| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
१४. पकिण्णकनिपातो
14. Pakiṇṇakanipāto
[४८४] १. सालिकेदारजातकवण्णना
[484] 1. Sālikedārajātakavaṇṇanā
सम्पन्नं सालिकेदारन्ति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो मातुपोसकभिक्खुं आरब्भ कथेसि। पच्चुप्पन्नवत्थु सामजातके (जा॰ २.२२.२९६ आदयो) आवि भविस्सति। सत्था पन तं भिक्खुं पक्कोसापेत्वा ‘‘सच्चं किर त्वं भिक्खु गिही पोसेसी’’ति पुच्छित्वा ‘‘सच्चं, भन्ते’’ति वुत्ते ‘‘किं ते होन्ती’’ति वत्वा ‘‘मातापितरो मे, भन्ते’’ति वुत्ते ‘‘साधु भिक्खु, पोराणकपण्डिता तिरच्छाना हुत्वा सुवयोनियं निब्बत्तित्वापि जिण्णे मातापितरो कुलावके निपज्जापेत्वा मुखतुण्डकेन गोचरं आहरित्वा पोसेसु’’न्ति वत्वा अतीतं आहरि।
Sampannaṃsālikedāranti idaṃ satthā jetavane viharanto mātuposakabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Paccuppannavatthu sāmajātake (jā. 2.22.296 ādayo) āvi bhavissati. Satthā pana taṃ bhikkhuṃ pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu gihī posesī’’ti pucchitvā ‘‘saccaṃ, bhante’’ti vutte ‘‘kiṃ te hontī’’ti vatvā ‘‘mātāpitaro me, bhante’’ti vutte ‘‘sādhu bhikkhu, porāṇakapaṇḍitā tiracchānā hutvā suvayoniyaṃ nibbattitvāpi jiṇṇe mātāpitaro kulāvake nipajjāpetvā mukhatuṇḍakena gocaraṃ āharitvā posesu’’nti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते राजगहे मगधराजा नाम रज्जं कारेसि। तदा नगरतो पुब्बुत्तरदिसाय सालिद्दियो नाम ब्राह्मणगामो अहोसि। तस्स पुब्बुत्तरदिसाय मगधखेत्तं अत्थि, तत्थ कोसियगोत्तो नाम सालिद्दियवासी ब्राह्मणो सहस्सकरीसमत्तं खेत्तं गहेत्वा सालिं वपापेसि। उट्ठिते च पन सस्से वतिं थिरं कारेत्वा कस्सचि पण्णासकरीसमत्तं, कस्सचि सट्ठिकरीसमत्तन्ति एवं पञ्चसतकरीसमत्तं खेत्तं अत्तनो पुरिसानंयेव आरक्खणत्थाय दत्वा सेसं पञ्चसतकरीसमत्तं खेत्तं भतिं कत्वा एकस्स भतकस्स अदासि। सो तत्थ कुटिं कत्वा रत्तिन्दिवं वसति। खेत्तस्स पन पुब्बुत्तरदिसाभागे एकस्मिं सानुपब्बते महन्तं सिम्बलिवनं अत्थि, तत्थ अनेकानि सुवसतानि वसन्ति। तदा बोधिसत्तो तस्मिं सुवसङ्घे सुवरञ्ञो पुत्तो हुत्वा निब्बत्ति। सो वयप्पत्तो अभिरूपो थामसम्पन्नो सकटनाभिपमाणसरीरो अहोसि। अथस्स पिता महल्लककाले ‘‘अहं इदानि दूरं गन्तुं न सक्कोमि, त्वं इमं गणं परिहरा’’ति गणं निय्यादेसि। सो पुनदिवसतो पट्ठाय मातापितूनं गोचरत्थाय गन्तुं नादासि, सुवगणं परिहरन्तो हिमवन्तं गन्त्वा सयंजातसालिवने यावदत्थं सालिं खादित्वा आगमनकाले मातापितूनं पहोनकं गोचरं आहरित्वा मातापितरो पोसेसि।
