| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
੩. ਸਮਾਧਿਭਾવਨਾਮਯਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
3. Samādhibhāvanāmayañāṇaniddesavaṇṇanā
੪੩. ਸਮਾਧਿਭਾવਨਾਮਯਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਆਦਿਤੋ ਤਾવ ਏਕਕਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਯਾવ ਦਸਕਾ ਸਮਾਧਿਪ੍ਪਭੇਦਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਏਕੋ ਸਮਾਧੀਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਏਕਗ੍ਗਤਾਤਿ ਨਾਨਾਰਮ੍ਮਣવਿਕ੍ਖੇਪਾਭਾવਤੋ ਏਕਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਅਗ੍ਗਂ ਉਤ੍ਤਮਂ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਏਕਗ੍ਗੋ, ਏਕਗ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਏਕਗ੍ਗਤਾ। ਸਾ ਪਨ ਏਕਗ੍ਗਤਾ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਨ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਦੁਕੇ ਲੋਕਿਯੋਤਿ ਲੋਕੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਲੁਜ੍ਜਨਪਲੁਜ੍ਜਨਟ੍ਠੇਨ વਟ੍ਟਂ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਭਾવੇਨ ਲੋਕੇ ਨਿਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਲੋਕਿਯੋ। ਲੋਕੁਤ੍ਤਰੋਤਿ ਉਤ੍ਤਿਣ੍ਣੋਤਿ ਉਤ੍ਤਰੋ, ਲੋਕੇ ਅਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਭਾવੇਨ ਲੋਕਤੋ ਉਤ੍ਤਰੋਤਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰੋ। ਤਿਕੇ ਸવਿਤਕ੍ਕੋ ਚ ਸੋ ਸવਿਚਾਰੋ ਚਾਤਿ ਸવਿਤਕ੍ਕਸવਿਚਾਰੋ। ਏવਂ ਅવਿਤਕ੍ਕਅવਿਚਾਰੋ। વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰੇਸੁ વਿਚਾਰੋવ ਮਤ੍ਤਾ ਪਮਾਣਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ વਿਚਾਰਮਤ੍ਤੋ, વਿਚਾਰਤੋ ਉਤ੍ਥਰਿ વਿਤਕ੍ਕੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਮ੍ਪਯੋਗਂ ਨ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅવਿਤਕ੍ਕੋ ਚ ਸੋ વਿਚਾਰਮਤ੍ਤੋ ਚਾਤਿ ਅવਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਮਤ੍ਤੋ। ਤੀਸੁਪਿ વਿਚ੍ਛੇਦਂ ਕਤ੍વਾਪਿ ਪਠਨ੍ਤਿ। ਚਤੁਕ੍ਕਪਞ੍ਚਕਾ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਾ । ਛਕ੍ਕੇ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤੋ ਸਤਿਯੇવ ਅਨੁਸ੍ਸਤਿ, ਪવਤ੍ਤਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠਾਨਮ੍ਹਿਯੇવ વਾ ਪવਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਸਦ੍ਧਾਪਬ੍ਬਜਿਤਸ੍ਸ ਕੁਲਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਰੂਪਾ ਸਤੀਤਿਪਿ ਅਨੁਸ੍ਸਤਿ, ਬੁਦ੍ਧਂ ਆਰਬ੍ਭ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਅਨੁਸ੍ਸਤਿ ਬਉਦ੍ਧਾਨੁਸ੍ਸਤਿ। ਅਰਹਤਾਦਿਬੁਦ੍ਧਗੁਣਾਰਮ੍ਮਣਾਯ ਸਤਿਯਾ ਏਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਤਸ੍ਸਾ ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਸ੍ਸਤਿਯਾ વਸੇਨ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਏਕਗ੍ਗਤਾਯੇવ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ વਿਕ੍ਖੇਪਸ੍ਸ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવਤੋ ਨ વਿਕ੍ਖੇਪੋਤਿ ਅવਿਕ੍ਖੇਪੋ। ਧਮ੍ਮਂ ਆਰਬ੍ਭ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਅਨੁਸ੍ਸਤਿ ਧਮ੍ਮਾਨੁਸ੍ਸਤਿ। ਸ੍વਾਕ੍ਖਾਤਤਾਦਿਧਮ੍ਮਗੁਣਾਰਮ੍ਮਣਾਯ ਸਤਿਯਾ ਏਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਸਙ੍ਘਂ ਆਰਬ੍ਭ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਅਨੁਸ੍ਸਤਿ ਸਙ੍ਘਾਨੁਸ੍ਸਤਿ। ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਤਾਦਿਸਙ੍ਘਗੁਣਾਰਮ੍ਮਣਾਯ ਸਤਿਯਾ ਏਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ । ਸੀਲਂ ਆਰਬ੍ਭ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਅਨੁਸ੍ਸਤਿ ਸੀਲਾਨੁਸ੍ਸਤਿ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਖਣ੍ਡਤਾਦਿਸੀਲਗੁਣਾਰਮ੍ਮਣਾਯ ਸਤਿਯਾ ਏਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਚਾਗਂ ਆਰਬ੍ਭ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਅਨੁਸ੍ਸਤਿ ਚਾਗਾਨੁਸ੍ਸਤਿ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਮੁਤ੍ਤਚਾਗਤਾਦਿਚਾਗਗੁਣਾਰਮ੍ਮਣਾਯ ਸਤਿਯਾ ਏਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਦੇવਤਾ ਆਰਬ੍ਭ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਅਨੁਸ੍ਸਤਿ ਦੇવਤਾਨੁਸ੍ਸਤਿ। ਦੇવਤਾ ਸਕ੍ਖਿਟ੍ਠਾਨੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਦ੍ਧਾਦਿਗੁਣਾਰਮ੍ਮਣਾਯ ਸਤਿਯਾ ਏਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ।
43. Samādhibhāvanāmayañāṇaniddese ādito tāva ekakato paṭṭhāya yāva dasakā samādhippabhedaṃ dassento eko samādhītiādimāha. Tattha cittassa ekaggatāti nānārammaṇavikkhepābhāvato ekaṃ ārammaṇaṃ aggaṃ uttamaṃ assāti ekaggo, ekaggassa bhāvo ekaggatā. Sā pana ekaggatā cittassa, na sattassāti dassanatthaṃ ‘‘cittassā’’ti vuttaṃ. Duke lokiyoti loko vuccati lujjanapalujjanaṭṭhena vaṭṭaṃ, tasmiṃ pariyāpannabhāvena loke niyuttoti lokiyo. Lokuttaroti uttiṇṇoti uttaro, loke apariyāpannabhāvena lokato uttaroti lokuttaro. Tike savitakko ca so savicāro cāti savitakkasavicāro. Evaṃ avitakkaavicāro. Vitakkavicāresu vicārova mattā pamāṇaṃ etassāti vicāramatto, vicārato utthari vitakkena saddhiṃ sampayogaṃ na gacchatīti attho. Avitakko ca so vicāramatto cāti avitakkavicāramatto. Tīsupi vicchedaṃ katvāpi paṭhanti. Catukkapañcakā vuttatthā . Chakke punappunaṃ uppajjanato satiyeva anussati, pavattitabbaṭṭhānamhiyeva vā pavattattā saddhāpabbajitassa kulaputtassa anurūpā satītipi anussati, buddhaṃ ārabbha uppannā anussati bauddhānussati. Arahatādibuddhaguṇārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Tassā buddhānussatiyā vasena cittassa ekaggatāyeva uddhaccasaṅkhātassa vikkhepassa paṭipakkhabhāvato na vikkhepoti avikkhepo. Dhammaṃ ārabbha uppannā anussati dhammānussati. Svākkhātatādidhammaguṇārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Saṅghaṃ ārabbha uppannā anussati saṅghānussati. Suppaṭipannatādisaṅghaguṇārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ . Sīlaṃ ārabbha uppannā anussati sīlānussati. Attano akhaṇḍatādisīlaguṇārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Cāgaṃ ārabbha uppannā anussati cāgānussati. Attano muttacāgatādicāgaguṇārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Devatā ārabbha uppannā anussati devatānussati. Devatā sakkhiṭṭhāne ṭhapetvā attano saddhādiguṇārammaṇāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ.
ਸਤ੍ਤਕੇ ਸਮਾਧਿਕੁਸਲਤਾਤਿ ਏਕવਿਧਾਦਿਭੇਦੇਨ ਅਨੇਕਭੇਦੇ ਸਮਾਧਿਮ੍ਹਿ ‘‘ਅਯਮੇવਂવਿਧੋ ਸਮਾਧਿ, ਅਯਮੇવਂવਿਧੋ ਸਮਾਧੀ’’ਤਿ ਛੇਕਭਾવੋ। ਸਮਾਧਿਪਰਿਚ੍ਛੇਦਕਪਞ੍ਞਾਯੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਸਮਾਧਿਉਪ੍ਪਾਦਨવਿਧਾਨੇਪਿ ਛੇਕਭਾવੋ ਸਮਾਧਿਕੁਸਲਤਾ।
Sattake samādhikusalatāti ekavidhādibhedena anekabhede samādhimhi ‘‘ayamevaṃvidho samādhi, ayamevaṃvidho samādhī’’ti chekabhāvo. Samādhiparicchedakapaññāyetaṃ adhivacanaṃ. Samādhiuppādanavidhānepi chekabhāvo samādhikusalatā.
ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਕੁਸਲਤਾਤਿ ਉਪ੍ਪਾਦਿਤਸ੍ਸ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਸਮਾਪਜ੍ਜਨੇ ਛੇਕਭਾવੋ। ਏਤੇਨ ਸਮਾਪਜ੍ਜਨવਸਿਤਾ વੁਤ੍ਤਾ ਹੋਤਿ।
Samādhissa samāpattikusalatāti uppāditassa samādhissa samāpajjane chekabhāvo. Etena samāpajjanavasitā vuttā hoti.
ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਠਿਤਿਕੁਸਲਤਾਤਿ ਸਮਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਤਿવਸੇਨ ਯਥਾਰੁਚਿ ਠਪਨੇ ਛੇਕਭਾવੋ। ਏਤੇਨ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨવਸਿਤਾ વੁਤ੍ਤਾ ਹੋਤਿ। ਅਥ વਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤਗ੍ਗਹਣੇਨ ਚਸ੍ਸ ਪੁਨ ਤੇ ਆਕਾਰੇ ਸਮ੍ਪਾਦਯਤੋ ਅਪ੍ਪਨਾਮਤ੍ਤਮੇવ ਇਜ੍ਝਤਿ, ਨ ਚਿਰਟ੍ਠਾਨਂ। ਚਿਰਟ੍ਠਾਨਂ ਪਨ ਸਮਾਧਿਪਰਿਪਨ੍ਥਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸੁવਿਸੋਧਿਤਤ੍ਤਾ ਹੋਤਿ। ਯੋ ਹਿ ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਾਮਾਦੀਨવਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਦੀਹਿ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਂ ਨ ਸੁਟ੍ਠੁ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭੇਤ੍વਾ, ਕਾਯਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿવਸੇਨ ਕਾਯਦੁਟ੍ਠੁਲ੍ਲਂ ਨ ਸੁਪ੍ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਂ ਕਤ੍વਾ, ਆਰਮ੍ਭਧਾਤੁਮਨਸਿਕਾਰਾਦਿવਸੇਨ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਂ ਨ ਸੁਟ੍ਠੁ ਪਟਿવਿਨੋਦੇਤ੍વਾ, ਸਮਥਨਿਮਿਤ੍ਤਮਨਸਿਕਾਰਾਦਿવਸੇਨ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਂ ਨ ਸੁਟ੍ਠੁ ਸਮੂਹਤਂ ਕਤ੍વਾ, ਅਞ੍ਞੇਪਿ ਸਮਾਧਿਪਰਿਪਨ੍ਥੇ ਧਮ੍ਮੇ ਨ ਸੁਟ੍ਠੁ વਿਸੋਧੇਤ੍વਾ ਝਾਨਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਤਿ, ਸੋ ਅવਿਸੋਧਿਤਂ ਆਸਯਂ ਪવਿਟ੍ਠਭਮਰੋ વਿਯ, ਅਸੁਦ੍ਧਂ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਪવਿਟ੍ਠਰਾਜਾ વਿਯ ਚ ਖਿਪ੍ਪਮੇવ ਨਿਕ੍ਖਮਤਿ। ਯੋ ਪਨ ਸਮਾਧਿਪਰਿਪਨ੍ਥੇ ਧਮ੍ਮੇ ਸੁਟ੍ਠੁ વਿਸੋਧੇਤ੍વਾ ਝਾਨਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਤਿ, ਸੋ ਸੁવਿਸੋਧਿਤਂ ਆਸਯਂ ਪવਿਟ੍ਠਭਮਰੋ વਿਯ, ਸੁਪਰਿਸੁਦ੍ਧਂ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਪવਿਟ੍ਠਰਾਜਾ વਿਯ ਚ ਸਕਲਮ੍ਪਿ ਦਿવਸਭਾਗਂ ਅਨ੍ਤੋਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਂਯੇવ ਹੋਤਿ। ਤੇਨਾਹੁ ਪੋਰਾਣਾ –
Samādhissa ṭhitikusalatāti samāpannassa samādhissa santativasena yathāruci ṭhapane chekabhāvo. Etena adhiṭṭhānavasitā vuttā hoti. Atha vā nimittaggahaṇena cassa puna te ākāre sampādayato appanāmattameva ijjhati, na ciraṭṭhānaṃ. Ciraṭṭhānaṃ pana samādhiparipanthānaṃ dhammānaṃ suvisodhitattā hoti. Yo hi bhikkhu kāmādīnavapaccavekkhaṇādīhi kāmacchandaṃ na suṭṭhu vikkhambhetvā, kāyapassaddhivasena kāyaduṭṭhullaṃ na suppaṭippassaddhaṃ katvā, ārambhadhātumanasikārādivasena thinamiddhaṃ na suṭṭhu paṭivinodetvā, samathanimittamanasikārādivasena uddhaccakukkuccaṃ na suṭṭhu samūhataṃ katvā, aññepi samādhiparipanthe dhamme na suṭṭhu visodhetvā jhānaṃ samāpajjati, so avisodhitaṃ āsayaṃ paviṭṭhabhamaro viya, asuddhaṃ uyyānaṃ paviṭṭharājā viya ca khippameva nikkhamati. Yo pana samādhiparipanthe dhamme suṭṭhu visodhetvā jhānaṃ samāpajjati, so suvisodhitaṃ āsayaṃ paviṭṭhabhamaro viya, suparisuddhaṃ uyyānaṃ paviṭṭharājā viya ca sakalampi divasabhāgaṃ antosamāpattiyaṃyeva hoti. Tenāhu porāṇā –
‘‘ਕਾਮੇਸੁ ਛਨ੍ਦਂ ਪਟਿਘਂ વਿਨੋਦਯੇ, ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਥੀਨਂ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਪਞ੍ਚਮਂ।
‘‘Kāmesu chandaṃ paṭighaṃ vinodaye, uddhaccathīnaṃ vicikicchapañcamaṃ;
વਿવੇਕਪਾਮੋਜ੍ਜਕਰੇਨ ਚੇਤਸਾ, ਰਾਜਾવ ਸੁਦ੍ਧਨ੍ਤਗਤੋ ਤਹਿਂ ਰਮੇ’’ਤਿ ॥
Vivekapāmojjakarena cetasā, rājāva suddhantagato tahiṃ rame’’ti .
ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਚਿਰਟ੍ਠਿਤਿਕਾਮੇਨ ਪਾਰਿਪਨ੍ਥਿਕਧਮ੍ਮੇ ਸੋਧੇਤ੍વਾ ਝਾਨਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਤਂ વਿਧਿਂ ਸਮ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਚਿਰਟ੍ਠਿਤਿਕਰਣੇ ਛੇਕਭਾવੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।
Tasmā ‘‘ciraṭṭhitikāmena pāripanthikadhamme sodhetvā jhānaṃ samāpajjitabba’’nti vuttattā taṃ vidhiṃ sampādetvā samādhissa ciraṭṭhitikaraṇe chekabhāvoti vuttaṃ hoti.
ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ વੁਟ੍ਠਾਨਕੁਸਲਤਾਤਿ ਸਨ੍ਤਤਿવਸੇਨ ਯਥਾਰੁਚਿ ਪવਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਯਥਾਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਕਾਲੇਯੇવ વੁਟ੍ਠਾਨੇਨ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ વੁਟ੍ਠਾਨੇ ਛੇਕਭਾવੋ। ‘‘ਯਸ੍ਸ ਹਿ ਧਮ੍ਮਂ ਪੁਰਿਸੋ વਿਜਞ੍ਞਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਜਾ॰ ੧.੧੦.੧੫੨) વਿਯ ਨਿਸ੍ਸਕ੍ਕਤ੍ਥੇ વਾ ਸਾਮਿવਚਨਂ ਕਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ। ਏਤੇਨ વੁਟ੍ਠਾਨવਸਿਤਾ વੁਤ੍ਤਾ ਹੋਤਿ।
Samādhissa vuṭṭhānakusalatāti santativasena yathāruci pavattassa samādhissa yathāparicchinnakāleyeva vuṭṭhānena samādhissa vuṭṭhāne chekabhāvo. ‘‘Yassa hi dhammaṃ puriso vijaññā’’tiādīsu (jā. 1.10.152) viya nissakkatthe vā sāmivacanaṃ katanti veditabbanti. Etena vuṭṭhānavasitā vuttā hoti.
ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਕਲ੍ਲਤਾਕੁਸਲਤਾਤਿ ਅਗਿਲਾਨਭਾવੋ ਅਰੋਗਭਾવੋ ਕਲ੍ਲਤਾ। ਗਿਲਾਨੋ ਹਿ ਅਕਲ੍ਲਕੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। વਿਨਯੇਪਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਨਾਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਅਕਲ੍ਲਕੋ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੧੫੧)। ਅਨਙ੍ਗਣਸੁਤ੍ਤવਤ੍ਥਸੁਤ੍ਤੇਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੫੭ ਆਦਯੋ, ੭੦ ਆਦਯੋ) વੁਤ੍ਤਾਨਂ ਝਾਨਪਟਿਲਾਭਪਚ੍ਚਨੀਕਾਨਂ ਪਾਪਕਾਨਂ ਇਚ੍ਛਾવਚਰਾਨਂ ਅਭਾવੇਨ ਚ ਅਭਿਜ੍ਝਾਦੀਨਂ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸਾਨਂ વਿਗਮੇਨ ਚ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਅਗਿਲਾਨਭਾવਕਰਣੇ ਛੇਕਭਾવੋ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਕਲ੍ਲਤਾਕੁਸਲਤਾ, ਕਿਲੇਸਗੇਲਞ੍ਞਰਹਿਤਭਾવੇ ਕੁਸਲਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਥ વਾ ਕਲ੍ਲਤਾਤਿ ਕਮ੍ਮਞ੍ਞਤਾ ਕਮ੍ਮਞ੍ਞਤਾਪਰਿਯਾਯਤ੍ਤਾ ਕਲ੍ਲવਚਨਸ੍ਸ। ‘‘ਯਾ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਕਲ੍ਲਤਾ ਅਕਮ੍ਮਞ੍ਞਤਾ’’ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੧੬੨) ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਕਲ੍ਲਚਿਤ੍ਤਂ ਮੁਦੁਚਿਤ੍ਤਂ વਿਨੀવਰਣਚਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੯੮; ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੯੫; ਮਹਾવ॰ ੨੬) ਚ। ਏਤ੍ਥ ਕਲ੍ਲਸਦ੍ਦੋ ਕਮ੍ਮਞ੍ਞਤ੍ਥੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਕਸਿਣਾਨੁਲੋਮਤੋ ਕਸਿਣਪਟਿਲੋਮਤੋ ਕਸਿਣਾਨੁਲੋਮਪਟਿਲੋਮਤੋ ਝਾਨਾਨੁਲੋਮਤੋ ਝਾਨਪਟਿਲੋਮਤੋ ਝਾਨਾਨੁਲੋਮਪਟਿਲੋਮਤੋ ਝਾਨੁਕ੍ਕਨ੍ਤਿਕਤੋ ਕਸਿਣੁਕ੍ਕਨ੍ਤਿਕਤੋ ਝਾਨਕਸਿਣੁਕ੍ਕਨ੍ਤਿਕਤੋ ਅਙ੍ਗਸਙ੍ਕਨ੍ਤਿਤੋ ਆਰਮ੍ਮਣਸਙ੍ਕਨ੍ਤਿਤੋ ਅਙ੍ਗਾਰਮ੍ਮਣਸਙ੍ਕਨ੍ਤਿਤੋ ਅਙ੍ਗવવਤ੍ਥਾਨਤੋ ਆਰਮ੍ਮਣવવਤ੍ਥਾਨਤੋਤਿ ਇਮੇਹਿ ਚੁਦ੍ਦਸਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ, ਅਙ੍ਗਾਰਮ੍ਮਣવવਤ੍ਥਾਨਤੋਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਹ ਪਞ੍ਚਦਸਹਿ વਾ ਆਕਾਰੇਹਿ ਚਿਤ੍ਤਪਰਿਦਮਨੇਨ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਞ੍ਞਭਾવਕਰਣੇ ਕੁਸਲਭਾવੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।
Samādhissa kallatākusalatāti agilānabhāvo arogabhāvo kallatā. Gilāno hi akallakoti vuccati. Vinayepi vuttaṃ ‘‘nāhaṃ, bhante, akallako’’ti (pārā. 151). Anaṅgaṇasuttavatthasuttesu (ma. ni. 1.57 ādayo, 70 ādayo) vuttānaṃ jhānapaṭilābhapaccanīkānaṃ pāpakānaṃ icchāvacarānaṃ abhāvena ca abhijjhādīnaṃ cittassa upakkilesānaṃ vigamena ca samādhissa agilānabhāvakaraṇe chekabhāvo samādhissa kallatākusalatā, kilesagelaññarahitabhāve kusalatāti vuttaṃ hoti. Atha vā kallatāti kammaññatā kammaññatāpariyāyattā kallavacanassa. ‘‘Yā cittassa akallatā akammaññatā’’ti (dha. sa. 1162) hi vuttaṃ ‘‘kallacittaṃ muducittaṃ vinīvaraṇacitta’’nti (dī. ni. 1.298; ma. ni. 2.395; mahāva. 26) ca. Ettha kallasaddo kammaññattho. Tasmā kasiṇānulomato kasiṇapaṭilomato kasiṇānulomapaṭilomato jhānānulomato jhānapaṭilomato jhānānulomapaṭilomato jhānukkantikato kasiṇukkantikato jhānakasiṇukkantikato aṅgasaṅkantito ārammaṇasaṅkantito aṅgārammaṇasaṅkantito aṅgavavatthānato ārammaṇavavatthānatoti imehi cuddasahi ākārehi, aṅgārammaṇavavatthānatoti iminā saha pañcadasahi vā ākārehi cittaparidamanena samādhissa kammaññabhāvakaraṇe kusalabhāvoti vuttaṃ hoti.
ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਗੋਚਰਕੁਸਲਤਾਤਿ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਗੋਚਰੇਸੁ ਕਸਿਣਾਦੀਸੁ ਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਤਂ ਤਂ ਝਾਨਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤੁਕਾਮਤਾਯ ਯਥਾਰੁਚਿ ਆવਜ੍ਜਨਕਰਣવਸੇਨ ਤੇਸੁ ਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਛੇਕਭਾવੋ। ਏਤੇਨ ਕਸਿਣਾવਜ੍ਜਨવਸੇਨ ਆવਜ੍ਜਨવਸਿਤਾ વੁਤ੍ਤਾ ਹੋਤਿ। ਅਥ વਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਦਿਸਾਭਾਗੇ ਕਸਿਣਫਰਣવਸੇਨ ਏવਂ ਫੁਟ੍ਠਸ੍ਸ ਕਸਿਣਸ੍ਸ ਚਿਰਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਚ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਗੋਚਰੇਸੁ ਛੇਕਭਾવੋ।
Samādhissa gocarakusalatāti samādhissa gocaresu kasiṇādīsu ārammaṇesu taṃ taṃ jhānaṃ samāpajjitukāmatāya yathāruci āvajjanakaraṇavasena tesu ārammaṇesu chekabhāvo. Etena kasiṇāvajjanavasena āvajjanavasitā vuttā hoti. Atha vā tasmiṃ tasmiṃ disābhāge kasiṇapharaṇavasena evaṃ phuṭṭhassa kasiṇassa ciraṭṭhānavasena ca samādhissa gocaresu chekabhāvo.
ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਅਭਿਨੀਹਾਰਕੁਸਲਤਾਤਿ ਏਕਤ੍ਤਨਯੇਨ ਹੇਟ੍ਠਾਹੇਟ੍ਠਾਸਮਾਧਿਂ ਉਪਰੂਪਰਿਸਮਾਧਿਭਾવੂਪਨਯਨੇਨ ਅਭਿਨੀਹਰਣੇ ਅਭਿਨਿਨ੍ਨਾਮਨੇ ਛੇਕਭਾવੋ। ਉਪਚਾਰਜ੍ਝਾਨਞ੍ਹਿ વਸਿਪ੍ਪਤ੍ਤਂ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਤ੍ਥਾਯ વਿਪਸ੍ਸਨਤ੍ਥਾਯ વਾ ਅਭਿਨੀਹਰਤਿ, ਏવਂ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਾਦੀਨਿ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਾਦਿਅਤ੍ਥਾਯ વਿਪਸ੍ਸਨਤ੍ਥਾਯ વਾ, ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਂ ਅਰੂਪਸਮਾਪਤ੍ਤਤ੍ਥਾਯ ਅਭਿਞ੍ਞਤ੍ਥਾਯ વਿਪਸ੍ਸਨਤ੍ਥਾਯ વਾ, ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨਾਦਯੋ વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚਾਯਤਨਾਦਿਅਤ੍ਥਾਯ વਿਪਸ੍ਸਨਤ੍ਥਾਯ વਾ ਅਭਿਨੀਹਰਤੀਤਿ ਏવਂ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਅਭਿਨੀਹਾਰਕੁਸਲਤਾ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਕੁਸਲਤਾ ਨਾਮ ਪਞ੍ਞਾ, ਸਾ ਸਮਾਧਿ ਨ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਮਾਧਿਪਰਿਣਾਯਕਪਞ੍ਞਾવਸੇਨ ਸਤ੍ਤવਿਧੋ ਸਮਾਧਿ વੁਤ੍ਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Samādhissa abhinīhārakusalatāti ekattanayena heṭṭhāheṭṭhāsamādhiṃ uparūparisamādhibhāvūpanayanena abhinīharaṇe abhininnāmane chekabhāvo. Upacārajjhānañhi vasippattaṃ paṭhamajjhānatthāya vipassanatthāya vā abhinīharati, evaṃ paṭhamajjhānādīni dutiyajjhānādiatthāya vipassanatthāya vā, catutthajjhānaṃ arūpasamāpattatthāya abhiññatthāya vipassanatthāya vā, ākāsānañcāyatanādayo viññāṇañcāyatanādiatthāya vipassanatthāya vā abhinīharatīti evaṃ samādhissa tattha tattha abhinīhārakusalatā. Yasmā pana kusalatā nāma paññā, sā samādhi na hoti, tasmā samādhipariṇāyakapaññāvasena sattavidho samādhi vuttoti veditabbo.
