಪರಕ್ಕಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಮತ್ಥಕಂ ಗಣ್ಹಾತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಮ್ಪಿ ಖೋ ಅಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಬಹುಪಕಾರಂ ವದಾಮೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೮೪)।
Sambhārapariyesanaṃ paharaṇavisādigavesanaṃ, payogavasena payogakaraṇaṃ tajjāvāyāmajananaṃ tādisaṃ upakkamanibbattanaṃ, pāṇātipātādiatthaṃ gamanaṃ, paccekaṃ kāla-saddo yojetabbo ‘‘sambhārapariyesanakālato paṭṭhāya, payogakaraṇakālato paṭṭhāya, gamanakālato paṭṭhāyā’’ti. Itaroti ‘‘sevitabbo’’ti vuttakāyasamācārādiko. Cittampi uppādetabbaṃ. Tathā uppāditacitto hi sati paccayasamavāye tādisaṃ payogaṃ parakkamaṃ karonto paṭipattiyā matthakaṃ gaṇhāti. Tenāha ‘‘cittuppādampi kho ahaṃ, bhikkhave, kusalesu dhammesu bahupakāraṃ vadāmī’’ti (ma. ni. 1.84).
ಇದಾನಿ ತಂ ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತಂ ಅಸೇವಿತಬ್ಬಂ, ಸೇವಿತಬ್ಬಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸಙ್ಘಭೇದಾದೀನನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಲೋಹಿತುಪ್ಪಾದನಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಬುದ್ಧರತನಸಙ್ಘರತನುಪಟ್ಠಾನೇಹೇವ ಧಮ್ಮರತನುಪಟ್ಠಾನಸಿದ್ಧೀತಿ ಆಹ ‘‘ದಿವಸಸ್ಸ ದ್ವತ್ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ತಿಣ್ಣಂ ರತನಾನಂ ಉಪಟ್ಠಾನಗಮನಾದಿವಸೇನಾ’’ತಿ । ಧನುಗ್ಗಹಪೇಸನಂ ಧನುಗ್ಗಹಪುರಿಸಾನಂ ಉಯ್ಯೋಜನಂ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಪಞ್ಚವರಯಾಚನಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ‘‘ಅಜಾತಸತ್ತುಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ ಲಾಭುಪ್ಪಾದವಸೇನ ಪರಿಹೀನಲಾಭಸಕ್ಕಾರಸ್ಸ ಕುಲೇಸು ವಿಞ್ಞಾಪನ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದಿಂ ಅನರಿಯಪರಿಯೇಸನಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತಾನಂ।
Idāni taṃ matthakappattaṃ asevitabbaṃ, sevitabbañca dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Saṅghabhedādīnanti ādi-saddena lohituppādanādiṃ saṅgaṇhāti. Buddharatanasaṅgharatanupaṭṭhāneheva dhammaratanupaṭṭhānasiddhīti āha ‘‘divasassa dvattikkhattuṃ tiṇṇaṃ ratanānaṃ upaṭṭhānagamanādivasenā’’ti . Dhanuggahapesanaṃ dhanuggahapurisānaṃ uyyojanaṃ. Ādi-saddena pañcavarayācanādiṃ saṅgaṇhāti. ‘‘Ajātasattuṃ pasādetvā lābhuppādavasena parihīnalābhasakkārassa kulesu viññāpana’’nti evamādiṃ anariyapariyesanaṃ pariyesantānaṃ.
ಪಾರಿಪೂರಿಯಾತಿ ಪಾರಿಪೂರಿಅತ್ಥಂ। ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಫಲವಸೇನೇವ ಹಿ ಸೇವಿತಬ್ಬಾನಂ ಪಾರಿಪೂರೀತಿ ತದತ್ಥಂ ಸಬ್ಬಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋಪಿ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನೇವ ಪರಿಪುಣ್ಣೋ ಹೋತೀತಿ ತದತ್ಥಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಂ ವತ್ವಾ ನಿಗಮೇನ್ತೋ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ…ಪೇ॰… ಹೋತೀ’’ತಿ ಆಹ।
Pāripūriyāti pāripūriatthaṃ. Aggamaggaphalavaseneva hi sevitabbānaṃ pāripūrīti tadatthaṃ sabbā pubbabhāgapaṭipadā, pātimokkhasaṃvaropi aggamaggeneva paripuṇṇo hotīti tadatthaṃ pubbabhāgapaṭipadaṃ vatvā nigamento ‘‘pātimokkho…pe… hotī’’ti āha.
ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರವಣ್ಣನಾ
Indriyasaṃvaravaṇṇanā
೩೬೫. ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಪಿಧಾನಾಯಾತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಪಿದಹನತ್ಥಾಯ। ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಚ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ದ್ವಾರಾನಿ, ತೇಸಂ ಪಿಧಾನಂ ಸಂವರಣಂ ಅಕುಸಲುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಗೋಪನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಗುತ್ತದ್ವಾರತಾಯಾ’’ತಿ। ಅಸೇವಿತಬ್ಬರೂಪಾದಿವಸೇನ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಅಗುತ್ತದ್ವಾರತಾ ಅಸಂವರೋ, ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮವಿಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ವೋದಾನಧಮ್ಮಪಾರಿಸುದ್ಧೀತಿ। ಕಾಮಂ ಪಾಳಿಯಂ ಅಸೇವಿತಬ್ಬಮ್ಪಿ ರೂಪಾದಿ ದಸ್ಸಿತಂ, ಸಕ್ಕೇನ ಪನ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಾತಿ ತಮೇವ ನಿವತ್ತೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂವುತ್ತಂ ‘‘ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ರೂಪಮ್ಪೀತಿಆದಿ ಸೇವಿತಬ್ಬರೂಪಾದಿವಸೇನ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ‘‘ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತುಣ್ಹೀಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಬ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಕಥೇತುಕಾಮೋಪೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಯನ್ತಿ ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಂ ಇನ್ದೋ।
365.Indriyānaṃ pidhānāyāti indriyānaṃ pidahanatthāya. Indriyāni ca cakkhādīni dvārāni, tesaṃ pidhānaṃ saṃvaraṇaṃ akusaluppattito gopanāti āha ‘‘guttadvāratāyā’’ti. Asevitabbarūpādivasena indriyesu aguttadvāratā asaṃvaro, saṃkilesadhammavippahānavasena vodānadhammapārisuddhīti. Kāmaṃ pāḷiyaṃ asevitabbampi rūpādi dassitaṃ, sakkena pana indriyasaṃvarāya paṭipatti pucchitāti tameva nivattetvā dassetuṃ aṭṭhakathāyaṃvuttaṃ ‘‘cakkhuviññeyyaṃ rūpampītiādi sevitabbarūpādivasena indriyasaṃvaradassanatthaṃ vutta’’nti. ‘‘Tuṇhī ahosī’’ti vatvā tuṇhībhāvassa kāraṇaṃ byatirekamukhena vibhāvetuṃ ‘‘kathetukāmopī’’tiādi vuttaṃ. Ayanti sakko devānaṃ indo.
