Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / അങ്ഗുത്തരനികായ (ടീകാ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
൪. സമചിത്തവഗ്ഗവണ്ണനാ
4. Samacittavaggavaṇṇanā
൩൩. ചതുത്ഥസ്സ പഠമേ ഭവന്തി ഏത്ഥ പതിട്ഠഹന്തീതി ഭൂമി, അസപ്പുരിസാനം ഭൂമി അസപ്പുരിസഭൂമി. സപ്പുരിസഭൂമിയമ്പി ഏസേവ നയോ. കതം ന ജാനാതീതി അകതഞ്ഞൂ, അസമത്ഥസമാസോയം ഗമകത്താ ‘‘അസൂരിയപസ്സാ’’തിആദീസു വിയ. തേനാഹ ‘‘കതം ന ജാനാതീ’’തി. അകതവേദീതി ഏത്ഥാപി ഏസേവ നയോ. പാകടം കത്വാ ന ജാനാതീതി ‘‘ഇദഞ്ചിദഞ്ച മയ്ഹം ഇമിനാ കത’’ന്തി സങ്ഘമജ്ഝഗണമജ്ഝാദീസു പാകടം കത്വാ ന ജാനാതി, ന പകാസേതീതി വുത്തം ഹോതി. ഉപഞ്ഞാതന്തി ഥോമനാവസേന ഉപഗന്ത്വാ ഞാതം. തേനാഹ ‘‘വണ്ണിത’’ന്തിആദി.
33. Catutthassa paṭhame bhavanti ettha patiṭṭhahantīti bhūmi, asappurisānaṃ bhūmi asappurisabhūmi. Sappurisabhūmiyampi eseva nayo. Kataṃ na jānātīti akataññū, asamatthasamāsoyaṃ gamakattā ‘‘asūriyapassā’’tiādīsu viya. Tenāha ‘‘kataṃ na jānātī’’ti. Akatavedīti etthāpi eseva nayo. Pākaṭaṃ katvā na jānātīti ‘‘idañcidañca mayhaṃ iminā kata’’nti saṅghamajjhagaṇamajjhādīsu pākaṭaṃ katvā na jānāti, na pakāsetīti vuttaṃ hoti. Upaññātanti thomanāvasena upagantvā ñātaṃ. Tenāha ‘‘vaṇṇita’’ntiādi.
൩൪. ദുതിയേ വസ്സസതപരിമാണമായു അസ്സാതി വസ്സസതായുകോ, വസ്സസതായുകതഞ്ച വസ്സസതായുകകാലേ ജാതസ്സേവ ഹോതി, നാഞ്ഞസ്സാതി ആഹ ‘‘വസ്സസതായുകകാലേ ജാതോ’’തി. വസ്സസതം ജീവതി സീലേനാതി വസ്സസതജീവീ. വസ്സസതന്തി ച അച്ചന്തസംയോഗേ ഉപയോഗവചനം. തേനാഹ ‘‘സകലം വസ്സസതം ജീവന്തോ’’തി. മാതാപിതൂനം മാതാവ ബഹൂപകാരതരാതി തസ്സായേവ പധാനഭാവേന പടികാതബ്ബത്താ ദക്ഖിണം അംസകൂടം വദന്തി. ഹദയലോഹിതം പായേത്വാതി ഖീരം സന്ധായ വദതി. ലോഹിതഞ്ഹി ഖീരഭാവേന പരിണാമം ഗച്ഛതി. ത്യാസ്സാതി തേ അസ്സ. സേസമേത്ഥ ഉത്താനമേവ.
34. Dutiye vassasataparimāṇamāyu assāti vassasatāyuko, vassasatāyukatañca vassasatāyukakāle jātasseva hoti, nāññassāti āha ‘‘vassasatāyukakāle jāto’’ti. Vassasataṃ jīvati sīlenāti vassasatajīvī. Vassasatanti ca accantasaṃyoge upayogavacanaṃ. Tenāha ‘‘sakalaṃ vassasataṃ jīvanto’’ti. Mātāpitūnaṃ mātāva bahūpakāratarāti tassāyeva padhānabhāvena paṭikātabbattā dakkhiṇaṃ aṃsakūṭaṃ vadanti. Hadayalohitaṃ pāyetvāti khīraṃ sandhāya vadati. Lohitañhi khīrabhāvena pariṇāmaṃ gacchati. Tyāssāti te assa. Sesamettha uttānameva.
൩൫. തതിയേ തേനുപസങ്കമീതി ഏത്ഥ യേനാധിപ്പായേന സോ ബ്രാഹ്മണോ ഭഗവന്തം ഉപസങ്കമി, തം പാകടം കത്വാ ദസ്സേതും ‘‘സോ ഹി ബ്രാഹ്മണോ’’തിആദിമാഹ. വിരജ്ഝനപഞ്ഹന്തി യം പഞ്ഹം പുട്ഠോ വിരജ്ഝിത്വാ കഥേസി, അവിപരീതം കത്വാ സമ്പാദേതും ന സക്കോതി, താദിസം പഞ്ഹന്തി അത്ഥോ. ഉഭതോകോടികം പഞ്ഹന്തി ഉഭോഹി കോടീഹി യുത്തം പഞ്ഹം. ‘‘കിംവാദീ ഭവം ഗോതമോ’’തി ഹി പുട്ഠോ ‘‘കിരിയവാദിമ്ഹീ’’തി വാ വദേയ്യ ‘‘അകിരിയവാദിമ്ഹീ’’തി വാ, തസ്മാ ഇമസ്സ പഞ്ഹസ്സ വിസ്സജ്ജനേ ‘‘കിരിയവാദിമ്ഹീ’’തി ഏകാ കോടി, ‘‘അകിരിയവാദിമ്ഹീ’’തി ദുതിയാതി കോടിദ്വയയുത്തോ അയം പഞ്ഹോ. ഉഗ്ഗിലിതുന്തി ദ്വേ കോടിയോ മോചേത്വാ കഥേതും അസക്കോന്തോ ബഹി നീഹരിതും അത്ഥതോ അപനേതും ന സക്ഖിസ്സതി. ദ്വേ കോടിയോ മോചേന്തോ ഹി തം ബഹി നീഹരതി നാമ. നിഗ്ഗിലിതുന്തി പുച്ഛായ ദോസം ദത്വാ ഹാരേതും അസക്കോന്തോ പവേസേതും ന സക്ഖിസ്സതി. തത്ഥ ദോസം ദത്വാ ഹാരേന്തോ ഹി ഗിലിത്വാ വിയ അദസ്സനം ഗമേന്തോ പവേസേതി നാമ. കിംലദ്ധികോതി കിംദ്ദിട്ഠികോ. വദന്തി ഏതേനാതി വാദോ, ദിട്ഠി. കോ വാദോ ഏതസ്സാതി കിംവാദീ. കിമക്ഖായീതി കിമഭിധായീ, കീദിസീ ധമ്മകഥാ. തേനാഹ ‘‘കിം നാമ…പേ॰… പുച്ഛതീ’’തി. സേസമേത്ഥ ഉത്താനമേവ.
35. Tatiye tenupasaṅkamīti ettha yenādhippāyena so brāhmaṇo bhagavantaṃ upasaṅkami, taṃ pākaṭaṃ katvā dassetuṃ ‘‘so hi brāhmaṇo’’tiādimāha. Virajjhanapañhanti yaṃ pañhaṃ puṭṭho virajjhitvā kathesi, aviparītaṃ katvā sampādetuṃ na sakkoti, tādisaṃ pañhanti attho. Ubhatokoṭikaṃ pañhanti ubhohi koṭīhi yuttaṃ pañhaṃ. ‘‘Kiṃvādī bhavaṃ gotamo’’ti hi puṭṭho ‘‘kiriyavādimhī’’ti vā vadeyya ‘‘akiriyavādimhī’’ti vā, tasmā imassa pañhassa vissajjane ‘‘kiriyavādimhī’’ti ekā koṭi, ‘‘akiriyavādimhī’’ti dutiyāti koṭidvayayutto ayaṃ pañho. Uggilitunti dve koṭiyo mocetvā kathetuṃ asakkonto bahi nīharituṃ atthato apanetuṃ na sakkhissati. Dve koṭiyo mocento hi taṃ bahi nīharati nāma. Niggilitunti pucchāya dosaṃ datvā hāretuṃ asakkonto pavesetuṃ na sakkhissati. Tattha dosaṃ datvā hārento hi gilitvā viya adassanaṃ gamento paveseti nāma. Kiṃladdhikoti kiṃddiṭṭhiko. Vadanti etenāti vādo, diṭṭhi. Ko vādo etassāti kiṃvādī. Kimakkhāyīti kimabhidhāyī, kīdisī dhammakathā. Tenāha ‘‘kiṃ nāma…pe… pucchatī’’ti. Sesamettha uttānameva.
൩൬. ചതുത്ഥേ ദക്ഖിണം അരഹന്തീതി ദക്ഖിണേയ്യാ. ആഹുനം വുച്ചതി ദാനം, തം അരഹന്തീതി ആഹുനേയ്യാ.
36. Catutthe dakkhiṇaṃ arahantīti dakkhiṇeyyā. Āhunaṃ vuccati dānaṃ, taṃ arahantīti āhuneyyā.
൩൭. പഞ്ചമേ കഥമയം മിഗാരമാതാ നാമ ജാതാതി ആഹ ‘‘സാ ഹീ’’തിആദി. സബ്ബജേട്ഠകസ്സ പുത്തസ്സാതി അത്തനോ പുത്തേസു സബ്ബപഠമം ജാതസ്സ പുത്തസ്സ. അയ്യകസേട്ഠിനോവ സമാനനാമകത്താതി മിഗാരസേട്ഠിനാ ഏവ സദിസനാമകത്താ. തസ്സാ കിര സബ്ബജേട്ഠസ്സ പുത്തസ്സ നാമഗ്ഗഹണദിവസേ അയ്യകസ്സ മിഗാരസേട്ഠിസ്സേവ നാമം അകംസു. അനിബദ്ധവാസോ ഹുത്വാതി ഏകസ്മിംയേവ വിഹാരേ നിബദ്ധവാസോ അഹുത്വാ. ധുവപരിഭോഗാനീതി നിയതപരിഭോഗാനി. നനു ഭഗവാ കദാചി ചാരികമ്പി പക്കമതി, കഥം താനി സേനാസനാനി ധുവപരിഭോഗേന പരിഭുഞ്ജീതി ആഹ ‘‘ഉതുവസ്സം ചാരികം ചരിത്വാപീ’’തിആദി. തത്ഥ ഉതുവസ്സന്തി ഹേമന്തഗിമ്ഹേ സന്ധായ വദതി. മഗ്ഗം ഠപേത്വാതി ഥേരസ്സ ആഗമനമഗ്ഗം ഠപേത്വാ. ഉണ്ഹവലാഹകാതി ഉണ്ഹഉതുനോ പച്ചയഭൂതമേഘമാലാസമുട്ഠാപകാ ദേവപുത്താ. തേസം കിര തഥാചിത്തുപ്പാദസമകാലമേവ യഥിച്ഛിതം ഠാനം ഉണ്ഹം ഫരമാനാ, വലാഹകമാലാ നാതിബഹലാ ഇതോ ചിതോ നഭം ഛാദേന്തീ വിധാവതി. ഏസ നയോ സീതവലാഹകവസ്സവലാഹകാസു. അബ്ഭവലാഹകാ പന ദേവതാ സീതുണ്ഹവസ്സേഹി വിനാ കേവലം അബ്ഭപടലസ്സേവ സമുട്ഠാപകാ വേദിതബ്ബാ. കേവലം വാ വാതസ്സേവ, തേനേവ ദേവതാ വാതവലാഹകാ.
