| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / မဇ္ဈိမနိကာယ (ဋီကာ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
၈. သလ္လေခသုတ္တဝဏ္ဏနာ
8. Sallekhasuttavaṇṇanā
၈၁. ‘‘စုန္ဒော’’တိ တသ္သ မဟာထေရသ္သ နာမံ, ပူဇာဝသေန ပန မဟာစုန္ဒောတိ ဝုစ္စတိ ယထာ ‘‘မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော’’တိ။ အတ္တနော ဝာ စုန္ဒံ နာမ ဘာဂိနေယ္ယတ္ထေရံ ဥပာဒာယ အာယသ္မတော သာရိပုတ္တတ္ထေရသ္သ ဘာတာ အယံ မဟာထေရော ‘‘မဟာစုန္ဒော’’တိ ပညာယိတ္ထ ယထာ ‘‘မဟာပန္ထကော’’တိ။ သာယန္ဟသမယန္တိ ဘုမ္မတ္ထေ ဧကံ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘သာယန္ဟကာလေ’’တိ။ န ဟေတ္ထ အစ္စန္တ သံယောဂော သမ္ဘဝတီတိ။ သတ္တသင္ခာရေဟီတိ သဒ္ဓိဝိဟာရိကအန္တေဝာသိကဥပာသကာဒိသတ္တေဟိ စေဝ ရူပာရမ္မဏာဒိသင္ခာရေဟိ စ။ ပဋိနိဝတ္တိတ္ဝာတိ အပသက္ကိတ္ဝာ။ နိလီယနန္တိ ဝိဝေစနံ ကာယစိတ္တေဟိ တတော ဝိဝိတ္တတာ။ ဧကီဘာဝောတိ ဟိ ကာယဝိဝေကမာဟ, ပဝိဝေကောတိ စိတ္တဝိဝေကံ။ တတော ဝုဋ္ဌိတောတိ တတော ဒုဝိဓဝိဝေကတော ဘဝင္ဂုပ္ပတ္တိယာ, သဗ္ရဟ္မစာရီဟိ သမာဂမေန စ အပေတော။ အဘိဝာဒာပေတ္ဝာတိ အဘိဝာဒံ ကာရေတ္ဝာ။ ဧဝန္တိ ယထာဝုတ္တအဘိဝာဒဝသေန။ ပဂ္ဂယ္ဟာတိ ဥန္နာမေတ္ဝာ။ အနုပစ္ဆိန္နဘဝမူလာနံ တာဝ ဧဝံ အဘိဝာဒော ဟောတု, ဥစ္ဆိန္နဘဝမူလာနံ ကိမတ္ထိယောတိ အာဟ ‘‘ဧတံ အာစိဏ္ဏံ တထာဂတာန’’န္တိ။ တေန န တထာဂတာ သမ္ပရာယိကံယေဝ သတ္တာနံ သုခံ အာသီသန္တိ, အထ ခော ဒိဋ္ဌဓမ္မိကမ္ပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကသ္မာ ဧဝံ တထာဂတာ အဘိဝဒန္တီတိ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘သုခကာမာ ဟီ’’တိအာဒိ။ ပုထုကာယာတိ ဗဟူ သတ္တကာယာ။ ယက္ခာတိ ဒေဝာ။ တေ ဟိ ပူဇနီယတာယ ‘‘ယက္ခာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ အဘိဝဒန္တီတိ အာသီသိတမေဝတ္ထံ ဉာဏကရုဏာဟိ အဘိမုခံ ကတ္ဝာ ဝဒန္တိ။
81. ‘‘Cundo’’ti tassa mahātherassa nāmaṃ, pūjāvasena pana mahācundoti vuccati yathā ‘‘mahāmoggallāno’’ti. Attano vā cundaṃ nāma bhāgineyyattheraṃ upādāya āyasmato sāriputtattherassa bhātā ayaṃ mahāthero ‘‘mahācundo’’ti paññāyittha yathā ‘‘mahāpanthako’’ti. Sāyanhasamayanti bhummatthe ekaṃ upayogavacananti āha ‘‘sāyanhakāle’’ti. Na hettha accanta saṃyogo sambhavatīti. Sattasaṅkhārehīti saddhivihārikaantevāsikaupāsakādisattehi ceva rūpārammaṇādisaṅkhārehi ca. Paṭinivattitvāti apasakkitvā. Nilīyananti vivecanaṃ kāyacittehi tato vivittatā. Ekībhāvoti hi kāyavivekamāha, pavivekoti cittavivekaṃ. Tato vuṭṭhitoti tato duvidhavivekato bhavaṅguppattiyā, sabrahmacārīhi samāgamena ca apeto. Abhivādāpetvāti abhivādaṃ kāretvā. Evanti yathāvuttaabhivādavasena. Paggayhāti unnāmetvā. Anupacchinnabhavamūlānaṃ tāva evaṃ abhivādo hotu, ucchinnabhavamūlānaṃ kimatthiyoti āha ‘‘etaṃ āciṇṇaṃ tathāgatāna’’nti. Tena na tathāgatā samparāyikaṃyeva sattānaṃ sukhaṃ āsīsanti, atha kho diṭṭhadhammikampīti daṭṭhabbaṃ. Kasmā evaṃ tathāgatā abhivadantīti tattha kāraṇamāha ‘‘sukhakāmā hī’’tiādi. Puthukāyāti bahū sattakāyā. Yakkhāti devā. Te hi pūjanīyatāya ‘‘yakkhā’’ti vuccanti. Abhivadantīti āsīsitamevatthaṃ ñāṇakaruṇāhi abhimukhaṃ katvā vadanti.
ယာတိ အနိယမတော ဂဟိတာ နိယမတော ဒသ္သေန္တော ‘‘ဣမာ’’တိ အာဟ။ ဣမာတိ စ အာသန္နပစ္စက္ခဝစနန္တိ အာဟ ‘‘အဘိမုခံ ကရောန္တော ဝိယာ’’တိ , တံ တံ ဒိဋ္ဌိဂတိကံ စိတ္တဂတံ သမ္မုခာ ဝိယ ကရောန္တောတိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌိယောတိ ပုရိမပဒလောပေန ပာဠိယံ ဝုတ္တန္တိ ဒသ္သေန္တော ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယော’’တိ အာဟ။ သတ္တေသု ဒိဋ္ဌိဂတစိတ္တုပ္ပာဒေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ, သတ္တေသု ဝာ ဝိသယဘူတေသု အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ‘‘သတ္တေသု ပာတုဘဝန္တီ’’တိ ဝုတ္တာ။ အတ္တဝာဒေနာတိ အတ္တာနံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တေန ဝစနေန။ ပဋိသံယုတ္တာတိ ‘‘အတ္ထိ အတ္တာ’’တိ ဂာဟေ ဂာဟဏေ စ ဝိသယဘာဝေန ပဋိသံယုတ္တာ။ ဒိဋ္ဌိဂတိကေန ဒိဋ္ဌိံ ဂာဟန္တေဟိ ဂဟဏေ ဂာဟာပဏေ စ ဒိဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဝာဒသ္သ ဝိသယောတိ တေန ပဋိသံယုတ္တာ နာမ ဟောတိ။ ‘‘အတ္ထိ အတ္တာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ ဣဓ အတ္တဝာဒပဋိသံယုတ္တာ, န တသ္သာ ဝိသယဘူတော အတ္တာ။ သာ စ ဝိသယဘာဝတော တထာပဝတ္တေန ဝာဒေန ပဋိသံယုတ္တာ။ လောကဝာဒပ္ပဋိသံယုတ္တာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဝီသတိ ဘဝန္တိ တတော ပရံ အတ္တဝာဒဝတ္ထုနော အဘာဝာ ။ ပဉ္စပိ ဟိ ဥပာဒာနက္ခန္ဓေ ပစ္စေကံ ‘‘အတ္တာ’’တိ တေ စ အတ္တနော နိသ္သယဘာဝေန ဂဏ္ဟတော ဧတာသံ ဒိဋ္ဌီနံ သမ္ဘဝော, တဗ္ဗိနိမုတ္တော ပနာယံ ဝိသယော အတ္တဂ္ဂဟဏာကာရော စ နတ္ထီတိ။ သသ္သတော အတ္တာ စ လောကော စာတိ ရူပာဒီသု အညတရံ ‘‘အတ္တာ’’တိ, ‘‘လောကော’’တိ ဝာ ဂဟေတ္ဝာ တံ သသ္သတော သဗ္ဗကာလဘာဝီ နိစ္စော ဓုဝောတိ။ ယထာဟ ‘‘ရူပီ အတ္တာ စေဝ လောကော စ သသ္သတော စာတိ အတ္တာနဉ္စ လောကဉ္စ ပညပေတီ’’တိအာဒိ။ သသ္သတောတိအာဒီသု ပဌမော သသ္သတဝာဒဝသေန အတ္တဂ္ဂာဟော, ဒုတိယော ဥစ္ဆေဒဝာဒဝသေန, တတိယော ဧကစ္စသသ္သတဝာဒဝသေန, စတုတ္ထော တက္ကီဝာဒဝသေန ပဝတ္တော, အမရာဝိက္ခေပဝသေန ဝာ ပဝတ္တော အတ္တဂ္ဂာဟော။ အန္တဝာတိ အတ္တနော ပရိစ္ဆေဒတာဝသေန။ အနန္တဝာတိ အပရိစ္ဆေဒတာဝသေန။ အန္တဝာ စ အနန္တဝာ စာတိ တဒုဘယဝသေန, ဣတရော တက္ကီဝာဒဝသေန ပဝတ္တော အတ္တဂ္ဂာဟော။ ဧဝံ ပဝတ္တတ္တာ အဋ္ဌ ဟောန္တီတိ ယောဇနာ။
Yāti aniyamato gahitā niyamato dassento ‘‘imā’’ti āha. Imāti ca āsannapaccakkhavacananti āha ‘‘abhimukhaṃ karontoviyā’’ti , taṃ taṃ diṭṭhigatikaṃ cittagataṃ sammukhā viya karontoti attho. Diṭṭhiyoti purimapadalopena pāḷiyaṃ vuttanti dassento ‘‘micchādiṭṭhiyo’’ti āha. Sattesu diṭṭhigatacittuppādesu uppajjamānā, sattesu vā visayabhūtesu ārabbha uppajjamānā ‘‘sattesu pātubhavantī’’ti vuttā. Attavādenāti attānaṃ ārabbha pavattena vacanena. Paṭisaṃyuttāti ‘‘atthi attā’’ti gāhe gāhaṇe ca visayabhāvena paṭisaṃyuttā. Diṭṭhigatikena diṭṭhiṃ gāhantehi gahaṇe gāhāpaṇe ca diṭṭhi diṭṭhivādassa visayoti tena paṭisaṃyuttā nāma hoti. ‘‘Atthi attā’’ti evaṃ pavattā diṭṭhi idha attavādapaṭisaṃyuttā, na tassā visayabhūto attā. Sā ca visayabhāvato tathāpavattena vādena paṭisaṃyuttā. Lokavādappaṭisaṃyuttāti etthāpi eseva nayo. Vīsati bhavanti tato paraṃ attavādavatthuno abhāvā . Pañcapi hi upādānakkhandhe paccekaṃ ‘‘attā’’ti te ca attano nissayabhāvena gaṇhato etāsaṃ diṭṭhīnaṃ sambhavo, tabbinimutto panāyaṃ visayo attaggahaṇākāro ca natthīti. Sassato attā ca loko cāti rūpādīsu aññataraṃ ‘‘attā’’ti, ‘‘loko’’ti vā gahetvā taṃ sassato sabbakālabhāvī nicco dhuvoti. Yathāha ‘‘rūpī attā ceva loko ca sassato cāti attānañca lokañca paññapetī’’tiādi. Sassatotiādīsu paṭhamo sassatavādavasena attaggāho, dutiyo ucchedavādavasena, tatiyo ekaccasassatavādavasena, catuttho takkīvādavasena pavatto, amarāvikkhepavasena vā pavatto attaggāho. Antavāti attano paricchedatāvasena. Anantavāti aparicchedatāvasena. Antavā ca anantavā cāti tadubhayavasena, itaro takkīvādavasena pavatto attaggāho. Evaṃ pavattattā aṭṭha hontīti yojanā.
