| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / इतिवुत्तक-अट्ठकथा • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
२. सक्कारसुत्तवण्णना
2. Sakkārasuttavaṇṇanā
८१. दुतिये सक्कारेनाति सक्कारेन हेतुभूतेन, अथ वा सक्कारेनाति सक्कारहेतुना, सक्कारहेतुकेन वा। सक्कारञ्हि निस्साय इधेकच्चे पुग्गला पापिच्छा इच्छापकता इच्छाचारे ठत्वा ‘‘सक्कारं निब्बत्तेस्सामा’’ति अनेकविहितं अनेसनं अप्पतिरूपं आपज्जित्वा इतो चुता अपायेसु निब्बत्तन्ति, अपरे यथासक्कारं लभित्वा तन्निमित्तं मानमदमच्छरियादिवसेन पमादं आपज्जित्वा इतो चुता अपायेसु निब्बत्तन्ति। यं सन्धाय वुत्तं – ‘‘सक्कारेन अभिभूता परियादिन्नचित्ता’’ति। तत्थ अभिभूताति अज्झोत्थटा। परियादिन्नचित्ताति खेपितचित्ता, इच्छाचारेन मानमदादिना च खयं पापितकुसलचित्ता। अथ वा परियादिन्नचित्ताति परितो आदिन्नचित्ता, वुत्तप्पकारेन अकुसलकोट्ठासेन यथा कुसलचित्तस्स उप्पत्तिवारो न होति, एवं समन्ततो गहितचित्तसन्तानाति अत्थो। असक्कारेनाति हीळेत्वा परिभवित्वा परेहि अत्तनि पवत्तितेन असक्कारेन हेतुना, असक्कारहेतुकेन वा मानादिना। सक्कारेन च असक्कारेन चाति केहिचि पवत्तितेन सक्कारेन केहिचि पवत्तितेन असक्कारेन च। ये हि केहिचि पठमं सक्कता हुत्वा तेहियेव असारभावं ञत्वा पच्छा असक्कता होन्ति, तादिसे सन्धाय वुत्तं ‘‘सक्कारेन च असक्कारेन चा’’ति।
81. Dutiye sakkārenāti sakkārena hetubhūtena, atha vā sakkārenāti sakkārahetunā, sakkārahetukena vā. Sakkārañhi nissāya idhekacce puggalā pāpicchā icchāpakatā icchācāre ṭhatvā ‘‘sakkāraṃ nibbattessāmā’’ti anekavihitaṃ anesanaṃ appatirūpaṃ āpajjitvā ito cutā apāyesu nibbattanti, apare yathāsakkāraṃ labhitvā tannimittaṃ mānamadamacchariyādivasena pamādaṃ āpajjitvā ito cutā apāyesu nibbattanti. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘sakkārena abhibhūtā pariyādinnacittā’’ti. Tattha abhibhūtāti ajjhotthaṭā. Pariyādinnacittāti khepitacittā, icchācārena mānamadādinā ca khayaṃ pāpitakusalacittā. Atha vā pariyādinnacittāti parito ādinnacittā, vuttappakārena akusalakoṭṭhāsena yathā kusalacittassa uppattivāro na hoti, evaṃ samantato gahitacittasantānāti attho. Asakkārenāti hīḷetvā paribhavitvā parehi attani pavattitena asakkārena hetunā, asakkārahetukena vā mānādinā. Sakkārena ca asakkārena cāti kehici pavattitena sakkārena kehici pavattitena asakkārena ca. Ye hi kehici paṭhamaṃ sakkatā hutvā tehiyeva asārabhāvaṃ ñatvā pacchā asakkatā honti, tādise sandhāya vuttaṃ ‘‘sakkārena ca asakkārena cā’’ti.
