| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
४. सामगामसुत्तवण्णना
4. Sāmagāmasuttavaṇṇanā
४१. एवं मे सुतन्ति सामगामसुत्तं। तत्थ सामगामेति सामाकानं उस्सन्नत्ता एवंलद्धनामे गामे। अधुना कालङ्कतोति सम्पति कालं कतो। द्वेधिकजाताति द्वेज्झजाता द्वेभागजाता। भण्डनादीसु भण्डनं पुब्बभागकलहो, तं दण्डादानादिवसेन पण्णत्तिवीतिक्कमवसेन च वद्धितं कलहो, ‘‘न त्वं इमं धम्मविनयं आजानासी’’तिआदिकं विरुद्धवचनं विवादो। वितुदन्ताति वितुज्जन्ता। सहितं मेति मम वचनं अत्थसंहितं। अधिचिण्णं ते विपरावत्तन्ति यं तव अधिचिण्णं चिरकालसेवनवसेन पगुणं, तं मम वादं आगम्म निवत्तं। आरोपितो ते वादोति तुय्हं उपरि मया दोसो आरोपितो। चर वादप्पमोक्खायाति भत्तपुटं आदाय तं तं उपसङ्कमित्वा वादप्पमोक्खत्थाय उत्तरि परियेसमानो चर। निब्बेठेहि वाति अथ मया आरोपितवादतो अत्तानं मोचेहि। सचे पहोसीति सचे सक्कोसि। वधोयेवाति मरणमेव।
41.Evaṃme sutanti sāmagāmasuttaṃ. Tattha sāmagāmeti sāmākānaṃ ussannattā evaṃladdhanāme gāme. Adhunā kālaṅkatoti sampati kālaṃ kato. Dvedhikajātāti dvejjhajātā dvebhāgajātā. Bhaṇḍanādīsu bhaṇḍanaṃ pubbabhāgakalaho, taṃ daṇḍādānādivasena paṇṇattivītikkamavasena ca vaddhitaṃ kalaho, ‘‘na tvaṃ imaṃ dhammavinayaṃ ājānāsī’’tiādikaṃ viruddhavacanaṃ vivādo. Vitudantāti vitujjantā. Sahitaṃ meti mama vacanaṃ atthasaṃhitaṃ. Adhiciṇṇaṃ te viparāvattanti yaṃ tava adhiciṇṇaṃ cirakālasevanavasena paguṇaṃ, taṃ mama vādaṃ āgamma nivattaṃ. Āropito te vādoti tuyhaṃ upari mayā doso āropito. Cara vādappamokkhāyāti bhattapuṭaṃ ādāya taṃ taṃ upasaṅkamitvā vādappamokkhatthāya uttari pariyesamāno cara. Nibbeṭhehi vāti atha mayā āropitavādato attānaṃ mocehi. Sace pahosīti sace sakkosi. Vadhoyevāti maraṇameva.
नाटपुत्तियेसूति नाटपुत्तस्स अन्तेवासिकेसु। निब्बिन्नरूपाति उक्कण्ठितसभावा, अभिवादनादीनि न करोन्ति। विरत्तरूपाति विगतपेमा। पटिवानरूपाति तेसं निपच्चकिरियतो निवत्तसभावा। यथा तन्ति यथा च दुरक्खातादिसभावे धम्मविनये निब्बिन्नविरत्तपटिवानरूपेहि भवितब्बं, तथेव जाताति अत्थो। दुरक्खातेति दुक्कथिते। दुप्पवेदितेति दुविञ्ञापिते। अनुपसमसंवत्तनिकेति रागादीनं उपसमं कातुं असमत्थो। भिन्नथूपेति भिन्नपतिट्ठे। एत्थ हि नाटपुत्तोव नेसं पतिट्ठेन थूपो, सो पन भिन्नो मतो। तेन वुत्तं ‘‘भिन्नथूपे’’ति। अप्पटिसरणेति तस्सेव अभावेन पटिसरणविरहिते।
Nāṭaputtiyesūti nāṭaputtassa antevāsikesu. Nibbinnarūpāti ukkaṇṭhitasabhāvā, abhivādanādīni na karonti. Virattarūpāti vigatapemā. Paṭivānarūpāti tesaṃ nipaccakiriyato nivattasabhāvā. Yathā tanti yathā ca durakkhātādisabhāve dhammavinaye nibbinnavirattapaṭivānarūpehi bhavitabbaṃ, tatheva jātāti attho. Durakkhāteti dukkathite. Duppavediteti duviññāpite. Anupasamasaṃvattaniketi rāgādīnaṃ upasamaṃ kātuṃ asamattho. Bhinnathūpeti bhinnapatiṭṭhe. Ettha hi nāṭaputtova nesaṃ patiṭṭhena thūpo, so pana bhinno mato. Tena vuttaṃ ‘‘bhinnathūpe’’ti. Appaṭisaraṇeti tasseva abhāvena paṭisaraṇavirahite.
ननु चायं नाटपुत्तो नाळन्दवासिको, सो कस्मा पावायं कालंकतोति। सो किर उपालिना गहपतिना पटिविद्धसच्चेन दसहि गाथाहि भासिते बुद्धगुणे सुत्वा उण्हं लोहितं छड्डेसि। अथ नं अफासुकं गहेत्वा पावं अगमंसु, सो तत्थ कालमकासि। कालं कुरुमानो च ‘‘मम लद्धि अनिय्यानिका साररहिता, मयं ताव नट्ठा, अवसेसजनो मा अपायपूरको अहोसि । सचे पनाहं ‘मम सासनं अनिय्यानिक’न्ति वक्खामि, न सद्दहिस्सन्ति। यंनूनाहं द्वेपि जने न एकनीहारेन उग्गण्हापेय्यं, ते ममच्चयेन अञ्ञमञ्ञं विवदिस्सन्ति। सत्था तं विवादं पटिच्च एकं धम्मकथं कथेस्सति, ततो ते सासनस्स महन्तभावं जातिस्सन्ती’’ति।
Nanu cāyaṃ nāṭaputto nāḷandavāsiko, so kasmā pāvāyaṃ kālaṃkatoti. So kira upālinā gahapatinā paṭividdhasaccena dasahi gāthāhi bhāsite buddhaguṇe sutvā uṇhaṃ lohitaṃ chaḍḍesi. Atha naṃ aphāsukaṃ gahetvā pāvaṃ agamaṃsu, so tattha kālamakāsi. Kālaṃ kurumāno ca ‘‘mama laddhi aniyyānikā sārarahitā, mayaṃ tāva naṭṭhā, avasesajano mā apāyapūrako ahosi . Sace panāhaṃ ‘mama sāsanaṃ aniyyānika’nti vakkhāmi, na saddahissanti. Yaṃnūnāhaṃ dvepi jane na ekanīhārena uggaṇhāpeyyaṃ, te mamaccayena aññamaññaṃ vivadissanti. Satthā taṃ vivādaṃ paṭicca ekaṃ dhammakathaṃ kathessati, tato te sāsanassa mahantabhāvaṃ jātissantī’’ti.
अथ नं एको अन्तेवासिको उपसङ्कमित्वा आह ‘‘भन्ते, तुम्हे दुब्बला, मय्हं इमस्मिं धम्मे सारं आचिक्खथ आचरियप्पमाण’’न्ति। आवुसो, त्वं ममच्चयेन सस्सतन्ति गण्हेय्यासीति। अपरोपि तं उपसङ्कमि, तं उच्छेदं गण्हापेसि। एवं द्वेपि जने एकलद्धिके अकत्वा बहू नानानीहारेन उग्गण्हापेत्वा कालमकासि। ते तस्स सरीरकिच्चं कत्वा सन्निपतित्वा अञ्ञमञ्ञं पुच्छिंसु ‘‘कस्सावुसो, आचरियो सारमाचिक्खी’’ति? एको उट्ठहित्वा मय्हन्ति आह। किं आचिक्खीति? सस्सतन्ति। अपरो तं पटिबाहित्वा मय्हं सारं आचिक्खीति आह। एवं सब्बे ‘‘मय्हं सारं आचिक्खि, अहं जेट्ठको’’ति अञ्ञमञ्ञं विवादं वड्ढेत्वा अक्कोसे चेव परिभासे च हत्थपादपहारादीनि च पवत्तेत्वा एकमग्गेन द्वे अगच्छन्ता नानादिसासु पक्कमिंसु, एकच्चे गिही अहेसुं।
Atha naṃ eko antevāsiko upasaṅkamitvā āha ‘‘bhante, tumhe dubbalā, mayhaṃ imasmiṃ dhamme sāraṃ ācikkhatha ācariyappamāṇa’’nti. Āvuso, tvaṃ mamaccayena sassatanti gaṇheyyāsīti. Aparopi taṃ upasaṅkami, taṃ ucchedaṃ gaṇhāpesi. Evaṃ dvepi jane ekaladdhike akatvā bahū nānānīhārena uggaṇhāpetvā kālamakāsi. Te tassa sarīrakiccaṃ katvā sannipatitvā aññamaññaṃ pucchiṃsu ‘‘kassāvuso, ācariyo sāramācikkhī’’ti? Eko uṭṭhahitvā mayhanti āha. Kiṃ ācikkhīti? Sassatanti. Aparo taṃ paṭibāhitvā mayhaṃ sāraṃ ācikkhīti āha. Evaṃ sabbe ‘‘mayhaṃ sāraṃ ācikkhi, ahaṃ jeṭṭhako’’ti aññamaññaṃ vivādaṃ vaḍḍhetvā akkose ceva paribhāse ca hatthapādapahārādīni ca pavattetvā ekamaggena dve agacchantā nānādisāsu pakkamiṃsu, ekacce gihī ahesuṃ.