Atīte rājagahe magadharājā nāma rajjaṃ kāresi. Tadā nagarato pubbuttaradisāya sāliddiyo nāma brāhmaṇagāmo ahosi. Tassa pubbuttaradisāya magadhakhettaṃ atthi, tattha kosiyagotto nāma sāliddiyavāsī brāhmaṇo sahassakarīsamattaṃ khettaṃ gahetvā sāliṃ vapāpesi. Uṭṭhite ca pana sasse vatiṃ thiraṃ kāretvā kassaci paṇṇāsakarīsamattaṃ, kassaci saṭṭhikarīsamattanti evaṃ pañcasatakarīsamattaṃ khettaṃ attano purisānaṃyeva ārakkhaṇatthāya datvā sesaṃ pañcasatakarīsamattaṃ khettaṃ bhatiṃ katvā ekassa bhatakassa adāsi. So tattha kuṭiṃ katvā rattindivaṃ vasati. Khettassa pana pubbuttaradisābhāge ekasmiṃ sānupabbate mahantaṃ simbalivanaṃ atthi, tattha anekāni suvasatāni vasanti. Tadā bodhisatto tasmiṃ suvasaṅghe suvarañño putto hutvā nibbatti. So vayappatto abhirūpo thāmasampanno sakaṭanābhipamāṇasarīro ahosi. Athassa pitā mahallakakāle ‘‘ahaṃ idāni dūraṃ gantuṃ na sakkomi, tvaṃ imaṃ gaṇaṃ pariharā’’ti gaṇaṃ niyyādesi. So punadivasato paṭṭhāya mātāpitūnaṃ gocaratthāya gantuṃ nādāsi, suvagaṇaṃ pariharanto himavantaṃ gantvā sayaṃjātasālivane yāvadatthaṃ sāliṃ khāditvā āgamanakāle mātāpitūnaṃ pahonakaṃ gocaraṃ āharitvā mātāpitaro posesi.
अथस्स एकदिवसं सुवा आरोचेसुं ‘‘पुब्बे इमस्मिं काले मगधखेत्ते सालि पच्चति, इदानि किं नु खो जात’’न्ति? ‘‘तेन हि जानाथा’’ति द्वे सुवे पहिणिंसु। ते गन्त्वा मगधखेत्ते ओतरन्ता तस्स भतिया रक्खणपुरिसस्स खेत्ते ओतरित्वा सालिं खादित्वा एकं सालिसीसं आदाय सिम्बलिवनं गन्त्वा सालिसीसं महासत्तस्स पादमूले ठपेत्वा ‘‘तत्थ एवरूपो साली’’ति वदिंसु। सो पुनदिवसे सुवगणपरिवुतो तत्थ गन्त्वा तस्मिं भतकस्स खेत्ते ओतरि। सो पन पुरिसो सुवे सालिं खादन्ते दिस्वा इतो चितो च धावित्वा वारेन्तोपि वारेतुं न सक्कोति। सेसा सुवा यावदत्थं सालिं खादित्वा तुच्छमुखाव गच्छन्ति। सुवराजा पन बहूनि सालिसीसानि एकतो कत्वा तेहि परिवुतो हुत्वा आहरित्वा मातापितूनं देति। सुवा पुनदिवसतो पट्ठाय तत्थेव सालिं खादिंसु। अथ सो पुरिसो ‘‘सचे इमे अञ्ञं कतिपाहं एवं खादिस्सन्ति, किञ्चि न भविस्सति, ब्राह्मणो सालिं अग्घापेत्वा मय्हं इणं करिस्सति, गन्त्वा तस्स आरोचेस्सामी’’ति सालिमुट्ठिना सद्धिं तथारूपं पण्णाकारं गहेत्वा सालिद्दियगामं गन्त्वा ब्राह्मणं पस्सित्वा वन्दित्वा पण्णाकारं दत्वा एकमन्तं ठितो ‘‘किं, भो पुरिस, सम्पन्नं सालिखेत्त’’न्ति पुट्ठो ‘‘आम, ब्राह्मण, सम्पन्न’’न्ति वत्वा द्वे गाथा अभासि –