37. Pañcame kathamayaṃ migāramātā nāma jātāti āha ‘‘sā hī’’tiādi. Sabbajeṭṭhakassa puttassāti attano puttesu sabbapaṭhamaṃ jātassa puttassa. Ayyakaseṭṭhinova samānanāmakattāti migāraseṭṭhinā eva sadisanāmakattā. Tassā kira sabbajeṭṭhassa puttassa nāmaggahaṇadivase ayyakassa migāraseṭṭhisseva nāmaṃ akaṃsu. Anibaddhavāso hutvāti ekasmiṃyeva vihāre nibaddhavāso ahutvā. Dhuvaparibhogānīti niyataparibhogāni. Nanu bhagavā kadāci cārikampi pakkamati, kathaṃ tāni senāsanāni dhuvaparibhogena paribhuñjīti āha ‘‘utuvassaṃ cārikaṃ caritvāpī’’tiādi. Tattha utuvassanti hemantagimhe sandhāya vadati. Maggaṃ ṭhapetvāti therassa āgamanamaggaṃ ṭhapetvā. Uṇhavalāhakāti uṇhautuno paccayabhūtameghamālāsamuṭṭhāpakā devaputtā. Tesaṃ kira tathācittuppādasamakālameva yathicchitaṃ ṭhānaṃ uṇhaṃ pharamānā, valāhakamālā nātibahalā ito cito nabhaṃ chādentī vidhāvati. Esa nayo sītavalāhakavassavalāhakāsu. Abbhavalāhakā pana devatā sītuṇhavassehi vinā kevalaṃ abbhapaṭalasseva samuṭṭhāpakā veditabbā. Kevalaṃ vā vātasseva, teneva devatā vātavalāhakā.
ഏത്ഥ ച യം വസ്സാനേ ച സിസിരേ ച അബ്ഭം ഉപ്പജ്ജതി, തം ഉതുസമുട്ഠാനം പാകതികമേവ. യം പന അബ്ഭമ്ഹിയേവ അതിഅബ്ഭം സത്താഹമ്പി ചന്ദസൂരിയേ ഛാദേത്വാ ഏകന്ധകാരം കരോതി, യഞ്ച ചിത്തവേസാഖമാസേസു അബ്ഭം, തം ദേവതാനുഭാവേന ഉപ്പന്നം അബ്ഭന്തി വേദിതബ്ബം. യോ ച തസ്മിം തസ്മിം ഉതുമ്ഹി ഉത്തരദക്ഖിണാദിപകതിവാതോ ഹോതി, അയം ഉതുസമുട്ഠാനോ. വാതേപി വനരുക്ഖക്ഖന്ധാദിപ്പദാലനോ അതിവാതോ നാമ അത്ഥി. അയഞ്ചേവ, യോ ച അഞ്ഞോപി അകാലവാതോ, അയഞ്ച ദേവതാനുഭാവേന നിബ്ബത്തോ. യം ഗിമ്ഹാനേ ഉണ്ഹം, തം ഉതുസമുട്ഠാനികം പാകതിമേവ. യം പന ഉണ്ഹേപി അതിഉണ്ഹം സീതകാലേ ച ഉപ്പന്നം ഉണ്ഹം, തം ദേവതാനുഭാവേന നിബ്ബത്തം. യം വസ്സാനേ ച ഹേമന്തേ ച സീതം ഹോതി, തം ഉതുസമുട്ഠാനമേവ. യം പന സീതേപി അതിസീതം, ഗിമ്ഹേ ച ഉപ്പന്നം സീതം, തം ദേവതാനുഭാവേന നിബ്ബത്തം. യം വസ്സികേ ചത്താരോ മാസേ വസ്സം, തം ഉതുസമുട്ഠാനമേവ, യം പന വസ്സേയേവ അതിവസ്സം, യഞ്ച ചിത്തവേസാഖമാസേസു വസ്സം, തം ദേവതാനുഭാവേന നിബ്ബത്തം.
Ettha ca yaṃ vassāne ca sisire ca abbhaṃ uppajjati, taṃ utusamuṭṭhānaṃ pākatikameva. Yaṃ pana abbhamhiyeva atiabbhaṃ sattāhampi candasūriye chādetvā ekandhakāraṃ karoti, yañca cittavesākhamāsesu abbhaṃ, taṃ devatānubhāvena uppannaṃ abbhanti veditabbaṃ. Yo ca tasmiṃ tasmiṃ utumhi uttaradakkhiṇādipakativāto hoti, ayaṃ utusamuṭṭhāno. Vātepi vanarukkhakkhandhādippadālano ativāto nāma atthi. Ayañceva, yo ca aññopi akālavāto, ayañca devatānubhāvena nibbatto. Yaṃ gimhāne uṇhaṃ, taṃ utusamuṭṭhānikaṃ pākatimeva. Yaṃ pana uṇhepi atiuṇhaṃ sītakāle ca uppannaṃ uṇhaṃ, taṃ devatānubhāvena nibbattaṃ. Yaṃ vassāne ca hemante ca sītaṃ hoti, taṃ utusamuṭṭhānameva. Yaṃ pana sītepi atisītaṃ, gimhe ca uppannaṃ sītaṃ, taṃ devatānubhāvena nibbattaṃ. Yaṃ vassike cattāro māse vassaṃ, taṃ utusamuṭṭhānameva, yaṃ pana vasseyeva ativassaṃ, yañca cittavesākhamāsesu vassaṃ, taṃ devatānubhāvena nibbattaṃ.
തത്രിദം വത്ഥു – ഏകോ കിര വസ്സവലാഹകദേവപുത്തോ തഗരകൂടവാസിഖീണാസവത്ഥേരസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ വന്ദിത്വാ അട്ഠാസി. ഥേരോ – ‘‘കോസി ത്വ’’ന്തി പുച്ഛി. അഹം, ഭന്തേ, വസ്സവലാഹകോ ദേവപുത്തോതി . തുമ്ഹാകം കിര ചിത്തേന ദേവോ വസ്സതീതി? ആമ, ഭന്തേതി. പസ്സിതുകാമാ മയന്തി. തേമിസ്സഥ, ഭന്തേതി. മേഘസീസം വാ ഗജ്ജിതം വാ ന പഞ്ഞായതി, കഥം തേമിസ്സാമാതി? ഭന്തേ, അമ്ഹാകം ചിത്തേന ദേവോ വസ്സതി, തുമ്ഹേ പണ്ണസാലം പവിസഥാതി. സാധു ദേവപുത്താതി പാദേ ധോവിത്വാ പണ്ണസാലം പാവിസി. ദേവപുത്തോ തസ്മിം പവിസന്തേയേവ ഏകം ഗീതം ഗായിത്വാ ഹത്ഥം ഉക്ഖിപി, സമന്താ തിയോജനട്ഠാനം ഏകമേഘം അഹോസി. ഥേരോ അഡ്ഢതിന്തോ പണ്ണസാലം പവിട്ഠോതി.
Tatridaṃ vatthu – eko kira vassavalāhakadevaputto tagarakūṭavāsikhīṇāsavattherassa santikaṃ gantvā vanditvā aṭṭhāsi. Thero – ‘‘kosi tva’’nti pucchi. Ahaṃ, bhante, vassavalāhako devaputtoti . Tumhākaṃ kira cittena devo vassatīti? Āma, bhanteti. Passitukāmā mayanti. Temissatha, bhanteti. Meghasīsaṃ vā gajjitaṃ vā na paññāyati, kathaṃ temissāmāti? Bhante, amhākaṃ cittena devo vassati, tumhe paṇṇasālaṃ pavisathāti. Sādhu devaputtāti pāde dhovitvā paṇṇasālaṃ pāvisi. Devaputto tasmiṃ pavisanteyeva ekaṃ gītaṃ gāyitvā hatthaṃ ukkhipi, samantā tiyojanaṭṭhānaṃ ekameghaṃ ahosi. Thero aḍḍhatinto paṇṇasālaṃ paviṭṭhoti.
കാമം ഹേട്ഠാ വുത്താപി ദേവതാ ചാതുമഹാരാജികാവ, താ പന തേന തേന വിസേസേന വത്വാ ഇദാനി തദഞ്ഞേ പഠമഭൂമികേ കാമാവചരദേവേ സാമഞ്ഞതോ ഗണ്ഹന്തോ ‘‘ചാതുമഹാരാജികാ’’തി ആഹ. ധതരട്ഠവിരൂള്ഹകവിരൂപക്ഖകുവേരസങ്ഖാതാ ചത്താരോ മഹാരാജാനോ ഏതേസന്തി ചാതുമഹാരാജികാ, തേ സിനേരുസ്സ പബ്ബതസ്സ വേമജ്ഝേ ഹോന്തി. തേസു പബ്ബതട്ഠകാപി അത്ഥി ആകാസട്ഠകാപി. തേസം പരമ്പരാ ചക്കവാളപബ്ബതം പത്താ. ഖിഡ്ഡാപദോസികാ മനോപദോസികാ ചന്ദിമാ ദേവപുത്തോ സൂരിയോ ദേവപുത്തോതി ഏതേ സബ്ബേപി ചാതുമഹാരാജികദേവലോകട്ഠാ ഏവ.
