| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
७. सळायतनविभङ्गसुत्तवण्णना
7. Saḷāyatanavibhaṅgasuttavaṇṇanā
३०४. एवं मे सुतन्ति सळायतनविभङ्गसुत्तं। तत्थ वेदितब्बानीति सहविपस्सनेन मग्गेन जानितब्बानि। मनोपविचाराति वितक्कविचारा। वितक्कुप्पादकञ्हि मनो इध मनोति अधिप्पेतं, मनस्स उपविचाराति मनोपविचारा। सत्तपदाति वट्टविवट्टनिस्सितानं सत्तानं पदा। एत्थ हि अट्ठारस वट्टपदा नाम, अट्ठारस विवट्टपदा नाम, तेपि सहविपस्सनेन मग्गेनेव वेदितब्बा। योग्गाचरियानन्ति हत्थियोग्गादिआचारसिक्खापकानं, दमेतब्बदमकानन्ति अत्थो। सेसं विभङ्गेयेव आविभविस्सति। अयमुद्देसोति इदं मातिकाट्ठपनं।
304.Evaṃme sutanti saḷāyatanavibhaṅgasuttaṃ. Tattha veditabbānīti sahavipassanena maggena jānitabbāni. Manopavicārāti vitakkavicārā. Vitakkuppādakañhi mano idha manoti adhippetaṃ, manassa upavicārāti manopavicārā. Sattapadāti vaṭṭavivaṭṭanissitānaṃ sattānaṃ padā. Ettha hi aṭṭhārasa vaṭṭapadā nāma, aṭṭhārasa vivaṭṭapadā nāma, tepi sahavipassanena maggeneva veditabbā. Yoggācariyānanti hatthiyoggādiācārasikkhāpakānaṃ, dametabbadamakānanti attho. Sesaṃ vibhaṅgeyeva āvibhavissati. Ayamuddesoti idaṃ mātikāṭṭhapanaṃ.
३०५. चक्खायतनादीनि विसुद्धिमग्गे वित्थारितानि। चक्खुविञ्ञाणन्ति कुसलाकुसलविपाकतो द्वे चक्खुविञ्ञाणानि। सेसपसादविञ्ञाणेसुपि एसेव नयो। इमानि पन दस ठपेत्वा सेसं इध मनोविञ्ञाणं नाम।
305.Cakkhāyatanādīni visuddhimagge vitthāritāni. Cakkhuviññāṇanti kusalākusalavipākato dve cakkhuviññāṇāni. Sesapasādaviññāṇesupi eseva nayo. Imāni pana dasa ṭhapetvā sesaṃ idha manoviññāṇaṃ nāma.
चक्खुसम्फस्सोति चक्खुम्हि सम्फस्सो। चक्खुविञ्ञाणसम्पयुत्तसम्फस्सस्सेतं अधिवचनं। सेसेसुपि एसेव नयो।
Cakkhusamphassoti cakkhumhi samphasso. Cakkhuviññāṇasampayuttasamphassassetaṃ adhivacanaṃ. Sesesupi eseva nayo.
चक्खुना रूपं दिस्वाति चक्खुविञ्ञाणेन रूपं दिस्वा। एसेव नयो सब्बत्थ। सोमनस्सट्ठानियन्ति सोमनस्सस्स आरम्मणवसेन कारणभूतं। उपविचरतीति तत्थ विचारपवत्तनेन उपविचरति, वितक्को तंसम्पयुत्तो चाति इमिना नयेन अट्ठारस वितक्कविचारसङ्खाता मनोपविचारा वेदितब्बा। छ सोमनस्सूपविचाराति एत्थ पन सोमनस्सेन सद्धिं उपविचरन्तीति सोमनस्सूपविचारा। सेसपदद्वयेपि एसेव नयो।
Cakkhunārūpaṃ disvāti cakkhuviññāṇena rūpaṃ disvā. Eseva nayo sabbattha. Somanassaṭṭhāniyanti somanassassa ārammaṇavasena kāraṇabhūtaṃ. Upavicaratīti tattha vicārapavattanena upavicarati, vitakko taṃsampayutto cāti iminā nayena aṭṭhārasa vitakkavicārasaṅkhātā manopavicārā veditabbā. Cha somanassūpavicārāti ettha pana somanassena saddhiṃ upavicarantīti somanassūpavicārā. Sesapadadvayepi eseva nayo.