भगवतो पन धरमानकालेपि भिक्खुसङ्घे विवादो न उप्पज्जि। सत्था हि तेसं विवादकारणे उप्पन्नमत्तेयेव सयं वा गन्त्वा ते वा भिक्खू पक्कोसापेत्वा खन्ति मेत्ता पटिसङ्खा अविहिंसा सारणीयधम्मेसु एकं कारणं कथेत्वा विवादं वूपसमेति। एवं धरमानोपि सङ्घस्स पतिट्ठाव अहोसि। परिनिब्बायमानोपि अविवादकारणं कत्वाव परिनिब्बायि। भगवता हि सुत्ते देसिता चत्तारो महापदेसा (अ॰ नि॰ ४.१८०; दी॰ नि॰ २.१८७) यावज्जदिवसा भिक्खूनं पतिट्ठा च अवस्सयो च। तथा खन्धके देसिता चत्तारो महापदेसा (महाव॰ ३०५) सुत्ते वुत्तानि चत्तारि पञ्हब्याकरणानि (अ॰ नि॰ ४.४२) च। तेनेवाह – ‘‘यो वो मया, आनन्द, धम्मो च विनयो च देसितो पञ्ञत्तो, सो वो ममच्चयेन सत्था’’ति (दी॰ नि॰ २.२१६)।
Bhagavato pana dharamānakālepi bhikkhusaṅghe vivādo na uppajji. Satthā hi tesaṃ vivādakāraṇe uppannamatteyeva sayaṃ vā gantvā te vā bhikkhū pakkosāpetvā khanti mettā paṭisaṅkhā avihiṃsā sāraṇīyadhammesu ekaṃ kāraṇaṃ kathetvā vivādaṃ vūpasameti. Evaṃ dharamānopi saṅghassa patiṭṭhāva ahosi. Parinibbāyamānopi avivādakāraṇaṃ katvāva parinibbāyi. Bhagavatā hi sutte desitā cattāro mahāpadesā (a. ni. 4.180; dī. ni. 2.187) yāvajjadivasā bhikkhūnaṃ patiṭṭhā ca avassayo ca. Tathā khandhake desitā cattāro mahāpadesā (mahāva. 305) sutte vuttāni cattāri pañhabyākaraṇāni (a. ni. 4.42) ca. Tenevāha – ‘‘yo vo mayā, ānanda, dhammo ca vinayo ca desito paññatto, so vo mamaccayena satthā’’ti (dī. ni. 2.216).
४२. अथ खो चुन्दो समणुद्देसोति अयं थेरो धम्मसेनापतिस्स कनिट्ठभातिको। तं भिक्खू अनुपसम्पन्नकाले चुन्दो समणुद्देसोति समुदाचरित्वा थेरकालेपि तथेव समुदाचरिंसु। तेन वुत्तं ‘‘चुन्दो समणुद्देसो’’ति। उपसङ्कमीति कस्मा उपसङ्कमि? नाटपुत्ते किर कालंकते जम्बुदीपे मनुस्सा तत्थ तत्थ कथं पवत्तयिंसु – ‘‘निगण्ठो नाटपुत्तो एको सत्थाति पञ्ञायित्थ, तस्स कालकिरियाय सावकानं एवरूपो विवादो जातो, समणो पन गोतमो जम्बुदीपे चन्दो विय सूरियो विय च पाकटोयेव, कीदिसो नु खो समणे गोतमे परिनिब्बुते सावकानं विवादो भविस्सती’’ति। थेरो तं कथं सुत्वा चिन्तेसि – ‘‘इमं कथं गहेत्वा दसबलस्स आरोचेस्सामि, सत्था च एतं अत्थुप्पत्तिं कत्वा एकं देसनं कथेस्सती’’ति। सो निक्खमित्वा येन सामगामो, येनायस्मा आनन्दो तेनुपसङ्कमि। उजुमेव भगवतो सन्तिकं अगन्त्वा येनस्स उपज्झायो आयस्मा आनन्दो तेनुपसङ्कमीति अत्थो। एवं किरस्स अहोसि – ‘‘उपज्झायो मे महापञ्ञो, सो इमं सासनं सत्थु आरोचेस्सति, अथ सत्था तदनुरूपं धम्मं देसेस्सती’’ति। कथापाभतन्ति कथामूलं, मूलञ्हि पाभतन्ति वुच्चति। यथाह –
42.Athakho cundo samaṇuddesoti ayaṃ thero dhammasenāpatissa kaniṭṭhabhātiko. Taṃ bhikkhū anupasampannakāle cundo samaṇuddesoti samudācaritvā therakālepi tatheva samudācariṃsu. Tena vuttaṃ ‘‘cundo samaṇuddeso’’ti. Upasaṅkamīti kasmā upasaṅkami? Nāṭaputte kira kālaṃkate jambudīpe manussā tattha tattha kathaṃ pavattayiṃsu – ‘‘nigaṇṭho nāṭaputto eko satthāti paññāyittha, tassa kālakiriyāya sāvakānaṃ evarūpo vivādo jāto, samaṇo pana gotamo jambudīpe cando viya sūriyo viya ca pākaṭoyeva, kīdiso nu kho samaṇe gotame parinibbute sāvakānaṃ vivādo bhavissatī’’ti. Thero taṃ kathaṃ sutvā cintesi – ‘‘imaṃ kathaṃ gahetvā dasabalassa ārocessāmi, satthā ca etaṃ atthuppattiṃ katvā ekaṃ desanaṃ kathessatī’’ti. So nikkhamitvā yena sāmagāmo, yenāyasmā ānando tenupasaṅkami. Ujumeva bhagavato santikaṃ agantvā yenassa upajjhāyo āyasmā ānando tenupasaṅkamīti attho. Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘upajjhāyo me mahāpañño, so imaṃ sāsanaṃ satthu ārocessati, atha satthā tadanurūpaṃ dhammaṃ desessatī’’ti. Kathāpābhatanti kathāmūlaṃ, mūlañhi pābhatanti vuccati. Yathāha –
‘‘अप्पकेनपि मेधावी, पाभतेन विचक्खणो।
‘‘Appakenapi medhāvī, pābhatena vicakkhaṇo;
समुट्ठापेति अत्तानं, अणुं अग्गिंव सन्धम’’न्ति॥ (जा॰ २.१.४)।
Samuṭṭhāpeti attānaṃ, aṇuṃ aggiṃva sandhama’’nti. (jā. 2.1.4);
दस्सनायाति दस्सनत्थाय। किं पनिमिना भगवा न दिट्ठपुब्बोति? नो न दिट्ठपुब्बो, अयञ्हि आयस्मा दिवा नव वारे रत्तिं नव वारेति एकाहं अट्ठारस वारे उपट्ठानमेव गच्छति। दिवसस्स पन सतक्खत्तुं वा सहस्सक्खत्तुं वा गन्तुकामो समानोपि न अकारणा गच्छति, एकं पञ्हुद्धारं गहेत्वाव गच्छति। सो तंदिवसं तेन गन्तुकामो एवमाह।
Dassanāyāti dassanatthāya. Kiṃ paniminā bhagavā na diṭṭhapubboti? No na diṭṭhapubbo, ayañhi āyasmā divā nava vāre rattiṃ nava vāreti ekāhaṃ aṭṭhārasa vāre upaṭṭhānameva gacchati. Divasassa pana satakkhattuṃ vā sahassakkhattuṃ vā gantukāmo samānopi na akāraṇā gacchati, ekaṃ pañhuddhāraṃ gahetvāva gacchati. So taṃdivasaṃ tena gantukāmo evamāha.
अहिताय दुक्खाय देवमनुस्सानन्ति एकस्मिं विहारे सङ्घमज्झे उप्पन्नो विवादो कथं देवमनुस्सानं अहिताय दुक्खाय संवत्तति? कोसम्बकक्खन्धके (महाव॰ ४५१) विय हि द्वीसु भिक्खूसु विवादं आपन्नेसु तस्मिं विहारे तेसं अन्तेवासिका विवदन्ति, तेसं ओवादं गण्हन्तो भिक्खुनिसङ्घो विवदति, ततो तेसं उपट्ठाका विवदन्ति, अथ मनुस्सानं आरक्खदेवता द्वे कोट्ठासा होन्ति। तत्थ धम्मवादीनं आरक्खदेवता धम्मवादिनियो होन्ति, अधम्मवादीनं अधम्मवादिनियो होन्ति। ततो तासं आरक्खदेवतानं मित्ता भुम्मदेवता भिज्जन्ति। एवं परम्पराय याव ब्रह्मलोका ठपेत्वा अरियसावके सब्बे देवमनुस्सा द्वे कोट्ठासा होन्ति। धम्मवादीहि पन अधम्मवादिनोव बहुतरा होन्ति, ततो यं बहूहि गहितं, तं गण्हन्ति। धम्मं विस्सज्जेत्वा बहुतराव अधम्मं गण्हन्ति। ते अधम्मं पूरेत्वा विहरन्ता अपाये निब्बत्तन्ति। एवं एकस्मिं विहारे सङ्घमज्झे उप्पन्नो विवादो बहूनं अहिताय दुक्खाय होति।
Ahitāya dukkhāya devamanussānanti ekasmiṃ vihāre saṅghamajjhe uppanno vivādo kathaṃ devamanussānaṃ ahitāya dukkhāya saṃvattati? Kosambakakkhandhake (mahāva. 451) viya hi dvīsu bhikkhūsu vivādaṃ āpannesu tasmiṃ vihāre tesaṃ antevāsikā vivadanti, tesaṃ ovādaṃ gaṇhanto bhikkhunisaṅgho vivadati, tato tesaṃ upaṭṭhākā vivadanti, atha manussānaṃ ārakkhadevatā dve koṭṭhāsā honti. Tattha dhammavādīnaṃ ārakkhadevatā dhammavādiniyo honti, adhammavādīnaṃ adhammavādiniyo honti. Tato tāsaṃ ārakkhadevatānaṃ mittā bhummadevatā bhijjanti. Evaṃ paramparāya yāva brahmalokā ṭhapetvā ariyasāvake sabbe devamanussā dve koṭṭhāsā honti. Dhammavādīhi pana adhammavādinova bahutarā honti, tato yaṃ bahūhi gahitaṃ, taṃ gaṇhanti. Dhammaṃ vissajjetvā bahutarāva adhammaṃ gaṇhanti. Te adhammaṃ pūretvā viharantā apāye nibbattanti. Evaṃ ekasmiṃ vihāre saṅghamajjhe uppanno vivādo bahūnaṃ ahitāya dukkhāya hoti.
