| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
६. साळ्हसुत्तवण्णना
6. Sāḷhasuttavaṇṇanā
१९६. छट्ठे कायदळ्हिबहुलतं तपतीति तपो, अत्तकिलमथानुयोगवसेन पवत्तं वीरियं। तेन कायदळ्हिबहुलतानिमित्तस्स पापस्स जिगुच्छनं विरज्जनं तपोजिगुच्छाति आह ‘‘दुक्करकारिकसङ्खातेना’’तिआदि। तपोजिगुच्छवादातिआदीसु तपोजिगुच्छं वदन्ति, मनसापि तमेव सारतो गहेत्वा विचरन्ति, कायेनपि तमेव अल्लीना नानप्पकारं अत्तकिलमथानुयोगमनुयुत्ता विहरन्तीति अत्थो। अपरिसुद्धकायसमाचाराति अपरिसुद्धेन पाणातिपातादिना कायसमाचारेन समन्नागता। अपरिसुद्धवचीसमाचाराति अपरिसुद्धेन मुसावादादिना वचीसमाचारेन समन्नागता। अपरिसुद्धमनोसमाचाराति अपरिसुद्धेन अभिज्झादिना मनोसमाचारेन समन्नागता। कामं अकुसलकायसमाचारवचीसमाचारप्पवत्तिकालेपि अभिज्झादयो पवत्तन्तियेव, तदा पन ते चेतनापक्खिका वा अब्बोहारिका वाति, मनोसमाचारवारे एव अभिज्झादिवसेन योजना कता। अथ वा द्वारन्तरे पवत्तानं पाणातिपातादीनं वचीसमाचारादिभावाभावो विय द्वारन्तरे पवत्तानम्पि अभिज्झादीनं कायसमाचारादिभावो असिद्धो, मनोसमाचारभावो एव पन सिद्धोति कत्वा मनोसमाचारवारे एव अभिज्झादयो उद्धटा। तथा हि वुत्तं –
196. Chaṭṭhe kāyadaḷhibahulataṃ tapatīti tapo, attakilamathānuyogavasena pavattaṃ vīriyaṃ. Tena kāyadaḷhibahulatānimittassa pāpassa jigucchanaṃ virajjanaṃ tapojigucchāti āha ‘‘dukkarakārikasaṅkhātenā’’tiādi. Tapojigucchavādātiādīsu tapojigucchaṃ vadanti, manasāpi tameva sārato gahetvā vicaranti, kāyenapi tameva allīnā nānappakāraṃ attakilamathānuyogamanuyuttā viharantīti attho. Aparisuddhakāyasamācārāti aparisuddhena pāṇātipātādinā kāyasamācārena samannāgatā. Aparisuddhavacīsamācārāti aparisuddhena musāvādādinā vacīsamācārena samannāgatā. Aparisuddhamanosamācārāti aparisuddhena abhijjhādinā manosamācārena samannāgatā. Kāmaṃ akusalakāyasamācāravacīsamācārappavattikālepi abhijjhādayo pavattantiyeva, tadā pana te cetanāpakkhikā vā abbohārikā vāti, manosamācāravāre eva abhijjhādivasena yojanā katā. Atha vā dvārantare pavattānaṃ pāṇātipātādīnaṃ vacīsamācārādibhāvābhāvo viya dvārantare pavattānampi abhijjhādīnaṃ kāyasamācārādibhāvo asiddho, manosamācārabhāvo eva pana siddhoti katvā manosamācāravāre eva abhijjhādayo uddhaṭā. Tathā hi vuttaṃ –
‘‘द्वारे चरन्ति कम्मानि, न द्वारा द्वारचारिनो।
‘‘Dvāre caranti kammāni, na dvārā dvāracārino;
तस्मा द्वारेहि कम्मानि, अञ्ञमञ्ञं ववत्थिता’’ति॥ (ध॰ स॰ अट्ठ॰ १ कामावचरकुसलद्वारकथा)।
Tasmā dvārehi kammāni, aññamaññaṃ vavatthitā’’ti. (dha. sa. aṭṭha. 1 kāmāvacarakusaladvārakathā);
अपरिसुद्धाजीवाति अपरिसुद्धेन वेज्जकम्मदूतकम्मवड्ढियोगादिना एकवीसतिअनेसनाभेदेन आजीवेन समन्नागता। इदञ्च सासने पब्बजितानंयेव वसेन वुत्तं, ‘‘येपि ते समणब्राह्मणा’’ति पन वचनतो बाहिरकवसेन गहट्ठवसेन च योजना वेदितब्बा। गहट्ठानम्पि हि जातिधम्मकुलधम्मदेसधम्मविलोमनवसेन अञ्ञथापि मिच्छाजीवो लब्भतेव।
Aparisuddhājīvāti aparisuddhena vejjakammadūtakammavaḍḍhiyogādinā ekavīsatianesanābhedena ājīvena samannāgatā. Idañca sāsane pabbajitānaṃyeva vasena vuttaṃ, ‘‘yepi te samaṇabrāhmaṇā’’ti pana vacanato bāhirakavasena gahaṭṭhavasena ca yojanā veditabbā. Gahaṭṭhānampi hi jātidhammakuladhammadesadhammavilomanavasena aññathāpi micchājīvo labbhateva.