३०६. गेहसितानीति कामगुणनिस्सितानि। नेक्खम्मसितानीति विपस्सनानिस्सितानि। इट्ठानन्ति परियेसितानं। कन्तानन्ति कामितानं। मनोरमानन्ति मनो एतेसु रमतीति मनोरमानि, तेसं मनोरमानं। लोकामिसपटिसंयुत्तानन्ति तण्हापटिसंयुत्तानं। अतीतन्ति पटिलद्धं । पच्चुप्पन्नं ताव आरब्भ सोमनस्सं उप्पज्जतु, अतीते कथं उप्पज्जतीति। अतीतेपि – ‘‘यथाहं एतरहि इट्ठारम्मणं अनुभवामि, एवं पुब्बेपि अनुभवि’’न्ति अनुस्सरन्तस्स बलवसोमनस्सं उप्पज्जति।
306.Gehasitānīti kāmaguṇanissitāni. Nekkhammasitānīti vipassanānissitāni. Iṭṭhānanti pariyesitānaṃ. Kantānanti kāmitānaṃ. Manoramānanti mano etesu ramatīti manoramāni, tesaṃ manoramānaṃ. Lokāmisapaṭisaṃyuttānanti taṇhāpaṭisaṃyuttānaṃ. Atītanti paṭiladdhaṃ . Paccuppannaṃ tāva ārabbha somanassaṃ uppajjatu, atīte kathaṃ uppajjatīti. Atītepi – ‘‘yathāhaṃ etarahi iṭṭhārammaṇaṃ anubhavāmi, evaṃ pubbepi anubhavi’’nti anussarantassa balavasomanassaṃ uppajjati.
अनिच्चतन्ति अनिच्चाकारं। विपरिणामविरागनिरोधन्ति पकतिविजहनेन विपरिणामं, विगच्छनेन विरागं, निरुज्झनेन निरोधं। सम्मपञ्ञायाति विपस्सनापञ्ञाय। इदं वुच्चति नेक्खम्मसितं सोमनस्सन्ति इदं रञ्ञो विय अत्तनो सिरिसम्पत्तिं ओलोकेन्तस्स विपस्सनं पट्ठपेत्वा निसिन्नस्स सङ्खारानं भेदं पस्सतो सङ्खारगतम्हि तिक्खे सूरे विपस्सनाञाणे वहन्ते उप्पन्नसोमनस्सं ‘‘नेक्खम्मसितं सोमनस्स’’न्ति वुच्चति। वुत्तम्पि चेतं –
Aniccatanti aniccākāraṃ. Vipariṇāmavirāganirodhanti pakativijahanena vipariṇāmaṃ, vigacchanena virāgaṃ, nirujjhanena nirodhaṃ. Sammapaññāyāti vipassanāpaññāya. Idaṃ vuccati nekkhammasitaṃ somanassanti idaṃ rañño viya attano sirisampattiṃ olokentassa vipassanaṃ paṭṭhapetvā nisinnassa saṅkhārānaṃ bhedaṃ passato saṅkhāragatamhi tikkhe sūre vipassanāñāṇe vahante uppannasomanassaṃ ‘‘nekkhammasitaṃ somanassa’’nti vuccati. Vuttampi cetaṃ –
‘‘सुञ्ञागारं पविट्ठस्स, सन्तचित्तस्स भिक्खुनो।
‘‘Suññāgāraṃ paviṭṭhassa, santacittassa bhikkhuno;
अमानुसी रती होति, सम्मा धम्मं विपस्सतो॥
Amānusī ratī hoti, sammā dhammaṃ vipassato.
यतो यतो सम्मसति, खन्धानं उदयब्बयं।
Yato yato sammasati, khandhānaṃ udayabbayaṃ;
लभती पीतिपामोज्जं, अमतन्तं विजानत’’न्ति॥ (ध॰ प॰ ३७३-३७४)।
Labhatī pītipāmojjaṃ, amatantaṃ vijānata’’nti. (dha. pa. 373-374);
इमानीति इमानि छसु द्वारेसु इट्ठारम्मणे आपाथगते अनिच्चादिवसेन विपस्सनं पट्ठपेत्वा निसिन्नस्स उप्पन्नानि छ नेक्खम्मसितानि सोमनस्सानि।
Imānīti imāni chasu dvāresu iṭṭhārammaṇe āpāthagate aniccādivasena vipassanaṃ paṭṭhapetvā nisinnassa uppannāni cha nekkhammasitāni somanassāni.