ರೂಪನ್ತಿ ರೂಪಾಯತನಂ, ತಸ್ಸ ಅಸೇವನಂ ನಾಮ ಅದಸ್ಸನಂ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಸೇವಿತಬ್ಬಂ ನ ದಟ್ಠಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ಯಂ ಪನ ಸತ್ತಸನ್ತಾನಗತಂ ರೂಪಂ ಪಸ್ಸತೋ ಪಟಿಕೂಲಮನಸಿಕಾರವಸೇನ, ಅಸುಭಸಞ್ಞಾ ವಾ ಸಣ್ಠಾತಿ ದಸ್ಸನಾನುತ್ತರಿಯವಸೇನ। ಅಥ ವಾ ಕಮ್ಮಫಲಸದ್ದಹನವಸೇನ ಪಸಾದೋ ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವಾಕಾರಸಲ್ಲಕ್ಖಣೇನ ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾಪಟಿಲಾಭೋ ವಾ ಹೋತಿ।
Rūpanti rūpāyatanaṃ, tassa asevanaṃ nāma adassanaṃ evāti āha ‘‘na sevitabbaṃ na daṭṭhabba’’nti. Yaṃ pana sattasantānagataṃ rūpaṃ passato paṭikūlamanasikāravasena, asubhasaññā vā saṇṭhāti dassanānuttariyavasena. Atha vā kammaphalasaddahanavasena pasādo vā uppajjati. Hutvā abhāvākārasallakkhaṇena aniccasaññāpaṭilābho vā hoti.
ಪರಿಯಾಯಕ್ಖರಣತೋ ಅಕ್ಖರಂ, ವಣ್ಣೋ, ಸೋ ಏವ ನಿರನ್ತರುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಮುದ್ದಿತೋ ಪದವಾಕ್ಯಸಞ್ಞಿತೋ, ಅಧಿಪ್ಪೇತಮತ್ಥಂ ಬ್ಯಞ್ಜೇತೀತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ, ತಯಿದಂ ಕಾಬ್ಯನಾಟಕಾದಿಗತವೇವಚನವಸೇನ, ಉಚ್ಚಾರಣವಸೇನ ಚ ವಿಚಿತ್ತಸನ್ನಿವೇಸತಾಯ ತಥಾಪವತ್ತವಿಕಪ್ಪನವಸೇನ ಚಿತ್ತವಿಚಿತ್ತಭಾವೇನ ಉಪತಿಟ್ಠನಕಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಯಂ ಚಿತ್ತಕ್ಖರಂ ಚಿತ್ತಬ್ಯಞ್ಜನಮ್ಪಿ ಸದ್ದಂ ಸುಣತೋ ರಾಗಾದಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ। ಅತ್ಥನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕತ್ಥನಿಸ್ಸಿತಂ। ಧಮ್ಮನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ವಿವಟ್ಟಧಮ್ಮನಿಸ್ಸಿತಂ, ಲೋಕುತ್ತರರತನತ್ತಯಧಮ್ಮನಿಸ್ಸಿತಂ ವಾ। ಪಸಾದೋತಿ ರತನತ್ತಯಸದ್ಧಾ, ಕಮ್ಮಫಲಸದ್ಧಾಪಿ। ನಿಬ್ಬಿದಾ ವಾತಿ ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾದಿವಸೇನ ವಟ್ಟತೋ ಉಕ್ಕಣ್ಠಾ ವಾ।
Pariyāyakkharaṇato akkharaṃ, vaṇṇo, so eva nirantaruppattiyā samuddito padavākyasaññito, adhippetamatthaṃ byañjetīti byañjanaṃ, tayidaṃ kābyanāṭakādigatavevacanavasena, uccāraṇavasena ca vicittasannivesatāya tathāpavattavikappanavasena cittavicittabhāvena upatiṭṭhanakaṃ sandhāyāha ‘‘yaṃ cittakkharaṃ cittabyañjanampi saddaṃ suṇato rāgādayo uppajjantī’’ti. Atthanissitanti samparāyikatthanissitaṃ. Dhammanissitanti vivaṭṭadhammanissitaṃ, lokuttararatanattayadhammanissitaṃ vā. Pasādoti ratanattayasaddhā, kammaphalasaddhāpi. Nibbidā vāti aniccasaññādivasena vaṭṭato ukkaṇṭhā vā.
ಗನ್ಧರಸಾವಿಪರೋಧಾದಿವಸೇನ ಸೇವಿಯಮಾನಂ ಅಯೋನಿಸೋ ಪಟಿಪನ್ನತ್ತಾ ಅಸೇವಿತಬ್ಬಂ ನಾಮ। ಯೋನಿಸೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಸೇವಿಯಮಾನಂ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞವಸೇನ ಗಹಣತೋ ಸೇವಿತಬ್ಬಂ ನಾಮ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಂ ಗನ್ಧಂ ಘಾಯತೋ’’ತಿಆದಿ।
Gandharasāviparodhādivasena seviyamānaṃ ayoniso paṭipannattā asevitabbaṃ nāma. Yoniso paccavekkhitvā seviyamānaṃ sampajaññavasena gahaṇato sevitabbaṃ nāma. Tena vuttaṃ ‘‘yaṃ gandhaṃ ghāyato’’tiādi.
ಯಂ ಪನ ಫುಸತೋತಿ ಯಂ ಪನ ಸೇವಿತಬ್ಬಂ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಂ ಅನಿಪ್ಫನ್ನಸ್ಸೇವ ಫುಸತೋ। ಆಸವಕ್ಖಯೋ ಚೇವ ಹೋತಿ ಜಾಗರಿಯಾನುಯೋಗಸ್ಸ ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತಿತೋ। ವೀರಿಯಞ್ಚ ಸುಪಗ್ಗಹಿತಂ ಹೋತಿ ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ಅರಿಯವಂಸಸ್ಸ ಉಕ್ಕಂಸನತೋ। ಪಚ್ಛಿಮಾ ಚ…ಪೇ॰… ಅನುಗ್ಗಹಿತಾ ಹೋತಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ನಿಯೋಜನತೋ।
Yaṃpana phusatoti yaṃ pana sevitabbaṃ phoṭṭhabbaṃ anipphannasseva phusato. Āsavakkhayo ceva hoti jāgariyānuyogassa matthakappattito. Vīriyañca supaggahitaṃ hoti catutthassa ariyavaṃsassa ukkaṃsanato. Pacchimā ca…pe… anuggahitā hoti sammāpaṭipattiyaṃ niyojanato.
