Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / జాతక-అట్ఠకథా • Jātaka-aṭṭhakathā |
[౧౬౮] ౮. సకుణగ్ఘిజాతకవణ్ణనా
[168] 8. Sakuṇagghijātakavaṇṇanā
సేనో బలసా పతమానోతి ఇదం సత్థా జేతవనే విహరన్తో అత్తజ్ఝాసయం సకుణోవాదసుత్తం (సం॰ ని॰ ౫.౩౭౨) ఆరబ్భ కథేసి. ఏకదివసఞ్హి సత్థా భిక్ఖూ ఆమన్తేత్వా ‘‘గోచరే, భిక్ఖవే, చరథ సకే పేత్తికే విసయే’’తి (సం॰ ని॰ ౫.౩౭౨) ఇమం సంయుత్తమహావగ్గే సుత్తన్తం కథేన్తో ‘‘తుమ్హే తావ తిట్ఠథ, పుబ్బే తిరచ్ఛానగతాపి సకం పేత్తికవిసయం పహాయ అగోచరే చరన్తా పచ్చామిత్తానం హత్థపథం గన్త్వాపి అత్తనో పఞ్ఞాసమ్పత్తియా ఉపాయకోసల్లేన పచ్చామిత్తానం హత్థా ముచ్చింసూ’’తి వత్వా అతీతం ఆహరి.
Senobalasā patamānoti idaṃ satthā jetavane viharanto attajjhāsayaṃ sakuṇovādasuttaṃ (saṃ. ni. 5.372) ārabbha kathesi. Ekadivasañhi satthā bhikkhū āmantetvā ‘‘gocare, bhikkhave, caratha sake pettike visaye’’ti (saṃ. ni. 5.372) imaṃ saṃyuttamahāvagge suttantaṃ kathento ‘‘tumhe tāva tiṭṭhatha, pubbe tiracchānagatāpi sakaṃ pettikavisayaṃ pahāya agocare carantā paccāmittānaṃ hatthapathaṃ gantvāpi attano paññāsampattiyā upāyakosallena paccāmittānaṃ hatthā mucciṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
అతీతే బారాణసియం బ్రహ్మదత్తే రజ్జం కారేన్తే బోధిసత్తో లాపసకుణయోనియం నిబ్బత్తిత్వా నఙ్గలకట్ఠకరణే లేడ్డుట్ఠానే వాసం కప్పేసి. సో ఏకదివసం ‘‘సకవిసయే గోచరగహణం పహాయ పరవిసయే గోచరం గణ్హిస్సామీ’’తి అటవిపరియన్తం అగమాసి. అథ నం తత్థ గోచరం గణ్హన్తం దిస్వా సకుణగ్ఘి సహసా అజ్ఝప్పత్తా అగ్గహేసి. సో సకుణగ్ఘియా హరియమానో ఏవం పరిదేవసి – ‘‘మయమేవమ్హ అలక్ఖికా, మయం అప్పపుఞ్ఞా, యే మయం అగోచరే చరిమ్హ పరవిసయే, సచేజ్జ మయం గోచరే చరేయ్యామ సకే పేత్తికే విసయే, న మ్యాయం సకుణగ్ఘి అలం అభవిస్స యదిదం యుద్ధాయా’’తి. ‘‘కో పన, తే లాప, గోచరో సకో పేత్తికో విసయో’’తి? ‘‘యదిదం నఙ్గలకట్ఠకరణం లేడ్డుట్ఠాన’’న్తి. అథ నం సకుణగ్ఘి సకే బలే అపత్థద్ధా అముఞ్చి – ‘‘గచ్ఛ ఖో, త్వం లాప, తత్రపి మే గన్త్వా న మోక్ఖసీ’’తి. సో తత్థ గన్త్వా మహన్తం లేడ్డుం అభిరుహిత్వా ‘‘ఏహి ఖో దాని సకుణగ్ఘీ’’తి సేనం అవ్హయన్తో అట్ఠాసి. సకుణగ్ఘి సకే బలే అపత్థద్ధా ఉభో పక్ఖే సన్నయ్హ లాపసకుణం సహసా అజ్ఝప్పత్తా. యదా పన తం లాపో ‘‘బహుఆగతా ఖో మ్యాయం సకుణగ్ఘీ’’తి అఞ్ఞాసి, అథ పరివత్తిత్వా తస్సేవ లేడ్డుస్స అన్తరం పచ్చాపాది. సకుణగ్ఘి వేగం సన్ధారేతుం అసక్కోన్తీ తత్థేవ ఉరం పచ్చతాళేసి. ఏవం సా భిన్నేన హదయేన నిక్ఖన్తేహి అక్ఖీహి జీవితక్ఖయం పాపుణి.