| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
सलाकभत्तकथा
Salākabhattakathā
सलाकभत्तं पन एवं वेदितब्बन्ति योजना। ‘‘वचनतो’’ति पदं ‘‘दातब्बा’’ति पदे ञापकहेतु। सलाकाय वाति कुसदण्डे वा। असुकस्स नामाति असुकस्स नाम उपासकस्स। उपनिबन्धित्वाति लिखित्वा, छिन्दित्वाति अत्थो। ‘‘ओपुञ्जित्वा’’ति पदस्स अत्थं दस्सेन्तो आह ‘‘पुनप्पुनं हेट्ठुपरियवसेन आलोळेत्वा’’ति। भत्तुद्देसकेन दातब्बाति सम्बन्धो।
Salākabhattaṃ pana evaṃ veditabbanti yojanā. ‘‘Vacanato’’ti padaṃ ‘‘dātabbā’’ti pade ñāpakahetu. Salākāya vāti kusadaṇḍe vā. Asukassa nāmāti asukassa nāma upāsakassa. Upanibandhitvāti likhitvā, chinditvāti attho. ‘‘Opuñjitvā’’ti padassa atthaṃ dassento āha ‘‘punappunaṃ heṭṭhupariyavasena āloḷetvā’’ti. Bhattuddesakena dātabbāti sambandho.
न बहुकाति अप्पका। गामवसेनपीति येभुय्येन समानलाभगामवसेनपि। पिसद्देन कुलं अपेक्खति। गाहेन्तेन गाहितानेवाति सम्बन्धो। सट्ठिसलाकभत्तानि होन्तीति योजना। तेसन्ति द्विन्नं तिण्णं सलाकभत्तानं।
Na bahukāti appakā. Gāmavasenapīti yebhuyyena samānalābhagāmavasenapi. Pisaddena kulaṃ apekkhati. Gāhentena gāhitānevāti sambandho. Saṭṭhisalākabhattāni hontīti yojanā. Tesanti dvinnaṃ tiṇṇaṃ salākabhattānaṃ.
तन्ति बहुसलाकभत्तगामं। तं पनाति एकसलाकभत्तं पन। एतेसूति भिक्खूसु। निग्गहेनाति दूरत्ता अनिच्छन्तस्सपि एकस्स निग्गहेन। तन्ति सलाकभत्तं। ओरिमगामेति ओरभागे ठिते गामे। गाहितसञ्ञायाति गाहिता इति सञ्ञाय। पुन विहारं आगन्त्वाति पुन विहारं अनागन्त्वा ओरिमगामे सलाकभत्तानि पठमं गहेत्वा पच्छा विहारं आगन्त्वा अत्तनो पापेत्वा भुञ्जितुम्पि वट्टति। कस्मा पुन विहारो आगन्तब्बो, ननु अगाहितोपि अत्तनो पत्तत्ता गहेत्वा भुञ्जितुं वट्टतीति आह ‘‘न ही’’तिआदि। हि यस्मा बहिसीमाय सङ्घलाभो गाहेतुं न लब्भति, तस्मा विहारो आगन्तब्बोति योजना। एकबाहवसेन वाति एकाय घरपाळिसङ्खाताय बाहायवसेन वा। वीथिआदीसु चाति वीथिबाहकुलेसु च, निद्धारणे भुम्मं। यत्थाति यस्मिं ठाने। सलाकासु असति असन्तासूति योजना। उद्दिसित्वापीति ‘‘असुकगामस्स सलाकभत्तानि तुय्हं पापुणन्ती’’ति गामादीनि उद्दिसित्वापि।
Tanti bahusalākabhattagāmaṃ. Taṃ panāti ekasalākabhattaṃ pana. Etesūti bhikkhūsu. Niggahenāti dūrattā anicchantassapi ekassa niggahena. Tanti salākabhattaṃ. Orimagāmeti orabhāge ṭhite gāme. Gāhitasaññāyāti gāhitā iti saññāya. Puna vihāraṃ āgantvāti puna vihāraṃ anāgantvā orimagāme salākabhattāni paṭhamaṃ gahetvā pacchā vihāraṃ āgantvā attano pāpetvā bhuñjitumpi vaṭṭati. Kasmā puna vihāro āgantabbo, nanu agāhitopi attano pattattā gahetvā bhuñjituṃ vaṭṭatīti āha ‘‘na hī’’tiādi. Hi yasmā bahisīmāya saṅghalābho gāhetuṃ na labbhati, tasmā vihāro āgantabboti yojanā. Ekabāhavasena vāti ekāya gharapāḷisaṅkhātāya bāhāyavasena vā. Vīthiādīsu cāti vīthibāhakulesu ca, niddhāraṇe bhummaṃ. Yatthāti yasmiṃ ṭhāne. Salākāsu asati asantāsūti yojanā. Uddisitvāpīti ‘‘asukagāmassa salākabhattāni tuyhaṃ pāpuṇantī’’ti gāmādīni uddisitvāpi.