Kāmaṃ heṭṭhā vuttāpi devatā cātumahārājikāva, tā pana tena tena visesena vatvā idāni tadaññe paṭhamabhūmike kāmāvacaradeve sāmaññato gaṇhanto ‘‘cātumahārājikā’’ti āha. Dhataraṭṭhavirūḷhakavirūpakkhakuverasaṅkhātā cattāro mahārājāno etesanti cātumahārājikā, te sinerussa pabbatassa vemajjhe honti. Tesu pabbataṭṭhakāpi atthi ākāsaṭṭhakāpi. Tesaṃ paramparā cakkavāḷapabbataṃ pattā. Khiḍḍāpadosikā manopadosikā candimā devaputto sūriyo devaputtoti ete sabbepi cātumahārājikadevalokaṭṭhā eva.
താവതിംസാതി താവതിംസാനം ദേവാനം നാമം, തേപി അത്ഥി പബ്ബതട്ഠകാ, അത്ഥി ആകാസട്ഠകാ, തേസം പരമ്പരാ ചക്കവാളപബ്ബതം പത്താ. തഥാ യാമാദീനം. ഏകദേവലോകേപി ഹി ദേവാനം പരമ്പരാ ചക്കവാളപബ്ബതം അപ്പത്താ നാമ നത്ഥി. തത്ഥ മഘേന മാണവേന സദ്ധിം മചലഗാമേ കാലം കത്വാ തേത്തിംസ സഹപുഞ്ഞകാരിനോ ഏത്ഥ നിബ്ബത്താതി തം സഹചാരിതം ഠാനം തേത്തിംസം, തദേവ താവതിംസം, തം നിവാസോ ഏതേസന്തി താവതിംസാതി വദന്തി. യസ്മാ പന സേസചക്കവാളേസുപി ഛകാമാവചരദേവലോകാ അത്ഥി. വുത്തമ്പി ചേതം ‘‘സഹസ്സം ചാതുമഹാരാജികാനം സഹസ്സം താവതിംസാന’’ന്തി (അ॰ നി॰ ൩.൮൧). തസ്മാ നാമപണ്ണത്തിയേവേസാ തസ്സ ദേവലോകസ്സാതി വേദിതബ്ബാ. ദുക്ഖതോ യാതാ അപയാതാതി യാമാ. അത്തനോ സിരിസമ്പത്തിയാ തുസം ഇതാ ഗതാതി തുസിതാ. നിമ്മാനേ രതി ഏതേസന്തി നിമ്മാനരതിനോ. വസവത്തീ ദേവതാതി പരനിമ്മിതവസവത്തിനോ ദേവാ. പരനിമ്മിതേസു ഭോഗേസു വസം വത്തേന്തീതി പരനിമ്മിതവസവത്തിനോ.
Tāvatiṃsāti tāvatiṃsānaṃ devānaṃ nāmaṃ, tepi atthi pabbataṭṭhakā, atthi ākāsaṭṭhakā, tesaṃ paramparā cakkavāḷapabbataṃ pattā. Tathā yāmādīnaṃ. Ekadevalokepi hi devānaṃ paramparā cakkavāḷapabbataṃ appattā nāma natthi. Tattha maghena māṇavena saddhiṃ macalagāme kālaṃ katvā tettiṃsa sahapuññakārino ettha nibbattāti taṃ sahacāritaṃ ṭhānaṃ tettiṃsaṃ, tadeva tāvatiṃsaṃ, taṃ nivāso etesanti tāvatiṃsāti vadanti. Yasmā pana sesacakkavāḷesupi chakāmāvacaradevalokā atthi. Vuttampi cetaṃ ‘‘sahassaṃ cātumahārājikānaṃ sahassaṃ tāvatiṃsāna’’nti (a. ni. 3.81). Tasmā nāmapaṇṇattiyevesā tassa devalokassāti veditabbā. Dukkhato yātā apayātāti yāmā. Attano sirisampattiyā tusaṃ itā gatāti tusitā. Nimmāne rati etesanti nimmānaratino. Vasavattī devatāti paranimmitavasavattino devā. Paranimmitesu bhogesu vasaṃ vattentīti paranimmitavasavattino.
ബ്രൂഹിതോ പരിവുദ്ധോ തേഹി തേഹി ഝാനാദീഹി വിസിട്ഠേഹി ഗുണേഹീതി ബ്രഹ്മാ. വണ്ണവന്തതായ ചേവ ദീഘായുകതായ ച ബ്രഹ്മപാരിസജ്ജാദീഹി മഹന്തോ ബ്രഹ്മാതി മഹാബ്രഹ്മാ. തസ്സ പരിസായം ഭവാ പരിചാരികാതി ബ്രഹ്മപാരിസജ്ജാ. തസ്സേവ പുരോഹിതട്ഠാനേ ഠിതാതി ബ്രഹ്മപുരോഹിതാ. ആഭസ്സരേഹി പരിത്താ ആഭാ ഏതേസന്തി പരിത്താഭാ. അപ്പമാണാ ആഭാ ഏതേസന്തി അപ്പമാണാഭാ. ദീപികായ അച്ചി വിയ ഏതേസം സരീരതോ ആഭാ ഛിജ്ജിത്വാ ഛിജ്ജിത്വാ പതന്തീ വിയ സരതി വിസ്സരതീതി ആഭസ്സരാ, യഥാവുത്തപ്പഭായ ആഭാസനസീലാ വാ ആഭസ്സരാ. സുഭാതി സോഭനാ പഭാ. സുഭാതി ഹി ഏകഗ്ഘനാ നിച്ചലാ സരീരാഭാ വുച്ചതി , സാ പരിത്താ സുഭാ ഏതേസന്തി പരിത്തസുഭാ. അപ്പമാണാ സുഭാ ഏതേസന്തി അപ്പമാണസുഭാ. സുഭേന ഓകിണ്ണാ വികിണ്ണാ, സുഭേന സരീരപ്പഭാവണ്ണേന ഏകഗ്ഘനാ സുവണ്ണമഞ്ജൂസായ ഠപിതസമ്പജ്ജലിതകഞ്ചനപിണ്ഡസസ്സിരികാതി സുഭകിണ്ണാ. തത്ഥ സോഭനായ പഭായ കിണ്ണാ സുഭാകിണ്ണാതി വത്തബ്ബേ ഭാ-സദ്ദസ്സ രസ്സത്തം അന്തിമ ണ-കാരസ്സ ഹ-കാരഞ്ച കത്വാ ‘‘സുഭകിണ്ഹാ’’തി വുത്തം. വിപുലഫലാ വേഹപ്ഫലാ. വിപുലഫലാതി ച വിപുലസന്തസുഖവണ്ണാദിഫലാ. അപ്പകേന കാലേന അത്തനോ ഠാനം ന വിജഹന്തീതി അവിഹാ. കേനചി ന തപനീയാതി അതപ്പാ. അകിച്ഛേന സുഖേന പസ്സിതബ്ബാ മനുഞ്ഞരൂപതായാതി സുദസ്സാ. സുപരിസുദ്ധദസ്സനതായ സമ്മാ പസ്സന്തി സീലേനാതി സുദസ്സീ. ഉക്കട്ഠസമ്പത്തീഹി യോഗതോ നത്ഥി ഏതേസം കനിട്ഠാ സമ്പത്തീതി അകനിട്ഠാ.
Brūhito parivuddho tehi tehi jhānādīhi visiṭṭhehi guṇehīti brahmā. Vaṇṇavantatāya ceva dīghāyukatāya ca brahmapārisajjādīhi mahanto brahmāti mahābrahmā. Tassa parisāyaṃ bhavā paricārikāti brahmapārisajjā. Tasseva purohitaṭṭhāne ṭhitāti brahmapurohitā. Ābhassarehi parittā ābhā etesanti parittābhā. Appamāṇā ābhā etesanti appamāṇābhā. Dīpikāya acci viya etesaṃ sarīrato ābhā chijjitvā chijjitvā patantī viya sarati vissaratīti ābhassarā, yathāvuttappabhāya ābhāsanasīlā vā ābhassarā. Subhāti sobhanā pabhā. Subhāti hi ekagghanā niccalā sarīrābhā vuccati , sā parittā subhā etesanti parittasubhā. Appamāṇā subhā etesanti appamāṇasubhā. Subhena okiṇṇā vikiṇṇā, subhena sarīrappabhāvaṇṇena ekagghanā suvaṇṇamañjūsāya ṭhapitasampajjalitakañcanapiṇḍasassirikāti subhakiṇṇā. Tattha sobhanāya pabhāya kiṇṇā subhākiṇṇāti vattabbe bhā-saddassa rassattaṃ antima ṇa-kārassa ha-kārañca katvā ‘‘subhakiṇhā’’ti vuttaṃ. Vipulaphalā vehapphalā. Vipulaphalāti ca vipulasantasukhavaṇṇādiphalā. Appakena kālena attano ṭhānaṃ na vijahantīti avihā. Kenaci na tapanīyāti atappā. Akicchena sukhena passitabbā manuññarūpatāyāti sudassā. Suparisuddhadassanatāya sammā passanti sīlenāti sudassī. Ukkaṭṭhasampattīhi yogato natthi etesaṃ kaniṭṭhā sampattīti akaniṭṭhā.
കായസക്ഖീഹീതി നാമകായേന ദേസനായ സമ്പടിച്ഛനവസേന സക്ഖിഭൂതേഹി. ഹലാഹലന്തി കോലാഹലം. മഹഗ്ഗതചിത്തേനാതി ചതുത്ഥജ്ഝാനപാദകേന അഭിഞ്ഞാചിത്തേന.
Kāyasakkhīhīti nāmakāyena desanāya sampaṭicchanavasena sakkhibhūtehi. Halāhalanti kolāhalaṃ. Mahaggatacittenāti catutthajjhānapādakena abhiññācittena.
നനു ച ‘‘അജ്ഝത്തന്തി കാമഭവോ, ബഹിദ്ധാതി രൂപാരൂപഭവോ’’തി ച അയുത്തമേതം? യസ്മിഞ്ഹി ഭവേ സത്താ ബഹുതരം കാലം വസന്തി, സോ നേസം അജ്ഝത്തം. യസ്മിഞ്ച അപ്പതരം കാലം വസന്തി, സോ നേസം ബഹിദ്ധാതി വത്തും യുത്തം. രൂപാരൂപഭവേ ച സത്താ ചിരതരം വസന്തി, അപ്പതരം കാമഭവേ, തസ്മാ ‘‘അജ്ഝത്തന്തി കാമഭവോ, ബഹിദ്ധാതി രൂപാരൂപഭവോ’’തി കസ്മാ വുത്തന്തി ആഹ ‘‘കിഞ്ചാപീ’’തിആദി. ചതുത്ഥമേവ കോട്ഠാസന്തി വിവട്ടട്ഠായിസങ്ഖാതം ചതുത്ഥം അസങ്ഖ്യേയ്യകപ്പം. ഇതരേസൂതി സംവട്ടസംവട്ടട്ഠായിവിവട്ടസങ്ഖാതേസു തീസു അസങ്ഖ്യേയ്യകപ്പേസു. ആലയോതി സങ്ഗോ. പത്ഥനാതി ‘‘കഥം നാമ തത്രൂപപന്നാ ഭവിസ്സാമാ’’തി അഭിപത്ഥനാ. അഭിലാസോതി തത്രൂപപജ്ജിതുകാമതാ. തസ്മാതിആദിനാ യഥാവുത്തമത്ഥം നിഗമേതി.
