| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरीगाथा-अट्ठकथा • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
७. सकुलाथेरीगाथावण्णना
7. Sakulātherīgāthāvaṇṇanā
अगारस्मिं वसन्तीतिआदिका सकुलाय थेरिया गाथा। अयं किर पदुमुत्तरस्स भगवतो काले हंसवतीनगरे आनन्दस्स रञ्ञो धीता हुत्वा निब्बत्ता, सत्थु वेमातिकभगिनी नन्दाति नामेन। सा विञ्ञुतं पत्वा एकदिवसं सत्थु सन्तिके धम्मं सुणन्ती सत्थारा एकं भिक्खुनिं दिब्बचक्खुकानं अग्गट्ठाने ठपेन्तं दिस्वा उस्साहजाता अधिकारकम्मं कत्वा सयम्पि तं ठानन्तरं पत्थेन्ती पणिधानमकासि। सा तत्थ यावजीवं बहुं उळारं कुसलकम्मं कत्वा देवलोके निब्बत्तित्वा अपरापरं सुगतीसुयेव संसरन्ती कस्सपस्स भगवतो काले ब्राह्मणकुले निब्बत्तित्वा परिब्बाजकपब्बज्जं पब्बजित्वा एकचारिनी विचरन्ती एकदिवसं तेलभिक्खाय आहिण्डित्वा तेलं लभित्वा तेन तेलेन सत्थु चेतिये सब्बरत्तिं दीपपूजं अकासि। सा ततो चुता तावतिंसे निब्बत्तित्वा सुविसुद्धदिब्बचक्खुका हुत्वा एकं बुद्धन्तरं देवेसुयेव संसरित्वा इमस्मिं बुद्धुप्पादे सावत्थियं ब्राह्मणकुले निब्बत्ति। सकुलातिस्सा नामं अहोसि। सा विञ्ञुतं पत्ता सत्थु जेतवनपटिग्गहणे पटिलद्धसद्धा उपासिका हुत्वा अपरभागे अञ्ञतरस्स खीणासवत्थेरस्स सन्तिके धम्मं सुत्वा सञ्जातसंवेगा पब्बजित्वा विपस्सनं पट्ठपेत्वा घटेन्ती वायमन्ती न चिरस्सेव अरहत्तं पापुणि। तेन वुत्तं अपदाने (अप॰ थेरी २.३.१३१-१६५) –
Agārasmiṃvasantītiādikā sakulāya theriyā gāthā. Ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare ānandassa rañño dhītā hutvā nibbattā, satthu vemātikabhaginī nandāti nāmena. Sā viññutaṃ patvā ekadivasaṃ satthu santike dhammaṃ suṇantī satthārā ekaṃ bhikkhuniṃ dibbacakkhukānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā ussāhajātā adhikārakammaṃ katvā sayampi taṃ ṭhānantaraṃ patthentī paṇidhānamakāsi. Sā tattha yāvajīvaṃ bahuṃ uḷāraṃ kusalakammaṃ katvā devaloke nibbattitvā aparāparaṃ sugatīsuyeva saṃsarantī kassapassa bhagavato kāle brāhmaṇakule nibbattitvā paribbājakapabbajjaṃ pabbajitvā ekacārinī vicarantī ekadivasaṃ telabhikkhāya āhiṇḍitvā telaṃ labhitvā tena telena satthu cetiye sabbarattiṃ dīpapūjaṃ akāsi. Sā tato cutā tāvatiṃse nibbattitvā suvisuddhadibbacakkhukā hutvā ekaṃ buddhantaraṃ devesuyeva saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbatti. Sakulātissā nāmaṃ ahosi. Sā viññutaṃ pattā satthu jetavanapaṭiggahaṇe paṭiladdhasaddhā upāsikā hutvā aparabhāge aññatarassa khīṇāsavattherassa santike dhammaṃ sutvā sañjātasaṃvegā pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā ghaṭentī vāyamantī na cirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. therī 2.3.131-165) –
‘‘पदुमुत्तरो नाम जिनो, सब्बधम्मान पारगू।
‘‘Padumuttaro nāma jino, sabbadhammāna pāragū;
इतो सतसहस्सम्हि, कप्पे उप्पज्जि नायको॥
Ito satasahassamhi, kappe uppajji nāyako.
