| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ (ដីកា) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
៤. សមចិត្តវគ្គវណ្ណនា
4. Samacittavaggavaṇṇanā
៣៣. ចតុត្ថស្ស បឋមេ ភវន្តិ ឯត្ថ បតិដ្ឋហន្តីតិ ភូមិ, អសប្បុរិសានំ ភូមិ អសប្បុរិសភូមិ។ សប្បុរិសភូមិយម្បិ ឯសេវ នយោ។ កតំ ន ជានាតីតិ អកតញ្ញូ, អសមត្ថសមាសោយំ គមកត្តា ‘‘អសូរិយបស្សា’’តិអាទីសុ វិយ។ តេនាហ ‘‘កតំ ន ជានាតី’’តិ។ អកតវេទីតិ ឯត្ថាបិ ឯសេវ នយោ។ បាកដំ កត្វា ន ជានាតីតិ ‘‘ឥទញ្ចិទញ្ច មយ្ហំ ឥមិនា កត’’ន្តិ សង្ឃមជ្ឈគណមជ្ឈាទីសុ បាកដំ កត្វា ន ជានាតិ, ន បកាសេតីតិ វុត្តំ ហោតិ។ ឧបញ្ញាតន្តិ ថោមនាវសេន ឧបគន្ត្វា ញាតំ។ តេនាហ ‘‘វណ្ណិត’’ន្តិអាទិ។
33. Catutthassa paṭhame bhavanti ettha patiṭṭhahantīti bhūmi, asappurisānaṃ bhūmi asappurisabhūmi. Sappurisabhūmiyampi eseva nayo. Kataṃ na jānātīti akataññū, asamatthasamāsoyaṃ gamakattā ‘‘asūriyapassā’’tiādīsu viya. Tenāha ‘‘kataṃ na jānātī’’ti. Akatavedīti etthāpi eseva nayo. Pākaṭaṃ katvā na jānātīti ‘‘idañcidañca mayhaṃ iminā kata’’nti saṅghamajjhagaṇamajjhādīsu pākaṭaṃ katvā na jānāti, na pakāsetīti vuttaṃ hoti. Upaññātanti thomanāvasena upagantvā ñātaṃ. Tenāha ‘‘vaṇṇita’’ntiādi.
៣៤. ទុតិយេ វស្សសតបរិមាណមាយុ អស្សាតិ វស្សសតាយុកោ, វស្សសតាយុកតញ្ច វស្សសតាយុកកាលេ ជាតស្សេវ ហោតិ, នាញ្ញស្សាតិ អាហ ‘‘វស្សសតាយុកកាលេ ជាតោ’’តិ។ វស្សសតំ ជីវតិ សីលេនាតិ វស្សសតជីវី។ វស្សសតន្តិ ច អច្ចន្តសំយោគេ ឧបយោគវចនំ។ តេនាហ ‘‘សកលំ វស្សសតំ ជីវន្តោ’’តិ។ មាតាបិតូនំ មាតាវ ពហូបការតរាតិ តស្សាយេវ បធានភាវេន បដិកាតព្ពត្តា ទក្ខិណំ អំសកូដំ វទន្តិ។ ហទយលោហិតំ បាយេត្វាតិ ខីរំ សន្ធាយ វទតិ។ លោហិតញ្ហិ ខីរភាវេន បរិណាមំ គច្ឆតិ។ ត្យាស្សាតិ តេ អស្ស។ សេសមេត្ថ ឧត្តានមេវ។
34. Dutiye vassasataparimāṇamāyu assāti vassasatāyuko, vassasatāyukatañca vassasatāyukakāle jātasseva hoti, nāññassāti āha ‘‘vassasatāyukakāle jāto’’ti. Vassasataṃ jīvati sīlenāti vassasatajīvī. Vassasatanti ca accantasaṃyoge upayogavacanaṃ. Tenāha ‘‘sakalaṃ vassasataṃ jīvanto’’ti. Mātāpitūnaṃ mātāva bahūpakāratarāti tassāyeva padhānabhāvena paṭikātabbattā dakkhiṇaṃ aṃsakūṭaṃ vadanti. Hadayalohitaṃ pāyetvāti khīraṃ sandhāya vadati. Lohitañhi khīrabhāvena pariṇāmaṃ gacchati. Tyāssāti te assa. Sesamettha uttānameva.
៣៥. តតិយេ តេនុបសង្កមីតិ ឯត្ថ យេនាធិប្បាយេន សោ ព្រាហ្មណោ ភគវន្តំ ឧបសង្កមិ, តំ បាកដំ កត្វា ទស្សេតុំ ‘‘សោ ហិ ព្រាហ្មណោ’’តិអាទិមាហ។ វិរជ្ឈនបញ្ហន្តិ យំ បញ្ហំ បុដ្ឋោ វិរជ្ឈិត្វា កថេសិ, អវិបរីតំ កត្វា សម្បាទេតុំ ន សក្កោតិ, តាទិសំ បញ្ហន្តិ អត្ថោ។ ឧភតោកោដិកំ បញ្ហន្តិ ឧភោហិ កោដីហិ យុត្តំ បញ្ហំ។ ‘‘កិំវាទី ភវំ គោតមោ’’តិ ហិ បុដ្ឋោ ‘‘កិរិយវាទិម្ហី’’តិ វា វទេយ្យ ‘‘អកិរិយវាទិម្ហី’’តិ វា, តស្មា ឥមស្ស បញ្ហស្ស វិស្សជ្ជនេ ‘‘កិរិយវាទិម្ហី’’តិ ឯកា កោដិ, ‘‘អកិរិយវាទិម្ហី’’តិ ទុតិយាតិ កោដិទ្វយយុត្តោ អយំ បញ្ហោ។ ឧគ្គិលិតុន្តិ ទ្វេ កោដិយោ មោចេត្វា កថេតុំ អសក្កោន្តោ ពហិ នីហរិតុំ អត្ថតោ អបនេតុំ ន សក្ខិស្សតិ។ ទ្វេ កោដិយោ មោចេន្តោ ហិ តំ ពហិ នីហរតិ នាម។ និគ្គិលិតុន្តិ បុច្ឆាយ ទោសំ ទត្វា ហារេតុំ អសក្កោន្តោ បវេសេតុំ ន សក្ខិស្សតិ។ តត្ថ ទោសំ ទត្វា ហារេន្តោ ហិ គិលិត្វា វិយ អទស្សនំ គមេន្តោ បវេសេតិ នាម។ កិំលទ្ធិកោតិ កិំទ្ទិដ្ឋិកោ។ វទន្តិ ឯតេនាតិ វាទោ, ទិដ្ឋិ។ កោ វាទោ ឯតស្សាតិ កិំវាទី។ កិមក្ខាយីតិ កិមភិធាយី, កីទិសី ធម្មកថា។ តេនាហ ‘‘កិំ នាម…បេ.… បុច្ឆតី’’តិ។ សេសមេត្ថ ឧត្តានមេវ។
35. Tatiye tenupasaṅkamīti ettha yenādhippāyena so brāhmaṇo bhagavantaṃ upasaṅkami, taṃ pākaṭaṃ katvā dassetuṃ ‘‘so hi brāhmaṇo’’tiādimāha. Virajjhanapañhanti yaṃ pañhaṃ puṭṭho virajjhitvā kathesi, aviparītaṃ katvā sampādetuṃ na sakkoti, tādisaṃ pañhanti attho. Ubhatokoṭikaṃ pañhanti ubhohi koṭīhi yuttaṃ pañhaṃ. ‘‘Kiṃvādī bhavaṃ gotamo’’ti hi puṭṭho ‘‘kiriyavādimhī’’ti vā vadeyya ‘‘akiriyavādimhī’’ti vā, tasmā imassa pañhassa vissajjane ‘‘kiriyavādimhī’’ti ekā koṭi, ‘‘akiriyavādimhī’’ti dutiyāti koṭidvayayutto ayaṃ pañho. Uggilitunti dve koṭiyo mocetvā kathetuṃ asakkonto bahi nīharituṃ atthato apanetuṃ na sakkhissati. Dve koṭiyo mocento hi taṃ bahi nīharati nāma. Niggilitunti pucchāya dosaṃ datvā hāretuṃ asakkonto pavesetuṃ na sakkhissati. Tattha dosaṃ datvā hārento hi gilitvā viya adassanaṃ gamento paveseti nāma. Kiṃladdhikoti kiṃddiṭṭhiko. Vadanti etenāti vādo, diṭṭhi. Ko vādo etassāti kiṃvādī. Kimakkhāyīti kimabhidhāyī, kīdisī dhammakathā. Tenāha ‘‘kiṃ nāma…pe… pucchatī’’ti. Sesamettha uttānameva.
៣៦. ចតុត្ថេ ទក្ខិណំ អរហន្តីតិ ទក្ខិណេយ្យា។ អាហុនំ វុច្ចតិ ទានំ, តំ អរហន្តីតិ អាហុនេយ្យា។
