| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / खुद्दसिक्खा-मूलसिक्खा • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
१३. समणकप्पनिद्देसवण्णना
13. Samaṇakappaniddesavaṇṇanā
१२५. भूतानं जातानं निब्बत्तानं गामो भूतगामो (पाचि॰ ९१; पाचि॰ अट्ठ॰ ९१; कङ्खा॰ अट्ठ॰ भूतगामसिक्खापदवण्णना)। समारम्भोति छेदनफालनपचनादि, तस्मिं भूतगामसमारम्भे भूतगामसमारम्भहेतु पाचित्ति होतीति अत्थो। कतकप्पियं (कङ्खा॰ अट्ठ॰ भूतगामसिक्खापदवण्णना) पन समणकप्पियं भवेति सम्बन्धो। समणानं कप्पियं समणकप्पियं । इदानि येन कतं कप्पियं समणकप्पियं होति, तं दस्सेतुं ‘‘नखेन वा’’तिआदिमाह। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, पञ्चहि समणकप्पेहि फलं परिभुञ्जितुं, अग्गिपरिजितं सत्थपरिजितं नखपरिजितं अबीजं निब्बट्टबीजञ्ञेव पञ्चम’’न्ति (चूळव॰ २५०) हि वुत्तं।
125. Bhūtānaṃ jātānaṃ nibbattānaṃ gāmo bhūtagāmo (pāci. 91; pāci. aṭṭha. 91; kaṅkhā. aṭṭha. bhūtagāmasikkhāpadavaṇṇanā). Samārambhoti chedanaphālanapacanādi, tasmiṃ bhūtagāmasamārambhe bhūtagāmasamārambhahetu pācitti hotīti attho. Katakappiyaṃ (kaṅkhā. aṭṭha. bhūtagāmasikkhāpadavaṇṇanā) pana samaṇakappiyaṃ bhaveti sambandho. Samaṇānaṃ kappiyaṃ samaṇakappiyaṃ. Idāni yena kataṃ kappiyaṃ samaṇakappiyaṃ hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘nakhena vā’’tiādimāha. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, pañcahi samaṇakappehi phalaṃ paribhuñjituṃ, aggiparijitaṃ satthaparijitaṃ nakhaparijitaṃ abījaṃ nibbaṭṭabījaññeva pañcama’’nti (cūḷava. 250) hi vuttaṃ.
१२६. इदानि तं भूतगामं दस्सेतुं ‘‘समूला’’तिआदिमाह। तत्थ (पाचि॰ ९१; पाचि॰ अट्ठ॰ ९१) स-इति सो भूतगामो नामाति अत्थो, मूलबीजादीहि पञ्चहि बीजेहि पभावितो होतीति वुत्तं होति। तत्थ मूलबीजं नाम हलिद्दिसिङ्गिवेरादि। खन्धबीजं नाम अस्सत्थो निग्रोधोति एवमादि। अग्गबीजं नाम अज्जुकफणिज्जकादि। फळुबीजं नाम उच्छुवेळुनळादि। ‘‘बीजबीजं नाम पुब्बण्णं अपरण्णं, यानि वा पनञ्ञानिपि अत्थि बीजे जायन्ति बीजे सञ्जायन्ति, एतं बीजबीजं नामा’’ति वुत्तं। इदानि ‘‘बीजगामभूतगामसमारम्भा पटिविरतो होती’’ति (दी॰ नि॰ १.१०, १९५; म॰ नि॰ १.२९३, ४११; २.११; अ॰ नि॰ १०.९९; पु॰ प॰ १७९) वुत्तत्ता धम्मानुलोमेन आगतं बीजगामसमारम्भं दस्सेतुं ‘‘आरम्भे दुक्कट’’न्तिआदिमाह। तस्मा एतं पठमं ‘‘कप्पियं करोही’’ति भूतगामपरिमोचनं कारेत्वा बीजगामपरिमोचनत्थं पुन कप्पियं कारेतब्बं।
126. Idāni taṃ bhūtagāmaṃ dassetuṃ ‘‘samūlā’’tiādimāha. Tattha (pāci. 91; pāci. aṭṭha. 91) sa-iti so bhūtagāmo nāmāti attho, mūlabījādīhi pañcahi bījehi pabhāvito hotīti vuttaṃ hoti. Tattha mūlabījaṃ nāma haliddisiṅgiverādi. Khandhabījaṃ nāma assattho nigrodhoti evamādi. Aggabījaṃ nāma ajjukaphaṇijjakādi. Phaḷubījaṃ nāma ucchuveḷunaḷādi. ‘‘Bījabījaṃ nāma pubbaṇṇaṃ aparaṇṇaṃ, yāni vā panaññānipi atthi bīje jāyanti bīje sañjāyanti, etaṃ bījabījaṃ nāmā’’ti vuttaṃ. Idāni ‘‘bījagāmabhūtagāmasamārambhā paṭivirato hotī’’ti (dī. ni. 1.10, 195; ma. ni. 1.293, 411; 2.11; a. ni. 10.99; pu. pa. 179) vuttattā dhammānulomena āgataṃ bījagāmasamārambhaṃ dassetuṃ ‘‘ārambhe dukkaṭa’’ntiādimāha. Tasmā etaṃ paṭhamaṃ ‘‘kappiyaṃ karohī’’ti bhūtagāmaparimocanaṃ kāretvā bījagāmaparimocanatthaṃ puna kappiyaṃ kāretabbaṃ.