३०७. अतीतन्ति पच्चुप्पन्नं ताव पत्थेत्वा अलभन्तस्स दोमनस्सं उप्पज्जतु, अतीते कथं उप्पज्जतीति। अतीतेपि ‘‘यथाहं एतरहि इट्ठारम्मणं पत्थेत्वा न लभामि, एवं पुब्बेपि पत्थेत्वा न लभि’’न्ति अनुस्सरन्तस्स बलवदोमनस्सं उप्पज्जति।
307.Atītanti paccuppannaṃ tāva patthetvā alabhantassa domanassaṃ uppajjatu, atīte kathaṃ uppajjatīti. Atītepi ‘‘yathāhaṃ etarahi iṭṭhārammaṇaṃ patthetvā na labhāmi, evaṃ pubbepi patthetvā na labhi’’nti anussarantassa balavadomanassaṃ uppajjati.
अनुत्तरेसु विमोक्खेसूति अनुत्तरविमोक्खो नाम अरहत्तं, अरहत्ते पत्थनं पट्ठपेन्तस्साति अत्थो। आयतनन्ति अरहत्तायतनं। पिहं उपट्ठापयतोति पत्थनं पट्ठपेन्तस्स। तं पनेतं पत्थनं पट्ठपेन्तस्स उप्पज्जति, इति पत्थनामूलकत्ता ‘‘पिहं उपट्ठापयतो’’ति वुत्तं। इमानि छ नेक्खम्मसितानि दोमनस्सानीति इमानि एवं छसु द्वारेसु इट्ठारम्मणे आपाथगते अरहत्ते पिहं पट्ठपेत्वा तदधिगमाय अनिच्चादिवसेन विपस्सनं उपट्ठपेत्वा उस्सुक्कापेतुं असक्कोन्तस्स – ‘‘इमम्पि पक्खं इमम्पि मासं इमम्पि संवच्छरं अरहत्तं पापुणितुं नासक्खि’’न्ति अनुसोचतो गामन्तपब्भारवासिमहासीवत्थेरस्स विय अस्सुधारापवत्तनवसेन उप्पन्नदोमनस्सानि छ नेक्खम्मसितदोमनस्सानीति वेदितब्बानि। वत्थु पन सुमङ्गलविलासिनिया दीघनिकायट्ठकथाय सक्कपञ्हवण्णनायं (दी॰ नि॰ अट्ठ॰ २.३६१) वित्थारितं, इच्छन्तेन ततो गहेतब्बं।
Anuttaresu vimokkhesūti anuttaravimokkho nāma arahattaṃ, arahatte patthanaṃ paṭṭhapentassāti attho. Āyatananti arahattāyatanaṃ. Pihaṃ upaṭṭhāpayatoti patthanaṃ paṭṭhapentassa. Taṃ panetaṃ patthanaṃ paṭṭhapentassa uppajjati, iti patthanāmūlakattā ‘‘pihaṃ upaṭṭhāpayato’’ti vuttaṃ. Imāni cha nekkhammasitāni domanassānīti imāni evaṃ chasu dvāresu iṭṭhārammaṇe āpāthagate arahatte pihaṃ paṭṭhapetvā tadadhigamāya aniccādivasena vipassanaṃ upaṭṭhapetvā ussukkāpetuṃ asakkontassa – ‘‘imampi pakkhaṃ imampi māsaṃ imampi saṃvaccharaṃ arahattaṃ pāpuṇituṃ nāsakkhi’’nti anusocato gāmantapabbhāravāsimahāsīvattherassa viya assudhārāpavattanavasena uppannadomanassāni cha nekkhammasitadomanassānīti veditabbāni. Vatthu pana sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāya sakkapañhavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.361) vitthāritaṃ, icchantena tato gahetabbaṃ.