36. Catutthe dakkhiṇaṃ arahantīti dakkhiṇeyyā. Āhunaṃ vuccati dānaṃ, taṃ arahantīti āhuneyyā.
៣៧. បញ្ចមេ កថមយំ មិគារមាតា នាម ជាតាតិ អាហ ‘‘សា ហី’’តិអាទិ។ សព្ពជេដ្ឋកស្ស បុត្តស្សាតិ អត្តនោ បុត្តេសុ សព្ពបឋមំ ជាតស្ស បុត្តស្ស។ អយ្យកសេដ្ឋិនោវ សមាននាមកត្តាតិ មិគារសេដ្ឋិនា ឯវ សទិសនាមកត្តា។ តស្សា កិរ សព្ពជេដ្ឋស្ស បុត្តស្ស នាមគ្គហណទិវសេ អយ្យកស្ស មិគារសេដ្ឋិស្សេវ នាមំ អកំសុ។ អនិពទ្ធវាសោ ហុត្វាតិ ឯកស្មិំយេវ វិហារេ និពទ្ធវាសោ អហុត្វា។ ធុវបរិភោគានីតិ និយតបរិភោគានិ។ ននុ ភគវា កទាចិ ចារិកម្បិ បក្កមតិ, កថំ តានិ សេនាសនានិ ធុវបរិភោគេន បរិភុញ្ជីតិ អាហ ‘‘ឧតុវស្សំ ចារិកំ ចរិត្វាបី’’តិអាទិ។ តត្ថ ឧតុវស្សន្តិ ហេមន្តគិម្ហេ សន្ធាយ វទតិ។ មគ្គំ ឋបេត្វាតិ ថេរស្ស អាគមនមគ្គំ ឋបេត្វា។ ឧណ្ហវលាហកាតិ ឧណ្ហឧតុនោ បច្ចយភូតមេឃមាលាសមុដ្ឋាបកា ទេវបុត្តា។ តេសំ កិរ តថាចិត្តុប្បាទសមកាលមេវ យថិច្ឆិតំ ឋានំ ឧណ្ហំ ផរមានា, វលាហកមាលា នាតិពហលា ឥតោ ចិតោ នភំ ឆាទេន្តី វិធាវតិ។ ឯស នយោ សីតវលាហកវស្សវលាហកាសុ។ អព្ភវលាហកា បន ទេវតា សីតុណ្ហវស្សេហិ វិនា កេវលំ អព្ភបដលស្សេវ សមុដ្ឋាបកា វេទិតព្ពា។ កេវលំ វា វាតស្សេវ, តេនេវ ទេវតា វាតវលាហកា។
37. Pañcame kathamayaṃ migāramātā nāma jātāti āha ‘‘sā hī’’tiādi. Sabbajeṭṭhakassa puttassāti attano puttesu sabbapaṭhamaṃ jātassa puttassa. Ayyakaseṭṭhinova samānanāmakattāti migāraseṭṭhinā eva sadisanāmakattā. Tassā kira sabbajeṭṭhassa puttassa nāmaggahaṇadivase ayyakassa migāraseṭṭhisseva nāmaṃ akaṃsu. Anibaddhavāso hutvāti ekasmiṃyeva vihāre nibaddhavāso ahutvā. Dhuvaparibhogānīti niyataparibhogāni. Nanu bhagavā kadāci cārikampi pakkamati, kathaṃ tāni senāsanāni dhuvaparibhogena paribhuñjīti āha ‘‘utuvassaṃ cārikaṃ caritvāpī’’tiādi. Tattha utuvassanti hemantagimhe sandhāya vadati. Maggaṃ ṭhapetvāti therassa āgamanamaggaṃ ṭhapetvā. Uṇhavalāhakāti uṇhautuno paccayabhūtameghamālāsamuṭṭhāpakā devaputtā. Tesaṃ kira tathācittuppādasamakālameva yathicchitaṃ ṭhānaṃ uṇhaṃ pharamānā, valāhakamālā nātibahalā ito cito nabhaṃ chādentī vidhāvati. Esa nayo sītavalāhakavassavalāhakāsu. Abbhavalāhakā pana devatā sītuṇhavassehi vinā kevalaṃ abbhapaṭalasseva samuṭṭhāpakā veditabbā. Kevalaṃ vā vātasseva, teneva devatā vātavalāhakā.
ឯត្ថ ច យំ វស្សានេ ច សិសិរេ ច អព្ភំ ឧប្បជ្ជតិ, តំ ឧតុសមុដ្ឋានំ បាកតិកមេវ។ យំ បន អព្ភម្ហិយេវ អតិអព្ភំ សត្តាហម្បិ ចន្ទសូរិយេ ឆាទេត្វា ឯកន្ធការំ ករោតិ, យញ្ច ចិត្តវេសាខមាសេសុ អព្ភំ, តំ ទេវតានុភាវេន ឧប្បន្នំ អព្ភន្តិ វេទិតព្ពំ។ យោ ច តស្មិំ តស្មិំ ឧតុម្ហិ ឧត្តរទក្ខិណាទិបកតិវាតោ ហោតិ, អយំ ឧតុសមុដ្ឋានោ។ វាតេបិ វនរុក្ខក្ខន្ធាទិប្បទាលនោ អតិវាតោ នាម អត្ថិ។ អយញ្ចេវ, យោ ច អញ្ញោបិ អកាលវាតោ, អយញ្ច ទេវតានុភាវេន និព្ពត្តោ។ យំ គិម្ហានេ ឧណ្ហំ, តំ ឧតុសមុដ្ឋានិកំ បាកតិមេវ។ យំ បន ឧណ្ហេបិ អតិឧណ្ហំ សីតកាលេ ច ឧប្បន្នំ ឧណ្ហំ, តំ ទេវតានុភាវេន និព្ពត្តំ។ យំ វស្សានេ ច ហេមន្តេ ច សីតំ ហោតិ, តំ ឧតុសមុដ្ឋានមេវ។ យំ បន សីតេបិ អតិសីតំ, គិម្ហេ ច ឧប្បន្នំ សីតំ, តំ ទេវតានុភាវេន និព្ពត្តំ។ យំ វស្សិកេ ចត្តារោ មាសេ វស្សំ, តំ ឧតុសមុដ្ឋានមេវ, យំ បន វស្សេយេវ អតិវស្សំ, យញ្ច ចិត្តវេសាខមាសេសុ វស្សំ, តំ ទេវតានុភាវេន និព្ពត្តំ។
Ettha ca yaṃ vassāne ca sisire ca abbhaṃ uppajjati, taṃ utusamuṭṭhānaṃ pākatikameva. Yaṃ pana abbhamhiyeva atiabbhaṃ sattāhampi candasūriye chādetvā ekandhakāraṃ karoti, yañca cittavesākhamāsesu abbhaṃ, taṃ devatānubhāvena uppannaṃ abbhanti veditabbaṃ. Yo ca tasmiṃ tasmiṃ utumhi uttaradakkhiṇādipakativāto hoti, ayaṃ utusamuṭṭhāno. Vātepi vanarukkhakkhandhādippadālano ativāto nāma atthi. Ayañceva, yo ca aññopi akālavāto, ayañca devatānubhāvena nibbatto. Yaṃ gimhāne uṇhaṃ, taṃ utusamuṭṭhānikaṃ pākatimeva. Yaṃ pana uṇhepi atiuṇhaṃ sītakāle ca uppannaṃ uṇhaṃ, taṃ devatānubhāvena nibbattaṃ. Yaṃ vassāne ca hemante ca sītaṃ hoti, taṃ utusamuṭṭhānameva. Yaṃ pana sītepi atisītaṃ, gimhe ca uppannaṃ sītaṃ, taṃ devatānubhāvena nibbattaṃ. Yaṃ vassike cattāro māse vassaṃ, taṃ utusamuṭṭhānameva, yaṃ pana vasseyeva ativassaṃ, yañca cittavesākhamāsesu vassaṃ, taṃ devatānubhāvena nibbattaṃ.
តត្រិទំ វត្ថុ – ឯកោ កិរ វស្សវលាហកទេវបុត្តោ តគរកូដវាសិខីណាសវត្ថេរស្ស សន្តិកំ គន្ត្វា វន្ទិត្វា អដ្ឋាសិ។ ថេរោ – ‘‘កោសិ ត្វ’’ន្តិ បុច្ឆិ។ អហំ, ភន្តេ, វស្សវលាហកោ ទេវបុត្តោតិ ។ តុម្ហាកំ កិរ ចិត្តេន ទេវោ វស្សតីតិ? អាម, ភន្តេតិ។ បស្សិតុកាមា មយន្តិ។ តេមិស្សថ, ភន្តេតិ។ មេឃសីសំ វា គជ្ជិតំ វា ន បញ្ញាយតិ, កថំ តេមិស្សាមាតិ? ភន្តេ, អម្ហាកំ ចិត្តេន ទេវោ វស្សតិ, តុម្ហេ បណ្ណសាលំ បវិសថាតិ។ សាធុ ទេវបុត្តាតិ បាទេ ធោវិត្វា បណ្ណសាលំ បាវិសិ។ ទេវបុត្តោ តស្មិំ បវិសន្តេយេវ ឯកំ គីតំ គាយិត្វា ហត្ថំ ឧក្ខិបិ, សមន្តា តិយោជនដ្ឋានំ ឯកមេឃំ អហោសិ។ ថេរោ អឌ្ឍតិន្តោ បណ្ណសាលំ បវិដ្ឋោតិ។
Tatridaṃ vatthu – eko kira vassavalāhakadevaputto tagarakūṭavāsikhīṇāsavattherassa santikaṃ gantvā vanditvā aṭṭhāsi. Thero – ‘‘kosi tva’’nti pucchi. Ahaṃ, bhante, vassavalāhako devaputtoti . Tumhākaṃ kira cittena devo vassatīti? Āma, bhanteti. Passitukāmā mayanti. Temissatha, bhanteti. Meghasīsaṃ vā gajjitaṃ vā na paññāyati, kathaṃ temissāmāti? Bhante, amhākaṃ cittena devo vassati, tumhe paṇṇasālaṃ pavisathāti. Sādhu devaputtāti pāde dhovitvā paṇṇasālaṃ pāvisi. Devaputto tasmiṃ pavisanteyeva ekaṃ gītaṃ gāyitvā hatthaṃ ukkhipi, samantā tiyojanaṭṭhānaṃ ekameghaṃ ahosi. Thero aḍḍhatinto paṇṇasālaṃ paviṭṭhoti.
កាមំ ហេដ្ឋា វុត្តាបិ ទេវតា ចាតុមហារាជិកាវ, តា បន តេន តេន វិសេសេន វត្វា ឥទានិ តទញ្ញេ បឋមភូមិកេ កាមាវចរទេវេ សាមញ្ញតោ គណ្ហន្តោ ‘‘ចាតុមហារាជិកា’’តិ អាហ។ ធតរដ្ឋវិរូឡ្ហកវិរូបក្ខកុវេរសង្ខាតា ចត្តារោ មហារាជានោ ឯតេសន្តិ ចាតុមហារាជិកា, តេ សិនេរុស្ស បព្ពតស្ស វេមជ្ឈេ ហោន្តិ។ តេសុ បព្ពតដ្ឋកាបិ អត្ថិ អាកាសដ្ឋកាបិ។ តេសំ បរម្បរា ចក្កវាឡបព្ពតំ បត្តា។ ខិឌ្ឌាបទោសិកា មនោបទោសិកា ចន្ទិមា ទេវបុត្តោ សូរិយោ ទេវបុត្តោតិ ឯតេ សព្ពេបិ ចាតុមហារាជិកទេវលោកដ្ឋា ឯវ។
Kāmaṃ heṭṭhā vuttāpi devatā cātumahārājikāva, tā pana tena tena visesena vatvā idāni tadaññe paṭhamabhūmike kāmāvacaradeve sāmaññato gaṇhanto ‘‘cātumahārājikā’’ti āha. Dhataraṭṭhavirūḷhakavirūpakkhakuverasaṅkhātā cattāro mahārājāno etesanti cātumahārājikā, te sinerussa pabbatassa vemajjhe honti. Tesu pabbataṭṭhakāpi atthi ākāsaṭṭhakāpi. Tesaṃ paramparā cakkavāḷapabbataṃ pattā. Khiḍḍāpadosikā manopadosikā candimā devaputto sūriyo devaputtoti ete sabbepi cātumahārājikadevalokaṭṭhā eva.
