Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ದೀಘನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Dīghanikāya (ṭīkā)

    ೨. ಸಾಮಞ್ಞಫಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

    2. Sāmaññaphalasuttavaṇṇanā

    ರಾಜಾಮಚ್ಚಕಥಾವಣ್ಣನಾ

    Rājāmaccakathāvaṇṇanā

    ೧೫೦. ರಾಜಗಹೇತಿ ಏತ್ಥ ದುಗ್ಗಜನಪದಟ್ಠಾನವಿಸೇಸಸಮ್ಪದಾದಿಯೋಗತೋ ಪಧಾನಭಾವೇನ ರಾಜೂಹಿ ಗಹಿತನ್ತಿ ರಾಜಗಹನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಮನ್ಧಾತು…ಪೇ॰… ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಮಹಾಗೋವಿನ್ದೇನ ಮಹಾಸತ್ತೇನ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ರೇಣುಆದೀಹಿ ರಾಜೂಹಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಮಹಾಗೋವಿನ್ದಗ್ಗಹಣಂ। ಮಹಾಗೋವಿನ್ದೋತಿ ಮಹಾನುಭಾವೋ ಏಕೋ ಪುರಾತನೋ ರಾಜಾತಿ ಕೇಚಿ। ಪರಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾತಿ ರಾಜಧಾನೀಭಾವೇನ ಪರಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ। ಪಕಾರೇತಿ ನಗರಮಾಪನೇನ ರಞ್ಞಾ ಕಾರಿತಸಬ್ಬಗೇಹತ್ತಾ ರಾಜಗಹಂ, ಗಿಜ್ಝಕೂಟಾದೀಹಿ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾ ಪಬ್ಬತರಾಜೇಹಿ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಗೇಹಸದಿಸನ್ತಿಪಿ ರಾಜಗಹಂ, ಸಮ್ಪನ್ನಭವನತಾಯ ರಾಜಮಾನಂ ಗೇಹನ್ತಿ ಪಿ ರಾಜಗಹಂ, ಸಂವಿಹಿತಾರಕ್ಖತಾಯ ಅನತ್ಥಾವಹಭಾವೇನ ಉಪಗತಾನಂ ಪಟಿರಾಜೂನಂ ಗಹಂ ಗೇಹಭೂತನ್ತಿಪಿ ರಾಜಗಹಂ, ರಾಜೂಹಿ ದಿಸ್ವಾ ಸಮ್ಮಾ ಪತಿಟ್ಠಾಪಿತತ್ತಾ ತೇಸಂ ಗಹಂ ಗೇಹಭೂತನ್ತಿಪಿ ರಾಜಗಹಂ, ಆರಾಮರಾಮಣೇಯ್ಯಕಾದೀಹಿ ರಾಜತೇ, ನಿವಾಸಸುಖತಾದಿನಾ ಸತ್ತೇಹಿ ಮಮತ್ತವಸೇನ ಗಯ್ಹತಿ, ಪರಿಗ್ಗಯ್ಹತೀತಿ ವಾ ರಾಜಗಹನ್ತಿ ಏದಿಸೇ ಪಕಾರೇ ಸೋ ಪದೇಸೋ ಠಾನವಿಸೇಸಭಾವೇನ ಉಳಾರಸತ್ತಪರಿಭೋಗೋತಿ ಆಹ ‘‘ತಂ ಪನೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ। ತೇಸನ್ತಿ ಯಕ್ಖಾನಂ। ವಸನವನನ್ತಿ ಆಪಾನಭೂಮಿಭೂತಂ ಉಪವನಂ।

    150.Rājagaheti ettha duggajanapadaṭṭhānavisesasampadādiyogato padhānabhāvena rājūhi gahitanti rājagahanti āha ‘‘mandhātu…pe… vuccatī’’ti. Tattha mahāgovindena mahāsattena pariggahitaṃ reṇuādīhi rājūhi pariggahitameva hotīti mahāgovindaggahaṇaṃ. Mahāgovindoti mahānubhāvo eko purātano rājāti keci. Pariggahitattāti rājadhānībhāvena pariggahitattā. Pakāreti nagaramāpanena raññā kāritasabbagehattā rājagahaṃ, gijjhakūṭādīhi parikkhittattā pabbatarājehi parikkhittagehasadisantipi rājagahaṃ, sampannabhavanatāya rājamānaṃ gehanti pi rājagahaṃ, saṃvihitārakkhatāya anatthāvahabhāvena upagatānaṃ paṭirājūnaṃ gahaṃ gehabhūtantipi rājagahaṃ, rājūhi disvā sammā patiṭṭhāpitattā tesaṃ gahaṃ gehabhūtantipi rājagahaṃ, ārāmarāmaṇeyyakādīhi rājate, nivāsasukhatādinā sattehi mamattavasena gayhati, pariggayhatīti vā rājagahanti edise pakāre so padeso ṭhānavisesabhāvena uḷārasattaparibhogoti āha ‘‘taṃ paneta’’ntiādi. Tesanti yakkhānaṃ. Vasanavananti āpānabhūmibhūtaṃ upavanaṃ.

    ಅವಿಸೇಸೇನಾತಿ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತೋ ವಿಹರತಿ’’ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೬೯; ೩.೭೫; ವಿಭ॰ ೫೦೮), ‘‘ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ, (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೨೬; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೫೨; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧೨೩; ಪಾರಾ॰ ೧೧) ‘‘ಮೇತ್ತಾಸಹಗತೇನ ಚೇತಸಾ ಏಕಂ ದಿಸಂ ಫರಿತ್ವಾ ವಿಹರತಿ’’, (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೫೫೬; ೩.೩೦೮; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೭೭, ೪೫೯, ೫೦೯; ೨.೩೦೯, ೩೧೫, ೪೫೧, ೪೭೧; ೩.೨೩೦; ವಿಭ॰ ೬೪೨) ‘‘ಸಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾನಂ ಅಮನಸಿಕಾರಾ ಅನಿಮಿತ್ತಂ ಚೇತೋಸಮಾಧಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವಿಹರತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೫೯) ವಿಯ ಸದ್ದನ್ತರಸನ್ನಿಧಾನಸಿದ್ಧೇನ ವಿಸೇಸಪರಾಮಸನೇನ ವಿನಾ। ಇರಿಯಾಯ ಕಾಯಿಕಕಿರಿಯಾಯ ಪವತ್ತನೂಪಾಯಭಾವತೋ ಪಥೋತಿ ಇರಿಯಾಪಥೋ। ಠಾನಾದೀನಞ್ಹಿ ಗತಿನಿವತ್ತಿ ಆದಿಅವತ್ಥಾಹಿ ವಿನಾ ನ ಕಞ್ಚಿ ಕಾಯಿಕಕಿರಿಯಂ ಪವತ್ತೇತುಂ ಸಕ್ಕಾ। ವಿಹರತಿ ಪವತ್ತತಿ ಏತೇನ, ವಿಹರಣಞ್ಚಾತಿ ವಿಹಾರೋ, ದಿಬ್ಬಭಾವಾವಹೋ ವಿಹಾರೋ ದಿಬ್ಬವಿಹಾರೋ, ಮಹಗ್ಗತಜ್ಝಾನಾನಿ। ನೇತ್ತಿಯಂ ಪನ ‘‘ಚತಸ್ಸೋ ಆರುಪ್ಪಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಆನೇಞ್ಜಾ ವಿಹಾರಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ । ತಂ ತಾಸಂ ಮೇತ್ತಾಝಾನಾದೀನಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರತಾ ವಿಯ ಭಾವನಾವಿಸೇಸಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಪನ ದಿಬ್ಬಭಾವಾವಹಸಾಮಞ್ಞತೋ ತಾಪಿ ‘‘ದಿಬ್ಬವಿಹಾರಾ’’ ತ್ವೇವ ವುತ್ತಾ। ಹಿತೂಪಸಂಹಾರಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಭೂತಾ ಸೇಟ್ಠಭೂತಾ ವಿಹಾರಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಾ, ಮೇತ್ತಾಝಾನಾದಿಕಾ। ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಅರಿಯಾನಂ ವಿಹಾರಾತಿ ಅರಿಯವಿಹಾರಾ, ಚತಸ್ಸೋಪಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ। ಸಮಙ್ಗೀಪರಿದೀಪನನ್ತಿ ಸಮಙ್ಗಿಭಾವಪರಿದೀಪನಂ। ಇರಿಯಾಪಥಸಮಾಯೋಗಪರಿದೀಪನಂ ಇತರವಿಹಾರಸಮಾಯೋಗಪರಿದೀಪನಸ್ಸ ವಿಸೇಸವಚನಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ, ಇರಿಯಾಪಥಸಮಾಯೋಗಪರಿದೀಪನಸ್ಸ ಚ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧತ್ತಾ। ವಿಹರತೀತಿ ಏತ್ಥ ವಿ-ಸದ್ದೋ ವಿಚ್ಛೇದತ್ಥಜೋತನೋ, ಹರತೀತಿ ನೇತಿ, ಪವತ್ತೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥ ಕಸ್ಸ ಕೇನ ವಿಚ್ಛಿನ್ದನಂ, ಕಥಂ ಕಸ್ಸ ಪವತ್ತನನ್ತಿ ಅನ್ತೋಲೀನಂ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಸೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ।

    Avisesenāti ‘‘pātimokkhasaṃvarasaṃvuto viharati’’ (ma. ni. 1.69; 3.75; vibha. 508), ‘‘paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati, (dī. ni. 1.226; saṃ. ni. 2.152; a. ni. 4.123; pārā. 11) ‘‘mettāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharati’’, (dī. ni. 1.556; 3.308; ma. ni. 1.77, 459, 509; 2.309, 315, 451, 471; 3.230; vibha. 642) ‘‘sabbanimittānaṃ amanasikārā animittaṃ cetosamādhiṃ samāpajjitvā viharatī’’tiādīsu (ma. ni. 1.459) viya saddantarasannidhānasiddhena visesaparāmasanena vinā. Iriyāya kāyikakiriyāya pavattanūpāyabhāvato pathoti iriyāpatho. Ṭhānādīnañhi gatinivatti ādiavatthāhi vinā na kañci kāyikakiriyaṃ pavattetuṃ sakkā. Viharati pavattati etena, viharaṇañcāti vihāro, dibbabhāvāvaho vihāro dibbavihāro, mahaggatajjhānāni. Nettiyaṃ pana ‘‘catasso āruppasamāpattiyo āneñjā vihārā’’ti vuttaṃ . Taṃ tāsaṃ mettājhānādīnaṃ brahmavihāratā viya bhāvanāvisesabhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Aṭṭhakathāsu pana dibbabhāvāvahasāmaññato tāpi ‘‘dibbavihārā’’ tveva vuttā. Hitūpasaṃhārādivasena pavattiyā brahmabhūtā seṭṭhabhūtā vihārāti brahmavihārā, mettājhānādikā. Anaññasādhāraṇattā ariyānaṃ vihārāti ariyavihārā, catassopi phalasamāpattiyo. Samaṅgīparidīpananti samaṅgibhāvaparidīpanaṃ. Iriyāpathasamāyogaparidīpanaṃ itaravihārasamāyogaparidīpanassa visesavacanassa abhāvato, iriyāpathasamāyogaparidīpanassa ca atthasiddhattā. Viharatīti ettha vi-saddo vicchedatthajotano, haratīti neti, pavattetīti attho. Tattha kassa kena vicchindanaṃ, kathaṃ kassa pavattananti antolīnaṃ codanaṃ sandhāyāha ‘‘so hī’’tiādi.

    ಗೋಚರಗಾಮದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ರಾಜಗಹೇ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅನುರೂಪನಿವಾಸನಟ್ಠಾನದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಅಮ್ಬವನೇ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಇದಮಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ। ಏತನ್ತಿ ಏತಂ ‘‘ರಾಜಗಹೇ’’ತಿ ಭುಮ್ಮವಚನಂ ಸಮೀಪತ್ಥೇ ‘‘ಗಙ್ಗಾಯ ಗಾವೋ ಚರನ್ತಿ, ಕೂಪೇ ಗಗ್ಗಕುಲ’’ನ್ತಿ ಚ ಯಥಾ। ಕುಮಾರೇನ ಭತೋತಿ ಕುಮಾರಭತೋ, ಸೋ ಏವ ಕೋಮಾರಭಚ್ಚೋ ಯಥಾ ಭಿಸಗ್ಗಮೇವ ಭೇಸಜ್ಜಂ। ದೋಸಾಭಿಸನ್ನನ್ತಿ ವಾತಪಿತ್ತಾದಿವಸೇನ ಉಸ್ಸನ್ನದೋಸಂ। ವಿರೇಚೇತ್ವಾತಿ ದೋಸಪಕೋಪತೋ ವಿವೇಚೇತ್ವಾ।

    Gocaragāmadassanatthaṃ ‘‘rājagahe’’ti vatvā buddhānaṃ anurūpanivāsanaṭṭhānadassanatthaṃ ‘‘ambavane’’ti vuttanti āha ‘‘idamassā’’tiādi. Etanti etaṃ ‘‘rājagahe’’ti bhummavacanaṃ samīpatthe ‘‘gaṅgāya gāvo caranti, kūpe gaggakula’’nti ca yathā. Kumārena bhatoti kumārabhato, so eva komārabhacco yathā bhisaggameva bhesajjaṃ. Dosābhisannanti vātapittādivasena ussannadosaṃ. Virecetvāti dosapakopato vivecetvā.

    ಅಡ್ಢತೇಳಸಹೀತಿ ಅಡ್ಢೇನ ತೇರಸಹಿ ಅಡ್ಢತೇರಸಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸತೇಹಿ। ತಾನಿ ಪನ ಪಞ್ಞಾಸಾಯ ಊನಾನಿ ತೇರಸಭಿಕ್ಖುಸತಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಡ್ಢಸತೇನಾ’’ತಿಆದಿ।

    Aḍḍhateḷasahīti aḍḍhena terasahi aḍḍhaterasahi bhikkhusatehi. Tāni pana paññāsāya ūnāni terasabhikkhusatāni hontīti āha ‘‘aḍḍhasatenā’’tiādi.

    ರಾಜತೀತಿ ದಿಬ್ಬತಿ, ಸೋಭತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ರಞ್ಜೇತೀತಿ ರಮೇತಿ। ರಞ್ಞೋತಿ ಪಿತು ಬಿಮ್ಬಿಸಾರರಞ್ಞೋ। ಸಾಸನಟ್ಠೇನ ಹಿಂಸನಟ್ಠೇನ ಸತ್ತು।

    Rājatīti dibbati, sobhatīti attho. Rañjetīti rameti. Raññoti pitu bimbisārarañño. Sāsanaṭṭhena hiṃsanaṭṭhena sattu.

    ಭಾರಿಯೇತಿ ಗರುಕೇ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯೇ ವಾ। ಸುವಣ್ಣಸತ್ಥಕೇನಾತಿ ಸುವಣ್ಣಮಯೇನ ಸತ್ಥಕೇನ। ಅಯೋಮಯಞ್ಹಿ ರಞ್ಞೋ ಸರೀರಂ ಉಪನೇತುಂ ಅಯುತ್ತನ್ತಿ ವದತಿ। ಸುವಣ್ಣಸತ್ಥಕೇನಾತಿ ವಾ ಸುವಣ್ಣಪರಿಕ್ಖತೇನ ಸತ್ಥಕೇನ ಬಾಹುಂ ಫಾಲಾಪೇತ್ವಾತಿ ಸಿರಾವೇಧವಸೇನ ಬಾಹುಂ ಫಲಾಪೇತ್ವಾ ಉದಕೇನ ಸಮ್ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಾಯೇಸಿ ಕೇವಲಸ್ಸ ಲೋಹಿತಸ್ಸ ಗಬ್ಭಿನಿತ್ಥಿಯಾ ದುಜ್ಜೀರಭಾವತೋ। ಧುರಾತಿ ಧುರಭೂತಾ, ಗಣಸ್ಸ , ಧೋರಯ್ಹಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಧುರಂ ನೀಹರಾಮೀತಿ ಗಣಧುರಂ ಗಣಬನ್ಧಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಮಿ। ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಖೋ’’ತಿಆದಿ ಖನ್ಧಕಪಾಳಿ ಏವ।

    Bhāriyeti garuke aññesaṃ asakkuṇeyye vā. Suvaṇṇasatthakenāti suvaṇṇamayena satthakena. Ayomayañhi rañño sarīraṃ upanetuṃ ayuttanti vadati. Suvaṇṇasatthakenāti vā suvaṇṇaparikkhatena satthakena bāhuṃ phālāpetvāti sirāvedhavasena bāhuṃ phalāpetvā udakena sambhinditvā pāyesi kevalassa lohitassa gabbhinitthiyā dujjīrabhāvato. Dhurāti dhurabhūtā, gaṇassa , dhorayhāti attho. Dhuraṃ nīharāmīti gaṇadhuraṃ gaṇabandhiyaṃ nibbattemi. ‘‘Pubbe kho’’tiādi khandhakapāḷi eva.

    ಪೋತ್ಥನಿಯನ್ತಿ ಛುರಿಕಂ, ಯಂ ‘‘ನಖರ’’ನ್ತಿಪಿ [ಪೋಥನಿಕನ್ತಿ ಛುರಿಕಂ, ಯಂ ಖರನ್ತಿಪಿ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ೩.೩೩೯) ಪೋಥನಿಕನ್ತಿ ಛುರಿಕಂ, ಖರನ್ತಿಪಿ (ವಿ॰ ವಿ॰ ಟೀ॰ ೨.ಚೂಳವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ೩೩೯)] ವುಚ್ಚತಿ। ದಿವಾ ದಿವಸ್ಸಾತಿ ದಿವಸ್ಸಪಿ ದಿವಾ, ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕವೇಲಾಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Potthaniyanti churikaṃ, yaṃ ‘‘nakhara’’ntipi [pothanikanti churikaṃ, yaṃ kharantipi (sārattha. ṭī. 3.339) pothanikanti churikaṃ, kharantipi (vi. vi. ṭī. 2.cūḷavaggavaṇṇanā 339)] vuccati. Divā divassāti divassapi divā, majjhanhikavelāyanti attho.

    ತಸ್ಸಾ ಸರೀರಂ ಲೇಹಿತ್ವಾ ಯಾಪೇತಿ ಅತ್ತೂಪಕ್ಕಮೇನ ಮರಣಂ ನ ಯುತ್ತನ್ತಿ। ನ ಹಿ ಅರಿಯಸಾವಕಾ ಅತ್ತಾನಂ ವಿನಿಪಾತೇನ್ತೀತಿ। ಮಗ್ಗಫಲಸುಖೇನಾತಿ ಮಗ್ಗಫಲಸುಖಾವಹೇನ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಫಲಸುಖೂಪಸಞ್ಹಿತೇನ ಚಙ್ಕಮೇನ ಯಾಪೇತಿ। ಚೇತಿಯಙ್ಗಣೇತಿ ಗನ್ಧಪುಪ್ಫಾದೀಹಿ ಪೂಜನಟ್ಠಾನಭೂತೇ ಚೇತಿಯಙ್ಗಣೇ । ನಿಸಜ್ಜನತ್ಥಾಯಾತಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘನಿಸೀದನತ್ಥಾಯ। ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕದೇವಲೋಕೇ…ಪೇ॰… ಯಕ್ಖೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ತತ್ಥ ಬಹುಲಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಪುಬ್ಬತಾಯ ಚಿರಪರಿಚಿತನಿಕನ್ತಿವಸೇನ।

    Tassā sarīraṃ lehitvā yāpeti attūpakkamena maraṇaṃ na yuttanti. Na hi ariyasāvakā attānaṃ vinipātentīti. Maggaphalasukhenāti maggaphalasukhāvahena sotāpattimaggaphalasukhūpasañhitena caṅkamena yāpeti.Cetiyaṅgaṇeti gandhapupphādīhi pūjanaṭṭhānabhūte cetiyaṅgaṇe . Nisajjanatthāyāti bhikkhusaṅghanisīdanatthāya. Cātumahārājikadevaloke…pe… yakkho hutvā nibbatti tattha bahulaṃ nibbattapubbatāya ciraparicitanikantivasena.

    ಖೋಭೇತ್ವಾತಿ ಪುತ್ತಸಿನೇಹಸ್ಸ ಬಲವಭಾವತೋ, ಸಹಜಾತಪೀತಿವೇಗಸ್ಸ ಚ ಸವಿಪ್ಫಾರತಾಯ ತಂಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಧಮ್ಮೇಹಿ ಫರಣವಸೇನ ಸಕಲಸರೀರಂ ಆಲೋಳೇತ್ವಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಟ್ಠಿಮಿಞ್ಜಂ ಆಹಚ್ಚ ಅಟ್ಠಾಸೀ’’ತಿ। ಪಿತುಗುಣನ್ತಿ ಪಿತು ಅತ್ತನಿ ಸಿನೇಹಗುಣಂ। ಮುಞ್ಚಾಪೇತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಪಕಾರತ್ಥೋ, ತೇನ ‘‘ಅಭಿಮಾರಕಪುರಿಸಪೇಸನಾದಿಪ್ಪಕಾರೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಏವ ಪಕಾರೇ ಪಚ್ಚಾಮಸತಿ। ವಿತ್ಥಾರಕಥಾನಯೋತಿ ಅಜಾತಸತ್ತುಪಸಾದನಾದಿವಸೇನ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವತ್ತಬ್ಬಾಯ ಕಥಾಯ ನಯಮತ್ತಂ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ವಿತ್ಥಾರನಯಾ ಕಥಾ ನ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಆಗತತ್ತಾ ಪನ ಸಬ್ಬಂ ನ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ।

    Khobhetvāti puttasinehassa balavabhāvato, sahajātapītivegassa ca savipphāratāya taṃsamuṭṭhānarūpadhammehi pharaṇavasena sakalasarīraṃ āloḷetvā. Tenāha ‘‘aṭṭhimiñjaṃ āhacca aṭṭhāsī’’ti. Pituguṇanti pitu attani sinehaguṇaṃ. Muñcāpetvāti ettha iti-saddo pakārattho, tena ‘‘abhimārakapurisapesanādippakārenā’’ti vutte eva pakāre paccāmasati. Vitthārakathānayoti ajātasattupasādanādivasena vitthārato vattabbāya kathāya nayamattaṃ. Kasmā panettha vitthāranayā kathā na vuttāti āha ‘‘āgatattā pana sabbaṃ na vutta’’nti.

    ಕೋಸಲರಞ್ಞೋತಿ ಮಹಾಕೋಸಲರಞ್ಞೋ। ಪಣ್ಡಿತಾಧಿವಚನನ್ತಿ ಪಣ್ಡಿತವೇವಚನಂ। ವಿದನ್ತೀತಿ ಜಾನನ್ತಿ। ವೇದೇನ ಞಾಣೇನ ಕರಣಭೂತೇನ ಈಹತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ವೇದೇಹಿ।

    Kosalaraññoti mahākosalarañño. Paṇḍitādhivacananti paṇḍitavevacanaṃ. Vidantīti jānanti. Vedena ñāṇena karaṇabhūtena īhati pavattatīti vedehi.

    ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇ। ಅನಸನೇನ ವಾತಿ ವಾ-ಸದ್ದೋ ಅನಿಯಮತ್ಥೋ, ತೇನ ಏಕಚ್ಚಮನೋದುಚ್ಚರಿತದುಸ್ಸೀಲ್ಯಾದೀನಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಗೋಪಾಲಕೂಪೋಸಥೋ ಅಭಿಜ್ಝಾಸಹಗತಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಸೇನ ವುತ್ತೋ, ನಿಗಣ್ಠುಪೋಸಥೋ ಮೋಸವಜ್ಜಾದಿವಸೇನ। ಯಥಾಹ ‘‘ಸೋ ತೇನ ಅಭಿಜ್ಝಾಸಹಗತೇನ ಚೇತಸಾ ದಿವಸಂ ಅತಿನಾಮೇತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೭೧), ‘‘ಇತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಸಚ್ಚೇ ಸಮಾದಪೇತಬ್ಬಾ, ಮುಸಾವಾದೇ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಸಮಾದಪೇನ್ತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೭೧) ಚ ಆದಿ। ಏತ್ಥಾತಿ ಉಪೋಸಥಸದ್ದೇ। ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೋತಿ ವತ್ತಬ್ಬಅತ್ಥಾನಂ ಉದ್ಧಾರಣಂ।

    Etthāti etasmiṃ divase. Anasanena vāti vā-saddo aniyamattho, tena ekaccamanoduccaritadussīlyādīni saṅgaṇhāti. Tathā hi gopālakūposatho abhijjhāsahagatacittassa vasena vutto, nigaṇṭhuposatho mosavajjādivasena. Yathāha ‘‘so tena abhijjhāsahagatena cetasā divasaṃ atināmetī’’ti (a. ni. 1.71), ‘‘iti yasmiṃ samaye sacce samādapetabbā, musāvāde tasmiṃ samaye samādapentī’’ti (a. ni. 1.71) ca ādi. Etthāti uposathasadde. Atthuddhāroti vattabbaatthānaṃ uddhāraṇaṃ.

    ನನು ಚ ಅತ್ಥಮತ್ತಂ ಪತಿ ಸದ್ದಾ ಅಭಿನಿವಿಸನ್ತೀತಿ ನ ಏಕೇನ ಸದ್ದೇನ ಅನೇಕೇ ಅತ್ಥಾ ಅಭಿಧೀಯನ್ತೀತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ ಸದ್ದವಿಸೇಸೇ ಅಪೇಕ್ಖಿತೇ, ತೇಸಂ ಪನ ಅತ್ಥಾನಂ ಉಪೋಸಥಸದ್ದವಚನೀಯತಾ ಸಾಮಞ್ಞಂ ಉಪಾದಾಯ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಅಯಂ ವಿಚಾರೋ ಉಪೋಸಥಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೋತಿ ವುತ್ತೋ। ಹೇಟ್ಠಾ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಆಗತೇ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಕಾಮಞ್ಚ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಾದಿವಿಸಯೋಪಿ ಉಪೋಸಥಸದ್ದೋ ಸಾಮಞ್ಞರೂಪೋ ಏವ ವಿಸೇಸಸದ್ದಸ್ಸ ಅವಾಚಕಭಾವತೋ, ತಾದಿಸಂ ಪನ ಸಾಮಞ್ಞಂ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾ ಅಯಮತ್ಥೋ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸೀಲಸುದ್ಧಿವಸೇನ ಉಪೇತೇಹಿ ಸಮಗ್ಗೇಹಿ ವಸೀಯತಿ ಅನುಟ್ಠೀಯತೀತಿ ಉಪೋಸಥೋ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ। ಸಮಾದಾನವಸೇನ ಅಧಿಟ್ಠಾನವಸೇನ ವಾ ಉಪೇಚ್ಚ ಅರಿಯವಾಸಾದಿಅತ್ಥಂ ವಸಿತಬ್ಬತೋ ಉಪೋಸಥೋ, ಸೀಲಂ। ಅನಸನಾದಿವಸೇನ ಉಪೇಚ್ಚ ವಸಿತಬ್ಬತೋ ಅನುವಸಿತಬ್ಬತೋ ಉಪೋಸಥೋ। ಉಪವಾಸೋತಿ ಸಮಾದಾನಂ। ಉಪೋಸಥಕುಲಭೂತತಾಯ ನವಮಹತ್ಥಿನಿಕಾಯಪರಿಯಾಪನ್ನೇ ಹತ್ಥಿನಾಗೇ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಿರಿಯಂ ಅನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ರೂಳ್ಹಿವಸೇನ ಸಮಞ್ಞಾಮತ್ತಂ ಉಪೋಸಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪೋಸಥೋ ನಾಗರಾಜಾತಿಆದೀಸು ಪಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ। ದಿವಸೇ ಪನ ಉಪೋಸಥಸದ್ದಪ್ಪವತ್ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಾ ಏವ। ಸುದ್ಧಸ್ಸ ವೇ ಸದಾ ಫಗ್ಗೂತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಸುದ್ಧಸ್ಸಾತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಕಿಲೇಸಮಲಾಭಾವೇನ ಸುದ್ಧಸ್ಸ। ವೇತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ। ವೇತಿ ವಾ ಬ್ಯತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸದಾ ಫಗ್ಗೂತಿ ನಿಚ್ಚಕಾಲಮ್ಪಿ ಫಗ್ಗುಣನಕ್ಖತ್ತಮೇವ। ಯಸ್ಸ ಹಿ ಫಗ್ಗುಣಮಾಸೇ ಉತ್ತರಫಗ್ಗುಣದಿವಸೇ ತಿತ್ಥನ್ಹಾನಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಸಂವಚ್ಛರಿಕಪಾಪಪವಾಹನಂ ಹೋತೀತಿ ಲದ್ಧಿ, ತಂ ತತೋ ವಿವೇಚೇತುಂ ಇದಂ ಭಗವತಾ ವುತ್ತಂ। ಸುದ್ಧಸ್ಸುಪೋಸಥೋ ಸದಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಸುದ್ಧಿಯಾ ಸುದ್ಧಸ್ಸ ಉಪೋಸಥಙ್ಗಾನಿ ವತಸಮಾದಾನಾನಿ ಚ ಅಸಮಾದಿಯತೋಪಿ ನಿಚ್ಚಂ ಉಪೋಸಥೋ, ಉಪೋಸಥವಾಸೋ ಏವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಞ್ಚದಸನ್ನಂ ತಿಥೀನಂ ಪೂರಣವಸೇನ ಪನ್ನರಸೋ।

    Nanu ca atthamattaṃ pati saddā abhinivisantīti na ekena saddena aneke atthā abhidhīyantīti? Saccametaṃ saddavisese apekkhite, tesaṃ pana atthānaṃ uposathasaddavacanīyatā sāmaññaṃ upādāya vuccamāno ayaṃ vicāro uposathasaddassa atthuddhāroti vutto. Heṭṭhā ‘‘evaṃ me suta’’ntiādīsu āgate atthuddhārepi eseva nayo. Kāmañca pātimokkhuddesādivisayopi uposathasaddo sāmaññarūpo eva visesasaddassa avācakabhāvato, tādisaṃ pana sāmaññaṃ anādiyitvā ayamattho vuttoti veditabbaṃ. Sīlasuddhivasena upetehi samaggehi vasīyati anuṭṭhīyatīti uposatho, pātimokkhuddeso. Samādānavasena adhiṭṭhānavasena vā upecca ariyavāsādiatthaṃ vasitabbato uposatho, sīlaṃ. Anasanādivasena upecca vasitabbato anuvasitabbato uposatho. Upavāsoti samādānaṃ. Uposathakulabhūtatāya navamahatthinikāyapariyāpanne hatthināge kiñci kiriyaṃ anapekkhitvā rūḷhivasena samaññāmattaṃ uposathoti āha ‘‘uposatho nāgarājātiādīsu paññattī’’ti. Divase pana uposathasaddappavatti aṭṭhakathāyaṃ vuttā eva. Suddhassa ve sadā phaggūti ettha pana suddhassāti sabbaso kilesamalābhāvena suddhassa. Veti nipātamattaṃ. Veti vā byattanti attho. Sadā phaggūti niccakālampi phagguṇanakkhattameva. Yassa hi phagguṇamāse uttaraphagguṇadivase titthanhānaṃ karontassa saṃvaccharikapāpapavāhanaṃ hotīti laddhi, taṃ tato vivecetuṃ idaṃ bhagavatā vuttaṃ. Suddhassuposatho sadāti yathāvuttasuddhiyā suddhassa uposathaṅgāni vatasamādānāni ca asamādiyatopi niccaṃ uposatho, uposathavāso evāti attho. Pañcadasannaṃ tithīnaṃ pūraṇavasena pannaraso.

    ಬಹುಸೋ , ಅತಿಸಯತೋ ವಾ ಕುಮುದಾನಿ ಏತ್ಥ ಸನ್ತೀತಿ ಕುಮುದವತೀ, ತಿಸ್ಸಂ ಕುಮುದವತಿಯಾ। ಚತುನ್ನಂ ಮಾಸಾನಂ ಪಾರಿಪೂರಿಭೂತಾತಿ ಚಾತುಮಾಸೀ। ಸಾ ಏವ ಪಾಳಿಯಂ ಚಾತುಮಾಸಿನೀತಿ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಇಧ ಪನ ಚಾತುಮಾಸಿನೀತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ। ತದಾ ಕತ್ತಿಕಮಾಸಸ್ಸ ಪುಣ್ಣತಾಯ ಮಾಸಪುಣ್ಣತಾ। ವಸ್ಸಾನಸ್ಸ ಉತುನೋ ಪುಣ್ಣತಾಯ ಉತುಪುಣ್ಣತಾ। ಕತ್ತಿಕಮಾಸಲಕ್ಖಿತಸ್ಸ ಸಂವಚ್ಛರಸ್ಸ ಪುಣ್ಣತಾಯ ಸಂವಚ್ಛರಪುಣ್ಣತಾ। ‘‘ಮಾ’’ ಇತಿ ಚನ್ದೋ ವುಚ್ಚತಿ ತಸ್ಸ ಗತಿಯಾ ದಿವಸಸ್ಸ ಮಿನಿತಬ್ಬತೋ। ಏತ್ಥ ಪುಣ್ಣೋತಿ ಏತಿಸ್ಸಾ ರತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಬಕಲಾಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಪುಣ್ಣೋ। ತದಾ ಹಿ ಚನ್ದೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಪರಿಪುಣ್ಣೋ ಹುತ್ವಾ ದಿಸ್ಸತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ತದಹುಪೋಸಥೇ ಪನ್ನರಸೇ’’ತಿ ಪದಾನಿ ದಿವಸವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ, ‘‘ಕೋಮುದಿಯಾ’’ತಿಆದೀನಿ ರತ್ತಿವಸೇನ।

    Bahuso , atisayato vā kumudāni ettha santīti kumudavatī, tissaṃ kumudavatiyā. Catunnaṃ māsānaṃ pāripūribhūtāti cātumāsī. Sā eva pāḷiyaṃ cātumāsinīti vuttāti āha ‘‘idha pana cātumāsinīti vuccatī’’ti. Tadā kattikamāsassa puṇṇatāya māsapuṇṇatā. Vassānassa utuno puṇṇatāya utupuṇṇatā. Kattikamāsalakkhitassa saṃvaccharassa puṇṇatāya saṃvaccharapuṇṇatā. ‘‘Mā’’ iti cando vuccati tassa gatiyā divasassa minitabbato. Ettha puṇṇoti etissā rattiyā sabbakalāpāripūriyā puṇṇo. Tadā hi cando sabbaso paripuṇṇo hutvā dissati. Ettha ca ‘‘tadahuposathe pannarase’’ti padāni divasavasena vuttāni, ‘‘komudiyā’’tiādīni rattivasena.

    ರಾಜಾಮಚ್ಚಪರಿವುತೋತಿ ರಾಜಕುಲಸಮುದಾಗತೇಹಿ ಅಮಚ್ಚೇಹಿ ಪರಿವುತೋ। ಅಥ ವಾ ಅನುಯುತ್ತಕರಾಜೂಹಿ ಚೇವ ಅಮಚ್ಚೇಹಿ ಚ ಪರಿವುತೋ। ಚತುರುಪಕ್ಕಿಲೇಸಾತಿ ಅಬ್ಭಾ ಮಹಿಕಾ ಧೂಮರಜೋ ರಾಹೂತಿ ಇಮೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಹಿ। ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಕತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ।

    Rājāmaccaparivutoti rājakulasamudāgatehi amaccehi parivuto. Atha vā anuyuttakarājūhi ceva amaccehi ca parivuto. Caturupakkilesāti abbhā mahikā dhūmarajo rāhūti imehi catūhi upakkilesehi. Sanniṭṭhānaṃ kataṃ aṭṭhakathāyaṃ.

    ಪೀತಿವಚನನ್ತಿ ಪೀತಿಸಮುಟ್ಠಾನಂ ವಚನಂ। ಯಞ್ಹಿ ವಚನಂ ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕನಿರಪೇಕ್ಖಂ ಕೇವಲಂ ಉಳಾರಾಯ ಪೀತಿಯಾ ವಸೇನ ಸರಸತೋ ಸಹಸಾವ ಮುಖತೋ ನಿಚ್ಛರತಿ, ತಂ ಇಧ ‘‘ಉದಾನ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಂ ಪೀತಿವಚನಂ ಹದಯಂ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀ’’ತಿಆದಿ।

    Pītivacananti pītisamuṭṭhānaṃ vacanaṃ. Yañhi vacanaṃ paṭiggāhakanirapekkhaṃ kevalaṃ uḷārāya pītiyā vasena sarasato sahasāva mukhato niccharati, taṃ idha ‘‘udāna’’nti adhippetaṃ. Tenāha ‘‘yaṃ pītivacanaṃ hadayaṃ gahetuṃ na sakkotī’’tiādi.

    ದೋಸೇಹಿ ಇತಾ ಗತಾ ಅಪಗತಾತಿ ದೋಸಿನಾ ತ-ಕಾರಸ್ಸ ನ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ಯಥಾ ‘‘ಕಿಲೇಸೇ ಜಿತೋ ವಿಜಿತಾವೀತಿ ಜಿನೋ’’ತಿ। ಅನೀಯ-ಸದ್ದೋ ಕತ್ತುಅತ್ಥೇ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ಮನಂ ರಮಯತೀ’’ತಿ ‘‘ರಮಣೀಯಾ’’ತಿ ಯಥಾ ‘‘ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ। ಜುಣ್ಹವಸೇನ ರತ್ತಿಯಾ ಸುರೂಪತಾತಿ ಆಹ ‘‘ವುತ್ತದೋಸವಿಮುತ್ತಾಯಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಅಬ್ಭಾದಯೋ ವುತ್ತದೋಸಾ, ತಬ್ಬಿಗಮೇನೇವ ಚಸ್ಸಾ ದಸ್ಸನೀಯತಾ, ತೇನ, ಉತುಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಪಾಸಾದಿಕತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಲಕ್ಖಣಂ ಭವಿತುಂ ಯುತ್ತಾತಿ ಏತಿಸ್ಸಾ ರತ್ತಿಯಾ ಯುತ್ತೋ ದಿವಸೋ ಮಾಸೋ ಉತು ಸಂವಚ್ಛರೋತಿ ಏವಂ ದಿವಸಮಾಸಉತುಸಂವಚ್ಛರಾನಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖಣಂ ಭವಿತುಂ ಯುತ್ತಾ ಲಕ್ಖಞ್ಞಾ, ಲಕ್ಖಣೀಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Dosehi itā gatā apagatāti dosinā ta-kārassa na-kāraṃ katvā yathā ‘‘kilese jito vijitāvīti jino’’ti. Anīya-saddo kattuatthe veditabboti āha ‘‘manaṃ ramayatī’’ti ‘‘ramaṇīyā’’ti yathā ‘‘niyyānikā dhammā’’ti. Juṇhavasena rattiyā surūpatāti āha ‘‘vuttadosavimuttāyā’’tiādi. Tattha abbhādayo vuttadosā, tabbigameneva cassā dassanīyatā, tena, utusampattiyā ca pāsādikatā veditabbā. Lakkhaṇaṃ bhavituṃ yuttāti etissā rattiyā yutto divaso māso utu saṃvaccharoti evaṃ divasamāsautusaṃvaccharānaṃ sallakkhaṇaṃ bhavituṃ yuttā lakkhaññā, lakkhaṇīyāti attho.

    ‘‘ಯಂ ನೋ ಪಯಿರುಪಾಸತೋ ಚಿತ್ತಂ ಪಸೀದೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಸಮಣಂ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪರಮತ್ಥಸಮಣೋ ಚ ಪರಮತ್ಥಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಚ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ನ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಮತ್ತಸಮಣೋ, ನ ಜಾತಿಮತ್ತಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಚಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮಿತಪಾಪತಾಯ ಸಮಣಂ। ಬಾಹಿತಪಾಪತಾಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ’’ನ್ತಿ। ಬಹುವಚನೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಏಕವಚನಂ, ಏಕವಚನೇ ವಾ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಬಹುವಚನಂ ವಚನಬ್ಯತಯೋ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಏಕವಚನವಸೇನೇವ ಬ್ಯತಯೋ ದಸ್ಸಿತೋ। ಅತ್ತನಿ, ಗರುಟ್ಠಾನಿಯೇ ಚ ಏಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಬಹುವಚನಪ್ಪಯೋಗೋ ನಿರೂಳ್ಹೋತಿ। ಸಬ್ಬೇನಪೀತಿ ‘‘ರಮಣೀಯಾ ವತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಬ್ಬೇನ ವಚನೇನ। ಓಭಾಸನಿಮಿತ್ತಕಮ್ಮನ್ತಿ ಓಭಾಸಭೂತನಿಮಿತ್ತಕಮ್ಮಂ ಪರಿಬ್ಯತ್ತಂ ನಿಮಿತ್ತಕರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ದೇವದತ್ತೋ ಚಾತಿ। ಚ-ಸದ್ದೋ ಅತ್ತೂಪನಯನೇ, ತೇನ ಯಥಾ ರಾಜಾ ಅಜಾತಸತ್ತು ಅತ್ತನೋ ಪಿತು ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ಸತ್ಥುಉಪಟ್ಠಾಕಸ್ಸ ಘಾತನೇನ ಮಹಾಪರಾಧೋ , ಏವಂ ಭಗವತೋ ಮಹಾಅನತ್ಥಕರಸ್ಸ ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ಅವಸ್ಸಯಭಾವೇನ ಪೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಉಪನೇತಿ। ತಸ್ಸ ಪಿಟ್ಠಿಛಾಯಾಯಾತಿ ತಸ್ಸ ಜೀವಕಸ್ಸ ಪಿಟ್ಠಿಅಪಸ್ಸಯೇನ, ತಂ ಪಮುಖಂ ಕತ್ವಾ ತಂ ಅಪಸ್ಸಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಕ್ಖೇಪಪಚ್ಛೇದನತ್ಥನ್ತಿ ಭಾವಿನಿಯಾ ಅತ್ತನೋ ಕಥಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕವಿಕ್ಖೇಪನಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿನ್ದನತ್ಥಂ, ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಅತ್ಥನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಸಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿ।

    ‘‘Yaṃ no payirupāsato cittaṃ pasīdeyyā’’ti vuttattā ‘‘samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ vā’’ti ettha paramatthasamaṇo ca paramatthabrāhmaṇo ca adhippeto, na pabbajjāmattasamaṇo, na jātimattabrāhmaṇo cāti āha ‘‘samitapāpatāya samaṇaṃ. Bāhitapāpatāya brāhmaṇa’’nti. Bahuvacane vattabbe ekavacanaṃ, ekavacane vā vattabbe bahuvacanaṃ vacanabyatayo. Aṭṭhakathāyaṃ pana ekavacanavaseneva byatayo dassito. Attani, garuṭṭhāniye ca ekasmimpi bahuvacanappayogo nirūḷhoti. Sabbenapīti ‘‘ramaṇīyā vatā’’tiādinā sabbena vacanena. Obhāsanimittakammanti obhāsabhūtanimittakammaṃ paribyattaṃ nimittakaraṇanti attho. Devadatto cāti. Ca-saddo attūpanayane, tena yathā rājā ajātasattu attano pitu ariyasāvakassa satthuupaṭṭhākassa ghātanena mahāparādho , evaṃ bhagavato mahāanatthakarassa devadattassa avassayabhāvena pīti imamatthaṃ upaneti. Tassa piṭṭhichāyāyāti tassa jīvakassa piṭṭhiapassayena, taṃ pamukhaṃ katvā taṃ apassāyāti attho. Vikkhepapacchedanatthanti bhāviniyā attano kathāya uppajjanakavikkhepanassa pacchindanatthaṃ, anuppattiatthanti adhippāyo. Tenāha ‘‘tassaṃ hī’’tiādi.

    ೧೫೧. ‘‘ಸೋ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾಯ ಆಗತನಯೋ। ಏಸೇವ ನಯೋ ಪರತೋ ಮಕ್ಖಲಿಪದನಿಬ್ಬಚನೇಪಿ । ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೀತಿ ಉಪಗತಾ। ತದೇವ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಅಗ್ಗಹೇಸೀತಿ ತದೇವ ನಗ್ಗರೂಪಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಕತ್ವಾ ಗಣ್ಹಿ।

    151.‘‘So kirā’’tiādi porāṇaṭṭhakathāya āgatanayo. Eseva nayo parato makkhalipadanibbacanepi . Upasaṅkamantīti upagatā. Tadeva pabbajjaṃ aggahesīti tadeva naggarūpaṃ pabbajjaṃ katvā gaṇhi.

    ಪಬ್ಬಜಿತಸಮೂಹಸಙ್ಖಾತೋ ಸಙ್ಘೋತಿ ಪಬ್ಬಜಿತಸಮೂಹತಾಮತ್ತೇನ ಸಙ್ಘೋ, ನ ನಿಯ್ಯಾನಿಕದಿಟ್ಠಿಸುವಿಸುದ್ಧಸೀಲಸಾಮಞ್ಞವಸೇನ ಸಂಹತತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಅಸ್ಸ ಸತ್ಥುಪಟಿಞ್ಞಸ್ಸ ಪರಿವಾರಭೂತೋ ಅತ್ಥಿ। ಸ್ವೇವಾತಿ ಪಬ್ಬಜಿತಸಮೂಹಸಙ್ಖಾತೋವ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಪಬ್ಬಜಿತಸಮೂಹವಸೇನ ಸಙ್ಘೀ, ಗಹಟ್ಠಸಮೂಹವಸೇನ ಗಣೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ತೇಸಂ ಮತಿಮತ್ತಂ ಗಣೇ ಏವ ಲೋಕೇ ಸಙ್ಘ-ಸದ್ದಸ್ಸ ನಿರೂಳ್ಹತ್ತಾ। ಆಚಾರಸಿಕ್ಖಾಪನವಸೇನಾತಿ ಅಚೇಲಕ ವತಚರಿಯಾದಿಆಚಾರಸಿಕ್ಖಾಪನವಸೇನ। ಪಾಕಟೋತಿ ಸಙ್ಘೀಆದಿಭಾವೇನ ಪಕಾಸಿತೋ। ‘‘ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತತ್ಥ ಲಬ್ಭಮಾನಂ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಯ ವತ್ಥಮ್ಪಿ ನ ನಿವಾಸೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ನ ಹಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನಿಕೇ ವಿಯ ಸನ್ತಗುಣನಿಗೂಹಣಲಕ್ಖಣಾ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾ ಲಬ್ಭತೀತಿ। ಯಸೋತಿ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ। ‘‘ತರನ್ತಿ ಏತೇನ ಸಂಸಾರೋಘ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಸಮ್ಮತತ್ತಾ ತಿತ್ಥಂ ವುಚ್ಚತಿ ಲದ್ಧೀತಿ ಆಹ ‘‘ತಿತ್ಥಕರೋತಿ ಲದ್ಧಿಕರೋ’’ತಿ। ಸಾಧುಸಮ್ಮತೋತಿ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ಸಮ್ಮತೋ, ನ ಸಾಧೂಹಿ ಸಮ್ಮತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಯಂ ಸಾಧೂ’’ತಿಆದಿ। ‘‘ಇಮಾನಿ ಮೇ ವತಸಮಾದಾನಾನಿ ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಸುಚಿಣಾನೀ’’ತಿ ಪಬ್ಬಜಿತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾ ಬಹೂ ರತ್ತಿಯೋ ಜಾನಾತೀತಿ ರತ್ತಞ್ಞೂ। ತಾ ಪನಸ್ಸ ರತ್ತಿಯೋ ಚಿರಕಾಲಭೂತಾತಿ ಕತ್ವಾ ಚಿರಂ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾತಿ ಚಿರಪಬ್ಬಜಿತೋ। ತತ್ಥ ಚಿರಪಬ್ಬಜಿತತಾಗಹಣೇನ ಬುದ್ಧಿಸೀಲತಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ರತ್ತಞ್ಞುತಾಗಹಣೇನ ತತ್ಥ ಸಮ್ಪಜಾನತಂ। ಅದ್ಧಾನನ್ತಿ ದೀಘಕಾಲಂ। ಕಿತ್ತಕೋ ಪನ ಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ದ್ವೇ ತಯೋ ರಾಜಪರಿವಟ್ಟೇ’’ತಿ, ದ್ವಿನ್ನಂ ತಿಣ್ಣಂ ರಾಜೂನಂ ರಜ್ಜಂ ಅನುಸಾಸನಪಟಿಪಾಟಿಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಅದ್ಧಗತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಕತಂ ವಯೋಗಹಣಂ ಓಸಾನವಯಾಪೇಕ್ಖನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಚ್ಛಿಮವಯಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ’’ತಿ। ಉಭಯನ್ತಿ ‘‘ಅದ್ಧಗತೋ, ವಯೋಅನುಪ್ಪತ್ತೋ’’ತಿ ಪದದ್ವಯಂ।

    Pabbajitasamūhasaṅkhātosaṅghoti pabbajitasamūhatāmattena saṅgho, na niyyānikadiṭṭhisuvisuddhasīlasāmaññavasena saṃhatattāti adhippāyo. Assa atthīti assa satthupaṭiññassa parivārabhūto atthi. Svevāti pabbajitasamūhasaṅkhātova. Keci pana ‘‘pabbajitasamūhavasena saṅghī, gahaṭṭhasamūhavasena gaṇī’’ti vadanti, taṃ tesaṃ matimattaṃ gaṇe eva loke saṅgha-saddassa nirūḷhattā. Ācārasikkhāpanavasenāti acelaka vatacariyādiācārasikkhāpanavasena. Pākaṭoti saṅghīādibhāvena pakāsito. ‘‘Appiccho’’ti vatvā tattha labbhamānaṃ appicchattaṃ dassetuṃ ‘‘appicchatāya vatthampi na nivāsetī’’ti vuttaṃ. Na hi tasmiṃ sāsanike viya santaguṇanigūhaṇalakkhaṇā appicchatā labbhatīti. Yasoti kittisaddo. ‘‘Taranti etena saṃsārogha’’nti evaṃ sammatattā titthaṃ vuccati laddhīti āha ‘‘titthakaroti laddhikaro’’ti. Sādhusammatoti ‘‘sādhū’’ti sammato, na sādhūhi sammatoti āha ‘‘ayaṃ sādhū’’tiādi. ‘‘Imāni me vatasamādānāni ettakaṃ kālaṃ suciṇānī’’ti pabbajitato paṭṭhāya atikkantā bahū rattiyo jānātīti rattaññū. Tā panassa rattiyo cirakālabhūtāti katvā ciraṃ pabbajitassa assāti cirapabbajito. Tattha cirapabbajitatāgahaṇena buddhisīlataṃ dasseti, rattaññutāgahaṇena tattha sampajānataṃ. Addhānanti dīghakālaṃ. Kittako pana soti āha ‘‘dve tayo rājaparivaṭṭe’’ti, dvinnaṃ tiṇṇaṃ rājūnaṃ rajjaṃ anusāsanapaṭipāṭiyoti attho. ‘‘Addhagato’’ti vatvā kataṃ vayogahaṇaṃ osānavayāpekkhanti āha ‘‘pacchimavayaṃ anuppatto’’ti. Ubhayanti ‘‘addhagato, vayoanuppatto’’ti padadvayaṃ.

    ಪುಬ್ಬೇ ಪಿತರಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ದೇಸನಾಯ ಸುತಪುಬ್ಬತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಝಾನಾಭಿಞ್ಞಾದಿ…ಪೇ॰… ಸೋತುಕಾಮೋ’’ತಿ। ದಸ್ಸನೇನಾತಿ ನ ದಸ್ಸನಮತ್ತಂ, ದಿಸ್ವಾ ಪನ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಆಲಾಪಸಲ್ಲಾಪಂ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಅಕಿರಿಯವಾದಂ ಸುತ್ವಾ ತೇಸಂ ಅನತ್ತಮನೋ ಅಹೋಸಿ। ಗುಣಕಥಾಯಾತಿ ಅಭೂತಗುಣಕಥಾಯ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸುಟ್ಠುತರಂ ಅನತ್ತಮನೋ ಹುತ್ವಾ’’ತಿ। ಯದಿ ಅನತ್ತಮನೋ, ಕಸ್ಮಾ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅನತ್ತಮನೋ ಸಮಾನೋಪೀ’’ತಿಆದಿ।

    Pubbe pitarā saddhiṃ satthu santikaṃ gantvā desanāya sutapubbataṃ sandhāyāha ‘‘jhānābhiññādi…pe… sotukāmo’’ti. Dassanenāti na dassanamattaṃ, disvā pana tena saddhiṃ ālāpasallāpaṃ katvā tato akiriyavādaṃ sutvā tesaṃ anattamano ahosi. Guṇakathāyāti abhūtaguṇakathāya. Tenāha ‘‘suṭṭhutaraṃ anattamano hutvā’’ti. Yadi anattamano, kasmā tuṇhī ahosīti āha ‘‘anattamano samānopī’’tiādi.

    ೧೫೨. ಗೋಸಾಲಾಯಾತಿ ಏವಂ ನಾಮಕೇ ಗಾಮೇ। ವಸ್ಸಾನಕಾಲೇ ಗುನ್ನಂ ತಿಟ್ಠನಸಾಲಾತಿ ಏಕೇ।

    152.Gosālāyāti evaṃ nāmake gāme. Vassānakāle gunnaṃ tiṭṭhanasālāti eke.

    ೧೫೩. ಪಟಿಕಿಟ್ಠತರನ್ತಿ ನಿಹೀನತರಂ। ತನ್ತಾವುತಾನೀತಿ ತನ್ತೇ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ವೀತಾನಿ। ‘‘ಸೀತೇ ಸೀತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಛಹಾಕಾರೇಹಿ ತಸ್ಸ ನಿಹೀನಸ್ಸ ನಿಹೀನತರತಂ ದಸ್ಸೇತಿ।

    153.Paṭikiṭṭhataranti nihīnataraṃ. Tantāvutānīti tante pasāretvā vītāni. ‘‘Sīte sīto’’tiādinā chahākārehi tassa nihīnassa nihīnatarataṃ dasseti.

    ೧೫೪. ವಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾಪಿ ಕೇನಚಿ ಅಸುಚಿನಾ ಮಕ್ಖಿತೋ ಪೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ। ವಾಲಿಕಥೂಪಂ ಕತ್ವಾತಿ ವತ್ತವಸೇನ ವಾಲಿಕಾಯ ಥೂಪಂ ಕತ್ವಾ।

    154.Vaccaṃ katvāpīti pi-saddena bhojanaṃ bhuñjitvāpi kenaci asucinā makkhito pīti imamatthaṃ sampiṇḍeti. Vālikathūpaṃ katvāti vattavasena vālikāya thūpaṃ katvā.

    ೧೫೬. ಪಲಿಬುದ್ಧನಕಿಲೇಸೋತಿ ಸಂಸಾರೇ ಪಲಿಬುದ್ಧನಕಿಚ್ಚೋ ರಾಗಾದಿಕಿಲೇಸೋ ಖೇತ್ತವತ್ಥುಪುತ್ತದಾರಾದಿವಿಸಯೋ।

    156.Palibuddhanakilesoti saṃsāre palibuddhanakicco rāgādikileso khettavatthuputtadārādivisayo.

    ಕೋಮಾರಭಚ್ಚಜೀವಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ

    Komārabhaccajīvakakathāvaṇṇanā

    ೧೫೭. ನ ಯಥಾಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವತ್ತತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅನತ್ಥೋ ವತ ಮೇ’’ತಿ। ಜೀವಕಸ್ಸ ತುಣ್ಹೀಭಾವೋ ಮಮ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸ ಮದ್ದನಸದಿಸೋ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಕಥಾಪನೇನ ಮಮ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಪೂರೇತಬ್ಬೋತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ರಞ್ಞೋ ಅಜ್ಝಾಸಯೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಹತ್ಥಿಮ್ಹಿ ನು ಖೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಕಿಂ ತುಣ್ಹೀತಿ ಕಿಂ ಕಾರಣಾ ತುಣ್ಹೀ, ಕಿಂ ತಂ ಕಾರಣಂ, ಯೇನ ತುವಂ ತುಣ್ಹೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ತುಣ್ಹೀ’’ತಿ।

    157. Na yathādhippāyaṃ vattatīti katvā vuttaṃ ‘‘anattho vata me’’ti. Jīvakassa tuṇhībhāvo mama adhippāyassa maddanasadiso, tasmā taṃ pucchitvā kathāpanena mama adhippāyo pūretabboti ayamettha rañño ajjhāsayoti dassento ‘‘hatthimhi nu kho panā’’tiādimāha. Kiṃ tuṇhīti kiṃ kāraṇā tuṇhī, kiṃ taṃ kāraṇaṃ, yena tuvaṃ tuṇhīti vuttaṃ hoti. Tenāha ‘‘kena kāraṇena tuṇhī’’ti.