३०८. उप्पज्जति उपेक्खाति एत्थ उपेक्खा नाम अञ्ञाणुपेखा। अनोधिजिनस्साति किलेसोधिं जिनित्वा ठितत्ता खीणासवो ओधिजिनो नाम, तस्मा अखीणासवस्साति अत्थो। अविपाकजिनस्साति एत्थपि आयतिं विपाकं जिनित्वा ठितत्ता खीणासवोव विपाकजिनो नाम, तस्मा अखीणासवस्सेवाति अत्थो। अनादीनवदस्साविनोतिआदीनवतो उपद्दवतो अपस्सन्तस्स। इमा छ गेहसिता उपेक्खाति इमा एवं छसु द्वारेसु इट्ठारम्मणे आपाथगते गुळपिण्डके निलीनमक्खिका विय रूपादीनि अनतिवत्तमाना तत्थ लग्गा लग्गिता हुत्वा उप्पन्ना उपेक्खा छ गेहसिता उपेक्खाति वेदितब्बा।
308.Uppajjati upekkhāti ettha upekkhā nāma aññāṇupekhā. Anodhijinassāti kilesodhiṃ jinitvā ṭhitattā khīṇāsavo odhijino nāma, tasmā akhīṇāsavassāti attho. Avipākajinassāti etthapi āyatiṃ vipākaṃ jinitvā ṭhitattā khīṇāsavova vipākajino nāma, tasmā akhīṇāsavassevāti attho. Anādīnavadassāvinotiādīnavato upaddavato apassantassa. Imā cha gehasitā upekkhāti imā evaṃ chasu dvāresu iṭṭhārammaṇe āpāthagate guḷapiṇḍake nilīnamakkhikā viya rūpādīni anativattamānā tattha laggā laggitā hutvā uppannā upekkhā cha gehasitā upekkhāti veditabbā.
रूपं सा अतिवत्ततीति रूपं सा अनतिक्कमति, तत्थ निकन्तिवसेन न तिट्ठति। इमा छ नेक्खम्मसिता उपेक्खाति इमा एवं छसु द्वारेसु इट्ठादिआरम्मणे आपाथगते इट्ठे अरज्जन्तस्स, अनिट्ठे अदुस्सन्तस्स, असमपेक्खने असम्मुय्हन्तस्स, उप्पन्नविपस्सना-ञाणसम्पयुत्ता छ नेक्खम्मसिता उपेक्खाति वेदितब्बा।
Rūpaṃ sā ativattatīti rūpaṃ sā anatikkamati, tattha nikantivasena na tiṭṭhati. Imā cha nekkhammasitā upekkhāti imā evaṃ chasu dvāresu iṭṭhādiārammaṇe āpāthagate iṭṭhe arajjantassa, aniṭṭhe adussantassa, asamapekkhane asammuyhantassa, uppannavipassanā-ñāṇasampayuttā cha nekkhammasitā upekkhāti veditabbā.
३०९. तत्र इदं निस्साय इदं पजहथाति तेसु छत्तिंससत्तपदेसु अट्ठारस निस्साय अट्ठारस पजहथाति अत्थो। तेनेव – ‘‘तत्र, भिक्खवे, यानि छ नेक्खम्मसितानी’’तिआदिमाह। निस्साय आगम्माति पवत्तनवसेन निस्साय चेव आगम्म च। एवमेतेसं समतिक्कमो होतीति एवं नेक्खम्मसितानं पवत्तनेन गेहसितानि अतिक्कन्तानि नाम होन्ति।
309.Tatra idaṃ nissāya idaṃ pajahathāti tesu chattiṃsasattapadesu aṭṭhārasa nissāya aṭṭhārasa pajahathāti attho. Teneva – ‘‘tatra, bhikkhave, yāni cha nekkhammasitānī’’tiādimāha. Nissāya āgammāti pavattanavasena nissāya ceva āgamma ca. Evametesaṃ samatikkamohotīti evaṃ nekkhammasitānaṃ pavattanena gehasitāni atikkantāni nāma honti.
एवं सरिक्खकेनेव सरिक्खकं जहापेत्वा इदानि बलवता दुब्बलं जहापेन्तो – ‘‘तत्र, भिक्खवे, यानि छ नेक्खम्मसितानि सोमनस्सानी’’तिआदिमाह। एवं नेक्खम्मसितसोमनस्सेहि नेक्खम्मसितदोमनस्सानि , नेक्खम्मसितउपेक्खाहि च नेक्खम्मसितसोमनस्सानि जहापेन्तेन बलवता दुब्बलप्पहानं कथितं।
Evaṃ sarikkhakeneva sarikkhakaṃ jahāpetvā idāni balavatā dubbalaṃ jahāpento – ‘‘tatra, bhikkhave, yāni cha nekkhammasitāni somanassānī’’tiādimāha. Evaṃ nekkhammasitasomanassehi nekkhammasitadomanassāni , nekkhammasitaupekkhāhi ca nekkhammasitasomanassāni jahāpentena balavatā dubbalappahānaṃ kathitaṃ.