ਕੇਚਿ ਪਨ ਆਚਰਿਯਾ ‘‘ਸਮਾਧਿਕੁਸਲਤਾਤਿ ਯੇਨ ਮਨਸਿਕਾਰੇਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨ વਿਕ੍ਖਿਪਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਕੁਸਲਤਾ। ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਕੁਸਲਤਾਤਿ ਯੇਨ ਮਨਸਿਕਾਰੇਨ ਸਮਾਪਜ੍ਜਨ੍ਤਸ੍ਸ ਝਾਨਙ੍ਗਾਨਿ ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਕੁਸਲਤਾ। ਠਿਤਿਕੁਸਲਤਾਤਿ ਯੇਨ ਮਨਸਿਕਾਰੇਨ ਅਪ੍ਪਿਤੋ ਸਮਾਧਿ ਨ વਿਕ੍ਖਿਪਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਕੁਸਲਤਾ। વੁਟ੍ਠਾਨਕੁਸਲਤਾਤਿ ਨੀવਰਣવੁਟ੍ਠਾਨਂ ਜਾਨਾਤਿ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨੇ, ਅਙ੍ਗવੁਟ੍ਠਾਨਂ ਜਾਨਾਤਿ ਤੀਸੁ ਝਾਨੇਸੁ, ਆਰਮ੍ਮਣવੁਟ੍ਠਾਨਂ ਜਾਨਾਤਿ ਅਰੂਪਸਮਾਪਤ੍ਤੀਸੁ, વਿਕ੍ਖੇਪવੁਟ੍ਠਾਨਂ ਜਾਨਾਤਿ વਿਸਯਾਧਿਮਤ੍ਤੇਸੁ, ਸਚ੍ਛਨ੍ਦવੁਟ੍ਠਾਨਂ ਜਾਨਾਤਿ ਪਰਿਯਨ੍ਤਕਾਲੇ ਚ ਅવਸਾਨਕਰਣੀਯਕਾਲੇ ਚ। ਕਲ੍ਲਤਾਕੁਸਲਤਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤਫਾਸੁਤਾਯ ਸਰੀਰਫਾਸੁਤਾਯ ਆਹਾਰਫਾਸੁਤਾਯ ਸੇਨਾਸਨਫਾਸੁਤਾਯ ਪੁਗ੍ਗਲਫਾਸੁਤਾਯ ਚ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਕਲ੍ਲਤਾ ਹੋਤੀਤਿ ਜਾਨਾਤਿ। ਗੋਚਰਕੁਸਲਤਾਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਂ ਕਾਤੁਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਦਿਸਾਫਰਣਂ ਕਾਤੁਂ ਜਾਨਾਤਿ, વਡ੍ਢੇਤੁਂ ਜਾਨਾਤਿ। ਅਭਿਨੀਹਾਰਕੁਸਲਤਾਤਿ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਸਮ੍ਮਾ ਮਨਸਿਕਾਰੇਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਭਿਨੀਹਰਤਿ ਅਭਿਨਿਨ੍ਨਾਮੇਤਿ, ਉਪਚਾਰੇ વਸਿਪ੍ਪਤ੍ਤੇ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨੇ ਅਭਿਨੀਹਰਤਿ, ਏવਂ ਉਪਰੂਪਰਿਝਾਨੇਸੁ ਅਭਿਞ੍ਞਾਸੁ ਅਰੂਪਸਮਾਪਤ੍ਤੀਸੁ વਿਪਸ੍ਸਨਾਸੁ ਚ ਅਭਿਨੀਹਰਤਿ। ਏવਂ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਅਭਿਨੀਹਾਰਕੁਸਲਤਾ’’ਤਿ ਏવਮੇਤੇਸਂ ਪਦਾਨਂ ਅਤ੍ਥਂ વਣ੍ਣਯਨ੍ਤਿ।
Keci pana ācariyā ‘‘samādhikusalatāti yena manasikārena cittaṃ na vikkhipati, tattha kusalatā. Samāpattikusalatāti yena manasikārena samāpajjantassa jhānaṅgāni pātubhavanti, tattha kusalatā. Ṭhitikusalatāti yena manasikārena appito samādhi na vikkhipati, tattha kusalatā. Vuṭṭhānakusalatāti nīvaraṇavuṭṭhānaṃ jānāti paṭhamajjhāne, aṅgavuṭṭhānaṃ jānāti tīsu jhānesu, ārammaṇavuṭṭhānaṃ jānāti arūpasamāpattīsu, vikkhepavuṭṭhānaṃ jānāti visayādhimattesu, sacchandavuṭṭhānaṃ jānāti pariyantakāle ca avasānakaraṇīyakāle ca. Kallatākusalatāti cittaphāsutāya sarīraphāsutāya āhāraphāsutāya senāsanaphāsutāya puggalaphāsutāya ca samādhissa kallatā hotīti jānāti. Gocarakusalatāti ārammaṇassa paricchedaṃ kātuṃ jānāti, disāpharaṇaṃ kātuṃ jānāti, vaḍḍhetuṃ jānāti. Abhinīhārakusalatāti tattha tattha sammā manasikārena cittaṃ abhinīharati abhininnāmeti, upacāre vasippatte paṭhamajjhāne abhinīharati, evaṃ uparūparijhānesu abhiññāsu arūpasamāpattīsu vipassanāsu ca abhinīharati. Evaṃ tattha tattha abhinīhārakusalatā’’ti evametesaṃ padānaṃ atthaṃ vaṇṇayanti.
ਅਟ੍ਠਕਂ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਮੇવ। ਨવਕੇ ਰੂਪਾવਚਰੋਤਿ ‘‘ਕਤਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਰੂਪਾવਚਰਾ? ਹੇਟ੍ਠਤੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਪਾਰਿਸਜ੍ਜਂ ਪਰਿਯਨ੍ਤਂ ਕਰਿਤ੍વਾ ਉਪਰਿਤੋ ਅਕਨਿਟ੍ਠੇ ਦੇવੇ ਅਨ੍ਤੋਕਰਿਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੨੮੯) ਨਯੇਨ વੁਤ੍ਤੇਸੁ ਰੂਪਾવਚਰਧਮ੍ਮੇਸੁ ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨੋ। ਤਤ੍ਰਾਯਂ વਚਨਤ੍ਥੋ – ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਸਙ੍ਖਾਤਂ ਰੂਪਂ ਏਤ੍ਥ ਅવਚਰਤਿ, ਨ ਕਾਮੋਤਿ ਰੂਪਾવਚਰੋ। ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋਪਿ ਹਿ ਰੂਪਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ‘‘ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਯਮ॰ ੧.ਖਨ੍ਧਯਮਕ.੨) વਿਯ। ਸੋ ਪਨ ਬ੍ਰਹ੍ਮਪਾਰਿਸਜ੍ਜਬ੍ਰਹ੍ਮਪੁਰੋਹਿਤਮਹਾਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨਂ ਪਰਿਤ੍ਤਾਭਅਪ੍ਪਮਾਣਾਭਆਭਸ੍ਸਰਾਨਂ ਪਰਿਤ੍ਤਸੁਭਅਪ੍ਪਮਾਣਸੁਭਸੁਭਕਿਣ੍ਹਾਨਂ ਅਸਞ੍ਞਸਤ੍ਤવੇਹਪ੍ਫਲਾਨਂ ਅવਿਹਾਤਪ੍ਪਸੁਦਸ੍ਸਸੁਦਸ੍ਸੀਅਕਨਿਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ વਸੇਨ ਸੋਲ਼ਸવਿਧੋ ਪਦੇਸੋ। ਸੋ ਰੂਪਾવਚਰਸਙ੍ਖਾਤੋ ਪਦੇਸੋ ਉਤ੍ਤਰਪਦਲੋਪਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਰੂਪੇ ਅવਚਰਤੀਤਿ ਰੂਪਾવਚਰੋ। ਰੂਪਭવੋ વਾ ਰੂਪਂ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਅવਚਰਤੀਤਿ ਰੂਪਾવਚਰਂ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਹਿ ਏਸੋ ਸਮਾਧਿ ਕਾਮਭવੇਪਿ ਅવਚਰਤਿ, ਯਥਾ ਪਨ ਸਙ੍ਗਾਮੇ ਅવਚਰਣਤੋ ਸਙ੍ਗਾਮਾવਚਰੋਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮੋ ਨਾਗੋ ਨਗਰੇ ਚਰਨ੍ਤੋਪਿ ਸਙ੍ਗਾਮਾવਚਰੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਥਲਚਰਾ ਜਲਚਰਾ ਚ ਪਾਣਿਨੋ ਅਥਲੇ ਅਜਲੇ ਚ ਠਿਤਾਪਿ ਥਲਚਰਾ ਜਲਚਰਾਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਏવਮਯਂ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਅવਚਰਨ੍ਤੋਪਿ ਰੂਪਾવਚਰੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਅਪਿਚ ਰੂਪਭવਸਙ੍ਖਾਤੇ ਰੂਪੇ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਂ ਅવਚਾਰੇਤੀਤਿਪਿ ਰੂਪਾવਚਰੋ। ਹੀਨੋਤਿ ਲਾਮਕੋ। ਹੀਨੁਤ੍ਤਮਾਨਂ ਮਜ੍ਝੇ ਭવੋ ਮਜ੍ਝੋ। ਮਜ੍ਝਿਮੋਤਿਪਿ ਪਾਠੋ, ਸੋਯੇવਤ੍ਥੋ। ਪਧਾਨਭਾવਂ ਨੀਤੋ ਪਣੀਤੋ, ਉਤ੍ਤਮੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਤੇ ਪਨ ਆਯੂਹਨવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਯਸ੍ਸ ਹਿ ਆਯੂਹਨਕ੍ਖਣੇ ਛਨ੍ਦੋ વਾ ਹੀਨੋ ਹੋਤਿ વੀਰਿਯਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ વਾ વੀਮਂਸਾ વਾ, ਸੋ ਹੀਨੋ ਨਾਮ। ਯਸ੍ਸ ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਮਜ੍ਝਿਮਾ, ਸੋ ਮਜ੍ਝਿਮੋ। ਯਸ੍ਸ ਪਣੀਤਾ, ਸੋ ਪਣੀਤੋ। ਉਪ੍ਪਾਦਿਤਮਤ੍ਤੋ વਾ ਹੀਨੋ, ਨਾਤਿਸੁਭਾવਿਤੋ ਮਜ੍ਝਿਮੋ, ਅਤਿਸੁਭਾવਿਤੋ વਸਿਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਪਣੀਤੋ। ਅਰੂਪਾવਚਰੋ ਰੂਪਾવਚਰੇ વੁਤ੍ਤਨਯਾਨੁਸਾਰੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Aṭṭhakaṃ vuttatthameva. Navake rūpāvacaroti ‘‘katame dhammā rūpāvacarā? Heṭṭhato brahmapārisajjaṃ pariyantaṃ karitvā uparito akaniṭṭhe deve antokaritvā’’tiādinā (dha. sa. 1289) nayena vuttesu rūpāvacaradhammesu pariyāpanno. Tatrāyaṃ vacanattho – rūpakkhandhasaṅkhātaṃ rūpaṃ ettha avacarati, na kāmoti rūpāvacaro. Rūpakkhandhopi hi rūpanti vuccati ‘‘rūpakkhandho rūpa’’ntiādīsu (yama. 1.khandhayamaka.2) viya. So pana brahmapārisajjabrahmapurohitamahābrahmānaṃ parittābhaappamāṇābhaābhassarānaṃ parittasubhaappamāṇasubhasubhakiṇhānaṃ asaññasattavehapphalānaṃ avihātappasudassasudassīakaniṭṭhānañca vasena soḷasavidho padeso. So rūpāvacarasaṅkhāto padeso uttarapadalopaṃ katvā ‘‘rūpa’’nti vuccati, tasmiṃ rūpe avacaratīti rūpāvacaro. Rūpabhavo vā rūpaṃ, tasmiṃ avacaratīti rūpāvacaraṃ. Kiñcāpi hi eso samādhi kāmabhavepi avacarati, yathā pana saṅgāme avacaraṇato saṅgāmāvacaroti laddhanāmo nāgo nagare carantopi saṅgāmāvacaroti vuccati, thalacarā jalacarā ca pāṇino athale ajale ca ṭhitāpi thalacarā jalacarāti vuccanti, evamayaṃ aññattha avacarantopi rūpāvacaroti vutto. Apica rūpabhavasaṅkhāte rūpe paṭisandhiṃ avacāretītipi rūpāvacaro. Hīnoti lāmako. Hīnuttamānaṃ majjhe bhavo majjho. Majjhimotipi pāṭho, soyevattho. Padhānabhāvaṃ nīto paṇīto, uttamoti attho. Ete pana āyūhanavasena veditabbā. Yassa hi āyūhanakkhaṇe chando vā hīno hoti vīriyaṃ vā cittaṃ vā vīmaṃsā vā, so hīno nāma. Yassa te dhammā majjhimā, so majjhimo. Yassa paṇītā, so paṇīto. Uppāditamatto vā hīno, nātisubhāvito majjhimo, atisubhāvito vasippatto paṇīto. Arūpāvacaro rūpāvacare vuttanayānusārena veditabbo.
ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਸਮਾਧੀਤਿਆਦੀਸੁ ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਦੁਕ੍ਖਾ ਅਨਤ੍ਤਾ’’ਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਟਿਪਾਟਿਯਾ વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਮਗ੍ਗવੁਟ੍ਠਾਨੇ ਜਾਤੇ ਯਸ੍ਮਾ ਸਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਅਤ੍ਤવਿਰਹਿਤੇਸੁ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਪવਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਸੁਞ੍ਞਤਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਤਾਯ ਸਿਦ੍ਧੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸਮਾਧਿ ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਸਮਾਧਿ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਸੁਞ੍ਞਤવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਸਮਾਧੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਪવਤ੍ਤਾਕਾਰੇਨ ਹਿ ਸੋ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਮਗ੍ਗવੁਟ੍ਠਾਨੇ ਜਾਤੇ ਯਸ੍ਮਾ ਸਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਨਿਚ੍ਚਨਿਮਿਤ੍ਤਪਟਿਪਕ੍ਖવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਤਾਯ ਸਿਦ੍ਧੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸਮਾਧਿ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤੋ ਸਮਾਧਿ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਨਿਚ੍ਚਨਿਮਿਤ੍ਤવਿਰਹਿਤੋ ਸਮਾਧੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਪવਤ੍ਤਾਕਾਰੇਨ ਹਿ ਸੋ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਮਗ੍ਗવੁਟ੍ਠਾਨੇ ਜਾਤੇ ਯਸ੍ਮਾ ਸਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਪਣਿਧਿਪਟਿਪਕ੍ਖવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਤਾਯ ਸਿਦ੍ਧੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸਮਾਧਿ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤੋ ਸਮਾਧਿ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਪਣਿਧਿવਿਰਹਿਤੋ ਸਮਾਧੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਪવਤ੍ਤਾਕਾਰੇਨ ਹਿ ਸੋ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਤਾਦਿਸਾ ਏવ ਤਯੋ ਫਲਸਮਾਧਯੋਪਿ ਏਤੇਹਿਯੇવ ਤੀਹਿ ਸਮਾਧੀਹਿ ਗਹਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਸਮਾਧੀਨਂ ਪਨ ਪਣੀਤਤ੍ਤਾ ਹੀਨਾਦਿਭੇਦੋ ਨ ਉਦ੍ਧਟੋ।
Suññato samādhītiādīsu ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā dukkhā anattā’’ti vipassanāpaṭipāṭiyā vipassantassa anattānupassanāya maggavuṭṭhāne jāte yasmā sā vipassanā attavirahitesu saṅkhāresu suññato pavattā, tasmā suññatā nāma hoti. Tāya siddho ariyamaggasamādhi suññato samādhi nāma hoti, suññatavasena pavattasamādhīti attho. Vipassanāya pavattākārena hi so pavattati. Aniccānupassanāya maggavuṭṭhāne jāte yasmā sā vipassanā niccanimittapaṭipakkhavasena pavattā, tasmā animittā nāma hoti. Tāya siddho ariyamaggasamādhi animitto samādhi nāma hoti, niccanimittavirahito samādhīti attho. Vipassanāya pavattākārena hi so pavattati. Dukkhānupassanāya maggavuṭṭhāne jāte yasmā sā vipassanā paṇidhipaṭipakkhavasena pavattā, tasmā appaṇihitā nāma hoti. Tāya siddho ariyamaggasamādhi appaṇihito samādhi nāma hoti, paṇidhivirahito samādhīti attho. Vipassanāya pavattākārena hi so pavattati. Tādisā eva tayo phalasamādhayopi etehiyeva tīhi samādhīhi gahitā hontīti veditabbā. Lokuttarasamādhīnaṃ pana paṇītattā hīnādibhedo na uddhaṭo.