४३. अभिञ्ञा देसिताति महाबोधिमूले निसिन्नेन पच्चक्खं कत्वा पवेदिता। पतिस्सयमानरूपा विहरन्तीति उपनिस्साय विहरन्ति। भगवतो अच्चयेनाति एतरहि भगवन्तं जेट्ठकं कत्वा सगारवा विहरन्ति, तुम्हाकं, भन्ते, उग्गतेजताय दुरासदताय विवादं जनेतुं न सक्कोन्ति, भगवतो पन अच्चयेन विवादं जनेय्युन्ति वदति। यत्थ पन तं विवादं जनेय्युं, तं दस्सेन्तो अज्झाजीवे वा अधिपातिमोक्खे वाति आह। तत्थ अज्झाजीवेति आजीवहेतु आजीवकारणा – ‘‘भिक्खु उत्तरिमनुस्सधम्मं उल्लपति आपत्ति पाराजिकस्सा’’तिआदिना (परि॰ २८७) नयेन परिवारे पञ्ञत्तानि छ सिक्खापदानि, तानि ठपेत्वा सेसानि सब्बसिक्खापदानि अधिपातिमोक्खं नाम। अप्पमत्तको सो आनन्दाति अज्झाजीवं अधिपातिमोक्खञ्च आरब्भ उप्पन्नविवादो नाम यस्मा परस्स कथायपि अत्तनो धम्मतायपि सल्लक्खेत्वा सुप्पजहो होति, तस्मा ‘‘अप्पमत्तको’’ति वुत्तो।
43.Abhiññā desitāti mahābodhimūle nisinnena paccakkhaṃ katvā paveditā. Patissayamānarūpā viharantīti upanissāya viharanti. Bhagavatoaccayenāti etarahi bhagavantaṃ jeṭṭhakaṃ katvā sagāravā viharanti, tumhākaṃ, bhante, uggatejatāya durāsadatāya vivādaṃ janetuṃ na sakkonti, bhagavato pana accayena vivādaṃ janeyyunti vadati. Yattha pana taṃ vivādaṃ janeyyuṃ, taṃ dassento ajjhājīve vā adhipātimokkhe vāti āha. Tattha ajjhājīveti ājīvahetu ājīvakāraṇā – ‘‘bhikkhu uttarimanussadhammaṃ ullapati āpatti pārājikassā’’tiādinā (pari. 287) nayena parivāre paññattāni cha sikkhāpadāni, tāni ṭhapetvā sesāni sabbasikkhāpadāni adhipātimokkhaṃ nāma. Appamattako so ānandāti ajjhājīvaṃ adhipātimokkhañca ārabbha uppannavivādo nāma yasmā parassa kathāyapi attano dhammatāyapi sallakkhetvā suppajaho hoti, tasmā ‘‘appamattako’’ti vutto.
तत्रायं नयो – इधेकच्चो ‘‘न सक्का उत्तरिमनुस्सधम्मं अनुल्लपन्तेन किञ्चि लद्धु’’न्तिआदीनि चिन्तेत्वा आजीवहेतु उत्तरिमनुस्सधम्मं वा उल्लपति सञ्चरित्तं वा आपज्जति, यो ते विहारे वसति, सो भिक्खु अरहातिआदिना नयेन सामन्तजप्पनं वा करोति, अगिलानो वा अत्तनो अत्थाय पणीतभोजनानि विञ्ञापेत्वा भुञ्जति, भिक्खुनी वा पन तानि विञ्ञापेत्वा पाटिदेसनीयं आपज्जति, यो कोचि दुक्कटवत्थुकं यंकिञ्चि सूपोदनविञ्ञत्तिमेव वा करोति, अञ्ञतरं वा पन पण्णत्तिवीतिक्कमं करोन्तो विहरति, तमेनं सब्रह्मचारी एवं सञ्जानन्ति – ‘‘किं इमस्स इमिना लाभेन लद्धेन, यो सासने पब्बजित्वा मिच्छाजीवेन जीविकं कप्पेति, पण्णत्तिवीतिक्कमं करोती’’ति। अत्तनो धम्मतायपिस्स एवं होति – ‘‘किस्स मय्हं इमिना लाभेन, य्वाहं एवं स्वाक्खाते धम्मविनये पब्बजित्वा मिच्छाजीवेन जीविकं कप्पेमि, पण्णत्तिवीतिक्कमं करोमी’’ति सल्लक्खेत्वा ततो ओरमति। एवं परस्स कथायपि अत्तनो धम्मतायपि सल्लक्खेत्वा सुप्पजहो होति। तेन भगवा ‘‘अप्पमत्तको’’ति आह।
Tatrāyaṃ nayo – idhekacco ‘‘na sakkā uttarimanussadhammaṃ anullapantena kiñci laddhu’’ntiādīni cintetvā ājīvahetu uttarimanussadhammaṃ vā ullapati sañcarittaṃ vā āpajjati, yo te vihāre vasati, so bhikkhu arahātiādinā nayena sāmantajappanaṃ vā karoti, agilāno vā attano atthāya paṇītabhojanāni viññāpetvā bhuñjati, bhikkhunī vā pana tāni viññāpetvā pāṭidesanīyaṃ āpajjati, yo koci dukkaṭavatthukaṃ yaṃkiñci sūpodanaviññattimeva vā karoti, aññataraṃ vā pana paṇṇattivītikkamaṃ karonto viharati, tamenaṃ sabrahmacārī evaṃ sañjānanti – ‘‘kiṃ imassa iminā lābhena laddhena, yo sāsane pabbajitvā micchājīvena jīvikaṃ kappeti, paṇṇattivītikkamaṃ karotī’’ti. Attano dhammatāyapissa evaṃ hoti – ‘‘kissa mayhaṃ iminā lābhena, yvāhaṃ evaṃ svākkhāte dhammavinaye pabbajitvā micchājīvena jīvikaṃ kappemi, paṇṇattivītikkamaṃ karomī’’ti sallakkhetvā tato oramati. Evaṃ parassa kathāyapi attano dhammatāyapi sallakkhetvā suppajaho hoti. Tena bhagavā ‘‘appamattako’’ti āha.
मग्गे वा हि, आनन्द, पटिपदाय वाति लोकुत्तरमग्गं पत्वा विवादो नाम सब्बसो वूपसम्मति, नत्थि अधिगतमग्गानं विवादो। पुब्बभागमग्गं पन पुब्बभागपटिपदञ्च सन्धायेतं वुत्तं।
Magge vā hi, ānanda, paṭipadāya vāti lokuttaramaggaṃ patvā vivādo nāma sabbaso vūpasammati, natthi adhigatamaggānaṃ vivādo. Pubbabhāgamaggaṃ pana pubbabhāgapaṭipadañca sandhāyetaṃ vuttaṃ.
तत्रायं नयो – एवं भिक्खुं मनुस्सा लोकुत्तरधम्मे सम्भावेन्ति। सो सद्धिविहारिकादयो आगन्त्वा वन्दित्वा ठिते पुच्छति ‘‘किं आगतत्था’’ति। मनसिकातब्बकम्मट्ठानं पुच्छितुं, भन्तेति। निसीदथ, खणेनेव अरहत्तं पापेतुं समत्थकम्मट्ठानकथं आचिक्खिस्सामीति वत्वा वदति – ‘‘इध भिक्खु अत्तनो वसनट्ठानं पविसित्वा निसिन्नो मूलकम्मट्ठानं मनसि करोति, तस्स तं मनसिकरोतो ओभासो उप्पज्जति। अयं पठममग्गो नाम। सो दुतियं ओभासञाणं निब्बत्तेति, दुतियमग्गो अधिगतो होति, एवं ततियञ्च चतुत्थञ्च। एत्तावता मग्गप्पत्तो चेव फलप्पत्तो च होती’’ति। अथ ते भिक्खू ‘‘अखीणासवो नाम एवं कम्मट्ठानं कथेतुं न सक्कोति, अद्धायं खीणासवो’’ति निट्ठं गच्छन्ति।
Tatrāyaṃ nayo – evaṃ bhikkhuṃ manussā lokuttaradhamme sambhāventi. So saddhivihārikādayo āgantvā vanditvā ṭhite pucchati ‘‘kiṃ āgatatthā’’ti. Manasikātabbakammaṭṭhānaṃ pucchituṃ, bhanteti. Nisīdatha, khaṇeneva arahattaṃ pāpetuṃ samatthakammaṭṭhānakathaṃ ācikkhissāmīti vatvā vadati – ‘‘idha bhikkhu attano vasanaṭṭhānaṃ pavisitvā nisinno mūlakammaṭṭhānaṃ manasi karoti, tassa taṃ manasikaroto obhāso uppajjati. Ayaṃ paṭhamamaggo nāma. So dutiyaṃ obhāsañāṇaṃ nibbatteti, dutiyamaggo adhigato hoti, evaṃ tatiyañca catutthañca. Ettāvatā maggappatto ceva phalappatto ca hotī’’ti. Atha te bhikkhū ‘‘akhīṇāsavo nāma evaṃ kammaṭṭhānaṃ kathetuṃ na sakkoti, addhāyaṃ khīṇāsavo’’ti niṭṭhaṃ gacchanti.