    ಕಾಮಂ ಸಬ್ಬಾಪಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಟಿಪತ್ತಿ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಾ ಅಚ್ಛರಿಯಅಬ್ಭುತರೂಪಾ ಚ, ತಥಾಪಿ ಗಬ್ಭೋಕ್ಕನ್ತಿ- ಅಭಿಜಾತಿಅಭಿನಿಕ್ಖಮನಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನ- ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯದೇವೋರೋಹಣಾನಿ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಅತಿವಿಯ ಸುಪಾಕಟಾನಿ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಕೇನಚಿ ಪಟಿಬಾಹಿತುನ್ತಿ ತಾನಿಯೇವೇತ್ಥ ಉದ್ಧಟಾನಿ। ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನತ್ಥೇತಿ ಇತ್ಥಂ ಏವಂ ಪಕಾರೋ ಭೂತೋ ಜಾತೋತಿ ಏವಂ ಕಥನತ್ಥೇ। ಉಪಯೋಗವಚನನ್ತಿ। ‘‘ಅಬ್ಭುಗ್ಗತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅಭೀತಿ ಉಪಸಗ್ಗೋ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಾಖ್ಯಾನತ್ಥಜೋತಕೋ, ತೇನ ಯೋಗತೋ ‘‘ತಂ ಖೋ ಪನ ಭಗವನ್ತ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ, ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಸ ಖೋ ಪನ ಭಗವತೋತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ಕಲ್ಯಾಣಗುಣಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಕಲ್ಯಾಣೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಯುತ್ತೋ, ತಂ ನಿಸ್ಸಿತೋ ತಬ್ಬಿಸಯತಾಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸೇಟ್ಠೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಕಿತ್ತೇತಬ್ಬತೋ ಕಿತ್ತಿ, ಸಾ ಏವ ಸದ್ದನೀಯತೋ ಸದ್ದೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋತಿ ಕಿತ್ತಿಯೇವಾ’’ತಿ। ಅಭಿತ್ಥವನವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಸದ್ದೋ ಥುತಿಘೋಸೋ। ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಗುಣೇ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತತ್ತಾ ಸದೇವಕಂ ಲೋಕಂ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಉಗ್ಗತೋ।

    Kāmaṃ sabbāpi tathāgatassa paṭipatti anaññasādhāraṇā acchariyaabbhutarūpā ca, tathāpi gabbhokkanti- abhijātiabhinikkhamanaabhisambodhidhammacakkappavattana- yamakapāṭihāriyadevorohaṇāni sadevake loke ativiya supākaṭāni, na sakkā kenaci paṭibāhitunti tāniyevettha uddhaṭāni. Itthambhūtākhyānattheti itthaṃ evaṃ pakāro bhūto jātoti evaṃ kathanatthe. Upayogavacananti. ‘‘Abbhuggato’’ti ettha abhīti upasaggo itthambhūtākhyānatthajotako, tena yogato ‘‘taṃ kho pana bhagavanta’’nti idaṃ sāmiatthe upayogavacanaṃ, tenāha ‘‘tassa kho pana bhagavatoti attho’’ti. Kalyāṇaguṇasamannāgatoti kalyāṇehi guṇehi yutto, taṃ nissito tabbisayatāyāti adhippāyo. Seṭṭhoti etthāpi eseva nayo. Kittetabbato kitti, sā eva saddanīyato saddoti āha ‘‘kittisaddoti kittiyevā’’ti. Abhitthavanavasena pavatto saddo thutighoso. Anaññasādhāraṇaguṇe ārabbha pavattattā sadevakaṃ lokaṃ ajjhottharitvā abhibhavitvā uggato.

    ಸೋ ಭಗವಾತಿ ಯೋ ಸೋ ಸಮತಿಂ ಸಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇ ಭಞ್ಜಿತ್ವಾ ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ದೇವಾನಂ ಅತಿದೇವೋ ಸಕ್ಕಾನಂ ಅತಿಸಕ್ಕೋ ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಅತಿಬ್ರಹ್ಮಾ ಲೋಕನಾಥೋ ಭಾಗ್ಯವನ್ತತಾದೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ‘‘ಭಗವಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪತ್ಥಟಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ, ಸೋ ಭಗವಾ। ‘‘ಭಗವಾ’’ತಿ ಚ ಇದಂ ಸತ್ಥು ನಾಮಕಿತ್ತನಂ। ತೇನಾಹ ಆಯಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ ‘‘ಭಗವಾತಿ ನೇತಂ ನಾಮಂ ಮಾತರಾ ಕತ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಮಹಾನಿ॰ ೮೪)। ಪರತೋ ಪನ ಭಗವಾತಿ ಗುಣಕಿತ್ತನಂ।

    So bhagavāti yo so samatiṃ sapāramiyo pūretvā sabbakilese bhañjitvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho devānaṃ atidevo sakkānaṃ atisakko brahmānaṃ atibrahmā lokanātho bhāgyavantatādīhi kāraṇehi sadevake loke ‘‘bhagavā’’ti sabbattha patthaṭakittisaddo, so bhagavā. ‘‘Bhagavā’’ti ca idaṃ satthu nāmakittanaṃ. Tenāha āyasmā dhammasenāpati ‘‘bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kata’’ntiādi (mahāni. 84). Parato pana bhagavāti guṇakittanaṃ.

    ಯಥಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕೇನ ‘‘ಅರಹ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ನವಟ್ಠಾನೇಸು ಪಚ್ಚೇಕಂ ಇತಿ-ಸದ್ದಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧಗುಣಾ ಅನುಸ್ಸರೀಯನ್ತಿ, ಏವಂ ಬುದ್ಧಗುಣಸಙ್ಕಿತ್ತಕೇನಾಪೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇತಿಪಿ ಅರಹಂ, ಇತಿಪಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ…ಪೇ॰… ಇತಿಪಿ ಭಗವಾ’’ತಿ ಆಹ। ‘‘ಇತಿಪೇತಂ ಅಭೂತಂ, ಇತಿಪೇತಂ ಅತಚ್ಛ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೫) ವಿಯ ಇಧ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಆಸನ್ನಪಚ್ಚಕ್ಖಕರಣತ್ಥೋ, ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ, ತೇನ ಚ ತೇಸಂ ಗುಣಾನಂ ಬಹುಭಾವೋ ದೀಪಿತೋ। ತಾನಿ ಚ ಸಙ್ಕಿತ್ತೇನ್ತೇನ ವಿಞ್ಞುನಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖೀಭೂತಾನೇವ ಕತ್ವಾ ಸಙ್ಕಿತ್ತೇತಬ್ಬಾನೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇಮಿನಾ ಚ ಇಮಿನಾ ಚ ಕಾರಣೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಏವಞ್ಹಿ ನಿರೂಪೇತ್ವಾ ಕಿತ್ತೇನ್ತೇ ಯಸ್ಸ ಸಙ್ಕಿತ್ತೇತಿ, ತಸ್ಸ ಭಗವತಿ ಅತಿವಿಯ ಅಭಿಪ್ಪಸಾದೋ ಹೋತಿ। ಆರಕತ್ತಾತಿ ಸುವಿದೂರತ್ತಾ। ಅರೀನನ್ತಿ ಕಿಲೇಸಾರೀನಂ। ಅರಾನನ್ತಿ ಸಂಸಾರಚಕ್ಕಸ್ಸ ಅರಾನಂ। ಹತತ್ತಾತಿ ವಿಹತತ್ತಾ। ಪಚ್ಚಯಾದೀನನ್ತಿ ಚೀವರಾದಿಪಚ್ಚಯಾನಞ್ಚೇವ ಪೂಜಾವಿಸೇಸಾನಞ್ಚ। ತತೋತಿ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗತೋ। ಯಥಾ ಚ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗತೋ, ಏವಂ ತಂಸಂವಣ್ಣನತೋಪಿ ನೇಸಂ ವಿತ್ಥಾರೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ।

    Yathā kammaṭṭhānikena ‘‘araha’’ntiādīsu navaṭṭhānesu paccekaṃ iti-saddaṃ yojetvā buddhaguṇā anussarīyanti, evaṃ buddhaguṇasaṅkittakenāpīti dassento ‘‘itipi arahaṃ, itipi sammāsambuddho…pe… itipi bhagavā’’ti āha. ‘‘Itipetaṃ abhūtaṃ, itipetaṃ ataccha’’ntiādīsu (dī. ni. 1.5) viya idha iti-saddo āsannapaccakkhakaraṇattho, pi-saddo sampiṇḍanattho, tena ca tesaṃ guṇānaṃ bahubhāvo dīpito. Tāni ca saṅkittentena viññunā cittassa sammukhībhūtāneva katvā saṅkittetabbānīti dassento ‘‘iminā ca iminā ca kāraṇenāti vuttaṃ hotī’’ti āha. Evañhi nirūpetvā kittente yassa saṅkitteti, tassa bhagavati ativiya abhippasādo hoti. Ārakattāti suvidūrattā. Arīnanti kilesārīnaṃ. Arānanti saṃsāracakkassa arānaṃ. Hatattāti vihatattā. Paccayādīnanti cīvarādipaccayānañceva pūjāvisesānañca. Tatoti visuddhimaggato. Yathā ca visuddhimaggato, evaṃ taṃsaṃvaṇṇanatopi nesaṃ vitthāro gahetabbo.

    ಯಸ್ಮಾ ಜೀವಕೋ ಬಹುಸೋ ಸತ್ಥುಸನ್ತಿಕೇ ಬುದ್ಧಗುಣೇ ಸುತ್ವಾ ಠಿತೋ, ದಿಟ್ಠಸಚ್ಚತಾಯ ಚ ಸತ್ಥುಸಾಸನೇ ವಿಗತಕಥಂಕಥೋ ವೇಸಾರಜ್ಜಪ್ಪತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ಜೀವಕೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಪಞ್ಚವಣ್ಣಾಯಾತಿ ಖುದ್ದಿಕಾದಿವಸೇನ ಪಞ್ಚಪ್ಪಕಾರಾಯ। ನಿರನ್ತರಂ ಫುಟಂ ಅಹೋಸಿ ಕತಾಧಿಕಾರಭಾವತೋ। ಕಮ್ಮನ್ತರಾಯವಸೇನ ಹಿಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಗುಣಸರೀರಂ ಖತುಪಹತಂ ಅಹೋಸಿ।

    Yasmā jīvako bahuso satthusantike buddhaguṇe sutvā ṭhito, diṭṭhasaccatāya ca satthusāsane vigatakathaṃkatho vesārajjappatto, tasmā āha ‘‘jīvako panā’’tiādi. Pañcavaṇṇāyāti khuddikādivasena pañcappakārāya. Nirantaraṃ phuṭaṃ ahosi katādhikārabhāvato. Kammantarāyavasena hissa rañño guṇasarīraṃ khatupahataṃ ahosi.

    ೧೫೮. ‘‘ಉತ್ತಮ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ನ ಕೇವಲಂ ಸೇಟ್ಠಭಾವೋ ಏವೇತ್ಥ ಕಾರಣಂ, ಅಥ ಖೋ ಅಪ್ಪಸದ್ದತಾಪಿ ಕಾರಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಸ್ಸಯಾನರಥಯಾನಾನೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಹತ್ಥಿಯಾನೇಸು ನಿಬ್ಬಿಸೇವನಮೇವ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಹತ್ಥಿನಿಯೋವ ಕಪ್ಪಾಪೇಸಿ। ರಞ್ಞೋ ಆಸಙ್ಕಾನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ಆಸನ್ನಚಾರೀಭಾವೇನ ತತ್ಥ ಇತ್ಥಿಯೋವ ನಿಸಜ್ಜಾಪಿತಾ। ರಞ್ಞೋ ಪರೇಸಂ ದುರುಪಸಙ್ಕಮನಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ತಾ ಪುರಿಸವೇಸಂ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ಆವುಧಹತ್ಥಾ ಕಾರಿತಾ। ಪಟಿವೇದೇಸೀತಿ ಞಾಪೇಸಿ। ತದೇವಾತಿ ಗಮನಂ, ಅಗಮನಮೇವ ವಾ।

    158. ‘‘Uttama’’nti vatvā na kevalaṃ seṭṭhabhāvo evettha kāraṇaṃ, atha kho appasaddatāpi kāraṇanti dassetuṃ ‘‘assayānarathayānānī’’tiādi vuttaṃ. Hatthiyānesu nibbisevanameva gaṇhanto hatthiniyova kappāpesi. Rañño āsaṅkānivattanatthaṃ āsannacārībhāvena tattha itthiyova nisajjāpitā. Rañño paresaṃ durupasaṅkamanabhāvadassanatthaṃ tā purisavesaṃ gāhāpetvā āvudhahatthā kāritā. Paṭivedesīti ñāpesi. Tadevāti gamanaṃ, agamanameva vā.

    ೧೫೯. ಮಹಞ್ಚಾತಿ ಕರಣತ್ಥೇ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಮಹತಾಚಾ’’ತಿ। ಮಹಚ್ಚಾತಿ ಮಹತಿಯಾ , ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಮಹನ್ತೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ರಾಜಾನುಭಾವೇನಾ’’ತಿ ‘‘ದ್ವಿನ್ನಂ ಮಹಾರಟ್ಠಾನಂ ಇಸ್ಸರಿಯಸಿರೀ’’ತಿ ಅಙ್ಗಮಗಧರಟ್ಠಾನಂ ಆಧಿಪಚ್ಚಮಾಹ। ಆಸತ್ತಖಗ್ಗಾನೀತಿ ಅಂಸೇ ಓಲಮ್ಬನವಸೇನ ಸನ್ನದ್ಧಅಸೀನಿ। ಕುಲಭೋಗಇಸ್ಸರಿಯಾದಿವಸೇನ ಮಹತೀ ಮತ್ತಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಮಹಾಮತ್ತಾ, ಮಹಾನುಭಾವಾ ರಾಜಪುರಿಸಾ। ವಿಜ್ಜಾಧರತರುಣಾ ವಿಯಾತಿ ವಿಜ್ಜಾಧರಕುಮಾರಾ ವಿಯ। ರಟ್ಠಿಯಪುತ್ತಾತಿ ಭೋಜಪುತ್ತಾ। ಹತ್ಥಿಘಟಾತಿ ಹತ್ಥಿಸಮೂಹಾ। ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಙ್ಘಟ್ಟನಾತಿ ಅವಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ಗಮನೇನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಮ್ಬನ್ಧಾ।

    159.Mahañcāti karaṇatthe paccattavacananti āha ‘‘mahatācā’’ti. Mahaccāti mahatiyā , liṅgavipallāsavasena vuttaṃ, mahantenāti vuttaṃ hoti. Tenāha ‘‘rājānubhāvenā’’ti ‘‘dvinnaṃ mahāraṭṭhānaṃ issariyasirī’’ti aṅgamagadharaṭṭhānaṃ ādhipaccamāha. Āsattakhaggānīti aṃse olambanavasena sannaddhaasīni. Kulabhogaissariyādivasena mahatī mattā etesanti mahāmattā, mahānubhāvā rājapurisā. Vijjādharataruṇā viyāti vijjādharakumārā viya. Raṭṭhiyaputtāti bhojaputtā. Hatthighaṭāti hatthisamūhā. Aññamaññasaṅghaṭṭanāti avicchedavasena gamanena aññamaññasambandhā.

    ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸೋ ಸಯಂ ಭಾಯನಟ್ಠೇನ ಭಯಂ ಯಥಾ ತಥಾ ಭಾಯತೀತಿ ಕತ್ವಾ। ಞಾಣಂ ಭಾಯಿತಬ್ಬೇ ಏವ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಭಯತೋ ಉಪಟ್ಠಿತೇ ‘‘ಭಾಯಿತಬ್ಬಮಿದ’’ನ್ತಿ ಭಯತೋ ತೀರಣತೋ ಭಯಂ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಭಯತುಪಟ್ಠಾನಞಾಣಂ ಪನ ಭಾಯತಿ ನಭಾಯತೀತಿ? ನ ಭಾಯತಿ। ತಞ್ಹಿ ಅತೀತಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ನಿರುದ್ಧಾ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ, ಅನಾಗತಾ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ತೀರಣಮತ್ತಮೇವ ಹೋತೀ’’ತಿ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೭೫೧)। ಆರಮ್ಮಣಂ ಭಾಯತಿ ಏತಸ್ಮಾತಿ ಭಯಂ। ಓತಪ್ಪಂ ಪಾಪತೋ ಭಾಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಭಯಂ। ಭಯಾನಕನ್ತಿ ಭಾಯನಾಕಾರೋ। ಭಯನ್ತಿ ಞಾಣಭಯಂ। ಸಂವೇಗನ್ತಿ ಸಹೋತ್ತಪ್ಪಞಾಣಂ ಸನ್ತಾಸನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಉಬ್ಬಿಜ್ಜನಂ। ಭಾಯಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಭಯಂ ಭೀಮಭಾವೇನ ಭೇರವನ್ತಿ ಭಯಭೇರವಂ, ಭೀತಬ್ಬವತ್ಥು। ತೇನಾಹ ‘‘ಆಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ।

    Cittutrāso sayaṃ bhāyanaṭṭhena bhayaṃ yathā tathā bhāyatīti katvā. Ñāṇaṃ bhāyitabbe eva vatthusmiṃ bhayato upaṭṭhite ‘‘bhāyitabbamida’’nti bhayato tīraṇato bhayaṃ. Tenevāha ‘‘bhayatupaṭṭhānañāṇaṃ pana bhāyati nabhāyatīti? Na bhāyati. Tañhi atītā saṅkhārā niruddhā, paccuppannā nirujjhanti, anāgatā nirujjhissantīti tīraṇamattameva hotī’’ti (visuddhi. 2.751). Ārammaṇaṃ bhāyati etasmāti bhayaṃ. Otappaṃ pāpato bhāyati etenāti bhayaṃ. Bhayānakanti bhāyanākāro. Bhayanti ñāṇabhayaṃ. Saṃveganti sahottappañāṇaṃ santāsanti sabbaso ubbijjanaṃ. Bhāyitabbaṭṭhena bhayaṃ bhīmabhāvena bheravanti bhayabheravaṃ, bhītabbavatthu. Tenāha ‘‘āgacchatī’’ti.

    ಭೀರುಂ ಪಸಂಸನ್ತೀತಿ ಪಾಪತೋ ಭಾಯನತೋ ಉತ್ತಸನತೋ ಭೀರುಂ ಪಸಂಸನ್ತಿ ಪಣ್ಡಿತಾ। ನ ಹಿ ತತ್ಥ ಸೂರನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪಾಪಕರಣೇ ಸೂರಂ ಪಗಬ್ಭಧಂಸಿನಂ ನ ಹಿ ಪಸಂಸನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಭಯಾ ಹಿ ಸನ್ತೋ ನ ಕರೋನ್ತಿ ಪಾಪ’’ನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಭಯಾತಿ ಪಾಪುತ್ರಾಸತೋ, ಓತ್ತಪ್ಪಹೇತೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸರೀರಚಲನನ್ತಿ ಭಯವಸೇನಸರೀರಸಂಕಮ್ಪೋ। ಏಕೇತಿ ಉತ್ತರವಿಹಾರವಾಸಿನೋ। ‘‘ರಾಜಗಹೇ’’ತಿಆದಿ ತೇಸಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯವಿವರಣಂ। ಕಾಮಂ ವಯತುಲ್ಯೋ ‘‘ವಯಸ್ಸೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ರೂಳ್ಹಿರೇಸೋ, ಯೋ ಕೋಚಿ ಪನ ಸಹಾಯೋ ವಯಸ್ಸೋ, ತಸ್ಮಾ ವಯಸ್ಸಾಭಿಲಾಪೋತಿ ಸಹಾಯಾಭಿಲಾಪೋ। ನ ವಿಪ್ಪಲಮ್ಭೇಸೀತಿ ನ ವಿಸಂವಾದೇಸಿ। ವಿನಸ್ಸೇಯ್ಯಾತಿ ಚಿತ್ತವಿಘಾತೇನ ವಿಹಞ್ಞೇಯ್ಯ।

    Bhīruṃpasaṃsantīti pāpato bhāyanato uttasanato bhīruṃ pasaṃsanti paṇḍitā. Na hi tattha sūranti tasmiṃ pāpakaraṇe sūraṃ pagabbhadhaṃsinaṃ na hi pasaṃsanti. Tenāha ‘‘bhayā hi santo na karonti pāpa’’nti. Tattha bhayāti pāputrāsato, ottappahetūti attho. Sarīracalananti bhayavasenasarīrasaṃkampo. Eketi uttaravihāravāsino. ‘‘Rājagahe’’tiādi tesaṃ adhippāyavivaraṇaṃ. Kāmaṃ vayatulyo ‘‘vayasso’’ti vuccati, rūḷhireso, yo koci pana sahāyo vayasso, tasmā vayassābhilāpoti sahāyābhilāpo. Na vippalambhesīti na visaṃvādesi. Vinasseyyāti cittavighātena vihaññeyya.

    ಸಾಮಞ್ಞಫಲಪುಚ್ಛಾವಣ್ಣನಾ

    Sāmaññaphalapucchāvaṇṇanā

    ೧೬೦. ಭಗವತೋ ತೇಜೋತಿ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವೋ। ರಞ್ಞೋ ಸರೀರಂ ಫರಿ ಯಥಾ ತಂ ಸೋಣದಣ್ಡಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಅನ್ತೋವನಸಣ್ಡಗತಸ್ಸ। ಏಕೇತಿ ಉತ್ತರವಿಹಾರವಾಸಿನೋ।

    160.Bhagavato tejoti buddhānubhāvo. Rañño sarīraṃ phari yathā taṃ soṇadaṇḍassa brāhmaṇassa bhagavato santikaṃ gacchantassa antovanasaṇḍagatassa. Eketi uttaravihāravāsino.

    ೧೬೧. ಯೇನ, ತೇನಾತಿ ಚ ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಕರಣವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯತ್ಥ ಭಗವಾ, ತತ್ಥ ಗತೋ’’ತಿ। ತದಾ ತಸ್ಮಿಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ತುಣ್ಹೀಭಾವಸ್ಸ ಅನವಸೇಸತೋ ಬ್ಯಾಪಿಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತುಣ್ಹೀಭೂತಂ ತುಣ್ಹೀಭೂತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯತೋ ಯತೋ…ಪೇ॰… ಮೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ಹತ್ಥಸ್ಸ ಕುಕತತ್ತಾ ಅಸಂಯಮೋ ಅಸಮ್ಪಜಞ್ಞಕಿರಿಯಾ ಹತ್ಥಕುಕ್ಕುಚ್ಚನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ವಾ-ಸದ್ದೋ ಅವುತ್ತವಿಕಪ್ಪತ್ಥೋ, ತೇನ ತದಞ್ಞೋ ಅಸಂಯಮಭಾವೋ ವಿಭಾವಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತತ್ಥ ಪನ ಚಕ್ಖುಅಸಂಯಮೋ ಸಬ್ಬಪಠಮೋ, ದುನ್ನಿವಾರೋ ಚಾತಿ ತದಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಬ್ಬಾಲಙ್ಕಾರಪಟಿಮಣ್ಡಿತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಕಾಯಿಕವಾಚಸಿಕೇನ ಉಪಸಮೇನ ಲದ್ಧೇನ ಇತರೋಪಿ ಅನುಮಾನತೋ ಲದ್ಧೋ ಏವ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಮಾನಸಿಕೇನ ಚಾ’’ತಿ। ಉಪಸಮನ್ತಿ ಸಂಯಮಂ, ಆಚಾರಸಮ್ಪತ್ತಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಞ್ಚಪರಿವಟ್ಟೇತಿ ಪಞ್ಚಪುರಿಸಪರಿವಟ್ಟೇ। ಪಞ್ಚಹಾಕಾರೇಹೀತಿ ‘‘ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠೇ ತಾದೀ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ॰ ೩೮, ೧೯೨) ಏವಂ ಆದಿನಾ ಆಗತೇಹಿ, ಪಞ್ಚವಿಧಅರಿಯಿದ್ಧಿಸಿದ್ಧೇಹಿ ಚ ಪಞ್ಚಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ। ತಾದಿಲಕ್ಖಣೇತಿ ತಾದಿಭಾವೇ।

    161.Yena, tenāti ca bhummatthe karaṇavacananti āha ‘‘yattha bhagavā, tattha gato’’ti. Tadā tasmiṃ bhikkhusaṅghe tuṇhībhāvassa anavasesato byāpibhāvaṃ dassetuṃ ‘‘tuṇhībhūtaṃ tuṇhībhūta’’nti vuttanti āha ‘‘yato yato…pe… mevāti attho’’ti. Hatthassa kukatattā asaṃyamo asampajaññakiriyā hatthakukkuccanti veditabbo. Vā-saddo avuttavikappattho, tena tadañño asaṃyamabhāvo vibhāvitoti daṭṭhabbaṃ. Tattha pana cakkhuasaṃyamo sabbapaṭhamo, dunnivāro cāti tadabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘sabbālaṅkārapaṭimaṇḍita’’ntiādi vuttaṃ. Kāyikavācasikena upasamena laddhena itaropi anumānato laddho eva hotīti āha ‘‘mānasikena cā’’ti. Upasamanti saṃyamaṃ, ācārasampattinti attho. Pañcaparivaṭṭeti pañcapurisaparivaṭṭe. Pañcahākārehīti ‘‘iṭṭhāniṭṭhe tādī’’ti (mahāni. 38, 192) evaṃ ādinā āgatehi, pañcavidhaariyiddhisiddhehi ca pañcahi pakārehi. Tādilakkhaṇeti tādibhāve.

    ೧೬೨. ನ ಮೇ ಪಞ್ಹವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಭಾರೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಸತ್ಥು ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣಚಾರತಾದಸ್ಸನಂ। ಯದಾಕಙ್ಖಸೀತಿ ನ ವದನ್ತಿ, ಕಥಂ ಪನ ವದನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸುತ್ವಾ ವೇದಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಪದೇಸಞಾಣೇ ಠಿತತ್ತಾ। ಬುದ್ಧಾ ಪನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಪವಾರಣಂ ಪವಾರೇನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ಯಕ್ಖನರಿನ್ದದೇವಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾನ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ‘‘ಪುಚ್ಛಾವುಸೋ ಯದಾಕಙ್ಖಸೀ’’ತಿಆದೀನಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩೭, ೨೪೬; ಸು॰ ನಿ॰ ಆಳವಕಸುತ್ತೇ) ಸುತ್ತಪದಾನಿ ಪುಚ್ಛನ್ತಾನಂ ಯೇಸಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ವಸೇನ ಆಗತಾನಿ, ತಂ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ‘‘ಪುಚ್ಛಾವುಸೋ ಯದಾಕಙ್ಖಸೀ’’ತಿ ಇದಂ ಆಳವಕಸ್ಸ ಯಕ್ಖಸ್ಸ ಓಕಾಸಕರಣಂ, ಸೇಸಾನಿ ನರಿನ್ದಾದೀನಂ। ಮನಸಿಚ್ಛಸೀತಿ ಮನಸಾ ಇಚ್ಛಸಿ। ಪುಚ್ಛವ್ಹೋ, ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಮನಸಿಚ್ಛಥಾತಿ ಬಾವರಿಸ್ಸ ಸಂಸಯಂ ಮನಸಾ ಪುಚ್ಛವ್ಹೋ। ತುಮ್ಹಾಕಂ ಪನ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಬ್ಬಸಂಸಯಂ ಮನಸಾ, ಅಞ್ಞಥಾ ಚ, ಯಥಾ ಇಚ್ಛಥ, ತಥಾ ಪುಚ್ಛವ್ಹೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।

    162.Na me pañhavissajjane bhāro atthīti satthu sabbattha appaṭihatañāṇacāratādassanaṃ. Yadākaṅkhasīti na vadanti, kathaṃ pana vadantīti āha ‘‘sutvā vedissāmā’’ti padesañāṇe ṭhitattā. Buddhā pana sabbaññupavāraṇaṃ pavārentīti sambandho. ‘‘Yakkhanarindadevasamaṇabrāhmaṇaparibbājakāna’’nti idaṃ ‘‘pucchāvuso yadākaṅkhasī’’tiādīni (saṃ. ni. 1.237, 246; su. ni. āḷavakasutte) suttapadāni pucchantānaṃ yesaṃ puggalānaṃ vasena āgatāni, taṃ dassanatthaṃ. ‘‘Pucchāvuso yadākaṅkhasī’’ti idaṃ āḷavakassa yakkhassa okāsakaraṇaṃ, sesāni narindādīnaṃ. Manasicchasīti manasā icchasi. Pucchavho, yaṃ kiñci manasicchathāti bāvarissa saṃsayaṃ manasā pucchavho. Tumhākaṃ pana sabbesaṃ yaṃ kiñci sabbasaṃsayaṃ manasā, aññathā ca, yathā icchatha, tathā pucchavhoti adhippāyo.

    ಸಾಧುರೂಪಾತಿ ಸಾಧುಸಭಾವಾ। ಧಮ್ಮೋತಿ ಪವೇಣೀಧಮ್ಮೋ। ವುದ್ಧನ್ತಿ ಸೀಲಾದೀಹಿ ಬುದ್ಧಿಪ್ಪತ್ತಂ, ಗರುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಸ ಭಾರೋತಿ ಏಸ ಸಂಸಯೂಪಚ್ಛೇದನಸಙ್ಖಾತೋ ಭಾರೋ, ಆಗತೋ ಭಾರೋ ಅವಸ್ಸಂ ಆವಹಿತಬ್ಬೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಞತ್ವಾ ಸಯನ್ತಿ ಪರೂಪದೇಸೇನ ವಿನಾ ಸಯಮೇವ ಞತ್ವಾ।

    Sādhurūpāti sādhusabhāvā. Dhammoti paveṇīdhammo. Vuddhanti sīlādīhi buddhippattaṃ, garunti attho. Esa bhāroti esa saṃsayūpacchedanasaṅkhāto bhāro, āgato bhāro avassaṃ āvahitabboti adhippāyo. Ñatvā sayanti parūpadesena vinā sayameva ñatvā.

    ಸುಚಿರತೇನಾತಿ ಏವಂ ನಾಮಕೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ। ತಗ್ಘಾತಿ ಏಕಂಸೇನ। ಯಥಾಪಿ ಕುಸಲೋ ತಥಾತಿ ಯಥಾ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಕುಸಲೋ ಸಬ್ಬವಿದೂ ಜಾನಾತಿ ಕಥೇತಿ, ತಥಾ ಅಹಮಕ್ಖಿಸ್ಸಂ। ರಾಜಾ ಚ ಖೋ ತಂ ಯದಿ ಕಾಹತಿ ವಾ ನ ವಾತಿ ಯೋ ತಂ ಇಧ ಪುಚ್ಛಿತುಂ ಪೇಸೇಸಿ, ಸೋ ರಾಜಾನಂ ತಯಾ ಪುಚ್ಛಿತಂ ಕರೋತು ವಾ ಮಾ ವಾ, ಅಹಂ ಪನ ತೇ ಅಕ್ಖಿಸ್ಸಂ ಅಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿ, ಆಚಿಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Suciratenāti evaṃ nāmakena brāhmaṇena. Tagghāti ekaṃsena. Yathāpi kusalo tathāti yathā sabbadhammakusalo sabbavidū jānāti katheti, tathā ahamakkhissaṃ. Rājā ca kho taṃ yadi kāhati vā na vāti yo taṃ idha pucchituṃ pesesi, so rājānaṃ tayā pucchitaṃ karotu vā mā vā, ahaṃ pana te akkhissaṃ akkhissāmi, ācikkhissāmīti attho.

    ೧೬೩. ಸಿಪ್ಪನಟ್ಠೇನ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬತಾಯ ಚ ಸಿಪ್ಪಮೇವ ಸಿಪ್ಪಾಯತನಂ ಜೀವಿಕಾಯ ಕಾರಣಭಾವತೋ । ಸೇಯ್ಯಥಿದನ್ತಿ ನಿಪಾತೋ, ತಸ್ಸ ತೇ ಕತಮೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪುಥು ಸಿಪ್ಪಾಯತನಾನೀತಿ ಹಿ ಸಾಧಾರಣತೋ ಸಿಪ್ಪಾನಿ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಉಪರಿ ತಂತಂಸಿಪ್ಪೂಪಜೀವಿನೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಕಥಾಯ ಪಪಞ್ಚಂ ಪರಿಹರಿತುಂ। ಅಞ್ಞಥಾ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಾನಿ ತಾವ ಸಿಪ್ಪಾಯತನಾನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪುನ ತಂತಂಸಿಪ್ಪೂಪಜೀವೀಸು ದಸ್ಸಿಯಮಾನೇಸು ಪಪಞ್ಚೋ ಸಿಯಾತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಹತ್ಥಾರೋಹಾ’’ತಿಆದಿ।

    163. Sippanaṭṭhena sikkhitabbatāya ca sippameva sippāyatanaṃ jīvikāya kāraṇabhāvato . Seyyathidanti nipāto, tassa te katameti attho. Puthu sippāyatanānīti hi sādhāraṇato sippāni uddisitvā upari taṃtaṃsippūpajīvino niddiṭṭhā puggalādhiṭṭhānakathāya papañcaṃ pariharituṃ. Aññathā yathādhippetāni tāva sippāyatanāni dassetvā puna taṃtaṃsippūpajīvīsu dassiyamānesu papañco siyāti. Tenāha ‘‘hatthārohā’’tiādi.

    ಹತ್ಥಿಂ ಆರೋಹನ್ತಿ, ಆರೋಹಾಪಯನ್ತಿ ಚಾತಿ ಹತ್ಥಾರೋಹಾ। ಯೇಹಿ ಪಯೋಗೇಹಿ ಪುರಿಸೋ ಹತ್ಥಿನೋ ಆರೋಹನಯೋಗ್ಗೋ ಹೋತಿ, ಹತ್ಥಿಸ್ಸ ತಂ ಪಯೋಗಂ ವಿಧಾಯತಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪೇತೇಸಂ ಗಹಣಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬೇಪೀ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಹತ್ಥಾಚರಿಯಾ ನಾಮ ಯೇ ಹತ್ಥಿನೋ ಹತ್ಥಾರೋಹಕಾನಞ್ಚ ಸಿಕ್ಖಪಕಾ। ಹತ್ಥಿವೇಜ್ಜಾ ನಾಮ ಹತ್ಥಿಭಿಸಕ್ಕಾ। ಹತ್ಥಿಮೇಣ್ಡಾ ನಾಮ ಹತ್ಥೀನಂ ಪಾದರಕ್ಖಕಾ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಹತ್ಥೀನಂ ಯವಸದಾಯಕಾದಿಕೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಅಸ್ಸಾರೋಹಾ ರಥಿಕಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ರಥೇ ನಿಯುತ್ತಾ ರಥಿಕಾ। ರಥರಕ್ಖಾ ನಾಮ ರಥಸ್ಸ ಆಣಿರಕ್ಖಕಾ। ಧನುಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ಗಣ್ಹಾಪೇನ್ತಿ ಚಾತಿ ಧನುಗ್ಗಹಾ, ಇಸ್ಸಾಸಾ ಧನುಸಿಪ್ಪಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖಾಪಕಾ ಚ। ತೇನಾಹ ‘‘ಧನುಆಚರಿಯಾ ಇಸ್ಸಾಸಾ’’ತಿ। ಚೇಲೇನ ಚೇಲಪಟಾಕಾಯ ಯುದ್ಧೇ ಅಕನ್ತಿ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಚೇಲಕಾತಿ ಆಹ ‘‘ಯೇ ಯುದ್ಧೇ ಜಯಧಜಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪುರತೋ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ। ಯಥಾ ತಥಾ ಠಿತೇ ಸೇನಿಕೇ ಬ್ಯೂಹಕರಣವಸೇನ ತತೋ ಚಲಯನ್ತಿ ಉಚ್ಚಾಲೇನ್ತೀತಿ ಚಲಕಾ। ಸಕುಣಗ್ಘಿಆದಯೋ ವಿಯ ಮಂಸಪಿಣ್ಡಂ ಪರಸೇನಾಸಮೂಹಂ ಸಾಹಸಿಕಮಹಾಯೋಧತಾಯ ಛೇತ್ವಾ ಛೇತ್ವಾ ದಯನ್ತಿ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಪಿಣ್ಡದಾಯಕಾ। ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪೇ ಪಿಣ್ಡೇ ದಯನ್ತಿ ಜನಸಮ್ಮದ್ದೇ ಉಪ್ಪತನ್ತಾ ವಿಯ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಪಿಣ್ಡದಾಯಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಉಗ್ಗತುಗ್ಗತಾತಿ ಥಾಮಜವಪರಕ್ಕಮಾದಿವಸೇನ ಅತಿವಿಯ ಉಗ್ಗತಾ ಉಗ್ಗಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಕ್ಖನ್ದನ್ತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ವೀರಸೂರಭಾವೇನ ಅಸಜ್ಜಮಾನಾ ಪರಸೇನಂ ಅನುಪವಿಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಥಾಮಜವಬಲಪರಕ್ಕಮಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಮಹಾನಾಗಾ ವಿಯ ಮಹಾನಾಗಾ। ಏಕನ್ತಸೂರಾತಿ ಏಕಾಕಿಸೂರಾ ಅತ್ತನೋ ಸೂರಭಾವೇನೇವ ಏಕಾಕಿನೋ ಹುತ್ವಾ ಯುಜ್ಝನಕಾ। ಸಜಾಲಿಕಾತಿ ಸವಮ್ಮಿಕಾ। ಸರಪರಿತ್ತಾಣಚಮ್ಮನ್ತಿ ಚಮ್ಮಪರಿಸಿಬ್ಬಿತಂ ಖೇಟಕಂ, ಚಮ್ಮಮಯಂ ವಾ ಫಲಕಂ। ಘರದಾಸಯೋಧಾತಿ ಅನ್ತೋಜಾತಯೋಧಾ।

    Hatthiṃ ārohanti, ārohāpayanti cāti hatthārohā. Yehi payogehi puriso hatthino ārohanayoggo hoti, hatthissa taṃ payogaṃ vidhāyataṃ sabbesaṃ petesaṃ gahaṇaṃ. Tenāha ‘‘sabbepī’’tiādi. Tattha hatthācariyā nāma ye hatthino hatthārohakānañca sikkhapakā. Hatthivejjā nāma hatthibhisakkā. Hatthimeṇḍā nāma hatthīnaṃ pādarakkhakā. Ādi-saddena hatthīnaṃ yavasadāyakādike saṅgaṇhāti. Assārohā rathikāti etthāpi eseva nayo. Rathe niyuttā rathikā. Ratharakkhā nāma rathassa āṇirakkhakā. Dhanuṃ gaṇhanti, gaṇhāpenti cāti dhanuggahā, issāsā dhanusippassa sikkhāpakā ca. Tenāha ‘‘dhanuācariyā issāsā’’ti. Celena celapaṭākāya yuddhe akanti gacchantīti celakāti āha ‘‘ye yuddhe jayadhajaṃ gahetvā purato gacchantī’’ti. Yathā tathā ṭhite senike byūhakaraṇavasena tato calayanti uccālentīti calakā. Sakuṇagghiādayo viya maṃsapiṇḍaṃ parasenāsamūhaṃ sāhasikamahāyodhatāya chetvā chetvā dayanti uppatitvā uppatitvā gacchantīti piṇḍadāyakā. Dutiyavikappe piṇḍe dayanti janasammadde uppatantā viya gacchantīti piṇḍadāyakāti attho veditabbo. Uggatuggatāti thāmajavaparakkamādivasena ativiya uggatā uggāti attho. Pakkhandantīti attano vīrasūrabhāvena asajjamānā parasenaṃ anupavisantīti attho. Thāmajavabalaparakkamādisampattiyā mahānāgā viya mahānāgā. Ekantasūrāti ekākisūrā attano sūrabhāveneva ekākino hutvā yujjhanakā. Sajālikāti savammikā. Saraparittāṇacammanti cammaparisibbitaṃ kheṭakaṃ, cammamayaṃ vā phalakaṃ. Gharadāsayodhāti antojātayodhā.

    ಆಳಾರಂ ವುಚ್ಚತಿ ಮಹಾನಸಂ, ತತ್ಥ ನಿಯುತ್ತಾತಿ ಆಳಾರಿಕಾ, ಭತ್ತಕಾರಾ। ಪೂವಿಕಾತಿ ಪೂವಸಮ್ಪಾದಕಾ, ಯೇ ಪೂವಮೇವ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ವಿಕ್ಕಿಣನ್ತಾ ಜೀವನ್ತಿ। ಕೇಸನಖಲಿಖನಾದಿವಸೇನ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅಲಙ್ಕಾರವಿಧಿಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತಿ ಸಂವಿದಹನ್ತೀತಿ ಕಪ್ಪಕಾ। ನ್ಹಾಪಕಾತಿ ಚುಣ್ಣವಿಲೇಪನಾದೀಹಿ ಮಲಹರಣವಣ್ಣಸಮ್ಪಾದನವಿಧಿನಾ ನ್ಹಾಪೇನ್ತೀತಿ ನ್ಹಾಪಕಾ। ನವನ್ತಾದಿವಿಧಿನಾ ಪವತ್ತೋ ಗಣನಗನ್ಥೋ ಅನ್ತರಾ ಛಿದ್ದಾಭಾವೇನ ಅಚ್ಛಿದ್ದಕೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಗಣನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಜೀವನ್ತಾ ಅಚ್ಛಿದ್ದಕಪಾಠಕಾ। ಹತ್ಥೇನ ಅಧಿಪ್ಪಾಯವಿಞ್ಞಾಪನಂ ಹತ್ಥಮುದ್ದಾ ಹತ್ಥ-ಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ತದೇಕದೇಸೇಸು ಅಙ್ಗುಲೀಸು ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ‘‘ನ ಭುಞ್ಜಮಾನೋ ಸಬ್ಬಂ ಹತ್ಥಂ ಮುಖೇ ಪಕ್ಖಿಪಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ, ತಸ್ಮಾ ಅಙ್ಗುಲಿಸಙ್ಕೋಚನಾದಿನಾ ಗಣನಾ ಹತ್ಥಮುದ್ದಾಯ ಗಣನಾ। ಚಿತ್ತಕಾರಾದೀನೀತಿ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಭಮಕಾರಕೋಟ್ಟಕಲೇಖಕ ವಿಲೀವಕಾರಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ। ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕಮೇವಾತಿ ಅಸಮ್ಪರಾಯಿಕತಾಯ ಸಾಮಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಸಯಂ ಅನುಭವಿತಬ್ಬಂ ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುಖಿತನ್ತಿ ಸುಖಪ್ಪತ್ತಂ। ಉಪರೀತಿ ದೇವಲೋಕೇ। ಸೋ ಹಿ ಮನುಸ್ಸಲೋಕತೋ ಉಪರಿಮೋ। ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ ನಿಬ್ಬತ್ತನತೋ ತಸ್ಸ ಫಲಂ ತಸ್ಸ ಅಗ್ಗಿಸಿಖಾ ವಿಯ ಹೋತಿ, ತಞ್ಚ ಉದ್ಧಂ ದೇವಲೋಕೇತಿ ಆಹ ‘‘ಉದ್ಧಂ ಅಗ್ಗಂ ಅಸ್ಸಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಉದ್ಧಗ್ಗಿಕಾ’’ತಿ। ಸಗ್ಗಂ ಅರಹತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಫಲಭೂತಂ ಸಗ್ಗಂ ಅರಹತಿ, ತತ್ಥ ಸಾ ನಿಬ್ಬತ್ತನಾರಹೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುಖವಿಪಾಕಾತಿ ಇಟ್ಠವಿಪಾಕವಿಪಚ್ಚನೀಕಾ। ಸುಟ್ಠು ಅಗ್ಗೇತಿ ಅತಿವಿಯ ಉತ್ತಮೇ ಉಳಾರೇ। ದಕ್ಖನ್ತಿ ವಡ್ಢನ್ತಿ ಏತಾಯಾತಿ ದಕ್ಖಿಣಾ, ಪರಿಚ್ಚಾಗಮಯಂ ಪುಞ್ಞನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ದಕ್ಖಿಣಂ ದಾನ’’ನ್ತಿ।

    Āḷāraṃ vuccati mahānasaṃ, tattha niyuttāti āḷārikā, bhattakārā. Pūvikāti pūvasampādakā, ye pūvameva nānappakārato sampādetvā vikkiṇantā jīvanti. Kesanakhalikhanādivasena manussānaṃ alaṅkāravidhiṃ kappenti saṃvidahantīti kappakā. Nhāpakāti cuṇṇavilepanādīhi malaharaṇavaṇṇasampādanavidhinā nhāpentīti nhāpakā. Navantādividhinā pavatto gaṇanagantho antarā chiddābhāvena acchiddakoti vuccati, taṃ gaṇanaṃ upanissāya jīvantā acchiddakapāṭhakā. Hatthena adhippāyaviññāpanaṃ hatthamuddā hattha-saddo cettha tadekadesesu aṅgulīsu daṭṭhabbo. ‘‘Na bhuñjamāno sabbaṃ hatthaṃ mukhe pakkhipissāmī’’tiādīsu viya, tasmā aṅgulisaṅkocanādinā gaṇanā hatthamuddāya gaṇanā. Cittakārādīnīti. Ādi-saddena bhamakārakoṭṭakalekhaka vilīvakārādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Diṭṭheva dhammeti imasmiṃyeva attabhāve. Sandiṭṭhikamevāti asamparāyikatāya sāmaṃ daṭṭhabbaṃ, sayaṃ anubhavitabbaṃ attapaccakkhaṃ diṭṭhadhammikanti attho. Sukhitanti sukhappattaṃ. Uparīti devaloke. So hi manussalokato uparimo. Kammassa katattā nibbattanato tassa phalaṃ tassa aggisikhā viya hoti, tañca uddhaṃ devaloketi āha ‘‘uddhaṃ aggaṃ assā atthīti uddhaggikā’’ti. Saggaṃ arahatīti attano phalabhūtaṃ saggaṃ arahati, tattha sā nibbattanārahoti attho. Sukhavipākāti iṭṭhavipākavipaccanīkā. Suṭṭhu aggeti ativiya uttame uḷāre. Dakkhanti vaḍḍhanti etāyāti dakkhiṇā, pariccāgamayaṃ puññanti āha ‘‘dakkhiṇaṃ dāna’’nti.

    ಮಗ್ಗೋ ಸಾಮಞ್ಞಂ ಸಮಿತಪಾಪಸಮಣಭಾವೋತಿ ಕತ್ವಾ। ಯಸ್ಮಾ ಅಯಂ ರಾಜಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ದಾಸಕಸ್ಸಕಾದೀನಂ ಲೋಕತೋ ಅಭಿವಾದನಾದಿಲಾಭೋ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕಂ ಸಾಮಞ್ಞಫಲನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಕೋಚಿ ಸಮಣೋ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾ ಈದಿಸಮತ್ಥಂ ಜಾನನ್ತೋ’’ತಿ ವೀಮಂಸನ್ತೋ ಪೂರಣಾದಿಕೇ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ಕಥಾಯ ಅನಾರಾಧಿತಚಿತ್ತೋ ಭಗವನ್ತಮ್ಪಿ ತಮತ್ಥಂ ಪುಚ್ಛಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉಪರಿ ಆಗತಂ ಪನ ದಾಸಕಸ್ಸಕೋಪಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪುಚ್ಛತೀ’’ತಿ।

    Maggosāmaññaṃ samitapāpasamaṇabhāvoti katvā. Yasmā ayaṃ rājā pabbajitānaṃ dāsakassakādīnaṃ lokato abhivādanādilābho sandiṭṭhikaṃ sāmaññaphalanti cintetvā ‘‘atthi nu kho koci samaṇo vā brāhmaṇo vā īdisamatthaṃ jānanto’’ti vīmaṃsanto pūraṇādike pucchitvā tesaṃ kathāya anārādhitacitto bhagavantampi tamatthaṃ pucchi, tasmā vuttaṃ ‘‘upari āgataṃ pana dāsakassakopamaṃ sandhāya pucchatī’’ti.

    ಕಣ್ಹಪಕ್ಖನ್ತಿ ಯಥಾಪುಚ್ಛಿತೇ ಅತ್ಥೇ ಲಬ್ಭಮಾನಂ ದಿಟ್ಠಿಗತೂಪಸಞ್ಹಿತಂ ಸಂಕಿಲೇಸಪಕ್ಖಂ। ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖನ್ತಿ ತಬ್ಬಿಧುರಂ ಉಪರಿಸುತ್ತಾಗತಂ ವೋದಾನಪಕ್ಖಂ। ಸಮಣಕೋಲಾಹಲನ್ತಿ ಸಮಣಕೋತೂಹಲಂ ತಂತಂಸಮಣವಾದಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿರೋಧಂ। ಸಮಣಭಣ್ಡನನ್ತಿ ತೇನೇವ ವಿರೋಧೇನ ‘‘ಏವಂವಾದೀನಂ ತೇಸಂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಅಯಂ ದೋಸೋ, ಏವಂವಾದೀನಂ ಅಯಂ ದೋಸೋ’’ತಿ ಏವಂ ತಂತಂವಾದಸ್ಸ ಪರಿಭಾಸನಂ। ರಞ್ಞೋ ಭಾರಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ದೇಸನಾಕೋಸಲ್ಲೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।

    Kaṇhapakkhanti yathāpucchite atthe labbhamānaṃ diṭṭhigatūpasañhitaṃ saṃkilesapakkhaṃ. Sukkapakkhanti tabbidhuraṃ uparisuttāgataṃ vodānapakkhaṃ. Samaṇakolāhalanti samaṇakotūhalaṃ taṃtaṃsamaṇavādānaṃ aññamaññavirodhaṃ. Samaṇabhaṇḍananti teneva virodhena ‘‘evaṃvādīnaṃ tesaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ ayaṃ doso, evaṃvādīnaṃ ayaṃ doso’’ti evaṃ taṃtaṃvādassa paribhāsanaṃ. Rañño bhāraṃ karonto attano desanākosallenāti adhippāyo.

    ೧೬೪. ಪಣ್ಡಿತಪತಿರೂಪಕಾನನ್ತಿ ಆಮಂ ವಿಯ ಪಕ್ಕಾನಂ ಪಣ್ಡಿತಾಭಾಸಾನಂ।

    164.Paṇḍitapatirūpakānanti āmaṃ viya pakkānaṃ paṇḍitābhāsānaṃ.

    ಪೂರಣಕಸ್ಸಪವಾದವಣ್ಣನಾ

    Pūraṇakassapavādavaṇṇanā

    ೧೬೫. ಏಕಂ ಇದಾಹನ್ತಿ ಏಕಾಹಂ। ಇಧ-ಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ಏಕಾಹಂ ಸಮಯಂ ತಿಚ್ಚೇವ ಅತ್ಥೋ। ಸರಿತಬ್ಬಯುತ್ತನ್ತಿ ಅನುಸ್ಸರಣಾನುಚ್ಛವಿಕಂ।

    165.Ekaṃidāhanti ekāhaṃ. Idha-saddo cettha nipātamattaṃ, ekāhaṃ samayaṃ ticceva attho. Saritabbayuttanti anussaraṇānucchavikaṃ.

    ೧೬೬. ಸಹತ್ಥಾ ಕರೋನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಸಹತ್ಥೇನೇವ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ। ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಥಾವರಾದಯೋಪಿ ಇಧ ಸಹತ್ಥಕರಣೇನೇವ ಸಙ್ಗಹಿತಾ। ಹತ್ಥಾದೀನೀತಿ ಹತ್ಥಪಾದಕಣ್ಣನಾಸಾದೀನಿ। ಪಚನಂ ದಹನಂ ವಿಬಾಧನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ದಣ್ಡೇನ ಉಪ್ಪೀಳೇನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಂ ‘‘ತಜ್ಜೇನ್ತಸ್ಸ ವಾ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ, ಇಧ ಪನ ತಜ್ಜನಂ ಪರಿಭಾಸನಂ ದಣ್ಡೇನೇವ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ದಣ್ಡೇನ ಉಪ್ಪೀಳೇನ್ತಸ್ಸ’’ ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ। ಸೋಕಂ ಸಯಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಪರಸ್ಸ ಸೋಕಕಾರಣಂ ಸಯಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ, ಸೋಕಂ ವಾ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಸ್ಸ। ಪರೇಹೀತಿ ಅತ್ತನೋ ವಚನಕರೇಹಿ। ಸಯಮ್ಪಿ ಫನ್ದತೋತಿ ಪರಸ್ಸ ವಿಬಾಧನಪಯೋಗೇನ ಸಯಮ್ಪಿ ಫನ್ದತೋ। ‘‘ಅತಿಪಾತಾಪಯತೋ’’ತಿ ಪದಂ ಸುದ್ಧಕತ್ತುಅತ್ಥೇ ಹೇತುಕತ್ತುಅತ್ಥೇ ಚ ವತ್ತತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಹನನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಹನಾಪೇನ್ತಸ್ಸಾಪೀ’’ತಿ। ಕಾರಣವಸೇನಾತಿ ಕಾರಾಪನವಸೇನ।

    166.Sahatthā karontassāti sahattheneva karontassa. Nissaggiyathāvarādayopi idha sahatthakaraṇeneva saṅgahitā. Hatthādīnīti hatthapādakaṇṇanāsādīni. Pacanaṃ dahanaṃ vibādhananti āha ‘‘daṇḍena uppīḷentassā’’ti. Papañcasūdaniyaṃ ‘‘tajjentassa vā’’ti attho vutto, idha pana tajjanaṃ paribhāsanaṃ daṇḍeneva saṅgahetvā ‘‘daṇḍena uppīḷentassa’’ icceva vuttaṃ. Sokaṃ sayaṃkarontassāti parassa sokakāraṇaṃ sayaṃ karontassa, sokaṃ vā uppādentassa. Parehīti attano vacanakarehi. Sayampi phandatoti parassa vibādhanapayogena sayampi phandato. ‘‘Atipātāpayato’’ti padaṃ suddhakattuatthe hetukattuatthe ca vattatīti āha ‘‘hanantassāpi hanāpentassāpī’’ti. Kāraṇavasenāti kārāpanavasena.

    ಘರಸ್ಸ ಭಿತ್ತಿ ಅನ್ತೋ ಬಹಿ ಚ ಸನ್ಧಿತಾ ಹುತ್ವಾ ಠಿತಾ ಘರಸನ್ಧಿ। ಕಿಞ್ಚಿಪಿ ಅಸೇಸೇತ್ವಾ ನಿರವಸೇಸೋ ಲೋಪೋ ನಿಲ್ಲೋಪೋ। ಏಕಾಗಾರೇ ನಿಯುತ್ತೋ ವಿಲೋಪೋ ಏಕಾಗಾರಿಕೋ। ಪರಿತೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಪನ್ಥೇ ಹನನಂ ಪರಿಪನ್ಥೋ। ಪಾಪಂ ನ ಕರೀಯತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಅಸಞ್ಞತೋ ಉಪ್ಪಾದೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ನತ್ಥಿ ಪಾಪಂ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಥಂ ಸತ್ತಾ ಪಾಪೇ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸತ್ತಾ ಪನ ಪಾಪಂ ಕರೋಮಾತಿ ಏವಂ ಸಞ್ಞಿನೋ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ। ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸ ಹೋತಿ – ಇಮೇಸಞ್ಹಿ ಸತ್ತಾನಂ ಹಿಂಸಾದಿಕಿರಿಯಾ ನ ಅತ್ತಾನಂ ಫುಸತಿ ತಸ್ಸ ನಿಚ್ಚತಾಯ ನಿಬ್ಬಿಕಾರತ್ತಾ ಸರೀರಂ ಪನ ಅಚೇತನಂ ಕಟ್ಠಕಲಿಙ್ಗರೂಪಮಂ, ತಸ್ಮಿಂ ವಿಕೋಪಿತೇಪಿ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಾಪನ್ತಿ। ಖುರನೇಮಿನಾತಿ ನಿಸಿತಖುರಮಯನೇಮಿನಾ।

    Gharassa bhitti anto bahi ca sandhitā hutvā ṭhitā gharasandhi. Kiñcipi asesetvā niravaseso lopo nillopo. Ekāgāre niyutto vilopo ekāgāriko. Parito sabbaso panthe hananaṃ paripantho. Pāpaṃ na karīyati pubbe asaññato uppādetuṃ asakkuṇeyyattā, tasmā natthi pāpaṃ. Yadi evaṃ kathaṃ sattā pāpe paṭipajjantīti āha ‘‘sattā pana pāpaṃ karomāti evaṃ saññino hontī’’ti. Evaṃ kirassa hoti – imesañhi sattānaṃ hiṃsādikiriyā na attānaṃ phusati tassa niccatāya nibbikārattā sarīraṃ pana acetanaṃ kaṭṭhakaliṅgarūpamaṃ, tasmiṃ vikopitepi na kiñci pāpanti. Khuranemināti nisitakhuramayaneminā.

    ಗಙ್ಗಾಯ ದಕ್ಖಿಣಾ ದಿಸಾ ಅಪ್ಪತಿರೂಪದೇಸೋ, ಉತ್ತರಾ ದಿಸಾ ಪತಿರೂಪದೇಸೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ‘‘ದಕ್ಖಿಣಞ್ಚ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ದಕ್ಖಿಣತೀರೇ ಮನುಸ್ಸಾ ಕಕ್ಖಳಾ’’ತಿಆದಿ। ಮಹಾಯಾಗನ್ತಿ ಮಹಾವಿಜಿತಯಞ್ಞಸದಿಸಂ ಮಹಾಯಾಗಂ। ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮೇನ ವಾತಿ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮೇನ ಚ। ದಮ-ಸದ್ದೋ ಹಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಸ್ಸ ಉಪೋಸಥಸೀಲಸ್ಸ ಚ ವಾಚಕೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮೇನಾತಿ ಇದಂ ಇನ್ದ್ರಿಯದಮನಸ್ಸ ವಿಸೇಸನಂ, ತಸ್ಮಾ ‘ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಭೂತೇನ ಇನ್ದ್ರಿಯದಮನೇನಾ’’ತಿ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ । ಸೀಲಸಂಯಮೇನಾತಿ ಕಾಯಿಕವಾಚಸಿಕಸಂವರೇನ । ಸಚ್ಚವಜ್ಜೇನಾತಿ ಸಚ್ಚವಾಚಾಯ, ತಸ್ಸಾ ವಿಸುಂ ವಚನಂ ಲೋಕೇ ಗರುತರಪುಞ್ಞಸಮ್ಮತಭಾವತೋ। ಯಥಾ ಹಿ ಪಾಪಧಮ್ಮೇಸು ಮುಸಾವಾದೋ ಗರು, ಏವಂ ಪುಞ್ಞಧಮ್ಮೇಸು ಸಚ್ಚವಾಚಾ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಏಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಅತೀತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ। ಪವತ್ತೀತಿ ಯೋ ‘‘ಕರೋತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಸ ಸನ್ತಾನೇ ಫಲುಪ್ಪತ್ತಿಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಉಪ್ಪತ್ತಿ। ಸಬ್ಬಥಾತಿ ‘‘ಕರೋತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತೇನ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ। ಕಿರಿಯಮೇವ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ, ನ ರಞ್ಞಾ ಪುಟ್ಠಂ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕಂ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಂ ಬ್ಯಾಕರೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಇದಂ ಅವಧಾರಣಂ ವಿಪಾಕಪಟಿಕ್ಖೇಪನಿವತ್ತನತ್ಥಂ। ಯೋ ಹಿ ಕಮ್ಮಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ, ತೇನ ಅತ್ಥತೋ ವಿಪಾಕೋಪಿ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಏವ ನಾಮ ಹೋತಿ। ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಕಮ್ಮಂ ಪಟಿಬಾಹನ್ತೇನಾಪೀ’’ತಿಆದಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೭೦-೧೭೨)।

    Gaṅgāya dakkhiṇā disā appatirūpadeso, uttarā disā patirūpadesoti adhippāyena‘‘dakkhiṇañca’’tiādi vuttanti āha ‘‘dakkhiṇatīre manussā kakkhaḷā’’tiādi. Mahāyāganti mahāvijitayaññasadisaṃ mahāyāgaṃ. Uposathakammena vāti uposathakammena ca. Dama-saddo hi indriyasaṃvarassa uposathasīlassa ca vācako idhādhippeto. Keci pana ‘‘uposathakammenāti idaṃ indriyadamanassa visesanaṃ, tasmā ‘uposathakammabhūtena indriyadamanenā’’ti atthaṃ vadanti . Sīlasaṃyamenāti kāyikavācasikasaṃvarena . Saccavajjenāti saccavācāya, tassā visuṃ vacanaṃ loke garutarapuññasammatabhāvato. Yathā hi pāpadhammesu musāvādo garu, evaṃ puññadhammesu saccavācā. Tenāha bhagavā ‘‘ekaṃ dhammaṃ atītassā’’tiādi. Pavattīti yo ‘‘karotī’’ti vuccati, tassa santāne phaluppattipaccayabhāvena uppatti. Sabbathāti ‘‘karoto’’tiādinā vuttena sabbappakārena. Kiriyameva paṭikkhipati, na raññā puṭṭhaṃ sandiṭṭhikaṃ sāmaññaphalaṃ byākarotīti adhippāyo. Idaṃ avadhāraṇaṃ vipākapaṭikkhepanivattanatthaṃ. Yo hi kammaṃ paṭikkhipati, tena atthato vipākopi paṭikkhitto eva nāma hoti. Tathā hi vakkhati ‘‘kammaṃ paṭibāhantenāpī’’tiādi (dī. ni. aṭṭha. 1.170-172).