‘‘हिताय सब्बसत्तानं, सुखाय वदतं वरो।
‘‘Hitāya sabbasattānaṃ, sukhāya vadataṃ varo;
अत्थाय पुरिसाजञ्ञो, पटिपन्नो सदेवके॥
Atthāya purisājañño, paṭipanno sadevake.
‘‘यसग्गपत्तो सिरिमा, कित्तिवण्णगतो जिनो।
‘‘Yasaggapatto sirimā, kittivaṇṇagato jino;
पूजितो सब्बलोकस्स, दिसा सब्बासु विस्सुतो॥
Pūjito sabbalokassa, disā sabbāsu vissuto.
‘‘उत्तिण्णविचिकिच्छो सो, वीतिवत्तकथंकथो।
‘‘Uttiṇṇavicikiccho so, vītivattakathaṃkatho;
सम्पुण्णमनसङ्कप्पो, पत्तो सम्बोधिमुत्तमं॥
Sampuṇṇamanasaṅkappo, patto sambodhimuttamaṃ.
‘‘अनुप्पन्नस्स मग्गस्स, उप्पादेता नरुत्तमो।
‘‘Anuppannassa maggassa, uppādetā naruttamo;
अनक्खातञ्च अक्खासि, असञ्जातञ्च सञ्जनी॥
Anakkhātañca akkhāsi, asañjātañca sañjanī.
‘‘मग्गञ्ञू च मग्गविदू, मग्गक्खायी नरासभो।
‘‘Maggaññū ca maggavidū, maggakkhāyī narāsabho;
मग्गस्स कुसलो सत्था, सारथीनं वरुत्तमो॥
Maggassa kusalo satthā, sārathīnaṃ varuttamo.
‘‘महाकारुणिको सत्था, धम्मं देसेति नायको।
‘‘Mahākāruṇiko satthā, dhammaṃ deseti nāyako;
निमुग्गे कामपङ्कम्हि, समुद्धरति पाणिने॥
Nimugge kāmapaṅkamhi, samuddharati pāṇine.
‘‘तदाहं हंसवतियं, जाता खत्तियनन्दना।
‘‘Tadāhaṃ haṃsavatiyaṃ, jātā khattiyanandanā;
सुरूपा सधना चापि, दयिता च सिरीमती॥
Surūpā sadhanā cāpi, dayitā ca sirīmatī.
‘‘आनन्दस्स महारञ्ञो, धीता परमसोभना।
‘‘Ānandassa mahārañño, dhītā paramasobhanā;
वेमाता भगिनी चापि, पदुमुत्तरनामिनो॥
Vemātā bhaginī cāpi, padumuttaranāmino.
‘‘राजकञ्ञाहि सहिता, सब्बाभरणभूसिता।
‘‘Rājakaññāhi sahitā, sabbābharaṇabhūsitā;
उपागम्म महावीरं, अस्सोसिं धम्मदेसनं॥
Upāgamma mahāvīraṃ, assosiṃ dhammadesanaṃ.
‘‘तदा हि सो लोकगरु, भिक्खुनिं दिब्बचक्खुकं।
‘‘Tadā hi so lokagaru, bhikkhuniṃ dibbacakkhukaṃ;
कित्तयं परिसामज्झे, अग्गट्ठाने ठपेसि तं॥
Kittayaṃ parisāmajjhe, aggaṭṭhāne ṭhapesi taṃ.
‘‘सुणित्वा तमहं हट्ठा, दानं दत्वान सत्थुनो।
‘‘Suṇitvā tamahaṃ haṭṭhā, dānaṃ datvāna satthuno;
पूजित्वान च सम्बुद्धं, दिब्बचक्खुं अपत्थयिं॥
Pūjitvāna ca sambuddhaṃ, dibbacakkhuṃ apatthayiṃ.
‘‘ततो अवोच मं सत्था, नन्दे लच्छसि पत्थितं।
‘‘Tato avoca maṃ satthā, nande lacchasi patthitaṃ;
पदीपधम्मदानानं, फलमेतं सुनिच्छितं॥
Padīpadhammadānānaṃ, phalametaṃ sunicchitaṃ.
‘‘सतसहस्सितो कप्पे, ओक्काककुलसम्भवो।
‘‘Satasahassito kappe, okkākakulasambhavo;
गोतमो नाम गोत्तेन, सत्था लोके भविस्सति॥
Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.