ಯೇ ಮನೋವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೇ ಧಮ್ಮೇ ಇಟ್ಠಾದಿಭೇದೇ ಸಮನ್ನಾಹರನ್ತಸ್ಸ ಆವಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ। ‘‘ಮನೋವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ವಿಭತ್ತಿ ವಿಪರಿಣಾಮೇತಬ್ಬಾ, ಮೇತ್ತಾದಿವಸೇನ ಸಮನ್ನಾಹರನ್ತಸ್ಸ ಯೇ ಮನೋವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ ಧಮ್ಮಾ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಏವರೂಪಾ ಸೇವಿತಬ್ಬಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಕರುಣಾದೀನಞ್ಚೇವ ಅನಿಚ್ಚಾದೀನಞ್ಚ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತಿಣ್ಣಂ ಥೇರಾನಂ ಧಮ್ಮಾತಿ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನಪಟಿಪತ್ತೀನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಥೇರಾನಂ ಮನೋವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ ಧಮ್ಮಾ। ಬಹಿ ಧಾವಿತುಂ ನ ಅದಾಸಿನ್ತಿ ಅನ್ತೋಪರಿವೇಣಂ ಆಗತಮೇವ ರೂಪಾದಿಂ ಆರಬ್ಭ ಇಮಸ್ಮಿಂ ತೇಮಾಸೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಿನಿಮುತ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಕದಾಚಿ ಉಪ್ಪನ್ನಪುಬ್ಬಂ, ಅನ್ತೋಪರಿವೇಣೇ ಚ ವಿಸಭಾಗರೂಪಾದೀನಂ ಅಸಮ್ಭವೋ ಏವ, ತಸ್ಮಾ ವಿಸಟವಿತಕ್ಕವಸೇನ ಚಿತ್ತಂ ಬಹಿ ಧಾವಿತುಂ ನ ಅದಾಸಿನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ನಿವಾಸಗೇಹತೋ ನಿವಾಸನಗಬ್ಭತೋ। ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತಖನ್ಧಪಞ್ಚಕತೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಗೋಚರತೋ। ಥೇರೋ ಕಿರ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಅತ್ತನಾ ಕಾತಬ್ಬಕಿರಿಯಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸೀಸೇನೇವ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ।
Ye manoviññeyye dhamme iṭṭhādibhede samannāharantassa āvajjantassa āpāthaṃ āgacchanti. ‘‘Manoviññeyyā dhammā’’ti vibhatti vipariṇāmetabbā, mettādivasena samannāharantassa ye manoviññeyyā dhammā āpāthaṃ āgacchanti, evarūpā sevitabbāti yojanā. Ādi-saddena karuṇādīnañceva aniccādīnañca saṅgaho daṭṭhabbo. Tiṇṇaṃ therānaṃ dhammāti idāni vuccamānapaṭipattīnaṃ tiṇṇaṃ therānaṃ manoviññeyyā dhammā. Bahi dhāvituṃ na adāsinti antopariveṇaṃ āgatameva rūpādiṃ ārabbha imasmiṃ temāse kammaṭṭhānavinimuttaṃ cittaṃ kadāci uppannapubbaṃ, antopariveṇe ca visabhāgarūpādīnaṃ asambhavo eva, tasmā visaṭavitakkavasena cittaṃ bahi dhāvituṃ na adāsinti dasseti. Nivāsagehato nivāsanagabbhato. Niyakajjhattakhandhapañcakato vipassanāgocarato. Thero kira sabbampi attanā kātabbakiriyaṃ kammaṭṭhānasīseneva paṭipajjati.
೩೬೬. ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞವಸೇನ ಅದ್ವೇಜ್ಝಾಭಾವತೋ ಏಕೋ ಅನ್ತೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಏಕನ್ತೋ, ಏಕನ್ತೋ ವಾದೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಏಕನ್ತವಾದಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏಕಂಯೇವ ವದನ್ತೀ’’ತಿ, ಅಭಿನ್ನವಾದಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಕಾಚಾರಾತಿ ಸಮಾನಾಚಾರಾ। ಏಕಲದ್ಧಿಕಾತಿ ಸಮಾನಲದ್ಧಿಕಾ। ಏಕಪರಿಯೋಸಾನಾತಿ ಸಮಾನನಿಟ್ಠಾನಾ।
366. Asammohasampajaññavasena advejjhābhāvato eko anto etassāti ekanto, ekanto vādo etesanti ekantavādā. Tenāha ‘‘ekaṃyeva vadantī’’ti, abhinnavādāti attho. Ekācārāti samānācārā. Ekaladdhikāti samānaladdhikā. Ekapariyosānāti samānaniṭṭhānā.
ಇತಿ ಸಕ್ಕೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅತ್ತನಾ ಸುತಂ ಪುಥುಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ನಾನಾವಾದಾ ಚಾರಲದ್ಧಿನಿಟ್ಠಾನಂ ಇದಾನಿ ಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧೇನ ಅಸಾರತೋ ಞತ್ವಾ ಠಿತೋ, ತಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಞಾತುಕಾಮೋ ತಮೇವ ತಾವ ಬ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ಪುಚ್ಛತಿ ‘‘ಸಬ್ಬೇವ ಧಮ್ಮಾ ನು ಖೋ’’ತಿಆದಿನಾ।
Iti sakko pubbe attanā sutaṃ puthusamaṇabrāhmaṇānaṃ nānāvādā cāraladdhiniṭṭhānaṃ idāni saccapaṭivedhena asārato ñatvā ṭhito, tassa kāraṇaṃ ñātukāmo tameva tāva byatirekamukhena pucchati ‘‘sabbeva dhammā nu kho’’tiādinā.