१२७. निब्बट्टबीजं (पाचि॰ अट्ठ॰ ९२; कङ्खा॰ अट्ठ॰ भुतगामसिक्खापदवण्णना) नाम अम्बपनसादि। नोबीजं नाम तरुणम्बफलादि, एतं पन सब्बं अकप्पियम्पि वट्टतीति अत्थो। कटाहबद्धबीजानि कपित्थफलादीनि। बहिद्धा वापि कारयेति कपालेपि कातुं वट्टति, सचे एकाबद्धानीति अत्थो। कटाहमुत्तं पन भिन्दित्वा कारेतब्बं।
127.Nibbaṭṭabījaṃ (pāci. aṭṭha. 92; kaṅkhā. aṭṭha. bhutagāmasikkhāpadavaṇṇanā) nāma ambapanasādi. Nobījaṃ nāma taruṇambaphalādi, etaṃ pana sabbaṃ akappiyampi vaṭṭatīti attho. Kaṭāhabaddhabījāni kapitthaphalādīni. Bahiddhā vāpi kārayeti kapālepi kātuṃ vaṭṭati, sace ekābaddhānīti attho. Kaṭāhamuttaṃ pana bhinditvā kāretabbaṃ.
१२८. भाजने वा भूमियं वा एकाबद्धेसु बीजेसु एकस्मिं बीजे कप्पिये कते सब्बेस्वेव कतं भवेति अत्थो। यथा च बीजे, एवं रुक्खसहस्सं वा उच्छुसहस्सं वा छिन्दित्वा एकाबद्धे कतेपि विनिच्छयो वेदितब्बो।
128. Bhājane vā bhūmiyaṃ vā ekābaddhesu bījesu ekasmiṃ bīje kappiye kate sabbesveva kataṃ bhaveti attho. Yathā ca bīje, evaṃ rukkhasahassaṃ vā ucchusahassaṃ vā chinditvā ekābaddhe katepi vinicchayo veditabbo.
१२९. कप्पियं कत्वा निक्खित्ते बीजगामे पुन मूलपण्णानि सचे जायरुं, पुन कप्पियं कारेय्याति अत्थो। तदाति मूले च अङ्कुरे च जातेति अत्थो।
129. Kappiyaṃ katvā nikkhitte bījagāme puna mūlapaṇṇāni sace jāyaruṃ, puna kappiyaṃ kāreyyāti attho. Tadāti mūle ca aṅkure ca jāteti attho.
१३०. उदकसम्भवोति उदकजातो। चेतियादीसूति एत्थ आदि-सद्देन गेहप्पमुखपाकारवेदिकादीसु निब्बत्ता गहिता। निब्बत्तद्वत्तिपत्तको भूतगामोव, अनिब्बत्तको अग्गबीजे सङ्गहं गच्छति। बीजम्पि याव मूलं वा पण्णं वा न निक्खमति, ताव बीजगामोव, मूले च निक्खन्ते पण्णे च हरिते जाते भूतगामोव होतीति अत्थो।
130.Udakasambhavoti udakajāto. Cetiyādīsūti ettha ādi-saddena gehappamukhapākāravedikādīsu nibbattā gahitā. Nibbattadvattipattako bhūtagāmova, anibbattako aggabīje saṅgahaṃ gacchati. Bījampi yāva mūlaṃ vā paṇṇaṃ vā na nikkhamati, tāva bījagāmova, mūle ca nikkhante paṇṇe ca harite jāte bhūtagāmova hotīti attho.
१३१. मकुळन्ति अफुल्लं। अहिछत्तकं नाम रुक्खे जातं अहिछत्तकं।
131.Makuḷanti aphullaṃ. Ahichattakaṃ nāma rukkhe jātaṃ ahichattakaṃ.
१३२. अल्लरुक्खे गण्हतोति सम्बन्धो। तत्थाति अल्लरुक्खे छिन्दतो वापीति सम्बन्धो।
132. Allarukkhe gaṇhatoti sambandho. Tatthāti allarukkhe chindato vāpīti sambandho.
१३४. ‘‘इमं रुक्खं, इमं लतं, इमं कन्दं छिन्द, भिन्दा’’तिआदिना नयेन नियमेत्वा भासितुं न वट्टति। ‘‘इदं, एत’’न्ति अवत्वा केवलं ‘‘रुक्खं छिन्दा’’तिआदिना (पाचि॰ अट्ठ॰ ९२; कङ्खा॰ अट्ठ॰ भूतगामहिक्खापदवण्णना) नयेन वत्तुं वट्टतीति। समणकप्पविनिच्छयो।
134. ‘‘Imaṃ rukkhaṃ, imaṃ lataṃ, imaṃ kandaṃ chinda, bhindā’’tiādinā nayena niyametvā bhāsituṃ na vaṭṭati. ‘‘Idaṃ, eta’’nti avatvā kevalaṃ ‘‘rukkhaṃ chindā’’tiādinā (pāci. aṭṭha. 92; kaṅkhā. aṭṭha. bhūtagāmahikkhāpadavaṇṇanā) nayena vattuṃ vaṭṭatīti. Samaṇakappavinicchayo.
समणकप्पनिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Samaṇakappaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