ਦਸਕੇ ਉਦ੍ਧੁਮਾਤਕਸਞ੍ਞਾવਸੇਨਾਤਿਆਦੀਸੁ ਭਸ੍ਤਾ વਿਯ વਾਯੁਨਾ ਉਦ੍ਧਂ ਜੀવਿਤਪਰਿਯਾਦਾਨਾ ਯਥਾਨੁਕ੍ਕਮਂ ਸਮੁਗ੍ਗਤੇਨ ਸੂਨਭਾવੇਨ ਉਦ੍ਧੁਮਾਤਤ੍ਤਾ ਉਦ੍ਧੁਮਾਤਂ, ਉਦ੍ਧੁਮਾਤਮੇવ ਉਦ੍ਧੁਮਾਤਕਂ, ਪਟਿਕੂਲਤ੍ਤਾ વਾ ਕੁਚ੍ਛਿਤਂ ਉਦ੍ਧੁਮਾਤਨ੍ਤਿ ਉਦ੍ਧੁਮਾਤਕਂ। ਤਥਾਰੂਪਸ੍ਸ ਛવਸਰੀਰਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। વਿਨੀਲਂ વੁਚ੍ਚਤਿ વਿਪਰਿਭਿਨ੍ਨવਣ੍ਣਂ, વਿਨੀਲਮੇવ વਿਨੀਲਕਂ, ਪਟਿਕੂਲਤ੍ਤਾ વਾ ਕੁਚ੍ਛਿਤਂ વਿਨੀਲਨ੍ਤਿ વਿਨੀਲਕਂ। ਮਂਸੁਸ੍ਸਦਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ਰਤ੍ਤવਣ੍ਣਸ੍ਸ, ਪੁਬ੍ਬਸਨ੍ਨਿਚਯਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ਸੇਤવਣ੍ਣਸ੍ਸ, ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਚ ਨੀਲવਣ੍ਣਸ੍ਸ ਨੀਲਟ੍ਠਾਨੇ ਨੀਲਸਾਟਕਪਾਰੁਤਸ੍ਸੇવ ਛવਸਰੀਰਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਪਰਿਭਿਨ੍ਨਟ੍ਠਾਨੇਸੁ વਿਸ੍ਸਨ੍ਦਮਾਨਪੁਬ੍ਬਂ વਿਪੁਬ੍ਬਂ, વਿਪੁਬ੍ਬਮੇવ વਿਪੁਬ੍ਬਕਂ, ਪਟਿਕੂਲਤ੍ਤਾ વਾ ਕੁਚ੍ਛਿਤਂ વਿਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਿ વਿਪੁਬ੍ਬਕਂ। ਤਥਾਰੂਪਸ੍ਸ ਛવਸਰੀਰਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। વਿਚ੍ਛਿਦ੍ਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਦ੍વਿਧਾ ਛਿਨ੍ਦਨੇਨ ਅਪਧਾਰਿਤਂ, વਿਚ੍ਛਿਦ੍ਦਮੇવ વਿਚ੍ਛਿਦ੍ਦਕਂ, ਪਟਿਕੂਲਤ੍ਤਾ વਾ ਕੁਚ੍ਛਿਤਂ વਿਚ੍ਛਿਦ੍ਦਨ੍ਤਿ વਿਚ੍ਛਿਦ੍ਦਕਂ। વੇਮਜ੍ਝੇ ਛਿਨ੍ਨਸ੍ਸ ਛવਸਰੀਰਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਇਤੋ ਚ ਏਤ੍ਤੋ ਚ વਿવਿਧਾਕਾਰੇਨ ਸੋਣਸਿਙ੍ਗਾਲਾਦੀਹਿ ਖਾਯਿਤਨ੍ਤਿ વਿਕ੍ਖਾਯਿਤਂ, વਿਖਾਯਿਤਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ વਿਕ੍ਖਾਯਿਤਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। વਿਕ੍ਖਾਯਿਤਮੇવ વਿਕ੍ਖਾਯਿਤਕਂ, ਪਟਿਕੂਲਤ੍ਤਾ વਾ ਕੁਚ੍ਛਿਤਂ વਿਕ੍ਖਾਯਿਤਨ੍ਤਿ વਿਕ੍ਖਾਯਿਤਕਂ। ਤਥਾਰੂਪਸ੍ਸ ਛવਸਰੀਰਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। વਿવਿਧਂ ਖਿਤ੍ਤਂ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ, વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਮੇવ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਕਂ, ਪਟਿਕੂਲਤ੍ਤਾ વਾ ਕੁਚ੍ਛਿਤਂ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਕਂ। ਅਞ੍ਞੇਨ ਹਤ੍ਥਂ ਅਞ੍ਞੇਨ ਪਾਦਂ ਅਞ੍ਞੇਨ ਸੀਸਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਤਤੋ ਤਤੋ ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਛવਸਰੀਰਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਹਤਞ੍ਚ ਤਂ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਕਞ੍ਚਾਤਿ ਹਤવਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਕਂ। ਕਾਕਪਦਾਕਾਰੇਨ ਅਙ੍ਗਪਚ੍ਚਙ੍ਗੇਸੁ ਸਤ੍ਥੇਨ ਹਨਿਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਛવਸਰੀਰਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਲੋਹਿਤਂ ਕਿਰਤਿ વਿਕ੍ਖਿਪਤਿ ਇਤੋ ਚਿਤੋ ਚ ਪਗ੍ਘਰਤੀਤਿ ਲੋਹਿਤਕਂ। ਪਗ੍ਘਰਿਤਲੋਹਿਤਮਕ੍ਖਿਤਸ੍ਸ ਛવਸਰੀਰਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਪੁਲ਼વਾ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਕਿਮਯੋ, ਪੁਲ਼વੇ ਕਿਰਤੀਤਿ ਪੁਲ਼વਕਂ। ਕਿਮਿਪਰਿਪੁਣ੍ਣਸ੍ਸ ਛવਸਰੀਰਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਅਟ੍ਠਿਯੇવ ਅਟ੍ਠਿਕਂ, ਪਟਿਕੂਲਤ੍ਤਾ વਾ ਕੁਚ੍ਛਿਤਂ ਅਟ੍ਠੀਤਿ ਅਟ੍ਠਿਕਂ। ਅਟ੍ਠਿਸਙ੍ਖਲਿਕਾਯਪਿ ਏਕਟ੍ਠਿਕਸ੍ਸਪਿ ਏਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਇਮਾਨਿ ਚ ਪਨ ਉਦ੍ਧੁਮਾਤਕਾਦੀਨਿ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਮ੍ਪਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇਸੁ ਪਟਿਲਦ੍ਧਜ੍ਝਾਨਾਨਮ੍ਪਿ ਏਤਾਨੇવ ਨਾਮਾਨਿ। ਇਧ ਪਨ ਉਦ੍ਧੁਮਾਤਕਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਪਟਿਕੂਲਾਕਾਰਗਾਹਿਕਾ ਅਪ੍ਪਨਾવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਸਞ੍ਞਾ ਉਦ੍ਧੁਮਾਤਕਸਞ੍ਞਾ, ਤਸ੍ਸਾ ਉਦ੍ਧੁਮਾਤਕਸਞ੍ਞਾਯ વਸੇਨ ਉਦ੍ਧੁਮਾਤਕਸਞ੍ਞਾવਸੇਨ। ਸੇਸੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਪਞ੍ਚਪਞ੍ਞਾਸ ਸਮਾਧੀਤਿ ਏਕਕਾਦਿવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾ।
Dasake uddhumātakasaññāvasenātiādīsu bhastā viya vāyunā uddhaṃ jīvitapariyādānā yathānukkamaṃ samuggatena sūnabhāvena uddhumātattā uddhumātaṃ, uddhumātameva uddhumātakaṃ, paṭikūlattā vā kucchitaṃ uddhumātanti uddhumātakaṃ. Tathārūpassa chavasarīrassetaṃ adhivacanaṃ. Vinīlaṃ vuccati viparibhinnavaṇṇaṃ, vinīlameva vinīlakaṃ, paṭikūlattā vā kucchitaṃ vinīlanti vinīlakaṃ. Maṃsussadaṭṭhānesu rattavaṇṇassa, pubbasannicayaṭṭhānesu setavaṇṇassa, yebhuyyena ca nīlavaṇṇassa nīlaṭṭhāne nīlasāṭakapārutasseva chavasarīrassetaṃ adhivacanaṃ. Paribhinnaṭṭhānesu vissandamānapubbaṃ vipubbaṃ, vipubbameva vipubbakaṃ, paṭikūlattā vā kucchitaṃ vipubbanti vipubbakaṃ. Tathārūpassa chavasarīrassetaṃ adhivacanaṃ. Vicchiddaṃ vuccati dvidhā chindanena apadhāritaṃ, vicchiddameva vicchiddakaṃ, paṭikūlattā vā kucchitaṃ vicchiddanti vicchiddakaṃ. Vemajjhe chinnassa chavasarīrassetaṃ adhivacanaṃ. Ito ca etto ca vividhākārena soṇasiṅgālādīhi khāyitanti vikkhāyitaṃ, vikhāyitanti vattabbe vikkhāyitanti vuttaṃ. Vikkhāyitameva vikkhāyitakaṃ, paṭikūlattā vā kucchitaṃ vikkhāyitanti vikkhāyitakaṃ. Tathārūpassa chavasarīrassetaṃ adhivacanaṃ. Vividhaṃ khittaṃ vikkhittaṃ, vikkhittameva vikkhittakaṃ, paṭikūlattā vā kucchitaṃ vikkhittanti vikkhittakaṃ. Aññena hatthaṃ aññena pādaṃ aññena sīsanti evaṃ tato tato khittassa chavasarīrassetaṃ adhivacanaṃ. Hatañca taṃ purimanayeneva vikkhittakañcāti hatavikkhittakaṃ. Kākapadākārena aṅgapaccaṅgesu satthena hanitvā vuttanayena vikkhittassa chavasarīrassetaṃ adhivacanaṃ. Lohitaṃ kirati vikkhipati ito cito ca paggharatīti lohitakaṃ. Paggharitalohitamakkhitassa chavasarīrassetaṃ adhivacanaṃ. Puḷavā vuccanti kimayo, puḷave kiratīti puḷavakaṃ. Kimiparipuṇṇassa chavasarīrassetaṃ adhivacanaṃ. Aṭṭhiyeva aṭṭhikaṃ, paṭikūlattā vā kucchitaṃ aṭṭhīti aṭṭhikaṃ. Aṭṭhisaṅkhalikāyapi ekaṭṭhikassapi etaṃ adhivacanaṃ. Imāni ca pana uddhumātakādīni nissāya uppannanimittānampi nimittesu paṭiladdhajjhānānampi etāneva nāmāni. Idha pana uddhumātakanimitte paṭikūlākāragāhikā appanāvasena uppannā saññā uddhumātakasaññā, tassā uddhumātakasaññāya vasena uddhumātakasaññāvasena. Sesesupi eseva nayo. Pañcapaññāsa samādhīti ekakādivasena vuttā.