Athassa ekadivasaṃ suvā ārocesuṃ ‘‘pubbe imasmiṃ kāle magadhakhette sāli paccati, idāni kiṃ nu kho jāta’’nti? ‘‘Tena hi jānāthā’’ti dve suve pahiṇiṃsu. Te gantvā magadhakhette otarantā tassa bhatiyā rakkhaṇapurisassa khette otaritvā sāliṃ khāditvā ekaṃ sālisīsaṃ ādāya simbalivanaṃ gantvā sālisīsaṃ mahāsattassa pādamūle ṭhapetvā ‘‘tattha evarūpo sālī’’ti vadiṃsu. So punadivase suvagaṇaparivuto tattha gantvā tasmiṃ bhatakassa khette otari. So pana puriso suve sāliṃ khādante disvā ito cito ca dhāvitvā vārentopi vāretuṃ na sakkoti. Sesā suvā yāvadatthaṃ sāliṃ khāditvā tucchamukhāva gacchanti. Suvarājā pana bahūni sālisīsāni ekato katvā tehi parivuto hutvā āharitvā mātāpitūnaṃ deti. Suvā punadivasato paṭṭhāya tattheva sāliṃ khādiṃsu. Atha so puriso ‘‘sace ime aññaṃ katipāhaṃ evaṃ khādissanti, kiñci na bhavissati, brāhmaṇo sāliṃ agghāpetvā mayhaṃ iṇaṃ karissati, gantvā tassa ārocessāmī’’ti sālimuṭṭhinā saddhiṃ tathārūpaṃ paṇṇākāraṃ gahetvā sāliddiyagāmaṃ gantvā brāhmaṇaṃ passitvā vanditvā paṇṇākāraṃ datvā ekamantaṃ ṭhito ‘‘kiṃ, bho purisa, sampannaṃ sālikhetta’’nti puṭṭho ‘‘āma, brāhmaṇa, sampanna’’nti vatvā dve gāthā abhāsi –
१.
1.
‘‘सम्पन्नं सालिकेदारं, सुवा भुञ्जन्ति कोसिय।
‘‘Sampannaṃ sālikedāraṃ, suvā bhuñjanti kosiya;
पटिवेदेमि ते ब्रह्मे, न ने वारेतुमुस्सहे॥
Paṭivedemi te brahme, na ne vāretumussahe.
२.
2.
‘‘एको च तत्थ सकुणो, यो नेसं सब्बसुन्दरो।
‘‘Eko ca tattha sakuṇo, yo nesaṃ sabbasundaro;
भुत्वा सालिं यथाकामं, तुण्डेनादाय गच्छती’’ति॥
Bhutvā sāliṃ yathākāmaṃ, tuṇḍenādāya gacchatī’’ti.
तत्थ सम्पन्नन्ति परिपुण्णं अवेकल्लं। सालिकेदारन्ति सालिखेत्तं। सब्बसुन्दरोति सब्बेहि कोट्ठासेहि सुन्दरो रत्ततुण्डो जिञ्जुकसन्निभअक्खि रत्तपादो तीहि रत्तराजीहि परिक्खित्तगीवो महामयूरपमाणो सो यावदत्थं सालिं खादित्वा अञ्ञं तुण्डेन गहेत्वा गच्छतीति।
Tattha sampannanti paripuṇṇaṃ avekallaṃ. Sālikedāranti sālikhettaṃ. Sabbasundaroti sabbehi koṭṭhāsehi sundaro rattatuṇḍo jiñjukasannibhaakkhi rattapādo tīhi rattarājīhi parikkhittagīvo mahāmayūrapamāṇo so yāvadatthaṃ sāliṃ khāditvā aññaṃ tuṇḍena gahetvā gacchatīti.
ब्राह्मणो तस्स कथं सुत्वा सुवराजे सिनेहं उप्पादेत्वा खेत्तपालं पुच्छि ‘‘अम्भो पुरिस, पासं ओड्डेतुं जानासी’’ति? ‘‘आम, जानामी’’ति। अथ नं गाथाय अज्झभासि –
Brāhmaṇo tassa kathaṃ sutvā suvarāje sinehaṃ uppādetvā khettapālaṃ pucchi ‘‘ambho purisa, pāsaṃ oḍḍetuṃ jānāsī’’ti? ‘‘Āma, jānāmī’’ti. Atha naṃ gāthāya ajjhabhāsi –
३.
