| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[२८६] ६. सालूकजातकवण्णना
[286] 6. Sālūkajātakavaṇṇanā
मा सालूकस्स पिहयीति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो थुल्लकुमारिकापलोभनं आरब्भ कथेसि। तं चूळनारदकस्सपजातके (जा॰ १.१३.४० आदयो) आविभविस्सति। तं पन भिक्खुं सत्था पक्कोसापेत्वा ‘‘सच्चं किर त्वं, भिक्खु, उक्कण्ठितोसी’’ति पुच्छि। ‘‘एवं, भन्ते’’ति। ‘‘को तं उक्कण्ठापेती’’ति? ‘‘थुल्लकुमारिका, भन्ते’’ति। सत्था ‘‘एसा ते भिक्खु अनत्थकारिका, पुब्बेपि त्वं एतिस्सा विवाहत्थाय आगतपरिसाय उत्तरिभङ्गो अहोसी’’ति वत्वा भिक्खूहि याचितो अतीतं आहरि।
Māsālūkassa pihayīti idaṃ satthā jetavane viharanto thullakumārikāpalobhanaṃ ārabbha kathesi. Taṃ cūḷanāradakassapajātake (jā. 1.13.40 ādayo) āvibhavissati. Taṃ pana bhikkhuṃ satthā pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, bhikkhu, ukkaṇṭhitosī’’ti pucchi. ‘‘Evaṃ, bhante’’ti. ‘‘Ko taṃ ukkaṇṭhāpetī’’ti? ‘‘Thullakumārikā, bhante’’ti. Satthā ‘‘esā te bhikkhu anatthakārikā, pubbepi tvaṃ etissā vivāhatthāya āgataparisāya uttaribhaṅgo ahosī’’ti vatvā bhikkhūhi yācito atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो महालोहितगोणो नाम अहोसि, कनिट्ठभाता पनस्स चूळलोहितो नाम। उभोपि गोणा गामके एकस्मिं कुले कम्मं करोन्ति। तस्स कुलस्स एका वयप्पत्ता कुमारिका अत्थि, तं अञ्ञकुलं वारेसि। अथ नं कुलं ‘‘विवाहकाले उत्तरिभङ्गो भविस्सती’’ति सालूकं नाम सूकरं यागुभत्तेन पटिजग्गि, सो हेट्ठामञ्चे सयति। अथेकदिवसं चूळलोहितो भातरं आह – ‘‘भातिक, मयं इमस्मिं कुले कम्मं करोम, अम्हे निस्साय इमं कुलं जीवति, अथ च पनिमे मनुस्सा अम्हाकं तिणपलालमत्तं देन्ति, इमं सूकरं यागुभत्तेन पोसेन्ति, हेट्ठामञ्चे सयापेन्ति, किं नामेस एतेसं करिस्सती’’ति। महालोहितो ‘‘तात, मा त्वं एतस्स यागुभत्तं पत्थय, एतिस्सा कुमारिकाय विवाहदिवसे एतं उत्तरिभङ्गं कातुकामा एते मंसस्स थूलभावकरणत्थं पोसेन्ति, कतिपाहच्चयेन तं पस्सिस्ससि हेट्ठामञ्चतो निक्खामेत्वा वधित्वा खण्डाखण्डिकं छिन्दित्वा आगन्तुकभत्तं करियमान’’न्ति वत्वा पुरिमा द्वे गाथा समुट्ठापेसि –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto mahālohitagoṇo nāma ahosi, kaniṭṭhabhātā panassa cūḷalohito nāma. Ubhopi goṇā gāmake ekasmiṃ kule kammaṃ karonti. Tassa kulassa ekā vayappattā kumārikā atthi, taṃ aññakulaṃ vāresi. Atha naṃ kulaṃ ‘‘vivāhakāle uttaribhaṅgo bhavissatī’’ti sālūkaṃ nāma sūkaraṃ yāgubhattena paṭijaggi, so heṭṭhāmañce sayati. Athekadivasaṃ cūḷalohito bhātaraṃ āha – ‘‘bhātika, mayaṃ imasmiṃ kule kammaṃ karoma, amhe nissāya imaṃ kulaṃ jīvati, atha ca panime manussā amhākaṃ tiṇapalālamattaṃ denti, imaṃ sūkaraṃ yāgubhattena posenti, heṭṭhāmañce sayāpenti, kiṃ nāmesa etesaṃ karissatī’’ti. Mahālohito ‘‘tāta, mā tvaṃ etassa yāgubhattaṃ patthaya, etissā kumārikāya vivāhadivase etaṃ uttaribhaṅgaṃ kātukāmā ete maṃsassa thūlabhāvakaraṇatthaṃ posenti, katipāhaccayena taṃ passissasi heṭṭhāmañcato nikkhāmetvā vadhitvā khaṇḍākhaṇḍikaṃ chinditvā āgantukabhattaṃ kariyamāna’’nti vatvā purimā dve gāthā samuṭṭhāpesi –
१०६.
