| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[२४९] ९. सालकजातकवण्णना
[249] 9. Sālakajātakavaṇṇanā
एकपुत्तको भविस्ससीति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो अञ्ञतरं महाथेरं आरब्भ कथेसि। सो किरेकं कुमारकं पब्बाजेत्वा पीळेन्तो तत्थ विहरति। सामणेरो पीळं सहितुं असक्कोन्तो उप्पब्बजि। थेरो गन्त्वा तं उपलापेति ‘‘कुमार, तव चीवरं तवेव भविस्सति पत्तोपि, मम सन्तकं पत्तचीवरम्पि तवेव भविस्सति, एहि पब्बजाही’’ति। सो ‘‘नाहं पब्बजिस्सामी’’ति वत्वापि पुनप्पुनं वुच्चमानो पब्बजि । अथ नं पब्बजितदिवसतो पट्ठाय पुन थेरो विहेठेसि। सो पीळं असहन्तो पुन उप्पब्बजित्वा अनेकवारं याचन्तेपि तस्मिं ‘‘त्वं नेव मं सहसि, न विना वत्तितुं सक्कोसि, गच्छ न पब्बजिस्सामी’’ति न पब्बजि। भिक्खू धम्मसभायं कथं समुट्ठापेसुं – ‘‘आवुसो, सुहदयो वत सो दारको महाथेरस्स आसयं ञत्वा न पब्बजी’’ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, इदानेवेस सुहदयो, पुब्बेपि सुहदयोव, एकवारं एतस्स दोसं दिस्वा न पुन उपगच्छी’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Ekaputtako bhavissasīti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ mahātheraṃ ārabbha kathesi. So kirekaṃ kumārakaṃ pabbājetvā pīḷento tattha viharati. Sāmaṇero pīḷaṃ sahituṃ asakkonto uppabbaji. Thero gantvā taṃ upalāpeti ‘‘kumāra, tava cīvaraṃ taveva bhavissati pattopi, mama santakaṃ pattacīvarampi taveva bhavissati, ehi pabbajāhī’’ti. So ‘‘nāhaṃ pabbajissāmī’’ti vatvāpi punappunaṃ vuccamāno pabbaji . Atha naṃ pabbajitadivasato paṭṭhāya puna thero viheṭhesi. So pīḷaṃ asahanto puna uppabbajitvā anekavāraṃ yācantepi tasmiṃ ‘‘tvaṃ neva maṃ sahasi, na vinā vattituṃ sakkosi, gaccha na pabbajissāmī’’ti na pabbaji. Bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, suhadayo vata so dārako mahātherassa āsayaṃ ñatvā na pabbajī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idānevesa suhadayo, pubbepi suhadayova, ekavāraṃ etassa dosaṃ disvā na puna upagacchī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो कुटुम्बिककुले निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो धञ्ञविक्कयेन जीविकं कप्पेसि। अञ्ञतरोपि अहितुण्डिको एकं मक्कटं सिक्खापेत्वा ओसधं गाहापेत्वा तेन सप्पं कीळापेन्तो जीविकं कप्पेसि। सो बाराणसियं उस्सवे घुट्ठे उस्सवं कीळितुकामो ‘‘इमं मा पमज्जी’’ति तं मक्कटं तस्स धञ्ञवाणिजस्स हत्थे ठपेत्वा उस्सवं कीळित्वा सत्तमे दिवसे तस्स सन्तिकं गन्त्वा ‘‘कहं मक्कटो’’ति पुच्छि। मक्कटो सामिकस्स सद्दं सुत्वाव धञ्ञापणतो वेगेन निक्खमि। अथ नं सो वेळुपेसिकाय पिट्ठियं पोथेत्वा आदाय उय्यानं गन्त्वा एकमन्ते बन्धित्वा निद्दं ओक्कमि। मक्कटो तस्स निद्दायनभावं ञत्वा अत्तनो बन्धनं मोचेत्वा पलायित्वा अम्बरुक्खं आरुय्ह अम्बपक्कं खादित्वा अट्ठिं अहितुण्डिकस्स सरीरे पातेसि। सो पबुज्झित्वा उल्लोकेन्तो तं दिस्वा ‘‘मधुरवचनेन नं वञ्चेत्वा रुक्खा ओतारेत्वा गण्हिस्सामी’’ति तं उपलापेन्तो पठमं गाथमाह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kuṭumbikakule nibbattitvā vayappatto dhaññavikkayena jīvikaṃ kappesi. Aññataropi ahituṇḍiko ekaṃ makkaṭaṃ sikkhāpetvā osadhaṃ gāhāpetvā tena sappaṃ kīḷāpento jīvikaṃ kappesi. So bārāṇasiyaṃ ussave ghuṭṭhe ussavaṃ kīḷitukāmo ‘‘imaṃ mā pamajjī’’ti taṃ makkaṭaṃ tassa dhaññavāṇijassa hatthe ṭhapetvā ussavaṃ kīḷitvā sattame divase tassa santikaṃ gantvā ‘‘kahaṃ makkaṭo’’ti pucchi. Makkaṭo sāmikassa saddaṃ sutvāva dhaññāpaṇato vegena nikkhami. Atha naṃ so veḷupesikāya piṭṭhiyaṃ pothetvā ādāya uyyānaṃ gantvā ekamante bandhitvā niddaṃ okkami. Makkaṭo tassa niddāyanabhāvaṃ ñatvā attano bandhanaṃ mocetvā palāyitvā ambarukkhaṃ āruyha ambapakkaṃ khāditvā aṭṭhiṃ ahituṇḍikassa sarīre pātesi. So pabujjhitvā ullokento taṃ disvā ‘‘madhuravacanena naṃ vañcetvā rukkhā otāretvā gaṇhissāmī’’ti taṃ upalāpento paṭhamaṃ gāthamāha –
१९८.