सो अपरेन समयेन कालं करोति। समन्ता भिक्खाचारगामेहि मनुस्सा आगन्त्वा पुच्छन्ति ‘‘केनचि, भन्ते, थेरो पञ्हं पुच्छितो’’ति। उपासका पुब्बेव थेरेन पञ्हो कथितो अम्हाकन्ति। ते पुप्फमण्डपं पुप्फकूटागारं सज्जेत्वा सुवण्णेन अक्खिपिधानमुखपिधानादिं करित्वा गन्धमालादीहि पूजेत्वा सत्ताहं साधुकीळिकं कीळेत्वा झापेत्वा अट्ठीनि आदाय चेतियं करोन्ति। अञ्ञे आगन्तुका विहारं आगन्त्वा पादे धोवित्वा ‘‘महाथेरं पस्सिस्साम, कहं, आवुसो, महाथेरो’’ति पुच्छन्ति। परिनिब्बुतो, भन्तेति। दुक्करं, आवुसो, थेरेन कतं मग्गफलानि निब्बत्तेन्तेन, पञ्हं पुच्छित्थ, आवुसोति। भिक्खूनं कम्मट्ठानं कथेन्तो इमिना नियामेन कथेसि, भन्तेति। न एसो, आवुसो, मग्गो, विपस्सनुपक्किलेसो नामेस, न तुम्हे जानित्थ, पुथुज्जनो, आवुसो, थेरोति। ते कलहं करोन्ता उट्ठहित्वा ‘‘सकलविहारे भिक्खू च भिक्खाचारगामेसु मनुस्सा च न जानन्ति, तुम्हेयेव जानाथ। कतरमग्गेन तुम्हे आगता, किं वो विहारद्वारे चेतियं न दिट्ठ’’न्ति। एवंवादीनं पन भिक्खूनं सतं वा, होतु सहस्सं वा, याव तं लद्धिं नप्पजहन्ति, सग्गोपि मग्गोपि वारितोयेव।
So aparena samayena kālaṃ karoti. Samantā bhikkhācāragāmehi manussā āgantvā pucchanti ‘‘kenaci, bhante, thero pañhaṃ pucchito’’ti. Upāsakā pubbeva therena pañho kathito amhākanti. Te pupphamaṇḍapaṃ pupphakūṭāgāraṃ sajjetvā suvaṇṇena akkhipidhānamukhapidhānādiṃ karitvā gandhamālādīhi pūjetvā sattāhaṃ sādhukīḷikaṃ kīḷetvā jhāpetvā aṭṭhīni ādāya cetiyaṃ karonti. Aññe āgantukā vihāraṃ āgantvā pāde dhovitvā ‘‘mahātheraṃ passissāma, kahaṃ, āvuso, mahāthero’’ti pucchanti. Parinibbuto, bhanteti. Dukkaraṃ, āvuso, therena kataṃ maggaphalāni nibbattentena, pañhaṃ pucchittha, āvusoti. Bhikkhūnaṃ kammaṭṭhānaṃ kathento iminā niyāmena kathesi, bhanteti. Na eso, āvuso, maggo, vipassanupakkileso nāmesa, na tumhe jānittha, puthujjano, āvuso, theroti. Te kalahaṃ karontā uṭṭhahitvā ‘‘sakalavihāre bhikkhū ca bhikkhācāragāmesu manussā ca na jānanti, tumheyeva jānātha. Kataramaggena tumhe āgatā, kiṃ vo vihāradvāre cetiyaṃ na diṭṭha’’nti. Evaṃvādīnaṃ pana bhikkhūnaṃ sataṃ vā, hotu sahassaṃ vā, yāva taṃ laddhiṃ nappajahanti, saggopi maggopi vāritoyeva.
अपरोपि तादिसोव कम्मट्ठानं कथेन्तो एवं कथेति – चित्तेनेव तीसु उद्धनेसु तीणि कपल्लानि आरोपेत्वा हेट्ठा अग्गिं कत्वा चित्तेनेव अत्तनो द्वत्तिंसाकारं उप्पाटेत्वा कपल्लेसु पक्खिपित्वा चित्तेनेव दण्डकेन परिवत्तेत्वा परिवत्तेत्वा भज्जितब्बं, या झायमाने छारिका होति, सा मुखवातेन पलासेतब्बा। एत्तकेन धूतपापो नामेस समणो होति। सेसं पुरिमनयेनेव वित्थारेतब्बं।
Aparopi tādisova kammaṭṭhānaṃ kathento evaṃ katheti – citteneva tīsu uddhanesu tīṇi kapallāni āropetvā heṭṭhā aggiṃ katvā citteneva attano dvattiṃsākāraṃ uppāṭetvā kapallesu pakkhipitvā citteneva daṇḍakena parivattetvā parivattetvā bhajjitabbaṃ, yā jhāyamāne chārikā hoti, sā mukhavātena palāsetabbā. Ettakena dhūtapāpo nāmesa samaṇo hoti. Sesaṃ purimanayeneva vitthāretabbaṃ.
अपरो एवं कथेति – चित्तेनेव महाचाटिं ठपेत्वा मत्थुं योजेत्वा चित्तेनेव अत्तनो द्वत्तिंसाकारं उप्पाटेत्वा तत्थ पक्खिपित्वा मत्थुं ओतारेत्वा मन्थितब्बं। मथियमानं विलीयति, विलीने उपरि फेणो उग्गच्छति। सो फेणो परिभुञ्जितब्बो। एत्तावता वो अमतं परिभुत्तं नाम भविस्सति । इतो परं ‘‘अथ ते भिक्खू’’तिआदि सब्बं पुरिमनयेनेव वित्थारेतब्बं।
Aparo evaṃ katheti – citteneva mahācāṭiṃ ṭhapetvā matthuṃ yojetvā citteneva attano dvattiṃsākāraṃ uppāṭetvā tattha pakkhipitvā matthuṃ otāretvā manthitabbaṃ. Mathiyamānaṃ vilīyati, vilīne upari pheṇo uggacchati. So pheṇo paribhuñjitabbo. Ettāvatā vo amataṃ paribhuttaṃ nāma bhavissati . Ito paraṃ ‘‘atha te bhikkhū’’tiādi sabbaṃ purimanayeneva vitthāretabbaṃ.
४४. इदानि यो एवं विवादो उप्पज्जेय्य, तस्स मूलं दस्सेन्तो छयिमानीतिआदिमाह। तत्थ अगारवोति गारवविरहितो। अप्पतिस्सोति अप्पतिस्सयो अनीचवुत्ति। एत्थ पन यो भिक्खु सत्थरि धरमाने तीसु कालेसु उपट्ठानं न याति, सत्थरि अनुपाहने चङ्कमन्ते सउपाहनो चङ्कमति, नीचे चङ्कमे चङ्कमन्ते उच्चे चङ्कमे चङ्कमति, हेट्ठा वसन्ते उपरि वसति, सत्थु दस्सनट्ठाने उभो अंसे पारुपति, छत्तं धारेति, उपाहनं धारेति, न्हानतित्थे उच्चारं वा पस्सावं वा करोति, परिनिब्बुते वा पन चेतियं वन्दितुं न गच्छति, चेतियस्स पञ्ञायनट्ठाने सत्थुदस्सनट्ठाने वुत्तं सब्बं करोति, अञ्ञेहि च भिक्खूहि ‘‘कस्मा एवं करोसि, न इदं वट्टति, सम्मासबुद्धस्स नाम लज्जितुं वट्टती’’ति वुत्ते ‘‘तूण्ही होति, किं बुद्धो बुद्धोति वदसी’’ति भणति, अयं सत्थरि अगारवो नाम।
44. Idāni yo evaṃ vivādo uppajjeyya, tassa mūlaṃ dassento chayimānītiādimāha. Tattha agāravoti gāravavirahito. Appatissoti appatissayo anīcavutti. Ettha pana yo bhikkhu satthari dharamāne tīsu kālesu upaṭṭhānaṃ na yāti, satthari anupāhane caṅkamante saupāhano caṅkamati, nīce caṅkame caṅkamante ucce caṅkame caṅkamati, heṭṭhā vasante upari vasati, satthu dassanaṭṭhāne ubho aṃse pārupati, chattaṃ dhāreti, upāhanaṃ dhāreti, nhānatitthe uccāraṃ vā passāvaṃ vā karoti, parinibbute vā pana cetiyaṃ vandituṃ na gacchati, cetiyassa paññāyanaṭṭhāne satthudassanaṭṭhāne vuttaṃ sabbaṃ karoti, aññehi ca bhikkhūhi ‘‘kasmā evaṃ karosi, na idaṃ vaṭṭati, sammāsabuddhassa nāma lajjituṃ vaṭṭatī’’ti vutte ‘‘tūṇhī hoti, kiṃ buddho buddhoti vadasī’’ti bhaṇati, ayaṃ satthari agāravo nāma.
यो पन धम्मस्सवने सङ्घुट्ठे सक्कच्चं न गच्छति, सक्कच्चं धम्मं न सुणाति, निद्दायति वा सल्लपेन्तो वा निसीदति, सक्कच्चं न गण्हाति न धारेति, ‘‘किं धम्मे अगारवं करोसी’’ति वुत्ते ‘‘तुण्ही होति, धम्मो धम्मोति वदसि, किं धम्मो नामा’’ति वदति, अयं धम्मे अगारवो नाम।
Yo pana dhammassavane saṅghuṭṭhe sakkaccaṃ na gacchati, sakkaccaṃ dhammaṃ na suṇāti, niddāyati vā sallapento vā nisīdati, sakkaccaṃ na gaṇhāti na dhāreti, ‘‘kiṃ dhamme agāravaṃ karosī’’ti vutte ‘‘tuṇhī hoti, dhammo dhammoti vadasi, kiṃ dhammo nāmā’’ti vadati, ayaṃ dhamme agāravo nāma.