एत्थ पन ठत्वा उपेक्खाकथा वेदितब्बा – अट्ठसु हि समापत्तीसु पठमादीनि च तीणि झानानि, सुद्धसङ्खारे च पादके कत्वा विपस्सनं आरद्धानं चतुन्नं भिक्खूनं पुब्बभागविपस्सना सोमनस्ससहगता वा होति उपेक्खासहगता वा, वुट्ठानगामिनी पन सोमनस्ससहगताव। चतुत्थज्झानादीनि पादकानि कत्वा विपस्सनं आरद्धानं पञ्चन्नं पुब्बभागविपस्सना पुरिमसदिसाव। वुट्ठानगामिनी पन उपेक्खासहगता होति। इदं सन्धाय – ‘‘या छ नेक्खम्मसिता उपेक्खा, ता निस्साय ता आगम्म, यानि छ नेक्खम्मसितानि सोमनस्सानि, तानि पजहथा’’ति वुत्तं। न केवलञ्च एवंपटिपन्नस्स भिक्खुनो अयं विपस्सनाय वेदनाविसेसोव होति, अरियमग्गेपि पन झानङ्गबोज्झङ्गमग्गङ्गानम्पि विसेसो होति।
Ettha pana ṭhatvā upekkhākathā veditabbā – aṭṭhasu hi samāpattīsu paṭhamādīni ca tīṇi jhānāni, suddhasaṅkhāre ca pādake katvā vipassanaṃ āraddhānaṃ catunnaṃ bhikkhūnaṃ pubbabhāgavipassanā somanassasahagatā vā hoti upekkhāsahagatā vā, vuṭṭhānagāminī pana somanassasahagatāva. Catutthajjhānādīni pādakāni katvā vipassanaṃ āraddhānaṃ pañcannaṃ pubbabhāgavipassanā purimasadisāva. Vuṭṭhānagāminī pana upekkhāsahagatā hoti. Idaṃ sandhāya – ‘‘yā cha nekkhammasitā upekkhā, tā nissāya tā āgamma, yāni cha nekkhammasitāni somanassāni, tāni pajahathā’’ti vuttaṃ. Na kevalañca evaṃpaṭipannassa bhikkhuno ayaṃ vipassanāya vedanāvisesova hoti, ariyamaggepi pana jhānaṅgabojjhaṅgamaggaṅgānampi viseso hoti.
को पनेतं विसेसं नियमेति? केचि ताव थेरा विपस्सनापादकज्झानं नियमेतीति वदन्ति, केचि विपस्सनाय आरम्मणभूता खन्धा नियमेन्तीति वदन्ति, केचि पुग्गलज्झासयो नियमेतीति वदन्ति। तेसम्पि वादे अयमेव पुब्बभागे वुट्ठानगामिनीविपस्सना नियमेतीति वेदितब्बा। विनिच्छयकथा पनेत्थ विसुद्धिमग्गे सङ्खारुपेक्खानिद्देसे वुत्ताव।
Ko panetaṃ visesaṃ niyameti? Keci tāva therā vipassanāpādakajjhānaṃ niyametīti vadanti, keci vipassanāya ārammaṇabhūtā khandhā niyamentīti vadanti, keci puggalajjhāsayo niyametīti vadanti. Tesampi vāde ayameva pubbabhāge vuṭṭhānagāminīvipassanā niyametīti veditabbā. Vinicchayakathā panettha visuddhimagge saṅkhārupekkhāniddese vuttāva.