तमेवत्थं वित्थारेन्तो आह ‘‘तेन ही’’तिआदि। तत्थ तेनाति सलाकदायकेन भिक्खुना। गाहेतब्बन्ति सम्बन्धो। वारगामेति अतिदूरत्ता वारेन गन्तब्बे गामे। तत्राति तं गामं।
Tamevatthaṃ vitthārento āha ‘‘tena hī’’tiādi. Tattha tenāti salākadāyakena bhikkhunā. Gāhetabbanti sambandho. Vāragāmeti atidūrattā vārena gantabbe gāme. Tatrāti taṃ gāmaṃ.
अतिरेकगावुतेति गावुततो अतिरेके ठाने। तंदिवसन्ति तस्मिं सलाकभत्तगहणदिवसे। यो न गच्छति, तस्स न दातब्बाति योजना। हीति यस्मा। तीणि पन दिवसानीति अच्चन्तसंयोगे चेतं उपयोगवचनं। तन्ति ओरिमवारगामसलाकं। दण्डकम्मं पन किन्ति गाळ्हं कातब्बन्ति आह ‘‘सट्ठितो वा पण्णासतो वा न परिहापेतब्ब’’न्ति। विहारवारोति विहारस्स रक्खनत्थाय वारो। विहारवारिकस्साति विहारं वारेन, वारं गहेत्वा वा रक्खतीति विहारवारिको, तस्स दातब्बाति सम्बन्धो। विहारगोपकाति विहारं गोपेन्तीति विहारगोपका। अञ्ञथत्तन्ति पसादञ्ञथत्तं। अञ्ञेसु कुलेसु दातब्बाति अञ्ञेसं कुलानं यागुआदयो दातब्बा।
Atirekagāvuteti gāvutato atireke ṭhāne. Taṃdivasanti tasmiṃ salākabhattagahaṇadivase. Yo na gacchati, tassa na dātabbāti yojanā. Hīti yasmā. Tīṇi pana divasānīti accantasaṃyoge cetaṃ upayogavacanaṃ. Tanti orimavāragāmasalākaṃ. Daṇḍakammaṃ pana kinti gāḷhaṃ kātabbanti āha ‘‘saṭṭhito vā paṇṇāsato vā na parihāpetabba’’nti. Vihāravāroti vihārassa rakkhanatthāya vāro. Vihāravārikassāti vihāraṃ vārena, vāraṃ gahetvā vā rakkhatīti vihāravāriko, tassa dātabbāti sambandho. Vihāragopakāti vihāraṃ gopentīti vihāragopakā. Aññathattanti pasādaññathattaṃ. Aññesu kulesu dātabbāti aññesaṃ kulānaṃ yāguādayo dātabbā.