यो पन थेरेन भिक्खुना अनज्झिट्ठो धम्मं देसेति, निसीदति पञ्हं कथेति, वुड्ढे भिक्खू घट्टेन्तो गच्छति, तिट्ठति निसीदति, दुस्सपल्लत्थिकं वा हत्थपल्लत्थिकं वा करोति, सङ्घमज्झे उभो अंसे पारुपति, छत्तुपाहनं धारेति, ‘‘भिक्खुसङ्घस्स लज्जितुं वट्टती’’ति वुत्तेपि ‘‘तुण्ही होति, सङ्घो सङ्घोति वदसि, किं सङ्घो, मिगसङ्घो अजसङ्घो’’तिआदीनि वदति, अयं सङ्घे अगारवो नाम। एकभिक्खुस्मिम्पि हि अगारवे कते सङ्घे कतोयेव होति। तिस्सो सिक्खा पन अपरिपूरयमानोव सिक्खाय न परिपूरकारी नाम।
Yo pana therena bhikkhunā anajjhiṭṭho dhammaṃ deseti, nisīdati pañhaṃ katheti, vuḍḍhe bhikkhū ghaṭṭento gacchati, tiṭṭhati nisīdati, dussapallatthikaṃ vā hatthapallatthikaṃ vā karoti, saṅghamajjhe ubho aṃse pārupati, chattupāhanaṃ dhāreti, ‘‘bhikkhusaṅghassa lajjituṃ vaṭṭatī’’ti vuttepi ‘‘tuṇhī hoti, saṅgho saṅghoti vadasi, kiṃ saṅgho, migasaṅgho ajasaṅgho’’tiādīni vadati, ayaṃ saṅghe agāravo nāma. Ekabhikkhusmimpi hi agārave kate saṅghe katoyeva hoti. Tisso sikkhā pana aparipūrayamānova sikkhāya na paripūrakārī nāma.
अज्झत्तं वाति अत्तनि वा अत्तनो परिसाय वा। बाहिद्धाति परस्मिं वा परस्स परिसाय वा।
Ajjhattaṃ vāti attani vā attano parisāya vā. Bāhiddhāti parasmiṃ vā parassa parisāya vā.
४६. इदानि अयं छ ठानानि निस्साय उप्पन्नविवादो वड्ढन्तो यानि अधिकरणानि पापुणाति, तानि दस्सेतुं चत्तारिमानीतिआदिमाह। तत्थ वूपसमनत्थाय पवत्तमानेहि समथेहि अधिकातब्बानीति अधिकरणानि। विवादोव अधिकरणं विवादाधिकरणं। इतरेसुपि एसेव नयो।
46. Idāni ayaṃ cha ṭhānāni nissāya uppannavivādo vaḍḍhanto yāni adhikaraṇāni pāpuṇāti, tāni dassetuṃ cattārimānītiādimāha. Tattha vūpasamanatthāya pavattamānehi samathehi adhikātabbānīti adhikaraṇāni. Vivādova adhikaraṇaṃ vivādādhikaraṇaṃ. Itaresupi eseva nayo.
इदानि इमानिपि चत्तारि अधिकरणानि पत्वा उपरि वड्ढेन्तो सो विवादो येहि समथेहि वूपसम्मति, तेसं दस्सनत्थं सत्त खो पनिमेतिआदिमाह। तत्थ अधिकरणानि समेन्ति वूपसमेन्तीति अधिकरणसमथा। उप्पन्नुप्पन्नानन्ति उप्पन्नानं उप्पन्नानं। अधिकरणानन्ति एतेसं विवादाधिकरणादीनं चतुन्नं। समथाय वूपसमायाति समनत्थञ्चेव वूपसमनत्थञ्च। सम्मुखाविनयो दातब्बो…पे॰… तिणवत्थारकोति इमे सत्त समथा दातब्बा।
Idāni imānipi cattāri adhikaraṇāni patvā upari vaḍḍhento so vivādo yehi samathehi vūpasammati, tesaṃ dassanatthaṃ satta kho panimetiādimāha. Tattha adhikaraṇāni samenti vūpasamentīti adhikaraṇasamathā. Uppannuppannānanti uppannānaṃ uppannānaṃ. Adhikaraṇānanti etesaṃ vivādādhikaraṇādīnaṃ catunnaṃ. Samathāya vūpasamāyāti samanatthañceva vūpasamanatthañca. Sammukhāvinayo dātabbo…pe… tiṇavatthārakoti ime satta samathā dātabbā.
तत्रायं विनिच्छयकथा – अधिकरणेसु ताव धम्मोति वा अधम्मोति वाति अट्ठारसहि वत्थूहि विवदन्तानं भिक्खूनं यो विवादो, इदं विवादाधिकरणं नाम। सीलविपत्तिया वा आचारदिट्ठिआजीवविपत्तिया वा अनुवदन्तानं यो अनुवादो उपवदना चेव चोदना च, इदं अनुवादाधिकरणं नाम। मातिकायं आगता पञ्च विभङ्गे द्वेति सत्त आपत्तिक्खन्धा आपत्ताधिकरणं नाम। यं सङ्घस्स अपलोकनादीनं चतुन्नं कम्मानं करणं, इदं किच्चाधिकरणं नाम।
Tatrāyaṃ vinicchayakathā – adhikaraṇesu tāva dhammoti vā adhammoti vāti aṭṭhārasahi vatthūhi vivadantānaṃ bhikkhūnaṃ yo vivādo, idaṃ vivādādhikaraṇaṃ nāma. Sīlavipattiyā vā ācāradiṭṭhiājīvavipattiyā vā anuvadantānaṃ yo anuvādo upavadanā ceva codanā ca, idaṃ anuvādādhikaraṇaṃ nāma. Mātikāyaṃ āgatā pañca vibhaṅge dveti satta āpattikkhandhā āpattādhikaraṇaṃ nāma. Yaṃ saṅghassa apalokanādīnaṃ catunnaṃ kammānaṃ karaṇaṃ, idaṃ kiccādhikaraṇaṃ nāma.
तत्थ विवादाधिकरणं द्वीहि समथेहि सम्मति सम्मुखाविनयेन च येभुय्यसिकाय च। सम्मुखाविनयेनेव सम्ममानं यस्मिं विहारे उप्पन्नं, तस्मिंयेव वा, अञ्ञत्थ वूपसमेतुं गच्छन्तानं अन्तरामग्गे वा, यत्थ गन्त्वा सङ्घस्स निय्यातितं, तत्थ सङ्घेन वा गणेन वा वूपसमेतुं असक्कोन्ते तत्थेव उब्बाहिकाय सम्मतपुग्गलेहि वा विनिच्छितं सम्मति। एवं सम्ममाने पन तस्मिं या सङ्घसम्मुखता धम्मसम्मुखता, विनयसम्मुखता, पुग्गलसम्मुखता, अयं सम्मुखाविनयो नाम।
Tattha vivādādhikaraṇaṃ dvīhi samathehi sammati sammukhāvinayena ca yebhuyyasikāya ca. Sammukhāvinayeneva sammamānaṃ yasmiṃ vihāre uppannaṃ, tasmiṃyeva vā, aññattha vūpasametuṃ gacchantānaṃ antarāmagge vā, yattha gantvā saṅghassa niyyātitaṃ, tattha saṅghena vā gaṇena vā vūpasametuṃ asakkonte tattheva ubbāhikāya sammatapuggalehi vā vinicchitaṃ sammati. Evaṃ sammamāne pana tasmiṃ yā saṅghasammukhatā dhammasammukhatā, vinayasammukhatā, puggalasammukhatā, ayaṃ sammukhāvinayo nāma.
तत्थ च कारकसङ्घस्स सामग्गिवसेन सम्मुखीभावो सङ्घसम्मुखता। समेतब्बस्स वत्थुनो भूतता धम्मसम्मुखता। यथा तं समेतब्बं, तथेव समनं विनयसम्मुखता। यो च विवदति, येन च विवदति, तेसं उभिन्नं अत्तपच्चत्थिकानं सम्मुखीभावो पुग्गलसम्मुखता। उब्बाहिकाय वूपसमे पनेत्थ सङ्घसम्मुखता परिहायति। एवं ताव सम्मुखाविनयेनेव सम्मति।
Tattha ca kārakasaṅghassa sāmaggivasena sammukhībhāvo saṅghasammukhatā. Sametabbassa vatthuno bhūtatā dhammasammukhatā. Yathā taṃ sametabbaṃ, tatheva samanaṃ vinayasammukhatā. Yo ca vivadati, yena ca vivadati, tesaṃ ubhinnaṃ attapaccatthikānaṃ sammukhībhāvo puggalasammukhatā. Ubbāhikāya vūpasame panettha saṅghasammukhatā parihāyati. Evaṃ tāva sammukhāvinayeneva sammati.
सचे पनेवम्पि न सम्मति, अथ नं उब्बाहिकाय सम्मता भिक्खू ‘‘न मयं सक्कोम वूपसमेतु’’न्ति सङ्घस्सेव निय्यातेन्ति। ततो सङ्घो पञ्चङ्गसमन्नागतं भिक्खुं सलाकग्गाहकं सम्मन्नित्वा तेन गुळ्हकविवटकसकण्णजप्पकेसु तीसु सलाकग्गाहेसु अञ्ञतरवसेन सलाकं गाहेत्वा सन्निपतितपरिसाय धम्मवादीनं येभुय्यताय यथा ते धम्मवादिनो वदन्ति, एवं वूपसन्तं अधिकरणं सम्मुखाविनयेन च येभुय्यसिकाय च वूपसन्तं होति। तत्थ सम्मुखाविनयो वुत्तनयो एव। यं पन येभुय्यसिकाय कम्मस्स करणं, अयं येभुय्यसिका नाम। एवं विवादाधिकरणं द्वीहि समथेहि सम्मति।
Sace panevampi na sammati, atha naṃ ubbāhikāya sammatā bhikkhū ‘‘na mayaṃ sakkoma vūpasametu’’nti saṅghasseva niyyātenti. Tato saṅgho pañcaṅgasamannāgataṃ bhikkhuṃ salākaggāhakaṃ sammannitvā tena guḷhakavivaṭakasakaṇṇajappakesu tīsu salākaggāhesu aññataravasena salākaṃ gāhetvā sannipatitaparisāya dhammavādīnaṃ yebhuyyatāya yathā te dhammavādino vadanti, evaṃ vūpasantaṃ adhikaraṇaṃ sammukhāvinayena ca yebhuyyasikāya ca vūpasantaṃ hoti. Tattha sammukhāvinayo vuttanayo eva. Yaṃ pana yebhuyyasikāya kammassa karaṇaṃ, ayaṃ yebhuyyasikā nāma. Evaṃ vivādādhikaraṇaṃ dvīhi samathehi sammati.