តាវតិំសាតិ តាវតិំសានំ ទេវានំ នាមំ, តេបិ អត្ថិ បព្ពតដ្ឋកា, អត្ថិ អាកាសដ្ឋកា, តេសំ បរម្បរា ចក្កវាឡបព្ពតំ បត្តា។ តថា យាមាទីនំ។ ឯកទេវលោកេបិ ហិ ទេវានំ បរម្បរា ចក្កវាឡបព្ពតំ អប្បត្តា នាម នត្ថិ។ តត្ថ មឃេន មាណវេន សទ្ធិំ មចលគាមេ កាលំ កត្វា តេត្តិំស សហបុញ្ញការិនោ ឯត្ថ និព្ពត្តាតិ តំ សហចារិតំ ឋានំ តេត្តិំសំ, តទេវ តាវតិំសំ, តំ និវាសោ ឯតេសន្តិ តាវតិំសាតិ វទន្តិ។ យស្មា បន សេសចក្កវាឡេសុបិ ឆកាមាវចរទេវលោកា អត្ថិ។ វុត្តម្បិ ចេតំ ‘‘សហស្សំ ចាតុមហារាជិកានំ សហស្សំ តាវតិំសាន’’ន្តិ (អ. និ. ៣.៨១)។ តស្មា នាមបណ្ណត្តិយេវេសា តស្ស ទេវលោកស្សាតិ វេទិតព្ពា។ ទុក្ខតោ យាតា អបយាតាតិ យាមា។ អត្តនោ សិរិសម្បត្តិយា តុសំ ឥតា គតាតិ តុសិតា។ និម្មានេ រតិ ឯតេសន្តិ និម្មានរតិនោ។ វសវត្តី ទេវតាតិ បរនិម្មិតវសវត្តិនោ ទេវា។ បរនិម្មិតេសុ ភោគេសុ វសំ វត្តេន្តីតិ បរនិម្មិតវសវត្តិនោ។
Tāvatiṃsāti tāvatiṃsānaṃ devānaṃ nāmaṃ, tepi atthi pabbataṭṭhakā, atthi ākāsaṭṭhakā, tesaṃ paramparā cakkavāḷapabbataṃ pattā. Tathā yāmādīnaṃ. Ekadevalokepi hi devānaṃ paramparā cakkavāḷapabbataṃ appattā nāma natthi. Tattha maghena māṇavena saddhiṃ macalagāme kālaṃ katvā tettiṃsa sahapuññakārino ettha nibbattāti taṃ sahacāritaṃ ṭhānaṃ tettiṃsaṃ, tadeva tāvatiṃsaṃ, taṃ nivāso etesanti tāvatiṃsāti vadanti. Yasmā pana sesacakkavāḷesupi chakāmāvacaradevalokā atthi. Vuttampi cetaṃ ‘‘sahassaṃ cātumahārājikānaṃ sahassaṃ tāvatiṃsāna’’nti (a. ni. 3.81). Tasmā nāmapaṇṇattiyevesā tassa devalokassāti veditabbā. Dukkhato yātā apayātāti yāmā. Attano sirisampattiyā tusaṃ itā gatāti tusitā. Nimmāne rati etesanti nimmānaratino. Vasavattī devatāti paranimmitavasavattino devā. Paranimmitesu bhogesu vasaṃ vattentīti paranimmitavasavattino.
ព្រូហិតោ បរិវុទ្ធោ តេហិ តេហិ ឈានាទីហិ វិសិដ្ឋេហិ គុណេហីតិ ព្រហ្មា។ វណ្ណវន្តតាយ ចេវ ទីឃាយុកតាយ ច ព្រហ្មបារិសជ្ជាទីហិ មហន្តោ ព្រហ្មាតិ មហាព្រហ្មា។ តស្ស បរិសាយំ ភវា បរិចារិកាតិ ព្រហ្មបារិសជ្ជា។ តស្សេវ បុរោហិតដ្ឋានេ ឋិតាតិ ព្រហ្មបុរោហិតា។ អាភស្សរេហិ បរិត្តា អាភា ឯតេសន្តិ បរិត្តាភា។ អប្បមាណា អាភា ឯតេសន្តិ អប្បមាណាភា។ ទីបិកាយ អច្ចិ វិយ ឯតេសំ សរីរតោ អាភា ឆិជ្ជិត្វា ឆិជ្ជិត្វា បតន្តី វិយ សរតិ វិស្សរតីតិ អាភស្សរា, យថាវុត្តប្បភាយ អាភាសនសីលា វា អាភស្សរា។ សុភាតិ សោភនា បភា។ សុភាតិ ហិ ឯកគ្ឃនា និច្ចលា សរីរាភា វុច្ចតិ , សា បរិត្តា សុភា ឯតេសន្តិ បរិត្តសុភា។ អប្បមាណា សុភា ឯតេសន្តិ អប្បមាណសុភា។ សុភេន ឱកិណ្ណា វិកិណ្ណា, សុភេន សរីរប្បភាវណ្ណេន ឯកគ្ឃនា សុវណ្ណមញ្ជូសាយ ឋបិតសម្បជ្ជលិតកញ្ចនបិណ្ឌសស្សិរិកាតិ សុភកិណ្ណា។ តត្ថ សោភនាយ បភាយ កិណ្ណា សុភាកិណ្ណាតិ វត្តព្ពេ ភា-សទ្ទស្ស រស្សត្តំ អន្តិម ណ-ការស្ស ហ-ការញ្ច កត្វា ‘‘សុភកិណ្ហា’’តិ វុត្តំ។ វិបុលផលា វេហប្ផលា។ វិបុលផលាតិ ច វិបុលសន្តសុខវណ្ណាទិផលា។ អប្បកេន កាលេន អត្តនោ ឋានំ ន វិជហន្តីតិ អវិហា។ កេនចិ ន តបនីយាតិ អតប្បា។ អកិច្ឆេន សុខេន បស្សិតព្ពា មនុញ្ញរូបតាយាតិ សុទស្សា។ សុបរិសុទ្ធទស្សនតាយ សម្មា បស្សន្តិ សីលេនាតិ សុទស្សី។ ឧក្កដ្ឋសម្បត្តីហិ យោគតោ នត្ថិ ឯតេសំ កនិដ្ឋា សម្បត្តីតិ អកនិដ្ឋា។
Brūhito parivuddho tehi tehi jhānādīhi visiṭṭhehi guṇehīti brahmā. Vaṇṇavantatāya ceva dīghāyukatāya ca brahmapārisajjādīhi mahanto brahmāti mahābrahmā. Tassa parisāyaṃ bhavā paricārikāti brahmapārisajjā. Tasseva purohitaṭṭhāne ṭhitāti brahmapurohitā. Ābhassarehi parittā ābhā etesanti parittābhā. Appamāṇā ābhā etesanti appamāṇābhā. Dīpikāya acci viya etesaṃ sarīrato ābhā chijjitvā chijjitvā patantī viya sarati vissaratīti ābhassarā, yathāvuttappabhāya ābhāsanasīlā vā ābhassarā. Subhāti sobhanā pabhā. Subhāti hi ekagghanā niccalā sarīrābhā vuccati , sā parittā subhā etesanti parittasubhā. Appamāṇā subhā etesanti appamāṇasubhā. Subhena okiṇṇā vikiṇṇā, subhena sarīrappabhāvaṇṇena ekagghanā suvaṇṇamañjūsāya ṭhapitasampajjalitakañcanapiṇḍasassirikāti subhakiṇṇā. Tattha sobhanāya pabhāya kiṇṇā subhākiṇṇāti vattabbe bhā-saddassa rassattaṃ antima ṇa-kārassa ha-kārañca katvā ‘‘subhakiṇhā’’ti vuttaṃ. Vipulaphalā vehapphalā. Vipulaphalāti ca vipulasantasukhavaṇṇādiphalā. Appakena kālena attano ṭhānaṃ na vijahantīti avihā. Kenaci na tapanīyāti atappā. Akicchena sukhena passitabbā manuññarūpatāyāti sudassā. Suparisuddhadassanatāya sammā passanti sīlenāti sudassī. Ukkaṭṭhasampattīhi yogato natthi etesaṃ kaniṭṭhā sampattīti akaniṭṭhā.
កាយសក្ខីហីតិ នាមកាយេន ទេសនាយ សម្បដិច្ឆនវសេន សក្ខិភូតេហិ។ ហលាហលន្តិ កោលាហលំ។ មហគ្គតចិត្តេនាតិ ចតុត្ថជ្ឈានបាទកេន អភិញ្ញាចិត្តេន។
Kāyasakkhīhīti nāmakāyena desanāya sampaṭicchanavasena sakkhibhūtehi. Halāhalanti kolāhalaṃ. Mahaggatacittenāti catutthajjhānapādakena abhiññācittena.