३१०. नानत्ताति नाना बहू अनेकप्पकारा। नानत्तसिताति नानारम्मणनिस्सिता। एकत्ताति एका। एकत्तसिताति एकारम्मणनिस्सिता। कतमा पनायं उपेक्खाति? हेट्ठा ताव अञ्ञाणुपेक्खा वुत्ता, उपरि छळङ्गुपेक्खा वक्खति, इध समथउपेक्खा, विपस्सनुपेक्खाति द्वे उपेक्खा गहिता।
310.Nānattāti nānā bahū anekappakārā. Nānattasitāti nānārammaṇanissitā. Ekattāti ekā. Ekattasitāti ekārammaṇanissitā. Katamā panāyaṃ upekkhāti? Heṭṭhā tāva aññāṇupekkhā vuttā, upari chaḷaṅgupekkhā vakkhati, idha samathaupekkhā, vipassanupekkhāti dve upekkhā gahitā.
तत्थ यस्मा अञ्ञाव रूपेसु उपेक्खा, अञ्ञाव सद्दादीसु, न हि या रूपे उपेक्खा, सा सद्दादीसु होति। रूपे उपेक्खा च रूपमेव आरम्मणं करोति , न सद्दादयो। रूपे उपेक्खाभावञ्च अञ्ञा समथउपेक्खा पथवीकसिणं आरम्मणं कत्वा उप्पज्जति, अञ्ञा आपोकसिणादीनि। तस्मा नानत्तं नानत्तसितं विभजन्तो अत्थि, भिक्खवे, उपेक्खा रूपेसूतिआदिमाह । यस्मा पन द्वे वा तीणि वा आकासानञ्चायतनानि वा विञ्ञाणञ्चायतनादीनि वा नत्थि, तस्मा एकत्तं एकत्तसितं विभजन्तो अत्थि, भिक्खवे, उपेक्खा आकासानञ्चायतननिस्सितातिआदिमाह।
Tattha yasmā aññāva rūpesu upekkhā, aññāva saddādīsu, na hi yā rūpe upekkhā, sā saddādīsu hoti. Rūpe upekkhā ca rūpameva ārammaṇaṃ karoti , na saddādayo. Rūpe upekkhābhāvañca aññā samathaupekkhā pathavīkasiṇaṃ ārammaṇaṃ katvā uppajjati, aññā āpokasiṇādīni. Tasmā nānattaṃ nānattasitaṃ vibhajanto atthi, bhikkhave, upekkhā rūpesūtiādimāha . Yasmā pana dve vā tīṇi vā ākāsānañcāyatanāni vā viññāṇañcāyatanādīni vā natthi, tasmā ekattaṃ ekattasitaṃ vibhajanto atthi, bhikkhave, upekkhā ākāsānañcāyatananissitātiādimāha.
तत्थ आकासानञ्चायतनउपेक्खा सम्पयुत्तवसेन आकासानञ्चायतननिस्सिता, आकासानञ्चायतनखन्धे विपस्सन्तस्स विपस्सनुपेक्खा आरम्मणवसेन आकासानञ्चायतननिस्सिता। सेसासुपि एसेव नयो।
Tattha ākāsānañcāyatanaupekkhā sampayuttavasena ākāsānañcāyatananissitā, ākāsānañcāyatanakhandhe vipassantassa vipassanupekkhā ārammaṇavasena ākāsānañcāyatananissitā. Sesāsupi eseva nayo.
तं पजहथाति एत्थ अरूपावचरसमापत्तिउपेक्खाय रूपावचरसमापत्तिउपेक्खं पजहापेति, अरूपावचरविपस्सनुपेक्खाय रूपावचरविपस्सनुपेक्खं।
Taṃ pajahathāti ettha arūpāvacarasamāpattiupekkhāya rūpāvacarasamāpattiupekkhaṃ pajahāpeti, arūpāvacaravipassanupekkhāya rūpāvacaravipassanupekkhaṃ.
अतम्मयतन्ति एत्थ तम्मयता नाम तण्हा, तस्सा परियादानतो वुट्ठानगामिनीविपस्सना अतम्मयताति वुच्चति। तं पजहथाति इध वुट्ठानगामिनीविपस्सनाय अरूपावचरसमापत्तिउपेक्खञ्च विपस्सनुपेक्खञ्च पजहापेति।
Atammayatanti ettha tammayatā nāma taṇhā, tassā pariyādānato vuṭṭhānagāminīvipassanā atammayatāti vuccati. Taṃ pajahathāti idha vuṭṭhānagāminīvipassanāya arūpāvacarasamāpattiupekkhañca vipassanupekkhañca pajahāpeti.