अनुवादाधिकरणं चतूहि समथेहि सम्मति सम्मुखाविनयेन च सतिविनयेन च अमूळ्हविनयेन च तस्सपापियसिकाय च। सम्मुखाविनयेनेव सम्ममानं यो च अनुवदति, यञ्च अनुवदति, तेसं वचनं सुत्वा, सचे काचि आपत्ति नत्थि, उभो खमापेत्वा, सचे अत्थि, अयं नामेत्थ आपत्तीति एवं विनिच्छितं वूपसम्मति। तत्थ सम्मुखाविनयलक्खणं वुत्तनयमेव।
Anuvādādhikaraṇaṃ catūhi samathehi sammati sammukhāvinayena ca sativinayena ca amūḷhavinayena ca tassapāpiyasikāya ca. Sammukhāvinayeneva sammamānaṃ yo ca anuvadati, yañca anuvadati, tesaṃ vacanaṃ sutvā, sace kāci āpatti natthi, ubho khamāpetvā, sace atthi, ayaṃ nāmettha āpattīti evaṃ vinicchitaṃ vūpasammati. Tattha sammukhāvinayalakkhaṇaṃ vuttanayameva.
यदा पन खीणासवस्स भिक्खुनो अमूलिकाय सीलविपत्तिया अनुद्धंसितस्स सतिविनयं याचमानस्स सङ्घो ञत्तिचतुत्थेन कम्मेन सतिविनयं देति, तदा सम्मुखाविनयेन च सतिविनयेन च वूपसन्तं होति। दिन्ने पन सतिविनये पुन तस्मिं पुग्गले कस्सचि अनुवादो न रुहति।
Yadā pana khīṇāsavassa bhikkhuno amūlikāya sīlavipattiyā anuddhaṃsitassa sativinayaṃ yācamānassa saṅgho ñatticatutthena kammena sativinayaṃ deti, tadā sammukhāvinayena ca sativinayena ca vūpasantaṃ hoti. Dinne pana sativinaye puna tasmiṃ puggale kassaci anuvādo na ruhati.
यदा उम्मत्तको भिक्खु उम्मादवसेन कते अस्सामणके अज्झाचारे ‘‘सरतायस्मा एवरूपिं आपत्ति’’न्ति भिक्खूहि वुच्चमानो – ‘‘उम्मत्तकेन मे, आवुसो, एतं कतं, नाहं तं सरामी’’ति भणन्तोपि भिक्खूहि चोदियमानोव पुन अचोदनत्थाय अमूळ्हविनयं याचति, सङ्घो चस्स ञत्तिचतुत्थेन कम्मेन अमूळ्हविनयं देति, तदा सम्मुखाविनयेन च अमूळ्हविनयेन च वूपसन्तं होति। दिन्ने पन अमूळ्हविनये पुन तस्मिं पुग्गले कस्सचि तप्पच्चया अनुवादो न रुहति।
Yadā ummattako bhikkhu ummādavasena kate assāmaṇake ajjhācāre ‘‘saratāyasmā evarūpiṃ āpatti’’nti bhikkhūhi vuccamāno – ‘‘ummattakena me, āvuso, etaṃ kataṃ, nāhaṃ taṃ sarāmī’’ti bhaṇantopi bhikkhūhi codiyamānova puna acodanatthāya amūḷhavinayaṃ yācati, saṅgho cassa ñatticatutthena kammena amūḷhavinayaṃ deti, tadā sammukhāvinayena ca amūḷhavinayena ca vūpasantaṃ hoti. Dinne pana amūḷhavinaye puna tasmiṃ puggale kassaci tappaccayā anuvādo na ruhati.
यदा पन पाराजिकेन वा पाराजिकसामन्तेन वा चोदियमानस्स अञ्ञेनाञ्ञं पटिचरतो पापुस्सन्नताय पापियस्स पुग्गलस्स – ‘‘सचायं अच्छिन्नमूलो भविस्सति, सम्मा वत्तित्वा ओसारणं लभिस्सति, सचे छिन्नमूलो, अयमेवस्स नासना भविस्सती’’ति मञ्ञमानो सङ्घो ञत्तिचतुत्थेन कम्मेन तस्सपापियसिकं करोति, तदा सम्मुखाविनयेन च तस्स पापियसिकाय च वूपसन्तं होति। एवं अनुवादाधिकरणं चतूहि समथेहि सम्मति।
Yadā pana pārājikena vā pārājikasāmantena vā codiyamānassa aññenāññaṃ paṭicarato pāpussannatāya pāpiyassa puggalassa – ‘‘sacāyaṃ acchinnamūlo bhavissati, sammā vattitvā osāraṇaṃ labhissati, sace chinnamūlo, ayamevassa nāsanā bhavissatī’’ti maññamāno saṅgho ñatticatutthena kammena tassapāpiyasikaṃ karoti, tadā sammukhāvinayena ca tassa pāpiyasikāya ca vūpasantaṃ hoti. Evaṃ anuvādādhikaraṇaṃ catūhi samathehi sammati.
आपत्ताधिकरणं तीहि समथेहि सम्मति सम्मुखाविनयेन च पटिञ्ञातकरणेन च तिणवत्थारकेन च। तस्स सम्मुखाविनयेनेव वूपसमो नत्थि। यदा पन एकस्स वा भिक्खुनो सन्तिके सङ्घगणमज्झेसु वा भिक्खु लहुकं आपत्तिं देसेति, तदा आपत्ताधिकरणं सम्मुखाविनयेन च पटिञ्ञातकरणेन च वूपसम्मति। तत्थ सम्मुखाविनयो ताव यो च देसेति, यस्स च देसेति, तेसं सम्मुखता। सेसं वुत्तनयमेव। पुग्गलस्स च गणस्स च देसनाकाले सङ्घसम्मुखता परिहायति। यं पनेत्थ ‘‘अहं, भन्ते, इत्थन्नामं आपत्तिं अपन्नो’’ति च, आम ‘‘पस्सामी’’ति च पटिञ्ञाताय ‘‘आयतिं संवरेय्यासी’’ति करणं, तं पटिञ्ञातकरणं नाम। सङ्घादिसेसे परिवासादियाचना पटिञ्ञा, परिवासादीनं दानं पटिञ्ञातकरणं नाम।
Āpattādhikaraṇaṃ tīhi samathehi sammati sammukhāvinayena ca paṭiññātakaraṇena ca tiṇavatthārakena ca. Tassa sammukhāvinayeneva vūpasamo natthi. Yadā pana ekassa vā bhikkhuno santike saṅghagaṇamajjhesu vā bhikkhu lahukaṃ āpattiṃ deseti, tadā āpattādhikaraṇaṃ sammukhāvinayena ca paṭiññātakaraṇena ca vūpasammati. Tattha sammukhāvinayo tāva yo ca deseti, yassa ca deseti, tesaṃ sammukhatā. Sesaṃ vuttanayameva. Puggalassa ca gaṇassa ca desanākāle saṅghasammukhatā parihāyati. Yaṃ panettha ‘‘ahaṃ, bhante, itthannāmaṃ āpattiṃ apanno’’ti ca, āma ‘‘passāmī’’ti ca paṭiññātāya ‘‘āyatiṃ saṃvareyyāsī’’ti karaṇaṃ, taṃ paṭiññātakaraṇaṃ nāma. Saṅghādisese parivāsādiyācanā paṭiññā, parivāsādīnaṃ dānaṃ paṭiññātakaraṇaṃ nāma.
द्वेपक्खजाता पन भण्डनकारका भिक्खू बहुं अस्सामणकं अज्झाचारं चरित्वा पुन लज्जिधम्मे उप्पन्ने ‘‘सचे मयं इमाहि आपत्तीहि अञ्ञमञ्ञं कारेस्साम, सियापि तं अधिकरणं कक्खळत्ताय संवत्तेय्या’’ति अञ्ञमञ्ञं आपत्तिया कारापने दोसं दिस्वा यदा तिणवत्थारककम्मं करोन्ति, तदा आपत्ताधिकरणं सम्मुखाविनयेन च तिणवत्थारकेन च सम्मति। तत्र हि यत्तका हत्थपासुपगता ‘‘न मे तं खमती’’ति एवं दिट्ठाविकम्मं अकत्वा ‘‘दुक्कटं कम्मं पुन कातब्बं कम्म’’न्ति न उक्कोटेन्ति, निद्दम्पि ओक्कन्ता होन्ति, सब्बेसम्पि ठपेत्वा थुल्लवज्जञ्च गिहिपटिसंयुत्तञ्च सब्बापत्तियो वुट्ठहन्ति। एवं आपत्ताधिकरणं तीहि समथेहि सम्मति। किच्चाधिकरणं एकेन समथेन सम्मति सम्मुखाविनयेनेव।
Dvepakkhajātā pana bhaṇḍanakārakā bhikkhū bahuṃ assāmaṇakaṃ ajjhācāraṃ caritvā puna lajjidhamme uppanne ‘‘sace mayaṃ imāhi āpattīhi aññamaññaṃ kāressāma, siyāpi taṃ adhikaraṇaṃ kakkhaḷattāya saṃvatteyyā’’ti aññamaññaṃ āpattiyā kārāpane dosaṃ disvā yadā tiṇavatthārakakammaṃ karonti, tadā āpattādhikaraṇaṃ sammukhāvinayena ca tiṇavatthārakena ca sammati. Tatra hi yattakā hatthapāsupagatā ‘‘na me taṃ khamatī’’ti evaṃ diṭṭhāvikammaṃ akatvā ‘‘dukkaṭaṃ kammaṃ puna kātabbaṃ kamma’’nti na ukkoṭenti, niddampi okkantā honti, sabbesampi ṭhapetvā thullavajjañca gihipaṭisaṃyuttañca sabbāpattiyo vuṭṭhahanti. Evaṃ āpattādhikaraṇaṃ tīhi samathehi sammati. Kiccādhikaraṇaṃ ekena samathena sammati sammukhāvinayeneva.