‘‘तस्स धम्मेसु दायादा, ओरसा धम्मनिम्मिता।
‘‘Tassa dhammesu dāyādā, orasā dhammanimmitā;
सकुला नाम नामेन, हेस्सति सत्थु साविका॥
Sakulā nāma nāmena, hessati satthu sāvikā.
‘‘तेन कम्मेन सुकतेन, चेतनापणिधीहि च।
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
जहित्वा मानुसं देहं, तावतिंसमगच्छहं॥
Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsamagacchahaṃ.
‘‘इमम्हि भद्दके कप्पे, ब्रह्मबन्धु महायसो।
‘‘Imamhi bhaddake kappe, brahmabandhu mahāyaso;
कस्सपो नाम गोत्तेन, उप्पज्जि वदतं वरो॥
Kassapo nāma gottena, uppajji vadataṃ varo.
‘‘परिब्बाजकिनी आसिं, तदाहं एकचारिनी।
‘‘Paribbājakinī āsiṃ, tadāhaṃ ekacārinī;
भिक्खाय विचरित्वान, अलभिं तेलमत्तकं॥
Bhikkhāya vicaritvāna, alabhiṃ telamattakaṃ.
‘‘तेन दीपं पदीपेत्वा, उपट्ठिं सब्बसंवरिं।
‘‘Tena dīpaṃ padīpetvā, upaṭṭhiṃ sabbasaṃvariṃ;
चेतियं द्विपदग्गस्स, विप्पसन्नेन चेतसा॥
Cetiyaṃ dvipadaggassa, vippasannena cetasā.
‘‘तेन कम्मेन सुकतेन, चेतनापणिधीहि च।
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
जहित्वा मानुसं देहं, तावतिंसमगच्छहं॥
Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsamagacchahaṃ.
‘‘यत्थ यत्थूपपज्जामि, तस्स कम्मस्स वाहसा।
‘‘Yattha yatthūpapajjāmi, tassa kammassa vāhasā;
पज्जलन्ति महादीपा, तत्थ तत्थ गताय मे॥
Pajjalanti mahādīpā, tattha tattha gatāya me.
‘‘तिरोकुट्टं तिरोसेलं, समतिग्गय्ह पब्बतं।
‘‘Tirokuṭṭaṃ tiroselaṃ, samatiggayha pabbataṃ;
पस्सामहं यदिच्छामि, दीपदानस्सिदं फलं॥
Passāmahaṃ yadicchāmi, dīpadānassidaṃ phalaṃ.
‘‘विसुद्धनयना होमि, यससा च जलामहं।
‘‘Visuddhanayanā homi, yasasā ca jalāmahaṃ;
सद्धापञ्ञावती चेव, दीपदानस्सिदं फलं॥
Saddhāpaññāvatī ceva, dīpadānassidaṃ phalaṃ.
‘‘पच्छिमे च भवे दानि, जाता विप्पकुले अहं।
‘‘Pacchime ca bhave dāni, jātā vippakule ahaṃ;
पहूतधनधञ्ञम्हि, मुदिते राजपूजिते॥
Pahūtadhanadhaññamhi, mudite rājapūjite.
‘‘अहं सब्बङ्गसम्पन्ना, सब्बाभरणभूसिता।
‘‘Ahaṃ sabbaṅgasampannā, sabbābharaṇabhūsitā;
पुरप्पवेसे सुगतं, वातपाने ठिता अहं॥
Purappavese sugataṃ, vātapāne ṭhitā ahaṃ.
‘‘दिस्वा जलन्तं यससा, देवमनुस्ससक्कतं।
‘‘Disvā jalantaṃ yasasā, devamanussasakkataṃ;
अनुब्यञ्जनसम्पन्नं, लक्खणेहि विभूसितं॥
Anubyañjanasampannaṃ, lakkhaṇehi vibhūsitaṃ.
‘‘उदग्गचित्ता सुमना, पब्बज्जं समरोचयिं।
‘‘Udaggacittā sumanā, pabbajjaṃ samarocayiṃ;
न चिरेनेव कालेन, अरहत्तमपापुणिं॥
Na cireneva kālena, arahattamapāpuṇiṃ.
‘‘इद्धीसु च वसी होमि, दिब्बाय सोतधातुया।
‘‘Iddhīsu ca vasī homi, dibbāya sotadhātuyā;
परचित्तानि जानामि, सत्थुसासनकारिका॥
Paracittāni jānāmi, satthusāsanakārikā.