एत्थ सक्कारेन अभिभूता देवदत्तादयो निदस्सेतब्बा। वुत्तम्पि चेतं –
Ettha sakkārena abhibhūtā devadattādayo nidassetabbā. Vuttampi cetaṃ –
‘‘फलं वे कदलिं हन्ति, फलं वेळुं फलं नळं।
‘‘Phalaṃ ve kadaliṃ hanti, phalaṃ veḷuṃ phalaṃ naḷaṃ;
सक्कारो कापुरिसं हन्ति, गब्भो अस्सतरिं यथा’’ति॥ (सं॰ नि॰ १.१८३; अ॰ नि॰ ४.६८; चूळव॰ ३३५)।
Sakkāro kāpurisaṃ hanti, gabbho assatariṃ yathā’’ti. (saṃ. ni. 1.183; a. ni. 4.68; cūḷava. 335);
साधूनं उपरि कतेन असक्कारेन अभिभूता दण्डकीराजकालिङ्गराजमज्झराजादयो निदस्सेतब्बा। वुत्तम्पि चेतं –
Sādhūnaṃ upari katena asakkārena abhibhūtā daṇḍakīrājakāliṅgarājamajjharājādayo nidassetabbā. Vuttampi cetaṃ –
‘‘किसञ्हि वच्छं अवकिरिय दण्डकी,
‘‘Kisañhi vacchaṃ avakiriya daṇḍakī,
उच्छिन्नमूलो सजनो सरट्ठो।
Ucchinnamūlo sajano saraṭṭho;
कुक्कुळनामे निरयम्हि पच्चति,
Kukkuḷanāme nirayamhi paccati,
तस्स फुलिङ्गानि पतन्ति काये॥
Tassa phuliṅgāni patanti kāye.
‘‘यो सञ्ञते पब्बजिते अवञ्चयि,
‘‘Yo saññate pabbajite avañcayi,
धम्मं भणन्ते समणे अदूसके।
Dhammaṃ bhaṇante samaṇe adūsake;
तं नाळिकेरं सुनखा परत्थ,
Taṃ nāḷikeraṃ sunakhā parattha,
सङ्गम्म खादन्ति विफन्दमानं’’॥ (जा॰ २.१७.७०-७१)।
Saṅgamma khādanti viphandamānaṃ’’. (jā. 2.17.70-71);
‘‘उपहच्च मनं मज्झो, मातङ्गस्मिं यसस्सिने।
‘‘Upahacca manaṃ majjho, mātaṅgasmiṃ yasassine;
सपारिसज्जो उच्छिन्नो, मज्झारञ्ञं तदा अहू’’ति॥ (जा॰ २.१९.९६)।
Sapārisajjo ucchinno, majjhāraññaṃ tadā ahū’’ti. (jā. 2.19.96);
सक्कारेन च असक्कारेन च अभिभूता अञ्ञतित्थिया नाटपुत्तादयो निदस्सेतब्बा।
Sakkārena ca asakkārena ca abhibhūtā aññatitthiyā nāṭaputtādayo nidassetabbā.
गाथासु उभयन्ति उभयेन सक्कारेन च असक्कारेन च। समाधि न विकम्पतीति न चलति, एकग्गभावेन तिट्ठति। कस्स पन न चलतीति आह ‘‘अप्पमादविहारिनो’’ति। यो पमादकरधम्मानं रागादीनं सुट्ठु पहीनत्ता अप्पमादविहारी अरहा, तस्स। सो हि लोकधम्मेहि न विकम्पति। सुखुमदिट्ठिविपस्सकन्ति फलसमापत्तिअत्थं सुखुमाय दिट्ठिया पञ्ञाय अभिण्हं पवत्तविपस्सनत्ता सुखुमदिट्ठिविपस्सकं। उपादानक्खयारामन्ति चतुन्नं उपादानानं खयं परियोसानभूतं अरहत्तफलं आरमितब्बं एतस्साति उपादानक्खयारामं। सेसं वुत्तनयमेव।
Gāthāsu ubhayanti ubhayena sakkārena ca asakkārena ca. Samādhi na vikampatīti na calati, ekaggabhāvena tiṭṭhati. Kassa pana na calatīti āha ‘‘appamādavihārino’’ti. Yo pamādakaradhammānaṃ rāgādīnaṃ suṭṭhu pahīnattā appamādavihārī arahā, tassa. So hi lokadhammehi na vikampati. Sukhumadiṭṭhivipassakanti phalasamāpattiatthaṃ sukhumāya diṭṭhiyā paññāya abhiṇhaṃ pavattavipassanattā sukhumadiṭṭhivipassakaṃ. Upādānakkhayārāmanti catunnaṃ upādānānaṃ khayaṃ pariyosānabhūtaṃ arahattaphalaṃ āramitabbaṃ etassāti upādānakkhayārāmaṃ. Sesaṃ vuttanayameva.
दुतियसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Dutiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / इतिवुत्तकपाळि • Itivuttakapāḷi / २. सक्कारसुत्तं • 2. Sakkārasuttaṃ