੪੪. ਏવਂ ਏਕਕਾਦਿવਸੇਨ ਸਮਾਧਿਪ੍ਪਭੇਦਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਅਞ੍ਞੇਨਪਿ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਸਮਾਧਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਕਾਮੋ ਅਪਿਚਾਤਿ ਅਞ੍ਞਂ ਪਰਿਯਾਯਾਰਮ੍ਭਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਪਞ੍ਚવੀਸਤੀਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਸਮਾਧਿਟ੍ਠਾਤਿ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਸਮਾਧਿਭਾવੇ ਸਭਾવਾ, ਯੇਹਿ ਸਭਾવੇਹਿ ਸੋ ਸਮਾਧਿ ਹੋਤਿ, ਤੇ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥਾ ਨਾਮ। ਪਰਿਗ੍ਗਹਟ੍ਠੇਨ ਸਮਾਧੀਤਿ ਸਦ੍ਧਾਦੀਹਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਹਿ ਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਤਸ੍ਮਾ ਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਸਭਾવੇਨ ਸਮਾਧਿ। ਤਾਨੇવ ਚ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਪਰਿવਾਰਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਭਾવਨਾਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਨਿ ਚ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਪਰਿવਾਰਟ੍ਠੇਨ ਪਰਿਪੂਰਟ੍ਠੇਨ ਸਮਾਧਿ। ਤੇਸਂਯੇવ ਸਮਾਧਿવਸੇਨ ਏਕਾਰਮ੍ਮਣਮਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਏਕਗ੍ਗਟ੍ਠੇਨ, ਨਾਨਾਰਮ੍ਮਣવਿਕ੍ਖੇਪਾਭਾવਮਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਅવਿਕ੍ਖੇਪਟ੍ਠੇਨ, ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਸ੍ਸੇવ ਮਹਤਾ વੀਰਿਯਬਲਪਗ੍ਗਹੇਨ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਗ੍ਗਸ੍ਸੇવ ਚ ਪਰਿਹਾਨਿવਸੇਨ વਿਸਾਰਾਭਾવਤੋ ਹੇਟ੍ਠਾ ਗਹਿਤਪਗ੍ਗਹਟ੍ਠਅવਿਸਾਰਟ੍ਠਾ ਇਧ ਨ ਗਹਿਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਕਿਲੇਸਕਾਲੁਸ੍ਸਿਯਸ੍ਸਾਭਾવੇਨ ਅਨਾવਿਲਟ੍ਠੇਨ ਸਮਾਧਿ। ਅવਿਕਮ੍ਪਤ੍ਤਾ ਅਨਿਞ੍ਜਨਟ੍ਠੇਨ ਸਮਾਧਿ। વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਸੇਨ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ વਾ ਕਿਲੇਸੇਹਿ વਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਚ ਅਧਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ વਿਮੁਤ੍ਤਟ੍ਠੇਨ ਸਮਾਧਿ।
44. Evaṃ ekakādivasena samādhippabhedaṃ dassetvā idāni aññenapi pariyāyena samādhiṃ dassetukāmo apicāti aññaṃ pariyāyārambhaṃ dassetvā pañcavīsatītiādimāha. Tattha samādhissa samādhiṭṭhāti samādhissa samādhibhāve sabhāvā, yehi sabhāvehi so samādhi hoti, te tasmiṃ atthā nāma. Pariggahaṭṭhena samādhīti saddhādīhi indriyehi pariggahitattā tasmā pariggahitasabhāvena samādhi. Tāneva ca indriyāni aññamaññaparivārāni honti, bhāvanāpāripūriyā paripuṇṇāni ca honti. Tasmā parivāraṭṭhena paripūraṭṭhena samādhi. Tesaṃyeva samādhivasena ekārammaṇamapekkhitvā ekaggaṭṭhena, nānārammaṇavikkhepābhāvamapekkhitvā avikkhepaṭṭhena, lokuttarasseva mahatā vīriyabalapaggahena pattabbattā lokuttaramaggasseva ca parihānivasena visārābhāvato heṭṭhā gahitapaggahaṭṭhaavisāraṭṭhā idha na gahitāti veditabbā. Kilesakālussiyassābhāvena anāvilaṭṭhena samādhi. Avikampattā aniñjanaṭṭhena samādhi. Vikkhambhanavasena samucchedavasena vā kilesehi vimuttattā ārammaṇe ca adhimuttattā vimuttaṭṭhena samādhi.
ਏਕਤ੍ਤੁਪਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਠਿਤਤ੍ਤਾਤਿ ਸਮਾਧਿਯੋਗੇਨੇવ ਏਕਾਰਮ੍ਮਣੇ ਭੁਸਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਨਿਚ੍ਚਲਭਾવੇਨ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਤ੍ਤਾ। ਅਟ੍ਠਸੁ ਯੁਗਲੇਸੁ ਏਸਤਿ ਨੇਸਤਿ, ਆਦਿਯਤਿ ਨਾਦਿਯਤਿ, ਪਟਿਪਜ੍ਜਤਿ ਨ ਪਟਿਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਇਮਾਨਿ ਤੀਣਿ ਯੁਗਲਾਨਿ ਅਪ੍ਪਨਾવੀਥਿਤੋ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਉਪਚਾਰਸ੍ਸ ਮੁਦੁਮਜ੍ਝਾਧਿਮਤ੍ਤਤਾવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ, ਝਾਯਤਿ ਝਾਪੇਤੀਤਿ ਇਦਂ ਅਪ੍ਪਨਾવੀਥਿਯਂ ਉਪਚਾਰવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਏਸਿਤਤ੍ਤਾ ਨੇਸਿਤਤ੍ਤਾ, ਆਦਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਅਨਾਦਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾ, ਪਟਿਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਨਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ, ਝਾਤਤ੍ਤਾ ਨ ਝਾਪਿਤਤ੍ਤਾਤਿ ਇਮਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਯੁਗਲਾਨਿ ਅਪ੍ਪਨਾવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ।
Ekattupaṭṭhānavasenacittassa ṭhitattāti samādhiyogeneva ekārammaṇe bhusaṃ patiṭṭhānavasena cittassa ārammaṇe niccalabhāvena patiṭṭhitattā. Aṭṭhasu yugalesu esati nesati, ādiyati nādiyati, paṭipajjati na paṭipajjatīti imāni tīṇi yugalāni appanāvīthito pubbabhāge upacārassa mudumajjhādhimattatāvasena vuttānīti veditabbāni, jhāyati jhāpetīti idaṃ appanāvīthiyaṃ upacāravasena veditabbaṃ. Esitattā nesitattā, ādinnattā anādinnattā, paṭipannattā nappaṭipannattā, jhātattā na jhāpitattāti imāni cattāri yugalāni appanāvasena vuttānīti veditabbāni.