Nanu ca ‘‘ajjhattanti kāmabhavo, bahiddhāti rūpārūpabhavo’’ti ca ayuttametaṃ? Yasmiñhi bhave sattā bahutaraṃ kālaṃ vasanti, so nesaṃ ajjhattaṃ. Yasmiñca appataraṃ kālaṃ vasanti, so nesaṃ bahiddhāti vattuṃ yuttaṃ. Rūpārūpabhave ca sattā cirataraṃ vasanti, appataraṃ kāmabhave, tasmā ‘‘ajjhattanti kāmabhavo, bahiddhāti rūpārūpabhavo’’ti kasmā vuttanti āha ‘‘kiñcāpī’’tiādi. Catutthameva koṭṭhāsanti vivaṭṭaṭṭhāyisaṅkhātaṃ catutthaṃ asaṅkhyeyyakappaṃ. Itaresūti saṃvaṭṭasaṃvaṭṭaṭṭhāyivivaṭṭasaṅkhātesu tīsu asaṅkhyeyyakappesu. Ālayoti saṅgo. Patthanāti ‘‘kathaṃ nāma tatrūpapannā bhavissāmā’’ti abhipatthanā. Abhilāsoti tatrūpapajjitukāmatā. Tasmātiādinā yathāvuttamatthaṃ nigameti.
ഏത്ഥായം അധിപ്പായോ – കസ്സചിപി കിലേസസ്സ അവിക്ഖമ്ഭിതത്താ കേനചിപി പകാരേന വിക്ഖമ്ഭനമത്തേനപി അവിമുത്തോ കാമഭവോ അജ്ഝത്തഗ്ഗഹണസ്സ അത്താനം അധികിച്ച ഉദ്ദിസ്സ പവത്തഗ്ഗാഹസ്സ വിസേസപച്ചയോതി അജ്ഝത്തം നാമ. തത്ഥ ബന്ധനം അജ്ഝത്തസംയോജനം, തേന സംയുത്തോ അജ്ഝത്തസംയോജനോ. തബ്ബിപരിയായതോ ബഹിദ്ധാസംയോജനോതി.
Etthāyaṃ adhippāyo – kassacipi kilesassa avikkhambhitattā kenacipi pakārena vikkhambhanamattenapi avimutto kāmabhavo ajjhattaggahaṇassa attānaṃ adhikicca uddissa pavattaggāhassa visesapaccayoti ajjhattaṃ nāma. Tattha bandhanaṃ ajjhattasaṃyojanaṃ, tena saṃyutto ajjhattasaṃyojano. Tabbipariyāyato bahiddhāsaṃyojanoti.
ഛന്ദരാഗവസേനേവ അജ്ഝത്തസംയോജനം ബഹിദ്ധാസംയോജനഞ്ച പുഗ്ഗലം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി ഓരമ്ഭാഗിയഉദ്ധമ്ഭാഗിയസംയോജനവസേനപി ദസ്സേതും ‘‘ഓരമ്ഭാഗിയാനി വാ’’തിആദിമാഹ. ഓരം വുച്ചതി കാമധാതു, പടിസന്ധിയാ പച്ചയഭാവേന തം ഓരം ഭജന്തീതി ഓരമ്ഭാഗിയാനി. തത്ഥ ച കമ്മുനാ വിപാകം സത്തേന ച ദുക്ഖം സംയോജേന്തീതി സംയോജനാനി, സക്കായദിട്ഠിവിചികിച്ഛാസീലബ്ബതപരാമാസകാമരാഗപടിഘാ. ഉദ്ധം വുച്ചതി രൂപാരൂപധാതു, വുത്തനയേനേതം ഉദ്ധം ഭജന്തീതി ഉദ്ധമ്ഭാഗിയാനി, സംയോജനാനി. രൂപരാഗാരൂപരാഗമാനുദ്ധച്ചാവിജ്ജാ. അഥ വാ ഓരമ്ഭാഗോ വുച്ചതി കാമധാതു രൂപാരൂപഭവതോ ഹേട്ഠാഭൂതത്താ, തത്രൂപപത്തിയാ പച്ചയഭാവതോ ഓരമ്ഭാഗസ്സ ഹിതാനീതി ഓരമ്ഭാഗിയാനി യഥാ ‘‘വച്ഛായോഗോ ദുഹകോ’’തി. ഉദ്ധമ്ഭാഗോ നാമ മഹഗ്ഗതഭാവോ, തസ്സ ഹിതാനി ഉദ്ധമ്ഭാഗിയാനി. പാദേസു ബദ്ധപാസാണോ വിയ പഞ്ചോരമ്ഭാഗിയസംയോജനാനി ഹേട്ഠാ ആകഡ്ഢമാനാകാരാനി ഹോന്തി. ഹത്ഥേഹി ഗഹിതരുക്ഖസാഖാ വിയ പഞ്ചുദ്ധമ്ഭാഗിയസംയോജനാനി ഉപരി ആകഡ്ഢമാനാകാരാനി. യേസഞ്ഹി സക്കായദിട്ഠിആദീനി അപ്പഹീനാനി, തേ ഭവഗ്ഗേപി നിബ്ബത്തേ ഏതാനി ആകഡ്ഢിത്വാ കാമഭവേയേവ പാതേന്തി, തസ്മാ ഏതാനി പഞ്ച ഗച്ഛന്തം വാരേന്തി, ഗതം പുന ആനേന്തി. രൂപരാഗാദീനി പഞ്ച ഗച്ഛന്തം ന വാരേന്തി, ആഗന്തും പന ന ദേന്തി.
Chandarāgavaseneva ajjhattasaṃyojanaṃ bahiddhāsaṃyojanañca puggalaṃ dassetvā idāni orambhāgiyauddhambhāgiyasaṃyojanavasenapi dassetuṃ ‘‘orambhāgiyāni vā’’tiādimāha. Oraṃ vuccati kāmadhātu, paṭisandhiyā paccayabhāvena taṃ oraṃ bhajantīti orambhāgiyāni. Tattha ca kammunā vipākaṃ sattena ca dukkhaṃ saṃyojentīti saṃyojanāni, sakkāyadiṭṭhivicikicchāsīlabbataparāmāsakāmarāgapaṭighā. Uddhaṃ vuccati rūpārūpadhātu, vuttanayenetaṃ uddhaṃ bhajantīti uddhambhāgiyāni, saṃyojanāni. Rūparāgārūparāgamānuddhaccāvijjā. Atha vā orambhāgo vuccati kāmadhātu rūpārūpabhavato heṭṭhābhūtattā, tatrūpapattiyā paccayabhāvato orambhāgassa hitānīti orambhāgiyāni yathā ‘‘vacchāyogo duhako’’ti. Uddhambhāgo nāma mahaggatabhāvo, tassa hitāni uddhambhāgiyāni. Pādesu baddhapāsāṇo viya pañcorambhāgiyasaṃyojanāni heṭṭhā ākaḍḍhamānākārāni honti. Hatthehi gahitarukkhasākhā viya pañcuddhambhāgiyasaṃyojanāni upari ākaḍḍhamānākārāni. Yesañhi sakkāyadiṭṭhiādīni appahīnāni, te bhavaggepi nibbatte etāni ākaḍḍhitvā kāmabhaveyeva pātenti, tasmā etāni pañca gacchantaṃ vārenti, gataṃ puna ānenti. Rūparāgādīni pañca gacchantaṃ na vārenti, āgantuṃ pana na denti.
അസമുച്ഛിന്നേസു ഓരമ്ഭാഗിയസംയോജനേസു ലദ്ധപച്ചയേസു ഉദ്ധമ്ഭാഗിയാനി സംയോജനാനി അഗണനൂപഗാനി ഹോന്തീതി ലബ്ഭമാനാനമ്പി പുഥുജ്ജനാനം വസേന അവിഭജിത്വാ അരിയാനം യോഗവസേന വിഭജിതുകാമോ ‘‘ഉഭയമ്പി ചേത’’ന്തിആദിമാഹ. തത്ഥ വട്ടനിസ്സിതമഹാജനസ്സാതി പുഥുജ്ജനേ സന്ധായ വദതി. ദ്വേധാ പരിച്ഛിന്നോതി കാമസുഗതിരൂപാരൂപഭവവസേന ദ്വീഹി പകാരേഹി പരിച്ഛിന്നോ.
Asamucchinnesu orambhāgiyasaṃyojanesu laddhapaccayesu uddhambhāgiyāni saṃyojanāni agaṇanūpagāni hontīti labbhamānānampi puthujjanānaṃ vasena avibhajitvā ariyānaṃ yogavasena vibhajitukāmo ‘‘ubhayampi ceta’’ntiādimāha. Tattha vaṭṭanissitamahājanassāti puthujjane sandhāya vadati. Dvedhā paricchinnoti kāmasugatirūpārūpabhavavasena dvīhi pakārehi paricchinno.
വച്ഛകസാലോപമം ഉത്താനത്ഥമേവ. ഓപമ്മസംസന്ദനേ പന കസ്സചി കിലേസസ്സ അവിക്ഖമ്ഭിതത്താ, കഥഞ്ചിപി അവിമുത്തോ കാമഭവോ അജ്ഝത്തഗ്ഗഹണസ്സ വിസേസപച്ചയത്താ, ഇമേസം സത്താനം അബ്ഭന്തരട്ഠേന അന്തോ നാമ. രൂപാരൂപഭവോ തബ്ബിപരിയായതോ ബഹി നാമ. തഥാ ഹി യസ്സ ഓരമ്ഭാഗിയാനി സംയോജനാനി അപ്പഹീനാനി, സോ അജ്ഝത്തസംയോജനോ വുത്തോ. യസ്സ താനി പഹീനാനി, സോ ബഹിദ്ധാസംയോജനോ. തസ്മാ അന്തോ അസമുച്ഛിന്നബന്ധനതായ ബഹി ച പവത്തമാനഭവങ്ഗസന്താനതായ അന്തോബദ്ധോ ബഹിസയിതോ നാമ. നിരന്തരപ്പവത്തഭവങ്ഗസന്താനവസേന ഹി സയിതവോഹാരോ. കാമം നേസം ബഹിബന്ധനമ്പി അസമുച്ഛിന്നം, അന്തോബന്ധനസ്സ പന മൂലതായ ഏവം വുത്തം. തേനാഹ ‘‘സംയോജനം പന തേസം കാമാവചരൂപനിബദ്ധമേവാ’’തി. ഇമിനാ നയേന സേസത്തയേപി അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ.