106.
‘‘मा सालूकस्स पिहयि, आतुरन्नानि भुञ्जति।
‘‘Mā sālūkassa pihayi, āturannāni bhuñjati;
अप्पोस्सुक्को भुसं खाद, एतं दीघायुलक्खणं॥
Appossukko bhusaṃ khāda, etaṃ dīghāyulakkhaṇaṃ.
१०७.
107.
‘‘इदानि सो इधागन्त्वा, अतिथी युत्तसेवको।
‘‘Idāni so idhāgantvā, atithī yuttasevako;
अथ दक्खसि सालूकं, सयन्तं मुसलुत्तर’’न्ति॥
Atha dakkhasi sālūkaṃ, sayantaṃ musaluttara’’nti.
तत्थायं सङ्खेपत्थो – तात, त्वं मा सालूकसूकरभावं पत्थयि, अयञ्हि आतुरन्नानि मरणभोजनानि भुञ्जति, यानि भुञ्जित्वा नचिरस्सेव मरणं पापुणिस्सति, त्वं पन अप्पोस्सुक्को निरालयो हुत्वा अत्तना लद्धं इमं पलालमिस्सकं भुसं खाद, एतं दीघायुभावस्स लक्खणं सञ्जानननिमित्तं। इदानि कतिपाहस्सेव सो वेवाहिकपुरिसो महतिया परिसाय युत्तो युत्तसेवको इध अतिथि हुत्वा आगतो भविस्सति, अथेतं सालूकं मुसलसदिसेन उत्तरोट्ठेन समन्नागतत्ता मुसलुत्तरं मारितं सयन्तं दक्खसीति।
Tatthāyaṃ saṅkhepattho – tāta, tvaṃ mā sālūkasūkarabhāvaṃ patthayi, ayañhi āturannāni maraṇabhojanāni bhuñjati, yāni bhuñjitvā nacirasseva maraṇaṃ pāpuṇissati, tvaṃ pana appossukko nirālayo hutvā attanā laddhaṃ imaṃ palālamissakaṃ bhusaṃ khāda, etaṃ dīghāyubhāvassa lakkhaṇaṃ sañjānananimittaṃ. Idāni katipāhasseva so vevāhikapuriso mahatiyā parisāya yutto yuttasevako idha atithi hutvā āgato bhavissati, athetaṃ sālūkaṃ musalasadisena uttaroṭṭhena samannāgatattā musaluttaraṃ māritaṃ sayantaṃ dakkhasīti.
ततो कतिपाहस्सेव वेवाहिकेसु आगतेसु सालूकं मारेत्वा उत्तरिभङ्गमकंसु। उभो गोणा तं तस्स विपत्तिं दिस्वा ‘‘अम्हाकं भुसमेव वर’’न्ति चिन्तयिंसु। सत्था अभिसम्बुद्धो हुत्वा तदत्थजोतिकं ततियं गाथमाह –
Tato katipāhasseva vevāhikesu āgatesu sālūkaṃ māretvā uttaribhaṅgamakaṃsu. Ubho goṇā taṃ tassa vipattiṃ disvā ‘‘amhākaṃ bhusameva vara’’nti cintayiṃsu. Satthā abhisambuddho hutvā tadatthajotikaṃ tatiyaṃ gāthamāha –
१०८.
108.
‘‘विकन्तं सूकरं दिस्वा, सयन्तं मुसलुत्तरं।
‘‘Vikantaṃ sūkaraṃ disvā, sayantaṃ musaluttaraṃ;
जरग्गवा विचिन्तेसुं, वरम्हाकं भुसामिवा’’ति॥
Jaraggavā vicintesuṃ, varamhākaṃ bhusāmivā’’ti.
तत्थ भुसामिवाति भुसमेव अम्हाकं वरं उत्तमन्ति अत्थो।
Tattha bhusāmivāti bhusameva amhākaṃ varaṃ uttamanti attho.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने सो भिक्खु सोतापत्तिफले पतिट्ठहि। ‘‘तदा कुमारिका एतरहि थुल्लकुमारिका अहोसि, सालूको उक्कण्ठितभिक्खु, चूळलोहितो आनन्दो, महालोहितो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne so bhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi. ‘‘Tadā kumārikā etarahi thullakumārikā ahosi, sālūko ukkaṇṭhitabhikkhu, cūḷalohito ānando, mahālohito pana ahameva ahosi’’nti.
सालूकजातकवण्णना छट्ठा।
Sālūkajātakavaṇṇanā chaṭṭhā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २८६. सालूकजातकं • 286. Sālūkajātakaṃ
