| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
५. रोहितस्सवग्गो
5. Rohitassavaggo
१. समाधिभावनासुत्तवण्णना
1. Samādhibhāvanāsuttavaṇṇanā
४१. पञ्चमस्स पठमे दिट्ठधम्मसुखविहारायाति इमस्मिंयेव अत्तभावे सुखविहारत्थाय, निक्किलेसताय निरामिसेन सुखेन विहरणत्थायाति अत्थो। इमिना चत्तारि फलसमापत्तिज्झानानि खीणासवस्स आसवक्खयाधिगमतो अपरभागे अधिगतरूपारूपज्झानानि च कथितानि। दिब्बचक्खुञाणदस्सनप्पटिलाभायाति दिब्बचक्खुञाणप्पटिलाभत्थाय। दिब्बचक्खुञाणञ्हि रूपगतस्स दिब्बस्स इतरस्स च दस्सनट्ठेन इध ‘‘ञाणदस्सन’’न्ति अधिप्पेतं। आलोकसञ्ञं मनसि करोतीति दिवा वा रत्तिं वा सूरियदीपचन्दमणिउक्काविज्जुलतादीनं आलोको दिवा रत्तिञ्च उपलद्धो, यथालद्धवसेनेव आलोकं मनसि करोति चित्ते ठपेति, तथा च नं मनसि करोति, यथास्स सुभावितालोककसिणस्स विय कसिणालोको यथिच्छकं यावदिच्छकञ्च सो आलोको रत्तियं उपतिट्ठति , येन तत्थ दिवासञ्ञं ठपेति, दिवा विय विगतथिनमिद्धो होति। तेनाह ‘‘यथा दिवा तथा रत्ति’’न्ति।
41. Pañcamassa paṭhame diṭṭhadhammasukhavihārāyāti imasmiṃyeva attabhāve sukhavihāratthāya, nikkilesatāya nirāmisena sukhena viharaṇatthāyāti attho. Iminā cattāri phalasamāpattijjhānāni khīṇāsavassa āsavakkhayādhigamato aparabhāge adhigatarūpārūpajjhānāni ca kathitāni. Dibbacakkhuñāṇadassanappaṭilābhāyāti dibbacakkhuñāṇappaṭilābhatthāya. Dibbacakkhuñāṇañhi rūpagatassa dibbassa itarassa ca dassanaṭṭhena idha ‘‘ñāṇadassana’’nti adhippetaṃ. Ālokasaññaṃ manasi karotīti divā vā rattiṃ vā sūriyadīpacandamaṇiukkāvijjulatādīnaṃ āloko divā rattiñca upaladdho, yathāladdhavaseneva ālokaṃ manasi karoti citte ṭhapeti, tathā ca naṃ manasi karoti, yathāssa subhāvitālokakasiṇassa viya kasiṇāloko yathicchakaṃ yāvadicchakañca so āloko rattiyaṃ upatiṭṭhati , yena tattha divāsaññaṃ ṭhapeti, divā viya vigatathinamiddho hoti. Tenāha ‘‘yathā divā tathā ratti’’nti.
यथा दिवा आलोकसञ्ञा मनसि कता, तथेव नं रत्तिम्पि मनसि करोतीति यथा दिवा दिट्ठो आलोको, तथेव तं रत्तिं मनसि करोति। दुतियपदेति ‘‘यथा रत्तिं तथा दिवा’’ति इमस्मिं वाक्ये। एस नयोति इमिना यथा रत्तियं चन्दालोकादि आलोको दिट्ठो, एवमेव रत्तिं दिट्ठाकारेनेव दिवा तं आलोकं मनसि करोति चित्ते ठपेतीति इममत्थं अतिदिसति। इति विवटेन चेतसाति एवं अपिहितेन चित्तेन, थिनमिद्धापिधानेन अपिहितचित्तेनाति वुत्तं होति। अपरियोनद्धेनाति समन्ततो अनद्धेन असञ्छादितेन। किञ्चापीतिआदिना अत्तना वुत्तमेवत्थं समत्थेति। आलोकसदिसं कतं ‘‘यथा दिवा तथा रत्ति’’न्तिआदिना।
Yathā divā ālokasaññā manasi katā, tatheva naṃ rattimpi manasi karotīti yathā divā diṭṭho āloko, tatheva taṃ rattiṃ manasi karoti. Dutiyapadeti ‘‘yathā rattiṃ tathā divā’’ti imasmiṃ vākye. Esa nayoti iminā yathā rattiyaṃ candālokādi āloko diṭṭho, evameva rattiṃ diṭṭhākāreneva divā taṃ ālokaṃ manasi karoti citte ṭhapetīti imamatthaṃ atidisati. Iti vivaṭena cetasāti evaṃ apihitena cittena, thinamiddhāpidhānena apihitacittenāti vuttaṃ hoti. Apariyonaddhenāti samantato anaddhena asañchāditena. Kiñcāpītiādinā attanā vuttamevatthaṃ samattheti. Ālokasadisaṃ kataṃ ‘‘yathā divā tathā ratti’’ntiādinā.