Vacchakasālopamaṃ uttānatthameva. Opammasaṃsandane pana kassaci kilesassa avikkhambhitattā, kathañcipi avimutto kāmabhavo ajjhattaggahaṇassa visesapaccayattā, imesaṃ sattānaṃ abbhantaraṭṭhena anto nāma. Rūpārūpabhavo tabbipariyāyato bahi nāma. Tathā hi yassa orambhāgiyāni saṃyojanāni appahīnāni, so ajjhattasaṃyojano vutto. Yassa tāni pahīnāni, so bahiddhāsaṃyojano. Tasmā anto asamucchinnabandhanatāya bahi ca pavattamānabhavaṅgasantānatāya antobaddho bahisayito nāma. Nirantarappavattabhavaṅgasantānavasena hi sayitavohāro. Kāmaṃ nesaṃ bahibandhanampi asamucchinnaṃ, antobandhanassa pana mūlatāya evaṃ vuttaṃ. Tenāha ‘‘saṃyojanaṃ pana tesaṃ kāmāvacarūpanibaddhamevā’’ti. Iminā nayena sesattayepi attho veditabbo.
ഏത്താവതാ ച കിരാതി കിര-സദ്ദോ അരുചിസംസൂചനത്ഥോ. തേനേത്ഥ ആചരിയവാദസ്സ അത്തനോ അരുച്ചനഭാവം ദീപേതി. ‘‘സീലവാ’’തി അനാമട്ഠവിസേസസാമഞ്ഞതോ സീലസങ്ഖേപേന ഗഹിതം, തഞ്ച ചതുബ്ബിധന്തി ആചരിയത്ഥേരോ ‘‘ചതുപാരിസുദ്ധിസീലം ഉദ്ദിസിത്വാ’’തി ആഹ. തത്ഥാതി ചതുപാരിസുദ്ധിസീലേസു. ജേട്ഠകസീലന്തി പധാനസീലം. ഉഭയത്ഥാതി ഉദ്ദേസനിദ്ദേസേസു, നിദ്ദേസേ വിയ ഉദ്ദേസേപി പാതിമോക്ഖസംവരോവ ഥേരേന വുത്തോ ‘‘സീലവാ’’തി വുത്തത്താതി അധിപ്പായോ. സീലഗ്ഗഹണഞ്ഹി പാളിയം പാതിമോക്ഖസംവരവസേനേവ ആഗതം. തേനാഹ ‘‘പാതിമോക്ഖസംവരോയേവാ’’തിആദി. തത്ഥ അവധാരണേന ഇതരേസം തിണ്ണം ഏകദേസേന പാതിമോക്ഖന്തോഗധഭാവം ദീപേതി. തഥാ ഹി അനോലോകിയോലോകനേ ആജീവഹേതു ച സിക്ഖാപദവീതിക്കമേ ഗിലാനപച്ചയസ്സ അപച്ചവേക്ഖിതപരിഭോഗേ ച ആപത്തി വിഹിതാതി. തീണീതി ഇന്ദ്രിയസംവരസീലാദീനി. സീലന്തി വുത്തട്ഠാനം നാമ അത്ഥീതി സീലപരിയായേന തേസം കത്ഥചി സുത്തേ ഗഹിതട്ഠാനം നാമ കിം അത്ഥി യഥാ ‘‘പാതിമോക്ഖസംവരോ’’തി? ആചരിയസ്സ സമ്മുഖതായ അപ്പടിക്ഖിപന്തോ ഉപചാരേന പുച്ഛന്തോ വിയ വദതി. തേനാഹ ‘‘അനനുജാനന്തോ’’തി. ഛദ്വാരരക്ഖാമത്തകമേവാതി തസ്സ സല്ലഹുകഭാവമാഹ ചിത്താധിട്ഠാനഭാവമത്തേന പടിപാകതികഭാവാപത്തിതോ. ഇതരദ്വയേപി ഏസേവ നയോ. പച്ചയുപ്പത്തിമത്തകന്തി ഫലേന ഹേതും ദസ്സേതി. ഉപ്പാദനഹേതുകാ ഹി പച്ചയാനം ഉപ്പത്തി. ഇദമത്ഥന്തി ഇദം പയോജനം ഇമസ്സ പച്ചയസ്സ പരിഭുഞ്ജനേതി അധിപ്പായോ. നിപ്പരിയായേനാതി ഇമിനാ ഇന്ദ്രിയസംവരാദീനി തീണി പധാനസ്സ സീലസ്സ പരിപാലനവസേന പവത്തിയാ പരിയായസീലാനി നാമാതി ദസ്സേതി. ഇദാനി പാതിമോക്ഖസംവരസ്സേവ പധാനഭാവം ബ്യതിരേകതോ അന്വയതോ ച ഉപമായ വിഭാവേതും ‘‘യസ്സാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ സോ പാതിമോക്ഖസംവരോ. സേസാനി ഇന്ദ്രിയസംവരാദീനി.
Ettāvatā ca kirāti kira-saddo arucisaṃsūcanattho. Tenettha ācariyavādassa attano aruccanabhāvaṃ dīpeti. ‘‘Sīlavā’’ti anāmaṭṭhavisesasāmaññato sīlasaṅkhepena gahitaṃ, tañca catubbidhanti ācariyatthero ‘‘catupārisuddhisīlaṃ uddisitvā’’ti āha. Tatthāti catupārisuddhisīlesu. Jeṭṭhakasīlanti padhānasīlaṃ. Ubhayatthāti uddesaniddesesu, niddese viya uddesepi pātimokkhasaṃvarova therena vutto ‘‘sīlavā’’ti vuttattāti adhippāyo. Sīlaggahaṇañhi pāḷiyaṃ pātimokkhasaṃvaravaseneva āgataṃ. Tenāha ‘‘pātimokkhasaṃvaroyevā’’tiādi. Tattha avadhāraṇena itaresaṃ tiṇṇaṃ ekadesena pātimokkhantogadhabhāvaṃ dīpeti. Tathā hi anolokiyolokane ājīvahetu ca sikkhāpadavītikkame gilānapaccayassa apaccavekkhitaparibhoge ca āpatti vihitāti. Tīṇīti indriyasaṃvarasīlādīni. Sīlanti vuttaṭṭhānaṃ nāma atthīti sīlapariyāyena tesaṃ katthaci sutte gahitaṭṭhānaṃ nāma kiṃ atthi yathā ‘‘pātimokkhasaṃvaro’’ti? Ācariyassa sammukhatāya appaṭikkhipanto upacārena pucchanto viya vadati. Tenāha ‘‘ananujānanto’’ti. Chadvārarakkhāmattakamevāti tassa sallahukabhāvamāha cittādhiṭṭhānabhāvamattena paṭipākatikabhāvāpattito. Itaradvayepi eseva nayo. Paccayuppattimattakanti phalena hetuṃ dasseti. Uppādanahetukā hi paccayānaṃ uppatti. Idamatthanti idaṃ payojanaṃ imassa paccayassa paribhuñjaneti adhippāyo. Nippariyāyenāti iminā indriyasaṃvarādīni tīṇi padhānassa sīlassa paripālanavasena pavattiyā pariyāyasīlāni nāmāti dasseti. Idāni pātimokkhasaṃvarasseva padhānabhāvaṃ byatirekato anvayato ca upamāya vibhāvetuṃ ‘‘yassā’’tiādimāha. Tattha so pātimokkhasaṃvaro. Sesāni indriyasaṃvarādīni.
പാതിമോക്ഖസംവരസംവുതോതി യോ ഹി നം പാതി രക്ഖതി, തം മോക്ഖേതി മോചേതി ആപായികാദീഹി ദുക്ഖേഹീതി പാതിമോക്ഖന്തി ലദ്ധനാമേന സിക്ഖാപദസീലേന പിഹിതകായവചീദ്വാരോ. സോ പന യസ്മാ ഏവംഭൂതോ തേന സമന്നാഗതോ നാമ ഹോതി, തസ്മാ വുത്തം ‘‘പാതീമോക്ഖസംവരേന സമന്നാഗതോ’’തി.
Pātimokkhasaṃvarasaṃvutoti yo hi naṃ pāti rakkhati, taṃ mokkheti moceti āpāyikādīhi dukkhehīti pātimokkhanti laddhanāmena sikkhāpadasīlena pihitakāyavacīdvāro. So pana yasmā evaṃbhūto tena samannāgato nāma hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘pātīmokkhasaṃvarena samannāgato’’ti.
അപരോ നയോ – കിലേസാനം ബലവഭാവതോ, പാപകിരിയായ ച സുകരഭാവതോ, പുഞ്ഞകിരിയായ ച ദുക്കരഭാവതോ ബഹുക്ഖത്തും അപായേസു പതനസീലോതി പാതീ, പുഥുജ്ജനോ. അനിച്ചതായ വാ ഭവാദീസു കമ്മവേഗക്ഖിത്തോ ഘടിയന്തം വിയ അനവട്ഠാനേന പരിബ്ഭമനതോ ഗമനതോ ഗമനസീലോതി പാതീ, മരണവസേന തമ്ഹി തമ്ഹി സത്തനികായേ അത്തഭാവസ്സ പാതനസീലോ വാ പാതീ, സത്തസന്താനോ, ചിത്തമേവ വാ. തം പാതിം സംസാരദുക്ഖതോ മോക്ഖേതീതി പാതിമോക്ഖം. ചിത്തസ്സ ഹി വിമോക്ഖേന സത്തോ വിമുത്തോതി വുച്ചതി. വുത്തഞ്ഹി ‘‘ചിത്തവോദാനാ വിസുജ്ഝന്തീ’’തി, ‘‘അനുപാദായ ആസവേഹി ചിത്തം വിമുത്ത’’ന്തി (മഹാവ॰ ൨൮) ച.