3.
‘‘ओड्डेन्तु वालपासानि, यथा बज्झेथ सो दिजो।
‘‘Oḍḍentu vālapāsāni, yathā bajjhetha so dijo;
जीवञ्च नं गहेत्वान, आनयेहि ममन्तिके’’ति॥
Jīvañca naṃ gahetvāna, ānayehi mamantike’’ti.
तत्थ ओड्डेन्तूति ओड्डयन्तु। वालपासानीति अस्सवालादिरज्जुमयपासानि। जीवञ्च नन्ति जीवन्तं एव नं। आनयेहीति आनेहि।
Tattha oḍḍentūti oḍḍayantu. Vālapāsānīti assavālādirajjumayapāsāni. Jīvañca nanti jīvantaṃ eva naṃ. Ānayehīti ānehi.
तं सुत्वा खेत्तपालो सालिं अग्घापेत्वा इणस्स अकतभावेन तुट्ठो गन्त्वा अस्सवाले वट्टेत्वा ‘‘अज्ज इमस्मिं ठाने ओतरिस्सती’’ति सुवरञ्ञो ओतरणट्ठानं सल्लक्खेत्वा पुनदिवसे पातोव चाटिपमाणं पञ्जरं कत्वा पासञ्च ओड्डेत्वा सुवानं आगमनं ओलोकेन्तो कुटियं निसीदि। सुवराजापि सुवगणपरिवुतो आगन्त्वा अलोलुप्पचारताय हिय्यो खादितट्ठाने ओड्डितपासे पादं पवेसन्तोव ओतरि। सो अत्तनो बद्धभावं ञत्वा चिन्तेसि ‘‘सचाहं इदानेव बद्धरवं रविस्सामि, ञातकामे भयतज्जिता गोचरं अग्गहेत्वाव पलायिस्सन्ति, याव एतेसं गोचरग्गहणं, ताव अधिवासेस्सामी’’ति। सो तेसं सुहितभावं ञत्वा मरणभयतज्जितो हुत्वा तिक्खत्तुं बद्धरवं रवि। अथ सब्बे ते सुवा पलायिंसु। सुवराजा ‘‘एत्तकेसु मे ञातकेसु निवत्तित्वा ओलोकेन्तो एकोपि नत्थि, किं नु खो मया पापं कत’’न्ति विलपन्तो गाथमाह –
Taṃ sutvā khettapālo sāliṃ agghāpetvā iṇassa akatabhāvena tuṭṭho gantvā assavāle vaṭṭetvā ‘‘ajja imasmiṃ ṭhāne otarissatī’’ti suvarañño otaraṇaṭṭhānaṃ sallakkhetvā punadivase pātova cāṭipamāṇaṃ pañjaraṃ katvā pāsañca oḍḍetvā suvānaṃ āgamanaṃ olokento kuṭiyaṃ nisīdi. Suvarājāpi suvagaṇaparivuto āgantvā aloluppacāratāya hiyyo khāditaṭṭhāne oḍḍitapāse pādaṃ pavesantova otari. So attano baddhabhāvaṃ ñatvā cintesi ‘‘sacāhaṃ idāneva baddharavaṃ ravissāmi, ñātakāme bhayatajjitā gocaraṃ aggahetvāva palāyissanti, yāva etesaṃ gocaraggahaṇaṃ, tāva adhivāsessāmī’’ti. So tesaṃ suhitabhāvaṃ ñatvā maraṇabhayatajjito hutvā tikkhattuṃ baddharavaṃ ravi. Atha sabbe te suvā palāyiṃsu. Suvarājā ‘‘ettakesu me ñātakesu nivattitvā olokento ekopi natthi, kiṃ nu kho mayā pāpaṃ kata’’nti vilapanto gāthamāha –
४.