အာဒိမေဝာတိ အာဒိမနသိကာရမေဝ။ တံ ပန သရူပတော ဒသ္သေန္တော ‘‘ဝိပသ္သနာမိသ္သကပဌမမနသိကာရမေဝာ’’တိ အာဟ။ အပ္ပတ္ဝာပိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂန္တိ ဣမိနာ အဝဓာရဏေန နိဝတ္တိတံ ဒသ္သေတိ။ နာမရူပပရိစ္ဆေဒတော ပဘုတိ ယာဝ ဥဒယဗ္ဗယဒသ္သနံ, အယံ ဣဓ အာဒိမနသိကာရောတိ အဓိပ္ပေတော ပညာဘာဝနာယ အာရမ္ဘဘာဝတော။ ဥဒယဗ္ဗယာနုပသ္သနာသဟိတတာယ စသ္သ ဝိပသ္သနာမိသ္သကတာ ဝစနံ။ ဧဝန္တိ ဣမသ္သ အတ္ထဝစနံ ‘‘ဧတ္တကေနေဝ ဥပာယေနာ’’တိ , ယထာဝုတ္တအာဒိမနသိကာရေနာတိ အတ္ထော။ ဧတာသန္တိ ယထာဝုတ္တာနံ အတ္တဝာဒလောကဝာဒပဋိသံယုတ္တာနံ ဒိဋ္ဌီနံ။ ကာမဉ္စ တာသံ တေန တဒင္ဂဝသေန ပဟာနံ ဟောတိယေဝ, တံ ပန နာဓိပ္ပေတံ, တသ္မာ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဟာနံ ပဋိနိသ္သဂ္ဂော စ ဟောတီတိ ပုစ္ဆတိ။ သဗ္ဗသော သမုစ္ဆိန္နသံယောဇနတာယ အနဓိမာနိကောပိ သမာနော။ ‘‘အရိယဓမ္မော အဓိဂတော’’တိ မာနော အဓိမာနော, သော ယေသံ အတ္ထိ တေ အဓိမာနိကာ, တေသံ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဓိဂမေန အဓိမာနုပ္ပတ္တိ တဒဝသာနော စ မနသိကာရောတိ အဓိပ္ပေတော။ တေန ဒိဋ္ဌီနံ ပဟာနံ န ဟောတီတိ ကထာပနတ္ထံ အယံ ပုစ္ဆာတိ အာဟ ‘‘အဓိမာနပ္ပဟာနတ္ထံ ပုစ္ဆတီ’’တိ။ ‘‘အာဒိမေဝ နု ခော။ပေ.။ ပဋိနိသ္သဂ္ဂော ဟောတီ’’တိ အနဘိသမေတာဝီ ဝိယ ဝဒန္တော အဓိမာနေ ဌိတော ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဓိမာနိကော ဝိယ ဟုတ္ဝာ’’တိ။ သောတိ ထေရော။ တေသံ အတ္ထာယာတိ တေသံ အတ္တနော အန္တေဝာသိကာနံ ဘဂဝတာ ဧတသ္သ မိစ္ဆာဂာဟသ္သ ဝိဝေစနတ္ထာယ။ ထေရော ကိရ ဓမ္မသေနာပတိ ဝိယ သဒ္ဓိံ အတ္တနော အန္တေဝာသိကေဟိ ဘဂဝန္တံ ဥပသင္ကမိ။
Ādimevāti ādimanasikārameva. Taṃ pana sarūpato dassento ‘‘vipassanāmissakapaṭhamamanasikāramevā’’ti āha. Appatvāpi sotāpattimagganti iminā avadhāraṇena nivattitaṃ dasseti. Nāmarūpaparicchedato pabhuti yāva udayabbayadassanaṃ, ayaṃ idha ādimanasikāroti adhippeto paññābhāvanāya ārambhabhāvato. Udayabbayānupassanāsahitatāya cassa vipassanāmissakatā vacanaṃ. Evanti imassa atthavacanaṃ ‘‘ettakenevaupāyenā’’ti , yathāvuttaādimanasikārenāti attho. Etāsanti yathāvuttānaṃ attavādalokavādapaṭisaṃyuttānaṃ diṭṭhīnaṃ. Kāmañca tāsaṃ tena tadaṅgavasena pahānaṃ hotiyeva, taṃ pana nādhippetaṃ, tasmā samucchedavasena pahānaṃ paṭinissaggo ca hotīti pucchati. Sabbaso samucchinnasaṃyojanatāya anadhimānikopi samāno. ‘‘Ariyadhammo adhigato’’ti māno adhimāno, so yesaṃ atthi te adhimānikā, tesaṃ udayabbayañāṇādhigamena adhimānuppatti tadavasāno ca manasikāroti adhippeto. Tena diṭṭhīnaṃ pahānaṃ na hotīti kathāpanatthaṃ ayaṃ pucchāti āha ‘‘adhimānappahānatthaṃ pucchatī’’ti. ‘‘Ādimeva nu kho…pe… paṭinissaggo hotī’’ti anabhisametāvī viya vadanto adhimāne ṭhito viya hotīti āha ‘‘adhimāniko viya hutvā’’ti. Soti thero. Tesaṃ atthāyāti tesaṃ attano antevāsikānaṃ bhagavatā etassa micchāgāhassa vivecanatthāya. Thero kira dhammasenāpati viya saddhiṃ attano antevāsikehi bhagavantaṃ upasaṅkami.
၈၂. ယတ္ထာတိ ဝိသယေ ဘုမ္မံ။ ဒိဋ္ဌီနဉ္ဟိ အာရမ္မဏနိဒသ္သနမေတန္တိ။ ယသ္မာ ဒိဋ္ဌီနံ အနုသယနဘူမိပိ သမုဒာစရဏဋ္ဌာနမ္ပိ ခန္ဓာ ဧဝ, တသ္မာ အာဟ ‘‘ယတ္ထ စေတာ ဒိဋ္ဌိယော ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ တိအာဒိ ပဉ္စက္ခန္ဓေ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ရူပံ အဘိနိဝိသ္သာတိ ‘‘ဣဒံ ရူပံ မမ အတ္တာ’’တိ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသဝသေန အဘိနိဝိသိတ္ဝာ အာရဗ္ဘ။ အဘိနိဝိသမာနာ ဧဝ ဟိ ဒိဋ္ဌိ နံ အာရမ္မဏံ ကတ္ဝာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ‘‘သော အတ္တာ’’တိအာဒီသု ယဒိဒံ စက္ခာဒိသင္ဂဟံ ရူပံ, သဟဗုဒ္ဓိနိဗန္ဓနတာယ သော မေ အတ္တာ, သုခာသုခံ ဧတ္ထ လောကိယတီတိ သော လောကော။ ‘‘သောဧဝာဟံ ပေစ္စ ပရလောကေ ဘဝိသ္သာမီတိ တထာဘာဝေန နိစ္စော, ထိရဘာဝေန ဓုဝော, သဗ္ဗဒာဘာဝိတာယ သသ္သတော, နိဗ္ဗိကာရတာယ အဝိပရိဏာမဓမ္မောတိ အတ္ထော။ ယဒိ ပဉ္စက္ခန္ဓေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ကထမေကဝစနန္တိ အာဟ ‘‘အာရမ္မဏဝသေနာ’’တိအာဒိ။ နာနာ ကရီယတိ ဧတေနာတိ နာနာကရဏံ, ဝိသေသော။ ဇာတိဝသေနာတိ ဥပ္ပတ္တိဝသေန။ ယေ ဟိ အနိဗ္ဗတ္တပုဗ္ဗာ သမာနာဝတ္ထာ, တေ ဥပ္ပာဒသင္ခာတဝိကာရသမင္ဂိတာယ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ သမညံ လဘန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဇာတိဝသေနာ’’တိအာဒိ။ ပုနပ္ပုနံ အာသေဝိတာတိ အနာဒိမတိ သံသာရေ အပရာပရုပ္ပတ္တိယာ လဒ္ဓာသေဝနာ။ ဧတေန ကိလေသာနံ ဘာဝနဋ္ဌေန အနုသယတ္ထံ ဝိသေသေတိ ။ ထာမဂတာတိ ထာမဘာဝံ ဥပဂတာ။ ဧတေန အနုသယေ သဘာဝတော ဒသ္သေတိ။ ထာမဂမနန္တိ စ ကာမရာဂာဒီနံ အနညသာဓာရဏော သဘာဝော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ထာမဂတော အနုသယေ ပဇဟတီ’’တိ (ပဋိ. မ. ၃.၂၁)။ အပ္ပဋိဝိနီတာတိ သမုစ္ဆေဒဝိနယဝသေန န ပဋိဝိနီတာ။ အပ္ပဟီနာ ဟိ ထာမဂတာ ကိလေသာ အနုသေန္တီတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဧတေန တေသံ ကာရဏလာဘေ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟတံ ဒသ္သေတိ။ သမုဒာစရန္တီတိ အဘိဘဝန္တိ။ ဧတေန တေသံ ဝီတိက္ကမပ္ပတ္တတံ ဒသ္သေတိ။ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ပန ဣမိနာဝ ပရိယုဋ္ဌာနာဝတ္ထာ ဒသ္သိတာ။
82.Yatthāti visaye bhummaṃ. Diṭṭhīnañhi ārammaṇanidassanametanti. Yasmā diṭṭhīnaṃ anusayanabhūmipi samudācaraṇaṭṭhānampi khandhā eva, tasmā āha ‘‘yattha cetā diṭṭhiyo uppajjantī tiādi pañcakkhandhe sandhāya vutta’’nti. Rūpaṃ abhinivissāti ‘‘idaṃ rūpaṃ mama attā’’ti diṭṭhābhinivesavasena abhinivisitvā ārabbha. Abhinivisamānā eva hi diṭṭhi naṃ ārammaṇaṃ katvā uppajjati. ‘‘So attā’’tiādīsu yadidaṃ cakkhādisaṅgahaṃ rūpaṃ, sahabuddhinibandhanatāya so me attā, sukhāsukhaṃ ettha lokiyatīti so loko. ‘‘Soevāhaṃ pecca paraloke bhavissāmīti tathābhāvena nicco, thirabhāvena dhuvo, sabbadābhāvitāya sassato, nibbikāratāya avipariṇāmadhammoti attho. Yadi pañcakkhandhe sandhāya vuttaṃ, kathamekavacananti āha ‘‘ārammaṇavasenā’’tiādi. Nānā karīyati etenāti nānākaraṇaṃ, viseso. Jātivasenāti uppattivasena. Ye hi anibbattapubbā samānāvatthā, te uppādasaṅkhātavikārasamaṅgitāya uppajjantīti samaññaṃ labhanti. Tenāha ‘‘jātivasenā’’tiādi. Punappunaṃ āsevitāti anādimati saṃsāre aparāparuppattiyā laddhāsevanā. Etena kilesānaṃ bhāvanaṭṭhena anusayatthaṃ viseseti . Thāmagatāti thāmabhāvaṃ upagatā. Etena anusaye sabhāvato dasseti. Thāmagamananti ca kāmarāgādīnaṃ anaññasādhāraṇo sabhāvo. Tathā hi vuttaṃ ‘‘thāmagato anusaye pajahatī’’ti (paṭi. ma. 3.21). Appaṭivinītāti samucchedavinayavasena na paṭivinītā. Appahīnā hi thāmagatā kilesā anusentīti vuccanti. Etena tesaṃ kāraṇalābhe sati uppajjanārahataṃ dasseti. Samudācarantīti abhibhavanti. Etena tesaṃ vītikkamappattataṃ dasseti. Uppajjantīti pana imināva pariyuṭṭhānāvatthā dassitā.
တံ ပဉ္စက္ခန္ဓပ္ပဘေဒံ အာရမ္မဏန္တိ ယံ တံ ‘‘ယတ္ထ စေတာ ဒိဋ္ဌိယော ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ ရူပုပာဒာနက္ခန္ဓာဒိပဉ္စက္ခန္ဓပဘေဒံ ဒိဋ္ဌီနံ အာရမ္မဏံ။ ဧတံ မယ္ဟံ န ဟောတီတိ ဧတံ ခန္ဓပဉ္စကံ မယ္ဟံ သန္တကံ န ဟောတိ မမ ကိဉ္စနပလိဗောဓဘာဝေန ဂဟေတဗ္ဗတာယ အဘာဝတော။ တေနသ္သ ပရမတ္ထတော တဏ္ဟာဝတ္ထုဘာဝံ ပဋိက္ခိပတိ တာဝကာလိကာဒိဘာဝတော။ အဟမ္ပိ ဧသော န အသ္မီတိ ဧသော ပဉ္စက္ခန္ဓပဘေဒော အဟမ္ပိ န အသ္မိ, အဟန္တိ သော ဂဟေတဗ္ဗော န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဧတေနသ္သ မာနဝတ္ထုဘာဝံ ပဋိက္ခိပတိ အနိစ္စဒုက္ခဇေဂုစ္ဆာဒိဘာဝတော။ ဧသော မေ အတ္တာပိ န ဟောတိ အတ္တသဘာဝသ္သ တတ္ထ အဘာဝတော မမဉ္စသ္သ ကိဉ္စနပလိဗောဓဘာဝေန ဂဟေတဗ္ဗတာယ အဘာဝတော။
Taṃ pañcakkhandhappabhedaṃ ārammaṇanti yaṃ taṃ ‘‘yattha cetā diṭṭhiyo uppajjantī’’tiādinā vuttaṃ rūpupādānakkhandhādipañcakkhandhapabhedaṃ diṭṭhīnaṃ ārammaṇaṃ. Etaṃ mayhaṃ na hotīti etaṃ khandhapañcakaṃ mayhaṃ santakaṃ na hoti mama kiñcanapalibodhabhāvena gahetabbatāya abhāvato. Tenassa paramatthato taṇhāvatthubhāvaṃ paṭikkhipati tāvakālikādibhāvato. Ahampi eso na asmīti eso pañcakkhandhapabhedo ahampi na asmi, ahanti so gahetabbo na hotīti attho. Etenassa mānavatthubhāvaṃ paṭikkhipati aniccadukkhajegucchādibhāvato. Eso me attāpi na hoti attasabhāvassa tattha abhāvato mamañcassa kiñcanapalibodhabhāvena gahetabbatāya abhāvato.