Aparo nayo – kilesānaṃ balavabhāvato, pāpakiriyāya ca sukarabhāvato, puññakiriyāya ca dukkarabhāvato bahukkhattuṃ apāyesu patanasīloti pātī, puthujjano. Aniccatāya vā bhavādīsu kammavegakkhitto ghaṭiyantaṃ viya anavaṭṭhānena paribbhamanato gamanato gamanasīloti pātī, maraṇavasena tamhi tamhi sattanikāye attabhāvassa pātanasīlo vā pātī, sattasantāno, cittameva vā. Taṃ pātiṃ saṃsāradukkhato mokkhetīti pātimokkhaṃ. Cittassa hi vimokkhena satto vimuttoti vuccati. Vuttañhi ‘‘cittavodānā visujjhantī’’ti, ‘‘anupādāya āsavehi cittaṃ vimutta’’nti (mahāva. 28) ca.
അഥ വാ അവിജ്ജാദിനാ ഹേതുനാ സംസാരേ പതതി ഗച്ഛതി പവത്തതീതി പാതി, ‘‘അവിജ്ജാനീവരണാനം സത്താനം തണ്ഹാസംയോജനാനം സന്ധാവതം സംസരത’’ന്തി (സം॰ നി॰ ൨.൧൨൪) ഹി വുത്തം, തസ്സ പാതിനോ സത്തസ്സ തണ്ഹാദിസംകിലേസത്തയതോ മോക്ഖോ ഏതേനാതി പാതിമോക്ഖോ. ‘‘കണ്ഠേകാളോ’’തിആദീനം വിയസ്സ സമാസസിദ്ധി വേദിതബ്ബാ.
Atha vā avijjādinā hetunā saṃsāre patati gacchati pavattatīti pāti, ‘‘avijjānīvaraṇānaṃ sattānaṃ taṇhāsaṃyojanānaṃ sandhāvataṃ saṃsarata’’nti (saṃ. ni. 2.124) hi vuttaṃ, tassa pātino sattassa taṇhādisaṃkilesattayato mokkho etenāti pātimokkho. ‘‘Kaṇṭhekāḷo’’tiādīnaṃ viyassa samāsasiddhi veditabbā.
അഥ വാ പാതേതി വിനിപാതേതി ദുക്ഖേതി പാതി, ചിത്തം. വുത്തഞ്ഹി –
Atha vā pāteti vinipāteti dukkheti pāti, cittaṃ. Vuttañhi –
‘‘ചിത്തേന നീയതേ ലോകോ, ചിത്തേന പരികസ്സതീ’’തി; (സം॰ നി॰ ൧.൬൨);
‘‘Cittena nīyate loko, cittena parikassatī’’ti; (Saṃ. ni. 1.62);
തസ്സ പാതിനോ മോക്ഖോ ഏതേനാതി പാതിമോക്ഖോ. പതതി വാ ഏതേന അപായദുക്ഖേ സംസാരദുക്ഖേ ചാതി പാതി, തണ്ഹാദിസംകിലേസോ. വുത്തഞ്ഹി –
Tassa pātino mokkho etenāti pātimokkho. Patati vā etena apāyadukkhe saṃsāradukkhe cāti pāti, taṇhādisaṃkileso. Vuttañhi –
‘‘തണ്ഹാ ജനേഹി പുരിസം, (സം॰ നി॰ ൧.൫൬-൫൭) തണ്ഹാദുതിയോ പുരിസോ’’തി (ഇതിവു॰ ൧൫, ൧൦൫; അ॰ നി॰ ൪.൯) ച ആദി;
‘‘Taṇhā janehi purisaṃ, (saṃ. ni. 1.56-57) taṇhādutiyo puriso’’ti (itivu. 15, 105; a. ni. 4.9) ca ādi;
തതോ പാതിതോ മോക്ഖോതി പാതിമോക്ഖോ.
Tato pātito mokkhoti pātimokkho.
അഥ വാ പതതി ഏത്ഥാതി പാതി, ഛ അജ്ഝത്തികബാഹിരാനി ആയതനാനി. വുത്തഞ്ഹി –
Atha vā patati etthāti pāti, cha ajjhattikabāhirāni āyatanāni. Vuttañhi –
‘‘ഛസു ലോകോ സമുപ്പന്നോ, ഛസു കുബ്ബതി സന്ഥവ’’ന്തി (സം॰ നി॰ ൧.൭൦; സു॰ നി॰ ൧൭൧);
‘‘Chasu loko samuppanno, chasu kubbati santhava’’nti (saṃ. ni. 1.70; su. ni. 171);
തതോ ഛഅജ്ഝത്തികബാഹിരായതനസങ്ഖാതതോ പാതിതോ മോക്ഖോതി പാതിമോക്ഖോ.
Tato chaajjhattikabāhirāyatanasaṅkhātato pātito mokkhoti pātimokkho.
അഥ വാ പാതോ വിനിപാതോ അസ്സ അത്ഥീതി പാതീ, സംസാരോ. തതോ മോക്ഖോതി പാതിമോക്ഖോ.
Atha vā pāto vinipāto assa atthīti pātī, saṃsāro. Tato mokkhoti pātimokkho.
അഥ വാ സബ്ബലോകാധിപതിഭാവതോ ധമ്മിസ്സരോ ഭഗവാ ‘‘പതീ’’തി വുച്ചതി, മുച്ചതി ഏതേനാതി മോക്ഖോ, പതിനോ മോക്ഖോ പതിമോക്ഖോ തേന പഞ്ഞത്തത്താതി, പതിമോക്ഖോ ഏവ പാതിമോക്ഖോ. സബ്ബഗുണാനം വാ മൂലഭാവതോ ഉത്തമട്ഠേന പതി ച സോ യഥാവുത്തട്ഠേന മോക്ഖോ ചാതി പതിമോക്ഖോ, പതിമോക്ഖോ ഏവ പാതിമോക്ഖോ. തഥാ ഹി വുത്തം ‘‘പാതിമോക്ഖന്തി ആദിമേതം മുഖമേതം പമുഖമേത’’ന്തി (മഹാവ॰ ൧൩൫) വിത്ഥാരോ.
Atha vā sabbalokādhipatibhāvato dhammissaro bhagavā ‘‘patī’’ti vuccati, muccati etenāti mokkho, patino mokkho patimokkho tena paññattattāti, patimokkho eva pātimokkho. Sabbaguṇānaṃ vā mūlabhāvato uttamaṭṭhena pati ca so yathāvuttaṭṭhena mokkho cāti patimokkho, patimokkho eva pātimokkho. Tathā hi vuttaṃ ‘‘pātimokkhanti ādimetaṃ mukhametaṃ pamukhameta’’nti (mahāva. 135) vitthāro.
അഥ വാ പ-ഇതി പകാരേ, അതീതി അച്ചന്തത്ഥേ നിപാതോ, തസ്മാ പകാരേഹി അച്ചന്തം മോക്ഖേതീതി പാതിമോക്ഖോ. ഇദഞ്ഹി സീലം സയം തദങ്ഗവസേന, സമാധിസഹിതം പഞ്ഞാസഹിതഞ്ച വിക്ഖമ്ഭനവസേന, സമുച്ഛേദവസേന ച അച്ചന്തം മോക്ഖേതി മോചേതീതി പാതിമോക്ഖോ. പതി പതി മോക്ഖോതി വാ പതിമോക്ഖോ, തമ്ഹാ തമ്ഹാ വീതിക്കമദോസതോ പച്ചേകം മോക്ഖോതി അത്ഥോ. പതിമോക്ഖോ ഏവ പാതിമോക്ഖോ. മോക്ഖോ വാ നിബ്ബാനം, തസ്സ മോക്ഖസ്സ പതിബിമ്ബഭൂതോതി പതിമോക്ഖോ. സീലസംവരോ ഹി സൂരിയസ്സ അരുണുഗ്ഗമനം വിയ നിബ്ബാനസ്സ ഉദയഭൂതോ തപ്പടിഭാഗോ വിയ യഥാരഹം കിലേസനിബ്ബാപനതോ പതിമോക്ഖം, പതിമോക്ഖംയേവ പാതിമോക്ഖം.
Atha vā pa-iti pakāre, atīti accantatthe nipāto, tasmā pakārehi accantaṃ mokkhetīti pātimokkho. Idañhi sīlaṃ sayaṃ tadaṅgavasena, samādhisahitaṃ paññāsahitañca vikkhambhanavasena, samucchedavasena ca accantaṃ mokkheti mocetīti pātimokkho. Pati pati mokkhoti vā patimokkho, tamhā tamhā vītikkamadosato paccekaṃ mokkhoti attho. Patimokkho eva pātimokkho. Mokkho vā nibbānaṃ, tassa mokkhassa patibimbabhūtoti patimokkho. Sīlasaṃvaro hi sūriyassa aruṇuggamanaṃ viya nibbānassa udayabhūto tappaṭibhāgo viya yathārahaṃ kilesanibbāpanato patimokkhaṃ, patimokkhaṃyeva pātimokkhaṃ.
അഥ വാ മോക്ഖം പതി വത്തതി, മോക്ഖാഭിമുഖന്തി വാ പതിമോക്ഖം, പതിമോക്ഖമേവ പാതിമോക്ഖന്തി ഏവമേത്ഥ പാതിമോക്ഖസദ്ദസ്സ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ.
Atha vā mokkhaṃ pati vattati, mokkhābhimukhanti vā patimokkhaṃ, patimokkhameva pātimokkhanti evamettha pātimokkhasaddassa attho veditabbo.
ആചാരഗോചരസമ്പന്നോതി കായികവാചസികഅവീതിക്കമസങ്ഖാതേന ആചാരേന, നവേസിയാദിഗോചരതാദിസങ്ഖാതേന ഗോചരേന സമ്പന്നോ, സമ്പന്നആചാരഗോചരോതി അത്ഥോ. അപ്പമത്തകേസൂതി പരിത്തകേസു അനാപത്തിഗമനീയേസു. ‘‘ദുക്കടദുബ്ഭാസിതമത്തേസൂ’’തി അപരേ. വജ്ജേസൂതി ഗാരയ്ഹേസു. തേ പന ഏകന്തതോ അകുസലസഭാവാ ഹോന്തീതി ആഹ ‘‘അകുസലധമ്മേസൂ’’തി. ഭയദസ്സീതി ഭയതോ ദസ്സനസീലോ, പരമാണുമത്തമ്പി വജ്ജം സിനേരുപ്പമാണം വിയ കത്വാ ഭായനസീലോ. സമ്മാ ആദിയിത്വാതി സമ്മദേവ സക്കച്ചം സബ്ബസോവ ആദിയിത്വാ. സിക്ഖാപദേസൂതി നിദ്ധാരണേ ഭുമ്മന്തി സമുദായതോ അവയവനിദ്ധാരണം ദസ്സേന്തോ ‘‘സിക്ഖാപദേസു തം തം സിക്ഖാപദം സമാദിയിത്വാ സിക്ഖതീ’’തി അത്ഥമാഹ, സിക്ഖാപദമേവ ഹി സമാദാതബ്ബം സിക്ഖിതബ്ബഞ്ചാതി അധിപ്പായോ. യം കിഞ്ചി സിക്ഖാപദേസൂതി സിക്ഖാകോട്ഠാസേസു മൂലപഞ്ഞത്തിഅനുപഞ്ഞത്തിസബ്ബത്ഥപഞ്ഞത്തിപദേസപഞ്ഞത്തിആദിഭേദം യം കിഞ്ചി സിക്ഖിതബ്ബം. യം പടിപജ്ജിതബ്ബം പൂരേതബ്ബം സീലം, തം പന ദ്വാരവസേന ദുവിധമേവാതി ആഹ ‘‘കായികം വാ വാചസികം വാ’’തി. ഇമസ്മിം അത്ഥവികപ്പേ സിക്ഖാപദേസൂതി ആധാരേ ഭുമ്മം സിക്ഖാഭാഗേസു കസ്സചി വിസും അഗ്ഗഹണതോ. തേനാഹ ‘‘തം സബ്ബ’’ന്തി.