वारं गाहेत्वाति अञ्ञेहि वारं गाहापेत्वा। नेसन्ति विहारवारिकानं। सलाकाति पकतिकत्तारं अपेक्खित्वा ‘‘भवन्ती’’ति बहुवचनवसेन वुत्तं। फातिकम्ममेवाति विहाररक्खनत्थाय सङ्घेन दातब्बफातिकम्ममेव। अञ्ञम्पीति पिसद्देन न केवलं फातिकम्ममेव, अञ्ञम्पीति दस्सेति। अतिरेकउत्तरिभङ्गस्साति अतिरेकं उत्तरिभङ्गमेतस्साति अतिरेकउत्तरिभङ्गं, तस्स।
Vāraṃ gāhetvāti aññehi vāraṃ gāhāpetvā. Nesanti vihāravārikānaṃ. Salākāti pakatikattāraṃ apekkhitvā ‘‘bhavantī’’ti bahuvacanavasena vuttaṃ. Phātikammamevāti vihārarakkhanatthāya saṅghena dātabbaphātikammameva. Aññampīti pisaddena na kevalaṃ phātikammameva, aññampīti dasseti. Atirekauttaribhaṅgassāti atirekaṃ uttaribhaṅgametassāti atirekauttaribhaṅgaṃ, tassa.
सलाका लद्धाति सलाका एव लद्धा। तंदिवसन्ति तस्मिं सलाकलद्धदिवसे। एकस्सेवाति एकेकस्सेव। विजटेत्वाति तानि द्वे तीणि एकचारिकभत्तानि विजटं निगुम्बं कत्वा।
Salākā laddhāti salākā eva laddhā. Taṃdivasanti tasmiṃ salākaladdhadivase. Ekassevāti ekekasseva. Vijaṭetvāti tāni dve tīṇi ekacārikabhattāni vijaṭaṃ nigumbaṃ katvā.
एकसम्भोगाति एकतो सम्भोगा। गाहेन्तेन दातुन्ति सम्बन्धो। सम्मुखीभूतस्साति उपचारसीमायं ठितस्स यस्स कस्सचि, पापेत्वाति योजना। रससलाकन्ति उच्छुसलाकं। ‘‘रसालसलाक’’न्तिपि पाठो, अयमेवत्थो। खुद्दकविहारे गाहेतब्बविधानं दस्सेत्वा महाआवासे तं दस्सेन्तो आह ‘‘महाआवासे’’तिआदि।
Ekasambhogāti ekato sambhogā. Gāhentena dātunti sambandho. Sammukhībhūtassāti upacārasīmāyaṃ ṭhitassa yassa kassaci, pāpetvāti yojanā. Rasasalākanti ucchusalākaṃ. ‘‘Rasālasalāka’’ntipi pāṭho, ayamevattho. Khuddakavihāre gāhetabbavidhānaṃ dassetvā mahāāvāse taṃ dassento āha ‘‘mahāāvāse’’tiādi.
‘‘तक्कसलाकम्पि …पे॰… दातुं वट्टती’’ति इदं खुद्दकविहारं सन्धाय वुत्तं, तेन वुत्तं ‘‘महाआवासे’’तिआदि। भेसज्जादिसलाकायोति एत्थ आदिसद्देन गन्धमालासलाकायो सङ्गण्हाति। एत्थाति सलाकासु। अग्गभिक्खमत्तन्ति अग्गतो दातब्बं भिक्खामत्तं। तादिसानि भत्तानीति अग्गभिक्खामत्तसभावानि भत्तानि। नो चेति तादिसानि भत्तानि बहूनि नो चे होन्ति। लद्धा वा अलद्धा वाति लभित्वा वा अलभित्वा वा।
‘‘Takkasalākampi …pe… dātuṃ vaṭṭatī’’ti idaṃ khuddakavihāraṃ sandhāya vuttaṃ, tena vuttaṃ ‘‘mahāāvāse’’tiādi. Bhesajjādisalākāyoti ettha ādisaddena gandhamālāsalākāyo saṅgaṇhāti. Etthāti salākāsu. Aggabhikkhamattanti aggato dātabbaṃ bhikkhāmattaṃ. Tādisāni bhattānīti aggabhikkhāmattasabhāvāni bhattāni. No ceti tādisāni bhattāni bahūni no ce honti. Laddhā vā aladdhā vāti labhitvā vā alabhitvā vā.