ञाणदस्सनायाति एत्थ ञाणदस्सनन्ति मग्गञाणम्पि वुच्चति फलञाणम्पि सब्बञ्ञुतञ्ञाणम्पि पच्चवेक्खणञाणम्पि विपस्सनाञाणम्पि। ‘‘किं नु खो, आवुसो, ञाणदस्सनविसुद्धत्थं भगवति ब्रह्मचरियं वुस्सती’’ति (म॰ नि॰ १.२५७) हि एत्थ मग्गञाणं ‘‘ञाणदस्सन’’न्ति वुत्तं। ‘‘अयमञ्ञो उत्तरिमनुस्सधम्मो अलमरियञाणदस्सनविसेसो अधिगतो फासुविहारो’’ति (म॰ नि॰ १.३२८) एत्थ फलञाणं। ‘‘भगवतोपि खो ञाणं उदपादि सत्ताहकालकतो आळारो कालामो’’ति (महाव॰ १०) एत्थ सब्बञ्ञुतञ्ञाणं। ‘‘ञाणञ्च पन मे दस्सनं उदपादि, अकुप्पा मे विमुत्ति, अयमन्तिमा जाती’’ति (सं॰ नि॰ ५.१०८१; महाव॰ १६; पटि॰ म॰ २.३०) एत्थ पच्चवेक्खणञाणं। ‘‘ञाणदस्सनाय चित्तं अभिनीहरती’’ति (दी॰ नि॰ १.२३४-२३५) एत्थ विपस्सनाञाणं। इध पन ञाणदस्सनायाति मग्गञाणं ‘‘ञाणदस्सन’’न्ति वुत्तं। तेनाह ‘‘मग्गञाणसङ्खाताय दस्सनाया’’ति। अविराधितं विज्झतीति अविराधितं कत्वा विज्झति। सेसमेत्थ सुविञ्ञेय्यमेव।
Ñāṇadassanāyāti ettha ñāṇadassananti maggañāṇampi vuccati phalañāṇampi sabbaññutaññāṇampi paccavekkhaṇañāṇampi vipassanāñāṇampi. ‘‘Kiṃ nu kho, āvuso, ñāṇadassanavisuddhatthaṃ bhagavati brahmacariyaṃ vussatī’’ti (ma. ni. 1.257) hi ettha maggañāṇaṃ ‘‘ñāṇadassana’’nti vuttaṃ. ‘‘Ayamañño uttarimanussadhammo alamariyañāṇadassanaviseso adhigato phāsuvihāro’’ti (ma. ni. 1.328) ettha phalañāṇaṃ. ‘‘Bhagavatopi kho ñāṇaṃ udapādi sattāhakālakato āḷāro kālāmo’’ti (mahāva. 10) ettha sabbaññutaññāṇaṃ. ‘‘Ñāṇañca pana me dassanaṃ udapādi, akuppā me vimutti, ayamantimā jātī’’ti (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 16; paṭi. ma. 2.30) ettha paccavekkhaṇañāṇaṃ. ‘‘Ñāṇadassanāya cittaṃ abhinīharatī’’ti (dī. ni. 1.234-235) ettha vipassanāñāṇaṃ. Idha pana ñāṇadassanāyāti maggañāṇaṃ ‘‘ñāṇadassana’’nti vuttaṃ. Tenāha ‘‘maggañāṇasaṅkhātāya dassanāyā’’ti. Avirādhitaṃ vijjhatīti avirādhitaṃ katvā vijjhati. Sesamettha suviññeyyameva.
साळ्हसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Sāḷhasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ६. साळ्हसुत्तं • 6. Sāḷhasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ६. साळ्हसुत्तवण्णना • 6. Sāḷhasuttavaṇṇanā