တဏ္ဟာဝ မမန္တိ ဂဏ္ဟာတိ ဧတေနာတိ တဏ္ဟာဂာဟော။ တံ ဂဏ္ဟန္တောတိ တံ ဥပ္ပာဒေန္တော။ တေနာဟ ‘‘တဏ္ဟာပပဉ္စံ ဂဏ္ဟာတီ’’တိ။ ပပဉ္စေတိ သန္တာနံ ဝိတ္ထာရေန္တော သတ္တေ သံသာရေ စိရာယတီတိ ပပဉ္စော။ ယထာ ဝုတ္တပဘေဒန္တိ အဋ္ဌသတတဏ္ဟာဝိစရိတပဘေဒံ။ တဏ္ဟာပပဉ္စံ ပဋိက္ခိပတိ ခန္ဓပဉ္စကသ္သ တဏ္ဟာဝတ္ထုကာဘာဝဝိဘာဝနေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ပရတော ပဒဒ္ဝယေပိ ဧသေဝ နယော။ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌာတိ ဒိဋ္ဌိယာ ပဟာနေကဋ္ဌာ။ တေန တေသံ ပဌမမဂ္ဂဝဇ္ဈတံ ဒသ္သေတိ။ သဟဇေကဋ္ဌာ ပန ဒိဋ္ဌိယာ တဏ္ဟာ ဧဝ, န မာနော, သာ စ ခော အပာယဂမနီယာ။ ယထာ အတ္ထီတိ ယေန အနိစ္စဒုက္ခာသုဘာနတ္တာကာရေန အတ္ထိ, တထာ ပသ္သန္တော ယထာဘူတံ ပသ္သတိ နာမ။ တေနာဟ ‘‘ခန္ဓပဉ္စကဉ္ဟီ’’တိအာဒိ။ ဧတေနေဝ အာကာရေနာတိ ရုပ္ပနာဒိအနိစ္စာဒိအာကာရေနေဝ။ ဂယ္ဟမာနမ္ပိ အပ္ပဟီနဝိပလ္လာသေဟိ။ တေနာကာရေနာတိ ‘‘ဧတံ မမ’’န္တိအာဒိအာကာရေန။ နေဝတ္ထိ ယထာဘူတဒသ္သနဝိပလ္လာသာနံ တဒဘာဝတော။ သုဋ္ဌု ပသ္သန္တသ္သာတိ ယထာ ပုန တထာ န ပသ္သိတဗ္ဗံ, ဧဝံ သုဋ္ဌု သာတိသယံ ပသ္သန္တသ္သ။
Taṇhāva mamanti gaṇhāti etenāti taṇhāgāho. Taṃ gaṇhantoti taṃ uppādento. Tenāha ‘‘taṇhāpapañcaṃ gaṇhātī’’ti. Papañceti santānaṃ vitthārento satte saṃsāre cirāyatīti papañco. Yathā vuttapabhedanti aṭṭhasatataṇhāvicaritapabhedaṃ. Taṇhāpapañcaṃ paṭikkhipati khandhapañcakassa taṇhāvatthukābhāvavibhāvanenāti adhippāyo. Parato padadvayepi eseva nayo. Diṭṭhekaṭṭhāti diṭṭhiyā pahānekaṭṭhā. Tena tesaṃ paṭhamamaggavajjhataṃ dasseti. Sahajekaṭṭhā pana diṭṭhiyā taṇhā eva, na māno, sā ca kho apāyagamanīyā. Yathā atthīti yena aniccadukkhāsubhānattākārena atthi, tathā passanto yathābhūtaṃ passati nāma. Tenāha ‘‘khandhapañcakañhī’’tiādi. Eteneva ākārenāti ruppanādianiccādiākāreneva. Gayhamānampi appahīnavipallāsehi. Tenākārenāti ‘‘etaṃ mama’’ntiādiākārena. Nevatthi yathābhūtadassanavipallāsānaṃ tadabhāvato. Suṭṭhu passantassāti yathā puna tathā na passitabbaṃ, evaṃ suṭṭhu sātisayaṃ passantassa.
န အာဒိမနသိကာရေနေဝ ဒိဋ္ဌိပ္ပဟာနံ ဟောတိ, အဓိမာနိကာနံ ပန အဓိမာနမတ္တမေတံ ဒသ္သနံ။ မဂ္ဂေနေဝ တံ ဟောတီတိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ဒိဋ္ဌိပ္ပဟာနံ ဒသ္သေတ္ဝာ’’တိ အာဟ။ ဝိဘဇန္တောတိ အဓိမာနိကာနံ ဈာနာနိ အသလ္လေခဘာဝေန ဝိဘဇန္တော။ ဗာလပုထုဇ္ဇနာနံ နေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ အကာရကဘာဝတော။ န အရိယသာဝကာနံ ပဟီနာဓိမာနပစ္စယတ္တာ။ န အဋ္ဌာနနိယောဇကော သပ္ပာယကမ္မဋ္ဌာနေယေဝ နိယောဇနတော။
Na ādimanasikāreneva diṭṭhippahānaṃ hoti, adhimānikānaṃ pana adhimānamattametaṃ dassanaṃ. Maggeneva taṃ hotīti imamatthaṃ vibhāvento ‘‘sotāpattimaggena diṭṭhippahānaṃ dassetvā’’ti āha. Vibhajantoti adhimānikānaṃ jhānāni asallekhabhāvena vibhajanto. Bālaputhujjanānaṃ neva uppajjati akārakabhāvato. Na ariyasāvakānaṃ pahīnādhimānapaccayattā. Na aṭṭhānaniyojako sappāyakammaṭṭhāneyeva niyojanato.
ထေရော ‘‘ယဒတ္ထံ သင္ဃော ပက္ကောသတိ, သော အတ္ထော တတ္ထ ဝာသီနံ အာဂတာဂတာနံ ဣဓ ဣဇ္ဈတီ’’တိ တံ ဥဒိက္ခန္တော သင္ဃေန ယာဝတတိယံ ပဟိတောပိ န ဂတော န အဂာရဝေန။ တေနာဟ ‘‘ကိမေတ’’န္တိအာဒိ။ ပဏ္ဍိတော ဟိ တတ္ထ အတ္တနော ကိစ္စမေဝ ကရောတီတိ အညတရံ ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတံ ပာဟေသိ။ ကိမေတန္တိ သင္ဃသ္သ အာဏာယ အကရဏံ နာမ ကိမေတန္တိ ကရဏေ အာဒရံ ဒီပေန္တော ဧဝမာဟ။ သဋ္ဌိဝသ္သာတီတောတိ အပ္ပတ္တေ ပတ္တသညီ ဧဝ သဋ္ဌိဝသ္သာတီတော။ ယသ္မာ ပေသလာ ပေသလေဟိ သဒ္ဓိံ သံသန္ဒန္တိ သမာနာဓိမုတ္တိတာယ, တသ္မာ ထေရော ‘‘သာဓာဝုသော’’တိ ဝတ္ဝာ ဟတ္ထိမာပနာဒိံ သဗ္ဗံ အကာသိ။
Thero ‘‘yadatthaṃ saṅgho pakkosati, so attho tattha vāsīnaṃ āgatāgatānaṃ idha ijjhatī’’ti taṃ udikkhanto saṅghena yāvatatiyaṃ pahitopi na gato na agāravena. Tenāha ‘‘kimeta’’ntiādi. Paṇḍito hi tattha attano kiccameva karotīti aññataraṃ vuḍḍhapabbajitaṃ pāhesi. Kimetanti saṅghassa āṇāya akaraṇaṃ nāma kimetanti karaṇe ādaraṃ dīpento evamāha. Saṭṭhivassātītoti appatte pattasaññī eva saṭṭhivassātīto. Yasmā pesalā pesalehi saddhiṃ saṃsandanti samānādhimuttitāya, tasmā thero ‘‘sādhāvuso’’ti vatvā hatthimāpanādiṃ sabbaṃ akāsi.
တာဒိသောဝာတိ အနန္တရံ ဝုတ္တတ္ထေရသဒိသောဝ အပ္ပတ္တေ ပတ္တသညီ ဧဝ သဋ္ဌိဝသ္သာတီတောတိ အတ္ထော။ ပဒုမဂုမ္ဗန္တိ ကမလသဏ္ဍံ။ ပာသာဒံ ပာဝိသိ ဝိသ္သဋ္ဌံ ဩလောကနေနသ္သ ပုထုဇ္ဇနဘာဝော အတ္တနာဝ ပညာယိသ္သတီတိ။ တိသ္သမဟာဝိဟာရေ ကိရ ထေရာ ဘိက္ခူ တဒာ ‘‘သကစိတ္တံ ပသီဒတီ’’တိ ဝစနံ ပူဇေန္တာ ကာလသ္သေဝ စေတိယင္ဂဏံ သမ္မဇ္ဇိတ္ဝာ ဧတ္တကာရမ္မဏမေဝ ဗုဒ္ဓာရမ္မဏပီတိံ ဥပ္ပာဒေတ္ဝာ ဒိဝသေ ဒိဝသေ တထာ ကရောန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တသ္မိဉ္စ သမယေ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဓမ္မဒိန္န, ဣဓ ပတ္တစီဝရံ ဌပေတီ’’တိ ဝတ္တာပိ ပဋိသန္ထာရဝသေန ကိဉ္စိ ပုစ္ဆိတာပိ နာဟောသိ။ ဂုဏံ ဇာနာတီတိ နိမုဇ္ဇနာဒီသု ဝိဝရဒာနာဒိနာ ဂုဏံ ဇာနာတိ ဝိယ။ တုမ္ဟေ ပန န ဇာနိတ္ထ အာဂန္တုကဝတ္တသ္သပိ အကရဏတော။ သတ္ထုအာဏာဝိလင္ဃိနီ ကီဒိသီ သာ သင္ဃသ္သ ကတိကာ? ကတိကာ စ နာမ သိက္ခာပဒာဝိရောဓေန အနုဝတ္တေတဗ္ဗာ, ဧတ္တကမ္ပိ အဇာနန္တေဟိ မေ သံဝာသော နတ္ထီတိ အာကာသေ အဗ္ဘုက္ကမိ။
Tādisovāti anantaraṃ vuttattherasadisova appatte pattasaññī eva saṭṭhivassātītoti attho. Padumagumbanti kamalasaṇḍaṃ. Pāsādaṃ pāvisi vissaṭṭhaṃ olokanenassa puthujjanabhāvo attanāva paññāyissatīti. Tissamahāvihāre kira therā bhikkhū tadā ‘‘sakacittaṃ pasīdatī’’ti vacanaṃ pūjentā kālasseva cetiyaṅgaṇaṃ sammajjitvā ettakārammaṇameva buddhārammaṇapītiṃ uppādetvā divase divase tathā karonti. Tena vuttaṃ ‘‘tasmiñca samaye’’tiādi. ‘‘Dhammadinna, idha pattacīvaraṃ ṭhapetī’’ti vattāpi paṭisanthāravasena kiñci pucchitāpi nāhosi. Guṇaṃ jānātīti nimujjanādīsu vivaradānādinā guṇaṃ jānāti viya. Tumhe pana na jānittha āgantukavattassapi akaraṇato. Satthuāṇāvilaṅghinī kīdisī sā saṅghassa katikā? Katikā ca nāma sikkhāpadāvirodhena anuvattetabbā, ettakampi ajānantehi me saṃvāso natthīti ākāse abbhukkami.