ននុ ច ‘‘អជ្ឈត្តន្តិ កាមភវោ, ពហិទ្ធាតិ រូបារូបភវោ’’តិ ច អយុត្តមេតំ? យស្មិញ្ហិ ភវេ សត្តា ពហុតរំ កាលំ វសន្តិ, សោ នេសំ អជ្ឈត្តំ។ យស្មិញ្ច អប្បតរំ កាលំ វសន្តិ, សោ នេសំ ពហិទ្ធាតិ វត្តុំ យុត្តំ។ រូបារូបភវេ ច សត្តា ចិរតរំ វសន្តិ, អប្បតរំ កាមភវេ, តស្មា ‘‘អជ្ឈត្តន្តិ កាមភវោ, ពហិទ្ធាតិ រូបារូបភវោ’’តិ កស្មា វុត្តន្តិ អាហ ‘‘កិញ្ចាបី’’តិអាទិ។ ចតុត្ថមេវ កោដ្ឋាសន្តិ វិវដ្ដដ្ឋាយិសង្ខាតំ ចតុត្ថំ អសង្ខ្យេយ្យកប្បំ។ ឥតរេសូតិ សំវដ្ដសំវដ្ដដ្ឋាយិវិវដ្ដសង្ខាតេសុ តីសុ អសង្ខ្យេយ្យកប្បេសុ។ អាលយោតិ សង្គោ។ បត្ថនាតិ ‘‘កថំ នាម តត្រូបបន្នា ភវិស្សាមា’’តិ អភិបត្ថនា។ អភិលាសោតិ តត្រូបបជ្ជិតុកាមតា។ តស្មាតិអាទិនា យថាវុត្តមត្ថំ និគមេតិ។
Nanu ca ‘‘ajjhattanti kāmabhavo, bahiddhāti rūpārūpabhavo’’ti ca ayuttametaṃ? Yasmiñhi bhave sattā bahutaraṃ kālaṃ vasanti, so nesaṃ ajjhattaṃ. Yasmiñca appataraṃ kālaṃ vasanti, so nesaṃ bahiddhāti vattuṃ yuttaṃ. Rūpārūpabhave ca sattā cirataraṃ vasanti, appataraṃ kāmabhave, tasmā ‘‘ajjhattanti kāmabhavo, bahiddhāti rūpārūpabhavo’’ti kasmā vuttanti āha ‘‘kiñcāpī’’tiādi. Catutthameva koṭṭhāsanti vivaṭṭaṭṭhāyisaṅkhātaṃ catutthaṃ asaṅkhyeyyakappaṃ. Itaresūti saṃvaṭṭasaṃvaṭṭaṭṭhāyivivaṭṭasaṅkhātesu tīsu asaṅkhyeyyakappesu. Ālayoti saṅgo. Patthanāti ‘‘kathaṃ nāma tatrūpapannā bhavissāmā’’ti abhipatthanā. Abhilāsoti tatrūpapajjitukāmatā. Tasmātiādinā yathāvuttamatthaṃ nigameti.
ឯត្ថាយំ អធិប្បាយោ – កស្សចិបិ កិលេសស្ស អវិក្ខម្ភិតត្តា កេនចិបិ បការេន វិក្ខម្ភនមត្តេនបិ អវិមុត្តោ កាមភវោ អជ្ឈត្តគ្គហណស្ស អត្តានំ អធិកិច្ច ឧទ្ទិស្ស បវត្តគ្គាហស្ស វិសេសបច្ចយោតិ អជ្ឈត្តំ នាម។ តត្ថ ពន្ធនំ អជ្ឈត្តសំយោជនំ, តេន សំយុត្តោ អជ្ឈត្តសំយោជនោ។ តព្ពិបរិយាយតោ ពហិទ្ធាសំយោជនោតិ។
Etthāyaṃ adhippāyo – kassacipi kilesassa avikkhambhitattā kenacipi pakārena vikkhambhanamattenapi avimutto kāmabhavo ajjhattaggahaṇassa attānaṃ adhikicca uddissa pavattaggāhassa visesapaccayoti ajjhattaṃ nāma. Tattha bandhanaṃ ajjhattasaṃyojanaṃ, tena saṃyutto ajjhattasaṃyojano. Tabbipariyāyato bahiddhāsaṃyojanoti.
ឆន្ទរាគវសេនេវ អជ្ឈត្តសំយោជនំ ពហិទ្ធាសំយោជនញ្ច បុគ្គលំ ទស្សេត្វា ឥទានិ ឱរម្ភាគិយឧទ្ធម្ភាគិយសំយោជនវសេនបិ ទស្សេតុំ ‘‘ឱរម្ភាគិយានិ វា’’តិអាទិមាហ។ ឱរំ វុច្ចតិ កាមធាតុ, បដិសន្ធិយា បច្ចយភាវេន តំ ឱរំ ភជន្តីតិ ឱរម្ភាគិយានិ។ តត្ថ ច កម្មុនា វិបាកំ សត្តេន ច ទុក្ខំ សំយោជេន្តីតិ សំយោជនានិ, សក្កាយទិដ្ឋិវិចិកិច្ឆាសីលព្ពតបរាមាសកាមរាគបដិឃា។ ឧទ្ធំ វុច្ចតិ រូបារូបធាតុ, វុត្តនយេនេតំ ឧទ្ធំ ភជន្តីតិ ឧទ្ធម្ភាគិយានិ, សំយោជនានិ។ រូបរាគារូបរាគមានុទ្ធច្ចាវិជ្ជា។ អថ វា ឱរម្ភាគោ វុច្ចតិ កាមធាតុ រូបារូបភវតោ ហេដ្ឋាភូតត្តា, តត្រូបបត្តិយា បច្ចយភាវតោ ឱរម្ភាគស្ស ហិតានីតិ ឱរម្ភាគិយានិ យថា ‘‘វច្ឆាយោគោ ទុហកោ’’តិ។ ឧទ្ធម្ភាគោ នាម មហគ្គតភាវោ, តស្ស ហិតានិ ឧទ្ធម្ភាគិយានិ។ បាទេសុ ពទ្ធបាសាណោ វិយ បញ្ចោរម្ភាគិយសំយោជនានិ ហេដ្ឋា អាកឌ្ឍមានាការានិ ហោន្តិ។ ហត្ថេហិ គហិតរុក្ខសាខា វិយ បញ្ចុទ្ធម្ភាគិយសំយោជនានិ ឧបរិ អាកឌ្ឍមានាការានិ។ យេសញ្ហិ សក្កាយទិដ្ឋិអាទីនិ អប្បហីនានិ, តេ ភវគ្គេបិ និព្ពត្តេ ឯតានិ អាកឌ្ឍិត្វា កាមភវេយេវ បាតេន្តិ, តស្មា ឯតានិ បញ្ច គច្ឆន្តំ វារេន្តិ, គតំ បុន អានេន្តិ។ រូបរាគាទីនិ បញ្ច គច្ឆន្តំ ន វារេន្តិ, អាគន្តុំ បន ន ទេន្តិ។
Chandarāgavaseneva ajjhattasaṃyojanaṃ bahiddhāsaṃyojanañca puggalaṃ dassetvā idāni orambhāgiyauddhambhāgiyasaṃyojanavasenapi dassetuṃ ‘‘orambhāgiyāni vā’’tiādimāha. Oraṃ vuccati kāmadhātu, paṭisandhiyā paccayabhāvena taṃ oraṃ bhajantīti orambhāgiyāni. Tattha ca kammunā vipākaṃ sattena ca dukkhaṃ saṃyojentīti saṃyojanāni, sakkāyadiṭṭhivicikicchāsīlabbataparāmāsakāmarāgapaṭighā. Uddhaṃ vuccati rūpārūpadhātu, vuttanayenetaṃ uddhaṃ bhajantīti uddhambhāgiyāni, saṃyojanāni. Rūparāgārūparāgamānuddhaccāvijjā. Atha vā orambhāgo vuccati kāmadhātu rūpārūpabhavato heṭṭhābhūtattā, tatrūpapattiyā paccayabhāvato orambhāgassa hitānīti orambhāgiyāni yathā ‘‘vacchāyogo duhako’’ti. Uddhambhāgo nāma mahaggatabhāvo, tassa hitāni uddhambhāgiyāni. Pādesu baddhapāsāṇo viya pañcorambhāgiyasaṃyojanāni heṭṭhā ākaḍḍhamānākārāni honti. Hatthehi gahitarukkhasākhā viya pañcuddhambhāgiyasaṃyojanāni upari ākaḍḍhamānākārāni. Yesañhi sakkāyadiṭṭhiādīni appahīnāni, te bhavaggepi nibbatte etāni ākaḍḍhitvā kāmabhaveyeva pātenti, tasmā etāni pañca gacchantaṃ vārenti, gataṃ puna ānenti. Rūparāgādīni pañca gacchantaṃ na vārenti, āgantuṃ pana na denti.
អសមុច្ឆិន្នេសុ ឱរម្ភាគិយសំយោជនេសុ លទ្ធបច្ចយេសុ ឧទ្ធម្ភាគិយានិ សំយោជនានិ អគណនូបគានិ ហោន្តីតិ លព្ភមានានម្បិ បុថុជ្ជនានំ វសេន អវិភជិត្វា អរិយានំ យោគវសេន វិភជិតុកាមោ ‘‘ឧភយម្បិ ចេត’’ន្តិអាទិមាហ។ តត្ថ វដ្ដនិស្សិតមហាជនស្សាតិ បុថុជ្ជនេ សន្ធាយ វទតិ។ ទ្វេធា បរិច្ឆិន្នោតិ កាមសុគតិរូបារូបភវវសេន ទ្វីហិ បការេហិ បរិច្ឆិន្នោ។
Asamucchinnesu orambhāgiyasaṃyojanesu laddhapaccayesu uddhambhāgiyāni saṃyojanāni agaṇanūpagāni hontīti labbhamānānampi puthujjanānaṃ vasena avibhajitvā ariyānaṃ yogavasena vibhajitukāmo ‘‘ubhayampi ceta’’ntiādimāha. Tattha vaṭṭanissitamahājanassāti puthujjane sandhāya vadati. Dvedhā paricchinnoti kāmasugatirūpārūpabhavavasena dvīhi pakārehi paricchinno.