‘‘पुब्बेनिवासं जानामि, दिब्बचक्खु विसोधितं।
‘‘Pubbenivāsaṃ jānāmi, dibbacakkhu visodhitaṃ;
खेपेत्वा आसवे सब्बे, विसुद्धासिं सुनिम्मला॥
Khepetvā āsave sabbe, visuddhāsiṃ sunimmalā.
‘‘परिचिण्णो मया सत्था, कतं बुद्धस्स सासनं।
‘‘Pariciṇṇo mayā satthā, kataṃ buddhassa sāsanaṃ;
ओहितो गरुको भारो, भवनेत्तिसमूहता॥
Ohito garuko bhāro, bhavanettisamūhatā.
‘‘यस्सत्थाय पब्बजिता, अगारस्मानगारियं।
‘‘Yassatthāya pabbajitā, agārasmānagāriyaṃ;
सो मे अत्थो अनुप्पत्तो, सब्बसंयोजनक्खयो॥
So me attho anuppatto, sabbasaṃyojanakkhayo.
‘‘ततो महाकारुणिको, एतदग्गे ठपेसि मं।
‘‘Tato mahākāruṇiko, etadagge ṭhapesi maṃ;
दिब्बचक्खुकानं अग्गा, सकुलाति नरुत्तमो॥
Dibbacakkhukānaṃ aggā, sakulāti naruttamo.
‘‘किलेसा झापिता मय्हं…पे॰… कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
अरहत्तं पन पत्वा कताधिकारताय दिब्बचक्खुञाणे चिण्णवसी अहोसि। तेन नं सत्था दिब्बचक्खुकानं भिक्खुनीनं अग्गट्ठाने ठपेसि। सा अत्तनो पटिपत्तिं पच्चवेक्खित्वा पीतिसोमनस्सजाता उदानवसेन –
Arahattaṃ pana patvā katādhikāratāya dibbacakkhuñāṇe ciṇṇavasī ahosi. Tena naṃ satthā dibbacakkhukānaṃ bhikkhunīnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi. Sā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā pītisomanassajātā udānavasena –
९७.
97.
‘‘अगारस्मिं वसन्तीहं, धम्मं सुत्वान भिक्खुनो।
‘‘Agārasmiṃ vasantīhaṃ, dhammaṃ sutvāna bhikkhuno;
अद्दसं विरजं धम्मं, निब्बानं पदमच्चुतं॥
Addasaṃ virajaṃ dhammaṃ, nibbānaṃ padamaccutaṃ.
९८.
98.
‘‘साहं पुत्तं धीतरञ्च, धनधञ्ञञ्च छड्डिय।
‘‘Sāhaṃ puttaṃ dhītarañca, dhanadhaññañca chaḍḍiya;
केसे छेदापयित्वान, पब्बजिं अनगारियं॥
Kese chedāpayitvāna, pabbajiṃ anagāriyaṃ.
९९.
99.
‘‘सिक्खमाना अहं सन्ती, भावेन्ती मग्गमञ्जसं।
‘‘Sikkhamānā ahaṃ santī, bhāventī maggamañjasaṃ;
पहासिं रागदोसञ्च, तदेकट्ठे च आसवे॥
Pahāsiṃ rāgadosañca, tadekaṭṭhe ca āsave.
१००.
100.
‘‘भिक्खुनी उपसम्पज्ज, पुब्बजातिमनुस्सरिं।
‘‘Bhikkhunī upasampajja, pubbajātimanussariṃ;
दिब्बचक्खु विसोधितं, विमलं साधुभावितं॥
Dibbacakkhu visodhitaṃ, vimalaṃ sādhubhāvitaṃ.
१०१.
101.
‘‘सङ्खारे परतो दिस्वा, हेतुजाते पलोकिते।
‘‘Saṅkhāre parato disvā, hetujāte palokite;
पहासिं आसवे सब्बे, सीतिभूताम्हि निब्बुता’’ति॥ –
Pahāsiṃ āsave sabbe, sītibhūtāmhi nibbutā’’ti. –
इमा गाथा अभासि।
Imā gāthā abhāsi.