ယံ တသ္သ ဧဝမသ္သ သလ္လေခေန ဝိဟရာမီတိ ယော ‘‘ပဌမဇ္ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရေယ္ယာ’’တိ ဝုတ္တော, တသ္သ ဘိက္ခုနော ယံ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနသင္ခာတံ ပဋိပတ္တိဝိဓာနံ ကိလေသေ သလ္လေခတိ, တေန သလ္လေခေန အဟံ ဝိဟရာမီ’’တိ အဓိမာနဝသေန ဧဝမသ္သ ဧဝံ ဘဝေယ္ယ ဌာနမေတံ ဝိဇ္ဇတီတိ ဧဝမေတ္ထ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တံ န ယုဇ္ဇတီတိ တံ အဓိမာနိကသ္သ ‘‘ယထာဝိဘင္ဂံ ပဌမဇ္ဈာနံ သလ္လေခော’’တိ ပရိဝိတက္ကိတံ န ယုဇ္ဇတိ ယုတ္တံ န ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သမ္မာ သဗ္ဗသော စ ကိလေသေ လိခတီတိ သလ္လေခော, အရိယမဂ္ဂော။ တဒုပာယဝိပသ္သနာ သလ္လေခပဋိပဒာ။ ယံ ပန ဈာနံ ဝိပသ္သနာပာဒကံ, တမ္ပိ ဈာနံ ပရိယာယေန မဂ္ဂပာဒကံ ဟောတိယေဝ။ တေနာဟ ‘‘အဝိပသ္သနာပာဒကတ္တာ’’တိအာဒိ။
Yaṃtassa evamassa sallekhena viharāmīti yo ‘‘paṭhamajjhānaṃ upasampajja vihareyyā’’ti vutto, tassa bhikkhuno yaṃ ‘‘paṭhamajjhānasaṅkhātaṃ paṭipattividhānaṃ kilese sallekhati, tena sallekhena ahaṃ viharāmī’’ti adhimānavasena evamassa evaṃ bhaveyya ṭhānametaṃ vijjatīti evamettha sambandho veditabbo. Taṃ na yujjatīti taṃ adhimānikassa ‘‘yathāvibhaṅgaṃ paṭhamajjhānaṃ sallekho’’ti parivitakkitaṃ na yujjati yuttaṃ na hoti. Tenāha ‘‘na hī’’tiādi. Tattha sammā sabbaso ca kilese likhatīti sallekho, ariyamaggo. Tadupāyavipassanā sallekhapaṭipadā. Yaṃ pana jhānaṃ vipassanāpādakaṃ, tampi jhānaṃ pariyāyena maggapādakaṃ hotiyeva. Tenāha ‘‘avipassanāpādakattā’’tiādi.
ဈာနဓမ္မဝသေနာတိ ဝိတက္ကာဒိပဉ္စကဇ္ဈာနဓမ္မဝသေန။ စိတ္တုပ္ပာဒဝသေန အနေကဝာရံ ပဝတ္တမာနမ္ပိ ဈာနံ ဧကာဝဇ္ဇနတာယ ဧကဝီထိပရိယာပန္နတ္တာ ဧကာ သမာပတ္တိ ဧဝာတိ ‘‘ပုနပ္ပုနံ သမာပတ္တိဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ စတ္တာရိ အရူပဇ္ဈာနာနိ ယထာသကံ ဧကေကသ္မိံယေဝ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တန္တီတိ အာဟ ‘‘အာရမ္မဏဘေဒာဘာဝတော’’တိ။ ပုရိမကာရဏဒ္ဝယဝသေနေဝာတိ ‘‘ဈာနဓမ္မဝသေန, ပုနပ္ပုနံ သမာပတ္တိဝသေနာ’’တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရကာရဏဒ္ဝယဝသေနေဝ။
Jhānadhammavasenāti vitakkādipañcakajjhānadhammavasena. Cittuppādavasena anekavāraṃ pavattamānampi jhānaṃ ekāvajjanatāya ekavīthipariyāpannattā ekā samāpatti evāti ‘‘punappunaṃ samāpattivasenā’’ti vuttaṃ. Cattāri arūpajjhānāni yathāsakaṃ ekekasmiṃyeva ārammaṇe pavattantīti āha ‘‘ārammaṇabhedābhāvato’’ti. Purimakāraṇadvayavasenevāti ‘‘jhānadhammavasena, punappunaṃ samāpattivasenā’’ti pubbe vuttappakārakāraṇadvayavaseneva.
တေသံ အရူပဇ္ဈာနာနံ ကိလေသပရိဠာဟာဘာဝေန နိဗ္ဗုတာနိ အင္ဂာနိ, ဘာဝနာဝိသေသဝသေန သုခုမာနိ အာရမ္မဏာနိ။ တသ္မာ တာနီတိ တေသံ ဝသေန တာနိ ဈာနာနိ သန္တာနိ, တသ္မာ ‘‘သန္တာ ဧတေ ဝိဟာရာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေသံ စတုန္နမ္ပီတိ စတုန္နမ္ပိ တေသံ အရူပဇ္ဈာနာနံ။
Tesaṃ arūpajjhānānaṃ kilesapariḷāhābhāvena nibbutāni aṅgāni, bhāvanāvisesavasena sukhumāni ārammaṇāni. Tasmā tānīti tesaṃ vasena tāni jhānāni santāni, tasmā ‘‘santā ete vihārā’’ti vuttaṃ. Tesaṃ catunnampīti catunnampi tesaṃ arūpajjhānānaṃ.
၈၃. သောတိ အဓိမာနိကော ဘိက္ခု, အညော ဝာ ဣတော ဗာဟိရကော တာပသပရိဗ္ဗာဇကာဒိကော န ဟိ သမ္မသတိ။ တတ္ထ အဓိမာနိကော အပ္ပတ္တေ ပတ္တသညိတာယ န သမ္မသတိ, ဣတရော အဝိသယတာယ။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ သလ္လေခဝတ္ထုသ္မိံ, အဝိဟိံသကတာဒီဟိ စတုစတ္တာလီသာယ အာကာရေဟိ။
83.Soti adhimāniko bhikkhu, añño vā ito bāhirako tāpasaparibbājakādiko na hi sammasati. Tattha adhimāniko appatte pattasaññitāya na sammasati, itaro avisayatāya. Yatthāti yasmiṃ sallekhavatthusmiṃ, avihiṃsakatādīhi catucattālīsāya ākārehi.
အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော နာမ ကိလေသာနံ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဝတ္တာ ဥတ္တရုတ္တရိ သန္တပဏီတာ ဓမ္မာ, န တထာ လောကိယာ အဝိဟိံသာဒယော။ တတ္ထ ကထံ အဝိဟိံသာဒယော ဧဝ သလ္လေခဘာဝေန ဝုတ္တာ, န ဣတရာတိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော စောဒကော ‘‘ကသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣတရော ကာမံ သမာပတ္တိယော သန္တပဏီတသဘာဝာ, ဝဋ္ဋပာဒကတာယ ပန ကိလေသာနံ သလ္လေခပဋိပဒာ န ဟောန္တိ, အဝိဟိံသာဒယော ပန ဝိဝဋ္ဋပာဒကာ သလ္လေခပဋိပဒာတိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘လောကုတ္တရပာဒကတ္တာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣမိနာယေဝ အဋ္ဌသမာပတ္တီဟိ အဝိဟိံသာဒီနံ ဝိသေသဒီပကေန သုတ္တေန ယထာ မဟပ္ဖလတရံ ဟောတိ, တံ ပကာရဇာတံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဒဉ္ဟိ ဒက္ခိဏေယ္ယတရတာယ ဒက္ခိဏာယ မဟပ္ဖလတရတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ နနု တတ္ထ ‘‘သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယ ပဋိပန္နော’’တိ အာဂတံ, န ‘‘သရဏဂတော’’တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သရဏဂမနတော ပဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ အဋ္ဌကထာယံ (မ. နိ. အဋ္ဌ. ၃.၃၇၉) ‘‘ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ တိသရဏံ ဂတော ဥပာသကောပိ သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယ ပဋိပန္နော နာမာ’’တိ။ ယော ဟိ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ သမတိက္ကမိတုကာမော ပသန္နစိတ္တော ရတနတ္တယံ သရဏံ ဂစ္ဆတိ, တသ္သ တံ အဓိသီလာဒီနံ ဥပနိသ္သယော ဟုတ္ဝာ အနုက္ကမေန ဒသ္သနမဂ္ဂာဓိဂမာယ သံဝတ္တေယ္ယာတိ။
Aṭṭha samāpattiyo nāma kilesānaṃ vikkhambhanavasena pavattā uttaruttari santapaṇītā dhammā, na tathā lokiyā avihiṃsādayo. Tattha kathaṃ avihiṃsādayo eva sallekhabhāvena vuttā, na itarāti imamatthaṃ vibhāvento codako ‘‘kasmā panā’’tiādimāha. Itaro kāmaṃ samāpattiyo santapaṇītasabhāvā, vaṭṭapādakatāya pana kilesānaṃ sallekhapaṭipadā na honti, avihiṃsādayo pana vivaṭṭapādakā sallekhapaṭipadāti imamatthaṃ vibhāvento ‘‘lokuttarapādakattā’’tiādimāha. Imināyeva aṭṭhasamāpattīhi avihiṃsādīnaṃ visesadīpakena suttena yathā mahapphalataraṃ hoti, taṃ pakārajātaṃ veditabbaṃ. Idañhi dakkhiṇeyyataratāya dakkhiṇāya mahapphalatarataṃ sandhāya vuttanti sambandho. Nanu tattha ‘‘sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipanno’’ti āgataṃ, na ‘‘saraṇagato’’ti codanaṃ sandhāyāha ‘‘saraṇagamanato paṭṭhāyā’’tiādi. Vuttañhetaṃ aṭṭhakathāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 3.379) ‘‘heṭṭhimakoṭiyā tisaraṇaṃ gato upāsakopi sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipanno nāmā’’ti. Yo hi vaṭṭadukkhaṃ samatikkamitukāmo pasannacitto ratanattayaṃ saraṇaṃ gacchati, tassa taṃ adhisīlādīnaṃ upanissayo hutvā anukkamena dassanamaggādhigamāya saṃvatteyyāti.
ဝိဟိံသာဒိဝတ္ထုန္တိ ယဒေတံ ဝိဟိံသာဒီနံ ဝတ္ထုံ ဝဒာမ, ဣမသ္မိံ ဝိဟိံသာဒိဝတ္ထုသ္မိံ။ အန္တမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဉ္စ မိစ္ဆတ္တာနံ အာဒိမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဉ္စာတိ ဣဒံ ဒေသနာက္ကမံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ မိသ္သေတ္ဝာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဘာဝသာမညေန ဧကဇ္ဈံ ကတ္ဝာ။ တထာတိ ဣမိနာ ယထာ ကမ္မပထမိစ္ဆတ္တာနံ အန္တေ အာဒိမ္ဟိ စ ဝုတ္တမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ မိသ္သေတ္ဝာ ဧကဇ္ဈံ ဝုတ္တံ, တထာ တေသံ အန္တေ ဝုတ္တသမ္မာဒိဋ္ဌီတိ ဣမမတ္ထံ ဥပသံဟရတိ။
Vihiṃsādivatthunti yadetaṃ vihiṃsādīnaṃ vatthuṃ vadāma, imasmiṃ vihiṃsādivatthusmiṃ. Antamicchādiṭṭhiñca micchattānaṃ ādimicchādiṭṭhiñcāti idaṃ desanākkamaṃ sandhāya vuttaṃ. Missetvāti micchādiṭṭhibhāvasāmaññena ekajjhaṃ katvā. Tathāti iminā yathā kammapathamicchattānaṃ ante ādimhi ca vuttamicchādiṭṭhiṃ missetvā ekajjhaṃ vuttaṃ, tathā tesaṃ ante vuttasammādiṭṭhīti imamatthaṃ upasaṃharati.
