| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
७-१०. सक्खिभब्बसुत्तादिवण्णना
7-10. Sakkhibhabbasuttādivaṇṇanā
७१-७४. सत्तमे तस्मिं तस्मिं विसेसेति तस्मिं तस्मिं सच्छिकातब्बे विसेसे। सक्खिभावाय पच्चक्खकारिताय भब्बो सक्खिभब्बो, तस्स भावो सक्खिभब्बता। तं सक्खिभब्बतं। सति सतिआयतनेति सति सतिकारणे। किञ्चेत्थ कारणं? अभिञ्ञा वा अभिञ्ञापादकज्झानं वा, अवसाने पन छट्ठाभिञ्ञाय अरहत्तं वा कारणं, अरहत्तस्स विपस्सना वाति वेदितब्बं। यञ्हि तं तत्र तत्र सक्खिभब्बतासङ्खातं इद्धिविधपच्चनुभवनादि, तस्स अभिञ्ञा कारणं। अथ इद्धिविधपच्चनुभवनादि अभिञ्ञा, एवं सति अभिञ्ञापादकज्झानं कारणं। अरहत्तम्पि ‘‘कुदास्सु नामाहं तदायतनं उपसम्पज्ज विहरिस्सामी’’ति अनुत्तरेसु विमोक्खेसु पिहं उपट्ठपेत्वा छट्ठाभिञ्ञं निब्बत्तेन्तस्स कारणं। इदञ्च सब्बसाधारणं न होति, साधारणवसेन पन अरहत्तस्स विपस्सना कारणं। अथ वा सति आयतनेति तस्स तस्स विसेसाधिगमस्स उपनिस्सयसङ्खाते कारणे सतीति एवमेत्थ अत्थो दट्ठब्बो।
71-74. Sattame tasmiṃ tasmiṃ viseseti tasmiṃ tasmiṃ sacchikātabbe visese. Sakkhibhāvāya paccakkhakāritāya bhabbo sakkhibhabbo, tassa bhāvo sakkhibhabbatā. Taṃ sakkhibhabbataṃ. Sati satiāyataneti sati satikāraṇe. Kiñcettha kāraṇaṃ? Abhiññā vā abhiññāpādakajjhānaṃ vā, avasāne pana chaṭṭhābhiññāya arahattaṃ vā kāraṇaṃ, arahattassa vipassanā vāti veditabbaṃ. Yañhi taṃ tatra tatra sakkhibhabbatāsaṅkhātaṃ iddhividhapaccanubhavanādi, tassa abhiññā kāraṇaṃ. Atha iddhividhapaccanubhavanādi abhiññā, evaṃ sati abhiññāpādakajjhānaṃ kāraṇaṃ. Arahattampi ‘‘kudāssu nāmāhaṃ tadāyatanaṃ upasampajja viharissāmī’’ti anuttaresu vimokkhesu pihaṃ upaṭṭhapetvā chaṭṭhābhiññaṃ nibbattentassa kāraṇaṃ. Idañca sabbasādhāraṇaṃ na hoti, sādhāraṇavasena pana arahattassa vipassanā kāraṇaṃ. Atha vā sati āyataneti tassa tassa visesādhigamassa upanissayasaṅkhāte kāraṇe satīti evamettha attho daṭṭhabbo.
हानभागियादीसु ‘‘पठमज्झानस्स लाभिं कामसहगता सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति, हानभागियो समाधि। तदनुधम्मता सति सन्तिट्ठति, ठितिभागियो समाधि। अवितक्कसहगता सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति, विसेसभागियो समाधि। निब्बिदासहगता सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति विरागूपसंहिता, निब्बेधभागियो समाधी’’ति (विभ॰ ७९९) इमिना नयेन सब्बसमापत्तियो वित्थारेत्वा हानभागियादिअत्थो वेदितब्बो। तत्थ पठमज्झानस्स लाभिन्ति य्वायं अप्पगुणस्स पठमस्स झानस्स लाभी, तं। कामसहगता सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्तीति ततो वुट्ठितं आरम्मणवसेन कामसहगता हुत्वा सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्ति तुदन्ति, तस्स कामानतीतस्स कामानुपक्खन्दानं सञ्ञामनसिकारानं वसेन सो पठमज्झानसमाधि हायति परिहायति, तस्मा हानभागियो वुत्तो। तदनुधम्मताति तदनुरूपसभावो। सति सन्तिट्ठतीति इदं मिच्छासतिं सन्धाय वुत्तं। यस्स हि पठमज्झानानुरूपसभावा पठमज्झानं सन्ततो पणीततो दिस्वा अस्सादयमाना अभिनन्दमाना निकन्ति होति, तस्स निकन्तिवसेन सो पठमज्झानसमाधि नेव हायति न वड्ढति, ठितिकोट्ठासिको होति। तेन वुत्तं ‘‘ठितिभागियो समाधी’’ति। अवितक्कसहगताति अवितक्कं दुतियज्झानं सन्ततो पणीततो मनसिकरोतो आरम्मणवसेन अवितक्कसहगता। सञ्ञामनसिकारा समुदाचरन्तीति पगुणपठमज्झानतो वुट्ठितं दुतियज्झानाधिगमत्थाय चोदेन्ति तुदन्ति। तस्स उपरि दुतियज्झानानुपक्खन्दानं सञ्ञामनसिकारानं वसेन सो पठमज्झानसमाधि विसेसभूतस्स दुतियज्झानस्स उप्पत्तिपदट्ठानताय ‘‘विसेसभागियो’’ति वुत्तो।