4.
‘‘एते भुत्वा पिवित्वा च, पक्कमन्ति विहङ्गमा।
‘‘Ete bhutvā pivitvā ca, pakkamanti vihaṅgamā;
एको बद्धोस्मि पासेन, किं पापं पकतं मया’’ति॥
Eko baddhosmi pāsena, kiṃ pāpaṃ pakataṃ mayā’’ti.
खेत्तपालो सुवराजस्स बद्धरवं सुवानञ्च आकासे पक्खन्दनसद्दं सुत्वा ‘‘किं नु खो’’ति कुटिया ओरुय्ह पासाट्ठानं गन्त्वा सुवराजानं दिस्वा ‘‘यस्सेव मे पासो ओड्डितो, स्वेव बद्धो’’ति तुट्ठमानसो सुवराजानं पासतो मोचेत्वा द्वे पादे एकतो बन्धित्वा दळ्हं आदाय सालिद्दियगामं गन्त्वा सुवराजं ब्राह्मणस्स अदासि। ब्राह्मणो बलवसिनेहेन महासत्तं उभोहि हत्थेहि दळ्हं गहेत्वा अङ्के निसीदापेत्वा तेन सद्धिं सल्लपन्तो द्वे गाथा अभासि –
Khettapālo suvarājassa baddharavaṃ suvānañca ākāse pakkhandanasaddaṃ sutvā ‘‘kiṃ nu kho’’ti kuṭiyā oruyha pāsāṭṭhānaṃ gantvā suvarājānaṃ disvā ‘‘yasseva me pāso oḍḍito, sveva baddho’’ti tuṭṭhamānaso suvarājānaṃ pāsato mocetvā dve pāde ekato bandhitvā daḷhaṃ ādāya sāliddiyagāmaṃ gantvā suvarājaṃ brāhmaṇassa adāsi. Brāhmaṇo balavasinehena mahāsattaṃ ubhohi hatthehi daḷhaṃ gahetvā aṅke nisīdāpetvā tena saddhiṃ sallapanto dve gāthā abhāsi –
५.
5.
‘‘उदरं नून अञ्ञेसं, सुव अच्चोदरं तव।
‘‘Udaraṃ nūna aññesaṃ, suva accodaraṃ tava;
भुत्वा सालिं यथाकामं, तुण्डेनादाय गच्छसि॥
Bhutvā sāliṃ yathākāmaṃ, tuṇḍenādāya gacchasi.
६.
6.
‘‘कोट्ठं नु तत्थ पूरेसि, सुव वेरं नु ते मया।
‘‘Koṭṭhaṃ nu tattha pūresi, suva veraṃ nu te mayā;
पुट्ठो मे सम्म अक्खाहि, कुहिं सालिं निदाहसी’’ति॥
Puṭṭho me samma akkhāhi, kuhiṃ sāliṃ nidāhasī’’ti.
तत्थ उदरं नूनाति अञ्ञेसं उदरं उदरमेव मञ्ञे, तव उदरं पन अतिउदरं। तत्थाति तस्मिं सिम्बलिवने। पूरेसीति वस्सारत्तत्थाय पूरेसि। निदाहसीति निधानं कत्वा ठपेसि, ‘‘निधीयसी’’तिपि पाठो।
Tattha udaraṃ nūnāti aññesaṃ udaraṃ udarameva maññe, tava udaraṃ pana atiudaraṃ. Tatthāti tasmiṃ simbalivane. Pūresīti vassārattatthāya pūresi. Nidāhasīti nidhānaṃ katvā ṭhapesi, ‘‘nidhīyasī’’tipi pāṭho.
तं सुत्वा सुवराजा मधुराय मनुस्सभासाय सत्तमं गाथमाह –
Taṃ sutvā suvarājā madhurāya manussabhāsāya sattamaṃ gāthamāha –
७.
7.