ပာဏန္တိ ဝောဟာရတော သတ္တံ, ပရမတ္ထတော ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယံ။ အတိပာတေန္တိ သရသေနေဝ ပတနသဘာဝံ အတိစ္စ အန္တရာ ဧဝ ပာတေန္တိ, အတိက္ကမ္မ ဝာ သတ္ထာဒီဟိ အဘိဘဝိတ္ဝာ ပာတေန္တိ။ အဒိန္နန္တိ ပရသန္တကံ။ အာဒိယန္တီတိ ဂဏ္ဟန္တိ။ သလ္လေခတီတိ သမံ လေခတိ, ပဇဟတီတိ အတ္ထော။ ကမ္မပထကထာ ဧသာတိ ‘‘အတ္ထဘဉ္ဇနက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပိယသုညကရဏတော ပိသုဏာ, ပိသတိ ပရေ သတ္တေ ဟိံသတီတိ ဝာ ပိသုဏာ။ ဖရုသာတိ လူခာ, နိဋ္ဌုရာတိ အတ္ထော။ နိရတ္ထကန္တိ အတ္ထရဟိတံ အတ္တနော ပရေသဉ္စ ဟိတဝိနိမုတ္တံ။ မိစ္ဆာတိ ဝိပရီတာ နိစ္စာဒိဝသေန ပဝတ္တိယာ။ ပာပိကာတိ လာမိကာ။ ဧကန္တာကုသလတာယ ဝိညူဟိ ဗုဒ္ဓာဒီဟိ ဂရဟိတာ။ နတ္ထိ ဒိန္နန္တိ အာဒိဝတ္ထုကာယာတိ ဒသဝတ္ထုကမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိမာဟ။ နတ္ထိကဘာဝာဘိနိဝေသနဝသေန ကမ္မပထပ္ပတ္တိယေဝသ္သာ ကမ္မပထပရိယာပန္နတာ။ ‘‘ရူပံ အတ္တာ’’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာ အတ္တဒိဋ္ဌိ မဂ္ဂန္တရာယကရတ္တာ အနိယ္ယာနိကဒိဋ္ဌိ။ အနိယ္ယာနိကတ္တာ ဧဝ ဟိသ္သာ မိစ္ဆတ္တပရိယာပန္နတာ။ သမ္မာတိ အဝိပရီတာ, တတော ဧဝ သောဘနာ သုန္ဒရာ, ဗုဒ္ဓာဒီဟိ ပသတ္ထတ္တာ ဝိညုပ္ပသတ္ထာ။ သေသမေတ္ထ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယံ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။
Pāṇanti vohārato sattaṃ, paramatthato jīvitindriyaṃ. Atipātenti saraseneva patanasabhāvaṃ aticca antarā eva pātenti, atikkamma vā satthādīhi abhibhavitvā pātenti. Adinnanti parasantakaṃ. Ādiyantīti gaṇhanti. Sallekhatīti samaṃ lekhati, pajahatīti attho. Kammapathakathā esāti ‘‘atthabhañjanaka’’nti vuttaṃ. Piyasuññakaraṇato pisuṇā, pisati pare satte hiṃsatīti vā pisuṇā. Pharusāti lūkhā, niṭṭhurāti attho. Niratthakanti attharahitaṃ attano paresañca hitavinimuttaṃ. Micchāti viparītā niccādivasena pavattiyā. Pāpikāti lāmikā. Ekantākusalatāya viññūhi buddhādīhi garahitā. Natthi dinnanti ādivatthukāyāti dasavatthukamicchādiṭṭhimāha. Natthikabhāvābhinivesanavasena kammapathappattiyevassā kammapathapariyāpannatā. ‘‘Rūpaṃ attā’’’tiādinayappavattā attadiṭṭhi maggantarāyakarattā aniyyānikadiṭṭhi. Aniyyānikattā eva hissā micchattapariyāpannatā. Sammāti aviparītā, tato eva sobhanā sundarā, buddhādīhi pasatthattā viññuppasatthā. Sesamettha micchādiṭṭhiyaṃ vuttanayena veditabbaṃ.
အသုဘာဒီသု သုဘာဒိအာကာရဂ္ဂဟဏတော အယာထာဝအနိယ္ယာနိကာ အယောနိသော ဥပ္ပတ္တိယာ။ အကုသလာတိ အယာထာဝာအနိယ္ယာနိကာ အကုသလာ သင္ကပ္ပာ။ ဧသ နယောတိ ဣမိနာ ‘‘အယာထာဝာ အနိယ္ယာနိကာ အကုသလာ ဝာစာ’’တိအာဒိနာ တတ္ထ တတ္ထ အယာထာဝာဒိအတ္ထံ အတိဒိသတိ။ ဝာစာတိ စေတနာ အဓိပ္ပေတာ, တထာ ကမ္မန္တာဇီဝာသတိ စ။ ယေဘုယ္ယေန အတီတာနုသ္သရဏဝသေန ပဝတ္တိတော ‘‘အတီတံ စိန္တယတော’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ လောကေ ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘ယံ မေ ပဟူတံ ဓနံ အဟောသိ, တံ ပမာဒဝသေန ပန ဗဟုံ ခီဏ’’န္တိ။ သတိပတိရူပကေနာတိ ‘‘စိရကတမ္ပိ စိရဘာသိတမ္ပိ သရိတာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တသတုပ္ပတ္တိပတိရူပကေန။ ဥပ္ပတ္တိန္တိ စိတ္တုပ္ပတ္တိံ။ တထာပဝတ္တစိတ္တုပ္ပာဒော ဟိ မိစ္ဆာသတိ။ သာ ပန ကောဓဝသေန ဝာ ‘‘အက္ကောစ္ဆိ မံ အဝဓိ မ’’န္တိအာဒိနာ (ဓ. ပ. ၃) ဥပနယ္ဟန္တသ္သ, ရာဂဝသေန ဝာ ‘‘ယာနိသ္သ တာနိ ပုဗ္ဗေ မာတုဂာမေန သဒ္ဓိံ ဟသိတလပိတကီဠိတာနိ အနုသ္သရတီ’’တိ (အ. နိ. ၇.၅၀) ဝုတ္တနယေန သုဘတော အနုသ္သရန္တသ္သ, ဒိဋ္ဌိဝသေန ဝာ ‘‘သော ခော ပန မေ အတ္တော နိစ္စော ဓုဝော’’တိအာဒိနာ မိစ္ဆာအဘိနိဝိသန္တသ္သာတိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ပဝတ္တတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
Asubhādīsu subhādiākāraggahaṇato ayāthāvaaniyyānikā ayoniso uppattiyā. Akusalāti ayāthāvāaniyyānikā akusalā saṅkappā. Esa nayoti iminā ‘‘ayāthāvā aniyyānikā akusalā vācā’’tiādinā tattha tattha ayāthāvādiatthaṃ atidisati. Vācāti cetanā adhippetā, tathā kammantājīvāsati ca. Yebhuyyena atītānussaraṇavasena pavattito ‘‘atītaṃ cintayato’’ti vuttaṃ. Tathā hi loke evaṃ vadanti ‘‘yaṃ me pahūtaṃ dhanaṃ ahosi, taṃ pamādavasena pana bahuṃ khīṇa’’nti. Satipatirūpakenāti ‘‘cirakatampi cirabhāsitampi saritā’’ti evaṃ vuttasatuppattipatirūpakena. Uppattinti cittuppattiṃ. Tathāpavattacittuppādo hi micchāsati. Sā pana kodhavasena vā ‘‘akkocchi maṃ avadhi ma’’ntiādinā (dha. pa. 3) upanayhantassa, rāgavasena vā ‘‘yānissa tāni pubbe mātugāmena saddhiṃ hasitalapitakīḷitāni anussaratī’’ti (a. ni. 7.50) vuttanayena subhato anussarantassa, diṭṭhivasena vā ‘‘so kho pana me atto nicco dhuvo’’tiādinā micchāabhinivisantassāti evamādinā nayena pavattatīti veditabbā.
ဥပာယစိန္တာဝသေနာတိ ခိပ္ပဇာလကုမိနာဒုဟလာဒိဥပကရဏသံဝိဓာနာဒီသု ယုတ္တိစိန္တနာဒိဝသေန ပာပံ ကတ္ဝာ ဝိပ္ပဋိသာရနိမိတ္တံ, ‘‘သုကတံ မယာ’’တိ ပာမောဇ္ဇနိမိတ္တံ ကတ္ဝာ ပစ္စဝေက္ခဏာကာရေန မောဟော အညာဏံ။ တတ္ထ ပန ‘‘အသိဝေ သိဝာ’’တိ ဝောဟာရော ဝိယ ဉာဏဝောဟာရော။ မိစ္ဆာသဘာဝတ္တာ ပန မိစ္ဆာဉာဏံတ္ဝေဝ ဝုစ္စတိ။ ဧကူနဝီသတိဘေဒံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ သမ္မာ ပေက္ခိတတ္တာ သမ္မာဉာဏံ ဝုစ္စတိ, ဣတရံ ပန ဈာနာဒိပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာဝ သင္ဂယ္ဟတိ။ ရူပာရူပသမာပတ္တိလာဘိတာမတ္တေန ဝဋ္ဋတော အဝိမုတ္တာယေဝ သမာနာ ‘‘ဝိမုတ္တာ မယ’’န္တိ ဧဝံသညိနော။ ပကတိပုရိသန္တရဉာဏသင္ခာတာယံ, ဂုဏဝိယုတ္တသ္သ အတ္တနော သကတ္တနိ အဝဋ္ဌာနသင္ခာတာယံ, အတ္တနော မဟာဗ္ရဟ္မုနာ သလောကတာ တသ္သ သမီပတာသံယုဇ္ဇနသင္ခာတာယံ ဝာ အဝိမုတ္တိယံ ဝိမုတ္တိသညိနော။ ဧကန္တာကုသလတာယ ဟီနတ္တာ ပာပိကာ။ အယာထာဝတာယ ဝိပရီတာ။ ယထာဝုတ္တေနာတိ ‘‘အဝိမုတ္တာယေဝ သမာနာ’’တိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။ ‘‘မယမေတ္ထ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဘဝိသ္သာမာ’’တိအာဒီသု ဖလသမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနိပိ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒိပက္ခိကာနေဝာတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဖလသမ္ပယုတ္တာနိ။ပေ.။ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗေပိ ပန ဖလဓမ္မေ ဝိမုတ္တိက္ခန္ဓသင္ဂဟတော ‘‘ဝိမုတ္တီ’’တိ ဝုစ္စမာနေ န ကောစိ ဝိရောဓော။ ဧတ္ထ သမ္မာဝိမုတ္တိသင္ခာတေ သလ္လေခဝတ္ထုမ္ဟိ။
Upāyacintāvasenāti khippajālakumināduhalādiupakaraṇasaṃvidhānādīsu yutticintanādivasena pāpaṃ katvā vippaṭisāranimittaṃ, ‘‘sukataṃ mayā’’ti pāmojjanimittaṃ katvā paccavekkhaṇākārena moho aññāṇaṃ. Tattha pana ‘‘asive sivā’’ti vohāro viya ñāṇavohāro. Micchāsabhāvattā pana micchāñāṇaṃtveva vuccati. Ekūnavīsatibhedaṃ paccavekkhaṇañāṇaṃ sammā pekkhitattā sammāñāṇaṃ vuccati, itaraṃ pana jhānādipaccavekkhaṇañāṇaṃ sammādiṭṭhiyāva saṅgayhati. Rūpārūpasamāpattilābhitāmattena vaṭṭato avimuttāyeva samānā ‘‘vimuttā maya’’nti evaṃsaññino. Pakatipurisantarañāṇasaṅkhātāyaṃ, guṇaviyuttassa attano sakattani avaṭṭhānasaṅkhātāyaṃ, attano mahābrahmunā salokatā tassa samīpatāsaṃyujjanasaṅkhātāyaṃ vā avimuttiyaṃ vimuttisaññino. Ekantākusalatāya hīnattā pāpikā. Ayāthāvatāya viparītā. Yathāvuttenāti ‘‘avimuttāyeva samānā’’ti vuttappakārena. ‘‘Mayamettha sammādiṭṭhi bhavissāmā’’tiādīsu phalasammādiṭṭhiādīnipi maggasammādiṭṭhiādipakkhikānevāti adhippāyena ‘‘phalasampayuttāni…pe… veditabbā’’ti vuttaṃ. Sabbepi pana phaladhamme vimuttikkhandhasaṅgahato ‘‘vimuttī’’ti vuccamāne na koci virodho. Ettha sammāvimuttisaṅkhāte sallekhavatthumhi.
ယဒိ နီဝရဏဝသေန ဝုတ္တာနိ, တသ္မာ တီဏေဝ ဝုတ္တာနီတိ အာဟ ‘‘အဘိဇ္ဈာလူ’’တိအာဒိ။ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပတ္တာ ထိနမိဒ္ဓပရိယုဋ္ဌိတာ။ ယသ္သ ဓမ္မသ္သ အတ္ထိတာယ ဥဒ္ဓတာ နာမ ဟောန္တိ, သော ဓမ္မော ဥဒ္ဓစ္စန္တိ အာဟ ‘‘ဥဒ္ဒစ္စေန သမန္နာဂတာတိ ဥဒ္ဓတာ’’တိ။ ဝိစိနန္တာတိ ဓမ္မောတိ ဝာ အဓမ္မောတိ ဝာ အာဒိနာ ယံ ကိဉ္စိ သဘာဝံ ဝိနိစ္ဆိနန္တာ။ ဥပနာဟနသီလာတိ ပရသ္သ အတ္တနော စိတ္တေ အနုဗန္ဓနသီလာ။ ဣသ္သန္တီတိ ဥသူယန္တိ။ သဌယန္တီတိ သဌာ အညထာ အတ္တာနံ အညထာ ပဝေဒနကာ။ တေ ပန ယသ္မာ န ယထာဘူတဝာဒိနော, တသ္မာ အာဟ ‘‘န သမ္မာ ဘာသန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ ဝုတ္တပစ္စနီကနယေနာတိ ‘‘န ကောဓနာ အက္ကောဓနာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တအတ္ထပဋိပက္ခနယေန။
Yadi nīvaraṇavasena vuttāni, tasmā tīṇeva vuttānīti āha ‘‘abhijjhālū’’tiādi. Pariyuṭṭhānappattā thinamiddhapariyuṭṭhitā. Yassa dhammassa atthitāya uddhatā nāma honti, so dhammo uddhaccanti āha ‘‘uddaccena samannāgatāti uddhatā’’ti. Vicinantāti dhammoti vā adhammoti vā ādinā yaṃ kiñci sabhāvaṃ vinicchinantā. Upanāhanasīlāti parassa attano citte anubandhanasīlā. Issantīti usūyanti. Saṭhayantīti saṭhā aññathā attānaṃ aññathā pavedanakā. Te pana yasmā na yathābhūtavādino, tasmā āha ‘‘na sammā bhāsantīti vuttaṃ hotī’’ti. Vuttapaccanīkanayenāti ‘‘na kodhanā akkodhanā’’tiādinā vuttaatthapaṭipakkhanayena.