    ಪಟಿರಾಜೂಹಿ ಅನಭಿಭವನೀಯಭಾವೇನ ವಿಸೇಸತೋ ಜಿತನ್ತಿ ವಿಜಿತಂ, ಆಣಾಪವತ್ತಿದೇಸೋ। ‘‘ಮಾ ಮಯ್ಹಂ ವಿಜಿತೇ ವಸಥಾ’’ತಿ ಅಪಸಾದನಾ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ವಿಹೇಠನಾ ಪಬ್ಬಾಜನಾತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಪಸಾದೇತಬ್ಬನ್ತಿ ವಿಹೇಠೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ಉಗ್ಗಣ್ಹನಂ ತೇನ ವುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ‘‘ಏವಮೇತ’’ನ್ತಿ ಉಪಧಾರಣಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖಣಂ, ನಿಕುಜ್ಜನಂ ತಸ್ಸ ಅದ್ಧನಿಯಭಾವಾಪಾದನವಸೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಸನ್ಧಾರಣಂ। ತದುಭಯಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಅನಿಕುಜ್ಜನ್ತೋ’’ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಾರವಸೇನ ಅಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ’’ತಿಆದಿ।

    Paṭirājūhi anabhibhavanīyabhāvena visesato jitanti vijitaṃ, āṇāpavattideso. ‘‘Mā mayhaṃ vijite vasathā’’ti apasādanā pabbajitassa viheṭhanā pabbājanāti katvā vuttaṃ ‘‘apasādetabbanti viheṭhetabba’’nti. Uggaṇhanaṃ tena vuttassa atthassa ‘‘evameta’’nti upadhāraṇaṃ sallakkhaṇaṃ, nikujjanaṃ tassa addhaniyabhāvāpādanavasena cittena sandhāraṇaṃ. Tadubhayaṃ paṭikkhipanto āha ‘‘anuggaṇhanto anikujjanto’’ti. Tenāha ‘‘sāravasena aggaṇhanto’’tiādi.

    ಮಕ್ಖಲಿಗೋಸಾಲವಾದವಣ್ಣನಾ

    Makkhaligosālavādavaṇṇanā

    ೧೬೮. ಉಭಯೇನಾತಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಪಟಿಸೇಧನವಚನೇನ। ಸಂಕಿಲೇಸಪಚ್ಚಯನ್ತಿ ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸನಸ್ಸ ಮಲೀನಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣಂ। ವಿಸುದ್ಧಿಪಚ್ಚಯನ್ತಿ ಸಙ್ಕಿಕಿಲೇಸತೋ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ವೋದಾನಸ್ಸ ಕಾರಣಂ। ಅತ್ತಕಾರೋತಿ ತೇನ ತೇನ ಸತ್ತೇನ ಅತ್ತನಾ ಕಾತಬ್ಬಕಮ್ಮಂ ಅತ್ತನಾ ನಿಪ್ಫಾದೇತಬ್ಬಪಯೋಗೋ। ಪರಕಾರನ್ತಿ ಪರಸ್ಸ ವಾಹಸಾ ಇಜ್ಝನಕಪಯೋಜನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಮಹಾಸತ್ತನ್ತಿ ಅನ್ತಿಮಭವಿಕಂ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಂ, ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸಪಿ ಏತ್ಥೇವ ಸಙ್ಗಹೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಮನುಸ್ಸಸೋಭಗ್ಯತನ್ತಿ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಸುಭಗಭಾವಂ। ಏವನ್ತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ। ಕಮ್ಮವಾದಸ್ಸ ಕಿರಿಯವಾದಸ್ಸ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನೇನ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ಕಮ್ಮಂ ಕಣ್ಹಂ ಕಣ್ಹವಿಪಾಕ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೨೩೨) ನಯಪ್ಪವತ್ತೇ ಜಿನಚಕ್ಕೇ ಪಹಾರಂ ದೇತಿ ನಾಮ। ನತ್ಥಿ ಪುರಿಸಕಾರೇತಿ ಯಥಾವುತ್ತಅತ್ತಕಾರಪರಕಾರಾಭಾವತೋ ಏವ ಸತ್ತಾನಂ ಪಚ್ಚತ್ತಪುರಿಸಕಾರೋ ನಾಮ ಕೋಚಿ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ನತ್ಥಿ ಬಲನ್ತಿ ಸತ್ತಾನಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕನಿಬ್ಬಾನಸಮ್ಪತ್ತಿಆವಹಂ ಬಲಂ ನಾಮ ಕಿಞ್ಚಿ ನತ್ಥಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಮ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಞ್ಚೇತಂ, ಸಂಕಿಲೇಸಿಕಮ್ಪಿ ಚಾಯಂ ಬಲಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತೇವ। ಯದಿ ವೀರಿಯಾದೀನಿ ಪುರಿಸಕಾರವೇವಚನಾನಿ, ಕಸ್ಮಾ ವಿಸುಂ ಗಹಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಇದಂ ನೋ ವೀರಿಯೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಸದ್ದತ್ಥತೋ ಪನ ತಸ್ಸಾ ತಸ್ಸಾ ಕಿರಿಯಾಯ ಉಸ್ಸನ್ನಟ್ಠೇನ ಬಲಂ। ಸೂರವೀರಭಾವಾವಹಟ್ಠೇನ ವೀರಿಯಂ। ತದೇವ ದಳ್ಹಭಾವತೋ, ಪೋರಿಸಧುರಂ ವಹನ್ತೇನ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬತೋ ಚ ಪುರಿಸಥಾಮೋ। ಪರಂ ಪರಂ ಠಾನಂ ಅಕ್ಕಮನಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಪುರಿಸಪರಕ್ಕಮೋತಿ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    168.Ubhayenāti hetupaccayapaṭisedhanavacanena. Saṃkilesapaccayanti saṃkilissanassa malīnabhāvassa kāraṇaṃ. Visuddhipaccayanti saṅkikilesato visuddhiyā vodānassa kāraṇaṃ. Attakāroti tena tena sattena attanā kātabbakammaṃ attanā nipphādetabbapayogo. Parakāranti parassa vāhasā ijjhanakapayojanaṃ. Tenāha ‘‘yenā’’tiādi. Mahāsattanti antimabhavikaṃ mahābodhisattaṃ, paccekabodhisattassapi ettheva saṅgaho veditabbo. Manussasobhagyatanti manussesu subhagabhāvaṃ. Evanti vuttappakārena. Kammavādassa kiriyavādassa paṭikkhipanena ‘‘atthi bhikkhave kammaṃ kaṇhaṃ kaṇhavipāka’’ntiādi (a. ni. 4.232) nayappavatte jinacakke pahāraṃ deti nāma. Natthi purisakāreti yathāvuttaattakāraparakārābhāvato eva sattānaṃ paccattapurisakāro nāma koci natthīti attho. Tenāha ‘‘yenā’’tiādi. Natthi balanti sattānaṃ diṭṭhadhammikasamparāyikanibbānasampattiāvahaṃ balaṃ nāma kiñci natthi. Tenāha ‘‘yamhī’’tiādi. Nidassanamattañcetaṃ, saṃkilesikampi cāyaṃ balaṃ paṭikkhipateva. Yadi vīriyādīni purisakāravevacanāni, kasmā visuṃ gahaṇanti āha ‘‘idaṃ no vīriyenā’’tiādi. Saddatthato pana tassā tassā kiriyāya ussannaṭṭhena balaṃ. Sūravīrabhāvāvahaṭṭhena vīriyaṃ. Tadeva daḷhabhāvato, porisadhuraṃ vahantena pavattetabbato ca purisathāmo. Paraṃ paraṃ ṭhānaṃ akkamanappavattiyā purisaparakkamoti vuttoti veditabbaṃ.

    ಸತ್ತಯೋಗತೋ ರೂಪಾದೀಸು ಸತ್ತವಿಸತ್ತತಾಯ ಸತ್ತಾ। ಪಾಣನತೋ ಅಸ್ಸಸನಪಸ್ಸಸನವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಪಾಣಾ। ತೇ ಪನ ಸೋ ಏಕಿನ್ದ್ರಿಯಾದಿವಸೇನ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ವದತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕಿನ್ದ್ರಿಯೋ’’ತಿಆದಿ। ಅಣ್ಡಕೋಸಾದೀಸು ಭವನತೋ ‘‘ಭೂತಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಣ್ಡಕೋಸ…ಪೇ॰… ವದತೀ’’ತಿ । ಜೀವನತೋ ಪಾಣಂ ಧಾರೇನ್ತಾ ವಿಯ ವಡ್ಢನತೋ ಜೀವಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಾಲಿಯವಾ’’ತಿಆದಿ। ನತ್ಥಿ ಏತೇಸಂ ಸಂಕಿಲೇಸವಿಸುದ್ಧೀಸು ವಸೋತಿ ಅವಸಾ। ನತ್ಥಿ ನೇಸಂ ಬಲಂ ವೀರಿಯಂ ಚಾತಿ ಅಬಲಾ ಅವೀರಿಯಾ। ನಿಯತಾತಿ ಅಚ್ಛೇಜ್ಜಸುತ್ತಾವುತಾಭೇಜ್ಜಮಣಿನೋ ವಿಯ ನಿಯತಪ್ಪವತ್ತಿತಾಯ ಗತಿಜಾತಿಬನ್ಧಾಪವಗ್ಗವಸೇನ ನಿಯಾಮೋ। ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಗಮನನ್ತಿ ಛನ್ನಂ ಅಭಿಜಾತೀನಂ ತಾಸು ತಾಸು ಗತೀಸು ಉಪಗಮನಂ ಸಮವಾಯೇನ ಸಮಾಗಮೋ। ಸಭಾವೋಯೇವಾತಿ ಯಥಾ ಕಣ್ಟಕಸ್ಸ ತಿಖಿಣತಾ, ಕಪಿತ್ಥಫಲಾನಂ ಪರಿಮಣ್ಡಲತಾ, ಮಿಗಪಕ್ಖೀನಂ ವಿಚಿತ್ತಾಕಾರತಾ, ಏವಂ ಸಬ್ಬಸ್ಸಾಪಿ ಲೋಕಸ್ಸ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇನ ವಿನಾ ತಥಾ ತಥಾ ಪರಿಣಾಮೋ ಅಯಂ ಸಭಾವೋ ಏವ ಅಕಿತ್ತಿಮೋಯೇವ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯೇನ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಛಳಾಭಿಜಾತಿಯೋ ಪರತೋ ವಿತ್ಥಾರೀಯನ್ತಿ। ‘‘ಸುಖಞ್ಚ ದುಕ್ಖಞ್ಚ ಪಟಿಸಂವೇದೇನ್ತೀ’’ತಿ ವದನ್ತೋ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಭೂಮಿಂ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ನ ಜಾನಾತೀತಿ ಉಲ್ಲಿಙ್ಗನ್ತೋ ‘‘ಅಞ್ಞಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಭೂಮಿ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ ಆಹ।

    Sattayogato rūpādīsu sattavisattatāya sattā. Pāṇanato assasanapassasanavasena pavattiyā pāṇā. Te pana so ekindriyādivasena vibhajitvā vadatīti āha ‘‘ekindriyo’’tiādi. Aṇḍakosādīsu bhavanato ‘‘bhūtā’’ti vuccantīti āha ‘‘aṇḍakosa…pe… vadatī’’ti . Jīvanato pāṇaṃ dhārentā viya vaḍḍhanato jīvā. Tenāha ‘‘sāliyavā’’tiādi. Natthi etesaṃ saṃkilesavisuddhīsu vasoti avasā. Natthi nesaṃ balaṃ vīriyaṃ cāti abalā avīriyā. Niyatāti acchejjasuttāvutābhejjamaṇino viya niyatappavattitāya gatijātibandhāpavaggavasena niyāmo. Tattha tattha gamananti channaṃ abhijātīnaṃ tāsu tāsu gatīsu upagamanaṃ samavāyena samāgamo. Sabhāvoyevāti yathā kaṇṭakassa tikhiṇatā, kapitthaphalānaṃ parimaṇḍalatā, migapakkhīnaṃ vicittākāratā, evaṃ sabbassāpi lokassa hetupaccayena vinā tathā tathā pariṇāmo ayaṃ sabhāvo eva akittimoyeva. Tenāha ‘‘yena hī’’tiādi. Chaḷābhijātiyo parato vitthārīyanti. ‘‘Sukhañca dukkhañca paṭisaṃvedentī’’ti vadanto adukkhamasukhabhūmiṃ sabbena sabbaṃ na jānātīti ulliṅganto ‘‘aññā adukkhamasukhabhūmi natthīti dassetī’’ti āha.

    ಪಮುಖಯೋನೀನನ್ತಿ ಮನುಸ್ಸತಿರಚ್ಛಾನಾದೀಸು ಖತ್ತಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದಿಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘಾದಿವಸೇನ ಪಧಾನಯೋನೀನಂ। ಸಟ್ಠಿಸತಾನೀತಿ ಛಸಹಸ್ಸಾನಿ। ‘‘ಪಞ್ಚ ಚ ಕಮ್ಮುನೋ ಸತಾನೀ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥದಸ್ಸನಂ ‘‘ಪಞ್ಚಕಮ್ಮಸತಾನಿ ಚಾ’’ತಿ। ‘‘ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಕೇವಲಂ ತಕ್ಕಮತ್ತಕೇನ ನಿರತ್ಥಕಂ ದಿಟ್ಠಿಂ ದೀಪೇತೀ’’ತಿ ಇಮಮೇವತ್ಥಂ ಅತಿದಿಸತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ತಕ್ಕಮತ್ತಕೇನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಯಸ್ಮಾ ತಕ್ಕಿಕಾ ನಿರಙ್ಕುಸತಾಯ ಪರಿಕಪ್ಪನಸ್ಸ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಕಪ್ಪಿತಂ ಸಾರತೋ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ತಥೇವ ಅಭಿನಿವಿಸ್ಸ ತಕ್ಕದಿಟ್ಠಿಗಾಹಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ತೇಸಂ ದಿಟ್ಠಿವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ವಿಚಾರಣಾ ಕಾತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಕೇಚೀತಿ ಉತ್ತರವಿಹಾರವಾಸಿನೋ। ತೇ ಹಿ ‘‘ಪಞ್ಚ ಕಮ್ಮಾನೀತಿ ಚಕ್ಖುಸೋತಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯಾ ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ‘ಪಞ್ಚ ಕಮ್ಮಾನೀ’ತಿ ಪಞ್ಞಾಪೇನ್ತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಲದ್ಧೀತಿ ಓಳಾರಿಕಭಾವತೋ ಪರಿಪುಣ್ಣಕಮ್ಮನ್ತಿ ಲದ್ಧಿ। ಮನೋಕಮ್ಮಂ ಅನೋಳಾರಿಕತ್ತಾ ಉಪಡ್ಢಕಮ್ಮನ್ತಿ ಲದ್ಧೀತಿ ಯೋಜನಾ। ದ್ವಟ್ಠಿಪಟಿಪದಾತಿ ‘‘ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ಪಟಿಪದಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಸಭಾವನಿರುತ್ತಿಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ‘‘ದ್ವಟ್ಠಿಪಟಿಪದಾ’’ತಿ ವದತಿ। ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಪ್ಪೇತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಮಹಾಕಪ್ಪೇ, ತತ್ಥಾಪಿ ಚ ವಿವಟ್ಟಟ್ಠಾಯೀಸಞ್ಞಿತೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯೇಕಪ್ಪೇ।

    Pamukhayonīnanti manussatiracchānādīsu khattiyabrāhmaṇādisīhabyagghādivasena padhānayonīnaṃ. Saṭṭhisatānīti chasahassāni. ‘‘Pañca ca kammuno satānī’’ti padassa atthadassanaṃ ‘‘pañcakammasatāni cā’’ti. ‘‘Eseva nayo’’ti iminā ‘‘kevalaṃ takkamattakena niratthakaṃ diṭṭhiṃ dīpetī’’ti imamevatthaṃ atidisati. Ettha ca ‘‘takkamattakenā’’ti iminā yasmā takkikā niraṅkusatāya parikappanassa yaṃ kiñci attano parikappitaṃ sārato maññamānā tatheva abhinivissa takkadiṭṭhigāhaṃ gaṇhanti, tasmā na tesaṃ diṭṭhivatthusmiṃ viññūhi vicāraṇā kātabbāti dasseti. Kecīti uttaravihāravāsino. Te hi ‘‘pañca kammānīti cakkhusotaghānajivhākāyā imāni pañcindriyāni ‘pañca kammānī’ti paññāpentī’’ti vadanti. Kammanti laddhīti oḷārikabhāvato paripuṇṇakammanti laddhi. Manokammaṃ anoḷārikattā upaḍḍhakammanti laddhīti yojanā. Dvaṭṭhipaṭipadāti ‘‘dvāsaṭṭhi paṭipadā’’ti vattabbe sabhāvaniruttiṃ ajānanto ‘‘dvaṭṭhipaṭipadā’’ti vadati. Ekasmiṃ kappeti ekasmiṃ mahākappe, tatthāpi ca vivaṭṭaṭṭhāyīsaññite ekasmiṃ asaṅkhyeyyekappe.

    ಉರಬ್ಭೇ ಹನನ್ತೀತಿ ಓರಬ್ಭಿಕಾ। ಏವಂ ಸೂಕರಿಕಾದಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಲುದ್ದಾತಿ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಯೇ ಕೇಚಿ ಮಾಗವಿಕನೇಸಾದಾ। ತೇ ಪಾಪಕಮ್ಮಪಸುತತಾಯ ‘‘ಕಣ್ಹಾಭಿಜಾತೀತಿ ವದತಿ। ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ಭಿಕ್ಖೂ। ತೇ ಕಿರ ‘‘ಸಛನ್ದರಾಗಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಚತೂಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ಕಣ್ಟಕೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಖಾದನ್ತೀ’’ತಿ ವದತಿ। ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ಯಸ್ಮಾ ‘‘ತೇ ಪಣೀತಪಣೀತೇ ಪಚ್ಚಯೇ ಪಟಿಸೇವನ್ತೀ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾಗಾಹೋ, ತಸ್ಮಾ ಞಾಯಲದ್ಧೇಪಿ ಪಚ್ಚಯೇ ಭುಞ್ಜಮಾನಾ ಆಜೀವಕಸಮಯಸ್ಸ ವಿಲೋಮಗಾಹಿತಾಯ ಪಚ್ಚಯೇಸು ಕಣ್ಟಕೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಖಾದನ್ತಿ ನಾಮಾತಿ ವದತೀತಿ ಅಪರೇ। ಏಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತಾ, ಯೇ ಸವಿಸೇಸಂ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗಂ ಅನುಯುತ್ತಾ। ತಥಾ ಹಿ ತೇ ಕಣ್ಟಕೇ ವತ್ತನ್ತಾ ವಿಯ ಹೋನ್ತೀತಿ ‘‘ಕಣ್ಟಕವುತ್ತಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಠತ್ವಾ ಭುಞ್ಜನನಹಾನಪಟಿಕ್ಖೇಪಾದಿವತಸಮಾಯೋಗೇನ ಪಣ್ಡರತರಾ । ‘‘ಅಚೇಲಕಸಾವಕಾ’’ತಿ ಆಜೀವಕಸಾವಕೇ ವದತಿ। ತೇ ಕಿರ ಆಜೀವಕಲದ್ಧಿಯಾ ವಿಸುದ್ಧಚಿತ್ತತಾಯ ನಿಗಣ್ಠೇಹಿಪಿ ಪಣ್ಡರತರಾ। ನನ್ದಾದಯೋ ಹಿ ತಥಾರೂಪಂ ಆಜೀವಕಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಉಕ್ಕಂಸಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಠಿತಾ। ತಸ್ಮಾ ನಿಗಣ್ಠೇಹಿ ಆಜೀವಕಸಾವಕೇಹಿ ಚ ಪಣ್ಡರತರಾ ಪರಮಸುಕ್ಕಾಭಿಜಾತೀತಿ ಅಯಂ ತಸ್ಸ ಲದ್ಧಿ।

    Urabbhe hanantīti orabbhikā. Evaṃ sūkarikādayo veditabbā. Luddāti aññepi ye keci māgavikanesādā. Te pāpakammapasutatāya ‘‘kaṇhābhijātīti vadati. Bhikkhū’’ti buddhasāsane bhikkhū. Te kira ‘‘sachandarāgā paribhuñjantī’’ti adhippāyena ‘‘catūsu paccayesu kaṇṭake pakkhipitvā khādantī’’ti vadati. Kasmāti ce? Yasmā ‘‘te paṇītapaṇīte paccaye paṭisevantī’’ti tassa micchāgāho, tasmā ñāyaladdhepi paccaye bhuñjamānā ājīvakasamayassa vilomagāhitāya paccayesu kaṇṭake pakkhipitvā khādanti nāmāti vadatīti apare. Eke pabbajitā, ye savisesaṃ attakilamathānuyogaṃ anuyuttā. Tathā hi te kaṇṭake vattantā viya hontīti ‘‘kaṇṭakavuttikā’’ti vuttā. Ṭhatvā bhuñjananahānapaṭikkhepādivatasamāyogena paṇḍaratarā. ‘‘Acelakasāvakā’’ti ājīvakasāvake vadati. Te kira ājīvakaladdhiyā visuddhacittatāya nigaṇṭhehipi paṇḍaratarā. Nandādayo hi tathārūpaṃ ājīvakapaṭipattiṃ ukkaṃsaṃ pāpetvā ṭhitā. Tasmā nigaṇṭhehi ājīvakasāvakehi ca paṇḍaratarā paramasukkābhijātīti ayaṃ tassa laddhi.

    ಪುರಿಸಭೂಮಿಯೋತಿ ಪಧಾನಪುಗ್ಗಲೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ। ಇತ್ಥೀನಮ್ಪಿ ತಾ ಭೂಮಿಯೋ ಇಚ್ಛನ್ತೇವ। ‘‘ಭಿಕ್ಖು ಚ ಪನ್ನಕೋ’’ತಿಆದಿ ತೇಸಂ ಪಾಳಿಯೇವ। ತತ್ಥ ಪನ್ನಕೋತಿ ಭಿಕ್ಖಾಯ ವಿಚರಣಕೋ, ತೇಸಂ ವಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪಟಿಪನ್ನಕೋ। ಜಿನೋತಿ ಜಿಣ್ಣೋ ಜರಾವಸೇನ ಹೀನಧಾತುಕೋ, ಅತ್ತನೋ ವಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಂ ಜಿನಿತ್ವಾ ಠಿತೋ। ಸೋ ಕಿರ ತಥಾಭೂತೋ ಧಮ್ಮಮ್ಪಿ ಕಸ್ಸಚಿ ನ ಕಥೇಸಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಆಹಾ’’ತಿ। ಓಟ್ಠವದನಾದಿವಿಪ್ಪಕಾರೇ ಕತೇಪಿ ಖಮನವಸೇನ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ವದತೀತಿಪಿ ವದನ್ತಿ। ಅಲಾಭಿನ್ತಿ ‘‘ಸೋ ನ ಕುಮ್ಭಿಮುಖಾ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೩೯೪) ನಯೇನ ವುತ್ತಅಲಾಭಹೇತುಸಮಾಯೋಗೇನ ಅಲಾಭಿಂ, ತತೋಯೇವ ಜಿಘಚ್ಛಾದುಬ್ಬಲಪರೇತತಾಯ ಸಯನಪರಾಯನಂ ‘‘ಸಮಣಂ ಪನ್ನಭೂಮೀ’’ತಿ ವದತಿ।

    Purisabhūmiyoti padhānapuggalena niddeso. Itthīnampi tā bhūmiyo icchanteva. ‘‘Bhikkhu ca pannako’’tiādi tesaṃ pāḷiyeva. Tattha pannakoti bhikkhāya vicaraṇako, tesaṃ vā paṭipattiyā paṭipannako. Jinoti jiṇṇo jarāvasena hīnadhātuko, attano vā paṭipattiyā paṭipakkhaṃ jinitvā ṭhito. So kira tathābhūto dhammampi kassaci na kathesi. Tenāha ‘‘na kiñci āhā’’ti. Oṭṭhavadanādivippakāre katepi khamanavasena na kiñci vadatītipi vadanti. Alābhinti ‘‘so na kumbhimukhā paṭiggaṇhātī’’tiādinā (dī. ni. 1.394) nayena vuttaalābhahetusamāyogena alābhiṃ, tatoyeva jighacchādubbalaparetatāya sayanaparāyanaṃ ‘‘samaṇaṃ pannabhūmī’’ti vadati.

    ಆಜೀವವುತ್ತಿಸತಾನೀತಿ ಸತ್ತಾನಂ ಆಜೀವಭೂತಾನಿ ಜೀವಿಕಾವುತ್ತಿಸತಾನಿ। ಪಸುಗ್ಗಹಣೇನ ಏಳಕಜಾತಿ ಗಹಿತಾ, ಮಿಗಗ್ಗಹಣೇನ ರುರುಗವಯಾದಿಸಬ್ಬಮಿಗಜಾತಿ। ಬಹೂ ದೇವಾತಿ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾದಿಬ್ರಹ್ಮಕಾಯಿಕಾದಿವಸೇನ, ತೇಸಂ ಅನ್ತರಭೇದವಸೇನ ಬಹೂ ದೇವಾ। ತತ್ಥ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾನಂ ಏಕಚ್ಚಭೇದೋ ಮಹಾಸಮಯಸುತ್ತವಸೇನ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೩೧) ದೀಪೇತಬ್ಬೋ। ಮನುಸ್ಸಾಪಿ ಅನನ್ತಾತಿ ದೀಪದೇಸಕುಲವಂಸಾಜೀವಾದಿವಿಭಾಗವಸೇನ ಮನುಸ್ಸಾಪಿ ಅನನ್ತಭೇದಾ। ಪಿಸಾಚಾ ಏವ ಪೇಸಾಚಾ। ತೇ ಅಪರಪೇತಾದಯೋ ಮಹನ್ತಮಹನ್ತಾ। ಛದ್ದನ್ತದಹಮನ್ದಾಕಿನಿಯೋ ಕುವಾಳಿಯಮುಚಲಿನ್ದನಾಮೇನ ವದತಿ।

    Ājīvavuttisatānīti sattānaṃ ājīvabhūtāni jīvikāvuttisatāni. Pasuggahaṇena eḷakajāti gahitā, migaggahaṇena rurugavayādisabbamigajāti. Bahū devāti cātumahārājikādibrahmakāyikādivasena, tesaṃ antarabhedavasena bahū devā. Tattha cātumahārājikānaṃ ekaccabhedo mahāsamayasuttavasena (dī. ni. 2.331) dīpetabbo. Manussāpi anantāti dīpadesakulavaṃsājīvādivibhāgavasena manussāpi anantabhedā. Pisācā eva pesācā. Te aparapetādayo mahantamahantā. Chaddantadahamandākiniyo kuvāḷiyamucalindanāmena vadati.

    ಪವುಟಾತಿ ಪಬ್ಬಗಣ್ಠಿಕಾ। ಪಣ್ಡಿತೋಪಿ …ಪೇ॰… ಉದ್ಧಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ, ಕಸ್ಮಾ? ಸತ್ತಾನಂ ಸಂಸರಣಕಾಲಸ್ಸ ನಿಯತಭಾವತೋ। ಅಪರಿಪಕ್ಕಂ ಸಂಸರಣನಿಮಿತ್ತಂ ಸೀಲಾದಿನಾ ಪರಿಪಾಚೇತಿ ನಾಮ ಸೀಘಂಯೇವ ವಿಸುದ್ಧಿಪ್ಪತ್ತಿಯಾ। ಪರಿಪಕ್ಕಂ ಕಮ್ಮಂ ಫುಸ್ಸ ಫುಸ್ಸ ಪತ್ವಾ ಪತ್ವಾ ಕಾಲೇನ ಪರಿಪಕ್ಕಭಾವಾನಾಪಾದನೇನ ಬ್ಯನ್ತಿಂ ಕರೋತಿ ನಾಮ।

    Pavuṭāti pabbagaṇṭhikā. Paṇḍitopi…pe… uddhaṃ na gacchati, kasmā? Sattānaṃ saṃsaraṇakālassa niyatabhāvato. Aparipakkaṃ saṃsaraṇanimittaṃ sīlādinā paripāceti nāma sīghaṃyeva visuddhippattiyā. Paripakkaṃ kammaṃ phussa phussa patvā patvā kālena paripakkabhāvānāpādanena byantiṃ karoti nāma.

    ಸುತ್ತಗುಳೇತಿ ಸುತ್ತವಟ್ಟಿಯಂ। ‘‘ನಿಬ್ಬೇಠಿಯಮಾನಮೇವ ಪಲೇತೀ’’ತಿ ಉಪಮಾಯ ಸತ್ತಾನಂ ಸಂಸಾರೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಖೀಯತೇವ, ನ ತಸ್ಸ ವಡ್ಢತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನರೂಪತ್ತಾ।

    Suttaguḷeti suttavaṭṭiyaṃ. ‘‘Nibbeṭhiyamānameva paletī’’ti upamāya sattānaṃ saṃsāro anukkamena khīyateva, na tassa vaḍḍhatīti dasseti paricchinnarūpattā.

    ಅಜಿತಕೇಸಕಮ್ಬಲವಾದವಣ್ಣನಾ

    Ajitakesakambalavādavaṇṇanā

    ೧೭೧. ದಿನ್ನನ್ತಿ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸೀಸೇನ ದಾನಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ದಿನ್ನಸ್ಸ ಫಲಾಭಾವಂ ವದತೀ’’ತಿ, ದಿನ್ನಂ ಪನ ಅನ್ನಾದಿವತ್ಥುಂ ಕಥಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಏಸೇವ ನಯೋ ಯಿಟ್ಠಂ ಹುತನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ। ಮಹಾಯಾಗೋತಿ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣಂ ಮಹಾದಾನಂ। ಪಾಹುನಕಸಕ್ಕಾರೋತಿ ಪಾಹುನಭಾವೇನ ಕಾತಬ್ಬಸಕ್ಕಾರೋ। ಫಲನ್ತಿ ಆನಿಸಂಸಫಲಂ, ನಿಸ್ಸನ್ದಫಲಞ್ಚ। ವಿಪಾಕೋತಿ ಸದಿಸಫಲಂ। ಪರಲೋಕೇ ಠಿತಸ್ಸ ಅಯಂ ಲೋಕೋ ನತ್ಥೀತಿ ಪರಲೋಕೇ ಠಿತಸ್ಸ ಕಮ್ಮುನಾ ಲದ್ಧಬ್ಬೋ ಅಯಂ ಲೋಕೋ ನ ಹೋತಿ। ಇಧಲೋಕೇ ಠಿತಸ್ಸಾಪಿ ಪರಲೋಕೋ ನತ್ಥೀತಿ ಇಧಲೋಕೇ ಠಿತಸ್ಸ ಕಮ್ಮುನಾ ಲದ್ಧಬ್ಬೋ ಪರಲೋಕೋ ನ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ। ಇಮೇ ಸತ್ತಾ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಭವೇ, ಯೋನಿಆದೀಸು ಚ ಠಿತಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತಿ ನಿರುದಯವಿನಾಸವಸೇನ ವಿನಸ್ಸನ್ತಿ। ಫಲಾಭಾವವಸೇನಾತಿ ಮಾತಾಪಿತೂಸು ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪತ್ತೀನಂ ಫಲಸ್ಸ ಅಭಾವವಸೇನ ‘‘ನತ್ಥಿ ಮಾತಾ, ನತ್ಥಿ ಪಿತಾ’’ತಿ ವದತಿ, ನ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ, ನಾಪಿ ತೇಸು ಇದಾನಿ ಕಯಿರಮಾನಸಕ್ಕಾರಾಸಕ್ಕಾರಾನಂ ಅಭಾವವಸೇನ ತೇಸಂ ಲೋಕಪಚ್ಚಕ್ಖತ್ತಾ। ಪುಬ್ಬುಳಕಸ್ಸ ವಿಯ ಇಮೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೋ ನಾಮ ಕೇವಲೋ, ನ ಚವಿತ್ವಾ ಆಗಮನಪುಬ್ಬಕೋತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ನತ್ಥಿ ಸತ್ತಾ ಓಪಪಾತಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಚವಿತ್ವಾ ಉಪಪಜ್ಜನಕಸತ್ತಾ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ವದತೀ’’ತಿ। ಸಮಣೇನ ನಾಮ ಯಾಥಾವತೋ ಜಾನನ್ತೇನ ಕಸ್ಸಚಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಕಥೇತ್ವಾ ಸಞ್ಞತೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಆಹೋಪುರಿಸಿಕಾ ನಾಮ ಸಿಯಾ। ಕಿಞ್ಹಿ ಪರೋ ಪರಸ್ಸ ಕರಿಸ್ಸತಿ? ತಥಾ ಚ ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಪಾದನಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಅವಸ್ಸಯೋ ಏವ ನ ಸಿಯಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜನತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯೇ ಇಮಞ್ಚ…ಪೇ॰… ಪವೇದೇನ್ತೀ’’ತಿ।

    171.Dinnanti deyyadhammasīsena dānaṃ vuttanti āha ‘‘dinnassa phalābhāvaṃ vadatī’’ti, dinnaṃ pana annādivatthuṃ kathaṃ paṭikkhipati. Eseva nayo yiṭṭhaṃ hutanti etthāpi. Mahāyāgoti sabbasādhāraṇaṃ mahādānaṃ. Pāhunakasakkāroti pāhunabhāvena kātabbasakkāro. Phalanti ānisaṃsaphalaṃ, nissandaphalañca. Vipākoti sadisaphalaṃ. Paraloke ṭhitassa ayaṃ loko natthīti paraloke ṭhitassa kammunā laddhabbo ayaṃ loko na hoti. Idhaloke ṭhitassāpi paraloko natthīti idhaloke ṭhitassa kammunā laddhabbo paraloko na hoti. Tattha kāraṇamāha ‘‘sabbetattha tattheva ucchijjantī’’ti. Ime sattā yattha yattha bhave, yoniādīsu ca ṭhitā tattha tattheva ucchijjanti nirudayavināsavasena vinassanti. Phalābhāvavasenāti mātāpitūsu sammāpaṭipattimicchāpaṭipattīnaṃ phalassa abhāvavasena ‘‘natthi mātā, natthi pitā’’ti vadati, na mātāpitūnaṃ, nāpi tesu idāni kayiramānasakkārāsakkārānaṃ abhāvavasena tesaṃ lokapaccakkhattā. Pubbuḷakassa viya imesaṃ sattānaṃ uppādo nāma kevalo, na cavitvā āgamanapubbakoti dassanatthaṃ ‘‘natthi sattā opapātikā’’ti vuttanti āha ‘‘cavitvā upapajjanakasattā nāma natthīti vadatī’’ti. Samaṇena nāma yāthāvato jānantena kassaci kiñci akathetvā saññatena bhavitabbaṃ, aññathā āhopurisikā nāma siyā. Kiñhi paro parassa karissati? Tathā ca attano sampādanassa kassaci avassayo eva na siyā tattha tattheva ucchijjanatoti āha ‘‘ye imañca…pe… pavedentī’’ti.

    ಚತೂಸು ಮಹಾಭೂತೇಸು ನಿಯುತ್ತೋತಿ ಚಾತುಮಹಾಭೂತಿಕೋ। ಯಥಾ ಪನ ಮತ್ತಿಕಾಯ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಭಾಜನಂ ಮತ್ತಿಕಾಮಯಂ, ಏವಂ ಅಯಂ ಚತೂಹಿ ಮಹಾಭೂತೇಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಚತುಮಹಾಭೂತಮಯೋ’’ತಿ। ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಪಥವೀಧಾತೂತಿ ಸತ್ತಸನ್ತಾನಗತಾ ಪಥವೀಧಾತು। ಬಾಹಿರಪಥವೀಧಾತುನ್ತಿ ಬಹಿದ್ಧಾ ಮಹಾಪಥವಿಂ। ಉಪಗಚ್ಛತೀತಿ ಬಾಹಿರಪಥವಿಕಾಯತೋ ತದೇಕದೇಸಭೂತಾ ಪಥವೀ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸತ್ತಭಾವೇನ ಸಣ್ಠಿತಾ ಇದಾನಿ ಘಟಾದಿಗತಪಥವೀ ವಿಯ ತಮೇವ ಬಾಹಿರಪಥವಿಕಾಯಂ ಉಪೇತಿ ಉಪಗಚ್ಛತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ತೇನ ನಿಬ್ಬಿಸೇಸತಂ ಏಕೀಭಾವಮೇವ ಗಚ್ಛತಿ। ಆಪಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋತಿ ಏತ್ಥ ಪಜ್ಜುನ್ನೇನ ಮಹಾಸಮುದ್ದತೋ ಗಹಿತಆಪೋ ವಿಯ ವಸ್ಸೋದಕಭಾವೇನ ಪುನಪಿ ಮಹಾಸಮುದ್ದಮೇವ, ಸೂರಿಯರಸ್ಮಿತೋ ಗಹಿತಂ ಇನ್ದಗ್ಗಿಸಙ್ಖಾತತೇಜೋ ವಿಯ ಪುನ ಸೂರಿಯರಸ್ಮಿಂ, ಮಹಾವಾಯುಖನ್ಧತೋ ನಿಗ್ಗತಮಹಾವಾತೋ ವಿಯ ತಮೇವ ವಾಯುಖನ್ಧಂ ಉಪೇತಿ ಉಪಗಚ್ಛತೀತಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಮನಚ್ಛಟ್ಠಾನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಆಕಾಸಂ ಪಕ್ಖನ್ದನ್ತಿ ತೇಸಂ ವಿಸಯಾಭಾವಾತಿ ವದನ್ತಿ। ವಿಸಯಿಗಹಣೇನ ಹಿ ವಿಸಯಾಪಿ ಗಹಿತಾ ಏವ ಹೋನ್ತೀತಿ। ಗುಣಾಗುಣಪದಾನೀತಿ ಗುಣದೋಸಕೋಟ್ಠಾಸಾ। ಸರೀರಮೇವ ಪದಾನೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ ಸರೀರೇನ ತಂತಂಕಿರಿಯಾಯ ಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತೋ। ದಬ್ಬನ್ತಿ ಮುಯ್ಹನ್ತೀತಿ ದತ್ತೂ, ಮೂಳ್ಹಪುಗ್ಗಲಾ। ತೇಹಿ ದತ್ತೂಹಿ ಬಾಲಮನುಸ್ಸೇಹಿ। ‘‘ಪರಲೋಕೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಮತಿ ಯೇಸಂ, ತೇ ಅತ್ಥಿಕಾ, ತೇಸಂ ವಾದೋತಿ ಅತ್ಥಿಕವಾದೋ, ತಂ ಅತ್ಥಿಕವಾದಂ।

    Catūsu mahābhūtesu niyuttoti cātumahābhūtiko. Yathā pana mattikāya nibbattaṃ bhājanaṃ mattikāmayaṃ, evaṃ ayaṃ catūhi mahābhūtehi nibbattoti āha ‘‘catumahābhūtamayo’’ti. Ajjhattikapathavīdhātūti sattasantānagatā pathavīdhātu. Bāhirapathavīdhātunti bahiddhā mahāpathaviṃ. Upagacchatīti bāhirapathavikāyato tadekadesabhūtā pathavī āgantvā ajjhattikabhāvappattiyā sattabhāvena saṇṭhitā idāni ghaṭādigatapathavī viya tameva bāhirapathavikāyaṃ upeti upagacchati sabbaso tena nibbisesataṃ ekībhāvameva gacchati. Āpādīsupi eseva nayoti ettha pajjunnena mahāsamuddato gahitaāpo viya vassodakabhāvena punapi mahāsamuddameva, sūriyarasmito gahitaṃ indaggisaṅkhātatejo viya puna sūriyarasmiṃ, mahāvāyukhandhato niggatamahāvāto viya tameva vāyukhandhaṃ upeti upagacchatīti diṭṭhigatikassa adhippāyo. Manacchaṭṭhāni indriyāni ākāsaṃ pakkhandanti tesaṃ visayābhāvāti vadanti. Visayigahaṇena hi visayāpi gahitā eva hontīti. Guṇāguṇapadānīti guṇadosakoṭṭhāsā. Sarīrameva padānīti adhippetaṃ sarīrena taṃtaṃkiriyāya pajjitabbato. Dabbanti muyhantīti dattū, mūḷhapuggalā. Tehi dattūhi bālamanussehi. ‘‘Paraloko atthī’’ti mati yesaṃ, te atthikā, tesaṃ vādoti atthikavādo, taṃ atthikavādaṃ.

    ಕಮ್ಮಂ ಪಟಿಬಾಹತಿ ಅಕಿರಿಯವಾದಿಭಾವತೋ। ವಿಪಾಕಂ ಪಟಿಬಾಹತಿ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಆಯತಿಂ ಉಪಪತ್ತಿಯಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನತೋ। ಉಭಯಂ ಪಟಿಬಾಹತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಹೇತುಪಟಿಬಾಹನೇನೇವ ಫಲಸ್ಸಪಿ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾ। ಉಭಯನ್ತಿ ಹಿ ಕಮ್ಮಂ ವಿಪಾಕಞ್ಚಾತಿ ಉಭಯಂ। ಸೋ ಹಿ ‘‘ಅಹೇತೂ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಸತ್ತಾ ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸನ್ತಿ, ವಿಸುಜ್ಝನ್ತಿ ಚಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೬೮; ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೧೦೦, ೨೨೭; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೨೧೨) ವದನ್ತೋ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಯ ವಿಪಾಕಸ್ಸಾಪಿ ಸಂಕಿಲೇಸವಿಸುದ್ಧೀನಂ ಪಚ್ಚಯತ್ತಾಭಾವವಚನತೋ ತದುಭಯಂ ಪಟಿಬಾಹತಿ ನಾಮ। ವಿಪಾಕೋ ಪಟಿಬಾಹಿತೋ ಹೋತಿ ಅಸತಿ ಕಮ್ಮೇ ವಿಪಾಕಾಭಾವತೋ। ಕಮ್ಮಂ ಪಟಿಬಾಹಿತಂ ಹೋತಿ ಅಸತಿ ವಿಪಾಕೇ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ನಿರತ್ಥಕಭಾವಾಪತ್ತಿತೋ। ಅತ್ಥತೋತಿ ಸರೂಪೇನ। ಉಭಯಪ್ಪಟಿಬಾಹಕಾತಿ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ತಂತಂದಿಟ್ಠಿದೀಪಕಭಾವೇನ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಾಪಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ತಿವಿಧದಿಟ್ಠಿಕಾ ಏವ ಉಭಯಪಟಿಬಾಹಕತ್ತಾ। ಉಭಯಪ್ಪಟಿಬಾಹಕಾತಿ ಹಿ ಹೇತುವಚನಂ। ‘‘ಅಹೇತುಕವಾದಾ ಚೇವಾ’’ತಿಆದಿ ಪಟಿಞ್ಞಾವಚನಂ। ಯೋ ಹಿ ವಿಪಾಕಪಟಿಬಾಹನೇನ ನತ್ಥಿಕದಿಟ್ಠಿಕೋ ಉಚ್ಛೇದವಾದೀ, ಸೋ ಅತ್ಥತೋ ಕಮ್ಮಪಟಿಬಾಹನೇನ ಅಕಿರಿಯದಿಟ್ಠಿಕೋ, ಉಭಯಪಟಿಬಾಹನೇನ ಅಹೇತುಕದಿಟ್ಠಿಕೋ ಚ ಹೋತಿ। ಸೇಸದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।

    Kammaṃpaṭibāhati akiriyavādibhāvato. Vipākaṃ paṭibāhati sabbena sabbaṃ āyatiṃ upapattiyā paṭikkhipanato. Ubhayaṃ paṭibāhati sabbaso hetupaṭibāhaneneva phalassapi paṭikkhittattā. Ubhayanti hi kammaṃ vipākañcāti ubhayaṃ. So hi ‘‘ahetū appaccayā sattā saṃkilissanti, visujjhanti cā’’ti (dī. ni. 1.168; ma. ni. 2.100, 227; saṃ. ni. 3.212) vadanto kammassa viya vipākassāpi saṃkilesavisuddhīnaṃ paccayattābhāvavacanato tadubhayaṃ paṭibāhati nāma. Vipāko paṭibāhito hoti asati kamme vipākābhāvato. Kammaṃ paṭibāhitaṃ hoti asati vipāke kammassa niratthakabhāvāpattito. Atthatoti sarūpena. Ubhayappaṭibāhakāti visuṃ visuṃ taṃtaṃdiṭṭhidīpakabhāvena pāḷiyaṃ āgatāpi paccekaṃ tividhadiṭṭhikā eva ubhayapaṭibāhakattā. Ubhayappaṭibāhakāti hi hetuvacanaṃ. ‘‘Ahetukavādā cevā’’tiādi paṭiññāvacanaṃ. Yo hi vipākapaṭibāhanena natthikadiṭṭhiko ucchedavādī, so atthato kammapaṭibāhanena akiriyadiṭṭhiko, ubhayapaṭibāhanena ahetukadiṭṭhiko ca hoti. Sesadvayepi eseva nayo.

    ಸಜ್ಝಾಯನ್ತೀತಿ ತಂ ದಿಟ್ಠಿದೀಪಕಂ ಗನ್ಥಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪಠನ್ತಿ। ವೀಮಂಸನ್ತೀತಿ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ವಿಚಾರೇನ್ತಿ। ‘‘ತೇಸ’’ನ್ತಿಆದಿ ವೀಮಂಸನಾಕಾರದಸ್ಸನಂ। ತಸ್ಮಿಂ ಆರಮ್ಮಣೇತಿ ಯಥಾಪರಿಕಪ್ಪಿತಕಮ್ಮಫಲಾಭಾವಾದಿಕೇ ‘‘ಕರೋತೋ ನ ಕರೀಯತಿ ಪಾಪ’’ನ್ತಿ ಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾಯ ಲದ್ಧಿಯಾ ಆರಮ್ಮಣೇ। ಮಿಚ್ಛಾಸತಿ ಸನ್ತಿಟ್ಠತೀತಿ ‘‘ಕರೋತೋ ನ ಕರೀಯತಿ ಪಾಪ’’ನ್ತಿಆದಿವಸೇನ ಅನುಸ್ಸವೂಪಲದ್ಧೇ ಅತ್ಥೇ ತದಾಕಾರಪರಿವಿತಕ್ಕನೇಹಿ ಸವಿಗ್ಗಹೇ ವಿಯ ಸರೂಪತೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತೇ ಚಿರಕಾಲಪರಿಚಯೇನ ಏವಮೇತನ್ತಿ ನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖಮಭಾವೂಪಗಮನೇನ ನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖನ್ತಿಯಾ ತಥಾಗಹಿತೇ ಪುನಪ್ಪುನಂ ತಥೇವ ಆಸೇವನ್ತಸ್ಸ ಬಹುಲೀಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾವಿತಕ್ಕೇನ ಸಮಾದಿಯಮಾನಾ ಮಿಚ್ಛಾವಾಯಾಮೂಪತ್ಥಮ್ಭಿತಾ ಅತಂಸಭಾವಂ ‘‘ತಂಸಭಾವ’’ನ್ತಿ ಗಣ್ಹನ್ತೀ ಮಿಚ್ಛಾಸತೀತಿ ಲದ್ಧನಾಮಾ ತಂಲದ್ಧಿಸಹಗತಾ ತಣ್ಹಾ ಸನ್ತಿಟ್ಠತಿ। ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗಂ ಹೋತೀತಿ ಯಥಾಸಕಂ ವಿತಕ್ಕಾದಿಪಚ್ಚಯಲಾಭೇನ ತಸ್ಮಿಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅವಟ್ಠಿತತಾಯ ಅನೇಕಗ್ಗತಂ ಪಹಾಯ ಏಕಗ್ಗಂ ಅಪ್ಪಿತಂ ವಿಯ ಹೋತಿ। ಚಿತ್ತಸೀಸೇನ ಮಿಚ್ಛಾಸಮಾಧಿ ಏವ ವುತ್ತೋ। ಸೋಪಿ ಹಿ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸೇಹಿ ಲದ್ಧಭಾವನಾಬಲೋ ಈದಿಸೇ ಠಾನೇ ಸಮಾಧಾನಪತಿರೂಪಕಿಚ್ಚಕರೋಯೇವ, ವಾಳವಿಜ್ಝನಾದೀಸು ವಿಯಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಜವನಾನಿ ಜವನ್ತೀತಿ ಅನೇಕಕ್ಖತ್ತುಂ ತೇನಾಕಾರೇನ ಪುಬ್ಬಭಾಗಿಯೇಸು ಜವನವಾರೇಸು ಪವತ್ತೇಸು ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮೇ ಜವನವಾರೇ ಸತ್ತ ಜವನಾನಿ ಜವನ್ತಿ। ಪಠಮೇ ಜವನೇ ಸತೇಕಿಚ್ಛಾ ಹೋನ್ತಿ। ತಥಾ ದುತಿಯಾದೀಸೂತಿ ಧಮ್ಮಸಭಾವದಸ್ಸನಮತ್ತಮೇತಂ, ನ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ತೇಸಂ ತಿಕಿಚ್ಛಾ ಕೇನಚಿ ಸಕ್ಕಾ ಕಾತುಂ।

    Sajjhāyantīti taṃ diṭṭhidīpakaṃ ganthaṃ uggahetvā paṭhanti. Vīmaṃsantīti tassa atthaṃ vicārenti. ‘‘Tesa’’ntiādi vīmaṃsanākāradassanaṃ. Tasmiṃ ārammaṇeti yathāparikappitakammaphalābhāvādike ‘‘karoto na karīyati pāpa’’nti ādinayappavattāya laddhiyā ārammaṇe. Micchāsati santiṭṭhatīti ‘‘karoto na karīyati pāpa’’ntiādivasena anussavūpaladdhe atthe tadākāraparivitakkanehi saviggahe viya sarūpato cittassa paccupaṭṭhite cirakālaparicayena evametanti nijjhānakkhamabhāvūpagamanena nijjhānakkhantiyā tathāgahite punappunaṃ tatheva āsevantassa bahulīkarontassa micchāvitakkena samādiyamānā micchāvāyāmūpatthambhitā ataṃsabhāvaṃ ‘‘taṃsabhāva’’nti gaṇhantī micchāsatīti laddhanāmā taṃladdhisahagatā taṇhā santiṭṭhati. Cittaṃ ekaggaṃ hotīti yathāsakaṃ vitakkādipaccayalābhena tasmiṃ ārammaṇe avaṭṭhitatāya anekaggataṃ pahāya ekaggaṃ appitaṃ viya hoti. Cittasīsena micchāsamādhi eva vutto. Sopi hi paccayavisesehi laddhabhāvanābalo īdise ṭhāne samādhānapatirūpakiccakaroyeva, vāḷavijjhanādīsu viyāti daṭṭhabbaṃ. Javanāni javantīti anekakkhattuṃ tenākārena pubbabhāgiyesu javanavāresu pavattesu sabbapacchime javanavāre satta javanāni javanti. Paṭhame javane satekicchā honti. Tathā dutiyādīsūti dhammasabhāvadassanamattametaṃ, na pana tasmiṃ khaṇe tesaṃ tikicchā kenaci sakkā kātuṃ.

    ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ತೀಸು ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನೇಸು। ಕೋಚಿ ಏಕಂ ದಸ್ಸನಂ ಓಕ್ಕಮತೀತಿ ಯಸ್ಸ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅಭಿನಿವೇಸೋ ಆಸೇವನಾ ಚ ಪವತ್ತಾ, ಸೋ ಏಕಮೇವ ದಸ್ಸನಂ ಓಕ್ಕಮತಿ। ಯಸ್ಸ ಪನ ದ್ವೀಸು ತೀಸುಪಿ ವಾ ಅಭಿನಿವೇಸೋ ಆಸೇವನಾ ಚ ಪವತ್ತಾ, ಸೋ ದ್ವೇ ತೀಣಿಪಿ ಓಕ್ಕಮತಿ, ಏತೇನ ಯಾ ಪುಬ್ಬೇ ಉಭಯಪಟಿಬಾಹಕತಾಮುಖೇನ ದೀಪಿತಾ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧಾ ಸಬ್ಬದಿಟ್ಠಿಕತಾ, ಸಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗಿಯಾ। ಯಾ ಪನ ಮಿಚ್ಛತ್ತನಿಯಾಮೋಕ್ಕನ್ತಿಭೂತಾ, ಸಾ ಯಥಾಸಕಂ ಪಚ್ಚಯಸಮುದಾಗಮಸಿದ್ಧಿತೋ ಭಿನ್ನಾರಮ್ಮಣಾನಂ ವಿಯ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಾನಂ ಏಕಜ್ಝಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಸಙ್ಕಿಣ್ಣಾ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಏಕಸ್ಮಿಂ ಓಕ್ಕನ್ತೇಪೀ’’ತಿಆದಿನಾ ತಿಸ್ಸನ್ನಮ್ಪಿ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಸಮಾನಬಲತಂ ಸಮಾನಫಲತಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತಿ। ತಸ್ಮಾ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಚೇತಾ ಏಕಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಅಬ್ಬೋಕಿಣ್ಣಾ ಏವ, ಏಕಾಯ ವಿಪಾಕೇ ದಿನ್ನೇ ಇತರಾ ಅನುಬಲಪ್ಪದಾಯಿಕಾಯೋ ಹೋನ್ತಿ। ‘‘ವಟ್ಟಖಾಣು ನಾಮೇಸಾ’’ತಿ ಇದಂ ವಚನಂ ನೇಯ್ಯತ್ಥಂ, ನ ನೀತತ್ಥಂ। ತಥಾ ಹಿ ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಂ ‘‘ಕಿಂ ಪನೇಸ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ನಿಯತೋ ಹೋತಿ, ಉದಾಹು ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಪೀತಿ? ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ನಿಯತೋ, ಆಸೇವನವಸೇನ ಪನ ಭವನ್ತರೇಪಿ ತಂ ತಂ ದಿಟ್ಠಿಂ ರೋಚೇತಿ ಯೇವಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩.೧೨೯) ವುತ್ತಂ। ಅಕುಸಲಞ್ಹಿ ನಾಮೇತಂ ಅಬಲಂ ದುಬ್ಬಲಂ, ನ ಕುಸಲಂ ವಿಯ ಸಬಲಂ ಮಹಾಬಲಂ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ನಿಯತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಞ್ಞಥಾ ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯಾಮೋ ವಿಯ ಮಿಚ್ಛತ್ತನಿಯಾಮೋಪಿ ಅಚ್ಚನ್ತಿಕೋ ಸಿಯಾ, ನ ಚ ಅಚ್ಚನ್ತಿಕೋ। ಯದಿ ಏವಂ ವಟ್ಟಖಾಣುಜೋತನಾ ಕಥನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಆಸೇವನವಸೇನ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ‘‘ಸಕಿಂ ನಿಮುಗ್ಗೋಪಿ ನಿಮುಗ್ಗೋ ಏವ ಬಾಲೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ವಟ್ಟಖಾಣುಜೋತನಾ। ಯಾದಿಸೇ ಹಿ ಪಚ್ಚಯೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಅಯಂ ತಂ ತಂ ದಸ್ಸನಂ ಓಕ್ಕನ್ತೋ ಪುನ ಕದಾಚಿ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖೇ ಪಚ್ಚಯೇ ಪಟಿಚ್ಚ ತತೋ ಸೀಸುಕ್ಖಿಪನಮಸ್ಸ ನ ಹೋತೀತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಹಿ ಏವರೂಪಸ್ಸ ಭವತೋ ವುಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Tatthāti tesu tīsu micchādassanesu. Koci ekaṃ dassanaṃ okkamatīti yassa ekasmiṃyeva abhiniveso āsevanā ca pavattā, so ekameva dassanaṃ okkamati. Yassa pana dvīsu tīsupi vā abhiniveso āsevanā ca pavattā, so dve tīṇipi okkamati, etena yā pubbe ubhayapaṭibāhakatāmukhena dīpitā atthasiddhā sabbadiṭṭhikatā, sā pubbabhāgiyā. Yā pana micchattaniyāmokkantibhūtā, sā yathāsakaṃ paccayasamudāgamasiddhito bhinnārammaṇānaṃ viya visesādhigamānaṃ ekajjhaṃ anuppattiyā asaṅkiṇṇā evāti dasseti. ‘‘Ekasmiṃ okkantepī’’tiādinā tissannampi diṭṭhīnaṃ samānabalataṃ samānaphalatañca dasseti. Tasmā tissopi cetā ekassa uppannā abbokiṇṇā eva, ekāya vipāke dinne itarā anubalappadāyikāyo honti. ‘‘Vaṭṭakhāṇu nāmesā’’ti idaṃ vacanaṃ neyyatthaṃ, na nītatthaṃ. Tathā hi papañcasūdaniyaṃ ‘‘kiṃ panesa ekasmiṃyeva attabhāve niyato hoti, udāhu aññasmiṃ pīti? Ekasmiṃyeva niyato, āsevanavasena pana bhavantarepi taṃ taṃ diṭṭhiṃ roceti yevā’’ti (ma. ni. aṭṭha. 3.129) vuttaṃ. Akusalañhi nāmetaṃ abalaṃ dubbalaṃ, na kusalaṃ viya sabalaṃ mahābalaṃ. Tasmā ‘‘ekasmiṃyeva attabhāve niyato’’ti vuttaṃ. Aññathā sammattaniyāmo viya micchattaniyāmopi accantiko siyā, na ca accantiko. Yadi evaṃ vaṭṭakhāṇujotanā kathanti āha ‘‘āsevanavasena panā’’tiādi. Tasmā yathā ‘‘sakiṃ nimuggopi nimuggo eva bālo’’ti vuttaṃ, evaṃ vaṭṭakhāṇujotanā. Yādise hi paccaye paṭicca ayaṃ taṃ taṃ dassanaṃ okkanto puna kadāci tappaṭipakkhe paccaye paṭicca tato sīsukkhipanamassa na hotīti na vattabbaṃ, tasmā ‘‘yebhuyyena hi evarūpassa bhavato vuṭṭhānaṃ nāma natthī’’ti vuttaṃ.

    ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಏವಂ ಸಂಸಾರಖಾಣುಭಾವಸ್ಸಪಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಅಪಣ್ಣಕಜಾತೋ, ತಸ್ಮಾ। ಭೂತಿಕಾಮೋತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಪರಮತ್ಥಾನಂ ವಸೇನ ಅತ್ತನೋ ಗುಣೇಹಿ ವಡ್ಢಿಕಾಮೋ।

    Tasmāti yasmā evaṃ saṃsārakhāṇubhāvassapi paccayo apaṇṇakajāto, tasmā. Bhūtikāmoti diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthānaṃ vasena attano guṇehi vaḍḍhikāmo.

    ಪಕುಧಕಚ್ಚಾಯನವಾದವಣ್ಣನಾ

    Pakudhakaccāyanavādavaṇṇanā

    ೧೭೪. ಅಕತಾತಿ ಸಮೇನ ವಿಸಮೇನ ವಾ ಕೇನಚಿ ಹೇತುನಾ ನ ಕತಾ ನ ವಿಹಿತಾ। ಕತವಿಧೋ ಕರಣವಿಧಿ ನತ್ಥಿ ಏತೇಸನ್ತಿ ಅಕತವಿಧಾನಾ । ಪದದ್ವಯೇನಾಪಿ ಲೋಕೇ ಕೇನಚಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇನ ನೇಸಂ ಅನಿಬ್ಬತ್ತನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಇದ್ಧಿಯಾಪಿ ನ ನಿಮ್ಮಿತಾತಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಇದ್ಧಿಮತೋ ಚೇತೋವಸಿಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ದೇವಸ್ಸ , ಇಸ್ಸರಾದಿನೋ ವಾ ಇದ್ಧಿಯಾಪಿ ನ ನಿಮ್ಮಿತಾ। ಅನಿಮ್ಮಾಪಿತಾ ಕಸ್ಸಚಿ ಅನಿಮ್ಮಾಪಿತಾ। ವುತ್ತತ್ಥಮೇವಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲವಣ್ಣನಾಯಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೩೦) ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ। ವಞ್ಝಾತಿ ವಞ್ಝಪಸುವಞ್ಝತಾಲಾದಯೋ ವಿಯ ಅಫಲಾ, ಕಸ್ಸಚಿ ಅಜನಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಏತೇನ ಪಥವಿಕಾಯಾದೀನಂ ರೂಪಾದಿಜನಕಭಾವಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ರೂಪಸದ್ದಾದಯೋ ಹಿ ಪಥವಿಕಾಯಾದೀಹಿ ಅಪ್ಪಟಿಬದ್ಧವುತ್ತಿಕಾತಿ ತಸ್ಸ ಲದ್ಧಿ। ಪಬ್ಬತಕೂಟಂ ವಿಯ ಠಿತಾತಿ ಕೂಟಟ್ಠಾ, ಯಥಾ ಪಬ್ಬತಕೂಟಂ ಕೇನಚಿ ಅನಿಬ್ಬತ್ತಿತಂ, ಕಸ್ಸಚಿ ಚ ಅನಿಬ್ಬತ್ತಕಂ, ಏವಮೇತೇ ಪೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಯಮಿದಂ ‘‘ಬೀಜತೋ ಅಙ್ಕುರಾದಿ ಜಾಯತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ವಿಜ್ಜಮಾನಮೇವ ತತೋ ನಿಕ್ಖಮತಿ, ನ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಅಞ್ಞತೋಪಿ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಉಪಲದ್ಧಿ ಸಿಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಠಿತತ್ತಾತಿ ನಿಬ್ಬಿಕಾರಾಭಾವೇನ ಠಿತತ್ತಾ। ನ ಚಲನ್ತೀತಿ ವಿಕಾರಂ ನಾಪಜ್ಜನ್ತಿ। ವಿಕಾರಾಭಾವತೋ ಹಿ ತೇಸಂ ಸತ್ತನ್ನಂ ಕಾಯಾನಂ ಏಸಿಕಟ್ಠಾಯಿಟ್ಠಿತತಾ। ಅನಿಞ್ಜನಞ್ಚ ಅತ್ತನೋ ಪಕತಿಯಾ ಅವಟ್ಠಾನಮೇವ। ತೇನಾಹ ‘‘ನ ವಿಪರಿಣಮನ್ತೀ’’ತಿ। ಅವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮತ್ತಾ ಏವ ಹಿ ತೇ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ನ ಬ್ಯಾಬಾಧೇನ್ತಿ। ಸತಿ ಹಿ ವಿಕಾರಂ ಆಪಾದೇತಬ್ಬತಾಯ ಬ್ಯಾಬಾಧಕತಾಪಿ ಸಿಯಾ, ತಥಾ ಅನುಗ್ಗಹೇತಬ್ಬತಾಯ ಅನುಗ್ಗಾಹಕತಾತಿ ತದಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪಾಳಿಯಂ ನಾಲನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಪಥವೀ ಏವ ಕಾಯೇಕದೇಸತ್ತಾ ಪಥವಿಕಾಯೋ। ಜೀವಸತ್ತಮಾನಂ ಕಾಯಾನಂ ನಿಚ್ಚತಾಯ ನಿಬ್ಬಿಕಾರಭಾವತೋ ನ ಹನ್ತಬ್ಬತಾ, ನ ಘಾತೇತಬ್ಬತಾ ಚಾತಿ ನೇವ ಕೋಚಿ ಹನ್ತಾ ವಾ ಘಾತೇತಾ ವಾ, ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸತ್ತನ್ನಂ ತ್ವೇವ ಕಾಯಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಯದಿ ಕೋಚಿ ಹನ್ತಾ ನತ್ಥಿ, ಕಥಂ ಸತ್ಥಪ್ಪಹಾರೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯಥಾ ಮುಗ್ಗರಾಸಿ ಆದೀಸೂ’’ತಿಆದಿ। ಕೇವಲಂ ಸಞ್ಞಾಮತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ। ಹನನಘಾತನಾದಿ ಪನ ಪರಮತ್ಥತೋ ನತ್ಥೇವ ಕಾಯಾನಂ ಅವಿಕೋಪನೀಯಭಾವತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।

    174.Akatāti samena visamena vā kenaci hetunā na katā na vihitā. Katavidho karaṇavidhi natthi etesanti akatavidhānā. Padadvayenāpi loke kenaci hetupaccayena nesaṃ anibbattanabhāvaṃ dasseti. Iddhiyāpi na nimmitāti kassaci iddhimato cetovasippattassa devassa , issarādino vā iddhiyāpi na nimmitā. Animmāpitā kassaci animmāpitā. Vuttatthamevāti brahmajālavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 1.30) vuttatthameva. Vañjhāti vañjhapasuvañjhatālādayo viya aphalā, kassaci ajanakāti attho, etena pathavikāyādīnaṃ rūpādijanakabhāvaṃ paṭikkhipati. Rūpasaddādayo hi pathavikāyādīhi appaṭibaddhavuttikāti tassa laddhi. Pabbatakūṭaṃ viya ṭhitāti kūṭaṭṭhā, yathā pabbatakūṭaṃ kenaci anibbattitaṃ, kassaci ca anibbattakaṃ, evamete pīti adhippāyo. Yamidaṃ ‘‘bījato aṅkurādi jāyatī’’ti vuccati, taṃ vijjamānameva tato nikkhamati, na avijjamānaṃ, aññathā aññatopi aññassa upaladdhi siyāti adhippāyo. Ṭhitattāti nibbikārābhāvena ṭhitattā. Na calantīti vikāraṃ nāpajjanti. Vikārābhāvato hi tesaṃ sattannaṃ kāyānaṃ esikaṭṭhāyiṭṭhitatā. Aniñjanañca attano pakatiyā avaṭṭhānameva. Tenāha ‘‘na vipariṇamantī’’ti. Avipariṇāmadhammattā eva hi te aññamaññaṃ na byābādhenti. Sati hi vikāraṃ āpādetabbatāya byābādhakatāpi siyā, tathā anuggahetabbatāya anuggāhakatāti tadabhāvaṃ dassetuṃ pāḷiyaṃ nālantiādi vuttaṃ. Pathavī eva kāyekadesattā pathavikāyo. Jīvasattamānaṃ kāyānaṃ niccatāya nibbikārabhāvato na hantabbatā, na ghātetabbatā cāti neva koci hantā vā ghātetā vā, tenevāha ‘‘sattannaṃ tveva kāyāna’’ntiādi. Yadi koci hantā natthi, kathaṃ satthappahāroti āha ‘‘yathā muggarāsi ādīsū’’tiādi. Kevalaṃ saññāmattameva hoti. Hananaghātanādi pana paramatthato nattheva kāyānaṃ avikopanīyabhāvatoti adhippāyo.

    ನಿಗಣ್ಠನಾಟಪುತ್ತವಾದವಣ್ಣನಾ

    Nigaṇṭhanāṭaputtavādavaṇṇanā

    ೧೭೭. ಚತ್ತಾರೋ ಯಾಮಾ ಭಾಗಾ ಚತುಯಾಮಾ, ಚತುಯಾಮಾ ಏವ ಚಾತುಯಾಮಾ, ಭಾಗತ್ಥೋ ಹಿ ಇಧ ಯಾಮ-ಸದ್ದೋ ಯಥಾ ‘‘ರತ್ತಿಯಾ ಪಠಮೋ ಯಾಮೋ’’ತಿ । ಸೋ ಪನೇತ್ಥ ಭಾಗೋ ಸಂವರಲಕ್ಖಣೋತಿ ಆಹ ‘‘ಚಾತುಯಾಮಸಂವುತೋತಿ ಚತುಕೋಟ್ಠಾಸೇನ ಸಂವರೇನ ಸಂವುತೋ’’ತಿ। ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಸಬ್ಬಸೀತೋದಕೋತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಸಬ್ಬಸೀತೋದಕಪರಿಭೋಗೋ। ಸಬ್ಬೇನ ಪಾಪವಾರಣೇನ ಯುತ್ತೋತಿ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ ಸಂವರಲಕ್ಖಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ಧುತಪಾಪೋತಿ ಸಬ್ಬೇನ ನಿಜ್ಜರಲಕ್ಖಣೇನ ಪಾಪವಾರಣೇನ ವಿಧುತಪಾಪೋ। ಫುಟ್ಠೋತಿ ಅಟ್ಠನ್ನಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಾನಂ ಖೇಪನೇನ ಮೋಕ್ಖಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಕಮ್ಮಕ್ಖಯಲಕ್ಖಣೇನ ಸಬ್ಬೇನ ಪಾಪವಾರಣೇನ ಫುಟ್ಠೋ ತಂ ಪತ್ವಾ ಠಿತೋ। ಕೋಟಿಪ್ಪತ್ತಚಿತ್ತೋತಿ ಮೋಕ್ಖಾಧಿಗಮೇನೇವ ಉತ್ತಮಮರಿಯಾದಪ್ಪತ್ತಚಿತ್ತೋ। ಯತತ್ತೋತಿ ಕಾಯಾದೀಸು ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಸಂಯಮೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಸಂಯತಚಿತ್ತೋ। ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಚಿತ್ತೋತಿ ನಿಸ್ಸೇಸತೋ ಸುಟ್ಠು ಪತಿಟ್ಠಿತಚಿತ್ತೋ। ಸಾಸನಾನುಲೋಮಂ ನಾಮ ಪಾಪವಾರಣೇನ ಯುತ್ತತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಧುತಪಾಪೋ’’ತಿಆದಿ। ಅಸುದ್ಧಲದ್ಧಿತಾಯಾತಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಜೀವೋ, ಸೋ ಚ ಸಿಯಾ ನಿಚ್ಚೋ, ಸಿಯಾ ಅನಿಚ್ಚೋ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಅಸುದ್ಧಲದ್ಧಿತಾಯ । ಸಬ್ಬಾತಿ ಕಮ್ಮಪಕತಿವಿಭಾಗಾದಿವಿಸಯಾ ಸಬ್ಬಾ ನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖನ್ತಿಯೋ। ದಿಟ್ಠಿಯೇ ವಾತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯೋ ಏವ ಜಾತಾ।

    177. Cattāro yāmā bhāgā catuyāmā, catuyāmā eva cātuyāmā, bhāgattho hi idha yāma-saddo yathā ‘‘rattiyā paṭhamo yāmo’’ti . So panettha bhāgo saṃvaralakkhaṇoti āha ‘‘cātuyāmasaṃvutoti catukoṭṭhāsena saṃvarena saṃvuto’’ti. Paṭikkhittasabbasītodakoti paṭikkhittasabbasītodakaparibhogo. Sabbena pāpavāraṇena yuttoti sabbappakārena saṃvaralakkhaṇena samannāgato. Dhutapāpoti sabbena nijjaralakkhaṇena pāpavāraṇena vidhutapāpo. Phuṭṭhoti aṭṭhannampi kammānaṃ khepanena mokkhappattiyā kammakkhayalakkhaṇena sabbena pāpavāraṇena phuṭṭho taṃ patvā ṭhito. Koṭippattacittoti mokkhādhigameneva uttamamariyādappattacitto. Yatattoti kāyādīsu indriyesu saṃyametabbassa abhāvato saṃyatacitto. Suppatiṭṭhitacittoti nissesato suṭṭhu patiṭṭhitacitto. Sāsanānulomaṃ nāma pāpavāraṇena yuttatā. Tenāha ‘‘dhutapāpo’’tiādi. Asuddhaladdhitāyāti ‘‘atthi jīvo, so ca siyā nicco, siyā anicco’’ti evamādiasuddhaladdhitāya . Sabbāti kammapakativibhāgādivisayā sabbā nijjhānakkhantiyo. Diṭṭhiye vāti micchādiṭṭhiyo eva jātā.

    ಸಞ್ಚಯಬೇಲಟ್ಠಪುತ್ತವಾದವಣ್ಣನಾ

    Sañcayabelaṭṭhaputtavādavaṇṇanā

    ೧೭೯-೧೮೧. ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪೇ ವುತ್ತನಯೋ ಏವಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲೇ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪವಾದಸಂವಣ್ಣನಾಯಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೬೧-೬೩) ವುತ್ತನಯೋ ಏವ ವಿಕ್ಖೇಪಬ್ಯಾಕರಣಭಾವತೋ, ತಥೇವ ಚೇತ್ಥ ವಿಕ್ಖೇಪವಾದಸ್ಸ ಆಗತತ್ತಾ।

    179-181.Amarāvikkhepevuttanayo evāti brahmajāle amarāvikkhepavādasaṃvaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 1.61-63) vuttanayo eva vikkhepabyākaraṇabhāvato, tatheva cettha vikkhepavādassa āgatattā.

    ಪಠಮಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕಸಾಮಞ್ಞಫಲವಣ್ಣನಾ

    Paṭhamasandiṭṭhikasāmaññaphalavaṇṇanā

    ೧೮೩. ಯಥಾ ತೇ ರುಚ್ಚೇಯ್ಯಾತಿ ಇದಾನಿ ಮಯಾ ಪುಚ್ಛಿಯಮಾನೋ ಅತ್ಥೋ ಯಥಾ ತವ ಚಿತ್ತೇ ರೋಚೇಯ್ಯ। ಘರದಾಸಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಜಾತೋ ಅನ್ತೋಜಾತೋ। ಧನೇನ ಕೀತೋ ಧನಕ್ಕೀತೋ। ಬನ್ಧಗ್ಗಾಹಗಹಿತೋ ಕರಮರಾನೀತೋ। ಸಾಮನ್ತಿ ಸಯಮೇವ। ದಾಸಬ್ಯನ್ತಿ ದಾಸಭಾವಂ। ಕೋಚಿ ದಾಸೋಪಿ ಸಮಾನೋ ಅಲಸೋ ಕಮ್ಮಂ ಅಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಕಮ್ಮಕಾರೋ’’ತಿ ನ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅನಲಸೋ ಕಮ್ಮಕರಣಸೀಲೋಯೇವಾ’’ತಿ। ಪಠಮಮೇವಾತಿ ಆಸನ್ನತರಟ್ಠಾನೂಪಸಙ್ಕಮನತೋ ಪಗೇವ ಪುರೇತರಮೇವ। ಪಚ್ಛಾತಿ ಸಾಮಿಕಸ್ಸ ನಿಪಜ್ಜಾಯ ಪಚ್ಛಾ। ಸಯನತೋ ಅವುಟ್ಠಿತೇತಿ ರತ್ತಿಯಾ ವಿಭಾಯನವೇಲಾಯ ಸೇಯ್ಯತೋ ಅವುಟ್ಠಿತೇ। ಪಚ್ಚೂಸಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ ಅತೀತಾಯ ರತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಚೂಸಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ। ಯಾವ ಸಾಮಿನೋ ರತ್ತಿಂ ನಿದ್ದೋಕ್ಕಮನನ್ತಿ ಅಪರಾಯ ಪದೋಸವೇಲಾಯಂ ಯಾವ ನಿದ್ದೋಕ್ಕಮನಂ। ಕಿಂ ಕಾರನ್ತಿ ಕಿಂ ಕರಣೀಯಂ, ಕಿಂಕಾರಭಾವತೋ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಕಾತಬ್ಬವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।

    183.Yathā te rucceyyāti idāni mayā pucchiyamāno attho yathā tava citte roceyya. Gharadāsiyā kucchismiṃ jāto antojāto. Dhanena kīto dhanakkīto. Bandhaggāhagahito karamarānīto. Sāmanti sayameva. Dāsabyanti dāsabhāvaṃ. Koci dāsopi samāno alaso kammaṃ akaronto ‘‘kammakāro’’ti na vuccatīti āha ‘‘analaso kammakaraṇasīloyevā’’ti. Paṭhamamevāti āsannataraṭṭhānūpasaṅkamanato pageva puretarameva. Pacchāti sāmikassa nipajjāya pacchā. Sayanato avuṭṭhiteti rattiyā vibhāyanavelāya seyyato avuṭṭhite. Paccūsakālato paṭṭhāyāti atītāya rattiyā paccūsakālato paṭṭhāya. Yāva sāmino rattiṃ niddokkamananti aparāya padosavelāyaṃ yāva niddokkamanaṃ. Kiṃ kāranti kiṃ karaṇīyaṃ, kiṃkārabhāvato pucchitvā kātabbaveyyāvaccanti attho.

    ದೇವೋ ವಿಯಾತಿ ಆಧಿಪಚ್ಚಪರಿವಾರಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪಧಾನದೇವೋ ವಿಯ। ಸೋ ವತಸ್ಸಾಹನ್ತಿ ಸೋ ವತ ಅಸ್ಸಂ ಅಹಂ। ಸೋ ರಾಜಾ ವಿಯ ಅಹಮ್ಪಿ ಭವೇಯ್ಯಂ, ಕಥಂ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೇಯ್ಯಂ, ಯದಿ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಳಾರಾನಿ ಕರೇಯ್ಯನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ‘‘ಸೋ ವತಸ್ಸ’ಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ಪಾಠೇ ಸೋ ರಾಜಾ ಅಸ್ಸ ಅಹಂ ಅಸ್ಸಂ ವತ, ಯದಿ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೇಯ್ಯನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಯಮೇವತ್ಥೋ’’ತಿ। ಅಸ್ಸನ್ತಿ ಉತ್ತಮಪುರಿಸಪ್ಪಯೋಗೇ ಅಹಂ-ಸದ್ದೋ ಅಪ್ಪಯುತ್ತೋಪಿ ಪಯುತ್ತೋ ಏವ ಹೋತಿ। ಯಾವಜೀವಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿ ದಾತುನ್ತಿ ಯಾವಜೀವಂ ದಾನತ್ಥಾಯ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಕರೋನ್ತೋಪಿ ಯಂ ರಾಜಾ ಏಕಂ ದಿವಸಂ ದೇತಿ , ತತೋ ಸತಭಾಗಮ್ಪಿ ದಾತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿ। ತಸ್ಮಾ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯಂ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಕತ್ವಾತಿ ಯೋಜನಾ।

    Devo viyāti ādhipaccaparivārādisampattisamannāgato padhānadevo viya. So vatassāhanti so vata assaṃ ahaṃ. So rājā viya ahampi bhaveyyaṃ, kathaṃ puññāni kareyyaṃ, yadi puññāni uḷārāni kareyyanti yojanā. ‘‘So vatassa’ssa’’nti pāṭhe so rājā assa ahaṃ assaṃ vata, yadi puññāni kareyyanti yojanā. Tenāha ‘‘ayamevattho’’ti. Assanti uttamapurisappayoge ahaṃ-saddo appayuttopi payutto eva hoti. Yāvajīvaṃ na sakkhissāmi dātunti yāvajīvaṃ dānatthāya ussāhaṃ karontopi yaṃ rājā ekaṃ divasaṃ deti , tato satabhāgampi dātuṃ na sakkhissāmi. Tasmā pabbajissāmīti pabbajjāyaṃ ussāhaṃ katvāti yojanā.

    ಕಾಯೇನ ಸಂವುತೋತಿ ಕಾಯೇನ ಸಂವರಿತಬ್ಬಂ ಕಾಯದ್ವಾರೇನ ಪವತ್ತನಕಂ ಪಾಪಧಮ್ಮಂ ಸಂವರಿತ್ವಾ ವಿಹರೇಯ್ಯಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾಯೇನ ಪಿಹಿತೋ ಹುತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ। ಘಾಸಚ್ಛಾದನೇನ ಪರಮತಾಯಾತಿ ಘಾಸಚ್ಛಾದನಪರಿಯೇಸನೇ ಸಲ್ಲೇಖವಸೇನ ಪರಮತಾಯ, ಉಕ್ಕಟ್ಠಭಾವೇ ಸಣ್ಠಿತೋ ಘಾಸಚ್ಛಾದನಮೇವ ವಾ ಪರಮಂ ಪರಾ ಕೋಟಿ ಏತಸ್ಸ, ನ ತತೋ ಪರಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಆಮಿಸಜಾತಂ ಪರಿಯೇಸತಿ ಪಚ್ಚಾಸಿಸತಿ ಚಾತಿ ಘಾಸಚ್ಛಾದನಪರಮೋ, ತಬ್ಭಾವೋ ಘಾಸಚ್ಛಾದನಪರಮತಾ, ತಸ್ಸಾ ಘಾಸಚ್ಛಾದನಪರಮತಾಯ। ವಿವೇಕಟ್ಠಕಾಯಾನನ್ತಿ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕತೋ ಪವಿವಿತ್ತೇ ಠಿತಕಾಯಾನಂ। ನೇಕ್ಖಮ್ಮಾಭಿರತಾನನ್ತಿ ಝಾನಾಭಿರತಾನಂ। ತಾಯ ಏವ ಝಾನಾಭಿರತಿಯಾ ಪರಮಂ ಉತ್ತಮಂ ವೋದಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿಂ ಪತ್ತತಾಯ ಪರಮವೋದಾನಪ್ಪತ್ತಾನಂ। ಕಿಲೇಸೂಪಧಿಅಭಿಸಙ್ಖಾರೂಪಧೀನಂ ಅಚ್ಚನ್ತವಿಗಮೇನ ನಿರುಪಧೀನಂ। ವಿಸಙ್ಖಾರಗತಾನನ್ತಿ ಅಧಿಗತನಿಬ್ಬಾನಾನಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಪಠಮೋ ವಿವೇಕೋ ಇತರೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ವಿವೇಕೇಹಿ ಸಹಾಪಿ ಪತ್ತಬ್ಬೋ ವಿನಾಪಿ, ತಥಾ ದುತಿಯೋ। ತತಿಯೋ ಪನ ಇತರೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಸಹೇವ ಪತ್ತಬ್ಬೋ, ನ ವಿನಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಗಣೇ ಜನಸಮಾಗಮೇ ಸನ್ನಿಪತನಂ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕಾ, ತಂ ಪಹಾಯ ಏಕೋ ವಿಹರತಿ ಚರತಿ ಪುಗ್ಗಲವಸೇನ ಅಸಹಾಯತ್ತಾ। ಚಿತ್ತೇ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸನ್ನಿಪತನಂ ಚಿತ್ತಕಿಲೇಸಸಙ್ಗಣಿಕಾ, ತಂ ಪಹಾಯ ಏಕೋ ವಿಹರತಿ ಕಿಲೇಸವಸೇನ ಅಸಹಾಯತ್ತಾ। ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕತ್ತಾ, ಗೋತ್ರಭುಆದೀನಞ್ಚ ಆರಮ್ಮಣಮತ್ತತ್ತಾ ನ ತೇಸಂ ವಸೇನ ಸಾತಿಸಯಾ ನಿಬ್ಬುತಿಸುಖಸಮ್ಫುಸನಾ, ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ಸಾತಿಸಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ವಾ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಂ ವಾ ಪವಿಸಿತ್ವಾ’’ತಿ। ಫಲಪರಿಯೋಸಾನೋ ಹಿ ನಿರೋಧೋತಿ।

    Kāyenasaṃvutoti kāyena saṃvaritabbaṃ kāyadvārena pavattanakaṃ pāpadhammaṃ saṃvaritvā vihareyyāti ayamettha atthoti āha ‘‘kāyena pihito hutvā’’tiādi. Ghāsacchādanena paramatāyāti ghāsacchādanapariyesane sallekhavasena paramatāya, ukkaṭṭhabhāve saṇṭhito ghāsacchādanameva vā paramaṃ parā koṭi etassa, na tato paraṃ kiñci āmisajātaṃ pariyesati paccāsisati cāti ghāsacchādanaparamo, tabbhāvo ghāsacchādanaparamatā, tassā ghāsacchādanaparamatāya. Vivekaṭṭhakāyānanti gaṇasaṅgaṇikato pavivitte ṭhitakāyānaṃ. Nekkhammābhiratānanti jhānābhiratānaṃ. Tāya eva jhānābhiratiyā paramaṃ uttamaṃ vodānaṃ visuddhiṃ pattatāya paramavodānappattānaṃ. Kilesūpadhiabhisaṅkhārūpadhīnaṃ accantavigamena nirupadhīnaṃ. Visaṅkhāragatānanti adhigatanibbānānaṃ. Ettha ca paṭhamo viveko itarehi dvīhi vivekehi sahāpi pattabbo vināpi, tathā dutiyo. Tatiyo pana itarehi dvīhi saheva pattabbo, na vināti daṭṭhabbaṃ. Gaṇe janasamāgame sannipatanaṃ gaṇasaṅgaṇikā, taṃ pahāya eko viharati carati puggalavasena asahāyattā. Citte kilesānaṃ sannipatanaṃ cittakilesasaṅgaṇikā, taṃ pahāya eko viharati kilesavasena asahāyattā. Maggassa ekacittakkhaṇikattā, gotrabhuādīnañca ārammaṇamattattā na tesaṃ vasena sātisayā nibbutisukhasamphusanā, phalasamāpattinirodhasamāpattivasena sātisayāti āha ‘‘phalasamāpattiṃ vā nirodhasamāpattiṃ vā pavisitvā’’ti. Phalapariyosāno hi nirodhoti.

    ೧೮೪. ಅಭಿಹರಿತ್ವಾತಿ ಅಭಿಮುಖೀಭಾವೇನ ನೇತ್ವಾ। ‘‘ಅಹಂ ಚೀವರಾದೀಹಿ ಪಯೋಜನಂ ಸಾಧೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಚನಸೇಸೋ। ಸಪ್ಪಾಯನ್ತಿ ಸಬ್ಬಗೇಲಞ್ಞಪಹರಣವಸೇನ ಉಪಕಾರಾವಹಂ। ಭಾವಿನಾ ಅನತ್ಥತೋ ಪರಿಪಾಲನವಸೇನ ಗೋಪನಾ ರಕ್ಖಾಗುತ್ತಿ। ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ನಿಸೇಧವಸೇನ ಆವರಣಗುತ್ತಿ।

    184.Abhiharitvāti abhimukhībhāvena netvā. ‘‘Ahaṃ cīvarādīhi payojanaṃ sādhessāmī’’ti vacanaseso. Sappāyanti sabbagelaññapaharaṇavasena upakārāvahaṃ. Bhāvinā anatthato paripālanavasena gopanā rakkhāgutti. Paccuppannassa nisedhavasena āvaraṇagutti.

    ದುತಿಯಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕಸಾಮಞ್ಞಫಲವಣ್ಣನಾ

    Dutiyasandiṭṭhikasāmaññaphalavaṇṇanā

    ೧೮೬. ಕಸತೀತಿ ಕಸಿಂ ಕರೋತಿ। ಗಹಪತಿಕೋತಿ ಏತ್ಥ ಕ-ಸದ್ದೋ ಅಪ್ಪತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕಗೇಹಮತ್ತೇ ಜೇಟ್ಠಕೋ’’ತಿ, ತೇನ ಅನೇಕಕುಲಜೇಟ್ಠಕಭಾವಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಕರಂ ಕರೋತೀತಿ ಕರಂ ಸಮ್ಪಾದೇತಿ। ವಡ್ಢೇತೀತಿ ಉಪರೂಪರಿ ಸಮ್ಪಾದನೇನ ವಡ್ಢೇತಿ। ಏವಂ ಅಪ್ಪಮ್ಪಿ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತುಂ ದುಕ್ಕರನ್ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಲಟುಕಿಕೋಪಮಸುತ್ತೇನ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೧೫೧, ೧೫೨) ದೀಪೇತಬ್ಬೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಉದಾಯಿ, ಪುರಿಸೋ ದಲಿದ್ದೋ ಅಸ್ಸಕೋ ಅನಾಳ್ಹಿಯೋ, ತಸ್ಸಸ್ಸ ಏಕಂ ಅಗಾರಕಂ ಓಲುಗ್ಗವಿಲುಗ್ಗಂ ಕಾಕಾತಿದಾಯಿಂ ನಪರಮರೂಪ’’ನ್ತಿ ವಿತ್ಥಾರೋ। ಯದಿ ಅಪ್ಪಮ್ಪಿ ಭೋಗಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತುಂ ದುಕ್ಕರಂ, ಕಸ್ಮಾ ದಾಸವಾರೇ ಭೋಗಗ್ಗಹಣಂ ನ ಕತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ದಾಸವಾರೇ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಯಥಾ ಚ ದಾಸಸ್ಸ ಭೋಗಾಪಿ ಅಭೋಗಾ ಪರಾಯತ್ತಭಾವತೋ, ಏವಂ ಞಾತಯೋ ಪೀತಿ ದಾಸವಾರೇ ಞಾತಿಪರಿವಟ್ಟಗ್ಗಹಣಮ್ಪಿ ನ ಕತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    186.Kasatīti kasiṃ karoti. Gahapatikoti ettha ka-saddo appatthoti āha ‘‘ekagehamatte jeṭṭhako’’ti, tena anekakulajeṭṭhakabhāvaṃ paṭikkhipati. Karaṃ karotīti karaṃ sampādeti. Vaḍḍhetīti uparūpari sampādanena vaḍḍheti. Evaṃ appampi pahāya pabbajituṃ dukkaranti ayamattho laṭukikopamasuttena (ma. ni. 2.151, 152) dīpetabbo. Tenāha ‘‘seyyathāpi, udāyi, puriso daliddo assako anāḷhiyo, tassassa ekaṃ agārakaṃ oluggaviluggaṃ kākātidāyiṃ naparamarūpa’’nti vitthāro. Yadi appampi bhogaṃ pahāya pabbajituṃ dukkaraṃ, kasmā dāsavāre bhogaggahaṇaṃ na katanti āha ‘‘dāsavāre panā’’tiādi. Yathā ca dāsassa bhogāpi abhogā parāyattabhāvato, evaṃ ñātayo pīti dāsavāre ñātiparivaṭṭaggahaṇampi na katanti daṭṭhabbaṃ.

    ಪಣೀತತರಸಾಮಞ್ಞಫಲವಣ್ಣನಾ

    Paṇītatarasāmaññaphalavaṇṇanā

    ೧೮೯. ಏವರೂಪಾಹೀತಿ ಯಥಾವುತ್ತದಾಸಕಸ್ಸಕೂಪಮಾಸದಿಸಾಹಿ ಉಪಮಾಹಿ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಂ ದೀಪೇತುಂ ಪಹೋತಿ ಭಗವಾ ಸಕಲಮ್ಪಿ ರತ್ತಿನ್ದಿವಂ ತತೋ ಭಿಯ್ಯೋಪಿ ಅನನ್ತಪಟಿಭಾನತಾಯ ವಿಚಿತ್ತನಯದೇಸನಭಾವತೋ। ತಥಾಪೀತಿ ಸತಿಪಿ ದೇಸನಾಯ ಉತ್ತರುತ್ತರಾಧಿಕನಾನಾನಯವಿಚಿತ್ತಭಾವೇ।

    189.Evarūpāhīti yathāvuttadāsakassakūpamāsadisāhi upamāhi sāmaññaphalaṃ dīpetuṃ pahoti bhagavā sakalampi rattindivaṃ tato bhiyyopi anantapaṭibhānatāya vicittanayadesanabhāvato. Tathāpīti satipi desanāya uttaruttarādhikanānānayavicittabhāve.

    ಏಕತ್ಥಮೇತಂ ಪದಂ ಸಾಧುಸದ್ದಸ್ಸೇವ ಕ-ಕಾರೇನ ವಡ್ಢಿತ್ವಾ ವುತ್ತತ್ತಾ, ತೇನೇವ ಸಾಧುಕ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತೇನ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರವಸೇನ ಸಾಧು-ಸದ್ದೋ ಉದಾಹಟೋ। ಆಯಾಚನೇತಿ ಅಭಿಮುಖಯಾಚನೇ, ಅಭಿಪತ್ಥನಾಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ । ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನೇತಿ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹನೇ । ಸಮ್ಪಹಂಸನೇತಿ ಸಂವಿಜ್ಜಮಾನಗುಣವಸೇನ ಹಂಸನೇ ತೋಸನೇ, ಉದಗ್ಗತಾಕರಣೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಧಮ್ಮರುಚೀತಿ ಪುಞ್ಞಕಾಮೋ। ಪಞ್ಞಾಣವಾತಿ ಪಞ್ಞವಾ। ಅದ್ದುಬ್ಭೋತಿ ಅದೂಸಕೋ, ಅನುಪಘಾತಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಧಾಪೀತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಮಞ್ಞಫಲೇಪಿ। ಅಯಂ ಸಾಧು-ಸದ್ದೋ। ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮೇತಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚ ಕಿರಿಯಾಯಂ। ಆಣತ್ತಿಯನ್ತಿ ಆಣಾಪನೇ। ‘‘ಸುಣೋಹಿ ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತೇ ಸಾಧುಕ-ಸದ್ದೇನ ಸವನಮನಸಿಕಾರಾನಂ ಸಕ್ಕಚ್ಚಕಿರಿಯಾ ವಿಯ ತದಾಣಾಪನಮ್ಪಿ ಜೋತಿತಂ ಹೋತಿ, ಆಯಾಚನತ್ಥತಾ ವಿಯ ಚಸ್ಸ ಆಣಾಪನತ್ಥತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸುನ್ದರೇಪೀತಿ ಸುನ್ದರತ್ಥೇಪಿ। ಇದಾನಿ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಸಾಧುಕ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥತ್ತಯೇನ ಪಕಾಸಿತಂ ವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮತ್ಥೇನ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।

    Ekatthametaṃ padaṃ sādhusaddasseva ka-kārena vaḍḍhitvā vuttattā, teneva sādhuka-saddassa atthaṃ vadantena atthuddhāravasena sādhu-saddo udāhaṭo. Āyācaneti abhimukhayācane, abhipatthanāyanti attho . Sampaṭicchaneti paṭiggaṇhane . Sampahaṃsaneti saṃvijjamānaguṇavasena haṃsane tosane, udaggatākaraṇeti attho. Dhammarucīti puññakāmo. Paññāṇavāti paññavā. Addubbhoti adūsako, anupaghātakoti attho. Idhāpīti imasmiṃ sāmaññaphalepi. Ayaṃ sādhu-saddo. Daḷhīkammeti sakkacca kiriyāyaṃ. Āṇattiyanti āṇāpane. ‘‘Suṇohi sādhukaṃ manasi karohī’’ti hi vutte sādhuka-saddena savanamanasikārānaṃ sakkaccakiriyā viya tadāṇāpanampi jotitaṃ hoti, āyācanatthatā viya cassa āṇāpanatthatā veditabbā. Sundarepīti sundaratthepi. Idāni yathāvuttena sādhuka-saddassa atthattayena pakāsitaṃ visesaṃ dassetuṃ ‘‘daḷhīkammatthena hī’’tiādi vuttaṃ.

    ಮನಸಿ ಕರೋಹೀತಿ ಏತ್ಥ ಮನಸಿಕಾರೋ ನ ಆರಮ್ಮಣಪಟಿಪಾದನಲಕ್ಖಣೋ, ಅಥ ಖೋ ವೀಥಿಪಟಿಪಾದನಜವನಪಟಿಪಾದನಮನಸಿಕಾರಪುಬ್ಬಕಂ ಚಿತ್ತೇ ಠಪನಲಕ್ಖಣೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಆವಜ್ಜಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಸೋತಿನ್ದ್ರಿಯವಿಕ್ಖೇಪವಾರಣಂ ಸವನೇ ನಿಯೋಜನವಸೇನ ಕಿರಿಯನ್ತರಪಟಿಸೇಧನಭಾವತೋ, ಸೋತಂ ಓದಹಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮನಿನ್ದ್ರಿಯವಿಕ್ಖೇಪವಾರಣಂ ಅಞ್ಞಚಿನ್ತಾಪಟಿಸೇಧನತೋ। ಬ್ಯಞ್ಜನವಿಪಲ್ಲಾಸಗ್ಗಾಹವಾರಣಂ ‘‘ಸಾಧುಕ’’ನ್ತಿ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತತ್ತಾ। ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ಅತ್ಥವಿಪಲ್ಲಾಸಗ್ಗಾಹವಾರಣೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಧಾರಣೂಪಪರಿಕ್ಖಾದೀಸೂತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ತುಲನತೀರಣಾದಿಕೇ, ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿಧೇ ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಸಬ್ಯಞ್ಜನೋತಿ ಏತ್ಥ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಮತ್ಥಂ ಬ್ಯಞ್ಜಯತೀತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ, ಸಭಾವನಿರುತ್ತಿ। ಸಹ ಬ್ಯಞ್ಜನೇನಾತಿ ಸಬ್ಯಞ್ಜನೋ, ಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಾತ್ಥೋತಿ ಅರಣೀಯತೋ ಉಪಗನ್ತಬ್ಬತೋ ಅನುಧಾತಬ್ಬತೋ ಅತ್ಥೋ, ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಾದಿಕೋ । ತೇನ ಸಹ ಅತ್ಥೇನಾತಿ ಸಾತ್ಥೋ, ಅತ್ಥಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಧಮ್ಮಗಮ್ಭೀರೋತಿಆದೀಸು ಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ತನ್ತಿ। ದೇಸನಾ ನಾಮ ತಸ್ಸಾ ಮನಸಾ ವವತ್ಥಾಪಿತಾಯ ತನ್ತಿಯಾ ದೇಸನಾ। ಅತ್ಥೋ ನಾಮ ತನ್ತಿಯಾ ಅತ್ಥೋ। ಪಟಿವೇಧೋ ನಾಮ ತನ್ತಿಯಾ, ತನ್ತಿಅತ್ಥಸ್ಸ ಚ ಯಥಾಭೂತಾವಬೋಧೋ। ಯಸ್ಮಾ ಚೇತೇ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಅತ್ಥಪ್ಪಟಿವೇಧಾ ಸಸಾದೀಹಿ ವಿಯ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ಮನ್ದಬುದ್ಧೀಹಿ ದುಕ್ಖೋಗಾಹಾ, ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯಪತಿಟ್ಠಾ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಗಮ್ಭೀರಾ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ…ಪೇ॰… ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿ ಕರೋಹೀ’’ತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ದುಕ್ಕರಭಾವತೋ ಧಮ್ಮತ್ಥಾನಂ, ದೇಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ದುಕ್ಕರಭಾವತೋ ದೇಸನಾಯ ದುಕ್ಖೋಗಾಹತಾ, ಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ಪನ ಉಪ್ಪಾದೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಾಯ, ಞಾಣುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ದುಕ್ಕರಭಾವತೋ ದುಕ್ಖೋಗಾಹತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ದೇಸನಂ ನಾಮ ಉದ್ದಿಸನಂ, ತಸ್ಸ ನಿದ್ದಿಸನಂ ಭಾಸನನ್ತಿ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವಿತ್ಥಾರತೋ ಭಾಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ಪರಿಬ್ಯತ್ತಂ ಕಥನಞ್ಹಿ ಭಾಸನಂ, ತೇನಾಹ ‘‘ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀತಿ…ಪೇ॰… ವಿತ್ಥಾರದೀಪನ’’ನ್ತಿ।

    Manasi karohīti ettha manasikāro na ārammaṇapaṭipādanalakkhaṇo, atha kho vīthipaṭipādanajavanapaṭipādanamanasikārapubbakaṃ citte ṭhapanalakkhaṇoti dassento ‘‘āvajjā’’tiādimāha. Sotindriyavikkhepavāraṇaṃ savane niyojanavasena kiriyantarapaṭisedhanabhāvato, sotaṃ odahāti attho. Manindriyavikkhepavāraṇaṃ aññacintāpaṭisedhanato. Byañjanavipallāsaggāhavāraṇaṃ ‘‘sādhuka’’nti visesetvā vuttattā. Pacchimassa atthavipallāsaggāhavāraṇepi eseva nayo. Dhāraṇūpaparikkhādīsūti ādi-saddena tulanatīraṇādike, diṭṭhiyā suppaṭividhe ca saṅgaṇhāti. Sabyañjanoti ettha yathādhippetamatthaṃ byañjayatīti byañjanaṃ, sabhāvanirutti. Saha byañjanenāti sabyañjano, byañjanasampannoti attho. Sātthoti araṇīyato upagantabbato anudhātabbato attho, catupārisuddhisīlādiko . Tena saha atthenāti sāttho, atthasampannoti attho. Dhammagambhīrotiādīsu dhammo nāma tanti. Desanā nāma tassā manasā vavatthāpitāya tantiyā desanā. Attho nāma tantiyā attho. Paṭivedho nāma tantiyā, tantiatthassa ca yathābhūtāvabodho. Yasmā cete dhammadesanā atthappaṭivedhā sasādīhi viya mahāsamuddo mandabuddhīhi dukkhogāhā, alabbhaneyyapatiṭṭhā ca, tasmā gambhīrā. Tena vuttaṃ ‘‘yasmā ayaṃ dhammo…pe… sādhukaṃ manasi karohī’’ti. Ettha ca paṭivedhassa dukkarabhāvato dhammatthānaṃ, desanāñāṇassa dukkarabhāvato desanāya dukkhogāhatā, paṭivedhassa pana uppādetuṃ asakkuṇeyyatāya, ñāṇuppattiyā ca dukkarabhāvato dukkhogāhatā veditabbā. Desanaṃ nāma uddisanaṃ, tassa niddisanaṃ bhāsananti idhādhippetanti āha ‘‘vitthārato bhāsissāmī’’ti. Paribyattaṃ kathanañhi bhāsanaṃ, tenāha ‘‘desessāmīti…pe… vitthāradīpana’’nti.

    ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಸುತ್ತಪದೇನ ಸಮತ್ಥೇತುಂ ‘‘ತೇನಾಹಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸಾಳಿಕಾಯಿವ ನಿಗ್ಘೋಸೋತಿ ಸಾಳಿಕಾಯ ಆಲಾಪೋ ವಿಯ ಮಧುರೋ ಕಣ್ಣಸುಖೋ ಪೇಮನೀಯೋ। ಪಟಿಭಾನನ್ತಿ ಸದ್ದೋ। ಉದೀರಯೀತಿ ಉಚ್ಚಾರೀಯತಿ, ವುಚ್ಚತಿ ವಾ।

    Yathāvuttamatthaṃ suttapadena samatthetuṃ ‘‘tenāhā’’tiādi vuttaṃ. Sāḷikāyiva nigghosoti sāḷikāya ālāpo viya madhuro kaṇṇasukho pemanīyo. Paṭibhānanti saddo. Udīrayīti uccārīyati, vuccati vā.

    ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಉಸ್ಸಾಹಜಾತೋತಿ ಏವಂ ‘‘ಸುಣೋಹಿ ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿ ಕರೋಹಿ ಭಾಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ನ ಕಿರ ಭಗವಾ ಸಙ್ಖೇಪೇನೇವ ದೇಸೇಸ್ಸತಿ, ವಿತ್ಥಾರೇನಪಿ ಭಾಸಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸಞ್ಜಾತುಸ್ಸಾಹೋ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠೋ ಹುತ್ವಾ।

    Evaṃ vutte ussāhajātoti evaṃ ‘‘suṇohi sādhukaṃ manasi karohi bhāsissāmī’’ti vutte ‘‘na kira bhagavā saṅkhepeneva desessati, vitthārenapi bhāsissatī’’ti sañjātussāho haṭṭhatuṭṭho hutvā.

    ೧೯೦. ‘‘ಇಧಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ಅಧಿಕರಣಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ದೇಸಾಪದೇಸೇ ನಿಪಾತೋ’’ತಿ। ‘‘ಸ್ವಾಯ’’ನ್ತಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಇಧಸದ್ದಮತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ನ ಯಥಾವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಂ ಇಧ-ಸದ್ದಂ। ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಕತ್ಥಚಿ ಪದಪೂರಣಮತ್ತಮೇವಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೯೦)। ಲೋಕಂ ಉಪಾದಾಯ ವುಚ್ಚತಿ ಲೋಕ-ಸದ್ದೇನ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಭಾವೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ । ಸೇಸಪದದ್ವಯೇ ಪನ ಪದನ್ತರಸನ್ನಿಧಾನಮತ್ತೇನ ತಂ ತಂ ಉಪಾದಾಯ ವುತ್ತತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಇಧ ತಥಾಗತೋ ಲೋಕೇತಿ ಹಿ ಜಾತಿಖೇತ್ತಂ, ತತ್ಥಾಪಿ ಅಯಂ ಚಕ್ಕವಾಳೋ ‘‘ಲೋಕೋ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಸಮಣೋತಿ ಸೋತಾಪನ್ನೋ। ದುತಿಯೋ ಸಮಣೋತಿ ಸಕದಾಗಾಮೀ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಕತಮೋ ಚ ಭಿಕ್ಖವೇ ಸಮಣೋ? ಇಧ ಭಿಕ್ಖವೇ ಭಿಕ್ಖು ತಿಣ್ಣಂ ಸಂಯೋಜನಾನಂ ಪರಿಕ್ಖಯಾ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೨೪೧)। ‘‘ಕತಮೋ ಚ ಭಿಕ್ಖವೇ ದುತಿಯೋ ಸಮಣೋ? ಇಧ ಭಿಕ್ಖವೇ ಭಿಕ್ಖು ತಿಣ್ಣಂ ಸಂಯೋಜನಾನಂ ಪರಿಕ್ಖಯಾ ರಾಗದೋಸಮೋಹಾನಂ ತನುತ್ತಾ’’ತಿಆದಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೨೪೧)। ಓಕಾಸನ್ತಿ ಕಞ್ಚಿ ಪದೇಸಂ। ಇಧೇವ ತಿಟ್ಠಮಾನಸ್ಸಾತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಏವ ಇನ್ದಸಾಲಗುಹಾಯಂ ತಿಟ್ಠಮಾನಸ್ಸ।

    190.‘‘Idhā’’ti iminā vuccamānaṃ adhikaraṇaṃ tathāgatassa uppattiṭṭhānabhūtaṃ adhippetanti āha ‘‘desāpadese nipāto’’ti. ‘‘Svāya’’nti sāmaññato idhasaddamattaṃ gaṇhāti, na yathāvisesitabbaṃ idha-saddaṃ. Tathā hi vakkhati ‘‘katthaci padapūraṇamattamevā’’ti (dī. ni. aṭṭha. 1.190). Lokaṃ upādāya vuccati loka-saddena samānādhikaraṇabhāvena vuttattā . Sesapadadvaye pana padantarasannidhānamattena taṃ taṃ upādāya vuttatā daṭṭhabbā. Idha tathāgato loketi hi jātikhettaṃ, tatthāpi ayaṃ cakkavāḷo ‘‘loko’’ti adhippeto. Samaṇoti sotāpanno. Dutiyo samaṇoti sakadāgāmī. Vuttañhetaṃ ‘‘katamo ca bhikkhave samaṇo? Idha bhikkhave bhikkhu tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā sotāpanno hotī’’tiādi (a. ni. 4.241). ‘‘Katamo ca bhikkhave dutiyo samaṇo? Idha bhikkhave bhikkhu tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā rāgadosamohānaṃ tanuttā’’tiādi (a. ni. 4.241). Okāsanti kañci padesaṃ. Idheva tiṭṭhamānassāti imissā eva indasālaguhāyaṃ tiṭṭhamānassa.

    ಪದಪೂರಣಮತ್ತಮೇವ ಓಕಾಸಾಪದಿಸನಸ್ಸಾಪಿ ಅಸಮ್ಭವತೋ ಅತ್ಥನ್ತರಸ್ಸ ಅಬೋಧನತೋ। ಅರಹನ್ತಿ ಆದಯೋ ಸದ್ದಾ ವಿತ್ಥಾರಿತಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಅತ್ಥತೋ ವಿತ್ಥಾರಣಂ ಸದ್ದಮುಖೇನೇವ ಹೋತೀತಿ ಸದ್ದಗ್ಗಹಣಂ। ಯಸ್ಮಾ। ‘‘ಅಪರೇಹಿಪಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಭಗವಾ ತಥಾಗತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಉದಾನಟ್ಠಕಥಾದೀಸು, (ಉದಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೮; ಇತಿವು॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩೮) ಅರಹನ್ತಿ ಆದಯೋ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಟೀಕಾಯಂ ಅಪರೇಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ ವಿತ್ಥಾರಿತಾ , ತಸ್ಮಾತೇಸು ವುತ್ತಾನಯೇನಪಿ ಸೋ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೧೨೯, ೧೩೦) ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸತ್ತನಿಕಾಯನ್ತೋಗಧತಾಯ ‘‘ಇಧ ಪನ ಸತ್ತಲೋಕೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತತ್ಥಾಯಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಸತ್ತನಿಕಾಯೇ ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಓಕಾಸೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸತ್ತಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋಪಿ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ತಥಾಗತೋ ನ ದೇವಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಪರತೋ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ। ಸಾರಪ್ಪತ್ತಾತಿ ಕುಲಭೋಗಿಸ್ಸರಿಯಾದಿವಸೇನ ಸಾರಭೂತಾ। ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಾಯುಪೋಕ್ಖರಸಾತಿಆದಿಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಚೇವ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಾದಿಗಹಪತಿಕಾ ಚ।

    Padapūraṇamattameva okāsāpadisanassāpi asambhavato atthantarassa abodhanato. Arahanti ādayo saddā vitthāritāti yojanā. Atthato vitthāraṇaṃ saddamukheneva hotīti saddaggahaṇaṃ. Yasmā. ‘‘Aparehipi aṭṭhahi kāraṇehi bhagavā tathāgato’’tiādinā udānaṭṭhakathādīsu, (udā. aṭṭha. 18; itivu. aṭṭha. 38) arahanti ādayo visuddhimaggaṭīkāyaṃ aparehi pakārehi vitthāritā , tasmātesu vuttānayenapi so (visuddhi. ṭī. 1.129, 130) attho veditabbo. Tathāgatassa sattanikāyantogadhatāya ‘‘idha pana sattaloko adhippeto’’ti vatvā tatthāyaṃ yasmiṃ sattanikāye yasmiñca okāse uppajjati, taṃ dassetuṃ ‘‘sattaloke uppajjamānopi cā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Tathāgato na devaloke uppajjatī’’tiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ parato āgamissati. Sārappattāti kulabhogissariyādivasena sārabhūtā. Brāhmaṇagahapatikāti brahmāyupokkharasātiādibrāhmaṇā ceva anāthapiṇḍikādigahapatikā ca.

    ‘‘ಸುಜಾತಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತೇಸು ಚತೂಸು ವಿಕಪ್ಪೇಸು ಪಠಮೋ ವಿಕಪ್ಪೋ ಬುದ್ಧಭಾವಾಯ ಆಸನ್ನತರಪಟಿಪತ್ತಿದಸ್ಸನವಸೇನ ವುತ್ತೋ। ಆಸನ್ನತರಾಯ ಹಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಠಿತೋ ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ’’ ವುಚ್ಚತಿ ಉಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಏಕನ್ತಿಕತ್ತಾ, ಪಗೇವ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಮತ್ಥಕೇ ಠಿತೋ। ದುತಿಯೋ ಬುದ್ಧಭಾವಾವಹಪಬ್ಬಜ್ಜತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಆಸನ್ನಪಟಿಪತ್ತಿದಸ್ಸನವಸೇನ, ತತಿಯೋ ಬುದ್ಧಕರಧಮ್ಮ ಪಾರಿಪೂರಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಬುದ್ಧಭಾವಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿದಸ್ಸನವಸೇನ। ನ ಹಿ ಮಹಾಸತ್ತಾನಂ ಉಪ್ಪತಿಭವೂಪಪತ್ತಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಸಮ್ಭರಣಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ। ಚತುತ್ಥೋ ಬುದ್ಧಕರಧಮ್ಮಸಮಾರಮ್ಭತೋ ಪಟ್ಠಾಯ। ಬೋಧಿಯಾ ನಿಯತಭಾವಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪಭುತಿ ಹಿ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ‘‘ಬುದ್ಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ಸಕ್ಕಾ ಉಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಏಕನ್ತಿಕತ್ತಾ। ಯಥಾ ಪನ ಸನ್ದನ್ತಿ ನದಿಯೋತಿ ಸನ್ದನಕಿರಿಯಾಯ ಅವಿಚ್ಛೇದಮುಪಾದಾಯ ವತ್ತಮಾನಪ್ಪಯೋಗೋ, ಏವಂ ಉಪ್ಪಾದತ್ಥಾಯ ಪಟಿಪಜ್ಜನಕಿರಿಯಾಯ ಅವಿಚ್ಛೇದಮುಪಾದಾಯ ಚತೂಸು ವಿಕಪ್ಪೇಸು ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಉಪ್ಪನ್ನಭಾವನ್ತಿ ಚತೂಸು ವಿಕಪ್ಪೇಸು ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ವುತ್ತಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನತಾಸಙ್ಖಾತಂ ಅತ್ಥಿಭಾವಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಹೋತೀತಿ ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ।

    ‘‘Sujātāyā’’tiādinā vuttesu catūsu vikappesu paṭhamo vikappo buddhabhāvāya āsannatarapaṭipattidassanavasena vutto. Āsannatarāya hi paṭipattiyā ṭhito ‘‘uppajjatīti’’ vuccati uppādassa ekantikattā, pageva paṭipattiyā matthake ṭhito. Dutiyo buddhabhāvāvahapabbajjato paṭṭhāya āsannapaṭipattidassanavasena, tatiyo buddhakaradhamma pāripūrito paṭṭhāya buddhabhāvāya paṭipattidassanavasena. Na hi mahāsattānaṃ uppatibhavūpapattito paṭṭhāya bodhisambhārasambharaṇaṃ nāma atthi. Catuttho buddhakaradhammasamārambhato paṭṭhāya. Bodhiyā niyatabhāvappattito pabhuti hi viññūhi ‘‘buddho uppajjatī’’ti vattuṃ sakkā uppādassa ekantikattā. Yathā pana sandanti nadiyoti sandanakiriyāya avicchedamupādāya vattamānappayogo, evaṃ uppādatthāya paṭipajjanakiriyāya avicchedamupādāya catūsu vikappesu ‘‘uppajjati nāmā’’ti vuttaṃ. Sabbapaṭhamaṃ uppannabhāvanti catūsu vikappesu sabbapaṭhamaṃ vuttaṃ tathāgatassa uppannatāsaṅkhātaṃ atthibhāvaṃ. Tenāha ‘‘uppanno hotīti ayañhettha attho’’ti.