‘‘न मे वेरं तया सद्धिं, कोट्ठो मय्हं न विज्जति।
‘‘Na me veraṃ tayā saddhiṃ, koṭṭho mayhaṃ na vijjati;
इणं मुञ्चामिणं दम्मि, सम्पत्तो कोटसिम्बलिं।
Iṇaṃ muñcāmiṇaṃ dammi, sampatto koṭasimbaliṃ;
निधिम्पि तत्थ निदहामि, एवं जानाहि कोसिया’’ति॥
Nidhimpi tattha nidahāmi, evaṃ jānāhi kosiyā’’ti.
तत्थ इणं मुञ्चामिणं दम्मीति तव सालिं हरित्वा इणं मुञ्चामि चेव दम्मि चाति वदति। निधिम्पीति एकं तत्थ सिम्बलिवने अनुगामिकनिधिम्पि निदहामि।
Tattha iṇaṃ muñcāmiṇaṃ dammīti tava sāliṃ haritvā iṇaṃ muñcāmi ceva dammi cāti vadati. Nidhimpīti ekaṃ tattha simbalivane anugāmikanidhimpi nidahāmi.
अथ नं ब्राह्मणो पुच्छि –
Atha naṃ brāhmaṇo pucchi –
८.
8.
‘‘कीदिसं ते इणदानं, इणमोक्खो च कीदिसो।
‘‘Kīdisaṃ te iṇadānaṃ, iṇamokkho ca kīdiso;
निधिनिधानमक्खाहि, अथ पासा पमोक्खसी’’ति॥
Nidhinidhānamakkhāhi, atha pāsā pamokkhasī’’ti.
तत्थ इणदानन्ति इणस्स दानं। निधिनिधानन्ति निधिनो निधानं।
Tattha iṇadānanti iṇassa dānaṃ. Nidhinidhānanti nidhino nidhānaṃ.
एवं ब्राह्मणेन पुट्ठो सुवराजा तस्स ब्याकरोन्तो चतस्सो गाथा अभासि –
Evaṃ brāhmaṇena puṭṭho suvarājā tassa byākaronto catasso gāthā abhāsi –
९.
9.
‘‘अजातपक्खा तरुणा, पुत्तका मय्ह कोसिय।
‘‘Ajātapakkhā taruṇā, puttakā mayha kosiya;
ते मं भता भरिस्सन्ति, तस्मा तेसं इणं ददे॥
Te maṃ bhatā bharissanti, tasmā tesaṃ iṇaṃ dade.
१०.
10.
‘‘माता पिता च मे वुद्धा, जिण्णका गतयोब्बना।
‘‘Mātā pitā ca me vuddhā, jiṇṇakā gatayobbanā;
तेसं तुण्डेन हातून, मुञ्चे पुब्बकतं इणं॥
Tesaṃ tuṇḍena hātūna, muñce pubbakataṃ iṇaṃ.
११.
11.
‘‘अञ्ञेपि तत्थ सकुणा, खीणपक्खा सुदुब्बला।
‘‘Aññepi tattha sakuṇā, khīṇapakkhā sudubbalā;
तेसं पुञ्ञत्थिको दम्मि, तं निधिं आहु पण्डिता॥
Tesaṃ puññatthiko dammi, taṃ nidhiṃ āhu paṇḍitā.
१२.
12.
‘‘ईदिसं मे इणदानं, इणमोक्खो च ईदिसो।
‘‘Īdisaṃ me iṇadānaṃ, iṇamokkho ca īdiso;
निधिनिधानमक्खामि, एवं जानाहि कोसिया’’ति॥
Nidhinidhānamakkhāmi, evaṃ jānāhi kosiyā’’ti.
तत्थ हातूनाति हरित्वा। तं निधिन्ति तं पुञ्ञकम्मं पण्डिता अनुगामिकनिधिं नाम कथेन्ति। निधिनिधानन्ति निधिनो निधानं, ‘‘निधाननिधि’’न्तिपि पाठो, अयमेवत्थो।
Tattha hātūnāti haritvā. Taṃ nidhinti taṃ puññakammaṃ paṇḍitā anugāmikanidhiṃ nāma kathenti. Nidhinidhānanti nidhino nidhānaṃ, ‘‘nidhānanidhi’’ntipi pāṭho, ayamevattho.