ಧಾತೂತಿ ಅಜ್ಝಾಸಯಧಾತು ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ ವುತ್ತಾ, ಅಜ್ಝಾಸಯಧಾತೂತಿ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅನೇಕಜ್ಝಾಸಯೋ ನಾನಜ್ಝಾಸಯೋ’’ತಿ। ‘‘ಏಕಸ್ಮಿಂ ಗನ್ತುಕಾಮೇ ಏಕೋ ಠಾತುಕಾಮೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಇದಂ ನಿದಸ್ಸನವಸೇನ ವುತ್ತಂ ಇರಿಯಾಪಥೇಪಿ ನಾಮ ಸತ್ತಾ ಏಕಜ್ಝಾಸಯಾ ದುಲ್ಲಭಾ, ಪಗೇವ ಲದ್ಧೀಸೂತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ಯಂ ಯದೇವ ಅಜ್ಝಾಸಯನ್ತಿ ಯಂ ಯಮೇವ ಸಸ್ಸತಾದಿಅಜ್ಝಾಸಯಂ। ಅಭಿನಿವಿಸನ್ತೀತಿ ತಂ ತಂ ಲದ್ಧಿಂ ದಿಟ್ಠಾಭಿನಿವೇಸವಸೇನ ಅಭಿಮುಖಾ ಹುತ್ವಾ ದುಪ್ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಭಾವೇನ ನಿವಿಸನ್ತಿ, ಆದಾನಗ್ಗಾಹಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ। ಥಾಮೇನ ಚ ಪರಾಮಾಸೇನ ಚಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಥಾಮೇನ ಚ ದಿಟ್ಠಿಪರಾಮಾಸೇನ ಚ। ಸುಟ್ಠು ಗಣ್ಹಿತ್ವಾತಿ ಅತಿವಿಯ ದಳ್ಹಗ್ಗಾಹಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ। ವೋಹರನ್ತೀತಿ ಯಥಾಭಿನಿವಿಟ್ಠಂ ದಿಟ್ಠಿವಾದಂ ಪಞ್ಞಾಪೇನ್ತಿ ಪರೇ ಹಿ ಗಾಹೇನ್ತಿ ಪತಿಟ್ಠಪೇನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕಥೇನ್ತಿ ದೀಪೇನ್ತಿ ಕಿತ್ತೇನ್ತೀ’’ತಿ, ಉಗ್ಘೋಸೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Dhātūti ajjhāsayadhātu uttarapadalopena vuttā, ajjhāsayadhātūti ca atthato ajjhāsayo evāti āha ‘‘anekajjhāsayo nānajjhāsayo’’ti. ‘‘Ekasmiṃ gantukāme eko ṭhātukāmo hotī’’ti idaṃ nidassanavasena vuttaṃ iriyāpathepi nāma sattā ekajjhāsayā dullabhā, pageva laddhīsūti dassanatthaṃ. Yaṃ yadeva ajjhāsayanti yaṃ yameva sassatādiajjhāsayaṃ. Abhinivisantīti taṃ taṃ laddhiṃ diṭṭhābhinivesavasena abhimukhā hutvā duppaṭinissaggibhāvena nivisanti, ādānaggāhaṃ gaṇhanti. Thāmena ca parāmāsena cāti diṭṭhithāmena ca diṭṭhiparāmāsena ca. Suṭṭhu gaṇhitvāti ativiya daḷhaggāhaṃ gaṇhitvā. Voharantīti yathābhiniviṭṭhaṃ diṭṭhivādaṃ paññāpenti pare hi gāhenti patiṭṭhapenti. Tenāha ‘‘kathenti dīpenti kittentī’’ti, ugghosentīti attho.
ಅನ್ತಂ ಅತೀತಾ ಅಚ್ಚನ್ತಾ, ಅಚ್ಚನ್ತಾ ನಿಟ್ಠಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಅಚ್ಚನ್ತನಿಟ್ಠಾ। ಸಬ್ಬೇಸನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ। ಯೋಗಕ್ಖೇಮೋತಿಪಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಚತೂಹಿಪಿ ಯೋಗೇಹಿ ಅನುಪ್ಪದುಟ್ಠತ್ತಾ। ‘‘ಅಚ್ಚನ್ತಯೋಗಕ್ಖೇಮಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಇ-ಕಾರೇನ ನಿದ್ದೇಸೇನ ‘‘ಅಚ್ಚನ್ತಯೋಗಕ್ಖೇಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಅಚ್ಚನ್ತಯೋಗಕ್ಖೇಮೋ ವಾ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಯೋಗಕ್ಖೇಮೀತಿ। ಚರನ್ತಿ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಅಧಿಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪರಿಯಸ್ಸತಿ ಪರಿಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖನ್ತಂ ಆಗಮ್ಮಾತಿ ಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿಪಿ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ನಾಮಂ।
Antaṃ atītā accantā, accantā niṭṭhā etesanti accantaniṭṭhā. Sabbesanti sabbesaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ. Yogakkhemotipi nibbānaṃ catūhipi yogehi anuppaduṭṭhattā. ‘‘Accantayogakkhemā’’ti vattabbe i-kārena niddesena ‘‘accantayogakkhemī’’ti vuttaṃ, accantayogakkhemo vā etesaṃ atthīti accantayogakkhemīti. Caranti upagacchanti, adhigacchantīti attho. Pariyassati parikkhissati vaṭṭadukkhantaṃ āgammāti pariyosānantipi nibbānassa nāmaṃ.
ಸಙ್ಖಿಣಾತೀತಿ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನೇನ ಖೇಪೇತಿ। ವಿನಾಸೇತೀತಿ ತತೋ ಏವ ಸಬ್ಬಸೋ ಅದಸ್ಸನಂ ಪಾಪೇತಿ। ವಿಮುತ್ತಾತಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ಅಚ್ಚನ್ತನಿಗ್ಗಮೇನ ವಿಸೇಸೇನ ಮುತ್ತಾ।
Saṅkhiṇātīti samucchindanena khepeti. Vināsetīti tato eva sabbaso adassanaṃ pāpeti. Vimuttāti vaṭṭadukkhato accantaniggamena visesena muttā.
‘‘ಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛರಿಯಂ ಏಕೋ ಪಞ್ಹೋ’’ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ, ನನು ಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛರಿಯಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನನ್ತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಯೋ ಪನ ಞಾತುಂ ಇಚ್ಛಿತೋ ಅತ್ಥೋ, ಸೋ ಪಞ್ಹೋ। ಸೋ ಏವ ಚ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೀಯತೀತಿ ನಾಯಂ ದೋಸೋ, ಅಞ್ಞಥಾ ಅಮ್ಬಂ ಪುಟ್ಠಸ್ಸ ಲಬುಜಂ ಬ್ಯಾಕರಣಂ ವಿಯ ಸಿಯಾ, ಏವಂ ಪಞ್ಹಸೀಸೇನ ಪಞ್ಹಬ್ಯಾಕರಣಂ ವದತಿ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಪಿಯಾಪ್ಪಿಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಪದಾನೇವ ಗಹಿತಾನಿ, ‘‘ಪಿಯಾಪ್ಪಿಯಂ ಏಕೋ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಪಪಞ್ಚಸಞ್ಞಾತಿ ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ಪಪಞ್ಚಾ ಏವ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಪಞ್ಚೋ ಏಕೋ’’ತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಯಥಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಪುಚ್ಛಾ ಕಾಯಸಮಾಚಾರಾದಿವಿಭಾಗೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತತ್ತಾ ತಯೋ ಪಞ್ಹಾ ಜಾತಾ, ಏವಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಪುಚ್ಛಾ ರೂಪಾದಿವಿಭಾಗೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತತ್ತಾ ಛ ಪಞ್ಹಾ ಸಿಯುಂ। ತಥಾ ಸತಿ ಏಕೂನವೀಸತಿ ಪುಚ್ಛಾ ಸಿಯುಂ, ಅಥ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರತಾಸಾಮಞ್ಞೇನ ಏಕೋವ ಪಞ್ಹೋ ಕತೋ, ಏವಂ ಸತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಪುಚ್ಛಾಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ತೇಪಿ ತಯೋ ಏಕೋವ ಪಞ್ಹೋತಿ ಸಬ್ಬೇವ ದ್ವಾದಸೇವ ಪಞ್ಹಾ ಭವೇಯ್ಯುನ್ತಿ? ನಯಿದಮೇವಂ। ಯಸ್ಮಾ ಕಾಯಸಮಾಚಾರಾದೀಸು ವಿಭಜ್ಜ ವುಚ್ಚಮಾನೇಸು ಮಹಾವಿಸಯತಾಯ ಅಪರಿಮಾಣೋ ವಿಭಾಗೋ ಸಮ್ಭವತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತುಂ। ಸಕಲಮ್ಪಿ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ತಸ್ಸ ನಿದ್ದೇಸೋ। ರೂಪಾದೀಸು ಪನ ವಿಭಜ್ಜ ವುಚ್ಚಮಾನೇಸು ಅಪ್ಪವಿಸಯತಾಯ ನ ತಾದಿಸೋ ವಿಭಾಗೋ ಸಮ್ಭವತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತುಂ। ಇತಿ ಮಹಾವಿಸಯತಾಯ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಪುಚ್ಛಾ ತಯೋ ಪಞ್ಹಾ ಕತಾ, ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಪುಚ್ಛಾ ಪನ ಅಪ್ಪವಿಸಯತಾಯ ಏಕೋವ ಪಞ್ಹೋ ಕತೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚುದ್ದಸ ಮಹಾಪಞ್ಹಾ’’ತಿ।
‘‘Issāmacchariyaṃ eko pañho’’ti kasmā vuttaṃ, nanu issāmacchariyaṃ vissajjananti? Saccametaṃ, yo pana ñātuṃ icchito attho, so pañho. So eva ca vissajjīyatīti nāyaṃ doso, aññathā ambaṃ puṭṭhassa labujaṃ byākaraṇaṃ viya siyā, evaṃ pañhasīsena pañhabyākaraṇaṃ vadati. Tathā hi ‘‘piyāppiya’’ntiādinā vissajjanapadāneva gahitāni, ‘‘piyāppiyaṃ eko’’tiādīsupi eseva nayo. Papañcasaññāti saññāsīsena papañcā eva vuttāti āha ‘‘papañco eko’’ti. Ettha ca yathā pātimokkhasaṃvarapucchā kāyasamācārādivibhāgena vissajjitattā tayo pañhā jātā, evaṃ indriyasaṃvarapucchā rūpādivibhāgena vissajjitattā cha pañhā siyuṃ. Tathā sati ekūnavīsati pucchā siyuṃ, atha indriyasaṃvaratāsāmaññena ekova pañho kato, evaṃ sati pātimokkhasaṃvarapucchābhāvasāmaññena tepi tayo ekova pañhoti sabbeva dvādaseva pañhā bhaveyyunti? Nayidamevaṃ. Yasmā kāyasamācārādīsu vibhajja vuccamānesu mahāvisayatāya aparimāṇo vibhāgo sambhavati vissajjetuṃ. Sakalampi vinayapiṭakaṃ tassa niddeso. Rūpādīsu pana vibhajja vuccamānesu appavisayatāya na tādiso vibhāgo sambhavati vissajjetuṃ. Iti mahāvisayatāya pātimokkhasaṃvarapucchā tayo pañhā katā, indriyasaṃvarapucchā pana appavisayatāya ekova pañho kato. Tena vuttaṃ ‘‘cuddasa mahāpañhā’’ti.
೩೬೭. ಚಲನಟ್ಠೇನಾತಿ ಕಮ್ಪನಟ್ಠೇನ। ತಣ್ಹಾ ಹಿ ಕಾಮರಾಗರೂಪರಾಗಅರೂಪರಾಗಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಅನವಟ್ಠಿತತಾಯ ಸಯಮ್ಪಿ ಚಲತಿ, ಯತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತಮ್ಪಿ ಸನ್ತಾನಂ ಭವಾದೀಸು ಪರಿಕಡ್ಢನೇನ ಚಾಲೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಚಲನಟ್ಠೇನ ತಣ್ಹಾ ಏಜಾ ನಾಮ। ಪೀಳನಟ್ಠೇನಾತಿ ವಿಬಾಧನಟ್ಠೇನ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಹೇತುಭಾವೇನ। ಪದುಸ್ಸನಟ್ಠೇನಾತಿ ಅಧಮ್ಮರಾಗಾದಿಭಾವೇನ, ಸಮ್ಮುಖಪರಂಮುಖೇನ, ಕಿಲೇಸಾಸುಚಿಪಗ್ಘರಣೇನ ಚ ಪಕಾರತೋ ದುಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ಗಣ್ಡೋ। ಅನುಪ್ಪವಿಟ್ಠಟ್ಠೇನಾತಿ ಆಸಯಸ್ಸ ದುನ್ನೀಹರಣೀಯಭಾವೇನ ಅನುಪ್ಪವಿಸನಟ್ಠೇನ। ಕಡ್ಢತಿ ಅತ್ತನೋ ಚ ರುಚಿಯಾ ಉಪನೇತಿ। ಉಚ್ಚಾವಚನ್ತಿ ಪಣೀತಭಾವಂ, ನಿಹೀನಭಾವಞ್ಚ। ಯೇಸು ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಸು। ‘‘ಯೇಸಾಹ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಳಿ, ತಸ್ಸಾ ಕೇಚಿ ‘‘ಯೇಸಂ ಅಹ’’ನ್ತಿ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ। ಏವನ್ತಿ ಸುತಾನುರೂಪಂ, ಉಗ್ಗಹಾನುರೂಪಞ್ಚ। ‘‘ಅಹಂ ಖೋ ಪನ ಭನ್ತೇ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಧಮ್ಮಾಚರಿಯೋ ಹೋನ್ತೋಪಿ ಭಗವತೋ ಸಾವಕೋ…ಪೇ॰… ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯಣೋ’’ತಿ ಏವಂ ಅತ್ತನೋ ಸೋತಾಪನ್ನಭಾವಂ ಜಾನಾಪೇತಿ।
367.Calanaṭṭhenāti kampanaṭṭhena. Taṇhā hi kāmarāgarūparāgaarūparāgādivasena pavattiyā anavaṭṭhitatāya sayampi calati, yattha uppannā, tampi santānaṃ bhavādīsu parikaḍḍhanena cāleti, tasmā calanaṭṭhena taṇhā ejā nāma. Pīḷanaṭṭhenāti vibādhanaṭṭhena tassa tassa dukkhassa hetubhāvena. Padussanaṭṭhenāti adhammarāgādibhāvena, sammukhaparaṃmukhena, kilesāsucipaggharaṇena ca pakārato dussanaṭṭhena gaṇḍo. Anuppaviṭṭhaṭṭhenāti āsayassa dunnīharaṇīyabhāvena anuppavisanaṭṭhena. Kaḍḍhati attano ca ruciyā upaneti. Uccāvacanti paṇītabhāvaṃ, nihīnabhāvañca. Yesu samaṇabrāhmaṇesu. ‘‘Yesāha’’ntipi pāḷi, tassā keci ‘‘yesaṃ aha’’nti atthaṃ vadanti. Evanti sutānurūpaṃ, uggahānurūpañca. ‘‘Ahaṃ kho pana bhante aññesaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ dhammācariyo hontopi bhagavato sāvako…pe… sambodhiparāyaṇo’’ti evaṃ attano sotāpannabhāvaṃ jānāpeti.