    ಸೋ ಭಗವಾತಿ ಯೋ ‘‘ತಥಾಗತೋ ಅರಹ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಕಿತ್ತಿತಗುಣೋ, ಸೋ ಭಗವಾ। ‘‘ಇಮಂ ಲೋಕ’’ನ್ತಿ ನಯಿದಂ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖಮತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ಅಥ ಖೋ ಅನವಸೇಸಂ ಪರಿಯಾದಾಯಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸದೇವಕ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ತೇನಾಹ ‘‘ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ನಿದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ। ಪಜಾತತ್ತಾತಿ ಯಥಾಸಕಂ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸೇಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ। ಪಞ್ಚಕಾಮಾವಚರದೇವಗ್ಗಹಣಂ ಪಾರಿಸೇಸಞಾಯೇನ ಇತರೇಸಂ ಪದನ್ತರೇಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ। ಸದೇವಕನ್ತಿ ಚ ಅವಯವೇನ ವಿಗ್ಗಹೋ ಸಮುದಾಯೋ ಸಮಾಸತ್ಥೋ। ಛಟ್ಠಕಾಮಾವಚರದೇವಗ್ಗಹಣಂ ಪಚ್ಚಾಸತ್ತಿಞಾಯೇನ। ತತ್ಥ ಹಿ ಸೋ ಜಾತೋ, ತಂನಿವಾಸೀ ಚ। ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯಿಕಾದಿಬ್ರಹ್ಮಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕ …ಪೇ॰… ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಮೇತಂ ಅಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾನಂ, ಅಸಮಿತಾಬಾಹಿತಪಾಪಾನಞ್ಚ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಸಸ್ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೀವಚನೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ। ಕಾಮಂ ‘‘ಸದೇವಕ’’ನ್ತಿಆದಿ ವಿಸೇಸನಾನಂ ವಸೇನ ಸತ್ತವಿಸಯೋ ಲೋಕಸದ್ದೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ ತುಲ್ಯಯೋಗವಿಸಯತ್ತಾ ತೇಸಂ, ‘‘ಸಲೋಮಕೋ ಸಪಕ್ಖಕೋ’’ತಿಆದೀಸು ಪನ ಅತುಲ್ಯಯೋಗೇಪಿ ಅಯಂ ಸಮಾಸೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಬ್ಯಭಿಚಾರದಸ್ಸನತೋ ಪಜಾಗಹಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಜಾವಚನೇನ ಸತ್ತಲೋಕಗ್ಗಹಣ’’ನ್ತಿ।

    So bhagavāti yo ‘‘tathāgato araha’’ntiādinā kittitaguṇo, so bhagavā. ‘‘Imaṃ loka’’nti nayidaṃ mahājanassa sammukhamattaṃ sandhāya vuttaṃ, atha kho anavasesaṃ pariyādāyāti dassetuṃ ‘‘sadevaka’’ntiādi vuttaṃ, tenāha ‘‘idāni vattabbaṃ nidassetī’’ti. Pajātattāti yathāsakaṃ kammakilesehi nibbattattā. Pañcakāmāvacaradevaggahaṇaṃ pārisesañāyena itaresaṃ padantarehi saṅgahitattā. Sadevakanti ca avayavena viggaho samudāyo samāsattho. Chaṭṭhakāmāvacaradevaggahaṇaṃ paccāsattiñāyena. Tattha hi so jāto, taṃnivāsī ca. Brahmakāyikādibrahmaggahaṇanti etthāpi eseva nayo. Paccatthika…pe… samaṇabrāhmaṇaggahaṇanti nidassanamattametaṃ apaccatthikānaṃ, asamitābāhitapāpānañca samaṇabrāhmaṇānaṃ sassamaṇabrāhmaṇīvacanena gahitattā. Kāmaṃ ‘‘sadevaka’’ntiādi visesanānaṃ vasena sattavisayo lokasaddoti viññāyati tulyayogavisayattā tesaṃ, ‘‘salomako sapakkhako’’tiādīsu pana atulyayogepi ayaṃ samāso labbhatīti byabhicāradassanato pajāgahaṇanti āha ‘‘pajāvacanena sattalokaggahaṇa’’nti.

    ಅರೂಪಿನೋ ಸತ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಆನೇಞ್ಜವಿಹಾರೇನ ವಿಹರನ್ತಾ ದಿಬ್ಬನ್ತೀತಿ ದೇವಾತಿ ಇಮಂ ನಿಬ್ಬಚನಂ ಲಭನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸದೇವಕಗ್ಗಹಣೇನ ಅರೂಪಾವಚರಲೋಕೋ ಗಹಿತೋ’’ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನೂಪಗಾನಂ ದೇವಾನಂ ಸಹಬ್ಯತ’’ನ್ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೧೧೭)। ಸಮಾರಕಗ್ಗಹಣೇನ ಛಕಾಮಾವಚರದೇವಲೋಕೋ ಗಹಿತೋ ತಸ್ಸ ಸವಿಸೇಸಂ ಮಾರಸ್ಸ ವಸೇ ವತ್ತನತೋ। ರೂಪೀ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೋ ಗಹಿತೋ ಅರೂಪೀಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಸ್ಸ ವಿಸುಂ ಗಹಿತತ್ತಾ। ಚತುಪರಿಸವಸೇನಾತಿ ಖತ್ತಿಯಾದಿಚತುಪರಿಸವಸೇನ, ಇತರಾ ಪನ ಚತಸ್ಸೋ ಪರಿಸಾ ಸಮಾರಕಾದಿಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಾ ಏವಾತಿ। ಅವಸೇಸಸಬ್ಬಸತ್ತಲೋಕೋ ನಾಗಗರುಳಾದಿಭೇದೋ।

    Arūpino sattā attano āneñjavihārena viharantā dibbantīti devāti imaṃ nibbacanaṃ labhantīti āha ‘‘sadevakaggahaṇena arūpāvacaraloko gahito’’ti. Tenāha ‘‘ākāsānañcāyatanūpagānaṃ devānaṃ sahabyata’’nti (a. ni. 3.117). Samārakaggahaṇena chakāmāvacaradevaloko gahito tassa savisesaṃ mārassa vase vattanato. Rūpī brahmaloko gahito arūpībrahmalokassa visuṃ gahitattā. Catuparisavasenāti khattiyādicatuparisavasena, itarā pana catasso parisā samārakādiggahaṇena gahitā evāti. Avasesasabbasattaloko nāgagaruḷādibhedo.

    ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ಭಾಗಸೋ ಲೋಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತೇನ ತೇನ ವಿಸೇಸೇನ ಅಭಾಗಸೋ ಲೋಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿ ಚೇತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದತೋತಿ ಉಕ್ಕಂಸಗತಿವಿಜಾನನೇನ। ಪಞ್ಚಸು ಹಿ ಗತೀಸು ದೇವಗತಿಪರಿಯಾಪನ್ನಾವ ಸೇಟ್ಠಾ, ತತ್ಥಾಪಿ ಅರೂಪಿನೋ ದೂರಸಮುಸ್ಸಾರಿತಕಿಲೇಸದುಕ್ಖತಾಯ, ಸನ್ತಪಣೀತಆನೇಞ್ಜವಿಹಾರಸಮಙ್ಗಿತಾಯ, ಅತಿದೀಘಾಯುಕತಾಯಾತಿ ಏವಮಾದೀಹಿ ವಿಸೇಸೇಹಿ ಅತಿವಿಯ ಉಕ್ಕಟ್ಠಾ। ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಾ ಮಹಾನುಭಾವೋ’’ತಿಆದಿ ದಸಸಹಸ್ಸಿಯಂ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮುನೋ ವಸೇನ ವದತಿ। ‘‘ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದತೋ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ। ಅನುತ್ತರನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠಂ ನವ ಲೋಕುತ್ತರಂ। ಭಾವಾನುಕ್ಕಮೋತಿ ಭಾವವಸೇನ ಪರೇಸಂ ಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ‘‘ಸದೇವಕ’’ನ್ತಿಆದೀನಂ ಪದಾನಂ ಅನುಕ್ಕಮೋ।

    Ettāvatā ca bhāgaso lokaṃ gahetvā yojanaṃ dassetvā idāni tena tena visesena abhāgaso lokaṃ gahetvā yojanaṃ dassetuṃ ‘‘api cetthā’’tiādi vuttaṃ. Tattha ukkaṭṭhaparicchedatoti ukkaṃsagativijānanena. Pañcasu hi gatīsu devagatipariyāpannāva seṭṭhā, tatthāpi arūpino dūrasamussāritakilesadukkhatāya, santapaṇītaāneñjavihārasamaṅgitāya, atidīghāyukatāyāti evamādīhi visesehi ativiya ukkaṭṭhā. ‘‘Brahmā mahānubhāvo’’tiādi dasasahassiyaṃ mahābrahmuno vasena vadati. ‘‘Ukkaṭṭhaparicchedato’’ti hi vuttaṃ. Anuttaranti seṭṭhaṃ nava lokuttaraṃ. Bhāvānukkamoti bhāvavasena paresaṃ ajjhāsayavasena ‘‘sadevaka’’ntiādīnaṃ padānaṃ anukkamo.

    ತೀಹಾಕಾರೇಹೀತಿ ದೇವಮಾರಬ್ರಹ್ಮಸಹಿತತಾಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ತೀಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ। ತೀಸು ಪದೇಸೂತಿ ‘‘ಸದೇವಕ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ತೀಸು ಪದೇಸು। ತೇನ ತೇನಾಕಾರೇನಾತಿ ಸದೇವಕತ್ತಾದಿನಾ ತೇನ ತೇನ ಪಕಾರೇನ। ತೇಧಾತುಕಮೇವ ಪರಿಯಾದಿನ್ನನ್ತಿ ಪೋರಾಣಾ ಪನಾಹೂತಿ ಯೋಜನಾ।

    Tīhākārehīti devamārabrahmasahitatāsaṅkhātehi tīhi pakārehi. Tīsu padesūti ‘‘sadevaka’’ntiādīsu tīsu padesu. Tena tenākārenāti sadevakattādinā tena tena pakārena. Tedhātukameva pariyādinnanti porāṇā panāhūti yojanā.

    ಅಭಿಞ್ಞಾತಿ ಯ-ಕಾರಲೋಪೇನಾಯಂ ನಿದ್ದೇಸೋ, ಅಭಿಜಾನಿತ್ವಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಅಧಿಕೇನ ಞಾಣೇನ ಞತ್ವಾ’’ತಿ। ಅನುಮಾನಾದಿಪಟಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ಅನುಮಾನಉಪಮಾನಅತ್ಥಾಪತ್ತಿಆದಿಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಏಕಪ್ಪಮಾಣತ್ತಾ। ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣಚಾರತಾಯ ಹಿ ಸಬ್ಬಪಚ್ಚಕ್ಖಾ ಬುದ್ಧಾ ಭಗವನ್ತೋ।

    Abhiññāti ya-kāralopenāyaṃ niddeso, abhijānitvāti ayamettha atthoti āha ‘‘abhiññāya adhikena ñāṇena ñatvā’’ti. Anumānādipaṭikkhepoti anumānaupamānaatthāpattiādipaṭikkhepo ekappamāṇattā. Sabbattha appaṭihatañāṇacāratāya hi sabbapaccakkhā buddhā bhagavanto.

    ಅನುತ್ತರಂ ವಿವೇಕಸುಖನ್ತಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖಂ, ತೇನ ಠಿತಿಮಿಸ್ಸಾಪಿ [ವೀಥಿಮಿಸ್ಸಾಪಿ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ೧.ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾಯಂ) ಧಿತಿಮಿಸ್ಸಾಪಿ (ಕ)] ಕದಾಚಿ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಹೋತೀತಿ ಹಿತ್ವಾಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದಗ್ಗಹಣಂ। ಭಗವಾ ಹಿ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಯಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಪರಿಸಾ ಸಾಧುಕಾರಂ ವಾ ದೇತಿ, ಯಥಾಸುತಂ ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತಿ, ತಂ ಖಣಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಯಥಾಪರಿಚ್ಛೇದಞ್ಚ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಠಿತಟ್ಠಾನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ। ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞುಸ್ಸ ವಸೇನ ಅಪ್ಪಂ ವಾ ವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞುಸ್ಸ, ನೇಯ್ಯಸ್ಸ ವಾ ವಸೇನ ಬಹುಂ ವಾ ದೇಸೇನ್ತೋ। ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಕಲ್ಯಾಣತಾ ನಿಯ್ಯಾನಿಕತಾಯ, ನಿಯ್ಯಾನಿಕತಾ ಚ ಸಬ್ಬಸೋ ಅನವಜ್ಜಭಾವೇನೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅನವಜ್ಜಮೇವ ಕತ್ವಾ’’ತಿ। ದೇಸಕಾಯತ್ತೇನ ಆಣಾದಿವಿಧಿನಾ ಅಭಿಸಜ್ಜನಂ ಪಬೋಧನಂ ದೇಸನಾತಿ ಸಾ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಆಹ ‘‘ದೇಸನಾಯ ತಾವ ಚತುಪ್ಪದಿಕಾಯಪಿ ಗಾಥಾಯಾ’’ತಿಆದಿ। ನಿದಾನನಿಗಮನಾನಿಪಿ ಸತ್ಥುನೋ ದೇಸನಾಯ ಅನುವಿಧಾನತೋ ತದನ್ತೋಗಧಾನಿ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಿದಾನಮಾದಿ, ಇದಂ ಏವೋಚಾತಿ ಪರಿಯೋಸಾನ’’ನ್ತಿ।

    Anuttaraṃvivekasukhanti phalasamāpattisukhaṃ, tena ṭhitimissāpi [vīthimissāpi (sārattha. ṭī. 1.verañjakaṇḍavaṇṇanāyaṃ) dhitimissāpi (ka)] kadāci bhagavato dhammadesanā hotīti hitvāpīti pi-saddaggahaṇaṃ. Bhagavā hi dhammaṃ desento yasmiṃ khaṇe parisā sādhukāraṃ vā deti, yathāsutaṃ vā dhammaṃ paccavekkhati, taṃ khaṇaṃ pubbabhāgena paricchinditvā phalasamāpattiṃ samāpajjati, yathāparicchedañca samāpattito vuṭṭhāya ṭhitaṭṭhānato paṭṭhāya dhammaṃ deseti. Ugghaṭitaññussa vasena appaṃ vā vipañcitaññussa, neyyassa vā vasena bahuṃ vā desento. Dhammassa kalyāṇatā niyyānikatāya, niyyānikatā ca sabbaso anavajjabhāvenevāti āha ‘‘anavajjameva katvā’’ti. Desakāyattena āṇādividhinā abhisajjanaṃ pabodhanaṃ desanāti sā pariyattidhammavasena veditabbāti āha ‘‘desanāya tāva catuppadikāyapi gāthāyā’’tiādi. Nidānanigamanānipi satthuno desanāya anuvidhānato tadantogadhāni evāti āha ‘‘nidānamādi, idaṃ evocāti pariyosāna’’nti.

    ಸಾಸಿತಬ್ಬಪುಗ್ಗಲಗತೇನ ಯಥಾಪರಾಧಾದಿಸಾಸಿತಬ್ಬಭಾವೇನ ಅನುಸಾಸನಂ ತದಙ್ಗವಿನಯಾದಿವಸೇನ ವಿನಯನಂ ಸಾಸನನ್ತಿ ತಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಧಮ್ಮವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸೀಲಸಮಾಧಿವಿಪಸ್ಸನಾ’’ತಿಆದಿ। ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಅನವಜ್ಜಧಮ್ಮಾನಂ ಸೀಲಸ್ಸ, ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾನಞ್ಚ ಸೀಲದಿಟ್ಠೀನಂ ಆದಿಭಾವೋ ತಂ ಮೂಲಕತ್ತಾ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾನಂ। ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನ್ತದ್ವಯವಿಗಮೇನ ಮಜ್ಝಿಮಪಟಿಪದಾಭಾವೋ ವಿಯ, ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಆರಬ್ಭನಿಪ್ಫತ್ತೀನಂ ವೇಮಜ್ಝತ್ತಾಪಿ ಮಜ್ಝಭಾವೋತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಅತ್ಥಿ ಭಿಕ್ಖವೇ…ಪೇ॰… ಮಜ್ಝಂ ನಾಮಾ’’ತಿ। ಫಲಂ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ನಾಮ ಸಉಪಾದಿಸೇಸತಾವಸೇನ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ನಾಮ ಅನುಪಾದಿಸೇಸತಾವಸೇನ। ಇದಾನಿ ತೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಸಾಸನಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾನತಂ ಆಗಮೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏತದತ್ಥಮಿದ’’ನ್ತಿಆದಿ ಆಹ। ಇಧ ದೇಸನಾಯ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ ‘‘ಸಬ್ಯಞ್ಜನ’’ನ್ತಿಆದಿ ವಚನತೋ। ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಕತಾವಧಿಸದ್ದಪ್ಪಬನ್ಧೋ ಗಾಥಾವಸೇನ, ಸುತ್ತವಸೇನ ಚ ವವತ್ಥಿತೋ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೋ, ಯೋ ಇಧ ‘‘ದೇಸನಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ಪನ ಅತ್ಥೋ ವಿಸೇಸತೋ ಸೀಲಾದಿ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಭಗವಾ ಹಿ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ…ಪೇ॰… ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಸೀಲಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾತಿ ಸೀಲಗ್ಗಹಣೇನ ಸಸಮ್ಭಾರಂ ಸೀಲಂ ಗಹಿತಂ, ತಥಾ ಮಗ್ಗಗ್ಗಹಣೇನ ಸಸಮ್ಭಾರೋ ಮಗ್ಗೋತಿ ತದುಭಯವಸೇನ ಅನವಸೇಸತೋ ಪರಿಯತ್ತಿ ಅತ್ಥಂ ಪರಿಯಾದಿಯತಿ। ತೇನಾತಿ ಸೀಲಾದಿದಸ್ಸನೇನ। ಅತ್ಥವಸೇನ ಹಿ ಇಧ ದೇಸನಾಯ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಾದಿಭಾವೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಕಥಿಕಸಣ್ಠಿತೀತಿ ಕಥಿಕಸ್ಸ ಸಣ್ಠಾನಂ ಕಥನವಸೇನ ಸಮವಟ್ಠಾನಂ।

    Sāsitabbapuggalagatena yathāparādhādisāsitabbabhāvena anusāsanaṃ tadaṅgavinayādivasena vinayanaṃ sāsananti taṃ paṭipattidhammavasena veditabbanti āha ‘‘sīlasamādhivipassanā’’tiādi. Kusalānaṃ dhammānanti anavajjadhammānaṃ sīlassa, samathavipassanānañca sīladiṭṭhīnaṃ ādibhāvo taṃ mūlakattā uttarimanussadhammānaṃ. Ariyamaggassa antadvayavigamena majjhimapaṭipadābhāvo viya, sammāpaṭipattiyā ārabbhanipphattīnaṃ vemajjhattāpi majjhabhāvoti vuttaṃ. ‘‘Atthi bhikkhave…pe… majjhaṃ nāmā’’ti. Phalaṃ pariyosānaṃ nāma saupādisesatāvasena, nibbānaṃ pariyosānaṃ nāma anupādisesatāvasena. Idāni tesaṃ dvinnampi sāsanassa pariyosānataṃ āgamena dassetuṃ ‘‘etadatthamida’’ntiādi āha. Idha desanāya ādimajjhapariyosānaṃ adhippetaṃ ‘‘sabyañjana’’ntiādi vacanato. Tasmiṃ tasmiṃ atthe katāvadhisaddappabandho gāthāvasena, suttavasena ca vavatthito pariyattidhammo, yo idha ‘‘desanā’’ti vutto, tassa pana attho visesato sīlādi evāti āha ‘‘bhagavā hi dhammaṃ desento…pe… dassetī’’ti. Tattha sīlaṃ dassetvāti sīlaggahaṇena sasambhāraṃ sīlaṃ gahitaṃ, tathā maggaggahaṇena sasambhāro maggoti tadubhayavasena anavasesato pariyatti atthaṃ pariyādiyati. Tenāti sīlādidassanena. Atthavasena hi idha desanāya ādikalyāṇādibhāvo adhippeto. Kathikasaṇṭhitīti kathikassa saṇṭhānaṃ kathanavasena samavaṭṭhānaṃ.

    ನ ಸೋ ಸಾತ್ಥಂ ದೇಸೇತಿ ನಿಯ್ಯಾನತ್ಥವಿರಹತೋ ತಸ್ಸಾ ದೇಸನಾಯ। ಏಕಬ್ಯಞ್ಜನಾದಿಯುತ್ತಾ ವಾತಿ ಸಿಥಿಲಾದಿಭೇದೇಸು ಬ್ಯಞ್ಜನೇಸು ಏಕಪ್ಪಕಾರೇಮೇವ, ದ್ವಿಪಕಾರೇಮೇವ ವಾ ಬ್ಯಞ್ಜನೇನ ಯುತ್ತಾ ವಾ ದಮಿಳಭಾಸಾ ವಿಯ । ವಿವಟಕರಣತಾಯ ಓಟ್ಠೇ ಅಫುಸಾಪೇತ್ವಾ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬತೋ ಸಬ್ಬನಿರೋಟ್ಠಬ್ಯಞ್ಜನಾ ವಾ ಕಿರಾತಭಾಸಾ ವಿಯ। ಸಬ್ಬಸ್ಸೇವ [ಸಬ್ಬತ್ಥೇವ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ೧.ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾಯಂ ೧)] ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೀಯಯುತ್ತತಾಯ ಸಬ್ಬವಿಸ್ಸಟ್ಠಬ್ಯಞ್ಜನಾ ವಾ ಸವರಭಾಸಾ [ಯವನಭಾಸಾ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ೧.ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾಯಂ)] ವಿಯ। ಸಬ್ಬಸ್ಸೇವ [ಸಬ್ಬತ್ಥೇವ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ೧.ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾಯಂ)] ಸಾನುಸಾರತಾಯ ಸಬ್ಬನಿಗ್ಗಹಿತಬ್ಯಞ್ಜನಾ ವಾ ಪಾರಸಿಕಾದಿಮಿಲಕ್ಖುಭಾಸಾ ವಿಯ। ಸಬ್ಬಾಪೇಸಾ ಬ್ಯಞ್ಜನೇಕದೇಸವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಬ್ಯಞ್ಜನಾತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅಬ್ಯಞ್ಜನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ।

    Na so sātthaṃ deseti niyyānatthavirahato tassā desanāya. Ekabyañjanādiyuttā vāti sithilādibhedesu byañjanesu ekappakāremeva, dvipakāremeva vā byañjanena yuttā vā damiḷabhāsā viya . Vivaṭakaraṇatāya oṭṭhe aphusāpetvā uccāretabbato sabbaniroṭṭhabyañjanā vā kirātabhāsā viya. Sabbasseva [sabbattheva (sārattha. ṭī. 1.verañjakaṇḍavaṇṇanāyaṃ 1)] vissajjanīyayuttatāya sabbavissaṭṭhabyañjanā vā savarabhāsā [yavanabhāsā (sārattha. ṭī. 1.verañjakaṇḍavaṇṇanāyaṃ)] viya. Sabbasseva [sabbattheva (sārattha. ṭī. 1.verañjakaṇḍavaṇṇanāyaṃ)] sānusāratāya sabbaniggahitabyañjanā vā pārasikādimilakkhubhāsā viya. Sabbāpesā byañjanekadesavasena pavattiyā aparipuṇṇabyañjanāti katvā ‘‘abyañjanā’’ti vuttā.

    ಠಾನಕರಣಾನಿ ಸಿಥಿಲಾನಿ ಕತ್ವಾ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಂ ಅಕ್ಖರಂ ಪಞ್ಚಸು ವಗ್ಗೇಸು ಪಠಮತತಿಯನ್ತಿ ಏವಮಾದಿ ಸಿಥಿಲಂ। ತಾನಿ ಅಸಿಥಿಲಾನಿ ಕತ್ವಾ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಂ ಅಕ್ಖರಂ ವಗ್ಗೇಸು ದುತಿಯಚತುತ್ಥನ್ತಿ ಏವಮಾದಿ ಧನಿತಂ। ದ್ವಿಮತ್ತಕಾಲಂ ದೀಘಂ। ಏಕಮತ್ತಕಾಲಂ ರಸ್ಸಂ ತದೇವ ಲಹುಕಂ। ಲಹುಕಮೇವ ಸಂಯೋಗಪರಂ, ದೀಘಞ್ಚ ಗರುಕಂ। ಠಾನಕರಣಾನಿ ನಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಂ ನಿಗ್ಗಹಿತಂ। ಪರೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ಕತ್ವಾ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ। ತಥಾ ನಸಮ್ಬನ್ಧಂ ವವತ್ಥಿತಂ। ಠಾನಕರಣಾನಿ ನಿಸ್ಸಟ್ಠಾನಿ ಕತ್ವಾ ಉಚ್ಚಾರೇತಬ್ಬಂ ವಿಮುತ್ತಂ। ದಸಧಾತಿ ಏವಂ ಸಿಥಿಲಾದಿವಸೇನ ಬ್ಯಞ್ಜನಬುದ್ಧಿಯಾ ಅಕ್ಖರುಪ್ಪಾದಕಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಪಭೇದೋ। ಸಬ್ಬಾನಿ ಹಿ ಅಕ್ಖರಾನಿ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಿ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಂ ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ ಚಾತಿ।

    Ṭhānakaraṇāni sithilāni katvā uccāretabbaṃ akkharaṃ pañcasu vaggesu paṭhamatatiyanti evamādi sithilaṃ. Tāni asithilāni katvā uccāretabbaṃ akkharaṃ vaggesu dutiyacatutthanti evamādi dhanitaṃ. Dvimattakālaṃ dīghaṃ. Ekamattakālaṃ rassaṃ tadeva lahukaṃ. Lahukameva saṃyogaparaṃ, dīghañca garukaṃ. Ṭhānakaraṇāni niggahetvā uccāretabbaṃ niggahitaṃ. Parena sambandhaṃ katvā uccāretabbaṃ sambandhaṃ. Tathā nasambandhaṃ vavatthitaṃ. Ṭhānakaraṇāni nissaṭṭhāni katvā uccāretabbaṃ vimuttaṃ. Dasadhāti evaṃ sithilādivasena byañjanabuddhiyā akkharuppādakacittassa sabbākārena pabhedo. Sabbāni hi akkharāni cittasamuṭṭhānāni yathādhippetatthaṃ byañjanato byañjanāni cāti.

    ಅಮಕ್ಖೇತ್ವಾತಿ ಅಮಿಲೇಚ್ಛೇತ್ವಾ, ಅವಿನಾಸೇತ್ವಾ, ಅಹಾಪೇತ್ವಾತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ। ಭಗವಾ ಯಮತ್ಥಂ ಞಾಪೇತುಂ ಏಕಂ ಗಾಥಂ, ಏಕಂ ವಾಕ್ಯಂ ವಾ ದೇಸೇತಿ, ತಮತ್ಥಂ ತಾಯ ದೇಸನಾಯ ಪರಿಮಣ್ಡಲಪದಬ್ಯಞ್ಜನಾಯ ಏವ ದೇಸೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಿಪುಣ್ಣಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ ಕತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀ’’ತಿ। ಇಧ ಕೇವಲಸದ್ದೋ ಅನವಸೇಸವಾಚಕೋ, ನ ಅವೋಮಿಸ್ಸಕಾದಿವಾಚಕೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಕಲಾಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ। ಪರಿಪುಣ್ಣನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಪುಣ್ಣಂ, ತಂ ಪನ ಕೇನಚಿ ಊನಂ, ಅಧಿಕಂ ವಾ ನ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಅನೂನಾಧಿಕವಚನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಯದತ್ಥಂ ದೇಸಿತೋ, ತಸ್ಸ ಸಾಧಕತ್ತಾ ಅನೂನತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ತಬ್ಬಿಧುರಸ್ಸ ಪನ ಅಸಾಧಕತ್ತಾ ಅನಧಿಕತಾ। ಸಕಲನ್ತಿ ಸಬ್ಬಭಾಗವನ್ತಂ। ಪರಿಪುಣ್ಣನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಪರಿಪುಣ್ಣಮೇವ, ತೇನಾಹ ‘‘ಏಕದೇಸನಾಪಿ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಾ ನತ್ಥೀ’’ತಿ। ಅಪರಿಸುದ್ಧಾ ದೇಸನಾ ಹೋತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠತ್ತಾ। ಲೋಕಾಮಿಸಂ ಚೀವರಾದಯೋ ಪಚ್ಚಯಾ ತತ್ಥ ಅಗಧಿತಚಿತ್ತತಾಯ ಲೋಕಾಮಿಸನಿರಪೇಕ್ಖೋ। ಹಿತಫರಣೇನಾತಿ ಹಿತೂಪಸಂಹಾರೇನ। ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾಯ ಕರಣಭೂತಾಯ ಮುದುಹದಯೋ। ಉಲ್ಲುಮ್ಪನಸಭಾವಸಣ್ಠಿತೇನಾತಿ ಸಕಲಸಂಕಿಲೇಸತೋ, ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ಚ ಉದ್ಧರಣಾಕಾರಾವಟ್ಠಿತೇನ ಚಿತ್ತೇನ, ಕಾರುಣಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Amakkhetvāti amilecchetvā, avināsetvā, ahāpetvāti vā attho. Bhagavā yamatthaṃ ñāpetuṃ ekaṃ gāthaṃ, ekaṃ vākyaṃ vā deseti, tamatthaṃ tāya desanāya parimaṇḍalapadabyañjanāya eva desetīti āha ‘‘paripuṇṇabyañjanameva katvā dhammaṃ desetī’’ti. Idha kevalasaddo anavasesavācako, na avomissakādivācakoti āha ‘‘sakalādhivacana’’nti. Paripuṇṇanti sabbaso puṇṇaṃ, taṃ pana kenaci ūnaṃ, adhikaṃ vā na hotīti ‘‘anūnādhikavacana’’nti vuttaṃ. Tattha yadatthaṃ desito, tassa sādhakattā anūnatā veditabbā, tabbidhurassa pana asādhakattā anadhikatā. Sakalanti sabbabhāgavantaṃ. Paripuṇṇanti sabbaso paripuṇṇameva, tenāha ‘‘ekadesanāpi aparipuṇṇā natthī’’ti. Aparisuddhā desanā hoti taṇhāya saṃkiliṭṭhattā. Lokāmisaṃ cīvarādayo paccayā tattha agadhitacittatāya lokāmisanirapekkho. Hitapharaṇenāti hitūpasaṃhārena. Mettābhāvanāya karaṇabhūtāya muduhadayo. Ullumpanasabhāvasaṇṭhitenāti sakalasaṃkilesato, vaṭṭadukkhato ca uddharaṇākārāvaṭṭhitena cittena, kāruṇādhippāyenāti attho.

    ‘‘ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದಸ್ಸಾಮೇವ, ಏವಞ್ಚ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸಮಾದಾತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ವತಂ। ಪಣ್ಡಿತಪಞ್ಞತ್ತತಾಯ ಸೇಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಬ್ರಹ್ಮಂ ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ವಾ ಚರಿಯನ್ತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ದಾನಂ। ಮಚ್ಛರಿಯಲೋಭಾದಿನಿಗ್ಗಣ್ಹನೇನ ಸುಚಿಣ್ಣಸ್ಸ। ಇದ್ಧೀತಿ ದೇವಿದ್ಧಿ। ಜುತೀತಿ ಪಭಾ, ಆನುಭಾವೋ ವಾ। ಬಲವೀರಿಯೂಪಪತ್ತೀತಿ ಏವಂ ಮಹತಾ ಬಲೇನ ಚ ವೀರಿಯೇನ ಚ ಸಮನ್ನಾಗಮೋ। ಪುಞ್ಞನ್ತಿ ಪುಞ್ಞಫಲಂ। ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಸೇಟ್ಠಾ ಚರಿಯಾತಿ ಕತ್ವಾ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಪಿ।

    ‘‘Ito paṭṭhāya dassāmeva, evañca dassāmī’’ti samādātabbaṭṭhena vataṃ. Paṇḍitapaññattatāya seṭṭhaṭṭhena brahmaṃ brahmānaṃ vā cariyanti brahmacariyaṃ dānaṃ. Macchariyalobhādiniggaṇhanena suciṇṇassa. Iddhīti deviddhi. Jutīti pabhā, ānubhāvo vā. Balavīriyūpapattīti evaṃ mahatā balena ca vīriyena ca samannāgamo. Puññanti puññaphalaṃ. Veyyāvaccaṃ brahmacariyaṃ seṭṭhā cariyāti katvā. Esa nayo sesepi.

    ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಗಹಂ ಸಕಲಂ ಸಾಸನಂ ಇಧ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ ತಸ್ಮಾ। ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಾನಿ ಸಬ್ಬಪದಾನಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ…ಪೇ॰… ಪಕಾಸೇತೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ’’ತಿ ಆಹ।

    Tasmāti yasmā sikkhattayasaṅgahaṃ sakalaṃ sāsanaṃ idha ‘‘brahmacariya’’nti adhippetaṃ tasmā. ‘‘Brahmacariya’’nti iminā samānādhikaraṇāni sabbapadāni yojetvā atthaṃ dassento ‘‘so dhammaṃ deseti…pe… pakāsetīti evamettha attho daṭṭhabbo’’ti āha.

    ೧೯೧. ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಸಮ್ಪದನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣತಾದಿಗುಣಸಮ್ಪದಂ, ದೂರಸಮುಸ್ಸಾರಿತಮಾನಸ್ಸೇವ ಸಾಸನೇ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿ ಸಮ್ಭವತಿ, ನ ಮಾನಜಾತಿಕಸ್ಸಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಹತಮಾನತ್ತಾ’’ತಿ। ಉಸ್ಸನ್ನತ್ತಾತಿ ಬಹುಲಭಾವತೋ। ಭೋಗಾರೋಗ್ಯಾದಿವತ್ಥುಕಾ ಮದಾ ಸುಪ್ಪಹೇಯ್ಯಾ ಹೋನ್ತಿ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಅನವತ್ಥಾನತೋ, ನ ತಥಾ ಕುಲವಿಜ್ಜಾಮದಾ, ತಸ್ಮಾ ಖತ್ತಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲಾನಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಮ್ಪಿ ಜಾತಿವಿಜ್ಜಾ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಾನಜಪ್ಪನಂ ದುಪ್ಪಜಹನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಹಿ…ಪೇ॰… ಮಾನಂ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ। ವಿಜಾತಿತಾಯಾತಿ ನಿಹೀನಜಾತಿತಾಯ। ಪತಿಟ್ಠಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತೀತಿ ಸುವಿಸುದ್ಧಂ ಕತ್ವಾ ಸೀಲಂ ರಕ್ಖಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ। ಸೀಲವಸೇನ ಹಿ ಸಾಸನೇ ಪತಿಟ್ಠಾ, ಪತಿಟ್ಠಾತುನ್ತಿ ವಾ ಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧೇನ ಲೋಕುತ್ತರಾಯ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಪತಿಟ್ಠಾತುಂ। ಸಾ ಹಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಸಾಸನೇ ಪತಿಟ್ಠಾ ನಾಮ, ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಚ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನಾ ಸುಜಾತಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ, ನ ದುಜ್ಜಾತಾ।

    191.Vuttappakārasampadanti yathāvuttaṃ ādikalyāṇatādiguṇasampadaṃ, dūrasamussāritamānasseva sāsane sammāpaṭipatti sambhavati, na mānajātikassāti āha ‘‘nihatamānattā’’ti. Ussannattāti bahulabhāvato. Bhogārogyādivatthukā madā suppaheyyā honti nimittassa anavatthānato, na tathā kulavijjāmadā, tasmā khattiyabrāhmaṇakulānaṃ pabbajitānampi jātivijjā nissāya mānajappanaṃ duppajahanti āha ‘‘yebhuyyena hi…pe… mānaṃ karontī’’ti. Vijātitāyāti nihīnajātitāya. Patiṭṭhātuṃ na sakkontīti suvisuddhaṃ katvā sīlaṃ rakkhituṃ na sakkonti. Sīlavasena hi sāsane patiṭṭhā, patiṭṭhātunti vā saccapaṭivedhena lokuttarāya patiṭṭhāya patiṭṭhātuṃ. Sā hi nippariyāyato sāsane patiṭṭhā nāma, yebhuyyena ca upanissayasampannā sujātā eva honti, na dujjātā.

    ಪರಿಸುದ್ಧನ್ತಿ ರಾಗಾದೀನಂ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ಪಹಾನದೀಪನತೋ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸತಾಯ ಸಬ್ಬಸೋ ಪರಿಸುದ್ಧಂ। ಸದ್ಧಂ ಪಟಿಲಭತೀತಿ ಪೋಥುಜ್ಜನಿಕಸದ್ಧಾವಸೇನ ಸದ್ದಹತಿ। ವಿಞ್ಞೂಜಾತಿಕಾನಞ್ಹಿ ಧಮ್ಮಸಮ್ಪತ್ತಿಗ್ಗಹಣಪುಬ್ಬಿಕಾ ಸದ್ಧಾ ಸಿದ್ಧಿ ಧಮ್ಮಪ್ಪಮಾಣಧಮ್ಮಪ್ಪಸನ್ನಭಾವತೋ। ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ವತ ಸೋ ಭಗವಾ, ಯೋ ಏವಂ ಸ್ವಾಕ್ಖಾತಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಸದ್ಧಂ ಪಟಿಲಭತಿ। ಜಾಯಮ್ಪತಿಕಾತಿ ಘರಣೀಪತಿಕಾ। ಕಾಮಂ ‘‘ಜಾಯಮ್ಪತಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಘರಸಾಮಿಕಘರಸಾಮಿನೀವಸೇನ ದ್ವಿನ್ನಂಯೇವ ಗಹಣಂ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ಯಸ್ಸ ಪನ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಅನೇಕಾ ಪಜಾಪತಿಯೋ, ತತ್ಥ ಕಿಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಏಕಾಯಾಪಿ ಸಂವಾಸೋ ಸಮ್ಬಾಧೋತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ದ್ವೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ರಾಗಾದಿನಾ ಸಕಿಞ್ಚನಟ್ಠೇನ, ಖೇತ್ತವತ್ಥು ಆದಿನಾ ಸಪಲಿಬೋಧಟ್ಠೇನ ರಾಗರಜಾದೀನಂ ಆಗಮನಪಥತಾಪಿ ಉಟ್ಠಾನಟ್ಠಾನತಾ ಏವಾತಿ ದ್ವೇಪಿ ವಣ್ಣನಾ ಏಕತ್ಥಾ, ಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ ನಾನಂ। ಅಲಗ್ಗನಟ್ಠೇನಾತಿ ಅಸ್ಸಜ್ಜನಟ್ಠೇನ ಅಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಭಾವೇನ। ಏವಂ ಅಕುಸಲಕುಸಲಪ್ಪವತ್ತೀನಂ ಠಾನಭಾವೇನ ಘರಾವಾಸಪಬ್ಬಜ್ಜಾನಂ ಸಮ್ಬಾಧಬ್ಭೋಕಾಸತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಕುಸಲಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಏವ ಅಟ್ಠಾನಟ್ಠಾನಭಾವೇನ ತೇಸಂ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।

    Parisuddhanti rāgādīnaṃ accantameva pahānadīpanato nirupakkilesatāya sabbaso parisuddhaṃ. Saddhaṃ paṭilabhatīti pothujjanikasaddhāvasena saddahati. Viññūjātikānañhi dhammasampattiggahaṇapubbikā saddhā siddhi dhammappamāṇadhammappasannabhāvato. ‘‘Sammāsambuddho vata so bhagavā, yo evaṃ svākkhātadhammo’’ti saddhaṃ paṭilabhati. Jāyampatikāti gharaṇīpatikā. Kāmaṃ ‘‘jāyampatikā’’ti vutte gharasāmikagharasāminīvasena dvinnaṃyeva gahaṇaṃ viññāyati. Yassa pana purisassa anekā pajāpatiyo, tattha kiṃ vattabbaṃ, ekāyāpi saṃvāso sambādhoti dassanatthaṃ ‘‘dve’’ti vuttaṃ. Rāgādinā sakiñcanaṭṭhena, khettavatthu ādinā sapalibodhaṭṭhena rāgarajādīnaṃ āgamanapathatāpi uṭṭhānaṭṭhānatā evāti dvepi vaṇṇanā ekatthā, byañjanameva nānaṃ. Alagganaṭṭhenāti assajjanaṭṭhena appaṭibaddhabhāvena. Evaṃ akusalakusalappavattīnaṃ ṭhānabhāvena gharāvāsapabbajjānaṃ sambādhabbhokāsataṃ dassetvā idāni kusalappavattiyā eva aṭṭhānaṭṭhānabhāvena tesaṃ taṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ.

    ಸಙ್ಖೇಪಕಥಾತಿ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಪದುದ್ಧಾರಂ ಅಕತ್ವಾ ಸಮಾಸತೋ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ। ಏಕಮ್ಪಿ ದಿವಸನ್ತಿ ಏಕದಿವಸಮತ್ತಮ್ಪಿ। ಅಖಣ್ಡಂ ಕತ್ವಾತಿ ದುಕ್ಕಟಮತ್ತಸ್ಸಪಿ ಅನಾಪಜ್ಜನೇನ ಅಖಣ್ಡಿತಂ ಕತ್ವಾ। ಕಿಲೇಸಮಲೇನ ಅಮಲೀನನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಸಂಕಿಲೇಸಾದಿನಾ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಂ ಕತ್ವಾ। ಪರಿಯೋದಾತಟ್ಠೇನ ನಿಮ್ಮಲಭಾವೇನ ಸಙ್ಖಂ ವಿಯ ಲಿಖಿತಂ ಧೋತನ್ತಿ ಸಙ್ಖಲಿಖಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಧೋತಸಙ್ಖಸಪ್ಪಟಿಭಾಗ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಅಜ್ಝಾವಸತಾ’’ತಿ ಪದಪ್ಪಯೋಗೇನ ‘‘ಅಗಾರ’’ನ್ತಿ ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಗಾರಮಜ್ಝೇ’’ತಿ। ಕಸಾಯೇನ ರತ್ತಾನಿ ವತ್ಥಾನಿ ಕಾಸಾಯಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕಸಾಯರಸಪೀತತಾಯಾ’’ತಿ। ಪರಿದಹಿತ್ವಾತಿ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಚೇವ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಚ। ಅಗಾರವಾಸೋ ಅಗಾರಂ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ, ತಸ್ಸ ವಡ್ಢಿಆವಹಂ ಅಗಾರಸ್ಸ ಹಿತಂ।

    Saṅkhepakathāti visuṃ visuṃ paduddhāraṃ akatvā samāsato atthavaṇṇanā. Ekampi divasanti ekadivasamattampi. Akhaṇḍaṃ katvāti dukkaṭamattassapi anāpajjanena akhaṇḍitaṃ katvā. Kilesamalena amalīnanti taṇhāsaṃkilesādinā asaṃkiliṭṭhaṃ katvā. Pariyodātaṭṭhena nimmalabhāvena saṅkhaṃ viya likhitaṃ dhotanti saṅkhalikhitanti āha ‘‘dhotasaṅkhasappaṭibhāga’’nti. ‘‘Ajjhāvasatā’’ti padappayogena ‘‘agāra’’nti bhummatthe upayogavacananti āha ‘‘agāramajjhe’’ti. Kasāyena rattāni vatthāni kāsāyānīti āha ‘‘kasāyarasapītatāyā’’ti. Paridahitvāti nivāsetvā ceva pārupitvā ca. Agāravāso agāraṃ uttarapadalopena, tassa vaḍḍhiāvahaṃ agārassa hitaṃ.

    ೧೯೨. ಭೋಗಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಭೋಗಸಮುದಾಯೋ। ಆಬನ್ಧನಟ್ಠೇನಾತಿ ‘‘ಪುತ್ತೋ ನತ್ತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪೇಮವಸೇನ ಸಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಬನ್ಧನಟ್ಠೇನ। ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಮೇತೇ’’ತಿ ಞಾಯನ್ತೀತಿ ಞಾತೀ। ಪಿತಾಮಹಪಿತುಪುತ್ತಾದಿವಸೇನ ಪರಿವತ್ತನಟ್ಠೇನ ಪರಿವಟ್ಟೋ।

    192.Bhogakkhandhoti bhogasamudāyo. Ābandhanaṭṭhenāti ‘‘putto nattā’’tiādinā pemavasena saparicchedaṃ bandhanaṭṭhena. ‘‘Amhākamete’’ti ñāyantīti ñātī. Pitāmahapituputtādivasena parivattanaṭṭhena parivaṭṭo.

    ೧೯೩. ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತೋತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೇನ ಪಿಹಿತಕಾಯವಚೀದ್ವಾರೋ, ತಥಾಭೂತೋ ಚ ಯಸ್ಮಾ ತೇನ ಸಂವರೇನ ಉಪೇತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ , ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ। ‘‘ಆಚಾರಗೋಚರಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿಆದಿ ತಸ್ಸೇವ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಮನ್ನಾಗಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯದಸ್ಸನಂ। ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇಸೂತಿ ಅಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ಆಪನ್ನಅನುಖುದ್ದಕೇಸು ಚೇವ ಸಹಸಾ ಉಪ್ಪನ್ನಅಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇಸು ಚ। ಭಯದಸ್ಸಾವೀತಿ ಭಯದಸ್ಸನಸೀಲೋ। ಸಮ್ಮಾ ಆದಿಯಿತ್ವಾತಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಯಾವಜೀವಂ ಅವೀತಿಕ್ಕಮವಸೇನ ಆದಿಯಿತ್ವಾ। ತಂ ತಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದನ್ತಿ ತಂ ತಂ ಸಿಕ್ಖಾಕೋಟ್ಠಾಸಂ। ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತೋ’’ತಿ ಪಾಠೇ। ಸಙ್ಖೇಪೋತಿ ಸಙ್ಖೇಪವಣ್ಣನಾ। ವಿತ್ಥಾರೋ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೧೪) ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ತತ್ಥ, ತಂಸಂವಣ್ಣನಾಯ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೧೪) ಚ ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    193.Pātimokkhasaṃvarasaṃvutoti pātimokkhasaṃvarena pihitakāyavacīdvāro, tathābhūto ca yasmā tena saṃvarena upeto nāma hoti , tasmā vuttaṃ ‘‘pātimokkhasaṃvarena samannāgato’’ti. ‘‘Ācāragocarasampanno’’tiādi tasseva pātimokkhasaṃvarasamannāgamassa paccayadassanaṃ. Appamattakesūti asañcicca āpannaanukhuddakesu ceva sahasā uppannaakusalacittuppādesu ca. Bhayadassāvīti bhayadassanasīlo. Sammā ādiyitvāti sakkaccaṃ yāvajīvaṃ avītikkamavasena ādiyitvā. Taṃ taṃ sikkhāpadanti taṃ taṃ sikkhākoṭṭhāsaṃ. Etthāti etasmiṃ ‘‘pātimokkhasaṃvarasaṃvuto’’ti pāṭhe. Saṅkhepoti saṅkhepavaṇṇanā. Vitthāro visuddhimagge (visuddhi. 1.14) vutto, tasmā so tattha, taṃsaṃvaṇṇanāya (visuddhi. ṭī. 1.14) ca vuttanayena veditabbo.

    ಆಚಾರಗೋಚರಗ್ಗಹಣೇನೇವಾತಿ ‘‘ಆಚಾರಗೋಚರಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ವಚನೇನೇವ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕುಸಲೇ ಕಾಯಕಮ್ಮವಚೀಕಮ್ಮೇ ಗಹಿತೇಪೀ’’ತಿ। ಅಧಿಕವಚನಂ ಅಞ್ಞಮತ್ಥಂ ಬೋಧೇತೀತಿ ಕತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಆಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿದ್ವಾರದಸ್ಸನತ್ಥಂ…ಪೇ॰… ಕುಸಲೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ, ಸಬ್ಬಸೋ ಅನೇಸನಪ್ಪಹಾನೇನ ಅನವಜ್ಜೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಕತಮೇ ಚ ಥಪತಿ ಕುಸಲಾ ಸೀಲಾ ಕುಸಲಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ಕುಸಲಂ ವಚೀಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೨೬೫) ಸೀಲಸ್ಸ ಕುಸಲಕಾಯವಚೀಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ಆಜೀವಪರಿಸುದ್ಧಮ್ಪಿ ಖೋ ಅಹಂ ಥಪತಿ ಸೀಲಸ್ಮಿಂ ವದಾಮೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೨೬೫) ಏವಂ ಪವತ್ತಾಯ ಮುಣ್ಡಿಕಸುತ್ತದೇಸನಾಯ ‘‘ಕಾಯಕಮ್ಮವಚೀಕಮ್ಮೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಕುಸಲೇನ, ಪರಿಸುದ್ಧಾಜೀವೋ’’ತಿ ಅಯಂ ದೇಸನಾ ಏಕಸಙ್ಗಹಾ ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಸಂಸನ್ದತಿ ಸಮೇತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಮುಣ್ಡಿಕಸುತ್ತವಸೇನ ವಾ ಏವಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಸೀಲಸ್ಮಿಂ ವದಾಮೀತಿ ‘‘ಸೀಲ’’ನ್ತಿ ವದಾಮಿ, ‘‘ಸೀಲಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತೋಗಧಂ ಪರಿಯಾಪನ್ನ’’ನ್ತಿ ವದಾಮೀತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ। ಪರಿಯಾದಾನತ್ಥನ್ತಿ ಪರಿಗ್ಗಹತ್ಥಂ।

    Ācāragocaraggahaṇenevāti ‘‘ācāragocarasampanno’’ti vacaneneva. Tenāha ‘‘kusale kāyakammavacīkamme gahitepī’’ti. Adhikavacanaṃ aññamatthaṃ bodhetīti katvā tassa ājīvapārisuddhisīlassa uppattidvāradassanatthaṃ…pe… kusalenāti vuttaṃ, sabbaso anesanappahānena anavajjenāti attho. Yasmā ‘‘katame ca thapati kusalā sīlā kusalaṃ kāyakammaṃ kusalaṃ vacīkamma’’nti (ma. ni. 2.265) sīlassa kusalakāyavacībhāvaṃ dassetvā ‘‘ājīvaparisuddhampi kho ahaṃ thapati sīlasmiṃ vadāmī’’ti (ma. ni. 2.265) evaṃ pavattāya muṇḍikasuttadesanāya ‘‘kāyakammavacīkammena samannāgato kusalena, parisuddhājīvo’’ti ayaṃ desanā ekasaṅgahā aññadatthu saṃsandati sametīti dassento āha ‘‘muṇḍikasuttavasena vā evaṃ vutta’’nti. Sīlasmiṃ vadāmīti ‘‘sīla’’nti vadāmi, ‘‘sīlasmiṃ antogadhaṃ pariyāpanna’’nti vadāmīti vā attho. Pariyādānatthanti pariggahatthaṃ.

    ತಿವಿಧೇನ ಸೀಲೇನಾತಿ ಚೂಳಸೀಲಂ ಮಜ್ಝಿಮಸೀಲಂ ಮಹಾಸೀಲನ್ತಿ ಏವಂ ತಿವಿಧೇನ ಸೀಲೇನ। ಮನಚ್ಛಟ್ಠೇಸು ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು, ನ ಕಾಯಪಞ್ಚಮೇಸು। ಯಥಾಲಾಭಯಥಾಬಲಯಥಾಸಾರುಪ್ಪಪ್ಪಕಾರವಸೇನ ತಿವಿಧೇನ ಸನ್ತೋಸೇನ।

    Tividhena sīlenāti cūḷasīlaṃ majjhimasīlaṃ mahāsīlanti evaṃ tividhena sīlena. Manacchaṭṭhesu indriyesu, na kāyapañcamesu. Yathālābhayathābalayathāsāruppappakāravasena tividhena santosena.

    ಚೂಳಮಜ್ಝಿಮಮಹಾಸೀಲವಣ್ಣನಾ

    Cūḷamajjhimamahāsīlavaṇṇanā

    ೧೯೪-೨೧೧. ‘‘ಸೀಲಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಭುಮ್ಮನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕಂ ಸೀಲಂ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ಅಯಮೇವ ಅತ್ಥೋತಿ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನತ್ಥೋ ಏವ। ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲೇತಿ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲವಣ್ಣನಾಯಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೭)।

    194-211. ‘‘Sīlasmi’’nti idaṃ niddhāraṇe bhummanti āha ‘‘ekaṃ sīlaṃ hotīti attho’’ti. Ayameva atthoti paccattavacanattho eva. Brahmajāleti brahmajālavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 1.7).

    ೨೧೨. ಅತ್ತಾನುವಾದಪರಾನುವಾದದಣ್ಡಭಯಾದೀನಿ ಅಸಂವರಮೂಲಕಾನಿ। ಸೀಲಸ್ಸಾಸಂವರತೋತಿ ಸೀಲಸ್ಸ ಅಸಂವರಣತೋ, ಸೀಲಸಂವರಾಭಾವತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ। ಯಥಾವಿಧಾನವಿಹಿತೇನಾತಿ ಯಥಾವಿಧಾನಸಮ್ಪಾದಿತೇನ। ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾದಿನಿಮಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಚೇತಸಿಕಸುಖಸಮುಟ್ಠಾನೇಹಿ ಪಣೀತರೂಪೇಹಿ ಫುಟ್ಠಸರೀರಸ್ಸ ಉಳಾರಂ ಕಾಯಿಕಂ ಸುಖಂ ಭವತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರ…ಪೇ॰… ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀ’’ತಿ।

    212. Attānuvādaparānuvādadaṇḍabhayādīni asaṃvaramūlakāni. Sīlassāsaṃvaratoti sīlassa asaṃvaraṇato, sīlasaṃvarābhāvatoti attho. Bhaveyyāti uppajjeyya. Yathāvidhānavihitenāti yathāvidhānasampāditena. Avippaṭisārādinimittaṃ uppannacetasikasukhasamuṭṭhānehi paṇītarūpehi phuṭṭhasarīrassa uḷāraṃ kāyikaṃ sukhaṃ bhavatīti āha ‘‘avippaṭisāra…pe… paṭisaṃvedetī’’ti.

    ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಕಥಾವಣ್ಣನಾ

    Indriyasaṃvarakathāvaṇṇanā

    ೨೧೩. ವಿಸೇಸೋ ಕಮ್ಮತ್ಥಾಪೇಕ್ಖತಾಯ ಸಾಮಞ್ಞಸ್ಸ ನ ತೇಹಿ ಪರಿಚತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಚಕ್ಖು-ಸದ್ದೋ ಕತ್ಥಚಿ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುಮ್ಹಿ ವತ್ತತೀ’’ತಿ। ವಿಜ್ಜಮಾನಮೇವ ಹಿ ಅಭಿಧೇಯ್ಯೇ ವಿಸೇಸತ್ಥಂ ವಿಸೇಸನ್ತರನಿವತ್ತನವಸೇನ ವಿಸೇಸಸದ್ದೋ ವಿಭಾವೇತಿ, ನ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಂ। ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಂ ಬುದ್ಧಾನಂಯೇವ ಚಕ್ಖುದಸ್ಸನನ್ತಿ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖು, ಆಸಯಾನುಸಯಞಾಣಂ, ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತಞಾಣಞ್ಚ। ಸಮನ್ತತೋ ಸಬ್ಬಸೋ ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ಸಮನ್ತಚಕ್ಖು, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ। ಅರಿಯಮಗ್ಗತ್ತಯಪಞ್ಞಾತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮೇ ಅರಿಯಮಗ್ಗತ್ತಯೇ ಪಞ್ಞಾ। ಇಧಾತಿ ‘‘ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪ’’ನ್ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಾಠೇ। ಅಯಂ ಚಕ್ಖು-ಸದ್ದೋ ಪಸಾದ…ಪೇ॰… ವತ್ತತಿ ನಿಸ್ಸಯವೋಹಾರೇ ನಿಸ್ಸಿತಸ್ಸ ವತ್ತಬ್ಬತೋ ಯಥಾ। ‘‘ಮಞ್ಚಾ ಉಕ್ಕುಟ್ಠಿಂ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ। ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸನ್ತಿ ಕಿಲೇಸದುಕ್ಖೇನ ಅವೋಮಿಸ್ಸಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪರಿಸುದ್ಧ’’ನ್ತಿ । ಸತಿ ಹಿ ಸುವಿಸುದ್ಧೇ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೇ, ಪಧಾನಭೂತಪಾಪಧಮ್ಮವಿಗಮೇನ ಅಧಿಚಿತ್ತಾನುಯೋಗೋ ಹತ್ಥಗತೋ ಏವಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಧಿಚಿತ್ತಸುಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀ’’ತಿ।

    213. Viseso kammatthāpekkhatāya sāmaññassa na tehi paricattoti āha ‘‘cakkhu-saddo katthaci buddhacakkhumhi vattatī’’ti. Vijjamānameva hi abhidheyye visesatthaṃ visesantaranivattanavasena visesasaddo vibhāveti, na avijjamānaṃ. Sesapadesupi eseva nayo. Aññehi asādhāraṇaṃ buddhānaṃyeva cakkhudassananti buddhacakkhu, āsayānusayañāṇaṃ, indriyaparopariyattañāṇañca. Samantato sabbaso dassanaṭṭhena samantacakkhu, sabbaññutaññāṇaṃ. Ariyamaggattayapaññāti heṭṭhime ariyamaggattaye paññā. Idhāti ‘‘cakkhunā rūpa’’nti imasmiṃ pāṭhe. Ayaṃ cakkhu-saddo pasāda…pe… vattati nissayavohāre nissitassa vattabbato yathā. ‘‘Mañcā ukkuṭṭhiṃ karontī’’ti. Asammissanti kilesadukkhena avomissaṃ. Tenāha ‘‘parisuddha’’nti . Sati hi suvisuddhe indriyasaṃvare, padhānabhūtapāpadhammavigamena adhicittānuyogo hatthagato evaṃ hotīti āha ‘‘adhicittasukhaṃ paṭisaṃvedetī’’ti.

    ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಕಥಾವಣ್ಣನಾ

    Satisampajaññakathāvaṇṇanā

    ೨೧೪. ಸಮನ್ತತೋ, ಪಕಟ್ಠಂ ವಾ ಸವಿಸೇಸಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಸಮ್ಪಜಾನೋ, ಸಮ್ಪಜಾನಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ, ತಥಾಪವತ್ತಞಾಣಂ। ತಸ್ಸ ವಿಭಜನಂ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಭಾಜನೀಯಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಭಾಜನೀಯಮ್ಹಿ। ಅಭಿಕ್ಕಮನಂ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ ವುಚ್ಚತಿ ಗಮನ’’ನ್ತಿ। ತಥಾ ಪಟಿಕ್ಕಮನಂ ಪಟಿಕ್ಕನ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಟಿಕ್ಕನ್ತಂ ನಿವತ್ತನ’’ನ್ತಿ। ನಿವತ್ತನನ್ತಿ ಚ ನಿವತ್ತಿಮತ್ತಂ। ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಪನ ಗಮನಂ ಗಮನಮೇವ। ಅಭಿಹರನ್ತೋತಿ ಗಮನವಸೇನ ಕಾಯಂ ಉಪನೇನ್ತೋ। ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾಸಯನೇಸು ಯೋ ಗಮನವಿಧುರೋ ಕಾಯಸ್ಸ ಪುರತೋ ಅಭಿಹಾರೋ, ಸೋ ಅಭಿಕ್ಕಮೋ, ಪಚ್ಛತೋ ಅಪಹರಣಂ ಪಟಿಕ್ಕಮೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಠಾನೇಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಆಸನಸ್ಸಾತಿ ಪೀಠಕಾದಿಆಸನಸ್ಸ। ಪುರಿಮಅಙ್ಗಾಭಿಮುಖೋತಿ ಅಟನಿಕಾದಿಪುರಿಮಾವಯವಾಭಿಮುಖೋ। ಸಂಸರನ್ತೋತಿ ಸಂಸಪ್ಪನ್ತೋ। ಪಚ್ಚಾಸಂಸರನ್ತೋತಿ ಪಟಿಆಸಪ್ಪನ್ತೋ। ‘‘ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ನಿಪನ್ನಸ್ಸೇವ ಅಭಿಮುಖಸಂಸಪ್ಪನಪಟಿಆಸಪ್ಪನಾನಿ ನಿದಸ್ಸೇತಿ।

    214. Samantato, pakaṭṭhaṃ vā savisesaṃ jānātīti sampajāno, sampajānassa bhāvo sampajaññaṃ, tathāpavattañāṇaṃ. Tassa vibhajanaṃ sampajaññabhājanīyaṃ, tasmiṃ sampajaññabhājanīyamhi. Abhikkamanaṃ abhikkantanti āha ‘‘abhikkantaṃ vuccati gamana’’nti. Tathā paṭikkamanaṃ paṭikkantanti āha ‘‘paṭikkantaṃ nivattana’’nti. Nivattananti ca nivattimattaṃ. Nivattitvā pana gamanaṃ gamanameva. Abhiharantoti gamanavasena kāyaṃ upanento. Ṭhānanisajjāsayanesu yo gamanavidhuro kāyassa purato abhihāro, so abhikkamo, pacchato apaharaṇaṃ paṭikkamoti dassento ‘‘ṭhānepī’’tiādimāha. Āsanassāti pīṭhakādiāsanassa. Purimaaṅgābhimukhoti aṭanikādipurimāvayavābhimukho. Saṃsarantoti saṃsappanto. Paccāsaṃsarantoti paṭiāsappanto. ‘‘Eseva nayo’’ti iminā nipannasseva abhimukhasaṃsappanapaṭiāsappanāni nidasseti.

    ಸಮ್ಮಾ ಪಜಾನನಂ ಸಮ್ಪಜಾನಂ, ತೇನ ಅತ್ತನಾ ಕಾತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಕರಣಸೀಲೋ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇನ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚಕಾರೀ’’ತಿ। ಸಮ್ಪಜಾನಸದ್ದಸ್ಸ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಪರಿಯಾಯತಾ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಾ ಏವ। ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಕರೋತೇವಾತಿ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾದೀಸು ಅಸಮ್ಮೋಹಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ ಏವ। ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಸ್ಸ ವಾ ಕಾರೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ। ಧಮ್ಮತೋ ವಡ್ಢಿಸಙ್ಖಾತೇನ ಸಹ ಅತ್ಥೇನ ವತ್ತತೀತಿ ಸಾತ್ಥಕಂ, ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾದಿ। ಸಾತ್ಥಕಸ್ಸ ಸಮ್ಪಜಾನನಂ ಸಾತ್ಥಕಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ। ಸಪ್ಪಾಯಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಹಿತಸ್ಸ ಸಮ್ಪಜಾನನಂ ಸಪ್ಪಾಯಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ। ಅಭಿಕ್ಕಮಾದೀಸು ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಗೋಚರೇ, ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ಚ ಪವತ್ತೇಸು ಅವಿಜಹಿತೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸಙ್ಖಾತೇ ಗೋಚರೇ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಗೋಚರಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ। ಅಭಿಕ್ಕಮಾದೀಸು ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನಮೇವ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ। ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾತಿ ತೂಲೇತ್ವಾ ತೀರೇತ್ವಾ ಪಟಿಸಙ್ಖಾಯಾತಿ, ಅತ್ಥೋ। ಸಙ್ಘದಸ್ಸನೇನೇವ ಉಪೋಸಥಪವಾರಣಾದಿಅತ್ಥಂ ಗಮನಂ ಸಙ್ಗಹಿತಂ। ಅಸುಭದಸ್ಸನಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ । ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ಚೇತಿಯಂ ವಾ ಬೋಧಿಂ ವಾ ದಿಸ್ವಾಪಿ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸೋ ಏಸೋ। ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನುಪ್ಪಾದನಮ್ಪಿ ಹಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ ವಡ್ಢಿಯೇವ। ಕೇಚೀತಿ ಅಭಯಗಿರಿವಾಸಿನೋ।

    Sammā pajānanaṃ sampajānaṃ, tena attanā kātabbakiccassa karaṇasīlo sampajānakārīti āha ‘‘sampajaññena sabbakiccakārī’’ti. Sampajānasaddassa sampajaññapariyāyatā pubbe vuttā eva. Sampajaññaṃ karotevāti abhikkantādīsu asammohaṃ uppādeti eva. Sampajaññassa vā kāro etassa atthīti sampajānakārī. Dhammato vaḍḍhisaṅkhātena saha atthena vattatīti sātthakaṃ, abhikkantādi. Sātthakassa sampajānanaṃ sātthakasampajaññaṃ. Sappāyassa attano hitassa sampajānanaṃ sappāyasampajaññaṃ. Abhikkamādīsu bhikkhācāragocare, aññatthāpi ca pavattesu avijahite kammaṭṭhānasaṅkhāte gocare sampajaññaṃ gocarasampajaññaṃ. Abhikkamādīsu asammuyhanameva sampajaññaṃ asammohasampajaññaṃ. Pariggahetvāti tūletvā tīretvā paṭisaṅkhāyāti, attho. Saṅghadassaneneva uposathapavāraṇādiatthaṃ gamanaṃ saṅgahitaṃ. Asubhadassanādīti ādi-saddena kasiṇaparikammādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo . Saṅkhepato vuttamatthaṃ vivarituṃ ‘‘cetiyaṃ vā bodhiṃ vā disvāpi hī’’tiādi vuttaṃ. Arahattaṃ pāpuṇātīti ukkaṭṭhaniddeso eso. Samathavipassanuppādanampi hi bhikkhuno vaḍḍhiyeva. Kecīti abhayagirivāsino.

    ತಸ್ಮಿಂ ಪನಾತಿ ಸಾತ್ಥಕಸಮ್ಪಜಞ್ಞವಸೇನ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಅತ್ಥೇ। ‘‘ಅತ್ಥೋತಿ ಧಮ್ಮತೋ ವಡ್ಢೀ’’ತಿ ಯಂ ಸಾತ್ಥಕನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ತಂ ಸಪ್ಪಾಯಂ ಏವಾತಿ ಸಿಯಾ ಕಸ್ಸಚಿ ಆಸಙ್ಕಾತಿ ತನ್ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ‘‘ಚೇತಿಯದಸ್ಸನಂ ತಾವಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ಚಿತ್ತಕಮ್ಮರೂಪಕಾನಿ ವಿಯಾತಿ ಚಿತ್ತಕಮ್ಮಕತಾ ಪಟಿಮಾಯೋ ವಿಯ, ಯನ್ತಪಯೋಗೇನ ವಾ ವಿಚಿತ್ತಕಮ್ಮಾ ಪಟಿಮಾಯೋ ವಿಯ। ಅಸಮಪೇಕ್ಖನಂ ಗೇಹಸ್ಸಿತ ಅಞ್ಞಾಣುಪೇಕ್ಖಾವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಅಯೋನಿಸೋ ಗಹಣಂ। ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಂ ದಿಸ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾ ಬಾಲಸ್ಸ ಮೂಳ್ಹಸ್ಸ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೩೦೮)। ಹತ್ಥಿಆದಿಸಮ್ಮದ್ದೇನ ಜೀವಿತನ್ತರಾಯೋ। ವಿಸಭಾಗರೂಪದಸ್ಸನಾದಿನಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತರಾಯೋ।

    Tasmiṃ panāti sātthakasampajaññavasena pariggahitaatthe. ‘‘Atthoti dhammato vaḍḍhī’’ti yaṃ sātthakanti adhippetaṃ, taṃ sappāyaṃ evāti siyā kassaci āsaṅkāti tannivattanatthaṃ ‘‘cetiyadassanaṃ tāvā’’tiādi āraddhaṃ. Cittakammarūpakāni viyāti cittakammakatā paṭimāyo viya, yantapayogena vā vicittakammā paṭimāyo viya. Asamapekkhanaṃ gehassita aññāṇupekkhāvasena ārammaṇassa ayoniso gahaṇaṃ. Yaṃ sandhāya vuttaṃ. ‘‘Cakkhunā rūpaṃ disvā uppajjati upekkhā bālassa mūḷhassa puthujjanassā’’tiādi (ma. ni. 3.308). Hatthiādisammaddena jīvitantarāyo. Visabhāgarūpadassanādinā brahmacariyantarāyo.

    ಪಬ್ಬಜಿತದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅನುವತ್ತನಕಥಾ ಆಚಿಣ್ಣಾ, ಅನನುವತ್ತನಕಥಾ ಪನ ತಸ್ಸಾ ದುತಿಯಾ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ದ್ವೇ ಕಥಾ ನಾಮ ನ ಕಥಿತಪುಬ್ಬಾ’’ತಿ। ಏವನ್ತಿ ‘‘ಸಚೇ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಕಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ವುತ್ತಾಕಾರಂ ಪಚ್ಚಾಮಸತಿ, ನ ‘‘ಪುರಿಸಸ್ಸ ಮಾತುಗಾಮಾಸುಭ’’ನ್ತಿಆದಿಕಂ ವುಚ್ಚಮಾನಂ।

    Pabbajitadivasatopaṭṭhāya bhikkhūnaṃ anuvattanakathā āciṇṇā, ananuvattanakathā pana tassā dutiyā nāma hotīti āha ‘‘dve kathā nāma na kathitapubbā’’ti. Evanti ‘‘sace panā’’tiādikaṃ sabbampi vuttākāraṃ paccāmasati, na ‘‘purisassa mātugāmāsubha’’ntiādikaṃ vuccamānaṃ.

    ಯೋಗಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನತಾಯ ಭಾವನಾಯ ಆರಮ್ಮಣಂ ‘‘ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಗೋಚರ’’ನ್ತಿ। ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಯಥಾ ಉಗ್ಗಹನಿಮಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಉಗ್ಗಹಕೋಸಲ್ಲಸ್ಸ ಸಮ್ಪಾದನವಸೇನ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ।

    Yogakammassa pavattiṭṭhānatāya bhāvanāya ārammaṇaṃ ‘‘kammaṭṭhāna’’nti vuccatīti āha ‘‘kammaṭṭhānasaṅkhātaṃ gocara’’nti. Uggahetvāti yathā uggahanimittaṃ uppajjati, evaṃ uggahakosallassa sampādanavasena uggahetvā .

    ಹರತೀತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಪವತ್ತೇತಿ, ಯಾವ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಕಮಾ ಅನುಯುಞ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ಪಚ್ಚಾಹರತೀತಿ ಆಹಾರೂಪಯೋಗತೋ ಯಾವ ದಿವಾಠಾನುಪಸಙ್ಕಮನಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ನ ಪಟಿನೇತಿ। ಸರೀರಪರಿಕಮ್ಮನ್ತಿ ಮುಖಧೋವನಾದಿಸರೀರಪಟಿಜಗ್ಗನಂ। ದ್ವೇ ತಯೋ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇತಿ ದ್ವೇ ತಯೋ ನಿಸಜ್ಜಾವಾರೇ ದ್ವೇ ತೀಣಿ ಉಣ್ಹಾಸನಾನಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಉಸುಮಂ ಗಾಹಾಪೇನ್ತೋ’’ತಿ। ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸೀಸೇನೇವಾತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮುಖೇನೇವ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅವಿಜಹನ್ತೋ ಏವ, ತೇನ ‘‘ಪತ್ತೋಪಿ ಅಚೇತನೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೨೧೪) ವಕ್ಖಮಾನಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ, ಯಥಾಪರಿಹರಿಯಮಾನಂ ವಾ ಅವಿಜಹಿತ್ವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತಥೇವಾತಿ ತಿಕ್ಖತ್ತುಮೇವ। ಪರಿಭೋಗಚೇತಿಯತೋ ಸಾರೀರಿಕಚೇತಿಯಂ ಗರುತರನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಚೇತಿಯಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ’’ತಿ ಪುಬ್ಬಕಾಲಕಿರಿಯಾಯ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಚೇತಿಯಂ ಬಾಧಯಮಾನಾ ಬೋಧಿಸಾಖಾ ಹರಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಬುದ್ಧಗುಣಾನುಸ್ಸರಣವಸೇನೇವ ಬೋಧಿಯಂ ಪಣಿಪಾತಕರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಮುಖಾ ವಿಯ ನಿಪಚ್ಚಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ’’ತಿ। ಗಾಮಸಮೀಪೇತಿ ಗಾಮಸ್ಸ ಉಪಚಾರಟ್ಠಾನೇ। ಜನಸಙ್ಗಹತ್ಥನ್ತಿ ‘‘ಮಯಿ ಅಕಥೇನ್ತೇ ಏತೇಸಂ ಕೋ ಕಥೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಧಮ್ಮಾನುಗ್ಗಹೇನ ಜನಸಙ್ಗಹತ್ಥಂ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಧಮ್ಮಕಥಾ ನಾಮ ಕಥೇತಬ್ಬಾ ಏವಾ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ ವದನ್ತಿ, ಯಸ್ಮಾ ಚ ಧಮ್ಮಕಥಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಿನಿಮುತ್ತಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ। ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸೀಸೇನೇವಾತಿ ಅತ್ತನಾ ಪರಿಹರಿಯಮಾನಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅವಿಜಹನ್ತೋ ತದನುಗುಣಂಯೇವ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಕಥೇತ್ವಾ। ಅನುಮೋದನಂ ವತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸೀಸೇನೇವಾ’’ತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ।

    Haratīti kammaṭṭhānaṃ pavatteti, yāva piṇḍapātapaṭikkamā anuyuñjatīti attho. Na paccāharatīti āhārūpayogato yāva divāṭhānupasaṅkamanā kammaṭṭhānaṃ na paṭineti. Sarīraparikammanti mukhadhovanādisarīrapaṭijagganaṃ. Dve tayo pallaṅketi dve tayo nisajjāvāre dve tīṇi uṇhāsanāni. Tenāha ‘‘usumaṃ gāhāpento’’ti. Kammaṭṭhānasīsenevāti kammaṭṭhānamukheneva kammaṭṭhānaṃ avijahanto eva, tena ‘‘pattopi acetano’’tiādinā (dī. ni. aṭṭha. 1.214) vakkhamānaṃ kammaṭṭhānaṃ, yathāparihariyamānaṃ vā avijahitvāti dasseti. Tathevāti tikkhattumeva. Paribhogacetiyato sārīrikacetiyaṃ garutaranti katvā ‘‘cetiyaṃ vanditvā’’ti pubbakālakiriyāya vasena vuttaṃ. Tathā hi aṭṭhakathāyaṃ ‘‘cetiyaṃ bādhayamānā bodhisākhā haritabbā’’ti vuttā. Buddhaguṇānussaraṇavaseneva bodhiyaṃ paṇipātakaraṇanti āha ‘‘buddhassa bhagavato sammukhā viya nipaccakāraṃ dassetvā’’ti. Gāmasamīpeti gāmassa upacāraṭṭhāne. Janasaṅgahatthanti ‘‘mayi akathente etesaṃ ko kathessatī’’ti dhammānuggahena janasaṅgahatthaṃ. Tasmāti yasmā ‘‘dhammakathā nāma kathetabbā evā’’ti aṭṭhakathācariyā vadanti, yasmā ca dhammakathā kammaṭṭhānavinimuttā nāma natthi, tasmā. Kammaṭṭhānasīsenevāti attanā parihariyamānaṃ kammaṭṭhānaṃ avijahanto tadanuguṇaṃyeva dhammakathaṃ kathetvā. Anumodanaṃ vatvāti etthāpi ‘‘kammaṭṭhānasīsenevā’’ti ānetvā sambandhitabbaṃ.

    ಸಮ್ಪತ್ತಪರಿಚ್ಛೇದೇನೇವಾತಿ ‘‘ಪರಿಚಿತೋ ಅಪರಿಚಿತೋ’’ತಿಆದಿ ವಿಭಾಗಂ ಅಕತ್ವಾ ಸಮ್ಪತ್ತಕೋಟಿಯಾ ಏವ, ಸಮಾಗಮಮತ್ತೇನೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಭಯೇತಿ ಪರಚಕ್ಕಾದಿಭಯೇ।

    Sampattaparicchedenevāti ‘‘paricito aparicito’’tiādi vibhāgaṃ akatvā sampattakoṭiyā eva, samāgamamattenevāti attho. Bhayeti paracakkādibhaye.

    ‘‘ಕಮ್ಮಜತೇಜೋ’’ತಿ ಗಹಣಿಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವೀಥಿಂ ನಾರೋಹತಿ ಖುದಾಪರಿಸ್ಸಮೇನ ಕಿಲನ್ತಕಾಯತ್ತಾ ಸಮಾಧಾನಾಭಾವತೋ। ಅವಸೇಸಟ್ಠಾನೇತಿ ಯಾಗುಯಾ ಅಗ್ಗಹಿತಟ್ಠಾನೇ। ಪೋಙ್ಖಾನುಪೋಙ್ಖನ್ತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನುಪಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಅವಿಚ್ಛೇದದಸ್ಸನಮೇತಂ, ಯಥಾ ಪೋಙ್ಖಾನುಪೋಙ್ಖಂ ಪವತ್ತಾಯ ಸರಪಟಿಪಾತಿಯಾ ಅನವಿಚ್ಛೇದೋ, ಏವಮೇತಸ್ಸಪೀತಿ।

    ‘‘Kammajatejo’’ti gahaṇiṃ sandhāyāha. Kammaṭṭhānaṃ vīthiṃ nārohati khudāparissamena kilantakāyattā samādhānābhāvato. Avasesaṭṭhāneti yāguyā aggahitaṭṭhāne. Poṅkhānupoṅkhanti kammaṭṭhānupaṭṭhānassa avicchedadassanametaṃ, yathā poṅkhānupoṅkhaṃ pavattāya sarapaṭipātiyā anavicchedo, evametassapīti.

    ನಿಕ್ಖಿತ್ತಧುರೋ ಭಾವನಾನುಯೋಗೇ। ವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಪೂರಣೇನ ಸಬ್ಬವತ್ತಾನಿ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ। ‘‘ಕಾಮೇಸು ಅವೀತರಾಗೋ ಹೋತಿ, ಕಾಯೇ ಅವೀತರಾಗೋ, ರೂಪೇ ಅವೀತರಾಗೋ, ಯಾವದತ್ಥಂ ಉದರಾವದೇಹಕಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸೇಯ್ಯಸುಖಂ ಪಸ್ಸಸುಖಂ ಮಿದ್ಧಸುಖಂ ಅನುಯುತ್ತೋ ವಿಹರತಿ, ಅಞ್ಞತರಂ ದೇವನಿಕಾಯಂ ಪಣಿಧಾಯ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೨೦; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೮೬) ಏವಂ ವುತ್ತಪಞ್ಚವಿಧಚೇತೋಖಿಲವಿನಿಬನ್ಧಚಿತ್ತೋ। ಚರಿತ್ವಾತಿ ಪವತ್ತಿತ್ವಾ।

    Nikkhittadhuro bhāvanānuyoge. Vattapaṭipattiyā apūraṇena sabbavattāni bhinditvā. ‘‘Kāmesu avītarāgo hoti, kāye avītarāgo, rūpe avītarāgo, yāvadatthaṃ udarāvadehakaṃ bhuñjitvā seyyasukhaṃ passasukhaṃ middhasukhaṃ anuyutto viharati, aññataraṃ devanikāyaṃ paṇidhāya brahmacariyaṃ caratī’’ti (dī. ni. 3.320; ma. ni. 1.186) evaṃ vuttapañcavidhacetokhilavinibandhacitto. Caritvāti pavattitvā.

    ಗತಪಚ್ಚಾಗತಿಕವತ್ತವಸೇನಾತಿ ಭಾವನಾಸಹಿತಂಯೇವ ಭಿಕ್ಖಾಯ ಗತಪಚ್ಚಾಗತಂ ಗಮನಪಚ್ಚಾಗಮನಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಗತಪಚ್ಚಾಗತಿಕಂ, ತದೇವ ವತ್ತಂ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ। ಅತ್ತಕಾಮಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಹಿತಸುಖಂ ಇಚ್ಛನ್ತಾ, ಧಮ್ಮಚ್ಛನ್ದವನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಧಮ್ಮೋ ಹಿ ಹಿತಂ ತನ್ನಿಮಿತ್ತಕಞ್ಚ ಸುಖನ್ತಿ। ಅಥ ವಾ ವಿಞ್ಞೂನಂ ನಿಬ್ಬಿಸೇಸತ್ತಾ, ಅತ್ತಭಾವಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ಚ ಅತ್ತಾ ನಾಮ ಧಮ್ಮೋ, ತಂ ಕಾಮೇನ್ತಿ ಇಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅತ್ತಕಾಮಾ।

    Gatapaccāgatikavattavasenāti bhāvanāsahitaṃyeva bhikkhāya gatapaccāgataṃ gamanapaccāgamanaṃ etassa atthīti gatapaccāgatikaṃ, tadeva vattaṃ, tassa vasena. Attakāmāti attano hitasukhaṃ icchantā, dhammacchandavantoti attho. Dhammo hi hitaṃ tannimittakañca sukhanti. Atha vā viññūnaṃ nibbisesattā, attabhāvapariyāpannattā ca attā nāma dhammo, taṃ kāmenti icchantīti attakāmā.

    ಉಸಭಂ ನಾಮ ವೀಸತಿ ಯಟ್ಠಿಯೋ। ತಾಯ ಸಞ್ಞಾಯಾತಿ ತಾಯ ಪಾಸಾಣಸಞ್ಞಾಯ, ಏತ್ತಕಂ ಠಾನಂ ಆಗತಾತಿ ಜಾನನ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸೋಯೇವ ನಯೋತಿ ‘‘ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿಕೋ ಯೋ ಠಾನೇ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಏವ ನಿಸಜ್ಜಾಯಪಿ ನಯೋ। ಪಚ್ಛತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತಾನಂ ಛಿನ್ನಭತ್ತಭಾವಭಯೇನಪಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಂ ಪರಿಬ್ರೂಹೇತಿ। ಮದ್ದನ್ತಾತಿ ಧಞ್ಞಕರಣಟ್ಠಾನೇ ಸಾಲಿಸೀಸಾನಿ ಮದ್ದನ್ತಾ।

    Usabhaṃ nāma vīsati yaṭṭhiyo. Tāya saññāyāti tāya pāsāṇasaññāya, ettakaṃ ṭhānaṃ āgatāti jānantāti adhippāyo. Soyeva nayoti ‘‘ayaṃ bhikkhū’’tiādiko yo ṭhāne vutto, so eva nisajjāyapi nayo. Pacchato āgacchantānaṃ chinnabhattabhāvabhayenapi yonisomanasikāraṃ paribrūheti. Maddantāti dhaññakaraṇaṭṭhāne sālisīsāni maddantā.

    ಮಹಾಪಧಾನಂ ಪೂಜೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಅತ್ಥಾಯ ಲೋಕನಾಥೇನ ಛವಸ್ಸಾನಿ ಕತಂ ದುಕ್ಕರಚರಿಯಮೇವಾಹಂ ಯಥಾಸತ್ತಿ ಪೂಜೇಸ್ಸಾಮೀತಿ। ಪಟಿಪತ್ತಿಪೂಜಾ ಹಿ ಸತ್ಥುಪೂಜಾ, ನ ಆಮಿಸಪೂಜಾತಿ। ‘‘ಠಾನಚಙ್ಕಮಮೇವಾ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾತಬ್ಬಇರಿಯಾಪಥವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ನ ಭೋಜನಾದಿಕಾಲೇಸು ಅವಸ್ಸಂ ಕತ್ತಬ್ಬನಿಸಜ್ಜಾಯ ಪಟಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ।

    Mahāpadhānaṃ pūjessāmīti amhākaṃ atthāya lokanāthena chavassāni kataṃ dukkaracariyamevāhaṃ yathāsatti pūjessāmīti. Paṭipattipūjā hi satthupūjā, na āmisapūjāti. ‘‘Ṭhānacaṅkamamevā’’ti adhiṭṭhātabbairiyāpathavasena vuttaṃ, na bhojanādikālesu avassaṃ kattabbanisajjāya paṭikkhepavasena.

    ವೀಥಿಂ ಓತರಿತ್ವಾ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಅನೋಲೋಕೇತ್ವಾ ಪಠಮಮೇವ ವೀಥಿಯೋ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಬ್ಬಾತಿ ಆಹ ‘‘ವೀಥಿಯೋ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ’’ತಿ। ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಪಾಸಾದಿಕೇನ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇನಾ’’ತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಆಹಾರೇ ಪಟಿಕ್ಕೂಲಸಞ್ಞಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ’’ತಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಪರತೋ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ। ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತನ್ತಿ ‘‘ಯಾವದೇವ ಇಮಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಠಿತಿಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩; ಅ॰ ನಿ॰ ೬.೫೮; ಮಹಾನಿ॰ ೨೦೬) ವುತ್ತೇಹಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಂ ಕತ್ವಾ। ‘‘ನೇವ ದವಾಯಾ’’ತಿಆದಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪದಸ್ಸನಂ।

    Vīthiṃ otaritvā ito cito ca anoloketvā paṭhamameva vīthiyo sallakkhetabbāti āha ‘‘vīthiyo sallakkhetvā’’ti. Yaṃ sandhāya vuccati ‘‘pāsādikena abhikkantenā’’ti, taṃ dassetuṃ ‘‘tattha cā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Āhāre paṭikkūlasaññaṃ upaṭṭhapetvā’’tiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ parato āgamissati. Aṭṭhaṅgasamannāgatanti ‘‘yāvadeva imassa kāyassa ṭhitiyā’’tiādinā (ma. ni. 1.23; a. ni. 6.58; mahāni. 206) vuttehi aṭṭhahi aṅgehi samannāgataṃ katvā. ‘‘Neva davāyā’’tiādi paṭikkhepadassanaṃ.

    ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ, ಯದಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನೋ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ। ತತ್ಥ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಯಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪದಾ ಕಪ್ಪಾನಂ ದ್ವೇ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ, ಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ ತಜ್ಜಾಪುಞ್ಞಞಾಣಸಮ್ಭರಣಂ। ಸಾವಕಬೋಧಿಯಾ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾನಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ, ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಞ್ಚ, ಮಹಾಸಾವಕಾನಂ (ಥೇರಗಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧೨೮೮) ಸತಸಹಸ್ಸಮೇವ ತಜ್ಜಾಪುಞ್ಞಞಾಣಸಮ್ಭರಣಂ। ಇತರೇಸಂ ಅತೀತಾಸು ಜಾತೀಸು ವಿವಟ್ಟಸನ್ನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಂ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಂ ಕುಸಲಂ। ಬಾಹಿಯೋ ದಾರುಚೀರಿಯೋತಿ ಬಾಹಿಯವಿಸಯೇ ಸಞ್ಜಾತಸಂವಡ್ಢತಾಯ ಬಾಹಿಯೋ, ದಾರುಚೀರಪರಿಹರಣೇನ ದಾರುಚೀರಿಯೋತಿ ಚ ಸಮಞ್ಞಾತೋ। ಸೋ ಹಿ ಆಯಸ್ಮಾ ‘‘ತಸ್ಮಾತಿಹ ತೇ, ಬಾಹಿಯ, ಏವಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ‘ದಿಟ್ಠೇ ದಿಟ್ಠಮತ್ತಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಸುತೇ, ಮುತೇ, ವಿಞ್ಞಾತೇ ವಿಞ್ಞಾತಮತ್ತಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’ತಿ, ಏವಞ್ಹಿ ತೇ ಬಾಹಿಯ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ। ಯತೋ ಖೋ ತೇ ಬಾಹಿಯ ದಿಟ್ಠೇ ದಿಟ್ಠಮತ್ತಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಸುತೇ, ಮುತೇ, ವಿಞ್ಞಾತೇ ವಿಞ್ಞಾತಮತ್ತಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತತೋ ತ್ವಂ, ಬಾಹಿಯ, ನ ತೇನ। ಯತೋ ತ್ವಂ, ಬಾಹಿಯ, ನ ತೇನ, ತತೋ ತ್ವಂ, ಬಾಹಿಯ, ನ ತತ್ಥ। ಯತೋ ತ್ವಂ, ಬಾಹಿಯ, ನ ತತ್ಥ, ತತೋ ತ್ವಂ, ಬಾಹಿಯ, ನೇವಿಧ ನ ಹುರಂ ನ ಉಭಯಮನ್ತರೇನ। ಏಸೇವನ್ತೋ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಉದಾ॰ ೧೦) ಏತ್ತಕಾಯ ದೇಸನಾಯ ಅರಹತ್ತಂ ಸಚ್ಛಾಕಾಸಿ। ಏವಂ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಾದೀನಂ ಮಹಾಪಞ್ಞತಾದಿದೀಪನಾನಿ ಸುತ್ತಪದಾನಿ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ।

    Paccekabodhiṃ sacchikaroti, yadi upanissayasampanno hotīti sambandho. Evaṃ sabbattha ito paresupi. Tattha paccekabodhiyā upanissayasampadā kappānaṃ dve asaṅkhyeyyāni, satasahassañca tajjāpuññañāṇasambharaṇaṃ. Sāvakabodhiyā aggasāvakānaṃ asaṅkhyeyyaṃ, kappasatasahassañca, mahāsāvakānaṃ (theragā. aṭṭha. 2.1288) satasahassameva tajjāpuññañāṇasambharaṇaṃ. Itaresaṃ atītāsu jātīsu vivaṭṭasannissayavasena nibbattitaṃ nibbedhabhāgiyaṃ kusalaṃ. Bāhiyo dārucīriyoti bāhiyavisaye sañjātasaṃvaḍḍhatāya bāhiyo, dārucīrapariharaṇena dārucīriyoti ca samaññāto. So hi āyasmā ‘‘tasmātiha te, bāhiya, evaṃ sikkhitabbaṃ ‘diṭṭhe diṭṭhamattaṃ bhavissati, sute, mute, viññāte viññātamattaṃ bhavissatī’ti, evañhi te bāhiya sikkhitabbaṃ. Yato kho te bāhiya diṭṭhe diṭṭhamattaṃ bhavissati, sute, mute, viññāte viññātamattaṃ bhavissati, tato tvaṃ, bāhiya, na tena. Yato tvaṃ, bāhiya, na tena, tato tvaṃ, bāhiya, na tattha. Yato tvaṃ, bāhiya, na tattha, tato tvaṃ, bāhiya, nevidha na huraṃ na ubhayamantarena. Esevanto dukkhassā’’ti (udā. 10) ettakāya desanāya arahattaṃ sacchākāsi. Evaṃ sāriputtattherādīnaṃ mahāpaññatādidīpanāni suttapadāni vitthārato veditabbāni.

    ತನ್ತಿ ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನಂ ಏವನ್ತಿ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನಮಾಕಾರೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ‘‘ಅತ್ತಾ ಅಭಿಕ್ಕಮತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅನ್ಧಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಗಾಹವಸೇನ ಅಭಿಕ್ಕಮೇ ಸಮ್ಮುಯ್ಹನಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ‘‘ಅಹಂ ಅಭಿಕ್ಕಮಾಮೀ’’ತಿ ಪನ ಇಮಿನಾ ಮಾನಗಾಹವಸೇನ। ತದುಭಯಂ ಪನ ತಣ್ಹಾಯ ವಿನಾ ನ ಹೋತೀತಿ ತಣ್ಹಗಾಹವಸೇನಪಿ ಸಮ್ಮುಯ್ಹನಂ ದಸ್ಸಿತಮೇವ ಹೋತಿ। ‘‘ತಥಾ ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನ್ತೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಂ ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನಂ ಯೇನ ಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗೇನ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕಮಾಮೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ವಾಯೋಧಾತುಯಾ ಅನುಗತಾ ತೇಜೋಧಾತು ಉದ್ಧರಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ। ಉದ್ಧರಣಗತಿಕಾ ಹಿ ತೇಜೋಧಾತೂತಿ। ಉದ್ಧರಣೇ ವಾಯೋಧಾತುಯಾ ತಸ್ಸಾ ಅನುಗತಭಾವೋ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಾಸಂ ದ್ವಿನ್ನಮೇತ್ಥ ಸಾಮತ್ಥಿಯತೋ ಅಧಿಮತ್ತತಾ, ಇತರಾಸಞ್ಚ ಓಮತ್ತತಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏಕೇಕಪಾದುದ್ಧರಣೇ…ಪೇ॰… ಬಲವತಿಯೋತಿ ಆಹ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತೇಜೋಧಾತುಯಾ ಅನುಗತಾ ವಾಯೋಧಾತು ಅತಿಹರಣವೀತಿಹರಣಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋ। ತಿರಿಯಗತಿಕಾಯ ಹಿ ವಾಯೋಧಾತುಯಾ ಅತಿಹರಣವೀತಿಹರಣೇಸು ಸಾತಿಸಯೋ ಬ್ಯಾಪಾರೋತಿ। ತೇಜೋಧಾತುಯಾ ತಸ್ಸಾ ಅನುಗತಭಾವೋ, ತಸ್ಮಾ ಇಮಾಸಂ ದ್ವಿನ್ನಮೇತ್ಥ ಸಾಮತ್ಥಿಯತೋ ಅಧಿಮತ್ತತಾ, ಇತರಾಸಞ್ಚ ಓಮತ್ತತಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಥಾ ಅತಿಹರಣವೀತಿಹರಣೇಸೂ’’ತಿ ಆಹ। ಸತಿಪಿ ಅನುಗಮಕಅನುಗನ್ತಬ್ಬತಾವಿಸೇಸೇ ತೇಜೋಧಾತುವಾಯೋಧಾತುಭಾವಮತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ತಥಾ-ಸದ್ದಗ್ಗಹಣಂ,। ತತ್ಥ ಅಕ್ಕನ್ತಟ್ಠಾನತೋ ಪಾದಸ್ಸ ಉಕ್ಖಿಪನಂ ಉದ್ಧರಣಂ। ಠಿತಟ್ಠಾನಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪುರತೋ ಹರಣಂ ಅತಿಹರಣಂ, ಖಾಣುಆದಿಪರಿಹರಣತ್ಥಂ, ಪತಿಟ್ಠಿತಪಾದಘಟ್ಟನಪರಿಹರಣತ್ಥಂ ವಾ ಪಸ್ಸೇನ ಹರಣಂ ವೀತಿಹರಣಂ। ಯಾವ ಪತಿಟ್ಠಿತಪಾದೋ, ತಾವ ಆಹರಣಂ ಅತಿಹರಣಂ, ತತೋ ಪರಂ ಹರಣಂ ವೀತಿಹರಣನ್ತಿ ಅಯಂ ವಾ ಏತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ।

    Tanti asammuyhanaṃ evanti idāni vuccamānamākāreneva veditabbaṃ. ‘‘Attā abhikkamatī’’ti iminā andhaputhujjanassa diṭṭhigāhavasena abhikkame sammuyhanaṃ dasseti, ‘‘ahaṃ abhikkamāmī’’ti pana iminā mānagāhavasena. Tadubhayaṃ pana taṇhāya vinā na hotīti taṇhagāhavasenapi sammuyhanaṃ dassitameva hoti. ‘‘Tathā asammuyhanto’’ti vatvā taṃ asammuyhanaṃ yena ghanavinibbhogena hoti, taṃ dassento ‘‘abhikkamāmī’’tiādimāha. Tattha yasmā vāyodhātuyā anugatā tejodhātu uddharaṇassa paccayo. Uddharaṇagatikā hi tejodhātūti. Uddharaṇe vāyodhātuyā tassā anugatabhāvo, tasmā imāsaṃ dvinnamettha sāmatthiyato adhimattatā, itarāsañca omattatāti dassento ‘‘ekekapāduddharaṇe…pe… balavatiyoti āha. Yasmā pana tejodhātuyā anugatā vāyodhātu atiharaṇavītiharaṇānaṃ paccayo. Tiriyagatikāya hi vāyodhātuyā atiharaṇavītiharaṇesu sātisayo byāpāroti. Tejodhātuyā tassā anugatabhāvo, tasmā imāsaṃ dvinnamettha sāmatthiyato adhimattatā, itarāsañca omattatāti dassento ‘‘tathā atiharaṇavītiharaṇesū’’ti āha. Satipi anugamakaanugantabbatāvisese tejodhātuvāyodhātubhāvamattaṃ sandhāya tathā-saddaggahaṇaṃ,. Tattha akkantaṭṭhānato pādassa ukkhipanaṃ uddharaṇaṃ. Ṭhitaṭṭhānaṃ atikkamitvā purato haraṇaṃ atiharaṇaṃ, khāṇuādipariharaṇatthaṃ, patiṭṭhitapādaghaṭṭanapariharaṇatthaṃ vā passena haraṇaṃ vītiharaṇaṃ. Yāva patiṭṭhitapādo, tāva āharaṇaṃ atiharaṇaṃ, tato paraṃ haraṇaṃ vītiharaṇanti ayaṃ vā etesaṃ viseso.

    ಯಸ್ಮಾ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ಅನುಗತಾ ಆಪೋಧಾತು ವೋಸ್ಸಜ್ಜನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ। ಗರುತರಸಭಾವಾ ಹಿ ಆಪೋಧಾತೂತಿ। ವೋಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ತಸ್ಸಾ ಅನುಗತಭಾವೋ, ತಸ್ಮಾ ತಾಸಂ ದ್ವಿನ್ನಮೇತ್ಥ ಸಾಮತ್ಥಿಯತೋ ಅಧಿಮತ್ತತಾ, ಇತರಾಸಞ್ಚ ಓಮತ್ತತಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ವೋಸ್ಸಜ್ಜನೇ…ಪೇ॰… ಬಲವತಿಯೋ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಆಪೋಧಾತುಯಾ ಅನುಗತಾ ಪಥವೀಧಾತು ಸನ್ನಿಕ್ಖೇಪನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ, ಪತಿಟ್ಠಾಭಾವೇ ವಿಯ ಪತಿಟ್ಠಾಪನೇಪಿ ತಸ್ಸಾ ಸಾತಿಸಯಕಿಚ್ಚತ್ತಾ ಆಪೋಧಾತುಯಾ ತಸ್ಸಾ ಅನುಗತಭಾವೋ, ತಥಾ ಘಟ್ಟನಕಿರಿಯಾಯ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ವಸೇನ ಸನ್ನಿರುಜ್ಝನಸ್ಸ ಸಿಜ್ಝನತೋ ತತ್ಥಾಪಿ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ಆಪೋಧಾತುಅನುಗತಭಾವೋ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಥಾ ಸನ್ನಿಕ್ಖೇಪನಸನ್ನಿರುಜ್ಝನೇಸೂ’’ತಿ।

    Yasmā pathavīdhātuyā anugatā āpodhātu vossajjanassa paccayo. Garutarasabhāvā hi āpodhātūti. Vossajjane pathavīdhātuyā tassā anugatabhāvo, tasmā tāsaṃ dvinnamettha sāmatthiyato adhimattatā, itarāsañca omattatāti dassento āha ‘‘vossajjane…pe… balavatiyo’’ti. Yasmā pana āpodhātuyā anugatā pathavīdhātu sannikkhepanassa paccayo, patiṭṭhābhāve viya patiṭṭhāpanepi tassā sātisayakiccattā āpodhātuyā tassā anugatabhāvo, tathā ghaṭṭanakiriyāya pathavīdhātuyā vasena sannirujjhanassa sijjhanato tatthāpi pathavīdhātuyā āpodhātuanugatabhāvo, tasmā vuttaṃ ‘‘tathā sannikkhepanasannirujjhanesū’’ti.

    ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅಭಿಕ್ಕಮನೇ, ತೇಸು ವಾ ವುತ್ತೇಸು ಉದ್ದರಣಾದೀಸು ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು। ಉದ್ಧರಣೇತಿ ಉದ್ಧರಣಕ್ಖಣೇ। ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾತಿ ಉದ್ಧರಣಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾ ರೂಪಧಮ್ಮಾ, ತಂಸಮುಟ್ಠಾಪಕಾ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ ಚ। ಅತಿಹರಣಂ ನ ಪಾಪುಣನ್ತಿ ಖಣಮತ್ತಾವಟ್ಠಾನತೋ। ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವಾತಿ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ। ನ ಹಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ದೇಸನ್ತರಸಙ್ಕಮನಂ ಅತ್ಥಿ। ‘‘ಪಬ್ಬಂ ಪಬ್ಬ’’ತಿಆದಿ ಉದ್ಧರಣಾದಿಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಸನ್ಧಾಯ ಸಭಾಗಸನ್ತತಿವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅತಿಇತ್ತರೋ ಹಿ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣೋ, ಗಮನಸ್ಸಾದೀನಂ, ದೇವಪುತ್ತಾನಂ ಹೇಟ್ಠುಪರಿಯೇನ ಪಟಿಮುಖಂ ಧಾವನ್ತಾನಂ ಸಿರಸಿ ಪಾದೇ ಚ ಬನ್ಧಖುರಧಾರಾ ಸಮಾಗಮತೋಪಿ ಸೀಘತರೋ। ಯಥಾ ತಿಲಾನಂ ಭಜ್ಜಿಯಮಾನಾನಂ ಪಟಪಟಾಯನೇನ ಭೇದೋ ಲಕ್ಖೀಯತಿ, ಏವಂ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೇನಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಪಟಪಟಾಯನ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಹಿ ಏಕನ್ತತೋ ಭಿಜ್ಜನ್ತೀತಿ। ‘‘ಸದ್ಧಿಂ ರೂಪೇನಾ’’ತಿ ಇದಂ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ನಿರೋಧೇನ ಸದ್ಧಿಂ ನಿರುಜ್ಝನಕರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಯಂ ತತೋ ಸತ್ತರಸಮಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ। ಅಞ್ಞಥಾ ಯದಿ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾ ಸಮಾನಕ್ಖಣಾ ಸಿಯುಂ, ‘‘ರೂಪಂ ಗರುಪರಿಣಾಮಂ ದನ್ಧನಿರೋಧ’’ನ್ತಿಆದಿವಚನೇಹಿ ವಿರೋಧೋ ಸಿಯಾ, ತಥಾ ‘‘ನಾಹಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ಅಞ್ಞಂ ಏಕಧಮ್ಮಮ್ಪಿ ಸಮನುಪಸ್ಸಾಮಿ, ಯಂ ಏವಂ ಲಹುಪರಿವತ್ತಂ, ಯಥಯಿದಂ ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೪೮) ಏವಂ ಆದಿಪಾಳಿಯಾ। ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾ ಹಿ ಸಾರಮ್ಮಣಸಭಾವಾ ಯಥಾಬಲಂ ಅತ್ತನೋ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಭೂತಮತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಏವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ತೇಸಂ ತಂಸಭಾವನಿಪ್ಫತ್ತಿಅನನ್ತರಂ ನಿರೋಧೋ। ರೂಪಧಮ್ಮಾ ಪನ ಅನಾರಮ್ಮಣಾ ಪಕಾಸೇತಬ್ಬಾ, ಏವಂ ತೇಸಂ ಪಕಾಸೇತಬ್ಬಭಾವನಿಪ್ಫತ್ತಿ ಸೋಳಸಹಿ ಚಿತ್ತೇಹಿ ಹೋತೀತಿ ತಙ್ಖಣಾಯುಕತಾ ತೇಸಂ ಇಚ್ಛಿತಾ, ಲಹುವಿಞ್ಞಾಣವಿಸಯಸಙ್ಗತಿಮತ್ತಪ್ಪಚ್ಚಯತಾಯ ತಿಣ್ಣಂ ಖನ್ಧಾನಂ, ವಿಸಯಸಙ್ಗತಿಮತ್ತತಾಯ ಚ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಲಹುಪರಿವತ್ತಿತಾ, ದನ್ಧಮಹಾಭೂತಪ್ಪಚ್ಚಯತಾಯ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ದನ್ಧಪರಿವತ್ತಿತಾ। ನಾನಾಧಾತುಯಾ ಯಥಾಭೂತಞಾಣಂ ಖೋ ಪನ ತಥಾಗತಸ್ಸೇವ, ತೇನ ಚ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯೋ ರೂಪಧಮ್ಮೋವ ವುತ್ತೋ, ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯೋ ಚ ತಥೇವಾತಿ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮಾನಕ್ಖಣತಾ ನ ಯುಜ್ಜತೇವ। ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Tatthāti tasmiṃ abhikkamane, tesu vā vuttesu uddaraṇādīsu koṭṭhāsesu. Uddharaṇeti uddharaṇakkhaṇe. Rūpārūpadhammāti uddharaṇākārena pavattā rūpadhammā, taṃsamuṭṭhāpakā arūpadhammā ca. Atiharaṇaṃna pāpuṇanti khaṇamattāvaṭṭhānato. Tattha tatthevāti yattha yattha uppannā, tattha tattheva. Na hi dhammānaṃ desantarasaṅkamanaṃ atthi. ‘‘Pabbaṃ pabba’’tiādi uddharaṇādikoṭṭhāse sandhāya sabhāgasantativasena vuttanti veditabbaṃ. Atiittaro hi rūpadhammānampi pavattikkhaṇo, gamanassādīnaṃ, devaputtānaṃ heṭṭhupariyena paṭimukhaṃ dhāvantānaṃ sirasi pāde ca bandhakhuradhārā samāgamatopi sīghataro. Yathā tilānaṃ bhajjiyamānānaṃ paṭapaṭāyanena bhedo lakkhīyati, evaṃ saṅkhatadhammānaṃ uppādenāti dassanatthaṃ ‘‘paṭapaṭāyantā’’ti vuttaṃ. Uppannā hi ekantato bhijjantīti. ‘‘Saddhiṃ rūpenā’’ti idaṃ tassa tassa cittassa nirodhena saddhiṃ nirujjhanakarūpadhammānaṃ vasena vuttaṃ, yaṃ tato sattarasamacittassa uppādakkhaṇe uppannaṃ. Aññathā yadi rūpārūpadhammā samānakkhaṇā siyuṃ, ‘‘rūpaṃ garupariṇāmaṃ dandhanirodha’’ntiādivacanehi virodho siyā, tathā ‘‘nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ lahuparivattaṃ, yathayidaṃ citta’’nti (a. ni. 1.48) evaṃ ādipāḷiyā. Cittacetasikā hi sārammaṇasabhāvā yathābalaṃ attano ārammaṇapaccayabhūtamatthaṃ vibhāvento eva uppajjantīti tesaṃ taṃsabhāvanipphattianantaraṃ nirodho. Rūpadhammā pana anārammaṇā pakāsetabbā, evaṃ tesaṃ pakāsetabbabhāvanipphatti soḷasahi cittehi hotīti taṅkhaṇāyukatā tesaṃ icchitā, lahuviññāṇavisayasaṅgatimattappaccayatāya tiṇṇaṃ khandhānaṃ, visayasaṅgatimattatāya ca viññāṇassa lahuparivattitā, dandhamahābhūtappaccayatāya rūpadhammānaṃ dandhaparivattitā. Nānādhātuyā yathābhūtañāṇaṃ kho pana tathāgatasseva, tena ca purejātapaccayo rūpadhammova vutto, pacchājātapaccayo ca tathevāti rūpārūpadhammānaṃ samānakkhaṇatā na yujjateva. Tasmā vuttanayenevettha attho veditabbo.

    ಅಞ್ಞಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೇ ಚಿತ್ತಂ, ಅಞ್ಞಂ ಚಿತ್ತಂ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಯಂ ಪುರಿಮುಪ್ಪನ್ನಂ ಚಿತ್ತಂ, ತಂ ಅಞ್ಞಂ, ತಂ ಪನ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಂ ಅಪರಸ್ಸ ಅನನ್ತರಾದಿಪಚ್ಚಯಭಾವೇನೇವ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ತಥಾಲದ್ಧಪಚ್ಚಯಂ ಅಞ್ಞಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೇ ಚಿತ್ತಂ। ಯದಿ ಏವಂ ತೇಸಂ ಅನ್ತರೋ ಲಬ್ಭೇಯ್ಯಾತಿ? ನೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅವೀಚಿ ಮನುಪ್ಪಬನ್ಧೋ’’ತಿ, ಯಥಾ ವೀಚಿ ಅನ್ತರೋ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ‘‘ತದೇವೇತ’’ನ್ತಿ ಅವಿಸೇಸವಿದೂ ಮಞ್ಞನ್ತಿ, ಏವಂ ಅನು ಅನು ಪಬನ್ಧೋ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೋ ರೂಪಸನ್ತಾನೋ ಚ ನದೀಸೋತೋವ ನದಿಯಂ ಉದಕಪ್ಪವಾಹೋ ವಿಯ ವತ್ತತಿ।

    Aññaṃuppajjate cittaṃ, aññaṃ cittaṃ nirujjhatīti yaṃ purimuppannaṃ cittaṃ, taṃ aññaṃ, taṃ pana nirujjhantaṃ aparassa anantarādipaccayabhāveneva nirujjhatīti tathāladdhapaccayaṃ aññaṃ uppajjate cittaṃ. Yadi evaṃ tesaṃ antaro labbheyyāti? Noti āha ‘‘avīci manuppabandho’’ti, yathā vīci antaro na labbhati, ‘‘tadeveta’’nti avisesavidū maññanti, evaṃ anu anu pabandho cittasantāno rūpasantāno ca nadīsotova nadiyaṃ udakappavāho viya vattati.

    ಅಭಿಮುಖಂ ಲೋಕಿತಂ ಆಲೋಕಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪುರತೋ ಪೇಕ್ಖನ’’ನ್ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಯಂದಿಸಾಭಿಮುಖೋ ಗಚ್ಛತಿ, ತಿಟ್ಠತಿ, ನಿಸೀದತಿ ವಾ ತದಭಿಮುಖಂ ಪೇಕ್ಖನಂ ಆಲೋಕಿತಂ, ತಸ್ಮಾ ತದನುಗತವಿದಿಸಾಲೋಕನಂ ವಿಲೋಕಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಲೋಕಿತಂ ನಾಮ ಅನುದಿಸಾಪೇಕ್ಖನ’’ನ್ತಿ। ಸಮ್ಮಜ್ಜನಪರಿಭಣ್ಡಾದಿಕರಣೇ ಓಲೋಕಿತಸ್ಸ, ಉಲ್ಲೋಕಹರಣಾದೀಸು ಉಲ್ಲೋಕಿತಸ್ಸ, ಪಚ್ಛತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತಪರಿಸ್ಸಯಸ್ಸ ಪರಿವಜ್ಜನಾದೀಸು ಅಪಲೋಕಿತಸ್ಸ ಸಿಯಾ ಸಮ್ಭವೋತಿ ಆಹ ‘‘ಇಮಿನಾ ವಾ ಮುಖೇನ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ತಾನಿ ಗಹಿತಾನೇವಾ’’ತಿ।

    Abhimukhaṃ lokitaṃ ālokitanti āha ‘‘purato pekkhana’’nti. Yasmā yaṃdisābhimukho gacchati, tiṭṭhati, nisīdati vā tadabhimukhaṃ pekkhanaṃ ālokitaṃ, tasmā tadanugatavidisālokanaṃ vilokitanti āha ‘‘vilokitaṃ nāma anudisāpekkhana’’nti. Sammajjanaparibhaṇḍādikaraṇe olokitassa, ullokaharaṇādīsu ullokitassa, pacchato āgacchantaparissayassa parivajjanādīsu apalokitassa siyā sambhavoti āha ‘‘iminā vā mukhena sabbānipi tāni gahitānevā’’ti.

    ಕಾಯಸಕ್ಖಿನ್ತಿ ಕಾಯೇನ ಸಚ್ಛಿಕತವನ್ತಂ, ಪಚ್ಚಕ್ಖಕಾರಿನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೋ ಹಿ ಆಯಸ್ಮಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಕಾಲೇ ‘‘ಯಮೇವಾಹಂ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಅಗುತ್ತದ್ವಾರತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸಾಸನೇ ಅನಭಿರತಿಆದಿವಿಪ್ಪಕಾರಂ ಪತ್ತೋ, ತಮೇವ ಸುಟ್ಠು ನಿಗ್ಗಹೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಉಸ್ಸಾಹಜಾತೋ ಬಲವಹಿರೋತ್ತಪ್ಪೋ, ತತ್ಥ ಚ ಕತಾಧಿಕಾರತ್ತಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೇ ಉಕ್ಕಂಸಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತೋ, ತೇನೇವ ನಂ ಸತ್ಥಾ ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಗುತ್ತದ್ವಾರಾನಂ, ಯದಿದಂ ನನ್ದೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩೫) ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇಸಿ।

    Kāyasakkhinti kāyena sacchikatavantaṃ, paccakkhakārinanti attho. So hi āyasmā vipassanākāle ‘‘yamevāhaṃ indriyesu aguttadvārataṃ nissāya sāsane anabhiratiādivippakāraṃ patto, tameva suṭṭhu niggahessāmī’’ti ussāhajāto balavahirottappo, tattha ca katādhikārattā indriyasaṃvare ukkaṃsapāramippatto, teneva naṃ satthā ‘‘etadaggaṃ bhikkhave mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ indriyesu guttadvārānaṃ, yadidaṃ nando’’ti (a. ni. 1.235) etadagge ṭhapesi.

    ಸಾತ್ಥಕತಾ ಚ ಸಪ್ಪಾಯತಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಆಲೋಕಿತವಿಲೋಕಿತಸ್ಸಾತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತಸ್ಮಾತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾವಿಜಹನಸ್ಸೇವ ಗೋಚರಸಮ್ಪಜಞ್ಞಭಾವತೋತಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಹೇತುಭಾವೇನ ಪಚ್ಚಾಮಸತಿ। ಅತ್ತನೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಸೇನೇವ ಆಲೋಕನವಿಲೋಕನಂ ಕಾತಬ್ಬಂ, ಖನ್ಧಾದಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾ ಅಞ್ಞೋ ಉಪಾಯೋ ನ ಗವೇಸಿತಬ್ಬೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಆಲೋಕಿತಾದಿಸಮಞ್ಞಾಪಿ ಯಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮಮತ್ತಸ್ಸೇವ ಪವತ್ತಿವಿಸೇಸೋ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಯಾಥಾವತೋ ಪಜಾನನಂ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಬ್ಭನ್ತರೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಚಿತ್ತಕಿರಿಯವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರವಸೇನಾತಿ ಕಿರಿಯಮಯಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾಯ ವಾಯೋಧಾತುಯಾ ಚಲನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿವಸೇನ। ಅಧೋ ಸೀದತೀತಿ ಅಧೋ ಗಚ್ಛತಿ। ಉದ್ಧಂ ಲಙ್ಘೇತೀತಿ ಲಙ್ಘಂ ವಿಯ ಉಪರಿ ಗಚ್ಛತಿ।

    Sātthakatā ca sappāyatā ca veditabbā ālokitavilokitassāti ānetvā sambandho. Tasmāti kammaṭṭhānāvijahanasseva gocarasampajaññabhāvatoti vuttamevatthaṃ hetubhāvena paccāmasati. Attanokammaṭṭhānavaseneva ālokanavilokanaṃ kātabbaṃ, khandhādikammaṭṭhānā añño upāyo na gavesitabboti adhippāyo. Ālokitādisamaññāpi yasmā dhammamattasseva pavattiviseso, tasmā tassa yāthāvato pajānanaṃ asammohasampajaññanti dassetuṃ ‘‘abbhantare’’tiādi vuttaṃ. Cittakiriyavāyodhātuvipphāravasenāti kiriyamayacittasamuṭṭhānāya vāyodhātuyā calanākārappavattivasena. Adho sīdatīti adho gacchati. Uddhaṃ laṅghetīti laṅghaṃ viya upari gacchati.