ब्राह्मणो महासत्तस्स धम्मकथं सुत्वा पसन्नचित्तो द्वे गाथा अभासि।
Brāhmaṇo mahāsattassa dhammakathaṃ sutvā pasannacitto dve gāthā abhāsi.
१३.
13.
‘‘भद्दको वतयं पक्खी, दिजो परमधम्मिको।
‘‘Bhaddako vatayaṃ pakkhī, dijo paramadhammiko;
एकच्चेसु मनुस्सेसु, अयं धम्मो न विज्जति॥
Ekaccesu manussesu, ayaṃ dhammo na vijjati.
१४.
14.
‘‘भुञ्ज सालिं यथाकामं, सह सब्बेहि ञातिभि।
‘‘Bhuñja sāliṃ yathākāmaṃ, saha sabbehi ñātibhi;
पुनापि सुव पस्सेमु, पियं मे तव दस्सन’’न्ति॥
Punāpi suva passemu, piyaṃ me tava dassana’’nti.
तत्थ भुञ्ज सालिन्ति इतो पट्ठाय निब्भयो हुत्वा भुञ्जाति करीससहस्सम्पि तस्सेव निय्यादेन्तो एवमाह। पस्सेमूति अत्तनो रुचिया आगतं अञ्ञेसुपि दिवसेसु तं पस्सेय्यामाति।
Tattha bhuñja sālinti ito paṭṭhāya nibbhayo hutvā bhuñjāti karīsasahassampi tasseva niyyādento evamāha. Passemūti attano ruciyā āgataṃ aññesupi divasesu taṃ passeyyāmāti.
एवं ब्राह्मणो महासत्तं याचित्वा पियपुत्तं विय मुदुचित्तेन ओलोकेन्तो पादतो बन्धनं मोचेत्वा सतपाकतेलेन पादे मक्खेत्वा भद्दपीठे निसीदापेत्वा कञ्चनतट्टके मधुलाजे खादापेत्वा सक्खरोदकं पायेसि। अथस्स सुवराजा ‘‘अप्पमत्तो होहि, ब्राह्मणा’’ति वत्वा ओवादं देन्तो आह –
Evaṃ brāhmaṇo mahāsattaṃ yācitvā piyaputtaṃ viya muducittena olokento pādato bandhanaṃ mocetvā satapākatelena pāde makkhetvā bhaddapīṭhe nisīdāpetvā kañcanataṭṭake madhulāje khādāpetvā sakkharodakaṃ pāyesi. Athassa suvarājā ‘‘appamatto hohi, brāhmaṇā’’ti vatvā ovādaṃ dento āha –
१५.
15.
‘‘भुत्तञ्च पीतञ्च तवस्समम्हि, रती च नो कोसिय ते सकासे।
‘‘Bhuttañca pītañca tavassamamhi, ratī ca no kosiya te sakāse;
निक्खित्तदण्डेसु ददाहि दानं, जिण्णे च मातापितरो भरस्सू’’ति॥
Nikkhittadaṇḍesu dadāhi dānaṃ, jiṇṇe ca mātāpitaro bharassū’’ti.
तत्थ तवस्समम्हीति तव निवेसने। रतीति अभिरति।
Tattha tavassamamhīti tava nivesane. Ratīti abhirati.
तं सुत्वा ब्राह्मणो तुट्ठमानसो उदानं उदानेन्तो गाथमाह –
Taṃ sutvā brāhmaṇo tuṭṭhamānaso udānaṃ udānento gāthamāha –
१६.
16.
‘‘लक्खी वत मे उदपादि अज्ज, यो अद्दसासिं पवरं दिजानं।
‘‘Lakkhī vata me udapādi ajja, yo addasāsiṃ pavaraṃ dijānaṃ;
सुवस्स सुत्वान सुभासितानि, काहामि पुञ्ञानि अनप्पकानी’’ति॥
Suvassa sutvāna subhāsitāni, kāhāmi puññāni anappakānī’’ti.
तत्थ लक्खीति सिरीपि पुञ्ञम्पि पञ्ञापि।
Tattha lakkhīti sirīpi puññampi paññāpi.