३११. यदरियोति ये सतिपट्ठाने अरियो सम्मासम्बुद्धो सेवति। तत्थ तीसु ठानेसु सतिं पट्ठपेन्तो सतिपट्ठाने सेवतीति वेदितब्बो। न सुस्सूसन्तीति सद्दहित्वा सोतुं न इच्छन्ति। न अञ्ञाति जाननत्थाय चित्तं न उपट्ठपेन्ति। वोक्कम्माति अतिक्कमित्वा। सत्थु सासनाति सत्थु ओवादं गहेतब्बं पूरेतब्बं न मञ्ञन्तीति अत्थो। न च अत्तमनोति न सकमनो। एत्थ च गेहसितदोमनस्सवसेन अप्पतीतो होतीति न एवमत्थो दट्ठब्बो, अप्पटिपन्नकेसु पन अत्तमनताकारणस्स अभावेनेतं वुत्तं। अनवस्सुतोति पटिघअवस्सवेन अनवस्सुतो। सतो सम्पजानोति सतिया च ञाणेन च समन्नागतो । उपेक्खकोति छळङ्गुपेक्खाय उपेक्खको। अत्तमनोति इधापि गेहसितसोमनस्सवसेन उप्पिलावितोति न एवमत्थो दट्ठब्बो, पटिपन्नकेसु पन अनत्तमनताकारणस्स अभावेनेतं वुत्तं। अनवस्सुतोति रागावस्सवेन अनवस्सुतो।
311.Yadariyoti ye satipaṭṭhāne ariyo sammāsambuddho sevati. Tattha tīsu ṭhānesu satiṃ paṭṭhapento satipaṭṭhāne sevatīti veditabbo. Na sussūsantīti saddahitvā sotuṃ na icchanti. Na aññāti jānanatthāya cittaṃ na upaṭṭhapenti. Vokkammāti atikkamitvā. Satthu sāsanāti satthu ovādaṃ gahetabbaṃ pūretabbaṃ na maññantīti attho. Na ca attamanoti na sakamano. Ettha ca gehasitadomanassavasena appatīto hotīti na evamattho daṭṭhabbo, appaṭipannakesu pana attamanatākāraṇassa abhāvenetaṃ vuttaṃ. Anavassutoti paṭighaavassavena anavassuto. Sato sampajānoti satiyā ca ñāṇena ca samannāgato . Upekkhakoti chaḷaṅgupekkhāya upekkhako. Attamanoti idhāpi gehasitasomanassavasena uppilāvitoti na evamattho daṭṭhabbo, paṭipannakesu pana anattamanatākāraṇassa abhāvenetaṃ vuttaṃ. Anavassutoti rāgāvassavena anavassuto.
३१२. सारितोति दमितो। एकमेव दिसं धावतीति अनिवत्तित्वा धावन्तो एकंयेव दिसं धावति, निवत्तित्वा पन अपरं धावितुं सक्कोति। अट्ठ दिसा विधावतीति एकपल्लङ्केन निसिन्नो कायेन अनिवत्तित्वाव विमोक्खवसेन एकप्पहारेनेव अट्ठ दिसा विधावति, पुरत्थाभिमुखो वा दक्खिणादीसु अञ्ञतरदिसाभिमुखो वा निसीदित्वा अट्ठ समापत्तियो समापज्जतियेवाति अत्थो। सेसं सब्बत्थ उत्तानमेवाति।
312.Sāritoti damito. Ekameva disaṃ dhāvatīti anivattitvā dhāvanto ekaṃyeva disaṃ dhāvati, nivattitvā pana aparaṃ dhāvituṃ sakkoti. Aṭṭhadisā vidhāvatīti ekapallaṅkena nisinno kāyena anivattitvāva vimokkhavasena ekappahāreneva aṭṭha disā vidhāvati, puratthābhimukho vā dakkhiṇādīsu aññataradisābhimukho vā nisīditvā aṭṭha samāpattiyo samāpajjatiyevāti attho. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
पपञ्चसूदनिया मज्झिमनिकायट्ठकथाय
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
सळायतनविभङ्गसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Saḷāyatanavibhaṅgasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya / ७. सळायतनविभङ्गसुत्तं • 7. Saḷāyatanavibhaṅgasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ७. सळायतनविभङ्गसुत्तवण्णना • 7. Saḷāyatanavibhaṅgasuttavaṇṇanā