इमानि चत्तारि अधिकरणानि यथानुरूपं इमेहि सत्तहि समथेहि सम्मन्ति। तेन वुत्तं ‘‘उप्पन्नुप्पन्नानं अधिकरणानं समथाय वूपसमाय सम्मुखाविनयो दातब्बो…पे॰… तिणवत्थारको’’ति। अयमेत्थ विनिच्छयनयो, वित्थारो पन समथक्खन्धके (चूळव॰ १८५) आगतोयेव। विनिच्छयोपिस्स समन्तपासादिकाय वुत्तो।
Imāni cattāri adhikaraṇāni yathānurūpaṃ imehi sattahi samathehi sammanti. Tena vuttaṃ ‘‘uppannuppannānaṃ adhikaraṇānaṃ samathāya vūpasamāya sammukhāvinayo dātabbo…pe… tiṇavatthārako’’ti. Ayamettha vinicchayanayo, vitthāro pana samathakkhandhake (cūḷava. 185) āgatoyeva. Vinicchayopissa samantapāsādikāya vutto.
४७. यो पनायं इमस्मिं सुत्ते ‘‘इधानन्द, भिक्खू विवदन्ती’’तिआदिको वित्थारो वुत्तो, सो एतेन नयेन सङ्खेपतोव वुत्तोति वेदितब्बो। तत्थ धम्मोतिआदीसु सुत्तन्तपरियायेन ताव दस कुसलकम्मपथा धम्मो, अकुसलकम्मपथा अधम्मो। तथा ‘‘चत्तारो सतिपट्ठाना’’ति हेट्ठा आगता सत्ततिंस बोधिपक्खियधम्मा, तयो सतिपट्ठाना तयो सम्मप्पधाना तयो इद्धिपादा छ इन्द्रियानि छ बलानि अट्ठ बोज्झङ्गा नवङ्गिको मग्गो चाति, चत्तारो उपादाना पञ्च नीवरणानीतिआदयो सङ्कलिट्ठधम्मा चाति अयं अधम्मो।
47. Yo panāyaṃ imasmiṃ sutte ‘‘idhānanda, bhikkhū vivadantī’’tiādiko vitthāro vutto, so etena nayena saṅkhepatova vuttoti veditabbo. Tattha dhammotiādīsu suttantapariyāyena tāva dasa kusalakammapathā dhammo, akusalakammapathā adhammo. Tathā ‘‘cattāro satipaṭṭhānā’’ti heṭṭhā āgatā sattatiṃsa bodhipakkhiyadhammā, tayo satipaṭṭhānā tayo sammappadhānā tayo iddhipādā cha indriyāni cha balāni aṭṭha bojjhaṅgā navaṅgiko maggo cāti, cattāro upādānā pañca nīvaraṇānītiādayo saṅkaliṭṭhadhammā cāti ayaṃ adhammo.
तत्थ यंकिञ्चि एकं अधम्मकोट्ठासं गहेत्वा ‘‘इमं अधम्मं धम्मोति करिस्साम, एवं अम्हाकं आचरियकुलं निय्यानिकं भविस्सति, मयञ्च लोके पाकटा भविस्सामा’’ति तं अधम्मं ‘‘धम्मो अय’’न्ति कथेन्ता धम्मोति विवदन्ति। तत्थेव धम्मकोट्ठासेसु एकं गहेत्वा ‘‘अधम्मो अय’’न्ति कथेन्ता अधम्मोति विवदन्ति।
Tattha yaṃkiñci ekaṃ adhammakoṭṭhāsaṃ gahetvā ‘‘imaṃ adhammaṃ dhammoti karissāma, evaṃ amhākaṃ ācariyakulaṃ niyyānikaṃ bhavissati, mayañca loke pākaṭā bhavissāmā’’ti taṃ adhammaṃ ‘‘dhammo aya’’nti kathentā dhammoti vivadanti. Tattheva dhammakoṭṭhāsesu ekaṃ gahetvā ‘‘adhammo aya’’nti kathentā adhammoti vivadanti.
विनयपरियायेन पन भूतेन वत्थुना चोदेत्वा सारेत्वा यथापटिञ्ञाय कातब्बकम्मं धम्मो नाम, अभूतेन पन वत्थुना अचोदेत्वा असारेत्वा अपटिञ्ञाय कतब्बकम्मं अधम्मो नाम। तेसुपि अधम्मं ‘‘धम्मो अय’’न्ति कथेन्ता धम्मोति विवदन्ति, ‘‘अधम्मो अय’’न्ति कथेन्ता अधम्मोति विवदन्ति।
Vinayapariyāyena pana bhūtena vatthunā codetvā sāretvā yathāpaṭiññāya kātabbakammaṃ dhammo nāma, abhūtena pana vatthunā acodetvā asāretvā apaṭiññāya katabbakammaṃ adhammo nāma. Tesupi adhammaṃ ‘‘dhammo aya’’nti kathentā dhammoti vivadanti, ‘‘adhammo aya’’nti kathentā adhammoti vivadanti.
सुत्तन्तपरियायेन पन रागविनयो दोसविनयो मोहविनयो संवरो पहानं पटिसङ्खाति अयं विनयो नाम, रागादीनं अविनयो असंवरो अप्पहानं अप्पटिसङ्खाति अयं अविनयो नाम। विनयपरियायेन वत्थुसम्पत्ति ञत्तिसम्पत्ति अनुसावनसम्पत्ति सीमसम्पति परिससम्पत्तीति अयं विनयो नाम, वत्थुविपत्ति…पे॰… परिसविपत्तीति अयं अविनयो नाम। तेसुपि यंकिञ्चि अविनयं ‘‘विनयो अय’’न्ति कथेन्ता विनयोति विवदन्ति, विनयं अविनयोति कथेन्ता अविनयोति विवदन्ति।
Suttantapariyāyena pana rāgavinayo dosavinayo mohavinayo saṃvaro pahānaṃ paṭisaṅkhāti ayaṃ vinayo nāma, rāgādīnaṃ avinayo asaṃvaro appahānaṃ appaṭisaṅkhāti ayaṃ avinayo nāma. Vinayapariyāyena vatthusampatti ñattisampatti anusāvanasampatti sīmasampati parisasampattīti ayaṃ vinayo nāma, vatthuvipatti…pe… parisavipattīti ayaṃ avinayo nāma. Tesupi yaṃkiñci avinayaṃ ‘‘vinayo aya’’nti kathentā vinayoti vivadanti, vinayaṃ avinayoti kathentā avinayoti vivadanti.
धम्मनेत्ति समनुमज्जितब्बाति धम्मरज्जु अनुमज्जितब्बा ञाणेन घंसितब्बा उपपरिक्खितब्बा। सा पनेसा धम्मनेत्ति ‘‘इति खो वच्छ इमे दस धम्मा अकुसला दस धम्मा कुसला’’ति एवं महावच्छगोत्तसुत्ते (म॰ नि॰ २.१९४) आगताति वुत्ता। सा एव वा होतु, यो वा इध धम्मोति च विनयो च वुत्तो। यथा तत्थ समेतीति यथा ताय धम्मनेत्तिया समेति, ‘‘धम्मो धम्मोव होति, अधम्मो अधम्मोव, विनयो विनयोव होति, अविनयो अविनयोव’’। तथा तन्ति एवं तं अधिकरणं वूपसमेतब्बं। एकच्चानं अधिकरणानन्ति इध विवादाधिकरणमेव दस्सितं, सम्मुखाविनयो पन न किस्मिञ्चि अधिकरणे न लब्भति।
Dhammanetti samanumajjitabbāti dhammarajju anumajjitabbā ñāṇena ghaṃsitabbā upaparikkhitabbā. Sā panesā dhammanetti ‘‘iti kho vaccha ime dasa dhammā akusalā dasa dhammā kusalā’’ti evaṃ mahāvacchagottasutte (ma. ni. 2.194) āgatāti vuttā. Sā eva vā hotu, yo vā idha dhammoti ca vinayo ca vutto. Yathā tattha sametīti yathā tāya dhammanettiyā sameti, ‘‘dhammo dhammova hoti, adhammo adhammova, vinayo vinayova hoti, avinayo avinayova’’. Tathā tanti evaṃ taṃ adhikaraṇaṃ vūpasametabbaṃ. Ekaccānaṃ adhikaraṇānanti idha vivādādhikaraṇameva dassitaṃ, sammukhāvinayo pana na kismiñci adhikaraṇe na labbhati.