ಸೋಮನಸ್ಸಪಟಿಲಾಭಕಥಾವಣ್ಣನಾ
Somanassapaṭilābhakathāvaṇṇanā
೩೬೮. ಸಮಾಪನ್ನೋತಿ ಸಮೋಗಾಳ್ಹೋ ಪವತ್ತಸಮ್ಪಹಾರೋ ವಿಯಾತಿಬ್ಯೂಳ್ಹೋ। ಜಿನಿಂಸೂತಿ ಯಥಾ ಅಸುರಾ ಪುನ ಸೀಸಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿಂಸು, ಏವಂ ದೇವಾ ವಿಜಿನಿಂಸುಯೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ದೇವಾ ಪುನ ಅಪಚ್ಚಾಗಮನಾಯ ಅಸುರೇ ಜಿನಿಂಸೂ’’ತಿ। ತಾದಿಸೋ ಹಿಸ್ಸ ಜಯೋ ಸಾತಿಸಯಂ ವೇದಪಟಿಲಾಭಾಯ ಅಹೋಸಿ। ದುವಿಧಮ್ಪಿ ಓಜನ್ತಿ ದಿಬ್ಬಂ, ಅಸುರಂ ಚಾತಿ ದ್ವಿಪ್ಪಕಾರಮ್ಪಿ ಓಜಂ। ದೇವಾಯೇವ ಪರಿಭುಞ್ಜಿಸ್ಸನ್ತಿ ಅಸುರಾನಂ ಪವೇಸಾಭಾವತೋ। ದಣ್ಡಸ್ಸ ಅವಚರಣಂ ಆವರಣಂ ದಣ್ಡಾವಚರೋ, ಸಹ ದಣ್ಡಾವಚರೇನಾತಿ ಸದಣ್ಡಾವಚರೋ, ದಣ್ಡೇನ ಪಹರಿತ್ವಾ ವಾ ಆವರಿತ್ವಾ ವಾ ಸಾಧೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
368.Samāpannoti samogāḷho pavattasampahāro viyātibyūḷho. Jiniṃsūti yathā asurā puna sīsaṃ ukkhipituṃ nāsakkhiṃsu, evaṃ devā vijiniṃsuyevāti dassento āha ‘‘devā puna apaccāgamanāya asure jiniṃsū’’ti. Tādiso hissa jayo sātisayaṃ vedapaṭilābhāya ahosi. Duvidhampiojanti dibbaṃ, asuraṃ cāti dvippakārampi ojaṃ. Devāyeva paribhuñjissanti asurānaṃ pavesābhāvato. Daṇḍassa avacaraṇaṃ āvaraṇaṃ daṇḍāvacaro, saha daṇḍāvacarenāti sadaṇḍāvacaro, daṇḍena paharitvā vā āvaritvā vā sādhetabbanti attho.
೩೬೯. ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಓಕಾಸೇತಿ ಇಮಿಸ್ಸಮೇವ ಇನ್ದಸಾಲಗುಹಾಯಂ। ದೇವಭೂತಸ್ಸ ಮೇತಿ ಪುಬ್ಬೇಪಿ ದೇವಭೂತಸ್ಸ ಸಕ್ಕಸ್ಸೇವ ಮೇ ಭೂತಸ್ಸ। ಸತೋತಿ ಇದಾನಿಪಿ ಸಕ್ಕಸ್ಸೇವ ಸತೋ ಪುನರಾಯು ಚ ಮೇ ಲದ್ಧೋ।
369.Imasmiṃyevaokāseti imissameva indasālaguhāyaṃ. Devabhūtassa meti pubbepi devabhūtassa sakkasseva me bhūtassa. Satoti idānipi sakkasseva sato punarāyu ca me laddho.
