Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
੧੦-੧੧. ਸਮਣਸੁਤ੍ਤਾਦਿવਣ੍ਣਨਾ
10-11. Samaṇasuttādivaṇṇanā
੨੪੧-੨. ਦਸਮੇ ਸੇਸਪਦੇਸੁਪੀਤਿ ‘‘ਇਧ ਦੁਤਿਯੋ ਸਮਣੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਸੇਸਪਦੇਸੁਪਿ। ਯਥਾ ਹਿ ‘‘વਿવਿਚ੍ਚੇવ ਕਾਮੇਹੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੨੬; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੭੧, ੨੮੭, ੨੯੭; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੫੨; ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੧੨੩) ਏਤ੍ਥ ਕਤੋ ਨਿਯਮੋ ‘‘વਿવਿਚ੍ਚ ਅਕੁਸਲੇਹੀ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਕਤੋਯੇવ ਹੋਤਿ ਸਾવਧਾਰਣਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ, ਏવਮਿਧਾਪੀਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਦੁਤਿਯਾਦਯੋਪਿ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਾਧਿਗਮવਸੇਨ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਤੋ ਸਮਣਭਾવੋਤਿ ਤੇਸਂ વਸੇਨੇਤ੍ਥ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਮਣਾ ਦੇਸਿਤਾ। ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਠਾਨੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਫਲਟ੍ਠਕਸਮਣਾવ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ ਸਮਿਤਪਾਪਸਮਣਗ੍ਗਹਣਤੋ। ਕਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਮਹਾਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨੇ વਿਯ ਮਗ੍ਗਟ੍ਠਾ ਤਦਤ੍ਥਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨਾਪਿ ਨ ਗਹਿਤਾਤਿ? વੇਨੇਯ੍ਯਜ੍ਝਾਸਯਤੋ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਮਗ੍ਗਾਧਿਗਮਤ੍ਥਾਯ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਿ ਇਤੋ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਨਤ੍ਥਿ, ਕੁਤੋ ਮਗ੍ਗਫਲਾਨੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੇਨ ਭਗવਤਾ ‘‘ਞਾਯਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਦੇਸવਤ੍ਤੀ, ਇਤੋ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਸਮਣੋਪਿ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੧੪) વੁਤ੍ਤਂ। ਇਧ ਪਨ ਨਿਟ੍ਠਾਨਪ੍ਪਤ੍ਤਮੇવ ਤਂਤਂਸਮਣਭਾવਂ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੇਨ ਫਲਟ੍ਠਕਸਮਣਾવ ਗਹਿਤਾ, ਮਗ੍ਗਟ੍ਠਤੋ ਫਲਟ੍ਠੋ ਸવਿਸੇਸਂ ਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯੋਤਿ। ਸ੍વਾਯਮਤ੍ਥੋ ਦ੍વੀਸੁ ਸੁਤ੍ਤੇਸੁ ਦੇਸਨਾਭੇਦੇਨੇવ વਿਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ। ਰਿਤ੍ਤਾਤਿ વਿવਿਤ੍ਤਾ। ਤੁਚ੍ਛਾਤਿ ਨਿਸ੍ਸਾਰਾ ਪਟਿਪਨ੍ਨਕਸਾਰਾਭਾવਤੋ।
241-2. Dasame sesapadesupīti ‘‘idha dutiyo samaṇo’’tiādīsu sesapadesupi. Yathā hi ‘‘vivicceva kāmehī’’ti (dī. ni. 1.226; ma. ni. 1.271, 287, 297; saṃ. ni. 2.152; a. ni. 4.123) ettha kato niyamo ‘‘vivicca akusalehī’’ti etthāpi katoyeva hoti sāvadhāraṇaatthassa icchitabbattā, evamidhāpīti. Tenāha ‘‘dutiyādayopi hī’’tiādi. Sāmaññaphalādhigamavasena nippariyāyato samaṇabhāvoti tesaṃ vasenettha cattāro samaṇā desitā. Imasmiñhi ṭhāne cattāro phalaṭṭhakasamaṇāva adhippetā samitapāpasamaṇaggahaṇato. Kasmā panettha mahāparinibbāne viya maggaṭṭhā tadatthāya paṭipannāpi na gahitāti? Veneyyajjhāsayato. Tattha hi maggādhigamatthāya vipassanāpi ito bahiddhā natthi, kuto maggaphalānīti dassentena bhagavatā ‘‘ñāyassa dhammassa padesavattī, ito bahiddhā samaṇopi natthī’’ti (dī. ni. 2.214) vuttaṃ. Idha pana niṭṭhānappattameva taṃtaṃsamaṇabhāvaṃ gaṇhantena phalaṭṭhakasamaṇāva gahitā, maggaṭṭhato phalaṭṭho savisesaṃ dakkhiṇeyyoti. Svāyamattho dvīsu suttesu desanābhedeneva viññāyatīti. Rittāti vivittā. Tucchāti nissārā paṭipannakasārābhāvato.