Hānabhāgiyādīsu ‘‘paṭhamajjhānassa lābhiṃ kāmasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti, hānabhāgiyo samādhi. Tadanudhammatā sati santiṭṭhati, ṭhitibhāgiyo samādhi. Avitakkasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti, visesabhāgiyo samādhi. Nibbidāsahagatā saññāmanasikārā samudācaranti virāgūpasaṃhitā, nibbedhabhāgiyo samādhī’’ti (vibha. 799) iminā nayena sabbasamāpattiyo vitthāretvā hānabhāgiyādiattho veditabbo. Tattha paṭhamajjhānassa lābhinti yvāyaṃ appaguṇassa paṭhamassa jhānassa lābhī, taṃ. Kāmasahagatā saññāmanasikārā samudācarantīti tato vuṭṭhitaṃ ārammaṇavasena kāmasahagatā hutvā saññāmanasikārā samudācaranti tudanti, tassa kāmānatītassa kāmānupakkhandānaṃ saññāmanasikārānaṃ vasena so paṭhamajjhānasamādhi hāyati parihāyati, tasmā hānabhāgiyo vutto. Tadanudhammatāti tadanurūpasabhāvo. Sati santiṭṭhatīti idaṃ micchāsatiṃ sandhāya vuttaṃ. Yassa hi paṭhamajjhānānurūpasabhāvā paṭhamajjhānaṃ santato paṇītato disvā assādayamānā abhinandamānā nikanti hoti, tassa nikantivasena so paṭhamajjhānasamādhi neva hāyati na vaḍḍhati, ṭhitikoṭṭhāsiko hoti. Tena vuttaṃ ‘‘ṭhitibhāgiyo samādhī’’ti. Avitakkasahagatāti avitakkaṃ dutiyajjhānaṃ santato paṇītato manasikaroto ārammaṇavasena avitakkasahagatā. Saññāmanasikārā samudācarantīti paguṇapaṭhamajjhānato vuṭṭhitaṃ dutiyajjhānādhigamatthāya codenti tudanti. Tassa upari dutiyajjhānānupakkhandānaṃ saññāmanasikārānaṃ vasena so paṭhamajjhānasamādhi visesabhūtassa dutiyajjhānassa uppattipadaṭṭhānatāya ‘‘visesabhāgiyo’’ti vutto.
निब्बिदासहगताति तमेव पठमज्झानलाभिं झानतो वुट्ठितं निब्बिदासङ्खातेन विपस्सनाञाणेन सहगता। विपस्सनाञाणञ्हि झानङ्गेसु पभेदेन उपट्ठहन्तेसु निब्बिन्दति उक्कण्ठति, तस्मा ‘‘निब्बिदा’’ति वुच्चति। समुदाचरन्तीति निब्बानसच्छिकिरियत्थाय चोदेन्ति तुदन्ति। विरागूपसंहिताति विरागसङ्खातेन निब्बानेन उपसंहिता। विपस्सनाञाणञ्हि सक्का इमिना मग्गेन विरागं निब्बानं सच्छिकातुन्ति पवत्तितो ‘‘विरागूपसंहित’’न्ति वुच्चति। तंसम्पयुत्ता सञ्ञामनसिकारा विरागूपसंहिता एव नाम। तस्स तेसं सञ्ञामनसिकारानं वसेन पठमज्झानसमाधि अरियमग्गप्पटिवेधस्स पदट्ठानताय ‘‘निब्बेधभागियो’’ति वुत्तो। हानं भजन्तीति हानभागिया, हानभागो वा एतेसं अत्थीति हानभागिया, परिहानकोट्ठासिकाति अत्थो। इमिना नयेन ठितिभागियो वेदितब्बो। अट्ठमादीनि उत्तानत्थानेव।
Nibbidāsahagatāti tameva paṭhamajjhānalābhiṃ jhānato vuṭṭhitaṃ nibbidāsaṅkhātena vipassanāñāṇena sahagatā. Vipassanāñāṇañhi jhānaṅgesu pabhedena upaṭṭhahantesu nibbindati ukkaṇṭhati, tasmā ‘‘nibbidā’’ti vuccati. Samudācarantīti nibbānasacchikiriyatthāya codenti tudanti. Virāgūpasaṃhitāti virāgasaṅkhātena nibbānena upasaṃhitā. Vipassanāñāṇañhi sakkā iminā maggena virāgaṃ nibbānaṃ sacchikātunti pavattito ‘‘virāgūpasaṃhita’’nti vuccati. Taṃsampayuttā saññāmanasikārā virāgūpasaṃhitā eva nāma. Tassa tesaṃ saññāmanasikārānaṃ vasena paṭhamajjhānasamādhi ariyamaggappaṭivedhassa padaṭṭhānatāya ‘‘nibbedhabhāgiyo’’ti vutto. Hānaṃ bhajantīti hānabhāgiyā, hānabhāgo vā etesaṃ atthīti hānabhāgiyā, parihānakoṭṭhāsikāti attho. Iminā nayena ṭhitibhāgiyo veditabbo. Aṭṭhamādīni uttānatthāneva.
सक्खिभब्बसुत्तादिवण्णना निट्ठिता।
Sakkhibhabbasuttādivaṇṇanā niṭṭhitā.
देवतावग्गवण्णना निट्ठिता।
Devatāvaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya
७. सक्खिभब्बसुत्तं • 7. Sakkhibhabbasuttaṃ
८. बलसुत्तं • 8. Balasuttaṃ
९. पठमतज्झानसुत्तं • 9. Paṭhamatajjhānasuttaṃ
१०. दुतियतज्झानसुत्तं • 10. Dutiyatajjhānasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā)
७. सक्खिभब्बसुत्तवण्णना • 7. Sakkhibhabbasuttavaṇṇanā
८. बलसुत्तवण्णना • 8. Balasuttavaṇṇanā
९-१०. तज्झानसुत्तद्वयवण्णना • 9-10. Tajjhānasuttadvayavaṇṇanā