ದಿವಿಯಾ ಕಾಯಾತಿ ದಿಬ್ಬಾ, ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಸಙ್ಖಾತಾ ಕಾಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ದಿಬ್ಬಾ ಅತ್ತಭಾವಾ’’ತಿ। ‘‘ಅಮೂಳ್ಹೋ ಗಬ್ಭಂ ಏಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅರಿಯಸಾವಕಾನಂ ಅನ್ಧಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ವಿಯ ಸಮ್ಮೋಹಮರಣಂ, ಅಸಮ್ಪಜಾನಗಬ್ಭೋಕ್ಕಮನಞ್ಚ ನತ್ಥಿ, ಅಥ ಖೋ ಅಸಮ್ಮೋಹಮರಣಞ್ಚೇವ ಸಮ್ಪಜಾನಗಬ್ಭೋಕ್ಕಮನಞ್ಚ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅರಿಯಸಾವಕಾ ನಿಯತಗತಿಕತ್ತಾ ಸುಗತೀಸು ಏವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತತ್ಥಾಪಿ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಾ ಉಳಾರೇಸು ಏವ ಕುಲೇಸು ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಸಕ್ಕಸ್ಸಾಪಿ ತಾದಿಸೋ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಯತ್ಥ ಮೇ ರಮತೀ ಮನೋ’’ತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಯತ್ಥ ಮೇ’’ತಿಆದಿ। ಸಕ್ಕೋ ಪನ ಅತ್ತನೋ ದಿಬ್ಬಾನುಭಾವೇನಾಪಿ ತಾದಿಸಂ ಜಾನಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿಯೇವ।
Diviyā kāyāti dibbā, khandhapañcakasaṅkhātā kāyāti āha ‘‘dibbā attabhāvā’’ti. ‘‘Amūḷho gabbhaṃ essāmī’’ti iminā ariyasāvakānaṃ andhaputhujjanānaṃ viya sammohamaraṇaṃ, asampajānagabbhokkamanañca natthi, atha kho asammohamaraṇañceva sampajānagabbhokkamanañca hotīti dasseti. Ariyasāvakā niyatagatikattā sugatīsu eva uppajjanti, tatthāpi manussesu uppajjantā uḷāresu eva kulesu paṭisandhiṃ gaṇhissanti, sakkassāpi tādiso ajjhāsayo. Tena vuttaṃ pāḷiyaṃ ‘‘yattha me ramatī mano’’ti, taṃ sandhāyāha ‘‘yattha me’’tiādi. Sakko pana attano dibbānubhāvenāpi tādisaṃ jānituṃ sakkotiyeva.
ಕಾರಣೇನಾತಿ ಯುತ್ತೇನ ಅರಿಯಸಾವಕಭಾವಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕೇನ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಮೇನಾ’’ತಿ।
Kāraṇenāti yuttena ariyasāvakabhāvassa anucchavikena. Tenāha ‘‘samenā’’ti.
ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ ಛಟ್ಠೇ ಅತ್ಥವಸೇ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಸ್ಸ ವಕ್ಖಮಾನತ್ತಾ। ಆಜಾನಿತುಕಾಮೋತಿ ಅಪ್ಪತ್ತಂ ವಿಸೇಸಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಕಾಮೋ। ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಅನ್ತೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಪುನ ಮಾನುಸ್ಸೂಪಪತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವತೋ।
Sakadāgāmimaggaṃ sandhāya vadati chaṭṭhe atthavase anāgāmimaggassa vakkhamānattā. Ājānitukāmoti appattaṃ visesaṃ paṭivijjhitukāmo. Manussaloke anto bhavissati puna mānussūpapattiyā abhāvato.
ಪುನದೇವಾತಿ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೋ ತತೋ ಚವಿತ್ವಾ ಪುನದೇವ । ಇಮಸ್ಮಿಂ ತಾವತಿಂಸದೇವಲೋಕಸ್ಮಿಂ। ಉತ್ತಮೋ, ಕೀದಿಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಕ್ಕೋ’’ತಿಆದಿ।
Punadevāti manussesu uppanno tato cavitvā punadeva . Imasmiṃ tāvatiṃsadevalokasmiṃ. Uttamo, kīdisoti āha ‘‘sakko’’tiādi.
ಅನ್ತಿಮೇ ಭವೇತಿ ಮಮ ಸಬ್ಬಭವೇಸು ಅನ್ತಿಮೇ ಸಬ್ಬಪರಿಯೋಸಾನೇ ಭವೇ। ‘‘ಆಯುನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಚ ತಂಸಹಭಾವಿನೋ ಸಬ್ಬೇಪಿ ವಣ್ಣಾದಿಕೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ‘‘ಪಞ್ಞಾಯಾ’’ತಿ ಚ ಇಮಿನಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸದ್ಧಾಸತಿವೀರಿಯಾದಿಕೇ। ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸಬ್ಬನ್ತಿಮೇ ಸಕ್ಕತ್ತಭಾವೇ। ಅಕನಿಟ್ಠಗಾಮೀ ಹುತ್ವಾತಿ ಅನ್ತರಾಯಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಆದಿಭಾವಂ ಅನುಪಗನ್ತ್ವಾ ಏಕಂಸತೋ ಉದ್ಧಂಸೋತೋ ಅಕನಿಟ್ಠಗಾಮೀ ಏವ ಹುತ್ವಾ। ತತೋ ಏವ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಅವಿಹಾದೀಸು ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತೋ। ಏವಮಾಹಾತಿ ‘‘ಸೋ ನಿವಾಸೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಮಾಹ। ‘‘ಅವಿಹಾದೀಸು…ಪೇ॰… ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ಏಸ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಯಞ್ಚ ನಯೋ ನ ಕೇವಲಂ ಸಕ್ಕಸ್ಸೇವ, ಅಥ ಖೋ ಮಹಾಸೇಟ್ಠಿಮಹಾಉಪಾಸಿಕಾನಮ್ಪಿ ಹೋತಿಯೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಕ್ಕೋ ದೇವರಾಜಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
Antime bhaveti mama sabbabhavesu antime sabbapariyosāne bhave. ‘‘Āyunā’’ti iminā ca taṃsahabhāvino sabbepi vaṇṇādike saṅgaṇhāti. ‘‘Paññāyā’’ti ca iminā sabbepi saddhāsativīriyādike. Tasmiṃ attabhāveti tasmiṃ sabbantime sakkattabhāve. Akaniṭṭhagāmī hutvāti antarāyaparinibbāyiādibhāvaṃ anupagantvā ekaṃsato uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī eva hutvā. Tato eva anukkamena avihādīsu nibbattanto. Evamāhāti ‘‘so nivāso bhavissatī’’ti evamāha. ‘‘Avihādīsu…pe… nibbattissatī’’ti saṅkhepato vuttamatthaṃ vivarituṃ ‘‘esa kirā’’tiādi vuttaṃ. Ayañca nayo na kevalaṃ sakkasseva, atha kho mahāseṭṭhimahāupāsikānampi hotiyevāti dassento ‘‘sakko devarājā’’tiādimāha.
೩೭೦. ಭವಸಮ್ಪತ್ತಿನಿಬ್ಬಾನಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ವಸೇನ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಜ್ಝಾಸಯತಾಯ ಅನಿಟ್ಠಿತಮನೋರಥೋ ತಂ ತಂ ಪತ್ತುಕಾಮೋಯೇವ ಹುತ್ವಾ ಠಿತೋ। ಯೇ ಚ ಸಮಣೇತಿ ಯೇ ಚ ಪಬ್ಬಜಿತೇ। ಪವಿವಿತ್ತವಿಹಾರಿನೋತಿ ‘‘ಅನೇಕವಿವೇಕತ್ತಯಂ ಪರಿಬ್ರೂಹೇತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತೀ’’ತಿ ಮಞ್ಞಾಮಿ।
370. Bhavasampattinibbānasampattīnaṃ vasena aparipuṇṇajjhāsayatāya aniṭṭhitamanoratho taṃ taṃ pattukāmoyeva hutvā ṭhito. Ye ca samaṇeti ye ca pabbajite. Pavivittavihārinoti ‘‘anekavivekattayaṃ paribrūhetvā viharantī’’ti maññāmi.