ਪવਦਨ੍ਤਿ ਏਤੇਹੀਤਿ ਪવਾਦਾ। ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਿਕਾਨਂ ਨਾਨਾਦਿਟ੍ਠਿਦੀਪਕਸਮਯਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਸ੍ਸਤવਾਦਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਸ੍ਸਤવਾਦਾਤਿ ਲਾਭਿવਸੇਨ ਤਯੋ, ਤਕ੍ਕਿવਸੇਨ ਏਕੋਤਿ ਏવਂ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਸ੍ਸਤવਾਦਾ। ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਞਾਣਲਾਭੀ ਤਿਤ੍ਥਿਯੋ ਮਨ੍ਦਪਞ੍ਞੋ ਅਨੇਕਜਾਤਿਸਤਸਹਸ੍ਸਮਤ੍ਤਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਤਿ, ਮਜ੍ਝਪਞ੍ਞੋ ਦਸ ਸਂવਟ੍ਟવਿવਟ੍ਟਕਪ੍ਪਾਨਿ, ਤਿਕ੍ਖਪਞ੍ਞੋ ਚਤ੍ਤਾਲੀਸ ਸਂવਟ੍ਟવਿવਟ੍ਟਕਪ੍ਪਾਨਿ, ਨ ਤਤੋ ਪਰਂ। ਸੋ ਏવਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਸ੍ਸਤੋ ਅਤ੍ਤਾ ਚ ਲੋਕੋ ਚਾ’’ਤਿ ਅਭਿવਦਤਿ, ਤਕ੍ਕੀ ਪਨ ਤਕ੍ਕਪਰਿਯਾਹਤਂ વੀਮਂਸਾਨੁਚਰਿਤਂ ਸਯਂਪਟਿਭਾਨਂ ‘‘ਸਸ੍ਸਤੋ ਅਤ੍ਤਾ ਚ ਲੋਕੋ ਚਾ’’ਤਿ ਅਭਿવਦਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਲਾਭਿવਸੇਨ ਤਯੋ, ਤਕ੍ਕਿવਸੇਨ ਏਕੋਤਿ ਏવਂ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਸ੍ਸਤવਾਦਾ’’ਤਿ।
Pavadanti etehīti pavādā. Diṭṭhigatikānaṃ nānādiṭṭhidīpakasamayāti āha ‘‘cattāro sassatavādā’’tiādi. Tattha cattāro sassatavādāti lābhivasena tayo, takkivasena ekoti evaṃ cattāro sassatavādā. Pubbenivāsañāṇalābhī titthiyo mandapañño anekajātisatasahassamattaṃ anussarati, majjhapañño dasa saṃvaṭṭavivaṭṭakappāni, tikkhapañño cattālīsa saṃvaṭṭavivaṭṭakappāni, na tato paraṃ. So evaṃ anussaranto ‘‘sassato attā ca loko cā’’ti abhivadati, takkī pana takkapariyāhataṃ vīmaṃsānucaritaṃ sayaṃpaṭibhānaṃ ‘‘sassato attā ca loko cā’’ti abhivadati. Tena vuttaṃ ‘‘lābhivasena tayo, takkivasena ekoti evaṃ cattāro sassatavādā’’ti.
ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਚ ਏਕਚ੍ਚਂ ਸਸ੍ਸਤਨ੍ਤਿ ਪવਤ੍ਤੋ વਾਦੋ ਏਕਚ੍ਚਸਸ੍ਸਤવਾਦੋ। ਸੋ ਪਨ ਬ੍ਰਹ੍ਮਕਾਯਿਕਖਿਡ੍ਡਾਪਦੋਸਿਕਮਨੋਪਦੋਸਿਕਤ੍ਤਭਾવਤੋ ਚવਿਤ੍વਾ ਇਧਾਗਤਾਨਂ ਤਕ੍ਕਿਨੋ ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨવਸੇਨ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਏਕਚ੍ਚਸਸ੍ਸਤવਾਦਾ’’ਤਿ।
Sattesu saṅkhāresu ca ekaccaṃ sassatanti pavatto vādo ekaccasassatavādo. So pana brahmakāyikakhiḍḍāpadosikamanopadosikattabhāvato cavitvā idhāgatānaṃ takkino ca uppajjanavasena catubbidhoti āha ‘‘cattāro ekaccasassatavādā’’ti.
ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਨ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿਕਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਮਤਿ ਗਚ੍ਛਤਿ ਏਤ੍ਥ વੋਸਾਨਨ੍ਤਿ ਅਨ੍ਤੋ, ਮਰਿਯਾਦਾ। ਤਪ੍ਪਟਿਸੇਧੇਨ ਅਨਨ੍ਤੋ। ਅਨ੍ਤੋ ਚ ਅਨਨ੍ਤੋ ਚ ਅਨ੍ਤਾਨਨ੍ਤੋ ਸਾਮਞ੍ਞਨਿਦ੍ਦੇਸੇਨ, ਏਕਸੇਸੇਨ વਾ ‘‘ਨਾਮਰੂਪਪਚ੍ਚਯਾ ਸਲ਼ਾਯਤਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੨੬; ਉਦਾ॰ ੧) વਿਯ। ਅਨ੍ਤਾਨਨ੍ਤਸਹਚਰਿਤੋ વਾਦੋ ਅਨ੍ਤਾਨਨ੍ਤੋ ਯਥਾ ‘‘ਕੁਨ੍ਤਾ ਚਰਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਅਨ੍ਤਾਨਨ੍ਤਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯੋ વਾ ਯਥਾ ‘‘ਮਞ੍ਚਾ ਘੋਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਸੋ ਏਤੇਸਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਅਨ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿਕਾ। ‘‘ਅਨ੍ਤવਾ ਅਤ੍ਤਾ ਚ ਲੋਕੋ ਚ, ਅਨਨ੍ਤવਾ ਅਤ੍ਤਾ ਚ ਲੋਕੋ ਚ, ਅਨ੍ਤવਾ ਚ ਅਨਨ੍ਤવਾ ਚ ਅਤ੍ਤਾ ਚ ਲੋਕੋ ਚ, ਨੇવਨ੍ਤવਾ ਨਾਨਨ੍ਤવਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਪવਤ੍ਤવਾਦਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ। ਅવਡ੍ਢਿਤਕਸਿਣਸ੍ਸ ਤਂ ਕਸਿਣਂ ਅਤ੍ਤਾਤਿ ਚ ਲੋਕੋਤਿ ਚ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ਪਠਮੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਦੁਤਿਯੋ વਡ੍ਢਿਤਕਸਿਣਸ੍ਸ વਸੇਨ વੁਤ੍ਤੋ, ਤਤਿਯੋ ਤਿਰਿਯਂ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ ਉਦ੍ਧਮਧੋ ਅવਡ੍ਢਿਤਕਸਿਣਸ੍ਸ, ਚਤੁਤ੍ਥੋ ਤਕ੍ਕਿવਸੇਨ વੁਤ੍ਤੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਯੁਤ੍ਤਂ ਤਾવ ਪੁਰਿਮਾਨਂ ਤਿਣ੍ਣਂ વਾਦਾਨਂ ਅਨ੍ਤਞ੍ਚ ਅਨਨ੍ਤਞ੍ਚ ਅਨ੍ਤਾਨਨ੍ਤਞ੍ਚ ਆਰਬ੍ਭ ਪવਤ੍ਤવਾਦਤ੍ਤਾ ਅਨ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿਕਤ੍ਤਂ, ਪਚ੍ਛਿਮਸ੍ਸ ਪਨ ਤਦੁਭਯਨਿਸੇਧਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤવਾਦਤ੍ਤਾ ਕਥਮਨ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿਕਤ੍ਤਨ੍ਤਿ? ਤਦੁਭਯਪ੍ਪਟਿਸੇਧਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤવਾਦਤ੍ਤਾ ਏવ। ਅਨ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿਕਪ੍ਪਟਿਸੇਧવਾਦੋਪਿ ਹਿ ਅਨ੍ਤਾਨਨ੍ਤવਿਸਯੋ ਏવ ਤਂ ਆਰਬ੍ਭ ਪવਤ੍ਤਤ੍ਤਾ।
Cattāro antānantikāti ettha amati gacchati ettha vosānanti anto, mariyādā. Tappaṭisedhena ananto. Anto ca ananto ca antānanto sāmaññaniddesena, ekasesena vā ‘‘nāmarūpapaccayā saḷāyatana’’ntiādīsu (ma. ni. 3.126; udā. 1) viya. Antānantasahacarito vādo antānanto yathā ‘‘kuntā carantī’’ti. Antānantasannissayo vā yathā ‘‘mañcā ghosantī’’ti. So etesaṃ atthīti antānantikā. ‘‘Antavā attā ca loko ca, anantavā attā ca loko ca, antavā ca anantavā ca attā ca loko ca, nevantavā nānantavā’’ti evaṃ pavattavādā cattāro. Avaḍḍhitakasiṇassa taṃ kasiṇaṃ attāti ca lokoti ca gaṇhantassa vasena paṭhamo vutto, dutiyo vaḍḍhitakasiṇassa vasena vutto, tatiyo tiriyaṃ vaḍḍhetvā uddhamadho avaḍḍhitakasiṇassa, catuttho takkivasena vutto. Ettha ca yuttaṃ tāva purimānaṃ tiṇṇaṃ vādānaṃ antañca anantañca antānantañca ārabbha pavattavādattā antānantikattaṃ, pacchimassa pana tadubhayanisedhanavasena pavattavādattā kathamantānantikattanti? Tadubhayappaṭisedhanavasena pavattavādattā eva. Antānantikappaṭisedhavādopi hi antānantavisayo eva taṃ ārabbha pavattattā.