ဒုက္ခံ ဝစော ဧတေသု ဝိပ္ပဋိကူလဂ္ဂာဟိတာယ ဝိပစ္စနီကဂာဟေသူတိ ဒုဗ္ဗစာ။ တေ ပန ဝစနက္ခမာ န ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဝတ္တုံ ဒုက္ခာ’’တိအာဒိ။ ဟီနာစာရတာယ ဒုက္ခသ္သ ဝာ သမ္ပာပကတာယ ပာပကာ။ အသဒ္ဓမ္မဝသေနာတိ အသပ္ပုရိသဓမ္မဝသေန။ အတ္တနာ ဝိသေသိတဗ္ဗဝသေန ကာယဝိညတ္တိအာဒီနံ ကာယကမ္မဒ္ဝာရာဒိဘာဝော ဝိယ အသ္သဒ္ဓိယာဒိအသဒ္ဓမ္မသမန္နာဂမေနအသတံ အသပ္ပုရိသာနံ ဓမ္မာနန္တိ တာနိယေဝ အသ္သဒ္ဓိယာဒီနိ အသဒ္ဓမ္မာ နာမ, တေသံ ဝသေနာဟ ‘‘သဒ္ဓာ ဧတေသံ နတ္ထီ’’တိ ယထာ တံ ‘‘ဒုပ္ပညာ’’တိ။ သုတ္တဂေယ္ယာဒိ အပ္ပံ သုတံ ဧတေသန္တိ အပ္ပသ္သုတာ, သုတေန အနုပပန္နာ။ နတ္ထီတိ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ အဘာဝတ္ထော အယံ အပ္ပ-သဒ္ဒော ‘‘အပ္ပဍံသမကသဝာတာတပသရီသပသမ္ဖသ္သာန’’န္တိအာဒီသု (အ. နိ. ၁၀.၁၁) ဝိယာတိ ဒသ္သေတိ။ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အနာရမ္ဘနတော ကုစ္ဆိတာ ဂာရယ္ဟာ သီဒန္တိ ဩသီဒန္တိ သံကိလေသပက္ခေတိ ကုသီတာ ဒ-ကာရသ္သ တ-ကာရံ ကတ္ဝာ။ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပဟာနာယ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဥပသမ္ပဒာယ အာရဒ္ဓံ ပဂ္ဂဟိတံ ဝီရိယံ ဧတေသန္တိ အာရဒ္ဓဝီရိယာ။ အနုပ္ပာဒနေန မုဋ္ဌာ နဋ္ဌာ သတိ ဧတေသန္တိ မုဋ္ဌသ္သတီ။ ဒုဋ္ဌာတိ ဒူသိတာ။ ဒုပ္ပညာ နာမ ဒူသိတဘာဝော ပဋိပက္ခေန ဝိနာသိတဘာဝောတိ အာဟ ‘‘နဋ္ဌပညာတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ ဟေဋ္ဌာ သမ္မာဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏေန ကမ္မသ္သကတာပညာယ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ စ ဂဟိတတ္တာ သုဗ္ဗစကလ္ယာဏမိတ္တတာပရိဝာရာဟိ ဣဓ သဒ္ဓာဒီဟိ ဝိပသ္သနာသမ္ဘာရသ္သ ဥဒ္ဓဋတ္တာ စ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဓ ဝိပသ္သနာပညာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိပသ္သနာသမ္ဘာရော ဟီ’’တိအာဒိ။ ယုတ္တိံ အနပေက္ခိတ္ဝာပိ အယမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဒသ္သေန္တော အာဟ ‘‘ပောရာဏာနံ အာဏာ’’တိ။
Dukkhaṃ vaco etesu vippaṭikūlaggāhitāya vipaccanīkagāhesūti dubbacā. Te pana vacanakkhamā na hontīti āha ‘‘vattuṃ dukkhā’’tiādi. Hīnācāratāya dukkhassa vā sampāpakatāya pāpakā. Asaddhammavasenāti asappurisadhammavasena. Attanā visesitabbavasena kāyaviññattiādīnaṃ kāyakammadvārādibhāvo viya assaddhiyādiasaddhammasamannāgamenaasataṃ asappurisānaṃ dhammānanti tāniyeva assaddhiyādīni asaddhammā nāma, tesaṃ vasenāha ‘‘saddhā etesaṃ natthī’’ti yathā taṃ ‘‘duppaññā’’ti. Suttageyyādi appaṃ sutaṃ etesanti appassutā, sutena anupapannā. Natthīti gahetabbanti iminā abhāvattho ayaṃ appa-saddo ‘‘appaḍaṃsamakasavātātapasarīsapasamphassāna’’ntiādīsu (a. ni. 10.11) viyāti dasseti. Sammāpaṭipattiyā anārambhanato kucchitā gārayhā sīdanti osīdanti saṃkilesapakkheti kusītā da-kārassa ta-kāraṃ katvā. Akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya kusalānaṃ dhammānaṃ upasampadāya āraddhaṃ paggahitaṃ vīriyaṃ etesanti āraddhavīriyā. Anuppādanena muṭṭhā naṭṭhā sati etesanti muṭṭhassatī. Duṭṭhāti dūsitā. Duppaññā nāma dūsitabhāvo paṭipakkhena vināsitabhāvoti āha ‘‘naṭṭhapaññāti vuttaṃ hotī’’ti. Heṭṭhā sammādiṭṭhiggahaṇena kammassakatāpaññāya maggasammādiṭṭhiyā ca gahitattā subbacakalyāṇamittatāparivārāhi idha saddhādīhi vipassanāsambhārassa uddhaṭattā ca vuttaṃ ‘‘idha vipassanāpaññā veditabbā’’ti. Tenāha ‘‘vipassanāsambhāro hī’’tiādi. Yuttiṃ anapekkhitvāpi ayamattho gahetabboti dassento āha ‘‘porāṇānaṃ āṇā’’ti.
လောကုတ္တရဂုဏာနံ အန္တရာယကရန္တိ လောကုတ္တရဂုဏာနံ အဓိဂမသ္သ အန္တရာယကရံ။ သန္ဒိဋ္ဌိန္တိ သံ အတ္တနော ဒိဋ္ဌိံ, ယံ ဝာ တံ ဝာ အတ္တနာ ယထာဂဟိတဒိဋ္ဌိန္တိ အတ္ထော။ သဘာဝံ အတိက္ကမိတ္ဝာ ပရတော အာမသနတော ပရာမာသီ။ ဒဠ္ဟဂ္ဂာဟီတိ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စ’’န္တိ ထိရဂ္ဂာဟဂ္ဂာဟီ။ ပဋိနိသ္သဂ္ဂီတိ ပဋိနိသ္သဇ္ဇနကော။ ကုမ္မောဝာတိ ယထာ ကစ္ဆပော အတ္တနော ပာဒာဒိကေ အင္ဂေ ကေနစိ ဃဋ္ဋိတော သဗ္ဗာနိ အင္ဂာနိ အတ္တနော ကပာလေယေဝ သမောဒဟတိ, န ဗဟိ နီဟရတိ, ဧဝမယမ္ပိ ‘‘န သုန္ဒရော တဝ ဂာဟော, ဆဍ္ဍေဟိ န’’န္တိ ဝုတ္တော တံ န ဝိသ္သဇ္ဇေတိ။ အန္တောယေဝ အတ္တနော ဟဒယေ ဧဝ ဌပေတ္ဝာ တံ ဝဒတိ။ ကုမ္ဘီလဂ္ဂာဟန္တိ သံသုမာရဂ္ဂာဟံ။ ဂဏ္ဟန္တီတိ ယထာ သံသုမာရာ ဂဟိတံ န ဝိသ္သဇ္ဇေန္တိ, ဧဝံ ဂဏ္ဟန္တိ။
Lokuttaraguṇānaṃ antarāyakaranti lokuttaraguṇānaṃ adhigamassa antarāyakaraṃ. Sandiṭṭhinti saṃ attano diṭṭhiṃ, yaṃ vā taṃ vā attanā yathāgahitadiṭṭhinti attho. Sabhāvaṃ atikkamitvā parato āmasanato parāmāsī. Daḷhaggāhīti ‘‘idameva sacca’’nti thiraggāhaggāhī. Paṭinissaggīti paṭinissajjanako. Kummovāti yathā kacchapo attano pādādike aṅge kenaci ghaṭṭito sabbāni aṅgāni attano kapāleyeva samodahati, na bahi nīharati, evamayampi ‘‘na sundaro tava gāho, chaḍḍehi na’’nti vutto taṃ na vissajjeti. Antoyeva attano hadaye eva ṭhapetvā taṃ vadati. Kumbhīlaggāhanti saṃsumāraggāhaṃ. Gaṇhantīti yathā saṃsumārā gahitaṃ na vissajjenti, evaṃ gaṇhanti.
၈၄. ဧဝံ စတုစတ္တာလီသာယ အာကာရေဟီတိ အဝိဟိံသနာဒီဟိ စတုအဓိကစတ္တာလီသပ္ပကာရေဟိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ အဝိဟိံသာ အာဒိတော ဝုတ္တာ? သဗ္ဗဂုဏာနံ မူလဘာဝတော။ အဝိဟိံသာတိ ဟိ ကရုဏာယေတံ အဓိဝစနံ, သာ စ ဝိသေသတော သီလသ္သ မူလကာရဏံ ပရူပဃာတလက္ခဏာ ဒုသ္သီလ္ယာ ဩရမာပနတော။ ယထာ ဟိ ပာဏာတိပာတော ပရူပဃာတလက္ခဏော, တထာ ပရေသံ သာပတေယ္ယာဝဟရဏံ, သတ္တိပ္ပဟာရတောပိ ဓနသ္သာဝဟာရော ဂရုတရောတိ။ တထာ အဗ္ရဟ္မစရိယံ ဂဗ္ဘဓာရဏာဒိဒုက္ခာဝဟနတော, ပရဒာရာတိက္ကမေ ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ပရေသံ ဝိသံဝာဒနဘေဒနမမ္မဃဋ္ဋနာနံ ပရူပဃာတဘာဝော ပာကဋော ဧဝ, သမ္ဖပ္ပလာပော အတ္ထဂ္ဂာဟာပနတော အနတ္ထုပ္ပာဒနတော, အဘိဇ္ဈာ အဒိန္နာဒာနာဒိဟေတုတော, ဗ္ယာပာဒော ပာဏာတိပာတာဒိဟေတုတော, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ သဗ္ဗာနတ္ထဟေတုတော ပရူပဃာတလက္ခဏာ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ဓမ္မိကပဋိညောပိ ပာဏာတိပာတာဒီနိ ကရောတိ, ပရေ စ တတ္ထ နိယောဇေတိ, ကိမင္ဂံ ပန ဣတရေ။ ဝိဟိံသလက္ခဏာ ဒုသ္သီလ္ယာ ဩရမာ အဝိဟိံသလက္ခဏာ ဝိသေသတော သီလသ္သ ဗလဝကာရဏံ။ သီလပဒဋ္ဌာနော စ သမာဓိ, သမာဓိပဒဋ္ဌာနာ စ ပညာတိ သဗ္ဗဂုဏာနံ မူလဘူတာ အဝိဟိံသာ။ အပိစ ဥဠာရဇ္ဈာသယာနံ နိသမ္မကာရီနံ ဓီရာနံ ဥတ္တမပုရိသာနံ သီလံ ဝိယ သမာဓိပညာပိ ပရေသံ ဟိတသုခာဝဟာဝ သမ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဧဝမ္ပိ ကရုဏာ သဗ္ဗဂုဏာနံ မူလန္တိ သာ အာဒိတော ဝုတ္တာ။
84.Evaṃcatucattālīsāya ākārehīti avihiṃsanādīhi catuadhikacattālīsappakārehi. Kasmā panettha avihiṃsā ādito vuttā? Sabbaguṇānaṃ mūlabhāvato. Avihiṃsāti hi karuṇāyetaṃ adhivacanaṃ, sā ca visesato sīlassa mūlakāraṇaṃ parūpaghātalakkhaṇā dussīlyā oramāpanato. Yathā hi pāṇātipāto parūpaghātalakkhaṇo, tathā paresaṃ sāpateyyāvaharaṇaṃ, sattippahāratopi dhanassāvahāro garutaroti. Tathā abrahmacariyaṃ gabbhadhāraṇādidukkhāvahanato, paradārātikkame pana vattabbameva natthi. Paresaṃ visaṃvādanabhedanamammaghaṭṭanānaṃ parūpaghātabhāvo pākaṭo eva, samphappalāpo atthaggāhāpanato anatthuppādanato, abhijjhā adinnādānādihetuto, byāpādo pāṇātipātādihetuto, micchādiṭṭhi sabbānatthahetuto parūpaghātalakkhaṇā, micchādiṭṭhi dhammikapaṭiññopi pāṇātipātādīni karoti, pare ca tattha niyojeti, kimaṅgaṃ pana itare. Vihiṃsalakkhaṇā dussīlyā oramā avihiṃsalakkhaṇā visesato sīlassa balavakāraṇaṃ. Sīlapadaṭṭhāno ca samādhi, samādhipadaṭṭhānā ca paññāti sabbaguṇānaṃ mūlabhūtā avihiṃsā. Apica uḷārajjhāsayānaṃ nisammakārīnaṃ dhīrānaṃ uttamapurisānaṃ sīlaṃ viya samādhipaññāpi paresaṃ hitasukhāvahāva sampajjantīti evampi karuṇā sabbaguṇānaṃ mūlanti sā ādito vuttā.