ਤਤ੍ਥ ਸਮਂ ਏਸਤੀਤਿ ਸਮਾਧੀਤਿਆਦੀਸੁ ਸਮਨ੍ਤਿ ਅਪ੍ਪਨਂ। ਸਾ ਹਿ ਪਚ੍ਚਨੀਕਧਮ੍ਮੇ ਸਮੇਤਿ ਨਾਸੇਤੀਤਿ ਸਮਾ, ਪਚ੍ਚਨੀਕવਿਸਮਾਭਾવਤੋ વਾ ਸਮਭੂਤਾਤਿ ਸਮਾ। ਤਂ ਸਮਂ ਏਸਤਿ ਅਜ੍ਝਾਸਯવਸੇਨ ਗવੇਸਤਿ। ਇਤਿਸਦ੍ਦੋ ਕਾਰਣਤ੍ਥੋ, ਯਸ੍ਮਾ ਸਮਂ ਏਸਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਮਾਧੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿਸਮਂ ਨੇਸਤੀਤਿ ਤਂ ਤਂ ਝਾਨਪਚ੍ਚਨੀਕਸਙ੍ਖਾਤਂ વਿਸਮਂ ਨ ਏਸਤਿ। ਮੁਦੁਭੂਤੋ ਹਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਸਮਾਧਿ ਆਦਿਭੂਤਤ੍ਤਾ ਸਮਂ ਏਸਤਿ, વਿਸਮਂ ਨੇਸਤਿ ਨਾਮ। ਮਜ੍ਝਿਮਭੂਤੋ ਥਿਰਭੂਤਤ੍ਤਾ ਸਮਂ ਆਦਿਯਤਿ, વਿਸਮਂ ਨਾਦਿਯਤਿ ਨਾਮ। ਅਧਿਮਤ੍ਤਭੂਤੋ ਅਪ੍ਪਨਾવੀਥਿਯਾ ਆਸਨ੍ਨਭੂਤਤ੍ਤਾ ਸਮਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਤਿ, વਿਸਮਂ ਨਪ੍ਪਟਿਪਜ੍ਜਤਿ ਨਾਮ। ਸਮਂ ਝਾਯਤੀਤਿ ਭਾવਨਪੁਂਸਕવਚਨਂ, ਸਮਂ ਹੁਤ੍વਾ ਝਾਯਤਿ, ਸਮੇਨ વਾ ਆਕਾਰੇਨ ਝਾਯਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਪ੍ਪਨਾવੀਥਿਯਞ੍ਹਿ ਸਮਾਧਿ ਪਚ੍ਚਨੀਕਧਮ੍ਮવਿਗਮੇਨ ਸਨ੍ਤਤ੍ਤਾ, ਸਨ੍ਤਾਯ ਅਪ੍ਪਨਾਯ ਅਨੁਕੂਲਭਾવੇਨ ਚ ਠਿਤਤ੍ਤਾ ਸਮੇਨਾਕਾਰੇਨ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਝਾਯਤੀਤਿ ਚ ਪਜ੍ਜਲਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ‘‘ਏਤੇ ਮਣ੍ਡਲਮਾਲ਼ੇ ਦੀਪਾ ਝਾਯਨ੍ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੫੯) ਸਬ੍ਬਰਤ੍ਤਿਂ, ਸਬ੍ਬਰਤ੍ਤਿਯੋ ਚ ਤੇਲਪ੍ਪਦੀਪੋ ਝਾਯਤਿ, ਤੇਲਪ੍ਪਦੀਪੋ ਚੇਤ੍ਥ ਝਾਯੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੫੫-੨੫੬) વਿਯ। ਸਮਂ ਜਾਯਤੀਤਿਪਿ ਪਾਠੋ , ਸਮੇਨਾਕਾਰੇਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਝਾਯਤਿ ਝਾਪੇਤੀਤਿ ਯੁਗਲਤ੍ਤਾ ਪਨ ਪੁਰਿਮਪਾਠੋવ ਸੁਨ੍ਦਰਤਰੋ। ਝਾਪੇਤੀਤਿ ਚ ਦਹਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੋ ਹਿ ਸਮਾਧਿਪਚ੍ਚਨੀਕਧਮ੍ਮੇ ਦੂਰਤਰਕਰਣੇਨ ਦਹਤਿ ਨਾਮ। ਏਸਨਾਨੇਸਨਾਦੀਨਂ ਪਨ ਅਪ੍ਪਨਾਯ ਸਿਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ‘‘ਏਸਿਤਤ੍ਤਾ ਨੇਸਿਤਤ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦੀਹਿ ਅਪ੍ਪਨਾਸਮਾਧਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਸਮਂ ਝਾਤਤ੍ਤਾਤਿ ਸਮਂ ਜਲਿਤਤ੍ਤਾ। ਸਮਂ ਜਾਤਤ੍ਤਾਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਇਤਿ ਇਮੇਸਂ ਅਟ੍ਠਨ੍ਨਂ ਯੁਗਲਾਨਂ વਸੇਨ ਸੋਲ਼ਸ, ਪੁਰਿਮਾ ਚ ਨવਾਤਿ ਇਮੇ ਪਞ੍ਚવੀਸਤਿ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਸਮਾਧਿਟ੍ਠਾ।
Tattha samaṃ esatīti samādhītiādīsu samanti appanaṃ. Sā hi paccanīkadhamme sameti nāsetīti samā, paccanīkavisamābhāvato vā samabhūtāti samā. Taṃ samaṃ esati ajjhāsayavasena gavesati. Itisaddo kāraṇattho, yasmā samaṃ esati, tasmā samādhīti attho. Visamaṃ nesatīti taṃ taṃ jhānapaccanīkasaṅkhātaṃ visamaṃ na esati. Mudubhūto hi pubbabhāgasamādhi ādibhūtattā samaṃ esati, visamaṃ nesati nāma. Majjhimabhūto thirabhūtattā samaṃ ādiyati, visamaṃ nādiyati nāma. Adhimattabhūto appanāvīthiyā āsannabhūtattā samaṃ paṭipajjati, visamaṃ nappaṭipajjati nāma. Samaṃ jhāyatīti bhāvanapuṃsakavacanaṃ, samaṃ hutvā jhāyati, samena vā ākārena jhāyatīti attho. Appanāvīthiyañhi samādhi paccanīkadhammavigamena santattā, santāya appanāya anukūlabhāvena ca ṭhitattā samenākārena pavattati. Jhāyatīti ca pajjalatīti attho ‘‘ete maṇḍalamāḷe dīpā jhāyanti (dī. ni. 1.159) sabbarattiṃ, sabbarattiyo ca telappadīpo jhāyati, telappadīpo cettha jhāyeyyā’’tiādīsu (saṃ. ni. 4.255-256) viya. Samaṃ jāyatītipi pāṭho , samenākārena uppajjatīti attho. Jhāyati jhāpetīti yugalattā pana purimapāṭhova sundarataro. Jhāpetīti ca dahatīti attho. So hi samādhipaccanīkadhamme dūratarakaraṇena dahati nāma. Esanānesanādīnaṃ pana appanāya siddhattā ‘‘esitattā nesitattā’’tiādīhi appanāsamādhi vutto. Samaṃ jhātattāti samaṃ jalitattā. Samaṃ jātattātipi pāṭho. Iti imesaṃ aṭṭhannaṃ yugalānaṃ vasena soḷasa, purimā ca navāti ime pañcavīsati samādhissa samādhiṭṭhā.
ਸਮੋ ਚ ਹਿਤੋ ਚ ਸੁਖੋ ਚਾਤਿ ਸਮਾਧੀਤਿ ਇਦਂ ਪਨ ਪਞ੍ਚવੀਸਤਿਯਾ ਆਕਾਰੇਹਿ ਸਾਧਿਤਸ੍ਸ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸਾਧਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਮੋਤਿ ਸਮਸਦ੍ਦਸ੍ਸ, ਸਂਸਦ੍ਦਸ੍ਸ વਾ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੋ ਹਿ ਪਚ੍ਚਨੀਕਕ੍ਖੋਭવਿਸਮવਿਰਹਿਤਤ੍ਤਾ ਸਮੋ। ਹਿਤੋਤਿ ਆਧਿਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ, ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਆਹਿਤੋ ਨਿਚ੍ਚਲਭਾવਕਰਣੇਨ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪਿਤੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਉਭਯੇਨ ਸਮੋ ਚ ਆਹਿਤੋ ਚਾਤਿ ਸਮਾਧੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸੁਖੋਤਿ ਸਨ੍ਤਟ੍ਠੇਨ ਸੁਖੋ। ‘‘ਯਾਯਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਾ વੇਦਨਾ, ਸਨ੍ਤਸ੍ਮਿਂ ਏਸਾ ਪਣੀਤੇ ਸੁਖੇ વੁਤ੍ਤਾ ਭਗવਤਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੮੮) ਚ ‘‘ਉਪੇਕ੍ਖਾ ਪਨ ਸਨ੍ਤਤ੍ਤਾ, ਸੁਖਮਿਚ੍ਚੇવ ਭਾਸਿਤਾ’’ਤਿ ਚ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਤੇਨ ਸਨ੍ਤਤ੍ਥੇਨ ਸੁਖਸਦ੍ਦੇਨ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਹਗਤਸਮਾਧਿਪਿ ਗਹਿਤੋ ਹੋਤਿ। ਅਨਿਯਾਮੇਨ ਹਿ ਸਬ੍ਬਸਮਾਧਯੋ ਇਧ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਤੇਨ ਚ ਸੁਖਸਦ੍ਦੇਨ ਆਹਿਤਭਾવਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਸਨ੍ਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਏਕਾਰਮ੍ਮਣੇ ਆਹਿਤੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋਤਿ।
Samoca hito ca sukho cāti samādhīti idaṃ pana pañcavīsatiyā ākārehi sādhitassa samādhissa atthasādhanatthaṃ vuttaṃ. Tattha samoti samasaddassa, saṃsaddassa vā attho. So hi paccanīkakkhobhavisamavirahitattā samo. Hitoti ādhisaddassa attho, ārammaṇe āhito niccalabhāvakaraṇena patiṭṭhāpitoti adhippāyo. Ubhayena samo ca āhito cāti samādhīti vuttaṃ hoti. Sukhoti santaṭṭhena sukho. ‘‘Yāyaṃ, bhante, adukkhamasukhā vedanā, santasmiṃ esā paṇīte sukhe vuttā bhagavatā’’ti (ma. ni. 2.88) ca ‘‘upekkhā pana santattā, sukhamicceva bhāsitā’’ti ca vuttattā tena santatthena sukhasaddena upekkhāsahagatasamādhipi gahito hoti. Aniyāmena hi sabbasamādhayo idha vuccanti. Tena ca sukhasaddena āhitabhāvassa kāraṇaṃ vuttaṃ hoti. Yasmā santo, tasmā ekārammaṇe āhitoti adhippāyo veditabboti.
ਸਮਾਧਿਭਾવਨਾਮਯਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Samādhibhāvanāmayañāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗਪਾਲ਼ਿ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ੩. ਸਮਾਧਿਭਾવਨਾਮਯਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸੋ • 3. Samādhibhāvanāmayañāṇaniddeso