४८. तं पनेतं यस्मा द्वीहि समथेहि सम्मति सम्मुखाविनयेन च येभुय्यसिकाय च, तस्मा हेट्ठा मातिकाय ठपितानुक्कमेन इदानि सतिविनयस्स वारे पत्तेपि तं अवत्वा विवादाधिकरणयेव ताव दुतियसमथं दस्सेन्तो कथञ्चानन्द, येभुय्यसिकातिआदिमाह। तत्थ बहुतराति अन्तमसो द्वीहि तीहिपि अतिरेकतरा। सेसमेत्थ हेट्ठा वुत्तनयेनेव वेदितब्बं।
48. Taṃ panetaṃ yasmā dvīhi samathehi sammati sammukhāvinayena ca yebhuyyasikāya ca, tasmā heṭṭhā mātikāya ṭhapitānukkamena idāni sativinayassa vāre pattepi taṃ avatvā vivādādhikaraṇayeva tāva dutiyasamathaṃ dassento kathañcānanda, yebhuyyasikātiādimāha. Tattha bahutarāti antamaso dvīhi tīhipi atirekatarā. Sesamettha heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ.
४९. इदानि हेट्ठा अवित्थारितं सतिविनयं आदिं कत्वा वित्थारितावसेससमथे पटिपाटिया वित्थारेतुं कथञ्चानन्द, सतिविनयोतिआदिमाह। तत्थ पाराजिकसामन्तेन वाति द्वे सामन्तानि खन्धसामन्तञ्च आपत्तिसामन्तञ्च। तत्थ पाराजिकापत्तिक्खन्धो सङ्घादिसेसापत्तिक्खन्धो थुल्लच्चय-पाचित्तिय-पाटिदेसनीय-दुक्कट-दुब्भासितापत्तिक्खन्धोति एवं पुरिमस्स पच्छिमखन्धं खन्धसामन्तं नाम होति। पठमपाराजिकस्स पन पुब्बभागे दुक्कटं, सेसानं थुल्लच्चयन्ति इदं आपत्तिसामन्तं नाम। तत्थ खन्धसामन्ते पाराजिकसामन्तं गरुकापत्ति नाम होति। सरतायस्माति सरतु आयस्मा। एकच्चानं अधिकरणानन्ति इध अनुवादाधिकरणमेव दस्सितं।
49. Idāni heṭṭhā avitthāritaṃ sativinayaṃ ādiṃ katvā vitthāritāvasesasamathe paṭipāṭiyā vitthāretuṃ kathañcānanda, sativinayotiādimāha. Tattha pārājikasāmantena vāti dve sāmantāni khandhasāmantañca āpattisāmantañca. Tattha pārājikāpattikkhandho saṅghādisesāpattikkhandho thullaccaya-pācittiya-pāṭidesanīya-dukkaṭa-dubbhāsitāpattikkhandhoti evaṃ purimassa pacchimakhandhaṃ khandhasāmantaṃ nāma hoti. Paṭhamapārājikassa pana pubbabhāge dukkaṭaṃ, sesānaṃ thullaccayanti idaṃ āpattisāmantaṃ nāma. Tattha khandhasāmante pārājikasāmantaṃ garukāpatti nāma hoti. Saratāyasmāti saratu āyasmā. Ekaccānaṃ adhikaraṇānanti idha anuvādādhikaraṇameva dassitaṃ.
५०. भासितपरिक्कन्तन्ति वाचाय भासितं कायेन च परिक्कन्तं, परक्कमित्वा कतन्ति अत्थो। एकच्चानन्ति इधापि अनुवादाधिकरणमेव अधिप्पेतं। पटिञ्ञातकरणे ‘‘एकच्चान’’न्ति आपत्ताधिकरणं दस्सितं।
50.Bhāsitaparikkantanti vācāya bhāsitaṃ kāyena ca parikkantaṃ, parakkamitvā katanti attho. Ekaccānanti idhāpi anuvādādhikaraṇameva adhippetaṃ. Paṭiññātakaraṇe ‘‘ekaccāna’’nti āpattādhikaraṇaṃ dassitaṃ.
५२. दवाति सहसा। रवाति अञ्ञं भणितुकामेन अञ्ञं वुत्तं। एवं खो, आनन्द, तस्सपापियसिका होतीति तस्सपुग्गलस्स पापुस्सन्नता पापियसिका होति। इमिना कम्मस्स वत्थु दस्सितं। एवरूपस्स हि पुग्गलस्स कम्मं कात्तब्बं। कम्मेन हि अधिकरणस्स वूपसमो होति, न पुग्गलस्स पापुस्सन्नताय। इधापि च अनुवादाधिकरणमेव अधिकरणन्ति वेदितब्बं।
52.Davāti sahasā. Ravāti aññaṃ bhaṇitukāmena aññaṃ vuttaṃ. Evaṃ kho, ānanda, tassapāpiyasikā hotīti tassapuggalassa pāpussannatā pāpiyasikā hoti. Iminā kammassa vatthu dassitaṃ. Evarūpassa hi puggalassa kammaṃ kāttabbaṃ. Kammena hi adhikaraṇassa vūpasamo hoti, na puggalassa pāpussannatāya. Idhāpi ca anuvādādhikaraṇameva adhikaraṇanti veditabbaṃ.
५३. कथञ्चानन्द , तिणवत्थारकोति एत्थ इदं कम्मं तिणवत्थारकसदिसत्ता तिणवत्थारकोति वुत्तं। यथा हि गूथं वा मुत्तं वा घट्टियमानं दुग्गन्धताय बाधति, तिणेहि अवत्थरित्वा सुप्पटिच्छादितस्स पनस्स सो गन्धो न बाधति, एवमेव यं अधिकरणं मूलानुमूलं गन्त्वा वूपसमियमानं कक्खळत्ताय वाळत्ताय भेदाय संवत्तति, तं इमिना कम्मेन वूपसन्तं गूथं विय तिणवत्थारकेन पटिच्छन्नं वूपसन्तं होतीति इदं कम्मं तिणवत्थारकसदिसत्ता तिणवत्थारकोति वुत्तं। तस्स इधानन्द, भिक्खूनं भण्डनजातानन्तिआदिवचनेन आकारमत्तमेव दस्सितं, खन्धके आगतायेव पनेत्थ कम्मवाचा पमाणं। ठपेत्वा थुल्लवज्जं ठपेत्वा गिहिपटिसंयुत्तन्ति। एत्थ पन थुल्लवज्जन्ति थूल्लवज्जं पाराजिकञ्चेव सङ्घादिसेसञ्च। गिहिपटिसंयुत्तन्ति गिहीनं हीनेन खुंसनवम्भनधम्मिकपटिस्सवेसु आपन्ना आपत्ति। अधिकरणानन्ति इध आपत्ताधिकरणमेव वेदितब्बं। किच्चाधिकरणस्स पन वसेन इध न किञ्चि वुत्तं। किञ्चापि न वुत्तं, सम्मुखाविनयेनेव पनस्स वूपसमो होतीति वेदितब्बो।
53.Kathañcānanda, tiṇavatthārakoti ettha idaṃ kammaṃ tiṇavatthārakasadisattā tiṇavatthārakoti vuttaṃ. Yathā hi gūthaṃ vā muttaṃ vā ghaṭṭiyamānaṃ duggandhatāya bādhati, tiṇehi avattharitvā suppaṭicchāditassa panassa so gandho na bādhati, evameva yaṃ adhikaraṇaṃ mūlānumūlaṃ gantvā vūpasamiyamānaṃ kakkhaḷattāya vāḷattāya bhedāya saṃvattati, taṃ iminā kammena vūpasantaṃ gūthaṃ viya tiṇavatthārakena paṭicchannaṃ vūpasantaṃ hotīti idaṃ kammaṃ tiṇavatthārakasadisattā tiṇavatthārakoti vuttaṃ. Tassa idhānanda, bhikkhūnaṃ bhaṇḍanajātānantiādivacanena ākāramattameva dassitaṃ, khandhake āgatāyeva panettha kammavācā pamāṇaṃ. Ṭhapetvā thullavajjaṃ ṭhapetvā gihipaṭisaṃyuttanti. Ettha pana thullavajjanti thūllavajjaṃ pārājikañceva saṅghādisesañca. Gihipaṭisaṃyuttanti gihīnaṃ hīnena khuṃsanavambhanadhammikapaṭissavesu āpannā āpatti. Adhikaraṇānanti idha āpattādhikaraṇameva veditabbaṃ. Kiccādhikaraṇassa pana vasena idha na kiñci vuttaṃ. Kiñcāpi na vuttaṃ, sammukhāvinayeneva panassa vūpasamo hotīti veditabbo.
५४. छयिमे , आनन्द, धम्मा सारणीयाति हेट्ठा कलहवसेन सुत्तं आरद्धं, उपरि सारणीयधम्मा आगता। इति यथानुसन्धिनाव देसना गता होति। हेट्ठा कोसम्बियसुत्ते (म॰ नि॰ १.४९८-५००) पन सोतापत्तिमग्गसम्मादिट्ठि कथिता, इमस्मिं सुत्ते सोतापत्तिफलसम्मादिट्ठि वुत्ताति वेदितब्बा। अणुन्ति अप्पसावज्जं। थूलन्ति महासावज्जं। सेसमेत्थ उत्तानमेवाति।
54.Chayime, ānanda, dhammā sāraṇīyāti heṭṭhā kalahavasena suttaṃ āraddhaṃ, upari sāraṇīyadhammā āgatā. Iti yathānusandhināva desanā gatā hoti. Heṭṭhā kosambiyasutte (ma. ni. 1.498-500) pana sotāpattimaggasammādiṭṭhi kathitā, imasmiṃ sutte sotāpattiphalasammādiṭṭhi vuttāti veditabbā. Aṇunti appasāvajjaṃ. Thūlanti mahāsāvajjaṃ. Sesamettha uttānamevāti.
पपञ्चसूदनिया मज्झिमनिकायट्ठकथाय
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
सामगामसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Sāmagāmasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya / ४. सामगामसुत्तं • 4. Sāmagāmasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ४. सामगामसुत्तवण्णना • 4. Sāmagāmasuttavaṇṇanā