ਨ ਮਰਤੀਤਿ ਅਮਰਾ। ਕਾ ਸਾ? ‘‘ਏવਨ੍ਤਿਪਿ ਮੇ ਨੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੬੨) ਨਯੇਨ ਪਰਿਯਨ੍ਤਰਹਿਤਾ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਿਕਸ੍ਸ ਦਿਟ੍ਠਿ ਚੇવ વਾਚਾ ਚ। વਿવਿਧੋ ਖੇਪੋਤਿ વਿਕ੍ਖੇਪੋ, ਅਮਰਾਯ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ, વਾਚਾਯ વਾ વਿਕ੍ਖੇਪੋਤਿ ਅਮਰਾવਿਕ੍ਖੇਪੋ, ਸੋ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਅਮਰਾવਿਕ੍ਖੇਪਿਕੋ। ਅਥ વਾ ਅਮਰਾ ਨਾਮ ਮਚ੍ਛਜਾਤਿ, ਸਾ ਉਮ੍ਮੁਜ੍ਜਨਾਦਿવਸੇਨ ਉਦਕੇ ਸਨ੍ਧਾવਮਾਨਾ ਗਾਹਂ ਨ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਏવਮੇવਂ ਅਯਮ੍ਪਿ વਾਦੋ ਇਤੋ ਚਿਤੋ ਚ ਸਨ੍ਧਾવਤਿ, ਗਾਹਂ ਨ ਉਪਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਅਮਰਾવਿਕ੍ਖੇਪੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਸੋ ਏਤੇਸਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਅਮਰਾવਿਕ੍ਖੇਪਿਕਾ। ਸ੍વਾਯਂ વਾਦੋ ਮੁਸਾવਾਦਾਨੁਯੋਗਛਨ੍ਦਰਾਗਭਯਮੋਹਭਾવਹੇਤੁਕਤਾਯ ਚਤੁਧਾ ਪવਤ੍ਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਮਰਾવਿਕ੍ਖੇਪਿਕਾ’’ਤਿ।
Na maratīti amarā. Kā sā? ‘‘Evantipi me no’’tiādinā (dī. ni. 1.62) nayena pariyantarahitā diṭṭhigatikassa diṭṭhi ceva vācā ca. Vividho khepoti vikkhepo, amarāya diṭṭhiyā, vācāya vā vikkhepoti amarāvikkhepo, so etassa atthīti amarāvikkhepiko. Atha vā amarā nāma macchajāti, sā ummujjanādivasena udake sandhāvamānā gāhaṃ na gacchati, evamevaṃ ayampi vādo ito cito ca sandhāvati, gāhaṃ na upagacchatīti amarāvikkhepoti vuccati, so etesaṃ atthīti amarāvikkhepikā. Svāyaṃ vādo musāvādānuyogachandarāgabhayamohabhāvahetukatāya catudhā pavattoti āha ‘‘cattāro amarāvikkhepikā’’ti.