महासत्तो ब्राह्मणेन अत्तनो दिन्नं करीससहस्समत्तं पटिक्खिपित्वा अट्ठकरीसमेव गण्हि। ब्राह्मणो थम्भे निखनित्वा तस्स खेत्तं निय्यादेत्वा गन्धमालादीहि पूजेत्वा खमापेत्वा ‘‘गच्छ सामि, अस्सुमुखे रोदमाने मातापितरो अस्सासेही’’ति वत्वा तं उय्योजेसि। सो तुट्ठमानसो सालिसीसं आदाय गन्त्वा मातापितूनं पुरतो निक्खिपित्वा ‘‘अम्मताता, उट्ठेथा’’ति आह। ते अस्सुमुखा रोदमाना उट्ठहिंसु, तावदेव सुवगणा सन्निपतित्वा ‘‘कथं मुत्तोसि, देवा’’ति पुच्छिंसु। सो तेसं सब्बं वित्थारतो कथेसि। कोसियोपि सुवरञ्ञो ओवादं सुत्वा ततो पट्ठाय धम्मिकसमणब्राह्मणानं महादानं पट्ठपेसि। तमत्थं पकासेन्तो सत्था ओसानगाथमाह –
Mahāsatto brāhmaṇena attano dinnaṃ karīsasahassamattaṃ paṭikkhipitvā aṭṭhakarīsameva gaṇhi. Brāhmaṇo thambhe nikhanitvā tassa khettaṃ niyyādetvā gandhamālādīhi pūjetvā khamāpetvā ‘‘gaccha sāmi, assumukhe rodamāne mātāpitaro assāsehī’’ti vatvā taṃ uyyojesi. So tuṭṭhamānaso sālisīsaṃ ādāya gantvā mātāpitūnaṃ purato nikkhipitvā ‘‘ammatātā, uṭṭhethā’’ti āha. Te assumukhā rodamānā uṭṭhahiṃsu, tāvadeva suvagaṇā sannipatitvā ‘‘kathaṃ muttosi, devā’’ti pucchiṃsu. So tesaṃ sabbaṃ vitthārato kathesi. Kosiyopi suvarañño ovādaṃ sutvā tato paṭṭhāya dhammikasamaṇabrāhmaṇānaṃ mahādānaṃ paṭṭhapesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā osānagāthamāha –
१७.
17.
‘‘सो कोसियो अत्तमनो उदग्गो, अन्नञ्च पानञ्चभिसङ्खरित्वा।
‘‘So kosiyo attamano udaggo, annañca pānañcabhisaṅkharitvā;
अन्नेन पानेन पसन्नचित्तो, सन्तप्पयि समणब्राह्मणे चा’’ति॥
Annena pānena pasannacitto, santappayi samaṇabrāhmaṇe cā’’ti.
तत्थ सन्तप्पयीति गहितगहितानि भाजनानि पूरेन्तो सन्तप्पेसीति।
Tattha santappayīti gahitagahitāni bhājanāni pūrento santappesīti.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा ‘‘एवं भिक्खु मातापितूनं पोसनं नाम पण्डितानं वंसो’’ति वत्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने सो भिक्खु सोतापत्तिफले पतिट्ठहि। तदा सुवगणा बुद्धपरिसा अहेसुं, मातापितरो महाराजकुलानि, खेत्तपालो छन्नो, ब्राह्मणो आनन्दो, सुवराजा पन अहमेव अहोसिन्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘evaṃ bhikkhu mātāpitūnaṃ posanaṃ nāma paṇḍitānaṃ vaṃso’’ti vatvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne so bhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi. Tadā suvagaṇā buddhaparisā ahesuṃ, mātāpitaro mahārājakulāni, khettapālo channo, brāhmaṇo ānando, suvarājā pana ahameva ahosinti.
सालिकेदारजातकवण्णना पठमा।
Sālikedārajātakavaṇṇanā paṭhamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ४८४. सालिकेदारजातकं • 484. Sālikedārajātakaṃ