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto lāpasakuṇayoniyaṃ nibbattitvā naṅgalakaṭṭhakaraṇe leḍḍuṭṭhāne vāsaṃ kappesi. So ekadivasaṃ ‘‘sakavisaye gocaragahaṇaṃ pahāya paravisaye gocaraṃ gaṇhissāmī’’ti aṭavipariyantaṃ agamāsi. Atha naṃ tattha gocaraṃ gaṇhantaṃ disvā sakuṇagghi sahasā ajjhappattā aggahesi. So sakuṇagghiyā hariyamāno evaṃ paridevasi – ‘‘mayamevamha alakkhikā, mayaṃ appapuññā, ye mayaṃ agocare carimha paravisaye, sacejja mayaṃ gocare careyyāma sake pettike visaye, na myāyaṃ sakuṇagghi alaṃ abhavissa yadidaṃ yuddhāyā’’ti. ‘‘Ko pana, te lāpa, gocaro sako pettiko visayo’’ti? ‘‘Yadidaṃ naṅgalakaṭṭhakaraṇaṃ leḍḍuṭṭhāna’’nti. Atha naṃ sakuṇagghi sake bale apatthaddhā amuñci – ‘‘gaccha kho, tvaṃ lāpa, tatrapi me gantvā na mokkhasī’’ti. So tattha gantvā mahantaṃ leḍḍuṃ abhiruhitvā ‘‘ehi kho dāni sakuṇagghī’’ti senaṃ avhayanto aṭṭhāsi. Sakuṇagghi sake bale apatthaddhā ubho pakkhe sannayha lāpasakuṇaṃ sahasā ajjhappattā. Yadā pana taṃ lāpo ‘‘bahuāgatā kho myāyaṃ sakuṇagghī’’ti aññāsi, atha parivattitvā tasseva leḍḍussa antaraṃ paccāpādi. Sakuṇagghi vegaṃ sandhāretuṃ asakkontī tattheva uraṃ paccatāḷesi. Evaṃ sā bhinnena hadayena nikkhantehi akkhīhi jīvitakkhayaṃ pāpuṇi.
సత్థా ఇమం అతీతం దస్సేత్వా ‘‘ఏవం, భిక్ఖవే, తిరచ్ఛానగతాపి అగోచరే చరన్తా సపత్తహత్థం గచ్ఛన్తి, గోచరే పన సకే పేత్తికే విసయే చరన్తా సపత్తే నిగ్గణ్హన్తి, తస్మా తుమ్హేపి మా అగోచరే చరథ పరవిసయే. అగోచరే , భిక్ఖవే, చరతం పరవిసయే లచ్ఛతి మారో ఓతారం, లచ్ఛతి మారో ఆరమ్మణం. కో చ, భిక్ఖవే, భిక్ఖునో అగోచరో పరవిసయో? యదిదం పఞ్చ కామగుణా. కతమే పఞ్చ? చక్ఖువిఞ్ఞేయ్యా రూపా…పే॰… అయం, భిక్ఖవే, భిక్ఖునో అగోచరో పరవిసయో’’తి వత్వా అభిసమ్బుద్ధో హుత్వా పఠమం గాథమాహ –
Satthā imaṃ atītaṃ dassetvā ‘‘evaṃ, bhikkhave, tiracchānagatāpi agocare carantā sapattahatthaṃ gacchanti, gocare pana sake pettike visaye carantā sapatte niggaṇhanti, tasmā tumhepi mā agocare caratha paravisaye. Agocare , bhikkhave, carataṃ paravisaye lacchati māro otāraṃ, lacchati māro ārammaṇaṃ. Ko ca, bhikkhave, bhikkhuno agocaro paravisayo? Yadidaṃ pañca kāmaguṇā. Katame pañca? Cakkhuviññeyyā rūpā…pe… ayaṃ, bhikkhave, bhikkhuno agocaro paravisayo’’ti vatvā abhisambuddho hutvā paṭhamaṃ gāthamāha –
౩౫.