सत्तट्ठानिकस्साति ‘‘अभिक्कन्ते पटिक्कन्ते सम्पजानकारी होती’’तिआदिना (दी॰ नि॰ १.२१४; २.३७६; म॰ नि॰ १.१०९) वुत्तस्स सत्तट्ठानिकस्स सतिसम्पजञ्ञस्स अत्थाय। परिग्गहितवत्थारम्मणतायाति वत्थुनो आरम्मणस्स च याथावतो विदितभावेन। यथा हि सप्पं परियेसन्तेन तस्स आसये विदिते सोपि विदितो गहितो एव च होति मन्तागदबलेन तस्स गहणस्स सुकरत्ता, एवं वेदनाय आसयभूते वत्थुम्हि आरम्मणे च विदिते आदिकम्मिकस्सपि वेदना विदिता गहिता एव होति सलक्खणतो सामञ्ञलक्खणतो च तस्सा गहणस्स सुकरत्ता। पगेव परिञ्ञातवत्थुकस्स खीणासवस्स। तस्स हि उप्पादक्खणेपि ठितिक्खणेपि भङ्गक्खणेपि वेदना विदिता पाकटा होन्ति ‘‘ता वेदना एवं उप्पज्जित्वा’’तिआदिना। न केवलञ्च वेदना एव, इध वुत्ता सञ्ञादयोपि अवुत्ता चेतनादयोपि विदिताव उप्पज्जन्ति चेव तिट्ठन्ति च निरुज्झन्ति च। निदस्सनमत्तञ्हेतं, यदिदं पाळियं वेदनासञ्ञावितक्कग्गहणं। तेन अनवसेसतो सब्बधम्मानम्पि उप्पादादितो विदितभावं दस्सेति।
Sattaṭṭhānikassāti ‘‘abhikkante paṭikkante sampajānakārī hotī’’tiādinā (dī. ni. 1.214; 2.376; ma. ni. 1.109) vuttassa sattaṭṭhānikassa satisampajaññassa atthāya. Pariggahitavatthārammaṇatāyāti vatthuno ārammaṇassa ca yāthāvato viditabhāvena. Yathā hi sappaṃ pariyesantena tassa āsaye vidite sopi vidito gahito eva ca hoti mantāgadabalena tassa gahaṇassa sukarattā, evaṃ vedanāya āsayabhūte vatthumhi ārammaṇe ca vidite ādikammikassapi vedanā viditā gahitā eva hoti salakkhaṇato sāmaññalakkhaṇato ca tassā gahaṇassa sukarattā. Pageva pariññātavatthukassa khīṇāsavassa. Tassa hi uppādakkhaṇepi ṭhitikkhaṇepi bhaṅgakkhaṇepi vedanā viditā pākaṭā honti ‘‘tā vedanā evaṃ uppajjitvā’’tiādinā. Na kevalañca vedanā eva, idha vuttā saññādayopi avuttā cetanādayopi viditāva uppajjanti ceva tiṭṭhanti ca nirujjhanti ca. Nidassanamattañhetaṃ, yadidaṃ pāḷiyaṃ vedanāsaññāvitakkaggahaṇaṃ. Tena anavasesato sabbadhammānampi uppādādito viditabhāvaṃ dasseti.