တတော ပရံ ဝိသေသတော ‘‘အဝိဟိံသာသမုဋ္ဌာနာ ဣမေ ဓမ္မာ’’တိ ဒသ္သနတ္ထံ ကုသလကမ္မပထဓမ္မာ ဂဟိတာ။ တတော ဣဒံ ဂုဏာနံ မူလဘူတံ သီလံ, ဧတ္ထ ပတိဋ္ဌိတေန ဣမေ ဓမ္မာ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗာတိ ဒသ္သနတ္ထံ အဋ္ဌ သမ္မတ္တာ ဂဟိတာ။ တေသံ ဝိသောဓနာယ ပဋိပန္နသ္သ အာဒိတော ဧဝံ ဟောတီတိ ဒသ္သနတ္ထံ နီဝရဏဝိဝေကော ဂဟိတော, အာဒိတော နီဝရဏဒ္ဝယသ္သ အဂ္ဂဟဏေ ဂဟိတာဂဟိတကာရဏံ အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တမေဝ။ ကောဓသ္သ ပန ဗ္ယာပာဒတော ဘေဒော ဝတ္ထသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (မ. နိ. အဋ္ဌ. ၁.၇၁) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကောဓာဒိပ္ပဟာနေန စေတ္ထ သလ္လေခသိဒ္ဓီတိ ဒသ္သနတ္ထံ တတော ဥပက္ကိလေသဝိသုဒ္ဓိ ဂဟိတာ။ သာ စ သုဗ္ဗစကလ္ယာဏမိတ္တအပ္ပမတ္တတာဟိ သိဇ္ဈတီတိ ဒသ္သနတ္ထံ ပကိဏ္ဏကာ ဂဟိတာ။ သမ္ပန္နသောဝစသ္သတာဒိဂုဏသ္သ ဣမေ ဓမ္မာ ပာရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ, ဝိပသ္သနံ ပရိဗ္ရူဟေတ္ဝာ အရိယမဂ္ဂာဓိဂမာယ သံဝတ္တန္တီတိ ဒသ္သနတ္ထံ သဒ္ဓမ္မာ ဂဟိတာ။ ဧဝံဘူတသ္သ အယံ မိစ္ဆာဂာဟော လောကုတ္တရဂုဏာဓိဂမသ္သ အန္တရာယကရော, တသ္မာ သော ဒူရတော ဝဇ္ဇေတဗ္ဗော, ဧဝံ ယထာဝုတ္တာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အရိယမဂ္ဂံ အဓိဂစ္ဆန္တော သလ္လေခံ မတ္ထကံ ပာပေတီတိ ဒသ္သနတ္ထံ ‘‘သန္ဒိဋ္ဌိပရာမာသီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဧဝမေတေသံ စတုစတ္တာလီသာယ သလ္လေခာကာရာနံ ဂဟဏပယောဇနံ အနုပုဗ္ဗီ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပယောဂတော သလ္လေခပဋိပဒံ ပဋိပဇ္ဇိတုံ အသက္ကောန္တာနံ စိတ္တုပ္ပာဒောပိ ဗဟူပကာရောတိ အာဟ ‘‘စိတ္တုပ္ပာဒသ္သပိ ဗဟူပကာရတံ ဒသ္သေတု’’န္တိ။
Tato paraṃ visesato ‘‘avihiṃsāsamuṭṭhānā ime dhammā’’ti dassanatthaṃ kusalakammapathadhammā gahitā. Tato idaṃ guṇānaṃ mūlabhūtaṃ sīlaṃ, ettha patiṭṭhitena ime dhammā uppādetabbāti dassanatthaṃ aṭṭha sammattā gahitā. Tesaṃ visodhanāya paṭipannassa ādito evaṃ hotīti dassanatthaṃ nīvaraṇaviveko gahito, ādito nīvaraṇadvayassa aggahaṇe gahitāgahitakāraṇaṃ aṭṭhakathāya vuttameva. Kodhassa pana byāpādato bhedo vatthasuttavaṇṇanāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 1.71) vuttanayeneva veditabbo. Kodhādippahānena cettha sallekhasiddhīti dassanatthaṃ tato upakkilesavisuddhi gahitā. Sā ca subbacakalyāṇamittaappamattatāhi sijjhatīti dassanatthaṃ pakiṇṇakā gahitā. Sampannasovacassatādiguṇassa ime dhammā pāripūriṃ gacchanti, vipassanaṃ paribrūhetvā ariyamaggādhigamāya saṃvattantīti dassanatthaṃ saddhammā gahitā. Evaṃbhūtassa ayaṃ micchāgāho lokuttaraguṇādhigamassa antarāyakaro, tasmā so dūrato vajjetabbo, evaṃ yathāvuttāya sammāpaṭipattiyā ariyamaggaṃ adhigacchanto sallekhaṃ matthakaṃ pāpetīti dassanatthaṃ ‘‘sandiṭṭhiparāmāsī’’tiādi vuttanti evametesaṃ catucattālīsāya sallekhākārānaṃ gahaṇapayojanaṃ anupubbī ca veditabbā. Payogato sallekhapaṭipadaṃ paṭipajjituṃ asakkontānaṃ cittuppādopi bahūpakāroti āha ‘‘cittuppādassapi bahūpakārataṃ dassetu’’nti.
ကုသလေသု ဓမ္မေသူတိ အဝိဟိံသာဒီသု ယထာဝုတ္တအနဝဇ္ဇဓမ္မေသု။ အနုဝိဓိယနာတိ စိတ္တုပ္ပာဒသ္သ ကာယဝာစာဟိ အနုဝိဓာနာ။ တေသံ ဓမ္မာနန္တိ အဝိဟိံသာဒိဓမ္မာနံ, တေသံ ဝာ စိတ္တုပ္ပာဒဝသေန ပဝတ္တဓမ္မာနံ။ ဣဒာနိ ယထာဝုတ္တဓမ္မံ ဝိတ္ထာရတော ဒသ္သေတုံ ‘‘ကသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ သရဏဂမနံ ဝာစာယ ဝိညာပေတုံ အသက္ကောန္တသ္သ ဝသေန ဝုတ္တံ ‘‘ကာယေန ဝာ’’တိ။ ‘‘သီလံ ကာယေန သမာဒိယတီ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ စ တထာ တထာ ပဝတ္တသလ္လဟုကကာမာဝစရကုသလစိတ္တုပ္ပတ္တိံ ဥပာဒာယ တထာရူပကုသလကာယဝစီကမ္မာနံ ဗဟူပကာရတာ ဝုတ္တာတိ န သဘာဝတော စိတ္တုပ္ပာဒသ္သ ဗဟူပကာရတံ ဉာယတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
Kusalesudhammesūti avihiṃsādīsu yathāvuttaanavajjadhammesu. Anuvidhiyanāti cittuppādassa kāyavācāhi anuvidhānā. Tesaṃ dhammānanti avihiṃsādidhammānaṃ, tesaṃ vā cittuppādavasena pavattadhammānaṃ. Idāni yathāvuttadhammaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘kasmā panā’’tiādi āraddhaṃ. Saraṇagamanaṃ vācāya viññāpetuṃ asakkontassa vasena vuttaṃ ‘‘kāyena vā’’ti. ‘‘Sīlaṃ kāyena samādiyatī’’ti etthāpi eseva nayo. Ettha ca tathā tathā pavattasallahukakāmāvacarakusalacittuppattiṃ upādāya tathārūpakusalakāyavacīkammānaṃ bahūpakāratā vuttāti na sabhāvato cittuppādassa bahūpakārataṃ ñāyatīti daṭṭhabbaṃ.
၈၅. ဟိတာဓိဂမာယာတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိဟိတသမ္ပတ္တိယာ, အရိယမဂ္ဂာဓိဂမာယ ဧဝ ဝာ။ အရိယမဂ္ဂော ဟိ ဧကန္တဟိတတ္တာ ဟိတော နာမ။ ပရိဝဇ္ဇနဝသေန ကမနံ ပဝတ္တိ ပရိက္ကမနန္တိ အာဟ ‘‘ပရိက္ကမနာယ ပရိဝဇ္ဇနတ္ထာယာ’’တိ။ သမ္မာဒသ္သနုပာယသံဝိဓာနေန အဝိဟိံသာ ပဋိယတ္တာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန။ သုခေနေဝာတိ အကိစ္ဆေနေဝ။ ဧတေနေဝ ဥပာယေနာတိ ဧတေနေဝ အဝိဟိံသာပဒေ ဝုတ္တေန ဝိဓိနာ။ သဗ္ဗပဒာနီတိ သေသာနိ တေစတ္တာလီသ ပဒာနိ။
85.Hitādhigamāyāti diṭṭhadhammikādihitasampattiyā, ariyamaggādhigamāya eva vā. Ariyamaggo hi ekantahitattā hito nāma. Parivajjanavasena kamanaṃ pavatti parikkamananti āha ‘‘parikkamanāya parivajjanatthāyā’’ti. Sammādassanupāyasaṃvidhānena avihiṃsā paṭiyattā sammāsambuddhena. Sukhenevāti akiccheneva. Eteneva upāyenāti eteneva avihiṃsāpade vuttena vidhinā. Sabbapadānīti sesāni tecattālīsa padāni.
၈၆. အကုသလာ ပဋိသန္ဓိအဇနကာ နာမ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒဓမ္မာ အညေပိ ပဝတ္တိဝိပာကမတ္တဒာယိနော, ဒိန္နာယ ပဋိသန္ဓိယာ ဝိပာကဇနကာ, ပစ္စယဝေကလ္လေန ဝိပစ္စိတုံ အလဒ္ဓောကာသာ အဟောသိကမ္မာဒယော ဝာ အဇနကာ။ ဇာတိဝသေနာတိ အကုသလဇာတိဝသေန။ အဓောဘာဂင္ဂမနီယာတိ အပာယဂမနီယာ။ ဧဝံနာမာတိ နာမဂ္ဂဟဏေန သဘာဝံ ဥပလက္ခေတိ သတိ ပစ္စယသမဝာယေ တံသဘာဝာနတိဝတ္တနတော။ တေနာဟ ‘‘ဝိပာကကာလေ အနိဋ္ဌာကန္တဝိပာကတ္တာ’’တိ။ ဝုတ္တနယေနေဝ ကုသလပက္ခော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ပန ဝိသေသော, ဣဓ ပဋိသန္ဓိအဇနကာ အဘိညာသဟဂတဓမ္မာ, သေသံ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။ သဗ္ဗေ အကုသလာတိ ဧတ္ထ ဝိဟိံသမေကံ ဌပေတ္ဝာ ဣတရေ သဗ္ဗေ အကုသလာ ဥပမာဘူတာ။ ဝိဟိံသာ ဟိ ဥပမေယ္ယံ။ သဗ္ဗေ ကုသလာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတေနေဝ ဥပာယေနာတိ ယထာ ဝိဟိံသာနံ ဥပမေယ္ယတာ, တဒဝသေသာနံ ကုသလာကုသလာနံ ဥပမာဘာဝော ဝုတ္တော, ဣမိနာ နယေန အကုသလံ ပာဏာတိပာတာဒိအကုသလေန ဣတရေန, ကုသလဉ္စ ပာဏာတိပာတာပဋိဝိရတိအာဒိကုသလေန ဣတရေန ဥပမေတဗ္ဗံ။
86.Akusalā paṭisandhiajanakā nāma uddhaccasahagatacittuppādadhammā aññepi pavattivipākamattadāyino, dinnāya paṭisandhiyā vipākajanakā, paccayavekallena vipaccituṃ aladdhokāsā ahosikammādayo vā ajanakā. Jātivasenāti akusalajātivasena. Adhobhāgaṅgamanīyāti apāyagamanīyā. Evaṃnāmāti nāmaggahaṇena sabhāvaṃ upalakkheti sati paccayasamavāye taṃsabhāvānativattanato. Tenāha ‘‘vipākakāle aniṭṭhākantavipākattā’’ti. Vuttanayeneva kusalapakkho veditabbo. Ayaṃ pana viseso, idha paṭisandhiajanakā abhiññāsahagatadhammā, sesaṃ vuttasadisameva. Sabbe akusalāti ettha vihiṃsamekaṃ ṭhapetvā itare sabbe akusalā upamābhūtā. Vihiṃsā hi upameyyaṃ. Sabbe kusalāti etthāpi eseva nayo. Eteneva upāyenāti yathā vihiṃsānaṃ upameyyatā, tadavasesānaṃ kusalākusalānaṃ upamābhāvo vutto, iminā nayena akusalaṃ pāṇātipātādiakusalena itarena, kusalañca pāṇātipātāpaṭiviratiādikusalena itarena upametabbaṃ.