វច្ឆកសាលោបមំ ឧត្តានត្ថមេវ។ ឱបម្មសំសន្ទនេ បន កស្សចិ កិលេសស្ស អវិក្ខម្ភិតត្តា, កថញ្ចិបិ អវិមុត្តោ កាមភវោ អជ្ឈត្តគ្គហណស្ស វិសេសបច្ចយត្តា, ឥមេសំ សត្តានំ អព្ភន្តរដ្ឋេន អន្តោ នាម។ រូបារូបភវោ តព្ពិបរិយាយតោ ពហិ នាម។ តថា ហិ យស្ស ឱរម្ភាគិយានិ សំយោជនានិ អប្បហីនានិ, សោ អជ្ឈត្តសំយោជនោ វុត្តោ។ យស្ស តានិ បហីនានិ, សោ ពហិទ្ធាសំយោជនោ។ តស្មា អន្តោ អសមុច្ឆិន្នពន្ធនតាយ ពហិ ច បវត្តមានភវង្គសន្តានតាយ អន្តោពទ្ធោ ពហិសយិតោ នាម។ និរន្តរប្បវត្តភវង្គសន្តានវសេន ហិ សយិតវោហារោ។ កាមំ នេសំ ពហិពន្ធនម្បិ អសមុច្ឆិន្នំ, អន្តោពន្ធនស្ស បន មូលតាយ ឯវំ វុត្តំ។ តេនាហ ‘‘សំយោជនំ បន តេសំ កាមាវចរូបនិពទ្ធមេវា’’តិ។ ឥមិនា នយេន សេសត្តយេបិ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។
Vacchakasālopamaṃ uttānatthameva. Opammasaṃsandane pana kassaci kilesassa avikkhambhitattā, kathañcipi avimutto kāmabhavo ajjhattaggahaṇassa visesapaccayattā, imesaṃ sattānaṃ abbhantaraṭṭhena anto nāma. Rūpārūpabhavo tabbipariyāyato bahi nāma. Tathā hi yassa orambhāgiyāni saṃyojanāni appahīnāni, so ajjhattasaṃyojano vutto. Yassa tāni pahīnāni, so bahiddhāsaṃyojano. Tasmā anto asamucchinnabandhanatāya bahi ca pavattamānabhavaṅgasantānatāya antobaddho bahisayito nāma. Nirantarappavattabhavaṅgasantānavasena hi sayitavohāro. Kāmaṃ nesaṃ bahibandhanampi asamucchinnaṃ, antobandhanassa pana mūlatāya evaṃ vuttaṃ. Tenāha ‘‘saṃyojanaṃ pana tesaṃ kāmāvacarūpanibaddhamevā’’ti. Iminā nayena sesattayepi attho veditabbo.
ឯត្តាវតា ច កិរាតិ កិរ-សទ្ទោ អរុចិសំសូចនត្ថោ។ តេនេត្ថ អាចរិយវាទស្ស អត្តនោ អរុច្ចនភាវំ ទីបេតិ។ ‘‘សីលវា’’តិ អនាមដ្ឋវិសេសសាមញ្ញតោ សីលសង្ខេបេន គហិតំ, តញ្ច ចតុព្ពិធន្តិ អាចរិយត្ថេរោ ‘‘ចតុបារិសុទ្ធិសីលំ ឧទ្ទិសិត្វា’’តិ អាហ។ តត្ថាតិ ចតុបារិសុទ្ធិសីលេសុ។ ជេដ្ឋកសីលន្តិ បធានសីលំ។ ឧភយត្ថាតិ ឧទ្ទេសនិទ្ទេសេសុ, និទ្ទេសេ វិយ ឧទ្ទេសេបិ បាតិមោក្ខសំវរោវ ថេរេន វុត្តោ ‘‘សីលវា’’តិ វុត្តត្តាតិ អធិប្បាយោ។ សីលគ្គហណញ្ហិ បាឡិយំ បាតិមោក្ខសំវរវសេនេវ អាគតំ។ តេនាហ ‘‘បាតិមោក្ខសំវរោយេវា’’តិអាទិ។ តត្ថ អវធារណេន ឥតរេសំ តិណ្ណំ ឯកទេសេន បាតិមោក្ខន្តោគធភាវំ ទីបេតិ។ តថា ហិ អនោលោកិយោលោកនេ អាជីវហេតុ ច សិក្ខាបទវីតិក្កមេ គិលានបច្ចយស្ស អបច្ចវេក្ខិតបរិភោគេ ច អាបត្តិ វិហិតាតិ។ តីណីតិ ឥន្ទ្រិយសំវរសីលាទីនិ។ សីលន្តិ វុត្តដ្ឋានំ នាម អត្ថីតិ សីលបរិយាយេន តេសំ កត្ថចិ សុត្តេ គហិតដ្ឋានំ នាម កិំ អត្ថិ យថា ‘‘បាតិមោក្ខសំវរោ’’តិ? អាចរិយស្ស សម្មុខតាយ អប្បដិក្ខិបន្តោ ឧបចារេន បុច្ឆន្តោ វិយ វទតិ។ តេនាហ ‘‘អននុជានន្តោ’’តិ។ ឆទ្វាររក្ខាមត្តកមេវាតិ តស្ស សល្លហុកភាវមាហ ចិត្តាធិដ្ឋានភាវមត្តេន បដិបាកតិកភាវាបត្តិតោ។ ឥតរទ្វយេបិ ឯសេវ នយោ។ បច្ចយុប្បត្តិមត្តកន្តិ ផលេន ហេតុំ ទស្សេតិ។ ឧប្បាទនហេតុកា ហិ បច្ចយានំ ឧប្បត្តិ។ ឥទមត្ថន្តិ ឥទំ បយោជនំ ឥមស្ស បច្ចយស្ស បរិភុញ្ជនេតិ អធិប្បាយោ។ និប្បរិយាយេនាតិ ឥមិនា ឥន្ទ្រិយសំវរាទីនិ តីណិ បធានស្ស សីលស្ស បរិបាលនវសេន បវត្តិយា បរិយាយសីលានិ នាមាតិ ទស្សេតិ។ ឥទានិ បាតិមោក្ខសំវរស្សេវ បធានភាវំ ព្យតិរេកតោ អន្វយតោ ច ឧបមាយ វិភាវេតុំ ‘‘យស្សា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ សោ បាតិមោក្ខសំវរោ។ សេសានិ ឥន្ទ្រិយសំវរាទីនិ។
Ettāvatā ca kirāti kira-saddo arucisaṃsūcanattho. Tenettha ācariyavādassa attano aruccanabhāvaṃ dīpeti. ‘‘Sīlavā’’ti anāmaṭṭhavisesasāmaññato sīlasaṅkhepena gahitaṃ, tañca catubbidhanti ācariyatthero ‘‘catupārisuddhisīlaṃ uddisitvā’’ti āha. Tatthāti catupārisuddhisīlesu. Jeṭṭhakasīlanti padhānasīlaṃ. Ubhayatthāti uddesaniddesesu, niddese viya uddesepi pātimokkhasaṃvarova therena vutto ‘‘sīlavā’’ti vuttattāti adhippāyo. Sīlaggahaṇañhi pāḷiyaṃ pātimokkhasaṃvaravaseneva āgataṃ. Tenāha ‘‘pātimokkhasaṃvaroyevā’’tiādi. Tattha avadhāraṇena itaresaṃ tiṇṇaṃ ekadesena pātimokkhantogadhabhāvaṃ dīpeti. Tathā hi anolokiyolokane ājīvahetu ca sikkhāpadavītikkame gilānapaccayassa apaccavekkhitaparibhoge ca āpatti vihitāti. Tīṇīti indriyasaṃvarasīlādīni. Sīlanti vuttaṭṭhānaṃ nāma atthīti sīlapariyāyena tesaṃ katthaci sutte gahitaṭṭhānaṃ nāma kiṃ atthi yathā ‘‘pātimokkhasaṃvaro’’ti? Ācariyassa sammukhatāya appaṭikkhipanto upacārena pucchanto viya vadati. Tenāha ‘‘ananujānanto’’ti. Chadvārarakkhāmattakamevāti tassa sallahukabhāvamāha cittādhiṭṭhānabhāvamattena paṭipākatikabhāvāpattito. Itaradvayepi eseva nayo. Paccayuppattimattakanti phalena hetuṃ dasseti. Uppādanahetukā hi paccayānaṃ uppatti. Idamatthanti idaṃ payojanaṃ imassa paccayassa paribhuñjaneti adhippāyo. Nippariyāyenāti iminā indriyasaṃvarādīni tīṇi padhānassa sīlassa paripālanavasena pavattiyā pariyāyasīlāni nāmāti dasseti. Idāni pātimokkhasaṃvarasseva padhānabhāvaṃ byatirekato anvayato ca upamāya vibhāvetuṃ ‘‘yassā’’tiādimāha. Tattha so pātimokkhasaṃvaro. Sesāni indriyasaṃvarādīni.
បាតិមោក្ខសំវរសំវុតោតិ យោ ហិ នំ បាតិ រក្ខតិ, តំ មោក្ខេតិ មោចេតិ អាបាយិកាទីហិ ទុក្ខេហីតិ បាតិមោក្ខន្តិ លទ្ធនាមេន សិក្ខាបទសីលេន បិហិតកាយវចីទ្វារោ។ សោ បន យស្មា ឯវំភូតោ តេន សមន្នាគតោ នាម ហោតិ, តស្មា វុត្តំ ‘‘បាតីមោក្ខសំវរេន សមន្នាគតោ’’តិ។
Pātimokkhasaṃvarasaṃvutoti yo hi naṃ pāti rakkhati, taṃ mokkheti moceti āpāyikādīhi dukkhehīti pātimokkhanti laddhanāmena sikkhāpadasīlena pihitakāyavacīdvāro. So pana yasmā evaṃbhūto tena samannāgato nāma hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘pātīmokkhasaṃvarena samannāgato’’ti.
អបរោ នយោ – កិលេសានំ ពលវភាវតោ, បាបកិរិយាយ ច សុករភាវតោ, បុញ្ញកិរិយាយ ច ទុក្ករភាវតោ ពហុក្ខត្តុំ អបាយេសុ បតនសីលោតិ បាតី, បុថុជ្ជនោ។ អនិច្ចតាយ វា ភវាទីសុ កម្មវេគក្ខិត្តោ ឃដិយន្តំ វិយ អនវដ្ឋានេន បរិព្ភមនតោ គមនតោ គមនសីលោតិ បាតី, មរណវសេន តម្ហិ តម្ហិ សត្តនិកាយេ អត្តភាវស្ស បាតនសីលោ វា បាតី, សត្តសន្តានោ, ចិត្តមេវ វា។ តំ បាតិំ សំសារទុក្ខតោ មោក្ខេតីតិ បាតិមោក្ខំ។ ចិត្តស្ស ហិ វិមោក្ខេន សត្តោ វិមុត្តោតិ វុច្ចតិ។ វុត្តញ្ហិ ‘‘ចិត្តវោទានា វិសុជ្ឈន្តី’’តិ, ‘‘អនុបាទាយ អាសវេហិ ចិត្តំ វិមុត្ត’’ន្តិ (មហាវ. ២៨) ច។
Aparo nayo – kilesānaṃ balavabhāvato, pāpakiriyāya ca sukarabhāvato, puññakiriyāya ca dukkarabhāvato bahukkhattuṃ apāyesu patanasīloti pātī, puthujjano. Aniccatāya vā bhavādīsu kammavegakkhitto ghaṭiyantaṃ viya anavaṭṭhānena paribbhamanato gamanato gamanasīloti pātī, maraṇavasena tamhi tamhi sattanikāye attabhāvassa pātanasīlo vā pātī, sattasantāno, cittameva vā. Taṃ pātiṃ saṃsāradukkhato mokkhetīti pātimokkhaṃ. Cittassa hi vimokkhena satto vimuttoti vuccati. Vuttañhi ‘‘cittavodānā visujjhantī’’ti, ‘‘anupādāya āsavehi cittaṃ vimutta’’nti (mahāva. 28) ca.