ਅਧਿਚ੍ਚ ਯਥਿਚ੍ਛਕਂ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਕਾਰਣਂ ਕਸ੍ਸਚਿ ਬੁਦ੍ਧਿਪੁਬ੍ਬਂ વਾ વਿਨਾ ਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋਤਿ ਅਤ੍ਤਲੋਕਸਞ੍ਞਿਤਾਨਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਅਧਿਚ੍ਚ ਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰਾਰਮ੍ਮਣਂ ਦਸ੍ਸਨਂ ਤਦਾਕਾਰਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਤੋ ਤਦਾਕਾਰਸਹਚਰਿਤਤਾਯ ਚ ‘‘ਅਧਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਯਥਾ ‘‘ਮਞ੍ਚਾ ਘੋਸਨ੍ਤਿ’’, ‘‘ਕੁਨ੍ਤਾ ਚਰਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਚ। ਤਂ ਏਤੇਸਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਅਧਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਿਕਾ। ਲਾਭਿવਸੇਨ ਤਕ੍ਕਿવਸੇਨ ਚ ‘‘ਦ੍વੇ ਅਧਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਿਕਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Adhicca yathicchakaṃ yaṃ kiñci kāraṇaṃ kassaci buddhipubbaṃ vā vinā samuppannoti attalokasaññitānaṃ khandhānaṃ adhicca pavattiākārārammaṇaṃ dassanaṃ tadākārasannissayena pavattito tadākārasahacaritatāya ca ‘‘adhiccasamuppanna’’nti vuccati yathā ‘‘mañcā ghosanti’’, ‘‘kuntā carantī’’ti ca. Taṃ etesaṃ atthīti adhiccasamuppannikā. Lābhivasena takkivasena ca ‘‘dve adhiccasamuppannikā’’ti vuttaṃ.
ਸਞ੍ਞੀਤਿ ਪવਤ੍ਤੋ વਾਦੋ ਸਞ੍ਞਿવਾਦੋ, ਸੋ ਏਤੇਸਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਸਞ੍ਞਿવਾਦਾ। ਰੂਪਿਚਤੁਕ੍ਕਂ ਏਕਨ੍ਤਸੁਖਚਤੁਕ੍ਕਨ੍ਤਿ ਇਮੇਸਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਚਤੁਕ੍ਕਾਨਂ વਸੇਨ ਸੋਲ਼ਸ ਸਞ੍ਞਿવਾਦਾ। ਇਮੇਸੁਯੇવ ਪੁਰਿਮਾਨਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਚਤੁਕ੍ਕਾਨਂ વਸੇਨ ਅਟ੍ਠ ਸਞ੍ਞਿવਾਦਾ, ਅਟ੍ਠ ਨੇવਸਞ੍ਞਿਨਾਸਞ੍ਞਿવਾਦਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਕੇવਲਞ੍ਹਿ ਤਤ੍ਥ ‘‘ਸਞ੍ਞੀ ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਾਨਂ ਤਾ ਦਿਟ੍ਠਿਯੋ, ਇਧ ਅਸਞ੍ਞੀਤਿ ਚ ਨੇવਸਞ੍ਞੀਨਾਸਞ੍ਞੀਤਿ ਚ।
Saññīti pavatto vādo saññivādo, so etesaṃ atthīti saññivādā. Rūpicatukkaṃ ekantasukhacatukkanti imesaṃ catunnaṃ catukkānaṃ vasena soḷasa saññivādā. Imesuyeva purimānaṃ dvinnaṃ catukkānaṃ vasena aṭṭha saññivādā, aṭṭha nevasaññināsaññivādā veditabbā. Kevalañhi tattha ‘‘saññī attā’’ti gaṇhantānaṃ tā diṭṭhiyo, idha asaññīti ca nevasaññīnāsaññīti ca.
ਸਤ੍ਤ ਉਚ੍ਛੇਦવਾਦਾਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਤ੍ਤਭਾવੇ ਕਾਮਾવਚਰਦੇવਤ੍ਤਭਾવੇ ਰੂਪਾવਚਰਤ੍ਤਭਾવੇ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਾਰੂਪਤ੍ਤਭਾવੇ ਚ ਠਤ੍વਾ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਚ੍ਛੇਦਪਞ੍ਞਾਪਨવਸੇਨ ਸਤ੍ਤ ਉਚ੍ਛੇਦવਾਦਾ।
Satta ucchedavādāti manussattabhāve kāmāvacaradevattabhāve rūpāvacarattabhāve catubbidhārūpattabhāve ca ṭhatvā sattassa ucchedapaññāpanavasena satta ucchedavādā.