    ಅಙ್ಗಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧಯಮಾನನ್ತಿ ಪಧಾನಭೂತಅಙ್ಗಕಿಚ್ಚಂ ನಿಪ್ಫಾದೇನ್ತಂ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಪಠಮಜವನೇಪಿ…ಪೇ॰… ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಪಞ್ಚದ್ವಾರವೀಥಿಯಂ ‘‘ಇತ್ಥೀ ಪುರಿಸೋ’’ತಿ ರಜ್ಜನಾದೀನಂ ಅಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಹಿ ಆವಜ್ಜನ ವೋಟ್ಠಬ್ಬಪನಾನಂ ಅಯೋನಿಸೋ ಆವಜ್ಜನವೋಟ್ಠಬ್ಬನವಸೇನ ಇಟ್ಠೇ ಇತ್ಥಿರೂಪಾದಿಮ್ಹಿ ಲೋಭಮತ್ತಂ, ಅನಿಟ್ಠೇ ಚ ಪಟಿಘಮತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಮನೋದ್ವಾರೇ ಪನ ‘‘ಇತ್ಥೀ ಪುರಿಸೋ’’ತಿ ರಜ್ಜನಾದಿ ಹೋತಿ। ತಸ್ಸ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಜವನಂ ಮೂಲಂ, ಯಥಾವುತ್ತಂ ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಭವಙ್ಗಾದಿ। ಏವಂ ಮನೋದ್ವಾರಜವನಸ್ಸ ಮೂಲವಸೇನ ಮೂಲಪರಿಞ್ಞಾ ವುತ್ತಾ। ಆಗನ್ತುಕತಾವಕಾಲಿಕತಾ ಪನ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಜವನಸ್ಸೇವ ಅಪುಬ್ಬಭಾವವಸೇನ, ಇತ್ತರಭಾವವಸೇನ ಚ ವುತ್ತಾ। ‘‘ಹೇಟ್ಠುಪರಿಯವಸೇನ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪತಿತೇಸೂ’’ತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಸ್ಸ ಉಪರಿಮಸ್ಸ ಚ ಅಪರಾಪರಂ ಭಙ್ಗಪ್ಪತ್ತಿಮಾಹ।

    Aṅgakiccaṃ sādhayamānanti padhānabhūtaaṅgakiccaṃ nipphādentaṃ hutvāti attho. ‘‘Paṭhamajavanepi…pe… na hotī’’ti idaṃ pañcadvāravīthiyaṃ ‘‘itthī puriso’’ti rajjanādīnaṃ abhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Tattha hi āvajjana voṭṭhabbapanānaṃ ayoniso āvajjanavoṭṭhabbanavasena iṭṭhe itthirūpādimhi lobhamattaṃ, aniṭṭhe ca paṭighamattaṃ uppajjati, manodvāre pana ‘‘itthī puriso’’ti rajjanādi hoti. Tassa pañcadvārajavanaṃ mūlaṃ, yathāvuttaṃ vā sabbaṃ bhavaṅgādi. Evaṃ manodvārajavanassa mūlavasena mūlapariññā vuttā. Āgantukatāvakālikatā pana pañcadvārajavanasseva apubbabhāvavasena, ittarabhāvavasena ca vuttā. ‘‘Heṭṭhupariyavasena bhijjitvā patitesū’’ti heṭṭhimassa uparimassa ca aparāparaṃ bhaṅgappattimāha.

    ತನ್ತಿ ಜವನಂ, ತಸ್ಸ ಅಯುತ್ತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಆಗನ್ತುಕೋ ಅಬ್ಭಾಗತೋ।

    Tanti javanaṃ, tassa ayuttanti sambandho. Āgantuko abbhāgato.

    ಉದಯಬ್ಬಯಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ತಾವತಕೋ ಕಾಲೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ತಾವಕಾಲಿಕಾನಿ।

    Udayabbayaparicchinno tāvatako kālo etesanti tāvakālikāni.

    ಏತಂ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ। ಸಮವಾಯೇತಿ ಸಾಮಗ್ಗಿಯಂ । ತತ್ಥಾತಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧವಸೇನ ಆಲೋಕನವಿಲೋಕನೇ ಪಞ್ಞಾಯಮಾನೇ ತಬ್ಬಿನಿಮುತ್ತೋ ಕೋ ಏಕೋ ಆಲೋಕೇತಿ, ಕೋ ವಿಲೋಕೇತಿ।

    Etaṃ asammohasampajaññaṃ. Samavāyeti sāmaggiyaṃ . Tatthāti pañcakkhandhavasena ālokanavilokane paññāyamāne tabbinimutto ko eko āloketi, ko viloketi.

    ‘‘ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ಇದಂ ಸುತ್ತನ್ತನಯೇನ ಪರಿಯಾಯತೋ ವುತ್ತಂ। ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೋತಿ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಮೇತಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಮ್ಪಯುತ್ತಅತ್ಥಿಅವಿಗತಾದಿಪಚ್ಚಯಾನಮ್ಪಿ ಲಬ್ಭನತೋ।

    ‘‘Upanissayapaccayo’’ti idaṃ suttantanayena pariyāyato vuttaṃ. Sahajātapaccayoti nidassanamattametaṃ aññamaññasampayuttaatthiavigatādipaccayānampi labbhanato.

    ಕಾಲೇ ಸಮಞ್ಛಿತುಂ ಯುತ್ತಕಾಲೇ ಸಮಞ್ಛನ್ತಸ್ಸ। ತಥಾ ಪಸಾರೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ। ಮಣಿಸಪ್ಪೋ ನಾಮ ಏಕಾ ಸಪ್ಪಜಾತೀತಿ ವದನ್ತಿ। ಲಳನನ್ತಿ ಕಮ್ಪನಂ, ಲೀಳಾಕರಣಂ ವಾ।

    Kāle samañchituṃ yuttakāle samañchantassa. Tathā pasārentassāti etthāpi. Maṇisappo nāma ekā sappajātīti vadanti. Laḷananti kampanaṃ, līḷākaraṇaṃ vā.

    ಉಣ್ಹಪಕತಿಕೋ ಪರಿಳಾಹಬಹುಲಕಾಯೋ। ಸೀಲವಿದೂಸನೇನ ಅಹಿತಾವಹತ್ತಾ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಅಸಪ್ಪಾಯಂ। ‘‘ಚೀವರಮ್ಪಿ ಅಚೇತನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಚೀವರಸ್ಸ ವಿಯ ಕಾಯೋಪಿ ಅಚೇತನೋತಿ ಕಾಯಸ್ಸ ಅತ್ತಸುಞ್ಞತಾವಿಭಾವನೇನ ‘‘ಅಬ್ಭನ್ತರೇ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಪರಿದೀಪೇನ್ತೋ ಇತರೀತರಸನ್ತೋಸಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ।

    Uṇhapakatiko pariḷāhabahulakāyo. Sīlavidūsanena ahitāvahattā micchājīvavasena uppannaṃ asappāyaṃ. ‘‘Cīvarampi acetana’’ntiādinā cīvarassa viya kāyopi acetanoti kāyassa attasuññatāvibhāvanena ‘‘abbhantare’’tiādinā vuttamevatthaṃ paridīpento itarītarasantosassa kāraṇaṃ dasseti, tenāha ‘‘tasmā’’tiādi.

    ಚತುಪಞ್ಚಗಣ್ಠಿಕಾಹತೋತಿ ಆಹತಚತುಪಞ್ಚಗಣ್ಠಿಕೋ, ಚತುಪಞ್ಚಗಣ್ಠಿಕಾಹಿ ವಾ ಆಹತೋ ತಥಾ।

    Catupañcagaṇṭhikāhatoti āhatacatupañcagaṇṭhiko, catupañcagaṇṭhikāhi vā āhato tathā.

    ಅಟ್ಠವಿಧೋಪಿ ಅತ್ಥೋತಿ ಅಟ್ಠವಿಧೋಪಿ ಪಯೋಜನವಿಸೇಸೋ ಮಹಾಸಿವತ್ಥೇರವಾದವಸೇನ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಠಿತಿಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩, ೪೨೨; ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೩೮೭; ಅ॰ ನಿ॰ ೨.೩೪೧; ೮.೯; ಧ॰ ಸ॰ ೧೩೫೫; ವಿಭ॰ ೫೧೮; ಮಹಾನಿ॰ ೨೦೬) ನಯೇನ ವುತ್ತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ ‘‘ನೇವ ದವಾಯಾತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩, ೪೨೨; ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೩೮೭; ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೯; ಧ॰ ಸ॰ ೧೩೫೫; ವಿಭ॰ ೫೧೮; ಮಹಾನಿ॰ ೨೦೬) ನಯೇನಾ’’ತಿ ಪನ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಙ್ಗದಸ್ಸನಮುಖೇನ ದೇಸನಾಯ ಆಗತತ್ತಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Aṭṭhavidhopiatthoti aṭṭhavidhopi payojanaviseso mahāsivattheravādavasena ‘‘imassa kāyassa ṭhitiyā’’tiādinā (ma. ni. 1.23, 422; ma. ni. 2.387; a. ni. 2.341; 8.9; dha. sa. 1355; vibha. 518; mahāni. 206) nayena vutto daṭṭhabbo. Imasmiṃ pakkhe ‘‘neva davāyātiādinā (ma. ni. 1.23, 422; ma. ni. 2.387; a. ni. 8.9; dha. sa. 1355; vibha. 518; mahāni. 206) nayenā’’ti pana paṭikkhepaṅgadassanamukhena desanāya āgatattā vuttanti daṭṭhabbaṃ.

    ಪಥವಿಸನ್ಧಾರಕಜಲಸ್ಸ ತಂಸನ್ಧಾರಕವಾಯುನಾ ವಿಯ ಪರಿಭುತ್ತಸ್ಸ ಆಹಾರಸ್ಸ ವಾಯೋಧಾತುಯಾವ ಆಸಯೇ ಅವಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವಾಯೋಧಾತುವಸೇನೇವ ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ। ಅತಿಹರತೀತಿ ಯಾವ ಮುಖಾ ಅಭಿಹರತಿ। ವೀತಿಹರತೀತಿ ತತೋ ಕುಚ್ಛಿಯಂ ವೀಮಿಸ್ಸಂ ಕರೋನ್ತೋ ಹರತಿ। ಅತಿಹರತೀತಿ ವಾ ಮುಖದ್ವಾರಂ ಅತಿಕ್ಕಾಮೇನ್ತೋ ಹರತಿ। ವೀತಿಹರತೀತಿ ಕುಚ್ಛಿಗತಂ ಪಸ್ಸತೋ ಹರತಿ, ಪರಿವತ್ತೇತೀತಿ ಅಪರಾಪರಂ ಚಾರೇತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಆಹಾರಸ್ಸ ಧಾರಣಪರಿವತ್ತನಸಞ್ಚುಣ್ಣನವಿಸೋಸನಾನಿ ಪಥವೀಧಾತುಸಹಿತಾ ಏವ ವಾಯೋಧಾತು ಕರೋತಿ, ನ ಕೇವಲಾತಿ ತಾನಿ ಪಥವೀಧಾತುಯಾಪಿ ಕಿಚ್ಚಭಾವೇನ ವುತ್ತಾನಿ। ಅಲ್ಲತ್ತಞ್ಚ ಅನುಪಾಲೇತೀತಿ ಯಥಾ ವಾಯೋಧಾತು ಆದೀಹಿ ಅಞ್ಞೇಹಿ ವಿಸೋಸನಂ ನ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಅಲ್ಲತ್ತಞ್ಚ ಅನುಪಾಲೇತಿ। ತೇಜೋಧಾತೂತಿ ಗಹಣೀಸಙ್ಖಾತಾ ತೇಜೋಧಾತು। ಸಾ ಹಿ ಅನ್ತೋಪವಿಟ್ಠಂ ಆಹಾರಂ ಪರಿಪಾಚೇತಿ। ಅಞ್ಜಸೋ ಹೋತೀತಿ ಆಹಾರಸ್ಸ ಪವೇಸನಾದೀನಂ ಮಗ್ಗೋ ಹೋತಿ। ಆಭುಜತೀತಿ ಪರಿಯೇಸನವಸೇನ, ಅಜ್ಝೋಹರಣಜಿಣ್ಣಾಜಿಣ್ಣತಾದಿಪಟಿಸಂವೇದನವಸೇನ ಚ ಆವಜ್ಜೇತಿ, ವಿಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಂತಂವಿಜಾನನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭೂತೋಯೇವ ಹಿ ಪಯೋಗೋ ‘‘ಸಮ್ಮಾಪಯೋಗೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ಯೇನ ಹಿ ಪಯೋಗೇನ ಪರಿಯೇಸನಾದಿ ನಿಪ್ಫಜ್ಜತಿ, ಸೋ ತಬ್ಬಿಸಯವಿಜಾನನಮ್ಪಿ ನಿಪ್ಫಾದೇತಿ ನಾಮ ತದವಿನಾಭಾವತೋ। ಅಥ ವಾ ಸಮ್ಮಾಪಯೋಗಂ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿ ಮನ್ವಾಯ ಆಗಮ್ಮ ಆಭುಜತಿ ಸಮನ್ನಾಹರತಿ। ಆಭೋಗಪುಬ್ಬಕೋ ಹಿ ಸಬ್ಬೋಪಿ ವಿಞ್ಞಾಣಬ್ಯಾಪಾರೋತಿ ತಥಾ ವುತ್ತಂ।

    Pathavisandhārakajalassa taṃsandhārakavāyunā viya paribhuttassa āhārassa vāyodhātuyāva āsaye avaṭṭhānanti āha ‘‘vāyodhātuvaseneva tiṭṭhatī’’ti. Atiharatīti yāva mukhā abhiharati. Vītiharatīti tato kucchiyaṃ vīmissaṃ karonto harati. Atiharatīti vā mukhadvāraṃ atikkāmento harati. Vītiharatīti kucchigataṃ passato harati, parivattetīti aparāparaṃ cāreti. Ettha ca āhārassa dhāraṇaparivattanasañcuṇṇanavisosanāni pathavīdhātusahitā eva vāyodhātu karoti, na kevalāti tāni pathavīdhātuyāpi kiccabhāvena vuttāni. Allattañca anupāletīti yathā vāyodhātu ādīhi aññehi visosanaṃ na hoti, tathā allattañca anupāleti. Tejodhātūti gahaṇīsaṅkhātā tejodhātu. Sā hi antopaviṭṭhaṃ āhāraṃ paripāceti. Añjaso hotīti āhārassa pavesanādīnaṃ maggo hoti. Ābhujatīti pariyesanavasena, ajjhoharaṇajiṇṇājiṇṇatādipaṭisaṃvedanavasena ca āvajjeti, vijānātīti attho. Taṃtaṃvijānanassa paccayabhūtoyeva hi payogo ‘‘sammāpayogo’’ti vutto. Yena hi payogena pariyesanādi nipphajjati, so tabbisayavijānanampi nipphādeti nāma tadavinābhāvato. Atha vā sammāpayogaṃ sammāpaṭipatti manvāya āgamma ābhujati samannāharati. Ābhogapubbako hi sabbopi viññāṇabyāpāroti tathā vuttaṃ.

    ಗಮನತೋತಿ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವಸೇನ ಗೋಚರಗಾಮಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಗಮನತೋ। ಪರಿಯೇಸನತೋತಿ ಗೋಚರಗಾಮೇ ಭಿಕ್ಖತ್ಥಂ ಆಹಿಣ್ಡನತೋ। ಪರಿಭೋಗತೋತಿ ಆಹಾರಸ್ಸ ಪರಿಭುಞ್ಜನತೋ। ಆಸಯತೋತಿ ಪಿತ್ತಾದಿಆಸಯತೋ। ಆಸಯತಿ ಏತ್ಥ ಏಕಜ್ಝಂ ಪವತ್ತಮಾನೋಪಿ ಕಮ್ಮಫಲವವತ್ಥಿತೋ ಹುತ್ವಾ ಮರಿಯಾದವಸೇನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಸಙ್ಕರತೋ ಸಯತಿ ತಿಟ್ಠತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಆಸಯೋ , ಆಮಾಸಯಸ್ಸ ಉಪರಿ ತಿಟ್ಠನಕೋ ಪಿತ್ತಾದಿಕೋ। ಮರಿಯಾದತ್ಥೋ ಹಿ ಅಯಮಾಕಾರೋ। ನಿಧಾನನ್ತಿ ಯಥಾಭುತ್ತೋ ಆಹಾರೋ ನಿಚಿತೋ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ನಿಧಾನಂ, ಆಮಾಸಯೋ। ತತೋ ನಿಧಾನತೋ। ಅಪರಿಪಕ್ಕತೋತಿ ಗಹಣೀಸಙ್ಖಾತೇನ ಕಮ್ಮಜತೇಜೇನ ಅವಿಪಕ್ಕತೋ। ಪರಿಪಕ್ಕತೋತಿ ಯಥಾಭುತ್ತಸ್ಸ ಆಹಾರಸ ವಿಪಕ್ಕಭಾವತೋ। ಫಲತೋತಿ ನಿಪ್ಫತ್ತಿತೋ। ನಿಸ್ಸನ್ದತೋತಿ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ನಿಸ್ಸನ್ದನತೋ। ಸಮ್ಮಕ್ಖನತೋತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಮಕ್ಖನತೋ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಸಂವಣ್ಣನಾಯ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೨೯೪) ಗಹೇತಬ್ಬೋ।

    Gamanatoti bhikkhācāravasena gocaragāmaṃ uddissa gamanato. Pariyesanatoti gocaragāme bhikkhatthaṃ āhiṇḍanato. Paribhogatoti āhārassa paribhuñjanato. Āsayatoti pittādiāsayato. Āsayati ettha ekajjhaṃ pavattamānopi kammaphalavavatthito hutvā mariyādavasena aññamaññaṃ asaṅkarato sayati tiṭṭhati pavattatīti āsayo, āmāsayassa upari tiṭṭhanako pittādiko. Mariyādattho hi ayamākāro. Nidhānanti yathābhutto āhāro nicito hutvā tiṭṭhati etthāti nidhānaṃ, āmāsayo. Tato nidhānato. Aparipakkatoti gahaṇīsaṅkhātena kammajatejena avipakkato. Paripakkatoti yathābhuttassa āhārasa vipakkabhāvato. Phalatoti nipphattito. Nissandatoti ito cito ca nissandanato. Sammakkhanatoti sabbaso makkhanato. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimaggasaṃvaṇṇanāya (visuddhi. ṭī. 1.294) gahetabbo.

    ಸರೀರತೋ ಸೇದಾ ಮುಚ್ಚನ್ತೀತಿ ವೇಗಸಂಧಾರಣೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಪರಿಳಾಹತೋ ಸರೀರತೋ ಸೇದಾ ಮುಚ್ಚನ್ತಿ। ಅಞ್ಞೇ ಚ ರೋಗಾ ಕಣ್ಣಸೂಲಭಗನ್ದರಾದಯೋ। ಅಟ್ಠಾನೇತಿ ಮನುಸ್ಸಾಮನುಸ್ಸಪರಿಗ್ಗಹಿತೇ ಅಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಖೇತ್ತದೇವಾಯತನಾದಿಕೇ। ಕುದ್ಧಾ ಹಿ ಅಮನುಸ್ಸಾ, ಮನುಸ್ಸಾಪಿ ವಾ ಜೀವಿತಕ್ಖಯಂ ಪಾಪೇನ್ತಿ। ನಿಸ್ಸಟ್ಠತ್ತಾ ನೇವ ಅತ್ತನೋ, ಕಸ್ಸಚಿ ಅನಿಸ್ಸಜ್ಜಿತತ್ತಾ, ಜಿಗುಚ್ಛನೀಯತ್ತಾ ಚ ನ ಪರಸ್ಸ। ಉದಕತುಮ್ಬತೋತಿ ವೇಳುನಾಳಿಆದಿಉದಕಭಾಜನತೋ। ತನ್ತಿ ಛಡ್ಡಿತಉದಕಂ।

    Sarīrato sedā muccantīti vegasaṃdhāraṇena uppannapariḷāhato sarīrato sedā muccanti. Aññe ca rogā kaṇṇasūlabhagandarādayo. Aṭṭhāneti manussāmanussapariggahite ayuttaṭṭhāne khettadevāyatanādike. Kuddhā hi amanussā, manussāpi vā jīvitakkhayaṃ pāpenti. Nissaṭṭhattā neva attano, kassaci anissajjitattā, jigucchanīyattā ca na parassa. Udakatumbatoti veḷunāḷiādiudakabhājanato. Tanti chaḍḍitaudakaṃ.

    ಅದ್ಧಾನಇರಿಯಾಪಥಾ ಚಿರತರಪ್ಪವತ್ತಿಕಾ ದೀಘಕಾಲಿಕಾ ಇರಿಯಾಪಥಾ। ಮಜ್ಝಿಮಾ ಭಿಕ್ಖಾಚರಣಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಾ। ಚುಣ್ಣಿಯಇರಿಯಾಪಥಾ ವಿಹಾರೇ, ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಪರಿವತ್ತನಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಾತಿ ವದನ್ತಿ। ‘‘ಗತೇತಿ ಗಮನೇ’’ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಅಭಿಕ್ಕಮಪಟಿಕ್ಕಮಗ್ಗಹಣೇನ ಗಮನೇನಪಿ ಪುರತೋ ಪಚ್ಛತೋ ಚ ಕಾಯಸ್ಸ ಅಭಿಹರಣಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಇಧ ಗಮನಮೇವ ಗಹಿತನ್ತಿ ಕೇಚಿ।

    Addhānairiyāpathā ciratarappavattikā dīghakālikā iriyāpathā. Majjhimā bhikkhācaraṇādivasena pavattā. Cuṇṇiyairiyāpathā vihāre, aññatthāpi ito cito ca parivattanādivasena pavattāti vadanti. ‘‘Gateti gamane’’ti pubbe abhikkamapaṭikkamaggahaṇena gamanenapi purato pacchato ca kāyassa abhiharaṇaṃ vuttanti idha gamanameva gahitanti keci.

    ಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಸಿವತ್ಥೇರವಾದೇ ಅನನ್ತರೇ ಅನನ್ತರೇ ಇರಿಯಾಪಥೇ ಪವತ್ತರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ನಿರೋಧದಸ್ಸನವಸೇನ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರಿತಾ ಗಹಿತಾತಿ ತಂ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞವಿಪಸ್ಸನಾಚಾರವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಯಿದಂ ಮಹಾಸಿವತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತಂ ಅಸಮ್ಮೋಹಧುರಂ ಮಹಾಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತ’’ನ್ತಿ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸಾಮಞ್ಞಫಲೇ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಲಬ್ಭತಿ ಯಾವದೇವ ಸಾಮಞ್ಞಫಲವಿಸೇಸದಸ್ಸನಪರತ್ತಾ ಇಮಿಸ್ಸಾ ದೇಸನಾಯ। ‘‘ಸತಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸೇವಾ’’ತಿ ಇದಂ ಯಥಾ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚತೋ ಪಧಾನತಾ ಗಹಿತಾ, ಏವಂ ಸತಿಯಾ ಪೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ, ನ ಸತಿಯಾ ಸಬ್ಭಾವಮತ್ತದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ನ ಹಿ ಕದಾಚಿ ಸತಿರಹಿತಾ ಞಾಣಪ್ಪವತ್ತಿ ಅತ್ಥಿ। ‘‘ಏತಸ್ಸ ಹಿ ಪದಸ್ಸ ಅಯಂ ವಿತ್ಥಾರೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸತಿಯಾ ಞಾಣೇನ ಸಮಧುರತಂಯೇವ ವಿಭಾವೇತಿ। ಏತಾನಿ ಪದಾನೀತಿ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇ ಪಟಿಕ್ಕನ್ತೇ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ಹೋತೀ’’ತಿಆದೀನಿ ಪದಾನಿ। ವಿಭತ್ತಾನೇವಾತಿ ವಿಸುಂ ಕತ್ವಾ ವಿಭತ್ತಾನಿಯೇವ, ಇಮಿನಾಪಿ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಸ್ಸ ವಿಯ ಸತಿಯಾಪೇತ್ಥ ಪಧಾನತಮೇವ ವಿಭಾವೇತಿ।

    Yasmā mahāsivattheravāde anantare anantare iriyāpathe pavattarūpārūpadhammānaṃ tattha tattheva nirodhadassanavasena sampajānakāritā gahitāti taṃ sampajaññavipassanācāravasena veditabbaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘tayidaṃ mahāsivattherena vuttaṃ asammohadhuraṃ mahāsatipaṭṭhānasutte adhippeta’’nti. Imasmiṃ pana sāmaññaphale sabbampi catubbidhaṃ sampajaññaṃ labbhati yāvadeva sāmaññaphalavisesadassanaparattā imissā desanāya. ‘‘Satisampayuttassevā’’ti idaṃ yathā sampajaññassa kiccato padhānatā gahitā, evaṃ satiyā pīti dassanatthaṃ vuttaṃ, na satiyā sabbhāvamattadassanatthaṃ. Na hi kadāci satirahitā ñāṇappavatti atthi. ‘‘Etassa hi padassa ayaṃ vitthāro’’ti iminā satiyā ñāṇena samadhurataṃyeva vibhāveti. Etānipadānīti ‘‘abhikkante paṭikkante sampajānakārī hotī’’tiādīni padāni. Vibhattānevāti visuṃ katvā vibhattāniyeva, imināpi sampajaññassa viya satiyāpettha padhānatameva vibhāveti.

    ಮಜ್ಝಿಮಭಾಣಕಾ ಪನ ಭಣನ್ತಿ – ಏಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅಞ್ಞಂ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ಅಞ್ಞಂ ವಿತಕ್ಕೇನ್ತೋ ಗಚ್ಛತಿ, ಏಕೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾವ ಗಚ್ಛತಿ। ತಥಾ ಏಕೋ ತಿಟ್ಠನ್ತೋ…ಪೇ॰… ನಿಸೀದನ್ತೋ…ಪೇ॰… ಸಯನ್ತೋ ಅಞ್ಞಂ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ಅಞ್ಞಂ ವಿತಕ್ಕೇನ್ತೋ ಸಯತಿ, ಏಕೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾವ ಸಯತಿ, ಏತ್ತಕೇನ ಪನ ನ ಪಾಕಟಂ ಹೋತೀತಿ ಚಙ್ಕಮನೇನ ದೀಪೇನ್ತಿ। ಯೋ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ಚಙ್ಕಮಂ ಓತರಿತ್ವಾ ಚ ಚಙ್ಕಮನಕೋಟಿಯಂ ಠಿತೋ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ ‘‘ಪಾಚೀನಚಙ್ಕಮನಕೋಟಿಯಂ ಪವತ್ತಾ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾ ಪಚ್ಛಿಮಚಙ್ಕಮನಕೋಟಿಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಏತ್ಥೇವ ನಿರುದ್ಧಾ, ಪಚ್ಛಿಮಚಙ್ಕಮನಕೋಟಿಯಂ ಪವತ್ತಾಪಿ ಪಾಚೀನಚಙ್ಕಮನಕೋಟಿಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಏತ್ಥೇವ ನಿರುದ್ಧಾ, ಚಙ್ಕಮನಮಜ್ಝೇ ಪವತ್ತಾ ಉಭೋ ಕೋಟಿಯೋ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಏತ್ಥೇವ ನಿರುದ್ಧಾ, ಚಙ್ಕಮನೇ ಪವತ್ತಾ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾ ಠಾನಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಏತ್ಥೇವ ನಿರುದ್ಧಾ, ಠಾನೇ ಪವತ್ತಾ ನಿಸಜ್ಜಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಏತ್ಥೇವ ನಿರುದ್ಧಾ, ನಿಸಜ್ಜಾಯ ಪವತ್ತಾ ಸಯನಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ಏತ್ಥೇವ ನಿರುದ್ಧಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋಯೇವ ಭವಙ್ಗಂ ಓತರತಿ। ಉಟ್ಠಹನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾವ ಉಟ್ಠಹತಿ, ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು ಗತಾದೀಸು ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ । ಏವಮ್ಪಿ ನ ಸೋತ್ತೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅವಿಭೂತಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಭಿಕ್ಖು ಯಾವ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಾವ ಚಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಠತ್ವಾ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಸಯಮಾನೋ ಏವಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸಯತಿ ‘‘ಕಾಯೋ ಅಚೇತನೋ, ಮಞ್ಚೋ ಅಚೇತನೋ, ಕಾಯೋ ನ ಜಾನಾತಿ ‘ಅಹಂ ಮಞ್ಚೇ ಸಯಿತೋ’ತಿ, ಮಞ್ಚೋ ನ ಜಾನಾತಿ ‘ಮಯಿ ಕಾಯೋ ಸಯಿತೋ’ತಿ, ಅಚೇತನೋ ಕಾಯೋ ಅಚೇತನೇ ಮಞ್ಚೇ ಸಯಿತೋ’’ತಿ ಏವಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಏವ ಚಿತ್ತಂ ಭವಙ್ಗೇ ಓತಾರೇತಿ। ಪಬುಜ್ಝನ್ತೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾವ ಪಬುಜ್ಝತಿ, ಅಯಂ ಸೋತ್ತೇ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಕಾಯಾದೀಕಿರಿಯಾನಿಬ್ಬತ್ತನೇನ ತಮ್ಮಯತ್ತಾ, ಆವಜ್ಜನಕಿರಿಯಾ ಸಮುಟ್ಠಿತತ್ತಾ ಚ ಜವನಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ವಾ ಛದ್ವಾರಪ್ಪವತ್ತಂ ಕಿರಿಯಮಯಪವತ್ತಂ ನಾಮ। ತಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಜಾಗರಿತಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಜಾಗರಿತೇ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ನಾಮ। ಅಪಿ ಚ ರತ್ತಿನ್ದಿವಂ ಛ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಚ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಜಗ್ಗನ್ತೋಪಿ ಜಾಗರಿತೇ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ನಾಮ ಹೋತಿ। ವಿಮುತ್ತಾಯತನಸೀಸೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋಪಿ ಬತ್ತಿಂಸತಿರಚ್ಛಾನಕಥಂ ಪಹಾಯ ದಸಕಥಾವತ್ಥುನಿಸ್ಸಿತಸಪ್ಪಾಯಕಥಂ ಕಥೇನ್ತೋಪಿ ಭಾಸಿತೇ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ನಾಮ। ಅಟ್ಠತಿಂಸಾಯ ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಚಿತ್ತರುಚಿಯಂ ಮನಸಿಕಾರಂ ಪವತ್ತೇನ್ತೋಪಿ ದುತಿಯಂ ಝಾನಂ ಸಮಾಪನ್ನೋಪಿ ತುಣ್ಹೀಭಾವೇ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ ನಾಮ। ದುತಿಯಞ್ಹಿ ಝಾನಂ ವಚೀಸಙ್ಖಾರವಿರಹತೋ ವಿಸೇಸತೋ ತುಣ್ಹೀಭಾವೋ ನಾಮಾತಿ। ಏವನ್ತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ, ಸತ್ತಸುಪಿ ಠಾನೇಸು ಚತುಧಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Majjhimabhāṇakā pana bhaṇanti – eko bhikkhu gacchanto aññaṃ cintento aññaṃ vitakkento gacchati, eko kammaṭṭhānaṃ avissajjetvāva gacchati. Tathā eko tiṭṭhanto…pe… nisīdanto…pe… sayanto aññaṃ cintento aññaṃ vitakkento sayati, eko kammaṭṭhānaṃ avissajjetvāva sayati, ettakena pana na pākaṭaṃ hotīti caṅkamanena dīpenti. Yo hi bhikkhu caṅkamaṃ otaritvā ca caṅkamanakoṭiyaṃ ṭhito pariggaṇhāti ‘‘pācīnacaṅkamanakoṭiyaṃ pavattā rūpārūpadhammā pacchimacaṅkamanakoṭiṃ appatvā ettheva niruddhā, pacchimacaṅkamanakoṭiyaṃ pavattāpi pācīnacaṅkamanakoṭiṃ appatvā ettheva niruddhā, caṅkamanamajjhe pavattā ubho koṭiyo appatvā ettheva niruddhā, caṅkamane pavattā rūpārūpadhammā ṭhānaṃ appatvā ettheva niruddhā, ṭhāne pavattā nisajjaṃ appatvā ettheva niruddhā, nisajjāya pavattā sayanaṃ appatvā ettheva niruddhā’’ti evaṃ pariggaṇhanto pariggaṇhantoyeva bhavaṅgaṃ otarati. Uṭṭhahanto kammaṭṭhānaṃ gahetvāva uṭṭhahati, ayaṃ bhikkhu gatādīsu sampajānakārī nāma hotīti . Evampi na sotte kammaṭṭhānaṃ avibhūtaṃ hoti, tasmā bhikkhu yāva sakkoti, tāva caṅkamitvā ṭhatvā nisīditvā sayamāno evaṃ pariggahetvā sayati ‘‘kāyo acetano, mañco acetano, kāyo na jānāti ‘ahaṃ mañce sayito’ti, mañco na jānāti ‘mayi kāyo sayito’ti, acetano kāyo acetane mañce sayito’’ti evaṃ pariggaṇhanto eva cittaṃ bhavaṅge otāreti. Pabujjhanto kammaṭṭhānaṃ gahetvāva pabujjhati, ayaṃ sotte sampajānakārī nāma hoti. Kāyādīkiriyānibbattanena tammayattā, āvajjanakiriyā samuṭṭhitattā ca javanaṃ sabbampi vā chadvārappavattaṃ kiriyamayapavattaṃ nāma. Tasmiṃ sati jāgaritaṃ nāma hotīti pariggaṇhanto jāgarite sampajānakārī nāma. Api ca rattindivaṃ cha koṭṭhāse katvā pañca koṭṭhāse jaggantopi jāgarite sampajānakārī nāma hoti. Vimuttāyatanasīsena dhammaṃ desentopi battiṃsatiracchānakathaṃ pahāya dasakathāvatthunissitasappāyakathaṃ kathentopi bhāsite sampajānakārī nāma. Aṭṭhatiṃsāya ārammaṇesu cittaruciyaṃ manasikāraṃ pavattentopi dutiyaṃ jhānaṃ samāpannopi tuṇhībhāve sampajānakārī nāma. Dutiyañhi jhānaṃ vacīsaṅkhāravirahato visesato tuṇhībhāvo nāmāti. Evanti vuttappakārena, sattasupi ṭhānesu catudhāti attho.

    ಸನ್ತೋಸಕಥಾವಣ್ಣನಾ

    Santosakathāvaṇṇanā

    ೨೧೫. ಯಸ್ಸ ಸನ್ತೋಸಸ್ಸ ಅತ್ತನಿ ಅತ್ಥಿತಾಯ ಭಿಕ್ಖು ‘‘ಸನ್ತುಟ್ಠೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇತರೀತರಪಚ್ಚಯಸನ್ತೋಸೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ ಆಹ। ಚೀವರಾದಿ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಪಚ್ಚಯೇ ಸನ್ತುಸ್ಸನೇನ ಸಮಙ್ಗೀಭೂತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ಇತರಂ ವುಚ್ಚತಿ ಹೀನಂ ಪಣೀತತೋ ಅಞ್ಞತ್ತಾ, ತಥಾ ಪಣೀತಂ ಇತರಂ ಹೀನತೋ ಅಞ್ಞತ್ತಾ। ಅಪೇಕ್ಖಾಸಿದ್ಧಾ ಹಿ ಇತರತಾತಿ। ಇತಿ ಯೇನ ಧಮ್ಮೇನ ಹೀನೇನ ವಾ ಪಣೀತೇನ ವಾ ಚೀವರಾದಿಪಚ್ಚಯೇನ ಸನ್ತುಸ್ಸತಿ, ಸೋ ತಥಾ ಪವತ್ತೋ ಅಲೋಭೋ ಇತರೀತರಪಚ್ಚಯಸನ್ತೋಸೋ, ತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ಯಥಾಲಾಭಂ ಅತ್ತನೋ ಲಾಭಾನುರೂಪಂ ಸನ್ತೋಸೋ ಯಥಾಲಾಭಸನ್ತೋಸೋ। ಸೇಸದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಲಬ್ಭತೀತಿ ವಾ ಲಾಭೋ, ಯೋ ಯೋ ಲಾಭೋ ಯಥಾಲಾಭಂ, ತೇನ ಸನ್ತೋಸೋ ಯಥಾಲಾಭಸನ್ತೋಸೋ। ಬಲನ್ತಿ ಕಾಯಬಲಂ। ಸಾರುಪ್ಪನ್ತಿ ಪಕತಿದುಬ್ಬಲಾದೀನಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕತಾ।

    215. Yassa santosassa attani atthitāya bhikkhu ‘‘santuṭṭho’’ti vuccati, taṃ dassento ‘‘itarītarapaccayasantosena samannāgato’’ti āha. Cīvarādi yattha katthaci paccaye santussanena samaṅgībhūtoti attho. Atha vā itaraṃ vuccati hīnaṃ paṇītato aññattā, tathā paṇītaṃ itaraṃ hīnato aññattā. Apekkhāsiddhā hi itaratāti. Iti yena dhammena hīnena vā paṇītena vā cīvarādipaccayena santussati, so tathā pavatto alobho itarītarapaccayasantoso, tena samannāgato. Yathālābhaṃ attano lābhānurūpaṃ santoso yathālābhasantoso. Sesadvayepi eseva nayo. Labbhatīti vā lābho, yo yo lābho yathālābhaṃ, tena santoso yathālābhasantoso.Balanti kāyabalaṃ. Sāruppanti pakatidubbalādīnaṃ anucchavikatā.

    ಯಥಾಲದ್ಧತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅಪತ್ಥನಾ ನಾಮ ಸಿಯಾ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಯಪಿ ಪವತ್ತಿಆಕಾರೋತಿ ತತೋ ವಿನಿವತ್ತಿತಮೇವ ಸನ್ತೋಸಸ್ಸ ಸರೂಪಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಲಭನ್ತೋಪಿ ನ ಗಣ್ಹಾತೀ’’ತಿ ಆಹ। ತಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾತಿ ಪಕತಿದುಬ್ಬಲಾದೀನಂ ಗರುಚೀವರಂ ನ ಫಾಸುಭಾವಾವಹಂ, ಸರೀರಖೇದಾವಹಞ್ಚ ಹೋತೀತಿ ಪಯೋಜನವಸೇನ, ನ ಅತ್ರಿಚ್ಛತಾದಿವಸೇನ ತಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ। ಲಹುಕಚೀವರಪರಿಭೋಗೋ ನ ಸನ್ತೋಸವಿರೋಧೀತಿ ಆಹ ‘‘ಲಹುಕೇನ ಯಾಪೇನ್ತೋಪಿ ಸನ್ತುಟ್ಠೋವ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಮಹಗ್ಘಂ ಚೀವರಂ ಬಹೂನಿ ವಾ ಚೀವರಾನಿ ಲಭಿತ್ವಾಪಿ ತಾನಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ತದಞ್ಞಸ್ಸ ಗಹಣಂ ಯಥಾಸಾರುಪ್ಪನಯೇ ಠಿತತ್ತಾ ನ ಸನ್ತೋಸವಿರೋಧೀತಿ ಆಹ ‘‘ತೇಸಂ…ಪೇ॰… ಧಾರೇನ್ತೋಪಿ ಸನ್ತುಟ್ಠೋವ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಏವಂ ಸೇಸಪಚ್ಚಯೇಪಿ ಯಥಾಬಲಯಥಾಸಾರುಪ್ಪನಿದ್ದೇಸೇಸು ಅಪಿ-ಸದ್ದಗ್ಗಹಣೇ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Yathāladdhato aññassa apatthanā nāma siyā appicchatāyapi pavattiākāroti tato vinivattitameva santosassa sarūpaṃ dassento ‘‘labhantopi na gaṇhātī’’ti āha. Taṃ parivattetvāti pakatidubbalādīnaṃ garucīvaraṃ na phāsubhāvāvahaṃ, sarīrakhedāvahañca hotīti payojanavasena, na atricchatādivasena taṃ parivattetvā. Lahukacīvaraparibhogo na santosavirodhīti āha ‘‘lahukena yāpentopi santuṭṭhova hotī’’ti. Mahagghaṃ cīvaraṃ bahūni vā cīvarāni labhitvāpi tāni vissajjetvā tadaññassa gahaṇaṃ yathāsāruppanaye ṭhitattā na santosavirodhīti āha ‘‘tesaṃ…pe… dhārentopi santuṭṭhova hotī’’ti. Evaṃ sesapaccayepi yathābalayathāsāruppaniddesesu api-saddaggahaṇe adhippāyo veditabbo.

    ಮುತ್ತಹರೀತಕನ್ತಿ ಗೋಮುತ್ತಪರಿಭಾವಿತಂ, ಪೂತಿಭಾವೇನ ವಾ ಛಡ್ಡಿತಂ ಹರೀತಕಂ। ಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ವಣ್ಣಿತನ್ತಿ ‘‘ಪೂತಿಮುತ್ತಭೇಸಜ್ಜಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾವ॰ ೭೩, ೧೨೮) ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ಪಸತ್ಥಂ। ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಸನ್ತುಟ್ಠೀಸು ಭಿಕ್ಖೂ ನಿಯೋಜೇನ್ತೋ ಪರಮಸನ್ತುಟ್ಠೋವ ಹೋತಿ ಪರಮೇನ ಉಕ್ಕಂಸಗತೇನ ಸನ್ತೋಸೇನ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ।

    Muttaharītakanti gomuttaparibhāvitaṃ, pūtibhāvena vā chaḍḍitaṃ harītakaṃ. Buddhādīhi vaṇṇitanti ‘‘pūtimuttabhesajjaṃ nissāya pabbajjā’’tiādinā (mahāva. 73, 128) sammāsambuddhādīhi pasatthaṃ. Appicchatāsantuṭṭhīsu bhikkhū niyojento paramasantuṭṭhova hoti paramena ukkaṃsagatena santosena samannāgatattā.

    ಕಾಯಂ ಪರಿಹರನ್ತಿ ಪೋಸೇನ್ತೀತಿ ಕಾಯಪರಿಹಾರಿಕಾ। ತಥಾ ಕುಚ್ಛಿಪರಿಹಾರಿಕಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಕುಚ್ಛಿಪರಿಹಾರಿಕತಾ ಚ ಅಜ್ಝೋಹರಣೇನ ಸರೀರಸ್ಸ ಠಿತಿಯಾ ಉಪಕಾರಕತಾವಸೇನ ಇಚ್ಛಿತಾತಿ ಬಹಿದ್ಧಾವ ಕಾಯಸ್ಸ ಉಪಕಾರಕತಾವಸೇನ ಕಾಯಪರಿಹಾರಿಕತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।

    Kāyaṃ pariharanti posentīti kāyaparihārikā. Tathā kucchiparihārikā veditabbā. Kucchiparihārikatā ca ajjhoharaṇena sarīrassa ṭhitiyā upakārakatāvasena icchitāti bahiddhāva kāyassa upakārakatāvasena kāyaparihārikatā daṭṭhabbā.

    ಪರಿಕ್ಖಾರಮತ್ತಾತಿ ಪರಿಕ್ಖಾರಗ್ಗಹಣಂ। ತತ್ರಟ್ಠಕಪಚ್ಚತ್ಥರಣನ್ತಿ ಅತ್ತನಾ ಅನಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ತಿಟ್ಠನಕಪಚ್ಚತ್ಥರಣಂ । ಪಚ್ಚತ್ಥರಣಾದೀನಞ್ಚೇತ್ಥ ನವಮಾದಿಭಾವೋ ಯಥಾವುತ್ತಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ನ ತೇಸಂ ತಥಾ ಪತಿನಿಯತಭಾವತೋ। ಕಸ್ಮಾ? ತಥಾ ನಧಾರಣತೋ। ದುಪ್ಪೋಸಭಾವೇನ ಮಹಾಗಜಾ ವಿಯಾತಿ ಮಹಾಗಜಾ। ಯದಿ ಇತರೇಪಿ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾದಿಸಭಾವಾ, ಕಿಂ ತೇಸಮ್ಪಿ ವಸೇನ ಅಯಂ ದೇಸನಾ ಇಚ್ಛಿತಾತಿ? ನೋತಿ ಆಹ ‘‘ಭಗವಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಕಾಯಪರಿಹಾರೋ ಪಯೋಜನಂ ಏತೇನಾತಿ ಕಾಯಪರಿಹಾರಿಕಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕಾಯಂ ಪರಿಹರಣಮತ್ತಕೇನಾ’’ತಿ।

    Parikkhāramattāti parikkhāraggahaṇaṃ. Tatraṭṭhakapaccattharaṇanti attanā anadhiṭṭhahitvā tattheva tiṭṭhanakapaccattharaṇaṃ . Paccattharaṇādīnañcettha navamādibhāvo yathāvuttapaṭipāṭiyā daṭṭhabbo, na tesaṃ tathā patiniyatabhāvato. Kasmā? Tathā nadhāraṇato. Dupposabhāvena mahāgajā viyāti mahāgajā. Yadi itarepi appicchatādisabhāvā, kiṃ tesampi vasena ayaṃ desanā icchitāti? Noti āha ‘‘bhagavā panā’’tiādi. Kāyaparihāro payojanaṃ etenāti kāyaparihārikaṃ. Tenāha ‘‘kāyaṃ pariharaṇamattakenā’’ti.

    ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು ಸುಖವಿಹಾರತಾಯ ಸುಖವಿಹಾರಟ್ಠಾನಭೂತಾ ಚತಸ್ಸೋ ದಿಸಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಚತುದ್ದಿಸೋ ಚತುದ್ದಿಸೋ ಏವ ಚಾತುದ್ದಿಸೋ। ತಾಸು ಏವ ಕತ್ಥಚಿ ಸತ್ತೇ ವಾ ಸಙ್ಖಾರೇ ವಾ ಭಯೇನ ನ ಪಟಿಹನತಿ, ಸಯಂ ವಾ ತೇನ ನ ಪಟಿಹಞ್ಞತೀತಿ ಅಪ್ಪಟಿಘೋ। ಸನ್ತುಸ್ಸಮಾನೋ ಇತರೀತರೇನಾತಿ ಉಚ್ಚಾವಚೇನ ಪಚ್ಚಯೇನ ಸಕೇನ, ಸನ್ತೇನ, ಸಮಮೇವ ಚ ತುಸ್ಸನಕೋ। ಪರಿಚ್ಚ ಸಯನ್ತಿ, ಕಾಯಚಿತ್ತಾನಿ ಪರಿಸಯನ್ತಿ ಅಭಿಭವನ್ತೀತಿ ಪರಿಸ್ಸಯಾ, ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘಾದಯೋ, ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಯೋ ಚ, ತೇ ಪರಿಸ್ಸಯೇ ಅಧಿವಾಸನಖನ್ತಿಯಾ ವಿನಯಾದೀಹಿ ಚ ಸಹಿತಾ ಖನ್ತಾ, ಅಭಿಭವಿತಾ ಚ। ಥದ್ಧಭಾವಕರಭಯಾಭಾವೇನ ಅಛಮ್ಭೀ। ಏಕೋ ಚರೇತಿ ಏಕಾಕೀ ಹುತ್ವಾ ಚರಿತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯ। ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋತಿ ತಾಯ ಏವ ಏಕವಿಹಾರಿತಾಯ ಖಗ್ಗಮಿಗಸಿಙ್ಗಸಮೋ।

    Catūsu disāsu sukhavihāratāya sukhavihāraṭṭhānabhūtā catasso disā etassāti catuddiso catuddiso eva cātuddiso. Tāsu eva katthaci satte vā saṅkhāre vā bhayena na paṭihanati, sayaṃ vā tena na paṭihaññatīti appaṭigho. Santussamāno itarītarenāti uccāvacena paccayena sakena, santena, samameva ca tussanako. Paricca sayanti, kāyacittāni parisayanti abhibhavantīti parissayā, sīhabyagghādayo, kāmacchandādayo ca, te parissaye adhivāsanakhantiyā vinayādīhi ca sahitā khantā, abhibhavitā ca. Thaddhabhāvakarabhayābhāvena achambhī. Eko careti ekākī hutvā carituṃ sakkuṇeyya. Khaggavisāṇakappoti tāya eva ekavihāritāya khaggamigasiṅgasamo.

    ಅಸಞ್ಜಾತವಾತಾಭಿಘಾತೇಹಿ ಸಿಯಾ ಸಕುಣೋ ಅಪಕ್ಖಕೋತಿ ‘‘ಪಕ್ಖೀ ಸಕುಣೋ’’ತಿ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತೋ।

    Asañjātavātābhighātehi siyā sakuṇo apakkhakoti ‘‘pakkhī sakuṇo’’ti visesetvā vutto.

    ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾ

    Nīvaraṇappahānakathāvaṇṇanā

    ೨೧೬. ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ‘‘ಅಸುಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅರಞ್ಞೇ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾನಂ ವಿಯ, ವನಚರಕಾನಂ ವಿಯ ಚ ನಿವಾಸಮತ್ತಮೇವ, ನ ಪನ ಅರಞ್ಞವಾಸಾನುಚ್ಛವಿಕಾ ಕಾಚಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತೀ’’ತಿ ಅಪವಾದವಸೇನ ವತ್ತಬ್ಬತಂ, ಆರಞ್ಞಕೇಹಿ ವಾ ತಿರಚ್ಛಾನಗತೇಹಿ, ವನಚರವಿಸಭಾಗಜನೇಹಿ ವಾ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿವಸೇನ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಆಪಜ್ಜತಿ। ಕಾಳಕಸದಿಸತ್ತಾ ಕಾಳಕಂ, ಥುಲ್ಲವಜ್ಜಂ। ತಿಲಕಸದಿಸತ್ತಾ ತಿಲಕಂ, ಅಣುಮತ್ತವಜ್ಜಂ।

    216.Vattabbataṃ āpajjatīti ‘‘asukassa bhikkhuno araññe tiracchānagatānaṃ viya, vanacarakānaṃ viya ca nivāsamattameva, na pana araññavāsānucchavikā kāci sammāpaṭipattī’’ti apavādavasena vattabbataṃ, āraññakehi vā tiracchānagatehi, vanacaravisabhāgajanehi vā saddhiṃ vippaṭipattivasena vattabbataṃ āpajjati. Kāḷakasadisattā kāḷakaṃ, thullavajjaṃ. Tilakasadisattā tilakaṃ, aṇumattavajjaṃ.

    ವಿವಿತ್ತನ್ತಿ ಜನವಿವಿತ್ತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸುಞ್ಞ’’ನ್ತಿ। ತಂ ಪನ ಜನಸದ್ದಘೋಸಾಭಾವೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ಸದ್ದಕಣ್ಟಕತ್ತಾ ಝಾನಸ್ಸಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಪ್ಪಸದ್ದಂ ಅಪ್ಪನಿಗ್ಘೋಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ಏತದೇವಾತಿ ನಿಸ್ಸದ್ದತಂಯೇವ। ವಿಹಾರೋ ಪಾಕಾರಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ಸಕಲೋ ಆವಾಸೋ। ಅಡ್ಢಯೋಗೋತಿ ದೀಘಪಾಸಾದೋ, ‘‘ಗರುಳಸಣ್ಠಾನಪಾಸಾದೋ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ। ಪಾಸಾದೋತಿ ಚತುರಸ್ಸಪಾಸಾದೋ। ಹಮ್ಮಿಯಂ ಮುಣ್ಡಚ್ಛದನಪಾಸಾದೋ । ಅಟ್ಟೋ ಪಟಿರಾಜೂನಂ ಪಟಿಬಾಹನಯೋಗ್ಗೋ ಚತುಪಞ್ಚಭೂಮಕೋ ಪತಿಸ್ಸಯವಿಸೇಸೋ। ಮಾಳೋ ಏಕಕೂಟಸಙ್ಗಹಿತೋ ಅನೇಕಕೋಣವನ್ತೋ ಪತಿಸ್ಸಯವಿಸೇಸೋ। ಅಪರೋ ನಯೋ ವಿಹಾರೋ ನಾಮ ದೀಘಮುಖಪಾಸಾದೋ। ಅಡ್ಢಯೋಗೋ ಏಕಪಸ್ಸಚ್ಛದನಕಸೇನಾಸನಂ। ತಸ್ಸ ಕಿರ ಏಕಪಸ್ಸೇ ಭಿತ್ತಿ ಉಚ್ಚತರಾ ಹೋತಿ, ಇತರಪಸ್ಸೇ ನೀಚಾ, ತೇನ ತಂ ಏಕಪಸ್ಸಛದನಕಂ ಹೋತಿ। ಪಾಸಾದೋ ನಾಮ ಆಯತಚತುರಸ್ಸಪಾಸಾದೋ। ಹಮ್ಮಿಯಂ ಮುಣ್ಡಚ್ಛದನಕಂ ಚನ್ದಿಕಙ್ಗಣಯುತ್ತಂ। ಗುಹಾ ನಾಮ ಕೇವಲಾ ಪಬ್ಬತಗುಹಾ। ಲೇಣಂ ದ್ವಾರಬದ್ಧಂ ಪಬ್ಭಾರಂ। ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ। ಮಣ್ಡಪೋತಿ ಸಾಖಾಮಣ್ಡಪೋ।

    Vivittanti janavivittaṃ. Tenāha ‘‘suñña’’nti. Taṃ pana janasaddaghosābhāveneva veditabbaṃ saddakaṇṭakattā jhānassāti āha ‘‘appasaddaṃ appanigghosanti attho’’ti. Etadevāti nissaddataṃyeva. Vihāro pākāraparicchinno sakalo āvāso. Aḍḍhayogoti dīghapāsādo, ‘‘garuḷasaṇṭhānapāsādo’’tipi vadanti. Pāsādoti caturassapāsādo. Hammiyaṃ muṇḍacchadanapāsādo . Aṭṭo paṭirājūnaṃ paṭibāhanayoggo catupañcabhūmako patissayaviseso. Māḷo ekakūṭasaṅgahito anekakoṇavanto patissayaviseso. Aparo nayo vihāro nāma dīghamukhapāsādo. Aḍḍhayogo ekapassacchadanakasenāsanaṃ. Tassa kira ekapasse bhitti uccatarā hoti, itarapasse nīcā, tena taṃ ekapassachadanakaṃ hoti. Pāsādo nāma āyatacaturassapāsādo. Hammiyaṃ muṇḍacchadanakaṃ candikaṅgaṇayuttaṃ. Guhā nāma kevalā pabbataguhā. Leṇaṃ dvārabaddhaṃ pabbhāraṃ. Sesaṃ vuttanayameva. Maṇḍapoti sākhāmaṇḍapo.

    ವಿಹಾರಸೇನಾಸನನ್ತಿ ಪತಿಸ್ಸಯಭೂತಂ ಸೇನಾಸನಂ। ಮಞ್ಚಪೀಠಸೇನಾಸನನ್ತಿ ಮಞ್ಚಪೀಠಞ್ಚೇವ ಮಞ್ಚಪೀಠಸಮ್ಬನ್ಧಸೇನಾಸನಞ್ಚ। ಚಿಮಿಲಿಕಾದಿ ಸನ್ಥರಿತಬ್ಬತೋ ಸನ್ಥತಸೇನಾಸನಂ। ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಾಭಾವತೋ ಸಯನಸ್ಸ ನಿಸಜ್ಜಾಯ ಚ ಕೇವಲಂ ಓಕಾಸಭೂತಂ ಸೇನಾಸನಂ। ‘‘ವಿವಿತ್ತಂ ಸೇನಾಸನ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸೇನಾಸನಗ್ಗಹಣೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಮೇವ ಸಾಮಞ್ಞಜೋತನಾಭಾವತೋ।

    Vihārasenāsananti patissayabhūtaṃ senāsanaṃ. Mañcapīṭhasenāsananti mañcapīṭhañceva mañcapīṭhasambandhasenāsanañca. Cimilikādi santharitabbato santhatasenāsanaṃ. Abhisaṅkharaṇābhāvato sayanassa nisajjāya ca kevalaṃ okāsabhūtaṃ senāsanaṃ. ‘‘Vivittaṃ senāsana’’nti iminā senāsanaggahaṇena saṅgahitameva sāmaññajotanābhāvato.

    ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಅರಞ್ಞ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಇಮ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ‘‘ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ವಸೇನ ಆಗತ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ವಿನಯೇ ತಥಾ ಆಗತತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ಅಭಿಧಮ್ಮೇಪಿ ಪನ ‘‘ಅರಞ್ಞನ್ತಿ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಬಹಿ ಇನ್ದಖೀಲಾ, ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಅರಞ್ಞ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ॰ ೫೨೯) ಆಗತಮೇವ। ತತ್ಥ ಹಿ ಯಂ ನ ಗಾಮಪದೇಸನ್ತೋಗಧಂ, ತಂ ‘‘ಅರಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯವಸೇನ ತಥಾ ವುತ್ತಂ। ಧುತಙ್ಗನಿದ್ದೇಸೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೩೧) ಯಂ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಯುತ್ತಂ,ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನ ಗಹೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ರುಕ್ಖಮೂಲನ್ತಿ ರುಕ್ಖಸಮೀಪಂ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಯಾವತಾ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇ ಕಾಲೇ ಸಮನ್ತಾ ಛಾಯಾ ಫರತಿ, ನಿವಾತೇ ಪಣ್ಣಾನಿ ನಿಪತನ್ತಿ, ಏತ್ತಾವತಾ ರುಕ್ಖಮೂಲ’’ನ್ತಿ। ಸೇಲ-ಸದ್ದೋ ಅವಿಸೇಸತೋ ಪಬ್ಬತಪರಿಯಾಯೋತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಬ್ಬತನ್ತಿ ಸೇಲ’’ನ್ತಿ, ನ ಸಿಲಾಮಯಮೇವ, ಪಂಸುಮಯಾದಿಕೋ ತಿವಿಧೋಪಿ ಪಬ್ಬತೋ ಏವಾತಿ। ವಿವರನ್ತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪಬ್ಬತಾನಂ ಮಿಥೋ ಆಸನ್ನತರೇ ಠಿತಾನಂ ಓವರಕಾದಿಸದಿಸಂ ವಿವರಂ, ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ವಾ ಪಬ್ಬತೇ। ಉಮಙ್ಗಸದಿಸನ್ತಿ ಸುದುಙ್ಗಾಸದಿಸಂ। ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅನುಪಚಾರಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಪಕತಿಸಞ್ಚಾರವಸೇನ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ನ ಸಞ್ಚರಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನಂ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ವನಪತ್ಥನ್ತಿ ವನಸಣ್ಠಾನಮೇತಂ ಸೇನಾಸನಾನಂ ಅಧಿವಚನಂ, ವನಪತ್ಥನ್ತಿ ಭೀಸನಕಾನಮೇತಂ, ವನಪತ್ಥನ್ತಿ ಸಲೋಮಹಂಸಾನಮೇತಂ, ವನಪತ್ಥನ್ತಿ ಪರಿಯನ್ತಾನಮೇತಂ, ವನಪತ್ಥನ್ತಿ ನ ಮನುಸ್ಸೂಪಚಾರಾನಮೇತಂ, ವನಪತ್ಥನ್ತಿ ದುರಭಿಸಮ್ಭವಾನಮೇತಂ ಸೇನಾಸನಾನಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ॰ ೫೩೧) ಇಮಂ ಪಾಳಿಸೇಸಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಅಚ್ಛನ್ನನ್ತಿ ಕೇನಚಿ ಛದನೇನ ಅನ್ತಮಸೋ ರುಕ್ಖಸಾಖಾಯಪಿ ನ ಛಾದಿತಂ। ನಿಕ್ಕಡ್ಢಿತ್ವಾತಿ ನೀಹರಿತ್ವಾ। ಪಬ್ಭಾರಲೇಣಸದಿಸೇತಿ ಪಬ್ಭಾರಸದಿಸೇ ಲೇಣಸದಿಸೇ ಚ।

    Yadi evaṃ kasmā ‘‘arañña’’ntiādi vuttanti āha ‘‘ima panā’’tiādi. ‘‘Bhikkhunīnaṃ vasena āgata’’nti idaṃ vinaye tathā āgatataṃ sandhāya vuttaṃ, abhidhammepi pana ‘‘araññanti nikkhamitvā bahi indakhīlā, sabbametaṃ arañña’’nti (vibha. 529) āgatameva. Tattha hi yaṃ na gāmapadesantogadhaṃ, taṃ ‘‘arañña’’nti nippariyāyavasena tathā vuttaṃ. Dhutaṅganiddese (visuddhi. 1.31) yaṃ vuttaṃ, taṃ yuttaṃ,tasmā tattha vuttanayena gahetabbanti adhippāyo. Rukkhamūlanti rukkhasamīpaṃ. Vuttañhetaṃ ‘‘yāvatā majjhanhike kāle samantā chāyā pharati, nivāte paṇṇāni nipatanti, ettāvatā rukkhamūla’’nti. Sela-saddo avisesato pabbatapariyāyoti katvā vuttaṃ ‘‘pabbatanti sela’’nti, na silāmayameva, paṃsumayādiko tividhopi pabbato evāti. Vivaranti dvinnaṃ pabbatānaṃ mitho āsannatare ṭhitānaṃ ovarakādisadisaṃ vivaraṃ, ekasmiṃyeva vā pabbate. Umaṅgasadisanti suduṅgāsadisaṃ. Manussānaṃ anupacāraṭṭhānanti pakatisañcāravasena manussehi na sañcaritabbaṭṭhānaṃ. Ādi-saddena ‘‘vanapatthanti vanasaṇṭhānametaṃ senāsanānaṃ adhivacanaṃ, vanapatthanti bhīsanakānametaṃ, vanapatthanti salomahaṃsānametaṃ, vanapatthanti pariyantānametaṃ, vanapatthanti na manussūpacārānametaṃ, vanapatthanti durabhisambhavānametaṃ senāsanānaṃ adhivacana’’nti (vibha. 531) imaṃ pāḷisesaṃ saṅgaṇhāti. Acchannanti kenaci chadanena antamaso rukkhasākhāyapi na chāditaṃ. Nikkaḍḍhitvāti nīharitvā. Pabbhāraleṇasadiseti pabbhārasadise leṇasadise ca.