198.
‘‘एकपुत्तको भविस्ससि, त्वञ्च नो हेस्ससि इस्सरो कुले।
‘‘Ekaputtako bhavissasi, tvañca no hessasi issaro kule;
ओरोह दुमस्मा सालक, एहि दानि घरकं वजेमसे’’ति॥
Oroha dumasmā sālaka, ehi dāni gharakaṃ vajemase’’ti.
तस्सत्थो – त्वं मय्हं एकपुत्तको भविस्ससि, कुले च मे भोगानं इस्सरो, एतम्हा रुक्खा ओतर, एहि अम्हाकं घरं गमिस्साम। सालकाति नामेन आलपन्तो आह।
Tassattho – tvaṃ mayhaṃ ekaputtako bhavissasi, kule ca me bhogānaṃ issaro, etamhā rukkhā otara, ehi amhākaṃ gharaṃ gamissāma. Sālakāti nāmena ālapanto āha.
तं सुत्वा मक्कटो दुतियं गाथमाह –
Taṃ sutvā makkaṭo dutiyaṃ gāthamāha –
१९९.
199.
‘‘ननु मं सुहदयोति मञ्ञसि, यञ्च मं हनसि वेळुयट्ठिया।
‘‘Nanu maṃ suhadayoti maññasi, yañca maṃ hanasi veḷuyaṭṭhiyā;
पक्कम्बवने रमामसे, गच्छ त्वं घरकं यथासुख’’न्ति॥
Pakkambavane ramāmase, gaccha tvaṃ gharakaṃ yathāsukha’’nti.
तत्थ ननु मं सुहदयोति मञ्ञसीति ननु त्वं मं ‘‘सुहदयो’’ति मञ्ञसि, ‘‘सुहदयो अय’’न्ति मञ्ञसीति अत्थो। यञ्च मं हनसि वेळुयट्ठियाति यं मं एवं अतिमञ्ञसि, यञ्च वेळुपेसिकाय हनसि, तेनाहं नागच्छामीति दीपेति। अथ नं ‘‘मयं इमस्मिं पक्कम्बवने रमामसे, गच्छ त्वं घरकं यथासुख’’न्ति वत्वा उप्पतित्वा वनं पाविसि। अहितुण्डिकोपि अनत्तमनो अत्तनो गेहं अगमासि।
Tattha nanu maṃ suhadayoti maññasīti nanu tvaṃ maṃ ‘‘suhadayo’’ti maññasi, ‘‘suhadayo aya’’nti maññasīti attho. Yañca maṃ hanasi veḷuyaṭṭhiyāti yaṃ maṃ evaṃ atimaññasi, yañca veḷupesikāya hanasi, tenāhaṃ nāgacchāmīti dīpeti. Atha naṃ ‘‘mayaṃ imasmiṃ pakkambavane ramāmase, gaccha tvaṃ gharakaṃ yathāsukha’’nti vatvā uppatitvā vanaṃ pāvisi. Ahituṇḍikopi anattamano attano gehaṃ agamāsi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा मक्कटो सामणेरो अहोसि, अहितुण्डिको महाथेरो, धञ्ञवाणिजो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā makkaṭo sāmaṇero ahosi, ahituṇḍiko mahāthero, dhaññavāṇijo pana ahameva ahosi’’nti.
सालकजातकवण्णना नवमा।
Sālakajātakavaṇṇanā navamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २४९. सालकजातकं • 249. Sālakajātakaṃ