ಸಮ್ಪಾದನಾತಿ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪಾದನಂ ತಸ್ಸ ಸಮ್ಪಾಪನಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಪಾಪನಂ। ವಿರಾಧನಾತಿ ಅನಾರಾಧನಾ ಅನುಪಾಯಪಟಿಪತ್ತಿ। ನ ಸಮ್ಭೋನ್ತೀತಿ ಅನಭಿಸಮ್ಭುಣನ್ತಿ। ಯಥಾಪುಚ್ಛಿತೇ ಅತ್ಥೇ ಅನಭಿಸಮ್ಭುಣನಂ ನಾಮ ಸಮ್ಮಾ ಕಥೇತುಂ ಅಸಮತ್ಥತಾ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಕಥೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತೀ’’ತಿ।
Sampādanāti maggassa upasampādanaṃ tassa sampāpanaṃ sammadeva pāpanaṃ. Virādhanāti anārādhanā anupāyapaṭipatti. Na sambhontīti anabhisambhuṇanti. Yathāpucchite atthe anabhisambhuṇanaṃ nāma sammā kathetuṃ asamatthatā evāti āha ‘‘sampādetvā kathetuṃ na sakkontī’’ti.
ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಆದಿಚ್ಚೇನ ಸಮಾನಗೋತ್ತತಾಯ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಆದಿಚ್ಚ ನಾಮ ಗೋತ್ತೇನಾ’’ತಿ, ತಸ್ಮಾ । ಆದಿಚ್ಚೋ ಬನ್ಧು ಏತಸ್ಸಾತಿ ಆದಿಚ್ಚಬನ್ಧು, ಅಥ ವಾ ಆದಿಚ್ಚಸ್ಸ ಬನ್ಧೂತಿ ಆದಿಚ್ಚಬನ್ಧು, ಭಗವಾ, ತಂ ಆದಿಚ್ಚಬನ್ಧುನಂ। ಆದಿಚ್ಚೋ ಹಿ ಸೋತಾಪನ್ನತಾಯ ಭಗವತೋ ಓರಸಪುತ್ತೋ। ತೇನೇವಾಹ –
Tasmāti yasmā ādiccena samānagottatāya. Tenevāha ‘‘ādicca nāma gottenā’’ti, tasmā . Ādicco bandhu etassāti ādiccabandhu, atha vā ādiccassa bandhūti ādiccabandhu, bhagavā, taṃ ādiccabandhunaṃ. Ādicco hi sotāpannatāya bhagavato orasaputto. Tenevāha –
‘‘ಯೋ ಅನ್ಧಕಾರೇ ತಮಸಿ ಪಭಙ್ಕರೋ,
‘‘Yo andhakāre tamasi pabhaṅkaro,
ವೇರೋಚನೋ ಮಣ್ಡಲೀ ಉಗ್ಗತೇಜೋ।
Verocano maṇḍalī uggatejo;
ಮಾ ರಾಹು ಗಿಲೀ ಚರಂ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖೇ,
Mā rāhu gilī caraṃ antalikkhe,
ಪಜಂ ಮಮಂ ರಾಹು ಪಮುಞ್ಚ ಸೂರಿಯ’’ನ್ತಿ॥ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೯೧)।
Pajaṃ mamaṃ rāhu pamuñca sūriya’’nti. (saṃ. ni. 1.91);
ಸಾಮನ್ತಿ ಸಾಮಂಪಯೋಗಂ, ಸತ್ಥು ಪನ ಸಾವಕಸ್ಸ ಸಾಮಂಪಯೋಗೋ ನಾಮ ಸನಿಪಾತೋ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಮಕ್ಕಾರಂ ಕರೋಮಾ’’ತಿ।
Sāmanti sāmaṃpayogaṃ, satthu pana sāvakassa sāmaṃpayogo nāma sanipāto evāti āha ‘‘namakkāraṃ karomā’’ti.
೩೭೧. ಪರಾಮಸಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಇಮಾಯ ನಾಮ ಪಥವಿಯಂ ನಿಸಿನ್ನೇನ ಮಯಾ ಅಯಂ ಅಚ್ಛರಿಯಧಮ್ಮೋ ಅಧಿಗತೋ’’ತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಜಾತೋ, ‘‘ಇಮಾಯ ನಾಮ ಪಥವಿಯಂ ಏವಂ ಅಚ್ಛರಿಯಬ್ಭುತಂ ಬುದ್ಧರತನಂ ಉಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ ಅಚ್ಛರಿಯಬ್ಭುತಚಿತ್ತಜಾತೋ ಚ ಪಥವಿಂ ಪರಾಮಸಿತ್ವಾ। ಪತ್ಥಿತಪಞ್ಹಾತಿ ದೀಘರತ್ತಾನುಸಯಿತಸಂಸಯಸಮುಗ್ಘಾತತ್ಥಂ ‘‘ಕದಾ ನು ಖೋ ಭಗವನ್ತಂ ಪುಚ್ಛಿತುಂ ಲಭಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಅಭಿಪತ್ಥಿತಪಞ್ಹಾ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥತೋ ನ ವಿಭತ್ತಂ, ತಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವಾತಿ।
371.Parāmasitvāti ‘‘imāya nāma pathaviyaṃ nisinnena mayā ayaṃ acchariyadhammo adhigato’’ti somanassajāto, ‘‘imāya nāma pathaviyaṃ evaṃ acchariyabbhutaṃ buddharatanaṃ uppanna’’nti acchariyabbhutacittajāto ca pathaviṃ parāmasitvā. Patthitapañhāti dīgharattānusayitasaṃsayasamugghātatthaṃ ‘‘kadā nu kho bhagavantaṃ pucchituṃ labhāmī’’ti evaṃ abhipatthitapañhā. Yaṃ panettha atthato na vibhattaṃ, taṃ suviññeyyamevāti.
ಸಕ್ಕಪಞ್ಹಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ।
Sakkapañhasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ದೀಘನಿಕಾಯ • Dīghanikāya / ೮. ಸಕ್ಕಪಞ್ಹಸುತ್ತಂ • 8. Sakkapañhasuttaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ದೀಘ ನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ೮. ಸಕ್ಕಪಞ್ಹಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 8. Sakkapañhasuttavaṇṇanā