Ācāragocarasampannoti kāyikavācasikaavītikkamasaṅkhātena ācārena, navesiyādigocaratādisaṅkhātena gocarena sampanno, sampannaācāragocaroti attho. Appamattakesūti parittakesu anāpattigamanīyesu. ‘‘Dukkaṭadubbhāsitamattesū’’ti apare. Vajjesūti gārayhesu. Te pana ekantato akusalasabhāvā hontīti āha ‘‘akusaladhammesū’’ti. Bhayadassīti bhayato dassanasīlo, paramāṇumattampi vajjaṃ sineruppamāṇaṃ viya katvā bhāyanasīlo. Sammā ādiyitvāti sammadeva sakkaccaṃ sabbasova ādiyitvā. Sikkhāpadesūti niddhāraṇe bhummanti samudāyato avayavaniddhāraṇaṃ dassento ‘‘sikkhāpadesu taṃ taṃ sikkhāpadaṃ samādiyitvā sikkhatī’’ti atthamāha, sikkhāpadameva hi samādātabbaṃ sikkhitabbañcāti adhippāyo. Yaṃ kiñci sikkhāpadesūti sikkhākoṭṭhāsesu mūlapaññattianupaññattisabbatthapaññattipadesapaññattiādibhedaṃ yaṃ kiñci sikkhitabbaṃ. Yaṃ paṭipajjitabbaṃ pūretabbaṃ sīlaṃ, taṃ pana dvāravasena duvidhamevāti āha ‘‘kāyikaṃ vā vācasikaṃ vā’’ti. Imasmiṃ atthavikappe sikkhāpadesūti ādhāre bhummaṃ sikkhābhāgesu kassaci visuṃ aggahaṇato. Tenāha ‘‘taṃ sabba’’nti.
അഞ്ഞതരം ദേവഘടന്തി അഞ്ഞതരം ദേവനികായം. ആഗാമീ ഹോതീതി പടിസന്ധിവസേന ആഗമനസീലോ ഹോതി. ആഗന്താതി ഏത്ഥാപി ഏസേവ നയോ. ഇമിനാ അങ്ഗേനാതി ഇമിനാ കാരണേന.
Aññataraṃ devaghaṭanti aññataraṃ devanikāyaṃ. Āgāmī hotīti paṭisandhivasena āgamanasīlo hoti. Āgantāti etthāpi eseva nayo. Iminā aṅgenāti iminā kāraṇena.
സുക്ഖവിപസ്സകോ യേഭുയ്യേന ചതുധാതുവവത്ഥാനമുഖേന കമ്മട്ഠാനാഭിനിവേസീ ഹോതീതി ആഹ ‘‘സുക്ഖവിപസ്സകസ്സ ധാതുകമ്മട്ഠാനികഭിക്ഖുനോ’’തി. വുത്തമേവത്ഥം സമ്പിണ്ഡേത്വാ നിഗമേന്തോ ‘‘പഠമേന അങ്ഗേനാ’’തിആദിമാഹ.
Sukkhavipassako yebhuyyena catudhātuvavatthānamukhena kammaṭṭhānābhinivesī hotīti āha ‘‘sukkhavipassakassa dhātukammaṭṭhānikabhikkhuno’’ti. Vuttamevatthaṃ sampiṇḍetvā nigamento ‘‘paṭhamena aṅgenā’’tiādimāha.
ചിത്തസ്സ സുഖുമഭാവോ ഇധ സുഖമത്തഭാവമാപന്നേന ദട്ഠബ്ബോതി ആഹ ‘‘സബ്ബാപി ഹി താ’’തിആദി. തന്തിവസേനാതി കേവലം തന്തിട്ഠപനവസേന, ന പന ഥേരസ്സ കസ്സചി മഗ്ഗസ്സ വാ ഫലസ്സ വാ ഉപ്പാദനത്ഥായ, നാപി സമ്മാപടിപത്തിയം യോജനത്ഥായാതി അധിപ്പായോ.
Cittassa sukhumabhāvo idha sukhamattabhāvamāpannena daṭṭhabboti āha ‘‘sabbāpi hi tā’’tiādi. Tantivasenāti kevalaṃ tantiṭṭhapanavasena, na pana therassa kassaci maggassa vā phalassa vā uppādanatthāya, nāpi sammāpaṭipattiyaṃ yojanatthāyāti adhippāyo.
൩൮. ഛട്ഠേ മഹാകച്ചാനോതി ഗിഹികാലേ ഉജ്ജേനിരഞ്ഞോ പുരോഹിതപുത്തോ അഭിരൂപോ ദസ്സനീയോ പാസാദികോ സുവണ്ണവണ്ണോ ച. വരണാ നാമ രുക്ഖോ, തസ്സ അവിദൂരേ ഭവത്താ നഗരമ്പി വരണസദ്ദേന വുച്ചതീതി ആഹ ‘‘വരണാ നാമ ഏകം നഗര’’ന്തി. ദ്വന്ദപദസ്സ പച്ചേകം അഭിസമ്ബന്ധോ ഹോതീതി ഹേതുസദ്ദം പച്ചേകം യോജേത്വാ ദസ്സേന്തോ ‘‘കാമരാഗാഭിനിവേസഹേതൂ’’തിആദിമാഹ. ഹേതുസദ്ദേന സമ്ബന്ധേ സതി യോ അത്ഥോ സമ്ഭവതി, തം ദസ്സേതും ‘‘ഇദം വുത്തം ഹോതീ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ കാമരാഗേന അഭിനിവിട്ഠത്താതി ഏതേന കാമരാഗാഭിനിവേസഹേതൂതി ഇമസ്സ അത്ഥം ദീപേതി, തഥാ വിനിബദ്ധത്താതിആദീഹി കാമരാഗവിനിബദ്ധഹേതൂതിആദീനം. തതോ മുഖോതി തദഭിമുഖോ. മാനന്തി ആള്ഹകാദിമാനഭണ്ഡം. സേസമേത്ഥ ഉത്താനമേവ.
38. Chaṭṭhe mahākaccānoti gihikāle ujjenirañño purohitaputto abhirūpo dassanīyo pāsādiko suvaṇṇavaṇṇo ca. Varaṇā nāma rukkho, tassa avidūre bhavattā nagarampi varaṇasaddena vuccatīti āha ‘‘varaṇā nāma ekaṃ nagara’’nti. Dvandapadassa paccekaṃ abhisambandho hotīti hetusaddaṃ paccekaṃ yojetvā dassento ‘‘kāmarāgābhinivesahetū’’tiādimāha. Hetusaddena sambandhe sati yo attho sambhavati, taṃ dassetuṃ ‘‘idaṃ vuttaṃ hotī’’tiādimāha. Tattha kāmarāgena abhiniviṭṭhattāti etena kāmarāgābhinivesahetūti imassa atthaṃ dīpeti, tathā vinibaddhattātiādīhi kāmarāgavinibaddhahetūtiādīnaṃ. Tato mukhoti tadabhimukho. Mānanti āḷhakādimānabhaṇḍaṃ. Sesamettha uttānameva.
൩൯. സത്തമേ മധുരായന്തി ഉത്തരമധുരായം. ഗുന്ദാവനേതി കണ്ഹഗുന്ദാവനേ, കാളപിപ്പലിവനേതി അത്ഥോ. ജരാജിണ്ണേതി ജരായ ജിണ്ണേ, ന ബ്യാധിആദീനം വസേന ജിണ്ണസദിസേ നാപി അകാലികേന ജരായ അഭിഭൂതേ. വയോവുദ്ധേതി ജിണ്ണത്താ ഏവ ചസ്സ വയോവുദ്ധിപ്പത്തിയാ വുദ്ധേന സീലാദിവുദ്ധിയാ. ജാതിമഹല്ലകേതി ജാതിയാ മഹന്തതായ ചിരരത്തതായ മഹല്ലകേ, ന ഭോഗപരിവാരാദീഹീതി അത്ഥോ. അദ്ധഗതേതി ഏത്ഥ അദ്ധ-സദ്ദോ ദീഘകാലവാചീതി ആഹ ‘‘ദീഘകാലദ്ധാനം അതിക്കന്തേ’’തി. വയോതി പുരിമപദലോപേനായം നിദ്ദേസോതി ആഹ ‘‘പച്ഛിമവയ’’ന്തി, വസ്സസതസ്സ തതിയകോട്ഠാസസങ്ഖാതം പച്ഛിമവയം അനുപ്പത്തേതി അത്ഥോ.
39. Sattame madhurāyanti uttaramadhurāyaṃ. Gundāvaneti kaṇhagundāvane, kāḷapippalivaneti attho. Jarājiṇṇeti jarāya jiṇṇe, na byādhiādīnaṃ vasena jiṇṇasadise nāpi akālikena jarāya abhibhūte. Vayovuddheti jiṇṇattā eva cassa vayovuddhippattiyā vuddhena sīlādivuddhiyā. Jātimahallaketi jātiyā mahantatāya cirarattatāya mahallake, na bhogaparivārādīhīti attho. Addhagateti ettha addha-saddo dīghakālavācīti āha ‘‘dīghakāladdhānaṃ atikkante’’ti. Vayoti purimapadalopenāyaṃ niddesoti āha ‘‘pacchimavaya’’nti, vassasatassa tatiyakoṭṭhāsasaṅkhātaṃ pacchimavayaṃ anuppatteti attho.