អថ វា អវិជ្ជាទិនា ហេតុនា សំសារេ បតតិ គច្ឆតិ បវត្តតីតិ បាតិ, ‘‘អវិជ្ជានីវរណានំ សត្តានំ តណ្ហាសំយោជនានំ សន្ធាវតំ សំសរត’’ន្តិ (សំ. និ. ២.១២៤) ហិ វុត្តំ, តស្ស បាតិនោ សត្តស្ស តណ្ហាទិសំកិលេសត្តយតោ មោក្ខោ ឯតេនាតិ បាតិមោក្ខោ។ ‘‘កណ្ឋេកាឡោ’’តិអាទីនំ វិយស្ស សមាសសិទ្ធិ វេទិតព្ពា។
Atha vā avijjādinā hetunā saṃsāre patati gacchati pavattatīti pāti, ‘‘avijjānīvaraṇānaṃ sattānaṃ taṇhāsaṃyojanānaṃ sandhāvataṃ saṃsarata’’nti (saṃ. ni. 2.124) hi vuttaṃ, tassa pātino sattassa taṇhādisaṃkilesattayato mokkho etenāti pātimokkho. ‘‘Kaṇṭhekāḷo’’tiādīnaṃ viyassa samāsasiddhi veditabbā.
អថ វា បាតេតិ វិនិបាតេតិ ទុក្ខេតិ បាតិ, ចិត្តំ។ វុត្តញ្ហិ –
Atha vā pāteti vinipāteti dukkheti pāti, cittaṃ. Vuttañhi –
‘‘ចិត្តេន នីយតេ លោកោ, ចិត្តេន បរិកស្សតី’’តិ; (សំ. និ. ១.៦២);
‘‘Cittena nīyate loko, cittena parikassatī’’ti; (Saṃ. ni. 1.62);
តស្ស បាតិនោ មោក្ខោ ឯតេនាតិ បាតិមោក្ខោ។ បតតិ វា ឯតេន អបាយទុក្ខេ សំសារទុក្ខេ ចាតិ បាតិ, តណ្ហាទិសំកិលេសោ។ វុត្តញ្ហិ –
Tassa pātino mokkho etenāti pātimokkho. Patati vā etena apāyadukkhe saṃsāradukkhe cāti pāti, taṇhādisaṃkileso. Vuttañhi –
‘‘តណ្ហា ជនេហិ បុរិសំ, (សំ. និ. ១.៥៦-៥៧) តណ្ហាទុតិយោ បុរិសោ’’តិ (ឥតិវុ. ១៥, ១០៥; អ. និ. ៤.៩) ច អាទិ;
‘‘Taṇhā janehi purisaṃ, (saṃ. ni. 1.56-57) taṇhādutiyo puriso’’ti (itivu. 15, 105; a. ni. 4.9) ca ādi;
តតោ បាតិតោ មោក្ខោតិ បាតិមោក្ខោ។
Tato pātito mokkhoti pātimokkho.
អថ វា បតតិ ឯត្ថាតិ បាតិ, ឆ អជ្ឈត្តិកពាហិរានិ អាយតនានិ។ វុត្តញ្ហិ –
Atha vā patati etthāti pāti, cha ajjhattikabāhirāni āyatanāni. Vuttañhi –
‘‘ឆសុ លោកោ សមុប្បន្នោ, ឆសុ កុព្ពតិ សន្ថវ’’ន្តិ (សំ. និ. ១.៧០; សុ. និ. ១៧១);
‘‘Chasu loko samuppanno, chasu kubbati santhava’’nti (saṃ. ni. 1.70; su. ni. 171);
តតោ ឆអជ្ឈត្តិកពាហិរាយតនសង្ខាតតោ បាតិតោ មោក្ខោតិ បាតិមោក្ខោ។
Tato chaajjhattikabāhirāyatanasaṅkhātato pātito mokkhoti pātimokkho.
អថ វា បាតោ វិនិបាតោ អស្ស អត្ថីតិ បាតី, សំសារោ។ តតោ មោក្ខោតិ បាតិមោក្ខោ។
Atha vā pāto vinipāto assa atthīti pātī, saṃsāro. Tato mokkhoti pātimokkho.
អថ វា សព្ពលោកាធិបតិភាវតោ ធម្មិស្សរោ ភគវា ‘‘បតី’’តិ វុច្ចតិ, មុច្ចតិ ឯតេនាតិ មោក្ខោ, បតិនោ មោក្ខោ បតិមោក្ខោ តេន បញ្ញត្តត្តាតិ, បតិមោក្ខោ ឯវ បាតិមោក្ខោ។ សព្ពគុណានំ វា មូលភាវតោ ឧត្តមដ្ឋេន បតិ ច សោ យថាវុត្តដ្ឋេន មោក្ខោ ចាតិ បតិមោក្ខោ, បតិមោក្ខោ ឯវ បាតិមោក្ខោ។ តថា ហិ វុត្តំ ‘‘បាតិមោក្ខន្តិ អាទិមេតំ មុខមេតំ បមុខមេត’’ន្តិ (មហាវ. ១៣៥) វិត្ថារោ។
Atha vā sabbalokādhipatibhāvato dhammissaro bhagavā ‘‘patī’’ti vuccati, muccati etenāti mokkho, patino mokkho patimokkho tena paññattattāti, patimokkho eva pātimokkho. Sabbaguṇānaṃ vā mūlabhāvato uttamaṭṭhena pati ca so yathāvuttaṭṭhena mokkho cāti patimokkho, patimokkho eva pātimokkho. Tathā hi vuttaṃ ‘‘pātimokkhanti ādimetaṃ mukhametaṃ pamukhameta’’nti (mahāva. 135) vitthāro.
អថ វា ប-ឥតិ បការេ, អតីតិ អច្ចន្តត្ថេ និបាតោ, តស្មា បការេហិ អច្ចន្តំ មោក្ខេតីតិ បាតិមោក្ខោ។ ឥទញ្ហិ សីលំ សយំ តទង្គវសេន, សមាធិសហិតំ បញ្ញាសហិតញ្ច វិក្ខម្ភនវសេន, សមុច្ឆេទវសេន ច អច្ចន្តំ មោក្ខេតិ មោចេតីតិ បាតិមោក្ខោ។ បតិ បតិ មោក្ខោតិ វា បតិមោក្ខោ, តម្ហា តម្ហា វីតិក្កមទោសតោ បច្ចេកំ មោក្ខោតិ អត្ថោ។ បតិមោក្ខោ ឯវ បាតិមោក្ខោ។ មោក្ខោ វា និព្ពានំ, តស្ស មោក្ខស្ស បតិពិម្ពភូតោតិ បតិមោក្ខោ។ សីលសំវរោ ហិ សូរិយស្ស អរុណុគ្គមនំ វិយ និព្ពានស្ស ឧទយភូតោ តប្បដិភាគោ វិយ យថារហំ កិលេសនិព្ពាបនតោ បតិមោក្ខំ, បតិមោក្ខំយេវ បាតិមោក្ខំ។
Atha vā pa-iti pakāre, atīti accantatthe nipāto, tasmā pakārehi accantaṃ mokkhetīti pātimokkho. Idañhi sīlaṃ sayaṃ tadaṅgavasena, samādhisahitaṃ paññāsahitañca vikkhambhanavasena, samucchedavasena ca accantaṃ mokkheti mocetīti pātimokkho. Pati pati mokkhoti vā patimokkho, tamhā tamhā vītikkamadosato paccekaṃ mokkhoti attho. Patimokkho eva pātimokkho. Mokkho vā nibbānaṃ, tassa mokkhassa patibimbabhūtoti patimokkho. Sīlasaṃvaro hi sūriyassa aruṇuggamanaṃ viya nibbānassa udayabhūto tappaṭibhāgo viya yathārahaṃ kilesanibbāpanato patimokkhaṃ, patimokkhaṃyeva pātimokkhaṃ.
អថ វា មោក្ខំ បតិ វត្តតិ, មោក្ខាភិមុខន្តិ វា បតិមោក្ខំ, បតិមោក្ខមេវ បាតិមោក្ខន្តិ ឯវមេត្ថ បាតិមោក្ខសទ្ទស្ស អត្ថោ វេទិតព្ពោ។
Atha vā mokkhaṃ pati vattati, mokkhābhimukhanti vā patimokkhaṃ, patimokkhameva pātimokkhanti evamettha pātimokkhasaddassa attho veditabbo.