35.
‘‘సేనో బలసా పతమానో, లాపం గోచరఠాయినం;
‘‘Seno balasā patamāno, lāpaṃ gocaraṭhāyinaṃ;
సహసా అజ్ఝప్పత్తోవ, మరణం తేనుపాగమీ’’తి.
Sahasā ajjhappattova, maraṇaṃ tenupāgamī’’ti.
తత్థ బలసా పతమానోతి ‘‘లాపం గణ్హిస్సామీ’’తి బలేన థామేన పతమానో. గోచరఠాయినన్తి సకవిసయా నిక్ఖమిత్వా గోచరత్థాయ అటవిపరియన్తే ఠితం. అజ్ఝప్పత్తోతి సమ్పత్తో. మరణం తేనుపాగమీతి తేన కారణేన మరణం పత్తో.
Tattha balasā patamānoti ‘‘lāpaṃ gaṇhissāmī’’ti balena thāmena patamāno. Gocaraṭhāyinanti sakavisayā nikkhamitvā gocaratthāya aṭavipariyante ṭhitaṃ. Ajjhappattoti sampatto. Maraṇaṃ tenupāgamīti tena kāraṇena maraṇaṃ patto.
తస్మిం పన మరణం పత్తే లాపో నిక్ఖమిత్వా ‘‘దిట్ఠా వత మే పచ్చామిత్తస్స పిట్ఠీ’’తి తస్స హదయే ఠత్వా ఉదానం ఉదానేన్తో దుతియం గాథమాహ –
Tasmiṃ pana maraṇaṃ patte lāpo nikkhamitvā ‘‘diṭṭhā vata me paccāmittassa piṭṭhī’’ti tassa hadaye ṭhatvā udānaṃ udānento dutiyaṃ gāthamāha –
౩౬.
36.
‘‘సోహం నయేన సమ్పన్నో, పేత్తికే గోచరే రతో;
‘‘Sohaṃ nayena sampanno, pettike gocare rato;
అపేతసత్తు మోదామి, సమ్పస్సం అత్థమత్తనో’’తి.
Apetasattu modāmi, sampassaṃ atthamattano’’ti.
తత్థ నయేనాతి ఉపాయేన. అత్థమత్తనోతి అత్తనో అరోగభావసఙ్ఖాతం వుడ్ఢిం.
Tattha nayenāti upāyena. Atthamattanoti attano arogabhāvasaṅkhātaṃ vuḍḍhiṃ.
సత్థా ఇమం ధమ్మదేసనం ఆహరిత్వా సచ్చాని పకాసేత్వా జాతకం సమోధానేసి, సచ్చపరియోసానే బహూ భిక్ఖూ సోతాపత్తిఫలాదీని పాపుణింసు. ‘‘తదా సేనో దేవదత్తో అహోసి, లాపో పన అహమేవ అహోసి’’న్తి.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne bahū bhikkhū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsu. ‘‘Tadā seno devadatto ahosi, lāpo pana ahameva ahosi’’nti.
సకుణగ్ఘిజాతకవణ్ణనా అట్ఠమా.
Sakuṇagghijātakavaṇṇanā aṭṭhamā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / జాతకపాళి • Jātakapāḷi / ౧౬౮. సకుణగ్ఘిజాతకం • 168. Sakuṇagghijātakaṃ