सलाकासु गाहितासूति अञ्ञासु सलाकासु गाहितासु। समीपे ठितस्साति हत्थं अपसारेत्वा समीपे ठितस्स। अस्साति भिक्खुस्स। अयं सलाकाति ‘‘अयं तस्स सलाका’’ति ठपेतुं वट्टति। अधम्मिकाति कतिका अधम्मयुत्ता। अनागतस्स देथाति अनागतस्स भिक्खुस्स सलाकं देथ।
Salākāsu gāhitāsūti aññāsu salākāsu gāhitāsu. Samīpe ṭhitassāti hatthaṃ apasāretvā samīpe ṭhitassa. Assāti bhikkhussa. Ayaṃ salākāti ‘‘ayaṃ tassa salākā’’ti ṭhapetuṃ vaṭṭati. Adhammikāti katikā adhammayuttā. Anāgatassa dethāti anāgatassa bhikkhussa salākaṃ detha.
सोति भत्तुद्देसको, वदेय्याति सम्बन्धो। मया मय्हं पापितन्ति सम्बन्धो। तत्थाति गामे। भुञ्जेय्याथ इति वदेय्य, वट्टतीति योजना। तत्थेवाति असनसालायमेव। तत्राति तस्मिं गामे। विहारं आनेत्वाति विहारं सलाकभत्तं आनेत्वा। सलाकग्गाहणकालेति सलाकाय भिक्खूहि गाहापनकाले।
Soti bhattuddesako, vadeyyāti sambandho. Mayā mayhaṃ pāpitanti sambandho. Tatthāti gāme. Bhuñjeyyātha iti vadeyya, vaṭṭatīti yojanā. Tatthevāti asanasālāyameva. Tatrāti tasmiṃ gāme. Vihāraṃ ānetvāti vihāraṃ salākabhattaṃ ānetvā. Salākaggāhaṇakāleti salākāya bhikkhūhi gāhāpanakāle.
तत्थाति तस्मिं दिसाभागे। अञ्ञेनाति अत्तना अञ्ञेन, लद्धा होतीति सम्बन्धो। तेन पनाति गमिकतो इतरेन। तस्मिन्ति गमिके। उपचारसीमं अनतिक्कन्तेयेवाति योजना।
Tatthāti tasmiṃ disābhāge. Aññenāti attanā aññena, laddhā hotīti sambandho. Tena panāti gamikato itarena. Tasminti gamike. Upacārasīmaṃ anatikkanteyevāti yojanā.
तत्थाति छड्डितविहारे। तेसूति आवासिकेसु भिक्खूसु, गतेसूति सम्बन्धो। सोवाति आगन्तुको एव। यो पन गच्छतीति सम्बन्धो। तन्ति सलाकभत्तं, न पापुणातीति सम्बन्धो।
Tatthāti chaḍḍitavihāre. Tesūti āvāsikesu bhikkhūsu, gatesūti sambandho. Sovāti āgantuko eva. Yo pana gacchatīti sambandho. Tanti salākabhattaṃ, na pāpuṇātīti sambandho.
पुञ्ञेनाति पुञ्ञस्मा। ता च खो पनाति सलाकायो पन। पच्छिं पनाति सलाकपच्छिं पन। तत्थाति पच्छियं। एत्तोवाति आकिरणट्ठानतोव। एकन्ति एकं सलाकं। वत्तब्बन्ति सलाकदायकेन वत्तब्बं।
Puññenāti puññasmā. Tā ca kho panāti salākāyo pana. Pacchiṃ panāti salākapacchiṃ pana. Tatthāti pacchiyaṃ. Ettovāti ākiraṇaṭṭhānatova. Ekanti ekaṃ salākaṃ. Vattabbanti salākadāyakena vattabbaṃ.
भिक्खू गताति सम्बन्धो। तत्थाति अञ्ञस्मिं विहारे। महाथेरोपि गच्छतीति सम्बन्धो। गतविहारे अभुञ्जित्वाव गोचरगामं अनुप्पत्तेहि भिक्खूहि पत्ता न दातब्बाति योजना। विहारट्ठकं भत्तन्ति विहारे ठितं भत्तं।
Bhikkhū gatāti sambandho. Tatthāti aññasmiṃ vihāre. Mahātheropi gacchatīti sambandho. Gatavihāre abhuñjitvāva gocaragāmaṃ anuppattehi bhikkhūhi pattā na dātabbāti yojanā. Vihāraṭṭhakaṃ bhattanti vihāre ṭhitaṃ bhattaṃ.