ਪਞ੍ਚ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਨਿਬ੍ਬਾਨવਾਦਾਤਿ ਪਞ੍ਚਕਾਮਗੁਣਉਪਭੋਗવਸੇਨ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਰੂਪਜ੍ਝਾਨਸੁਖਪਰਿਭੋਗવਸੇਨ ਚ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮੇ ਨਿਬ੍ਬੂਤਿਪਞ੍ਞਾਪਨવਾਦਾ। ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮੋਤਿ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਧਮ੍ਮੋ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਪਟਿਲਦ੍ਧਤ੍ਤਭਾવਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਨਿਬ੍ਬਾਨਂ, ਇਮਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ ਦੁਕ੍ਖવੂਪਸਮਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਂ વਦਨ੍ਤੀਤਿ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਨਿਬ੍ਬਾਨવਾਦਾ।
Pañca diṭṭhadhammanibbānavādāti pañcakāmaguṇaupabhogavasena catubbidharūpajjhānasukhaparibhogavasena ca diṭṭhadhamme nibbūtipaññāpanavādā. Diṭṭhadhammoti paccakkhadhammo vuccati, tattha tattha paṭiladdhattabhāvassetaṃ adhivacanaṃ. Diṭṭhadhamme nibbānaṃ diṭṭhadhammanibbānaṃ, imasmiṃyeva attabhāve dukkhavūpasamanti attho. Taṃ vadantīti diṭṭhadhammanibbānavādā.
ਞਾਯਤਿ ਕਮਤਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤੀਤਿ ਞਾਯੋ, ਸੋ ਏવ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਮ੍ਪਾਪਕਹੇਤੁਤਾਯ ਧਮ੍ਮੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਞਾਯਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸਾ’’ਤਿ। ਇਤੋ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਸਮਣੋਪਿ ਨਤ੍ਥੀਤਿਆਦੀਸੁ ਕਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤੇ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਨਤ੍ਥੀਤਿ? ਅਕ੍ਖੇਤ੍ਤਤਾਯ। ਯਥਾ ਹਿ ਨ ਆਰਗ੍ਗੇ ਸਾਸਪੋ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਨ ਉਦਕਪਿਟ੍ਠੇ ਅਗ੍ਗਿ ਜਲਤਿ, ਨ ਪਿਟ੍ਠਿਪਾਸਾਣੇ ਬੀਜਾਨਿ વਿਰੁਹਨ੍ਤਿ, ਏવਮੇવਂ ਬਾਹਿਰੇਸੁ ਤਿਤ੍ਥਾਯਤਨੇਸੁ ਨ ਇਮੇ ਸਮਣਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਇਮਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਸਾਸਨੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਸੁਕ੍ਖੇਤ੍ਤਤਾਯ। ਸਾ ਪਨ ਨੇਸਂ ਅਕ੍ਖੇਤ੍ਤਤਾ ਸੁਕ੍ਖੇਤ੍ਤਤਾ ਚ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ ਭਾવਤੋ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ –
Ñāyati kamati paṭivijjhatīti ñāyo, so eva nibbānasampāpakahetutāya dhammoti āha ‘‘ñāyassa dhammassā’’ti. Ito bahiddhā samaṇopi natthītiādīsu kasmā panete aññattha natthīti? Akkhettatāya. Yathā hi na āragge sāsapo tiṭṭhati, na udakapiṭṭhe aggi jalati, na piṭṭhipāsāṇe bījāni viruhanti, evamevaṃ bāhiresu titthāyatanesu na ime samaṇā uppajjanti, imasmiṃyeva sāsane uppajjanti. Kasmā? Sukkhettatāya. Sā pana nesaṃ akkhettatā sukkhettatā ca ariyamaggassa abhāvato bhāvato ca veditabbā. Tenāha bhagavā –
‘‘ਯਸ੍ਮਿਂ ਖੋ, ਸੁਭਦ੍ਦ, ਧਮ੍ਮવਿਨਯੇ ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ ਨ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ, ਸਮਣੋਪਿ ਤਤ੍ਥ ਨ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ, ਦੁਤਿਯੋਪਿ ਤਤ੍ਥ ਸਮਣੋ ਨ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ, ਤਤਿਯੋਪਿ ਤਤ੍ਥ ਸਮਣੋ ਨ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ, ਚਤੁਤ੍ਥੋਪਿ ਤਤ੍ਥ ਸਮਣੋ ਨ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ। ਯਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਖੋ, ਸੁਭਦ੍ਦ, ਧਮ੍ਮવਿਨਯੇ ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ, ਸਮਣੋਪਿ ਤਤ੍ਥ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ, ਦੁਤਿਯੋਪਿ ਤਤ੍ਥ… ਤਤਿਯੋਪਿ ਤਤ੍ਥ… ਚਤੁਤ੍ਥੋਪਿ ਤਤ੍ਥ ਸਮਣੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਖੋ, ਸੁਭਦ੍ਦ, ਧਮ੍ਮવਿਨਯੇ ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ। ਇਧੇવ, ਸੁਭਦ੍ਦ, ਸਮਣੋ, ਇਧ ਦੁਤਿਯੋ ਸਮਣੋ, ਇਧ ਤਤਿਯੋ ਸਮਣੋ, ਇਧ ਚਤੁਤ੍ਥੋ ਸਮਣੋ, ਸੁਞ੍ਞਾ ਪਰਪ੍ਪવਾਦਾ ਸਮਣੇਭਿ ਅਞ੍ਞੇਹੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੧੪)।
‘‘Yasmiṃ kho, subhadda, dhammavinaye ariyo aṭṭhaṅgiko maggo na upalabbhati, samaṇopi tattha na upalabbhati, dutiyopi tattha samaṇo na upalabbhati, tatiyopi tattha samaṇo na upalabbhati, catutthopi tattha samaṇo na upalabbhati. Yasmiñca kho, subhadda, dhammavinaye ariyo aṭṭhaṅgiko maggo upalabbhati, samaṇopi tattha upalabbhati, dutiyopi tattha… tatiyopi tattha… catutthopi tattha samaṇo upalabbhati. Imasmiṃ kho, subhadda, dhammavinaye ariyo aṭṭhaṅgiko maggo upalabbhati. Idheva, subhadda, samaṇo, idha dutiyo samaṇo, idha tatiyo samaṇo, idha catuttho samaṇo, suññā parappavādā samaṇebhi aññehī’’ti (dī. ni. 2.214).
ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਚ ਅਭਾવੋ ਭਾવੋ ਚ ਸੁਪਰਿਸੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸੀਲਸ੍ਸ ਸੁਪਰਿਸੁਦ੍ਧਾਯ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਭਾવਨਾਯ ਅਭਾવਤੋ ਭਾવਤੋ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਦੁਭਯਞ੍ਚ ਦੁਰਕ੍ਖਾਤਸ੍વਾਕ੍ਖਾਤਭਾવਹੇਤੁਕਂ । ਸੋ ਚ ਅਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਪ੍ਪવੇਦਿਤਤ੍ਤਾ। ਯਸ੍ਮਾ ਤਿਤ੍ਥਾਯਤਨਂ ਅਕ੍ਖੇਤ੍ਤਂ, ਸਾਸਨਂ ਖੇਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਯਥਾ ਸੁਰਤ੍ਤਹਤ੍ਥਪਾਦੋ ਭਾਸੁਰਕੇਸਰਭਾਰੋ ਸੀਹੋ ਮਿਗਰਾਜਾ ਨ ਸੁਸਾਨੇ વਾ ਸਙ੍ਕਾਰਕੂਟੇ વਾ ਪਟਿવਸਤਿ, ਤਿਯੋਜਨਸਹਸ੍ਸવਿਤ੍ਥਤਂ ਪਨ ਹਿਮવਨ੍ਤਂ ਅਜ੍ਝੋਗਾਹੇਤ੍વਾ ਮਣਿਗੁਹਾਯਮੇવ વਸਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਛਦ੍ਦਨ੍ਤੋ ਨਾਗਰਾਜਾ ਨ ਗੋਚਰਿਯਹਤ੍ਥਿਕੁਲਾਦੀਸੁ ਨવਸੁ ਕੁਲੇਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਯਥਾ ਚ વਲਾਹਕੋ ਅਸ੍ਸਰਾਜਾ ਨ ਗਦ੍ਰਭਕੁਲੇ વਾ ਘੋਟਕਕੁਲੇ વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਸਿਨ੍ਧੁਤੀਰੇ ਪਨ ਸਿਨ੍ਧવਕੁਲੇਯੇવ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਸਬ੍ਬਕਾਮਦਦਂ ਮਨੋਹਰਂ ਮਣਿਰਤਨਂ ਨ ਸਙ੍ਕਾਰਕੂਟੇ વਾ ਪਂਸੁਪਬ੍ਬਤਾਦੀਸੁ વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, વਿਪੁਲਪਬ੍ਬਤਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇਯੇવ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਤਿਮਿਰਪਿਙ੍ਗਲੋ ਮਚ੍ਛਰਾਜਾ ਨ ਖੁਦ੍ਦਕਪੋਕ੍ਖਰਣੀਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਯੋਜਨਸਹਸ੍ਸਗਮ੍ਭੀਰੇ ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੇਯੇવ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਦਿਯਡ੍ਢਯੋਜਨਸਤਿਕੋ ਸੁਪਣ੍ਣਰਾਜਾ ਨ ਗਾਮਦ੍વਾਰੇ ਏਰਣ੍ਡવਨਾਦੀਸੁ ਪਟਿવਸਤਿ, ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦਂ ਪਨ ਅਜ੍ਝੋਗਾਹੇਤ੍વਾ ਸਿਮ੍ਬਲਿਦਹવਨੇਯੇવ ਪਟਿવਸਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਧਤਰਟ੍ਠੋ ਸੁવਣ੍ਣਹਂਸੋ ਨ ਗਾਮਦ੍વਾਰੇ ਆવਾਟਕਾਦੀਸੁ ਪਟਿવਸਤਿ, ਨવੁਤਿਹਂਸਸਹਸ੍ਸਪਰਿવਾਰੋ ਪਨ ਹੁਤ੍વਾ ਚਿਤ੍ਤਕੂਟੇਯੇવ ਪਟਿવਸਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਚਤੁਦ੍ਦੀਪਿਸ੍ਸਰੋ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਰਾਜਾ ਨ ਨੀਚਕੁਲੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਅਸਮ੍ਭਿਨ੍ਨਜਾਤਿਯਖਤ੍ਤਿਯਕੁਲੇਯੇવ ਪਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਏવਮੇવਂ ਇਮੇਸੁ ਸਮਣੇਸੁ ਏਕਸਮਣੋਪਿ ਨ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਤਿਤ੍ਥਾਯਤਨੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਪਰਿਕ੍ਖਤੇ ਪਨ ਬੁਦ੍ਧਸਾਸਨੇਯੇવ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ – ‘‘ਇਧੇવ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਣੋ…ਪੇ॰… ਸੁਞ੍ਞਾ ਪਰਪ੍ਪવਾਦਾ ਸਮਣੇਭਿ ਅਞ੍ਞੇਹੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੩੯-੧੪੦; ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੪੧)। ਏਕਾਦਸਮੇ ਨਤ੍ਥਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ।