ഭവതി ഏത്ഥ ഫലം തദായത്തവുത്തിതായാതി ഭൂമി, കാരണന്തി ആഹ ‘‘യേന കാരണേനാ’’തിആദി. പരിപക്കോതി പരിണതോ, വുദ്ധിഭാവം പത്തോതി അത്ഥോ. മോഘജിണ്ണോതി അന്തോ ഥിരകരണാനം ധമ്മാനം അഭാവേന തുച്ഛജിണ്ണോ നാമ. ബാലദാരകോപി ദഹരോതി വുച്ചതീതി തതോ വിസേസനത്ഥം ‘‘യുവാ’’തി വുത്തം. അതിക്കന്തപഠമവയാ ഏവ സത്താ സഭാവേന പലിതസിരാ ഹോന്തീതി പഠമവയേ ഠിതഭാവം ദസ്സേതും ‘‘സുസുകാളകേസോ’’തി വുത്തം. ഭദ്രേനാതി ലദ്ധകേന. ഏകച്ചോ ഹി ദഹരോപി സമാനോ കാണോ വാ ഹോതി കുണിആദീനം വാ അഞ്ഞതരോ, സോ ന ഭദ്രേന യോബ്ബനേന സമന്നാഗതോ നാമ ഹോതി. യോ പന അഭിരൂപോ ഹോതി ദസ്സനീയോ പാസാദികോ സബ്ബസമ്പത്തിസമ്പന്നോ യം യദേവ അലങ്കാരപരിഹാരം ഇച്ഛതി, തേന തേന അലങ്കതോ ദേവപുത്തോ വിയ ചരതി, അയം ഭദ്രേന യോബ്ബനേന സമന്നാഗതോ നാമ ഹോതി. തേനേവാഹ ‘‘യേന യോബ്ബനേന സമന്നാഗതോ’’തിആദി.
Bhavati ettha phalaṃ tadāyattavuttitāyāti bhūmi, kāraṇanti āha ‘‘yena kāraṇenā’’tiādi. Paripakkoti pariṇato, vuddhibhāvaṃ pattoti attho. Moghajiṇṇoti anto thirakaraṇānaṃ dhammānaṃ abhāvena tucchajiṇṇo nāma. Bāladārakopi daharoti vuccatīti tato visesanatthaṃ ‘‘yuvā’’ti vuttaṃ. Atikkantapaṭhamavayā eva sattā sabhāvena palitasirā hontīti paṭhamavaye ṭhitabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘susukāḷakeso’’ti vuttaṃ. Bhadrenāti laddhakena. Ekacco hi daharopi samāno kāṇo vā hoti kuṇiādīnaṃ vā aññataro, so na bhadrena yobbanena samannāgato nāma hoti. Yo pana abhirūpo hoti dassanīyo pāsādiko sabbasampattisampanno yaṃ yadeva alaṅkāraparihāraṃ icchati, tena tena alaṅkato devaputto viya carati, ayaṃ bhadrena yobbanena samannāgato nāma hoti. Tenevāha ‘‘yena yobbanena samannāgato’’tiādi.
യമ്ഹി സച്ചഞ്ച ധമ്മോ ചാതി യമ്ഹി പുഗ്ഗലേ സോളസഹാകാരേഹി പടിവിദ്ധത്താ ചതുബ്ബിധം സച്ചം, ഞാണേന സച്ഛികതത്താ നവവിധലോകുത്തരധമ്മോ ച അത്ഥി. അഹിംസാതി ദേസനാമത്തമേതം, യമ്ഹി പന ചതുബ്ബിധാപി അപ്പമഞ്ഞാഭാവനാ അത്ഥീതി അത്ഥോ. സംയമോ ദമോതി സീലഞ്ചേവ ഇന്ദ്രിയസംവരോ ച. വന്തമലോതി മഗ്ഗഞാണേന നീഹടമലോ. ധീരോതി ധിതിസമ്പന്നോ. ഥേരോതി സോ ഇമേഹി ഥിരഭാവകാരണേഹി സമന്നാഗതത്താ ഥേരോതി പവുച്ചതീതി അത്ഥോ.
Yamhisaccañca dhammo cāti yamhi puggale soḷasahākārehi paṭividdhattā catubbidhaṃ saccaṃ, ñāṇena sacchikatattā navavidhalokuttaradhammo ca atthi. Ahiṃsāti desanāmattametaṃ, yamhi pana catubbidhāpi appamaññābhāvanā atthīti attho. Saṃyamo damoti sīlañceva indriyasaṃvaro ca. Vantamaloti maggañāṇena nīhaṭamalo. Dhīroti dhitisampanno. Theroti so imehi thirabhāvakāraṇehi samannāgatattā theroti pavuccatīti attho.
൪൦. അട്ഠമേ ‘‘ചോരാ ബലവന്തോ ഹോന്തീ’’തി പദം ഉദ്ധരിത്വാ യേഹി കാരണേഹി തേ ബലവന്തോ ഹോന്തി, തേസം സബ്ഭാവം ദസ്സേന്തോ ‘‘പക്ഖസമ്പന്നാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ നിവാസട്ഠാനസമ്പന്നതാ ഗിരിദുഗ്ഗാദിസബ്ഭാവതോ. അതിയാതുന്തി അന്തോ യാതും, ഗന്തും പവിസിതുന്തി അത്ഥോ. തം പന അന്തോപവിസനം കേനചി കാരണേന ബഹിഗതസ്സ ഹോതീതി ആഹ ‘‘ബഹിദ്ധാ ജനപദചാരികം ചരിത്വാ’’തിആദി. നിയ്യാതുന്തി ബഹി നിക്ഖമിതും. തഞ്ച ബഹിനിക്ഖമനം ബഹിദ്ധാകരണീയേ സതി സമ്ഭവതീതി ആഹ ‘‘ചോരാ ജനപദം വിലുമ്പന്തീ’’തിആദി. അനുസഞ്ഞാതുന്തി അനുസഞ്ചരിതും. സേസമേത്ഥ ഉത്താനമേവ.
40. Aṭṭhame ‘‘corā balavanto hontī’’ti padaṃ uddharitvā yehi kāraṇehi te balavanto honti, tesaṃ sabbhāvaṃ dassento ‘‘pakkhasampannā’’tiādimāha. Tattha nivāsaṭṭhānasampannatā giriduggādisabbhāvato. Atiyātunti anto yātuṃ, gantuṃ pavisitunti attho. Taṃ pana antopavisanaṃ kenaci kāraṇena bahigatassa hotīti āha ‘‘bahiddhā janapadacārikaṃ caritvā’’tiādi. Niyyātunti bahi nikkhamituṃ. Tañca bahinikkhamanaṃ bahiddhākaraṇīye sati sambhavatīti āha ‘‘corā janapadaṃ vilumpantī’’tiādi. Anusaññātunti anusañcarituṃ. Sesamettha uttānameva.
൪൧. നവമേ മിച്ഛാപടിപത്താധികരണഹേതൂതി ഏത്ഥ അധി-സദ്ദോ അനത്ഥകോതി ആഹ ‘‘മിച്ഛാപടിപത്തിയാ കരണഹേതൂ’’തി. ന ആരാധകോതി ന സമ്പാദകോ ന പരിപൂരകോ. ഞായതി പടിവിജ്ഝനവസേന നിബ്ബാനം ഗച്ഛതീതി ഞായോ, സോ ഏവ തംസമങ്ഗിനം വട്ടദുക്ഖപാതതോ ധാരണട്ഠേന ധമ്മോതി ഞായോ ധമ്മോ, അരിയമഗ്ഗോ. സോ പനേത്ഥ സഹ വിപസ്സനായ അധിപ്പേതോതി ആഹ ‘‘സഹവിപസ്സനകം മഗ്ഗ’’ന്തി. ആരാധനം നാമ സംസിദ്ധി, സാ പന യസ്മാ സമ്പാദനേന പരിപൂരണേന ഇച്ഛിതാ, തസ്മാ വുത്തം ‘‘സമ്പാദേതും പൂരേതു’’ന്തി.
41. Navame micchāpaṭipattādhikaraṇahetūti ettha adhi-saddo anatthakoti āha ‘‘micchāpaṭipattiyā karaṇahetū’’ti. Na ārādhakoti na sampādako na paripūrako. Ñāyati paṭivijjhanavasena nibbānaṃ gacchatīti ñāyo, so eva taṃsamaṅginaṃ vaṭṭadukkhapātato dhāraṇaṭṭhena dhammoti ñāyo dhammo, ariyamaggo. So panettha saha vipassanāya adhippetoti āha ‘‘sahavipassanakaṃ magga’’nti. Ārādhanaṃ nāma saṃsiddhi, sā pana yasmā sampādanena paripūraṇena icchitā, tasmā vuttaṃ ‘‘sampādetuṃ pūretu’’nti.
൪൨. ദസമേ ദുഗ്ഗഹിതേഹീതി അത്ഥതോ ബ്യഞ്ജനതോ ച ദുട്ഠു ഗഹിതേഹി, ഊനാധികവിപരീതപദപച്ചാഭട്ഠാദിവസേന വിലോമേത്വാ ഗഹിതേഹീതി അത്ഥോ. ഉപ്പടിപാടിയാ ഗഹിതേഹീതി ഇദം പന നിദസ്സനമത്തം ദുഗ്ഗഹസ്സ ഊനാധികാദിവസേനപി സമ്ഭവതോ. തേനേവാഹ ‘‘അത്തനോ ദുഗ്ഗഹിതസുത്തന്താനംയേവ അത്ഥഞ്ച പാളിഞ്ച ഉത്തരിതരം കത്വാ ദസ്സേന്തീ’’തി.
42. Dasame duggahitehīti atthato byañjanato ca duṭṭhu gahitehi, ūnādhikaviparītapadapaccābhaṭṭhādivasena vilometvā gahitehīti attho. Uppaṭipāṭiyā gahitehīti idaṃ pana nidassanamattaṃ duggahassa ūnādhikādivasenapi sambhavato. Tenevāha ‘‘attano duggahitasuttantānaṃyeva atthañca pāḷiñca uttaritaraṃ katvā dassentī’’ti.
സമചിത്തവഗ്ഗവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Samacittavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / അങ്ഗുത്തരനികായ • Aṅguttaranikāya / ൪. സമചിത്തവഗ്ഗോ • 4. Samacittavaggo
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / സുത്തപിടക (അട്ഠകഥാ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / അങ്ഗുത്തരനികായ (അട്ഠകഥാ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ൪. സമചിത്തവഗ്ഗവണ്ണനാ • 4. Samacittavaggavaṇṇanā