၈၇. ပရိနိဗ္ဗာပနေတိ ကိလေသပရိဠာဟဝူပသမနေ။ ပရိတော လိမ္ပနဋ္ဌေန ပလိပံ ဝုစ္စတိ မဟာကဒ္ဒမံ, တံ ပန ဧကန္တတော ဂမ္ဘီရမ္ပိ ဟောတီတိ ‘‘ဂမ္ဘီရကဒ္ဒမေ နိမုဂ္ဂော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပလိပံ ဝိယ ပလိပန္တိ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ ဝုစ္စန္တိ, တသ္မာ ဧဝံ ဣဒာနိ ဝုစ္စမာနေန ဥပမောပမေယ္ယသံသန္ဒနနယေန ဧတ္ထ ဣမသ္မိံ ဌာနေ အတ္ထယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ န ဟိ တံ ကာရဏန္တိ ဧတ္ထ ကာရဏံ နာမ ဟတ္ထသ္သ ဝာ ပာဒသ္သ ဝာ အပလိပန္နဘာဝော, သော ပန နတ္ထိ။ ဧသ နယော ဥပမေယ္ယေပိ။
87.Parinibbāpaneti kilesapariḷāhavūpasamane. Parito limpanaṭṭhena palipaṃ vuccati mahākaddamaṃ, taṃ pana ekantato gambhīrampi hotīti ‘‘gambhīrakaddamenimuggo’’ti vuttaṃ. Palipaṃ viya palipanti pañca kāmaguṇā vuccanti, tasmā evaṃ idāni vuccamānena upamopameyyasaṃsandananayena ettha imasmiṃ ṭhāne atthayojanā veditabbā. Na hi taṃ kāraṇanti ettha kāraṇaṃ nāma hatthassa vā pādassa vā apalipannabhāvo, so pana natthi. Esa nayo upameyyepi.
တတ္ထ သိယာ ကသ္သစိ ပရိဝိတက္ကော ‘‘ဘဂဝတော ဒေသနာနုဘာဝေန ဘိက္ခုအာဒယော ကထေန္တီ’’တိ။ ‘‘ဘဂဝာယေဝ ဟိ တတ္ထ ဥဒ္ဓရတီ’’တိ ဝတ္ဝာ ဥပမာယ တဒတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ရညော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပုထုဇ္ဇနာ တာဝတိဋ္ဌန္တု, သာဝကသိခာပ္ပတ္တဝိသေသာနမ္ပိ အရိယာနံ ဒေသနာ သတ္ထုယေဝ ဒေသနာတိ ဒသ္သေတုံ ‘‘ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တထာ ဟိ တေဟိ ဒေသိတသုတ္တာနိ ဗုဒ္ဓဝစနမေဝ, တေသံ ဒေသနာယ လဒ္ဓဝိသေသာပိ အရိယာ ဗုဒ္ဓပုတ္တာယေဝာတိ။
Tattha siyā kassaci parivitakko ‘‘bhagavato desanānubhāvena bhikkhuādayo kathentī’’ti. ‘‘Bhagavāyeva hi tattha uddharatī’’ti vatvā upamāya tadatthaṃ vibhāvetuṃ ‘‘rañño’’tiādi vuttaṃ. Puthujjanā tāvatiṭṭhantu, sāvakasikhāppattavisesānampi ariyānaṃ desanā satthuyeva desanāti dassetuṃ ‘‘kiñcāpī’’tiādimāha. Tathā hi tehi desitasuttāni buddhavacanameva, tesaṃ desanāya laddhavisesāpi ariyā buddhaputtāyevāti.
အနိဗ္ဗိသတာယာတိ အနိဗ္ဗိသေဝနတာယ။ အသိက္ခိတဝိနယတာယာတိ ပဉ္စန္နံ ဝိနယာနံ သာဒရံ အသိက္ခိတဘာဝေန။ တေ ပန ဝိနယာ တိသ္သန္နံ သိက္ခာနံ သိက္ခာပနေန ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တိသ္သော သိက္ခာ သိက္ခာပေသ္သတီ’’တိ။ ကိံ ပန တန္တိ? ‘‘ဌာနမေတံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တံ ကိံ ပန ဌာနန္တိ အာဟ ‘‘အပလိပပလိပန္နတ္တ’’န္တိအာဒိ။ ယသ္မာ ပာဠိယံ ‘‘သော ဝတ စုန္ဒာ’’တိအာဒိနာ သာမညတ္ထံ ဥပမာဘာဝေန ဂဟေတ္ဝာ ဝိသေသတ္ထော ဥပမေယ္ယဘာဝေန ဝုတ္တော, တသ္မာ တမတ္ထံ ‘‘ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ သာဓာရဏတော ဝတ္ဝာ ပုန အသာဓာရဏတော ဝိဝရန္တော ‘‘ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိမာဟ။ ပရသ္သ ဝိဟိံသာစေတနံ နိဗ္ဗာပေသ္သတီတိ ဣဒံ ယော အဝိဟိံသာသင္ခာတံ သမ္မာပဋိပတ္တိံ ဒိသ္ဝာ ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ အာပဇ္ဇန္တော ဓမ္မဒေသနာယ ပရော အဝိဟိံသကော ဟောတိ, တာဒိသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အာဒေသနဉ္ဟိ တသ္သ ဝစနန္တိ။ တေနာဟ ‘‘အယံ ယာ ဧသာ ဝိဟိံသကသ္သာ’’တိ။ ပုဗ္ဗေ ဝိဟိံသကသ္သ မိစ္ဆာပဋိပဇ္ဇန္တသ္သ။ ဝိဟိံသာပဟာနာယ မဂ္ဂံ ဘာဝယတောတိအာဒိနာ အတ္တနော ဧဝ အဝိဟိံသာယ ဝိဟိံသာပရိနိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တနမာဟ။ တေနာဟ ‘‘ပရိနိဗ္ဗုတော ဝိယာ’’တိအာဒိ။ သဗ္ဗပဒေသူတိ ‘‘ပာဏာတိပာတိသ္သာ’’တိအာဒိနာ အာဂတေသု တေစတ္တာလီသာယ ပဒေသု။
Anibbisatāyāti anibbisevanatāya. Asikkhitavinayatāyāti pañcannaṃ vinayānaṃ sādaraṃ asikkhitabhāvena. Te pana vinayā tissannaṃ sikkhānaṃ sikkhāpanena hotīti āha ‘‘tisso sikkhā sikkhāpessatī’’ti. Kiṃ pana tanti? ‘‘Ṭhānametaṃ vijjatī’’ti ettha vuttaṃ kiṃ pana ṭhānanti āha ‘‘apalipapalipannatta’’ntiādi. Yasmā pāḷiyaṃ ‘‘so vata cundā’’tiādinā sāmaññatthaṃ upamābhāvena gahetvā visesattho upameyyabhāvena vutto, tasmā tamatthaṃ ‘‘evamattho veditabbo’’tiādinā sādhāraṇato vatvā puna asādhāraṇato vivaranto ‘‘kiṃ vuttaṃ hotī’’tiādimāha. Parassa vihiṃsācetanaṃ nibbāpessatīti idaṃ yo avihiṃsāsaṅkhātaṃ sammāpaṭipattiṃ disvā diṭṭhānugatiṃ āpajjanto dhammadesanāya paro avihiṃsako hoti, tādisaṃ sandhāya vuttaṃ. Ādesanañhi tassa vacananti. Tenāha ‘‘ayaṃ yā esā vihiṃsakassā’’ti. Pubbe vihiṃsakassa micchāpaṭipajjantassa. Vihiṃsāpahānāya maggaṃ bhāvayatotiādinā attano eva avihiṃsāya vihiṃsāparinibbānāya saṃvattanamāha. Tenāha ‘‘parinibbuto viyā’’tiādi. Sabbapadesūti ‘‘pāṇātipātissā’’tiādinā āgatesu tecattālīsāya padesu.
၈၈. ဧဝန္တိ ဒေသိတာကာရပရာမသနံ။ တသ္သာတိ သလ္လေခသ္သ။ ‘‘အတ္ထိ ခ္ဝေသ ဗ္ရာဟ္မဏ, ပရိယာယော’’တိအာဒီသု (အ. နိ. ၈.၁၁; ပာရာ. ၃-၁၀) ဝိယ ပရိယာယ-သဒ္ဒော ကာရဏတ္ထောတိ အာဟ ‘‘သလ္လေခကာရဏ’’န္တိ။ တေသံ ဝသေနာတိ သလ္လေခာနံ ဝသေန။ မေတ္တာယ ဥပသံဟရဏဝသေန ဟိတံ ဧသန္တေန။ ကရုဏာယ ဝသေန အနုကမ္ပမာနေန။ ပရိဂ္ဂဟေတ္ဝာတိ ပရိတော ဂဟေတ္ဝာ, ပရိတ္ဝာတိ အတ္ထော။ ပရိစ္စာတိ ပရိတော ဣတ္ဝာ, သမန္တတော ဖရိတ္ဝာ ဣစ္စေဝ အတ္ထော။ မာ ပမဇ္ဇိတ္ထာတိ ‘‘ဈာယထာ’’တိ ဝုတ္တသမထဝိပသ္သနာနံ အညာဏေန, အညေန ဝာ ကေနစိ ပမာဒကာရဏေန မာ ပမာဒံ အာပဇ္ဇိတ္ထ။ နိယ္ယာနိကသာသနေ ဟိ အကတ္တဗ္ဗကရဏမ္ပိ ပမာဒောတိ။ ဝိပတ္တိကာလေတိ သတ္တအသပ္ပာယာဒိဝိပတ္တိယုတ္တကာလေ။ ယထာဝုတ္တာ ပဉ္စ ပရိယာယာ အညေပိ သဗ္ဗေ သာသနဂုဏာ ဣဓေဝ သင္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တီတိ အာဟ ‘‘ဈာယထ, မာ ပမာဒတ္ထာတိ တုမ္ဟာကံ အနုသာသနီ’’တိ။
88.Evanti desitākāraparāmasanaṃ. Tassāti sallekhassa. ‘‘Atthi khvesa brāhmaṇa, pariyāyo’’tiādīsu (a. ni. 8.11; pārā. 3-10) viya pariyāya-saddo kāraṇatthoti āha ‘‘sallekhakāraṇa’’nti. Tesaṃ vasenāti sallekhānaṃ vasena. Mettāya upasaṃharaṇavasena hitaṃ esantena. Karuṇāya vasena anukampamānena. Pariggahetvāti parito gahetvā, paritvāti attho. Pariccāti parito itvā, samantato pharitvā icceva attho. Mā pamajjitthāti ‘‘jhāyathā’’ti vuttasamathavipassanānaṃ aññāṇena, aññena vā kenaci pamādakāraṇena mā pamādaṃ āpajjittha. Niyyānikasāsane hi akattabbakaraṇampi pamādoti. Vipattikāleti sattaasappāyādivipattiyuttakāle. Yathāvuttā pañca pariyāyā aññepi sabbe sāsanaguṇā idheva saṅgahaṃ gacchantīti āha ‘‘jhāyatha, mā pamādatthāti tumhākaṃ anusāsanī’’ti.
သလ္လေခသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
Sallekhasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / မဇ္ဈိမနိကာယ • Majjhimanikāya / ၈. သလ္လေခသုတ္တံ • 8. Sallekhasuttaṃ
အဋ္ဌကထာ • Aṭṭhakathā / သုတ္တပိဋက (အဋ္ဌကထာ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / မဇ္ဈိမနိကာယ (အဋ္ဌကထာ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ၈. သလ္လေခသုတ္တဝဏ္ဏနာ • 8. Sallekhasuttavaṇṇanā