अपिच वेदनाय उप्पादो विदितो होति, उपट्ठानं विदितं होति, अत्थङ्गमो विदितो होति। कथं वेदनाय उप्पादो विदितो होति ? अविज्जासमुदया वेदनासमुदयो, तण्हासमुदया कम्मसमुदयो, फस्ससमुदया वेदनासमुदयोति निब्बत्तिलक्खणं पस्सन्तोपि वेदनाक्खन्धस्स समुदयं पस्सति। एवं वेदनाय उप्पादो विदितो होति। कथं वेदनाय उपट्ठानं विदितं होति? अनिच्चतो मनसिकरोतो खयतुपट्ठानं विदितं होति, दुक्खतो मनसिकरोतो भयतुपट्ठानं विदितं होति, अनत्ततो मनसिकरोतो सुञ्ञतुपट्ठानं विदितं होति। एवं वेदनाय उपट्ठानं विदितं होति। इति खयतो भयतो सुञ्ञतो जानाति। कथं वेदनाय अत्थङ्गमो विदितो होति? अविज्जानिरोधा वेदनानिरोधो…पे॰… एवं वेदनाय अत्थङ्गमो विदितो होति। इमिनापि नयेनेत्थ अत्थो वेदितब्बो।
Apica vedanāya uppādo vidito hoti, upaṭṭhānaṃ viditaṃ hoti, atthaṅgamo vidito hoti. Kathaṃ vedanāya uppādo vidito hoti ? Avijjāsamudayā vedanāsamudayo, taṇhāsamudayā kammasamudayo, phassasamudayā vedanāsamudayoti nibbattilakkhaṇaṃ passantopi vedanākkhandhassa samudayaṃ passati. Evaṃ vedanāya uppādo vidito hoti. Kathaṃ vedanāya upaṭṭhānaṃ viditaṃ hoti? Aniccato manasikaroto khayatupaṭṭhānaṃ viditaṃ hoti, dukkhato manasikaroto bhayatupaṭṭhānaṃ viditaṃ hoti, anattato manasikaroto suññatupaṭṭhānaṃ viditaṃ hoti. Evaṃ vedanāya upaṭṭhānaṃ viditaṃ hoti. Iti khayato bhayato suññato jānāti. Kathaṃ vedanāya atthaṅgamo vidito hoti? Avijjānirodhā vedanānirodho…pe… evaṃ vedanāya atthaṅgamo vidito hoti. Imināpi nayenettha attho veditabbo.
इति रूपन्ति एत्थ इतिसद्दो अनवसेसतो रूपस्स सरूपनिदस्सनत्थोति तस्स इदं रूपन्ति एतेन साधारणतो सरूपनिदस्सनमाह, एत्तकं रूपन्ति एतेन अनवसेसतो, न इतो परं रूपं अत्थीति तब्बिनिमुत्तस्स अञ्ञस्स अभावं। इति वेदनातिआदीसुपि अयं वेदना, एत्तका वेदना, इतो परं वेदना नत्थि। अयं सञ्ञा…पे॰… इमे सङ्खारा…पे॰… इदं विञ्ञाणं, एत्तकं विञ्ञाणं, इतो परं विञ्ञाणं नत्थीति एवमत्थो दट्ठब्बोति आह ‘‘वेदनादीसुपि एसेव नयो’’ति।
Iti rūpanti ettha itisaddo anavasesato rūpassa sarūpanidassanatthoti tassa idaṃ rūpanti etena sādhāraṇato sarūpanidassanamāha, ettakaṃ rūpanti etena anavasesato, na ito paraṃ rūpaṃ atthīti tabbinimuttassa aññassa abhāvaṃ. Iti vedanātiādīsupi ayaṃ vedanā, ettakā vedanā, ito paraṃ vedanā natthi. Ayaṃ saññā…pe… ime saṅkhārā…pe… idaṃ viññāṇaṃ, ettakaṃ viññāṇaṃ, ito paraṃ viññāṇaṃ natthīti evamattho daṭṭhabboti āha ‘‘vedanādīsupi eseva nayo’’ti.
ञाणेन जानित्वा परोपरानि। परोपरानीति परानि च ओपरानि च। उत्तमाधमानीति परत्तभावसकत्तभावादीनि उत्तमाधमानि। चलितन्ति तण्हादिट्ठिविप्फन्दितं। अनीघोति रागादिईघरहितो। अतारि सोति सो एवरूपो अरहा जातिजरं अतरि।
Ñāṇena jānitvā paroparāni. Paroparānīti parāni ca oparāni ca. Uttamādhamānīti parattabhāvasakattabhāvādīni uttamādhamāni. Calitanti taṇhādiṭṭhivipphanditaṃ. Anīghoti rāgādiīgharahito. Atāri soti so evarūpo arahā jātijaraṃ atari.
समाधिभावनासुत्तवण्णना निट्ठिता।
Samādhibhāvanāsuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / १. समाधिभावनासुत्तं • 1. Samādhibhāvanāsuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / १. समाधिभावनासुत्तवण्णना • 1. Samādhibhāvanāsuttavaṇṇanā