Ariyamaggassa ca abhāvo bhāvo ca suparisuddhassa sīlassa suparisuddhāya samathavipassanābhāvanāya abhāvato bhāvato ca veditabbo. Tadubhayañca durakkhātasvākkhātabhāvahetukaṃ . So ca asammāsambuddhappaveditattā. Yasmā titthāyatanaṃ akkhettaṃ, sāsanaṃ khettaṃ, tasmā yathā surattahatthapādo bhāsurakesarabhāro sīho migarājā na susāne vā saṅkārakūṭe vā paṭivasati, tiyojanasahassavitthataṃ pana himavantaṃ ajjhogāhetvā maṇiguhāyameva vasati, yathā ca chaddanto nāgarājā na gocariyahatthikulādīsu navasu kulesu uppajjati, yathā ca valāhako assarājā na gadrabhakule vā ghoṭakakule vā uppajjati, sindhutīre pana sindhavakuleyeva uppajjati, yathā ca sabbakāmadadaṃ manoharaṃ maṇiratanaṃ na saṅkārakūṭe vā paṃsupabbatādīsu vā uppajjati, vipulapabbatabbhantareyeva uppajjati, yathā ca timirapiṅgalo maccharājā na khuddakapokkharaṇīsu uppajjati, caturāsītiyojanasahassagambhīre mahāsamuddeyeva uppajjati, yathā ca diyaḍḍhayojanasatiko supaṇṇarājā na gāmadvāre eraṇḍavanādīsu paṭivasati, mahāsamuddaṃ pana ajjhogāhetvā simbalidahavaneyeva paṭivasati, yathā ca dhataraṭṭho suvaṇṇahaṃso na gāmadvāre āvāṭakādīsu paṭivasati, navutihaṃsasahassaparivāro pana hutvā cittakūṭeyeva paṭivasati, yathā ca catuddīpissaro cakkavattirājā na nīcakule uppajjati, asambhinnajātiyakhattiyakuleyeva pana uppajjati, evamevaṃ imesu samaṇesu ekasamaṇopi na aññattha titthāyatane uppajjati, ariyamaggaparikkhate pana buddhasāsaneyeva uppajjati. Tenāha bhagavā – ‘‘idheva, bhikkhave, samaṇo…pe… suññā parappavādā samaṇebhi aññehī’’ti (ma. ni. 1.139-140; a. ni. 4.241). Ekādasame natthi vattabbaṃ.
ਸਮਣਸੁਤ੍ਤਾਦਿવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Samaṇasuttādivaṇṇanā niṭṭhitā.
ਕਮ੍ਮવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Kammavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ • Aṅguttaranikāya
੧੦. ਸਮਣਸੁਤ੍ਤਂ • 10. Samaṇasuttaṃ
੧੧. ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਾਨਿਸਂਸਸੁਤ੍ਤਂ • 11. Sappurisānisaṃsasuttaṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ੧੦. ਸਮਣਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 10. Samaṇasuttavaṇṇanā