អាចារគោចរសម្បន្នោតិ កាយិកវាចសិកអវីតិក្កមសង្ខាតេន អាចារេន, នវេសិយាទិគោចរតាទិសង្ខាតេន គោចរេន សម្បន្នោ, សម្បន្នអាចារគោចរោតិ អត្ថោ។ អប្បមត្តកេសូតិ បរិត្តកេសុ អនាបត្តិគមនីយេសុ។ ‘‘ទុក្កដទុព្ភាសិតមត្តេសូ’’តិ អបរេ។ វជ្ជេសូតិ គារយ្ហេសុ។ តេ បន ឯកន្តតោ អកុសលសភាវា ហោន្តីតិ អាហ ‘‘អកុសលធម្មេសូ’’តិ។ ភយទស្សីតិ ភយតោ ទស្សនសីលោ, បរមាណុមត្តម្បិ វជ្ជំ សិនេរុប្បមាណំ វិយ កត្វា ភាយនសីលោ។ សម្មា អាទិយិត្វាតិ សម្មទេវ សក្កច្ចំ សព្ពសោវ អាទិយិត្វា។ សិក្ខាបទេសូតិ និទ្ធារណេ ភុម្មន្តិ សមុទាយតោ អវយវនិទ្ធារណំ ទស្សេន្តោ ‘‘សិក្ខាបទេសុ តំ តំ សិក្ខាបទំ សមាទិយិត្វា សិក្ខតី’’តិ អត្ថមាហ, សិក្ខាបទមេវ ហិ សមាទាតព្ពំ សិក្ខិតព្ពញ្ចាតិ អធិប្បាយោ។ យំ កិញ្ចិ សិក្ខាបទេសូតិ សិក្ខាកោដ្ឋាសេសុ មូលបញ្ញត្តិអនុបញ្ញត្តិសព្ពត្ថបញ្ញត្តិបទេសបញ្ញត្តិអាទិភេទំ យំ កិញ្ចិ សិក្ខិតព្ពំ។ យំ បដិបជ្ជិតព្ពំ បូរេតព្ពំ សីលំ, តំ បន ទ្វារវសេន ទុវិធមេវាតិ អាហ ‘‘កាយិកំ វា វាចសិកំ វា’’តិ។ ឥមស្មិំ អត្ថវិកប្បេ សិក្ខាបទេសូតិ អាធារេ ភុម្មំ សិក្ខាភាគេសុ កស្សចិ វិសុំ អគ្គហណតោ។ តេនាហ ‘‘តំ សព្ព’’ន្តិ។
Ācāragocarasampannoti kāyikavācasikaavītikkamasaṅkhātena ācārena, navesiyādigocaratādisaṅkhātena gocarena sampanno, sampannaācāragocaroti attho. Appamattakesūti parittakesu anāpattigamanīyesu. ‘‘Dukkaṭadubbhāsitamattesū’’ti apare. Vajjesūti gārayhesu. Te pana ekantato akusalasabhāvā hontīti āha ‘‘akusaladhammesū’’ti. Bhayadassīti bhayato dassanasīlo, paramāṇumattampi vajjaṃ sineruppamāṇaṃ viya katvā bhāyanasīlo. Sammā ādiyitvāti sammadeva sakkaccaṃ sabbasova ādiyitvā. Sikkhāpadesūti niddhāraṇe bhummanti samudāyato avayavaniddhāraṇaṃ dassento ‘‘sikkhāpadesu taṃ taṃ sikkhāpadaṃ samādiyitvā sikkhatī’’ti atthamāha, sikkhāpadameva hi samādātabbaṃ sikkhitabbañcāti adhippāyo. Yaṃ kiñci sikkhāpadesūti sikkhākoṭṭhāsesu mūlapaññattianupaññattisabbatthapaññattipadesapaññattiādibhedaṃ yaṃ kiñci sikkhitabbaṃ. Yaṃ paṭipajjitabbaṃ pūretabbaṃ sīlaṃ, taṃ pana dvāravasena duvidhamevāti āha ‘‘kāyikaṃ vā vācasikaṃ vā’’ti. Imasmiṃ atthavikappe sikkhāpadesūti ādhāre bhummaṃ sikkhābhāgesu kassaci visuṃ aggahaṇato. Tenāha ‘‘taṃ sabba’’nti.
អញ្ញតរំ ទេវឃដន្តិ អញ្ញតរំ ទេវនិកាយំ។ អាគាមី ហោតីតិ បដិសន្ធិវសេន អាគមនសីលោ ហោតិ។ អាគន្តាតិ ឯត្ថាបិ ឯសេវ នយោ។ ឥមិនា អង្គេនាតិ ឥមិនា ការណេន។
Aññataraṃ devaghaṭanti aññataraṃ devanikāyaṃ. Āgāmī hotīti paṭisandhivasena āgamanasīlo hoti. Āgantāti etthāpi eseva nayo. Iminā aṅgenāti iminā kāraṇena.
សុក្ខវិបស្សកោ យេភុយ្យេន ចតុធាតុវវត្ថានមុខេន កម្មដ្ឋានាភិនិវេសី ហោតីតិ អាហ ‘‘សុក្ខវិបស្សកស្ស ធាតុកម្មដ្ឋានិកភិក្ខុនោ’’តិ។ វុត្តមេវត្ថំ សម្បិណ្ឌេត្វា និគមេន្តោ ‘‘បឋមេន អង្គេនា’’តិអាទិមាហ។
Sukkhavipassako yebhuyyena catudhātuvavatthānamukhena kammaṭṭhānābhinivesī hotīti āha ‘‘sukkhavipassakassa dhātukammaṭṭhānikabhikkhuno’’ti. Vuttamevatthaṃ sampiṇḍetvā nigamento ‘‘paṭhamena aṅgenā’’tiādimāha.
ចិត្តស្ស សុខុមភាវោ ឥធ សុខមត្តភាវមាបន្នេន ទដ្ឋព្ពោតិ អាហ ‘‘សព្ពាបិ ហិ តា’’តិអាទិ។ តន្តិវសេនាតិ កេវលំ តន្តិដ្ឋបនវសេន, ន បន ថេរស្ស កស្សចិ មគ្គស្ស វា ផលស្ស វា ឧប្បាទនត្ថាយ, នាបិ សម្មាបដិបត្តិយំ យោជនត្ថាយាតិ អធិប្បាយោ។
Cittassa sukhumabhāvo idha sukhamattabhāvamāpannena daṭṭhabboti āha ‘‘sabbāpi hi tā’’tiādi. Tantivasenāti kevalaṃ tantiṭṭhapanavasena, na pana therassa kassaci maggassa vā phalassa vā uppādanatthāya, nāpi sammāpaṭipattiyaṃ yojanatthāyāti adhippāyo.
៣៨. ឆដ្ឋេ មហាកច្ចានោតិ គិហិកាលេ ឧជ្ជេនិរញ្ញោ បុរោហិតបុត្តោ អភិរូបោ ទស្សនីយោ បាសាទិកោ សុវណ្ណវណ្ណោ ច។ វរណា នាម រុក្ខោ, តស្ស អវិទូរេ ភវត្តា នគរម្បិ វរណសទ្ទេន វុច្ចតីតិ អាហ ‘‘វរណា នាម ឯកំ នគរ’’ន្តិ។ ទ្វន្ទបទស្ស បច្ចេកំ អភិសម្ពន្ធោ ហោតីតិ ហេតុសទ្ទំ បច្ចេកំ យោជេត្វា ទស្សេន្តោ ‘‘កាមរាគាភិនិវេសហេតូ’’តិអាទិមាហ។ ហេតុសទ្ទេន សម្ពន្ធេ សតិ យោ អត្ថោ សម្ភវតិ, តំ ទស្សេតុំ ‘‘ឥទំ វុត្តំ ហោតី’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ កាមរាគេន អភិនិវិដ្ឋត្តាតិ ឯតេន កាមរាគាភិនិវេសហេតូតិ ឥមស្ស អត្ថំ ទីបេតិ, តថា វិនិពទ្ធត្តាតិអាទីហិ កាមរាគវិនិពទ្ធហេតូតិអាទីនំ។ តតោ មុខោតិ តទភិមុខោ។ មានន្តិ អាឡ្ហកាទិមានភណ្ឌំ។ សេសមេត្ថ ឧត្តានមេវ។
38. Chaṭṭhe mahākaccānoti gihikāle ujjenirañño purohitaputto abhirūpo dassanīyo pāsādiko suvaṇṇavaṇṇo ca. Varaṇā nāma rukkho, tassa avidūre bhavattā nagarampi varaṇasaddena vuccatīti āha ‘‘varaṇā nāma ekaṃ nagara’’nti. Dvandapadassa paccekaṃ abhisambandho hotīti hetusaddaṃ paccekaṃ yojetvā dassento ‘‘kāmarāgābhinivesahetū’’tiādimāha. Hetusaddena sambandhe sati yo attho sambhavati, taṃ dassetuṃ ‘‘idaṃ vuttaṃ hotī’’tiādimāha. Tattha kāmarāgena abhiniviṭṭhattāti etena kāmarāgābhinivesahetūti imassa atthaṃ dīpeti, tathā vinibaddhattātiādīhi kāmarāgavinibaddhahetūtiādīnaṃ. Tato mukhoti tadabhimukho. Mānanti āḷhakādimānabhaṇḍaṃ. Sesamettha uttānameva.
៣៩. សត្តមេ មធុរាយន្តិ ឧត្តរមធុរាយំ។ គុន្ទាវនេតិ កណ្ហគុន្ទាវនេ, កាឡបិប្បលិវនេតិ អត្ថោ។ ជរាជិណ្ណេតិ ជរាយ ជិណ្ណេ, ន ព្យាធិអាទីនំ វសេន ជិណ្ណសទិសេ នាបិ អកាលិកេន ជរាយ អភិភូតេ។ វយោវុទ្ធេតិ ជិណ្ណត្តា ឯវ ចស្ស វយោវុទ្ធិប្បត្តិយា វុទ្ធេន សីលាទិវុទ្ធិយា។ ជាតិមហល្លកេតិ ជាតិយា មហន្តតាយ ចិររត្តតាយ មហល្លកេ, ន ភោគបរិវារាទីហីតិ អត្ថោ។ អទ្ធគតេតិ ឯត្ថ អទ្ធ-សទ្ទោ ទីឃកាលវាចីតិ អាហ ‘‘ទីឃកាលទ្ធានំ អតិក្កន្តេ’’តិ។ វយោតិ បុរិមបទលោបេនាយំ និទ្ទេសោតិ អាហ ‘‘បច្ឆិមវយ’’ន្តិ, វស្សសតស្ស តតិយកោដ្ឋាសសង្ខាតំ បច្ឆិមវយំ អនុប្បត្តេតិ អត្ថោ។
39. Sattame madhurāyanti uttaramadhurāyaṃ. Gundāvaneti kaṇhagundāvane, kāḷapippalivaneti attho. Jarājiṇṇeti jarāya jiṇṇe, na byādhiādīnaṃ vasena jiṇṇasadise nāpi akālikena jarāya abhibhūte. Vayovuddheti jiṇṇattā eva cassa vayovuddhippattiyā vuddhena sīlādivuddhiyā. Jātimahallaketi jātiyā mahantatāya cirarattatāya mahallake, na bhogaparivārādīhīti attho. Addhagateti ettha addha-saddo dīghakālavācīti āha ‘‘dīghakāladdhānaṃ atikkante’’ti. Vayoti purimapadalopenāyaṃ niddesoti āha ‘‘pacchimavaya’’nti, vassasatassa tatiyakoṭṭhāsasaṅkhātaṃ pacchimavayaṃ anuppatteti attho.