तत्थ अगारस्मिं वसन्तीहं, धम्मं सुत्वान भिक्खुनोति अहं पुब्बे अगारमज्झे वसमाना अञ्ञतरस्स भिन्नकिलेसस्स भिक्खुनो सन्तिके चतुसच्चगब्भं धम्मकथं सुत्वा। अद्दसं विरजं धम्मं, निब्बानं पदमच्चुतन्ति रागरजादीनं अभावेन विरजं, वानतो निक्खन्तत्ता निब्बानं, चवनाभावतो अधिगतानं अच्चुतिहेतुताय च निब्बानं अच्चुतं, पदन्ति च लद्धनामं असङ्खतधम्मं, सहस्सनयपटिमण्डितेन दस्सनसङ्खातेन धम्मचक्खुना अद्दसं पस्सिं।
Tattha agārasmiṃ vasantīhaṃ, dhammaṃ sutvāna bhikkhunoti ahaṃ pubbe agāramajjhe vasamānā aññatarassa bhinnakilesassa bhikkhuno santike catusaccagabbhaṃ dhammakathaṃ sutvā. Addasaṃ virajaṃ dhammaṃ, nibbānaṃ padamaccutanti rāgarajādīnaṃ abhāvena virajaṃ, vānato nikkhantattā nibbānaṃ, cavanābhāvato adhigatānaṃ accutihetutāya ca nibbānaṃ accutaṃ, padanti ca laddhanāmaṃ asaṅkhatadhammaṃ, sahassanayapaṭimaṇḍitena dassanasaṅkhātena dhammacakkhunā addasaṃ passiṃ.
साहन्ति सा अहं वुत्तप्पकारेन सोतापन्ना होमि।
Sāhanti sā ahaṃ vuttappakārena sotāpannā homi.
सिक्खमाना अहं सन्तीति अहं सिक्खमानाव समाना पब्बजित्वा वस्से अपरिपुण्णे एव। भावेन्ती मग्गमञ्जसन्ति मज्झिमपटिपत्तिभावतो अञ्जसं उपरिमग्गं उप्पादेन्ती। तदेकट्ठे च आसवेति रागदोसेहि सहजेकट्ठे पहानेकट्ठे च ततियमग्गवज्झे आसवे पहासिं समुच्छिन्दिं।
Sikkhamānā ahaṃ santīti ahaṃ sikkhamānāva samānā pabbajitvā vasse aparipuṇṇe eva. Bhāventī maggamañjasanti majjhimapaṭipattibhāvato añjasaṃ uparimaggaṃ uppādentī. Tadekaṭṭhe ca āsaveti rāgadosehi sahajekaṭṭhe pahānekaṭṭhe ca tatiyamaggavajjhe āsave pahāsiṃ samucchindiṃ.
भिक्खुनी उपसम्पज्जाति वस्से परिपुण्णे उपसम्पज्जित्वा भिक्खुनी हुत्वा। विमलन्ति अविज्जादीहि उपक्किलेसेहि विमुत्तताय विगतमलं, साधु सक्कच्च सम्मदेव भावितं, साधूहि वा बुद्धादीहि भावितं उप्पादितं दिब्बचक्खु विसोधितन्ति सम्बन्धो।
Bhikkhunīupasampajjāti vasse paripuṇṇe upasampajjitvā bhikkhunī hutvā. Vimalanti avijjādīhi upakkilesehi vimuttatāya vigatamalaṃ, sādhu sakkacca sammadeva bhāvitaṃ, sādhūhi vā buddhādīhi bhāvitaṃ uppāditaṃ dibbacakkhu visodhitanti sambandho.
सङ्खारेति तेभूमकसङ्खारे। परतोति अनत्ततो। हेतुजातेति पच्चयुप्पन्ने। पलोकितेति पलुज्जनसभावे पभङ्गुने पञ्ञाचक्खुना दिस्वा। पहासिं आसवे सब्बेति अग्गमग्गेन अवसिट्ठे सब्बेपि आसवे पजहिं, खेपेसिन्ति अत्थो। सेसं वुत्तनयमेव।
Saṅkhāreti tebhūmakasaṅkhāre. Paratoti anattato. Hetujāteti paccayuppanne. Palokiteti palujjanasabhāve pabhaṅgune paññācakkhunā disvā. Pahāsiṃ āsave sabbeti aggamaggena avasiṭṭhe sabbepi āsave pajahiṃ, khepesinti attho. Sesaṃ vuttanayameva.
सकुलाथेरीगाथावण्णना निट्ठिता।
Sakulātherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरीगाथापाळि • Therīgāthāpāḷi / ७. सकुलाथेरीगाथा • 7. Sakulātherīgāthā