ភវតិ ឯត្ថ ផលំ តទាយត្តវុត្តិតាយាតិ ភូមិ, ការណន្តិ អាហ ‘‘យេន ការណេនា’’តិអាទិ។ បរិបក្កោតិ បរិណតោ, វុទ្ធិភាវំ បត្តោតិ អត្ថោ។ មោឃជិណ្ណោតិ អន្តោ ថិរករណានំ ធម្មានំ អភាវេន តុច្ឆជិណ្ណោ នាម។ ពាលទារកោបិ ទហរោតិ វុច្ចតីតិ តតោ វិសេសនត្ថំ ‘‘យុវា’’តិ វុត្តំ។ អតិក្កន្តបឋមវយា ឯវ សត្តា សភាវេន បលិតសិរា ហោន្តីតិ បឋមវយេ ឋិតភាវំ ទស្សេតុំ ‘‘សុសុកាឡកេសោ’’តិ វុត្តំ។ ភទ្រេនាតិ លទ្ធកេន។ ឯកច្ចោ ហិ ទហរោបិ សមានោ កាណោ វា ហោតិ កុណិអាទីនំ វា អញ្ញតរោ, សោ ន ភទ្រេន យោព្ពនេន សមន្នាគតោ នាម ហោតិ។ យោ បន អភិរូបោ ហោតិ ទស្សនីយោ បាសាទិកោ សព្ពសម្បត្តិសម្បន្នោ យំ យទេវ អលង្ការបរិហារំ ឥច្ឆតិ, តេន តេន អលង្កតោ ទេវបុត្តោ វិយ ចរតិ, អយំ ភទ្រេន យោព្ពនេន សមន្នាគតោ នាម ហោតិ។ តេនេវាហ ‘‘យេន យោព្ពនេន សមន្នាគតោ’’តិអាទិ។
Bhavati ettha phalaṃ tadāyattavuttitāyāti bhūmi, kāraṇanti āha ‘‘yena kāraṇenā’’tiādi. Paripakkoti pariṇato, vuddhibhāvaṃ pattoti attho. Moghajiṇṇoti anto thirakaraṇānaṃ dhammānaṃ abhāvena tucchajiṇṇo nāma. Bāladārakopi daharoti vuccatīti tato visesanatthaṃ ‘‘yuvā’’ti vuttaṃ. Atikkantapaṭhamavayā eva sattā sabhāvena palitasirā hontīti paṭhamavaye ṭhitabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘susukāḷakeso’’ti vuttaṃ. Bhadrenāti laddhakena. Ekacco hi daharopi samāno kāṇo vā hoti kuṇiādīnaṃ vā aññataro, so na bhadrena yobbanena samannāgato nāma hoti. Yo pana abhirūpo hoti dassanīyo pāsādiko sabbasampattisampanno yaṃ yadeva alaṅkāraparihāraṃ icchati, tena tena alaṅkato devaputto viya carati, ayaṃ bhadrena yobbanena samannāgato nāma hoti. Tenevāha ‘‘yena yobbanena samannāgato’’tiādi.
យម្ហិ សច្ចញ្ច ធម្មោ ចាតិ យម្ហិ បុគ្គលេ សោឡសហាការេហិ បដិវិទ្ធត្តា ចតុព្ពិធំ សច្ចំ, ញាណេន សច្ឆិកតត្តា នវវិធលោកុត្តរធម្មោ ច អត្ថិ។ អហិំសាតិ ទេសនាមត្តមេតំ, យម្ហិ បន ចតុព្ពិធាបិ អប្បមញ្ញាភាវនា អត្ថីតិ អត្ថោ។ សំយមោ ទមោតិ សីលញ្ចេវ ឥន្ទ្រិយសំវរោ ច។ វន្តមលោតិ មគ្គញាណេន នីហដមលោ។ ធីរោតិ ធិតិសម្បន្នោ។ ថេរោតិ សោ ឥមេហិ ថិរភាវការណេហិ សមន្នាគតត្តា ថេរោតិ បវុច្ចតីតិ អត្ថោ។
Yamhisaccañca dhammo cāti yamhi puggale soḷasahākārehi paṭividdhattā catubbidhaṃ saccaṃ, ñāṇena sacchikatattā navavidhalokuttaradhammo ca atthi. Ahiṃsāti desanāmattametaṃ, yamhi pana catubbidhāpi appamaññābhāvanā atthīti attho. Saṃyamo damoti sīlañceva indriyasaṃvaro ca. Vantamaloti maggañāṇena nīhaṭamalo. Dhīroti dhitisampanno. Theroti so imehi thirabhāvakāraṇehi samannāgatattā theroti pavuccatīti attho.
៤០. អដ្ឋមេ ‘‘ចោរា ពលវន្តោ ហោន្តី’’តិ បទំ ឧទ្ធរិត្វា យេហិ ការណេហិ តេ ពលវន្តោ ហោន្តិ, តេសំ សព្ភាវំ ទស្សេន្តោ ‘‘បក្ខសម្បន្នា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ និវាសដ្ឋានសម្បន្នតា គិរិទុគ្គាទិសព្ភាវតោ។ អតិយាតុន្តិ អន្តោ យាតុំ, គន្តុំ បវិសិតុន្តិ អត្ថោ។ តំ បន អន្តោបវិសនំ កេនចិ ការណេន ពហិគតស្ស ហោតីតិ អាហ ‘‘ពហិទ្ធា ជនបទចារិកំ ចរិត្វា’’តិអាទិ។ និយ្យាតុន្តិ ពហិ និក្ខមិតុំ។ តញ្ច ពហិនិក្ខមនំ ពហិទ្ធាករណីយេ សតិ សម្ភវតីតិ អាហ ‘‘ចោរា ជនបទំ វិលុម្បន្តី’’តិអាទិ។ អនុសញ្ញាតុន្តិ អនុសញ្ចរិតុំ។ សេសមេត្ថ ឧត្តានមេវ។
40. Aṭṭhame ‘‘corā balavanto hontī’’ti padaṃ uddharitvā yehi kāraṇehi te balavanto honti, tesaṃ sabbhāvaṃ dassento ‘‘pakkhasampannā’’tiādimāha. Tattha nivāsaṭṭhānasampannatā giriduggādisabbhāvato. Atiyātunti anto yātuṃ, gantuṃ pavisitunti attho. Taṃ pana antopavisanaṃ kenaci kāraṇena bahigatassa hotīti āha ‘‘bahiddhā janapadacārikaṃ caritvā’’tiādi. Niyyātunti bahi nikkhamituṃ. Tañca bahinikkhamanaṃ bahiddhākaraṇīye sati sambhavatīti āha ‘‘corā janapadaṃ vilumpantī’’tiādi. Anusaññātunti anusañcarituṃ. Sesamettha uttānameva.
៤១. នវមេ មិច្ឆាបដិបត្តាធិករណហេតូតិ ឯត្ថ អធិ-សទ្ទោ អនត្ថកោតិ អាហ ‘‘មិច្ឆាបដិបត្តិយា ករណហេតូ’’តិ។ ន អារាធកោតិ ន សម្បាទកោ ន បរិបូរកោ។ ញាយតិ បដិវិជ្ឈនវសេន និព្ពានំ គច្ឆតីតិ ញាយោ, សោ ឯវ តំសមង្គិនំ វដ្ដទុក្ខបាតតោ ធារណដ្ឋេន ធម្មោតិ ញាយោ ធម្មោ, អរិយមគ្គោ។ សោ បនេត្ថ សហ វិបស្សនាយ អធិប្បេតោតិ អាហ ‘‘សហវិបស្សនកំ មគ្គ’’ន្តិ។ អារាធនំ នាម សំសិទ្ធិ, សា បន យស្មា សម្បាទនេន បរិបូរណេន ឥច្ឆិតា, តស្មា វុត្តំ ‘‘សម្បាទេតុំ បូរេតុ’’ន្តិ។
41. Navame micchāpaṭipattādhikaraṇahetūti ettha adhi-saddo anatthakoti āha ‘‘micchāpaṭipattiyā karaṇahetū’’ti. Na ārādhakoti na sampādako na paripūrako. Ñāyati paṭivijjhanavasena nibbānaṃ gacchatīti ñāyo, so eva taṃsamaṅginaṃ vaṭṭadukkhapātato dhāraṇaṭṭhena dhammoti ñāyo dhammo, ariyamaggo. So panettha saha vipassanāya adhippetoti āha ‘‘sahavipassanakaṃ magga’’nti. Ārādhanaṃ nāma saṃsiddhi, sā pana yasmā sampādanena paripūraṇena icchitā, tasmā vuttaṃ ‘‘sampādetuṃ pūretu’’nti.
៤២. ទសមេ ទុគ្គហិតេហីតិ អត្ថតោ ព្យញ្ជនតោ ច ទុដ្ឋុ គហិតេហិ, ឩនាធិកវិបរីតបទបច្ចាភដ្ឋាទិវសេន វិលោមេត្វា គហិតេហីតិ អត្ថោ។ ឧប្បដិបាដិយា គហិតេហីតិ ឥទំ បន និទស្សនមត្តំ ទុគ្គហស្ស ឩនាធិកាទិវសេនបិ សម្ភវតោ។ តេនេវាហ ‘‘អត្តនោ ទុគ្គហិតសុត្តន្តានំយេវ អត្ថញ្ច បាឡិញ្ច ឧត្តរិតរំ កត្វា ទស្សេន្តី’’តិ។
42. Dasame duggahitehīti atthato byañjanato ca duṭṭhu gahitehi, ūnādhikaviparītapadapaccābhaṭṭhādivasena vilometvā gahitehīti attho. Uppaṭipāṭiyā gahitehīti idaṃ pana nidassanamattaṃ duggahassa ūnādhikādivasenapi sambhavato. Tenevāha ‘‘attano duggahitasuttantānaṃyeva atthañca pāḷiñca uttaritaraṃ katvā dassentī’’ti.
សមចិត្តវគ្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Samacittavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ • Aṅguttaranikāya / ៤. សមចិត្តវគ្គោ • 4. Samacittavaggo
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / អង្គុត្តរនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ៤. សមចិត្តវគ្គវណ្ណនា • 4. Samacittavaggavaṇṇanā