    ಪಿಣ್ಡಪಾತಪರಿಯೇಸನಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಿಣ್ಡಪಾತಪರಿಯೇಸನತೋ ಪಟಿಕ್ಕನ್ತೋ’’ತಿ । ಪಲ್ಲಙ್ಕನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪರಿಸದ್ದೋ ‘‘ಸಮನ್ತತೋ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೇ, ತಸ್ಮಾ ವಾಮೋರುಞ್ಚ ದಕ್ಖಿಣೋರುಞ್ಚ ಸಮಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಉಭೋ ಪಾದೇ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ನಿಸಜ್ಜಾ ಪಲ್ಲಙ್ಕನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮನ್ತತೋ ಊರುಬದ್ಧಾಸನ’’ನ್ತಿ। ಊರೂನಂ ಬನ್ಧನವಸೇನ ನಿಸಜ್ಜಾ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ। ಆಭುಜಿತ್ವಾತಿ ಚ ಯಥಾ ಪಲ್ಲಙ್ಕವಸೇನ ನಿಸಜ್ಜಾ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಉಭೋ ಪಾದೇ ಆಭುಗ್ಗೇ ಭಞ್ಜಿತೇ ಕತ್ವಾ, ತಂ ಪನ ಉಭಿನ್ನಂ ಪಾದಾನಂ ತಥಾ ಸಮ್ಬನ್ಧತಾಕರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಬನ್ಧಿತ್ವಾ’’ತಿ।

    Piṇḍapātapariyesanaṃ piṇḍapāto uttarapadalopenāti āha ‘‘piṇḍapātapariyesanato paṭikkanto’’ti . Pallaṅkanti ettha parisaddo ‘‘samantato’’ti etassa atthe, tasmā vāmoruñca dakkhiṇoruñca samaṃ ṭhapetvā ubho pāde aññamaññaṃ sambandhitvā nisajjā pallaṅkanti āha ‘‘samantato ūrubaddhāsana’’nti. Ūrūnaṃ bandhanavasena nisajjā pallaṅkaṃ. Ābhujitvāti ca yathā pallaṅkavasena nisajjā hoti, evaṃ ubho pāde ābhugge bhañjite katvā, taṃ pana ubhinnaṃ pādānaṃ tathā sambandhatākaraṇanti āha ‘‘bandhitvā’’ti.

    ಹೇಟ್ಠಿಮಕಾಯಸ್ಸ ಚ ಅನುಜುಕಂ ಠಪನಂ ನಿಸಜ್ಜಾವಚನೇನೇವ ಬೋಧಿತನ್ತಿ ‘‘ಉಜುಂ ಕಾಯ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಯ-ಸದ್ದೋ ಉಪರಿಮಕಾಯವಿಸಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪರಿಮಂ ಸರೀರಂ ಉಜುಂ ಠಪೇತ್ವಾ’’ತಿ। ತಂ ಪನ ಉಜುಕಠಪನಂ ಸರೂಪತೋ, ಪಯೋಜನತೋ ಚ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಟ್ಠಾರಸಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ನ ಪಣಮನ್ತೀತಿ ನ ಓನಮನ್ತಿ। ನ ಪರಿಪತತೀತಿ ನ ವಿಗಚ್ಛತಿ ವೀಥಿಂ ನ ಲಙ್ಘೇತಿ। ತತೋ ಏವ ಪುಬ್ಬೇನಾಪರಂ ವಿಸೇಸಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವುಡ್ಢಿಂ ಫಾತಿಂ ವೇಪುಲ್ಲಂ ಉಪಗಚ್ಛತಿ। ಪರಿಮುಖನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪರಿಸದ್ದೋ ಅಭಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಮಾನತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾಭಿಮುಖ’’ನ್ತಿ, ಬಹಿದ್ಧಾ ಪುಥುತ್ತಾರಮ್ಮಣತೋ ನಿವಾರೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂಯೇವ ಪುರಕ್ಖತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಮೀಪತ್ಥೋ ವಾ ಪರಿಸದ್ದೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಮುಖಸಮೀಪೇ ವಾ ಕತ್ವಾ’’ತಿ ಆಹ। ಏತ್ಥ ಚ ಯಥಾ ‘‘ವಿವಿತ್ತಂ ಸೇನಾಸನಂ ಭಜತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಭಾವನಾನುರೂಪಂ ಸೇನಾಸನಂ ದಸ್ಸಿತಂ, ಏವಂ ‘‘ನಿಸೀದತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಲೀನಾನುದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಿಯೋ ಸನ್ತೋ ಇರಿಯಾಪಥೋ ದಸ್ಸಿತೋ। ‘‘ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ನಿಸಜ್ಜಾಯ ದಳ್ಹಭಾವೋ, ‘‘ಪರಿಮುಖಂ ಸತಿಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಆರಮ್ಮಣಪರಿಗ್ಗಹೂಪಾಯೋ। ಪರೀತಿ ಪರಿಗ್ಗಹಟ್ಠೋ ‘‘ಪರಿಣಾಯಿಕಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ಮುಖನ್ತಿ ನಿಯ್ಯಾನಟ್ಠೋ ‘‘ಸುಞ್ಞತವಿಮೋಕ್ಖಮುಖ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ನಿಗ್ಗಮನಟ್ಠೋ ಹಿ ನಿಯ್ಯಾನಟ್ಠೋ, ತಸ್ಮಾ ಪರಿಗ್ಗಹಿತನಿಯ್ಯಾನನ್ತಿ ಸಬ್ಬಥಾ ಗಹಿತಾಸಮ್ಮೋಸಂ ಪರಿಚತ್ತಸಮ್ಮೋಸಂ ಸತಿಂ ಕತ್ವಾ, ಪರಮಂ ಸತಿನೇಪಕ್ಕಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Heṭṭhimakāyassa ca anujukaṃ ṭhapanaṃ nisajjāvacaneneva bodhitanti ‘‘ujuṃ kāya’’nti ettha kāya-saddo uparimakāyavisayoti āha ‘‘uparimaṃ sarīraṃ ujuṃ ṭhapetvā’’ti. Taṃ pana ujukaṭhapanaṃ sarūpato, payojanato ca dassetuṃ ‘‘aṭṭhārasā’’tiādi vuttaṃ. Na paṇamantīti na onamanti. Na paripatatīti na vigacchati vīthiṃ na laṅgheti. Tato eva pubbenāparaṃ visesappattiyā kammaṭṭhānaṃ vuḍḍhiṃ phātiṃ vepullaṃ upagacchati. Parimukhanti ettha parisaddo abhi-saddena samānatthoti āha ‘‘kammaṭṭhānābhimukha’’nti, bahiddhā puthuttārammaṇato nivāretvā kammaṭṭhānaṃyeva purakkhatvāti attho. Samīpattho vā parisaddoti dassento ‘‘mukhasamīpe vā katvā’’ti āha. Ettha ca yathā ‘‘vivittaṃ senāsanaṃ bhajatī’’tiādinā bhāvanānurūpaṃ senāsanaṃ dassitaṃ, evaṃ ‘‘nisīdatī’’ti iminā alīnānuddhaccapakkhiyo santo iriyāpatho dassito. ‘‘Pallaṅkaṃ ābhujitvā’’ti iminā nisajjāya daḷhabhāvo, ‘‘parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā’’ti iminā ārammaṇapariggahūpāyo. Parīti pariggahaṭṭho ‘‘pariṇāyikā’’tiādīsu viya. Mukhanti niyyānaṭṭho ‘‘suññatavimokkhamukha’’ntiādīsu viya. Paṭipakkhato niggamanaṭṭho hi niyyānaṭṭho, tasmā pariggahitaniyyānanti sabbathā gahitāsammosaṃ paricattasammosaṃ satiṃ katvā, paramaṃ satinepakkaṃ upaṭṭhapetvāti attho.

    ೨೧೭. ಅಭಿಜ್ಝಾಯತಿ ಗಿಜ್ಝತಿ ಅಭಿಕಙ್ಖತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಅಭಿಜ್ಝಾ, ಲೋಭೋ। ಲುಜ್ಜನಟ್ಠೇನಾತಿ ಭಿಜ್ಜನಟ್ಠೇನ, ಖಣೇ ಖಣೇ ಭಿಜ್ಜನಟ್ಠೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಂ ಅನುಪ್ಪಾದನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತನಂ, ನ ಪಟಿಪಕ್ಖಾನಂ ಸುಪ್ಪಹೀನತಾ। ‘‘ಪಹೀನತ್ತಾ’’ತಿ ಚ ಪಹೀನಸದಿಸತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ಝಾನಸ್ಸ ಅನಧಿಗತತ್ತಾ। ತಥಾಪಿ ನಯಿದಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ವಿಯ ಸಭಾವತೋ ವಿಗತಾಭಿಜ್ಝಂ, ಅಥ ಖೋ ಭಾವನಾವಸೇನ, ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸದಿಸೇನಾ’’ತಿ। ಏಸೇವ ನಯೋತಿ ಯಥಾ ಇಮಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ ಪರಿಭಾವಿತತ್ತಾ ವಿಗತಾಭಿಜ್ಝತಾ, ಏವಂ ಅಬ್ಯಾಪನ್ನಂ ವಿಗತಥಿನಮಿದ್ಧಂ ಅನುದ್ಧತಂ ನಿಬ್ಬಿಚಿಕಿಚ್ಛಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪುರಿಮಪಕತಿನ್ತಿ ಪರಿಸುದ್ಧಪಣ್ಡರಸಭಾವಂ। ‘‘ಯಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಕಲ್ಯತಾತಿ’’ಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೧೬೨; ವಿಭ॰ ೫೪೬) ಥಿನಸ್ಸ, ‘‘ಯಾ ಕಾಯಸ್ಸ ಅಕಲ್ಯತಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೧೬೩; ವಿಭ॰ ೫೪೬) ಚ ಮಿದ್ಧಸ್ಸ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಥಿನಂ ಚಿತ್ತಗೇಲಞ್ಞಂ, ಮಿದ್ಧಂ ಚೇತಸಿಕಗೇಲಞ್ಞ’’ನ್ತಿ। ಸತಿಪಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅವಿಪ್ಪಯೋಗೇ ಚಿತ್ತಕಾಯಲಹುತಾದೀನಂ ವಿಯ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಯಥಾಕಮ್ಮಂ ತಂ ತಂ ವಿಸೇಸಸ್ಸ ಯಾ ತೇಸಂ ಅಕಲ್ಯತಾದೀನಂ ವಿಸೇಸಪ್ಪಚ್ಚಯತಾ, ಅಯಮೇತೇಸಂ ಸಭಾವೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಆಲೋಕಸಞ್ಞೀತಿ ಏತ್ಥ ಅತಿಸಯತ್ಥವಿಸಿಟ್ಠಅತ್ಥಿ ಅತ್ಥಾವಬೋಧಕೋ ಅಯಮೀಕಾರೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ರತ್ತಿಮ್ಪಿ…ಪೇ॰… ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ। ಇದಂ ಉಭಯನ್ತಿ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಮಾಹ। ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ಪಜಹಿತ್ವಾ। ‘‘ಕಥಮಿದ’’ನ್ತಿ ಪವತ್ತಿಯಾ ಕಥಙ್ಕಥಾ, ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ। ಸಾ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಕಥಙ್ಕಥೀ, ನ ಕಥಙ್ಕಥೀತಿ ಅಕಥಂಕಥೀ, ನಿಬ್ಬಿಚಿಕಿಚ್ಛೋ। ಲಕ್ಖಣಾದಿಭೇದತೋತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಪಚ್ಚಯಪಹಾನಪಹಾಯಕಾದೀನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತೇಪಿ ಹಿ ಭೇದತೋ ವತ್ತಬ್ಬಾತಿ।

    217. Abhijjhāyati gijjhati abhikaṅkhati etāyāti abhijjhā, lobho. Lujjanaṭṭhenāti bhijjanaṭṭhena, khaṇe khaṇe bhijjanaṭṭhenāti attho. Vikkhambhanavasenāti ettha vikkhambhanaṃ anuppādanaṃ appavattanaṃ, na paṭipakkhānaṃ suppahīnatā. ‘‘Pahīnattā’’ti ca pahīnasadisataṃ sandhāya vuttaṃ jhānassa anadhigatattā. Tathāpi nayidaṃ cakkhuviññāṇaṃ viya sabhāvato vigatābhijjhaṃ, atha kho bhāvanāvasena, tenāha ‘‘na cakkhuviññāṇasadisenā’’ti. Eseva nayoti yathā imassa cittassa bhāvanāya paribhāvitattā vigatābhijjhatā, evaṃ abyāpannaṃ vigatathinamiddhaṃ anuddhataṃ nibbicikicchañcāti attho. Purimapakatinti parisuddhapaṇḍarasabhāvaṃ. ‘‘Yā cittassa akalyatāti’’ādinā (dha. sa. 1162; vibha. 546) thinassa, ‘‘yā kāyassa akalyatā’’tiādinā (dha. sa. 1163; vibha. 546) ca middhassa abhidhamme niddiṭṭhattā vuttaṃ ‘‘thinaṃ cittagelaññaṃ, middhaṃ cetasikagelañña’’nti. Satipi aññamaññaṃ avippayoge cittakāyalahutādīnaṃ viya cittacetasikānaṃ yathākammaṃ taṃ taṃ visesassa yā tesaṃ akalyatādīnaṃ visesappaccayatā, ayametesaṃ sabhāvoti daṭṭhabbaṃ. Ālokasaññīti ettha atisayatthavisiṭṭhaatthi atthāvabodhako ayamīkāroti dassento āha ‘‘rattimpi…pe… samannāgato’’ti. Idaṃ ubhayanti satisampajaññamāha. Atikkamitvā vikkhambhanavasena pajahitvā. ‘‘Kathamida’’nti pavattiyā kathaṅkathā, vicikicchā. Sā etassa atthīti kathaṅkathī, na kathaṅkathīti akathaṃkathī, nibbicikiccho. Lakkhaṇādibhedatoti ettha ādi-saddena paccayapahānapahāyakādīnampi saṅgaho daṭṭhabbo. Tepi hi bhedato vattabbāti.

    ೨೧೮. ತೇಸನ್ತಿ ಇಣವಸೇನ ಗಹಿತಧನಾನಂ। ಪರಿಯನ್ತೋತಿ ದಾತಬ್ಬಸೇಸೋ। ಸೋ ಬಲವಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಲಭತಿ ‘‘ಇಣಪಲಿಬೋಧತೋ ಮುತ್ತೋಮ್ಹೀ’’ತಿ। ಸೋಮನಸ್ಸಂ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ ‘‘ಜೀವಿಕಾನಿಮಿತ್ತಂ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ।

    218.Tesanti iṇavasena gahitadhanānaṃ. Pariyantoti dātabbaseso. So balavapāmojjaṃ labhati ‘‘iṇapalibodhato muttomhī’’ti. Somanassaṃ adhigacchati ‘‘jīvikānimittaṃ atthī’’ti.

    ೨೧೯. ವಿಸಭಾಗವೇದನುಪ್ಪತ್ತಿಯಾತಿ ದುಕ್ಖವೇದನುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ। ದುಕ್ಖವೇದನಾ ಹಿ ಸುಖವೇದನಾಯ ಕುಸಲವಿಪಾಕಸನ್ತಾನಸ್ಸ ವಿರೋಧಿತಾಯ ವಿಸಭಾಗಾ। ಚತುಇರಿಯಾಪಥಂ ಛಿನ್ದನ್ತೋತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ಇರಿಯಾಪಥಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಪಚ್ಛಿನ್ದನ್ತೋ। ಬ್ಯಾಧಿಕೋ ಹಿ ಯಥಾ ಠಾನಗಮನೇಸು ಅಸಮತ್ಥೋ, ಏವಂ ನಿಸಜ್ಜಾದೀಸುಪಿ ಅಸಮತ್ಥೋ ಹೋತಿ। ಆಬಾಧೇತೀತಿ ಪೀಳೇತಿ। ವಾತಾದೀನಂ ವಿಕಾರೋ ವಿಸಮಾವತ್ಥಾ ಬ್ಯಾಧೀತಿ ಆಹ ‘‘ತಂಸಮುಟ್ಠಾನೇನ ದುಕ್ಖೇನ ದುಕ್ಖಿತೋ’’ತಿ। ದುಕ್ಖವೇದನಾಯ ಪನ ಬ್ಯಾಧಿಭಾವೇ ಮೂಲಬ್ಯಾಧಿನಾ ಆಬಾಧಿಕೋ ಆದಿತೋ ಬಾಧತೀತಿ ಕತ್ವಾ। ಅನುಬನ್ಧಬ್ಯಾಧಿನಾ ದುಕ್ಖಿತೋ ಅಪರಾಪರಂ ಸಞ್ಜಾತದುಕ್ಖೋತಿ ಕತ್ವಾ। ಗಿಲಾನೋತಿ ಧಾತುಸಙ್ಖಯೇನ ಪರಿಕ್ಖೀಣಸರೀರೋ। ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ ವಾ ಬಲಂ ಬಲಮತ್ತಾ। ತದುಭಯನ್ತಿ ಪಾಮೋಜ್ಜಂ, ಸೋಮನಸ್ಸಞ್ಚ। ತತ್ಥ ಲಭೇಥ ಪಾಮೋಜ್ಜಂ ‘‘ರೋಗತೋ ಮುತ್ತೋಮ್ಹೀ’’ತಿ। ಅಧಿಗಚ್ಛೇಯ್ಯ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಮೇ ಕಾಯೇ ಬಲ’’ನ್ತಿ।

    219.Visabhāgavedanuppattiyāti dukkhavedanuppattiyā. Dukkhavedanā hi sukhavedanāya kusalavipākasantānassa virodhitāya visabhāgā. Catuiriyāpathaṃ chindantoti catubbidhampi iriyāpathappavattiṃ pacchindanto. Byādhiko hi yathā ṭhānagamanesu asamattho, evaṃ nisajjādīsupi asamattho hoti. Ābādhetīti pīḷeti. Vātādīnaṃ vikāro visamāvatthā byādhīti āha ‘‘taṃsamuṭṭhānena dukkhena dukkhito’’ti. Dukkhavedanāya pana byādhibhāve mūlabyādhinā ābādhiko ādito bādhatīti katvā. Anubandhabyādhinā dukkhito aparāparaṃ sañjātadukkhoti katvā. Gilānoti dhātusaṅkhayena parikkhīṇasarīro. Appamattakaṃ vā balaṃ balamattā. Tadubhayanti pāmojjaṃ, somanassañca. Tattha labhetha pāmojjaṃ ‘‘rogato muttomhī’’ti. Adhigaccheyya somanassaṃ ‘‘atthi me kāye bala’’nti.

    ೨೨೦. ಸೇಸನ್ತಿ ‘‘ತಸ್ಸ ಹಿ ‘ಬನ್ಧನಾ ಮುತ್ತೋಮ್ಹೀ’ತಿ ಆವಜ್ಜಯತೋ ತದುಭಯಂ ಹೋತಿ। ತೇನ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದಿ। ವುತ್ತನಯೇನೇವಾತಿ ಪಠಮದುತಿಯಪದೇಸು ವುತ್ತನಯೇನೇವ। ಸಬ್ಬಪದೇಸೂತಿ ಅವಸಿಟ್ಠಪದೇಸು ತತಿಯಾದೀಸು ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು।

    220.Sesanti ‘‘tassa hi ‘bandhanā muttomhī’ti āvajjayato tadubhayaṃ hoti. Tena vutta’’nti evamādi. Vuttanayenevāti paṭhamadutiyapadesu vuttanayeneva. Sabbapadesūti avasiṭṭhapadesu tatiyādīsu koṭṭhāsesu.

    ೨೨೧-೨೨೨. ನ ಅತ್ತನಿ ಅಧೀನೋತಿ ನ ಅತ್ತಾಯತ್ತೋ। ಪರಾಧೀನೋತಿ ಪರಾಯತ್ತೋ। ಅಪರಾಧೀನತಾಯ ಭುಜೋ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚೇ ಏಸಿತಬ್ಬೋತಿ ಭುಜಿಸ್ಸೋ। ಸವಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕೋ’’ತಿ। ಅನುದಕತಾಯ ಕಂ ಪಾನೀಯಂ ತಾರೇನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಕನ್ತಾರೋತಿ ಆಹ ‘‘ನಿರುದಕಂ ದೀಘಮಗ್ಗ’’ನ್ತಿ।

    221-222.Na attani adhīnoti na attāyatto. Parādhīnoti parāyatto. Aparādhīnatāya bhujo viya attano kicce esitabboti bhujisso. Savasoti āha ‘‘attano santako’’ti. Anudakatāya kaṃ pānīyaṃ tārenti etthāti kantāroti āha ‘‘nirudakaṃ dīghamagga’’nti.

    ೨೨೩. ತತ್ರಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ದಸ್ಸನೇ। ಅಯನ್ತಿ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ಸದಿಸತಾ। ಯೇನ ಇಣಾದೀನಂ ಉಪಮಾಭಾವೋ, ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದೀನಞ್ಚ ಉಪಮೇಯ್ಯಭಾವೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ನೇಸಂ ಉಪಮೋಪಮೇಯ್ಯಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಸದಿಸತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಯೋ ಯಮ್ಹಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೇನ ರಜ್ಜತೀತಿ ಯೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಯಮ್ಹಿ ಕಾಮರಾಗಸ್ಸ ವತ್ಥುಭೂತೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದವಸೇನ ರತ್ತೋ ಹೋತಿ। ತಂ ವತ್ಥುಂ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ತಂ ತಣ್ಹಾವತ್ಥುಂ ‘‘ಮಮೇತ’’ನ್ತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ।

    223.Tatrāti tasmiṃ dassane. Ayanti idāni vuccamānā sadisatā. Yena iṇādīnaṃ upamābhāvo, kāmacchandādīnañca upameyyabhāvo hoti, so nesaṃ upamopameyyasambandho sadisatāti daṭṭhabbaṃ. Yo yamhi kāmacchandena rajjatīti yo puggalo yamhi kāmarāgassa vatthubhūte puggale kāmacchandavasena ratto hoti. Taṃ vatthuṃ gaṇhātīti taṃ taṇhāvatthuṃ ‘‘mameta’’nti gaṇhāti.

    ಉಪದ್ದವೇಥಾತಿ ಉಪದ್ದವಂ ಕರೋಥ।

    Upaddavethāti upaddavaṃ karotha.

    ನಕ್ಖತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಮಹಸ್ಸ। ಮುತ್ತೋತಿ ಬನ್ಧನತೋ ಮುತ್ತೋ।

    Nakkhattassāti mahassa. Muttoti bandhanato mutto.

    ವಿನಯೇ ಅಪಕತಞ್ಞುನಾತಿ ವಿನಯಕ್ಕಮೇ ಅಕುಸಲೇನ। ಸೋ ಹಿ ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯಂ ಯಾಥಾವತೋ ನ ಜಾನಾತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿದೇವಾ’’ತಿಆದಿ।

    Vinaye apakataññunāti vinayakkame akusalena. So hi kappiyākappiyaṃ yāthāvato na jānāti. Tenāha ‘‘kismiñcidevā’’tiādi.

    ಗಚ್ಛತಿಪೀತಿ ಥೋಕಂ ಥೋಕಂ ಗಚ್ಛತಿಪಿ। ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಪನ ತಾಯ ಏವ ಉಸ್ಸಙ್ಕಿತಪರಿಸಙ್ಕಿತತಾಯ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ತಿಟ್ಠತಿಪಿ। ಈದಿಸೇ ಕನ್ತಾರೇ ಗತೋ ‘‘ಕೋ ಜಾನಾತಿ ಕಿಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ನಿವತ್ತತಿಪಿ, ತಸ್ಮಾ ಗತಟ್ಠಾನತೋ ಅಗತಟ್ಠಾನಮೇವ ಬಹುತರಂ ಹೋತಿ। ಸದ್ಧಾಯ ಗಣ್ಹಿತುಂ ಸದ್ಧೇಯ್ಯಂ ವತ್ಥುಂ ‘‘ಇದಮೇವ’’ನ್ತಿ ಸದ್ದಹಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ। ಅತ್ಥಿ ನತ್ಥೀತಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ, ನತ್ಥಿ ನು ಖೋ’’ತಿ। ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಟ್ಠಸ್ಸ ಆದಿಮ್ಹಿ ಏವ ಸಪ್ಪನಂ ಆಸಪ್ಪನಂ। ಪರಿ ಪರಿತೋ, ಉಪರೂಪರಿ ವಾ ಸಪ್ಪನಂ ಪರಿಸಪ್ಪನಂ। ಉಭಯೇನಪಿ ತತ್ಥೇವ ಪರಿಬ್ಭಮನಂ ವದತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಪರಿಯೋಗಾಹನ’’ನ್ತಿ। ಛಮ್ಭಿತತ್ತನ್ತಿ ಅರಞ್ಞಸಞ್ಞಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಛಮ್ಭಿತಭಾವಂ, ಉತ್ರಾಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Gacchatipīti thokaṃ thokaṃ gacchatipi. Gacchanto pana tāya eva ussaṅkitaparisaṅkitatāya tattha tattha tiṭṭhatipi. Īdise kantāre gato ‘‘ko jānāti kiṃ bhavissatī’’ti nivattatipi, tasmā gataṭṭhānato agataṭṭhānameva bahutaraṃ hoti. Saddhāya gaṇhituṃ saddheyyaṃ vatthuṃ ‘‘idameva’’nti saddahituṃ na sakkoti. Atthi natthīti ‘‘atthi nu kho, natthi nu kho’’ti. Araññaṃ paviṭṭhassa ādimhi eva sappanaṃ āsappanaṃ. Pari parito, uparūpari vā sappanaṃ parisappanaṃ. Ubhayenapi tattheva paribbhamanaṃ vadati. Tenāha ‘‘apariyogāhana’’nti. Chambhitattanti araññasaññāya uppannaṃ chambhitabhāvaṃ, utrāsanti attho.

    ೨೨೪. ತತ್ರಾಯಂ ಸದಿಸತಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ಸದಿಸತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯದಗ್ಗೇನ ಹಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಯೋ ಇಣಾದಿಸದಿಸಾ, ತದಗ್ಗೇನ ತೇಸಂ ಪಹಾನಂ ಆಣಣ್ಯಾದಿಸದಿಸಂ ಅಭಾವೋತಿ ಕತ್ವಾ। ಛ ಧಮ್ಮೇತಿ ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಉಗ್ಗಹೋ, ಅಸುಭಭಾವನಾನುಯೋಗೋ, ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಗುತ್ತದ್ವಾರತಾ, ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞುತಾ, ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ, ಸಪ್ಪಾಯಕಥಾತಿ ಇಮೇ ಛ ಧಮ್ಮೇ। ಭಾವೇತ್ವಾತಿ ಬ್ರೂಹೇತ್ವಾ। ಮಹಾಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೭೨-೩೭೪) ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮ ತತ್ಥಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾನುಪ್ಪಾದನಉಪ್ಪನ್ನಪಹಾನಾದಿವಿಭಾವನವಸೇನ ಸವಿಸೇಸಂ ಪಾಳಿಯಾ ಆಗತತ್ತಾ। ಏಸ ನಯೋ ಬ್ಯಾಪಾದಾದಿಪ್ಪಹಾನಕಭಾವೇಪಿ। ಪರವತ್ಥುಮ್ಹೀತಿ ಆರಮ್ಮಣಭೂತೇ ಪರಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ।

    224.Tatrāyaṃ sadisatāti etthāpi vuttanayānusārena sadisatā veditabbā. Yadaggena hi kāmacchandādayo iṇādisadisā, tadaggena tesaṃ pahānaṃ āṇaṇyādisadisaṃ abhāvoti katvā. Cha dhammeti asubhanimittassa uggaho, asubhabhāvanānuyogo, indriyesu guttadvāratā, bhojane mattaññutā, kalyāṇamittatā, sappāyakathāti ime cha dhamme. Bhāvetvāti brūhetvā. Mahāsatipaṭṭhāne (dī. ni. 2.372-374) vaṇṇayissāma tatthassa anuppannānuppādanauppannapahānādivibhāvanavasena savisesaṃ pāḷiyā āgatattā. Esa nayo byāpādādippahānakabhāvepi. Paravatthumhīti ārammaṇabhūte parasmiṃ vatthusmiṃ.

    ಅನತ್ಥಕರೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಪರಸ್ಸ ಚ ಅನತ್ಥಾವಹೋ। ಛ ಧಮ್ಮೇತಿ ಮೇತ್ತಾನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಉಗ್ಗಹೋ, ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾನುಯೋಗೋ , ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾ, ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಬಹುಲತಾ, ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ, ಸಪ್ಪಾಯಕಥಾತಿ ಇಮೇ ಛ ಧಮ್ಮೇ। ತತ್ಥೇವಾತಿ ಮಹಾಸತಿಪಟ್ಠಾನೇಯೇವ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೭೨-೩೭೪)। ಚಾರಿತ್ತಸೀಲಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪಞ್ಞತ್ತಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಆಚಾರಪಣ್ಣತ್ತಿ।

    Anatthakaroti attano parassa ca anatthāvaho. Cha dhammeti mettānimittassa uggaho, mettābhāvanānuyogo , kammassakatā, paṭisaṅkhānabahulatā, kalyāṇamittatā, sappāyakathāti ime cha dhamme. Tatthevāti mahāsatipaṭṭhāneyeva (dī. ni. 2.372-374). Cārittasīlaṃ uddissa paññattasikkhāpadaṃ ācārapaṇṇatti.

    ಬನ್ಧನಾಗಾರಂ ಪವೇಸಿತತ್ತಾ ಅಲದ್ಧನಕ್ಖತ್ತಾನುಭವೋ ಪುರಿಸೋ ‘‘ನಕ್ಖತ್ತದಿವಸೇ ಬನ್ಧನಾಗಾರಂ ಪವೇಸಿತೋ ಪುರಿಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ನಕ್ಖತ್ತದಿವಸೇ ಏವ ವಾ ತದನನುಭವನತ್ಥಂ ತಥಾ ಕತೋ। ಮಹಾಅನತ್ಥಕರನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾದಿಅತ್ಥಹಾಪನಮುಖೇನ ಮಹತೋ ಅನತ್ಥಸ್ಸ ಕಾರಕಂ। ಛ ಧಮ್ಮೇತಿ ಅತಿಭೋಜನೇ ನನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹೋ, ಇರಿಯಾಪಥಸಮ್ಪರಿವತ್ತನತಾ, ಆಲೋಕಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರೋ, ಅಬ್ಭೋಕಾಸವಾಸೋ, ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ, ಸಪ್ಪಾಯಕಥಾತಿ ಇಮೇ ಛ ಧಮ್ಮೇ।

    Bandhanāgāraṃ pavesitattā aladdhanakkhattānubhavo puriso ‘‘nakkhattadivase bandhanāgāraṃ pavesito puriso’’ti vutto, nakkhattadivase eva vā tadananubhavanatthaṃ tathā kato. Mahāanatthakaranti diṭṭhadhammikādiatthahāpanamukhena mahato anatthassa kārakaṃ. Cha dhammeti atibhojane nanimittaggāho, iriyāpathasamparivattanatā, ālokasaññāmanasikāro, abbhokāsavāso, kalyāṇamittatā, sappāyakathāti ime cha dhamme.

    ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚೇ ಮಹಾಅನತ್ಥಕರನ್ತಿ ಪರಾಯತ್ತತಾಪಾದನತೋ ವುತ್ತನಯೇನ ಮಹತೋ ಅನತ್ಥಸ್ಸ ಕಾರಕನ್ತಿ। ಅತ್ಥೋ ಛ ಧಮ್ಮೇತಿ ಬಹುಸ್ಸುತತಾ, ಪರಿಪುಚ್ಛಕತಾ, ವಿನಯೇ ಪಕತಞ್ಞುತಾ, ವುಡ್ಢಸೇವಿತಾ, ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ, ಸಪ್ಪಾಯಕಥಾತಿ ಇಮೇ ಛ ಧಮ್ಮೇ।

    Uddhaccakukkucce mahāanatthakaranti parāyattatāpādanato vuttanayena mahato anatthassa kārakanti. Attho cha dhammeti bahussutatā, paripucchakatā, vinaye pakataññutā, vuḍḍhasevitā, kalyāṇamittatā, sappāyakathāti ime cha dhamme.

    ಬಲವಾತಿ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕವಿಧಮನಸಮತ್ಥೇನ ಬಲೇನ ಬಲವಾ। ಸಜ್ಜಾವುಧೋತಿ ಸನ್ನದ್ಧಧನುಆದಿಆವುಧೋ। ಸೂರವೀರಸೇವಕಜನವಸೇನ ಸಪರಿವಾರೋ। ತನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಪುರಿಸಂ। ಬಲವನ್ತತಾಯ, ಸಜ್ಜಾವುಧತಾಯ, ಸಪರಿವಾರತಾಯ ಚ ಚೋರಾ ದೂರತೋವ ದಿಸ್ವಾ ಪಲಾಯೇಯ್ಯುಂ। ಅನತ್ಥಕಾರಿಕಾತಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ವಿಬನ್ಧಕರಣತೋ ವುತ್ತನಯೇನ ಅನತ್ಥಕಾರಿಕಾ। ಛ ಧಮ್ಮೇತಿ ಬಹುಸ್ಸುತತಾ, ಪರಿಪುಚ್ಛಕತಾ, ವಿನಯೇ ಪಕತಞ್ಞುತಾ, ಅಧಿಮೋಕ್ಖಬಹುಲತಾ, ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ, ಸಪ್ಪಾಯಕಥಾತಿ ಇಮೇ ಛ ಧಮ್ಮೇ। ಯಥಾ ಬಾಹುಸಚ್ಚಾದೀನಿ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ, ಏವಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಪೀತಿ ಇಧಾಪಿ ಬಹುಸ್ಸುತತಾದಯೋ ಗಹಿತಾ। ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ ಸಪ್ಪಾಯಕಥಾ ವಿಯ ಪಞ್ಚನ್ನಂ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕಸೇವನತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿನಿಮಿತ್ತತಾಮುಖೇನ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪತ್ತಿಮೇವ ಪರಿಬ್ರೂಹೇತೀತಿ ತಸ್ಸಾ ಪಹಾನಂ ದುಚ್ಚರಿತವಿಧೂನನೂಪಾಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ದುಚ್ಚರಿತಕನ್ತಾರಂ ನಿತ್ಥರಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ।

    Balavāti paccatthikavidhamanasamatthena balena balavā. Sajjāvudhoti sannaddhadhanuādiāvudho. Sūravīrasevakajanavasena saparivāro. Tanti yathāvuttaṃ purisaṃ. Balavantatāya, sajjāvudhatāya, saparivāratāya ca corā dūratova disvā palāyeyyuṃ. Anatthakārikāti sammāpaṭipattiyā vibandhakaraṇato vuttanayena anatthakārikā. Cha dhammeti bahussutatā, paripucchakatā, vinaye pakataññutā, adhimokkhabahulatā, kalyāṇamittatā, sappāyakathāti ime cha dhamme. Yathā bāhusaccādīni uddhaccakukkuccassa pahānāya saṃvattanti, evaṃ vicikicchāya pīti idhāpi bahussutatādayo gahitā. Kalyāṇamittatā sappāyakathā viya pañcannaṃ, tasmā tassa tassa anucchavikasevanatā veditabbā. Sammāpaṭipattiyā appaṭipattinimittatāmukhena vicikicchā micchāpaṭipattimeva paribrūhetīti tassā pahānaṃ duccaritavidhūnanūpāyoti āha ‘‘duccaritakantāraṃ nittharitvā’’tiādi.

    ೨೨೫. ಪಾಮೋಜ್ಜಂ ನಾಮ ತರುಣಪೀತಿ, ಸಾ ಕಥಞ್ಚಿಪಿ ತುಟ್ಠಾವತ್ಥಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಜಾಯತೀತಿ ತುಟ್ಠಾಕಾರೋ ಜಾಯತೀ’’ತಿ। ತುಟ್ಠಸ್ಸಾತಿ ಓಕ್ಕನ್ತಿಕಭಾವಪ್ಪತ್ತಾಯ ಪೀತಿಯಾ ವಸೇನ ತುಟ್ಠಸ್ಸ। ಅತ್ತನೋ ಸವಿಪ್ಫಾರಿಕತಾಯ, ಅತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಪಣೀತರೂಪುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಸಕಲಸರೀರಂ ಖೋಭಯಮಾನಾ ಫರಣಲಕ್ಖಣಾ ಪೀತಿ ಜಾಯತಿ। ಪೀತಿಸಹಿತಂ ಪೀತಿ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ, ಕಿಂ ಪನ ತಂ ? ಮನೋ। ಪೀತಿ ಮನೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಪೀತಿಮನೋ, ತಸ್ಸ ಪೀತಿಮನಸ್ಸ। ತಯಿದಂ ಅತ್ಥಮತ್ತಮೇವ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪೀತಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಆಹ। ಕಾಯೋತಿ ಇಧ ಅರೂಪಕಲಾಪೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ನ ವೇದನಾದಿಕ್ಖನ್ಧತ್ತಯಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಾಮಕಾಯೋ ಪಸ್ಸಮ್ಭತೀ’’ತಿ, ಪಸ್ಸದ್ಧಿದ್ವಯಸ್ಸ ಪೀತಿವಸೇನೇತ್ಥ ಪಸ್ಸಮ್ಭನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ವಿಗತದರಥೋತಿ ಪಹೀನಉದ್ಧಚ್ಚಾದಿಕಿಲೇಸದರಥೋ। ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾಯ ಪುಬ್ಬಭಾಗಭಾವನಾಯ ವಸೇನ ಚೇತಸಿಕಸುಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇನ್ತೋಯೇವ ತಂಸಮುಟ್ಠಾನಪಣೀತರೂಪಫುಟ್ಠಸರೀರತಾಯ ಕಾಯಿಕಮ್ಪಿ ಸುಖಂ ವೇದೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾಯಿಕಮ್ಪಿ ಚೇತಸಿಕಮ್ಪಿ ಸುಖಂ ವೇದಯತೀ’’ತಿ। ಇಮಿನಾತಿ ‘‘ಸುಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೇನ। ಸಂಕಿಲೇಸಪಕ್ಖತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತತ್ತಾ, ಪಠಮಜ್ಝಾನಪಕ್ಖಿಕತ್ತಾ ಚ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸುಖೇನ। ಸುಖಿತಸ್ಸಾತಿ ಸುಖಿನೋ।

    225.Pāmojjaṃ nāma taruṇapīti, sā kathañcipi tuṭṭhāvatthāti āha ‘‘pāmojjaṃ jāyatīti tuṭṭhākāro jāyatī’’ti. Tuṭṭhassāti okkantikabhāvappattāya pītiyā vasena tuṭṭhassa. Attano savipphārikatāya, attasamuṭṭhānapaṇītarūpuppattiyā ca sakalasarīraṃ khobhayamānā pharaṇalakkhaṇā pīti jāyati. Pītisahitaṃ pīti uttarapadalopena, kiṃ pana taṃ ? Mano. Pīti mano etassāti pītimano, tassa pītimanassa. Tayidaṃ atthamattameva dassento ‘‘pītisampayuttacittassā’’ti āha. Kāyoti idha arūpakalāpo adhippeto, na vedanādikkhandhattayamevāti āha ‘‘nāmakāyo passambhatī’’ti, passaddhidvayassa pītivasenettha passambhanaṃ adhippetaṃ. Vigatadarathoti pahīnauddhaccādikilesadaratho. Vuttappakārāya pubbabhāgabhāvanāya vasena cetasikasukhaṃ paṭisaṃvedentoyeva taṃsamuṭṭhānapaṇītarūpaphuṭṭhasarīratāya kāyikampi sukhaṃ vedetīti āha ‘‘kāyikampi cetasikampi sukhaṃ vedayatī’’ti. Imināti ‘‘sukhaṃ paṭisaṃvedetī’’ti evaṃ vuttena. Saṃkilesapakkhato nikkhantattā, paṭhamajjhānapakkhikattā ca nekkhammasukhena. Sukhitassāti sukhino.

    ಪಠಮಜ್ಝಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾ

    Paṭhamajjhānakathāvaṇṇanā

    ೨೨೬. ‘‘ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಧಿಯತೀ’’ತಿ ಏತೇನ ಉಪಚಾರವಸೇನಪಿ ಅಪ್ಪನಾವಸೇನಪಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಮಾಧಾನಂ ಕಥಿತಂ। ಏವಂ ಸನ್ತೇ ‘‘ಸೋ ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀ’’ತಿಆದಿಕಾ ದೇಸನಾ ಕಿಮತ್ಥಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸೋ ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹಿ…ಪೇ॰… ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಉಪರಿವಿಸೇಸದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿಉಪರಿವತ್ತಬ್ಬವಿಸೇಸದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ನ ಹಿ ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿಸಮಧಿಗಮೇನ ವಿನಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿವಿಸೇಸೋ ಸಮಧಿಗನ್ತುಂ ಸಕ್ಕಾ। ಪಾಮೋಜ್ಜುಪ್ಪಾದಾದೀಹಿ ಕಾರಣಪರಮ್ಪರಾ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಾದಿಸಮಧಿಗಮೇಪಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾವ ಪಟಿಪದಾಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧಿ ವಿಯ ದುತಿಯಮಗ್ಗಾದಿಸಮಧಿಗಮೇತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತಸ್ಸ ಸಮಾಧಿನೋತಿ ‘‘ಸುಖಿನೋ ಚಿತ್ತಂ ಸಮಾಧಿಯತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಸಾಧಾರಣವಸೇನ ವುತ್ತೋ ಯೋ ಅಪ್ಪನಾಲಕ್ಖಣೋ, ತಸ್ಸ ಸಮಾಧಿನೋ। ಪಭೇದದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಾದಿವಿಭಾಗಸ್ಸ ಚೇವ ಅಭಿಞ್ಞಾದಿವಿಭಾಗಸ್ಸ ಚ ಪಭೇದದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ಕರೋ ವುಚ್ಚತಿ ಪುಪ್ಫಸಮ್ಭವಂ ಗಬ್ಭಾಸಯೇ ಕರೀಯತೀತಿ ಕತ್ವಾ, ಕರತೋ ಜಾತೋ ಕಾಯೋ ಕರಜಕಾಯೋ, ತದುಪಸನಿಸ್ಸಯೋ ಚತುಸನ್ತತಿರೂಪಸಮುದಾಯೋ। ಕಾಮಂ ನಾಮಕಾಯೋಪಿ ವಿವೇಕಜೇನ ಪೀತಿಸುಖೇನ ತಥಾಲದ್ಧುಪಕಾರೋ, ‘‘ಅಭಿಸನ್ದೇತೀ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ ಪನ ರೂಪಕಾಯೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಇಮಂ ಕರಜಕಾಯ’’ನ್ತಿ। ಅಭಿಸನ್ದೇತೀತಿ ಅಭಿಸನ್ದನಂ ಕರೋತಿ। ತಂ ಪನ ಝಾನಮಯೇನ ಪೀತಿಸುಖೇನ ಕರಜಕಾಯಸ್ಸ ತಿನ್ತಭಾವಾಪಾದನಂ, ಸಬ್ಬತ್ಥಕಮೇವ ಲೂಖಭಾವಾಪನಯನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತೇಮೇತೀ’’ತಿಆದಿ, ತಯಿದಂ ಅಭಿಸನ್ದನಂ ಅತ್ಥತೋ ಯಥಾವುತ್ತಪೀತಿಸುಖಸಮುಟ್ಠಾನೇಹಿ ಪಣೀತರೂಪೇಹಿ ಕಾಯಸ್ಸ ಪರಿಪ್ಫರಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ‘‘ಪರಿಸನ್ದೇತೀ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಸಬ್ಬಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಬ್ಬವಾ, ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಾವತೋ। ಅವಯವಾವಯವಿಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಅವಯವಿನಿ ಸಾಮಿವಚನನ್ತಿ ಅವಯವೀವಿಸಯೋ ಸಬ್ಬ-ಸದ್ದೋ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಬ್ಬಕೋಟ್ಠಾಸವತೋ’’ತಿ। ಅಫುಟಂ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಕಮ್ಮಜರೂಪಂ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಜರೂಪಸ್ಸ ಅಭಿಬ್ಯಾಪನತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಉಪಾದಿನ್ನಕಸನ್ತತೀ’’ತಿಆದಿ।

    226. ‘‘Cittaṃ samādhiyatī’’ti etena upacāravasenapi appanāvasenapi cittassa samādhānaṃ kathitaṃ. Evaṃ sante ‘‘so vivicceva kāmehī’’tiādikā desanā kimatthiyāti āha ‘‘so vivicceva kāmehi…pe… vutta’’nti. Tattha uparivisesadassanatthanti paṭhamajjhānādiuparivattabbavisesadassanatthaṃ. Na hi upacārasamādhisamadhigamena vinā paṭhamajjhānādiviseso samadhigantuṃ sakkā. Pāmojjuppādādīhi kāraṇaparamparā dutiyajjhānādisamadhigamepi icchitabbāva paṭipadāñāṇadassanavisuddhi viya dutiyamaggādisamadhigameti daṭṭhabbaṃ. Tassa samādhinoti ‘‘sukhino cittaṃ samādhiyatī’’ti evaṃ sādhāraṇavasena vutto yo appanālakkhaṇo, tassa samādhino. Pabhedadassanatthanti dutiyajjhānādivibhāgassa ceva abhiññādivibhāgassa ca pabhedadassanatthaṃ. Karo vuccati pupphasambhavaṃ gabbhāsaye karīyatīti katvā, karato jāto kāyo karajakāyo, tadupasanissayo catusantatirūpasamudāyo. Kāmaṃ nāmakāyopi vivekajena pītisukhena tathāladdhupakāro, ‘‘abhisandetī’’tiādivacanato pana rūpakāyo idhādhippetoti āha ‘‘imaṃ karajakāya’’nti. Abhisandetīti abhisandanaṃ karoti. Taṃ pana jhānamayena pītisukhena karajakāyassa tintabhāvāpādanaṃ, sabbatthakameva lūkhabhāvāpanayananti āha ‘‘temetī’’tiādi, tayidaṃ abhisandanaṃ atthato yathāvuttapītisukhasamuṭṭhānehi paṇītarūpehi kāyassa parippharaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. ‘‘Parisandetī’’tiādīsupi eseva nayo. Sabbaṃ etassa atthīti sabbavā, tassa sabbāvato. Avayavāvayavisambandhe avayavini sāmivacananti avayavīvisayo sabba-saddo, tasmā vuttaṃ ‘‘sabbakoṭṭhāsavato’’ti. Aphuṭaṃnāma na hoti yattha yattha kammajarūpaṃ, tattha tattha cittajarūpassa abhibyāpanato. Tenāha ‘‘upādinnakasantatī’’tiādi.

    ೨೨೭. ಛೇಕೋತಿ ಕುಸಲೋ। ತಂ ಪನಸ್ಸ ಕೋಸಲ್ಲಂ ನ್ಹಾನಿಯಚುಣ್ಣಾನಂ ಸನ್ನನೇ ಪಿಣ್ಡೀಕರಣೇ ಚ ಸಮತ್ಥತಾವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಟಿಬಲೋ’’ತಿಆದಿ। ಕಂಸ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಮಹತಿಯಾ ಕಂಸಪಾತಿಯಾ’’ತಿಆದೀಸು ಸುವಣ್ಣೇ ಆಗತೋ।

    227.Chekoti kusalo. Taṃ panassa kosallaṃ nhāniyacuṇṇānaṃ sannane piṇḍīkaraṇe ca samatthatāvasena veditabbanti āha ‘‘paṭibalo’’tiādi. Kaṃsa-saddo ‘‘mahatiyā kaṃsapātiyā’’tiādīsu suvaṇṇe āgato.

    ‘‘ಕಂಸೋ ಉಪಹತೋ ಯಥಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಪ॰ ೧೩೪) ಕಿತ್ತಿಮಲೋಹೇ, ಕತ್ಥಚಿ ಪಣ್ಣತ್ತಿಮತ್ತೇ ‘‘ಉಪಕಂಸೋ ನಾಮ ರಾಜಾಪಿ ಮಹಾಕಂಸಸ್ಸ ಅತ್ರಜೋ’’ತಿಆದಿ, [ಜಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೪.೧೦ ಘಟಪಣ್ಡಿತಜಾತಕವಣ್ಣನಾಯಂ (ಅತ್ಥತೋ ಸಮಾನಂ)] ಇಧ ಪನ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಲೋಹೇತಿ ಆಹ ‘‘ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಲೋಹೇನ ಕತಭಾಜನೇ’’ತಿ। ಸ್ನೇಹಾನುಗತಾತಿ ಉದಕಸಿನೇಹೇನ ಅನುಪವಿಸನವಸೇನ ಗತಾ ಉಪಗತಾ। ಸ್ನೇಹಪರೇತಾತಿ ಉದಕಸಿನೇಹೇನ ಪರಿತೋ ಗತಾ ಸಮನ್ತತೋ ಫುಟ್ಠಾ, ತತೋ ಏವ ಸನ್ತರಬಾಹಿರಾ ಫುಟ್ಠಾ ಸಿನೇಹೇನ, ಏತೇನ ಸಬ್ಬಸೋ ಉದಕೇನ ತೇಮಿತಭಾವಮಾಹ। ‘‘ನ ಚ ಪಗ್ಘರಣೀ’’ತಿ ಏತೇನ ತಿನ್ತಸ್ಸಪಿ ತಸ್ಸ ಘನಥದ್ಧಭಾವಂ ವದತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಚ ಬಿನ್ದುಂ ಬಿನ್ದು’’ನ್ತಿಆದಿ।

    ‘‘Kaṃso upahato yathā’’tiādīsu (dha. pa. 134) kittimalohe, katthaci paṇṇattimatte ‘‘upakaṃso nāma rājāpi mahākaṃsassa atrajo’’tiādi, [jā. aṭṭha. 4.10 ghaṭapaṇḍitajātakavaṇṇanāyaṃ (atthato samānaṃ)] idha pana yattha katthaci loheti āha ‘‘yena kenaci lohena katabhājane’’ti. Snehānugatāti udakasinehena anupavisanavasena gatā upagatā. Snehaparetāti udakasinehena parito gatā samantato phuṭṭhā, tato eva santarabāhirā phuṭṭhā sinehena, etena sabbaso udakena temitabhāvamāha. ‘‘Na ca paggharaṇī’’ti etena tintassapi tassa ghanathaddhabhāvaṃ vadati. Tenāha ‘‘na ca binduṃ bindu’’ntiādi.

    ದುತಿಯಜ್ಝಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾ

    Dutiyajjhānakathāvaṇṇanā

    ೨೨೯. ತಾಹಿ ತಾಹಿ ಉದಕಸಿರಾಹಿ ಉಬ್ಭಿಜ್ಜತೀತಿ ಉಬ್ಭಿದಂ, ಉಬ್ಭಿದಂ ಉದಕಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಉಬ್ಭಿದೋದಕೋ। ಉಬ್ಭಿನ್ನಉದಕೋತಿ ನದೀತೀರೇ ಖತಕೂಪಕೋ ವಿಯ ಉಬ್ಭಿಜ್ಜನಕಉದಕೋ। ಉಗ್ಗಚ್ಛನಕಉದಕೋತಿ ಧಾರಾವಸೇನ ಉಟ್ಠಹನಉದಕೋ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಉಬ್ಭಿದೋದಕೋವ ರಹದೋ ಗಹಿತೋ, ನ ಇತರೋತಿ ಆಹ ‘‘ಹೇಟ್ಠಾ ಉಗ್ಗಚ್ಛನಉದಕಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಧಾರಾನಿಪಾತಪುಬ್ಬುಳಕೇಹೀತಿ ಧಾರಾನಿಪಾತೇಹಿ ಉದಕಪುಬ್ಬುಳಕೇಹಿ ಚ, ‘‘ಫೇಣಪಟಲೇಹಿ ಚಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಮೇವಾತಿ ಅಪರಿಕ್ಖೋಭತಾಯ ನಿಚ್ಚಲಮೇವ, ಸುಪ್ಪಸನ್ನಮೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸೇಸನ್ತಿ ‘‘ಅಭಿಸನ್ದೇತೀ’’ತಿಆದಿಕಂ।

    229. Tāhi tāhi udakasirāhi ubbhijjatīti ubbhidaṃ, ubbhidaṃ udakaṃ etassāti ubbhidodako. Ubbhinnaudakoti nadītīre khatakūpako viya ubbhijjanakaudako. Uggacchanakaudakoti dhārāvasena uṭṭhahanaudako. Kasmā panettha ubbhidodakova rahado gahito, na itaroti āha ‘‘heṭṭhā uggacchanaudakañhī’’tiādi. Dhārānipātapubbuḷakehīti dhārānipātehi udakapubbuḷakehi ca, ‘‘pheṇapaṭalehi cā’’ti vattabbaṃ. Sannisinnamevāti aparikkhobhatāya niccalameva, suppasannamevāti adhippāyo. Sesanti ‘‘abhisandetī’’tiādikaṃ.

    ತತಿಯಜ್ಝಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾ

    Tatiyajjhānakathāvaṇṇanā

    ೨೩೧. ಉಪ್ಪಲಾನೀತಿ ಉಪ್ಪಲಗಚ್ಛಾನಿ। ಸೇತರತ್ತನೀಲೇಸೂತಿ ಉಪ್ಪಲೇಸು, ಸೇತುಪ್ಪಲರತ್ತುಪ್ಪಲನೀಲುಪ್ಪಲೇಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಉಪ್ಪಲಂ ಉಪ್ಪಲಮೇವ ಸಾಮಞ್ಞಗಹಣತೋ । ಸತಪತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸತ-ಸದ್ದೋ ಬಹುಪರಿಯಾಯೋ ‘‘ಸತಗ್ಘೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ, ತೇನ ಅನೇಕಸತಪತ್ತಸ್ಸಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ಸಿದ್ಧೋ ಹೋತಿ। ಲೋಕೇ ಪನ ‘‘ರತ್ತಂ ಪದುಮಂ, ಸೇತಂ ಪುಣ್ಡರೀಕ’’ನ್ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯಾವ ಅಗ್ಗಾ, ಯಾವ ಚ ಮೂಲಾ ಉದಕೇನ ಅಭಿಸನ್ದನಾದಿಸಮ್ಭವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಉದಕಾನುಗ್ಗತಗ್ಗಹಣಂ। ಇಧ ಉಪ್ಪಲಾದೀನಿ ವಿಯ ಕರಜಕಾಯೋ, ಉದಕಂ ವಿಯ ತತಿಯಜ್ಝಾನಸುಖಂ।

    231.Uppalānīti uppalagacchāni. Setarattanīlesūti uppalesu, setuppalarattuppalanīluppalesūti attho. Yaṃ kiñci uppalaṃ uppalameva sāmaññagahaṇato . Satapattanti ettha sata-saddo bahupariyāyo ‘‘satagghī’’tiādīsu viya, tena anekasatapattassapi saṅgaho siddho hoti. Loke pana ‘‘rattaṃ padumaṃ, setaṃ puṇḍarīka’’ntipi vuccati. Yāva aggā, yāva ca mūlā udakena abhisandanādisambhavadassanatthaṃ udakānuggataggahaṇaṃ. Idha uppalādīni viya karajakāyo, udakaṃ viya tatiyajjhānasukhaṃ.

    ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾ

    Catutthajjhānakathāvaṇṇanā

    ೨೩೩. ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಪರಿಸುದ್ಧೇನ ಚೇತಸಾ’’ತಿ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಮಾಹ, ತಞ್ಚ ರಾಗಾದಿಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾಪಗಮನತೋ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸಂ ನಿಮ್ಮಲಂ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸಟ್ಠೇನ ಪರಿಸುದ್ಧ’’ನ್ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಏವ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸೇನ ಪವತ್ತಿವಿಸೇಸೋ ಪರಿಯೋದಾತತಾ ಸುವಣ್ಣಸ್ಸ ನಿಘಂಸನೇನ ಪಭಸ್ಸರತಾ ವಿಯ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ಪಭಸ್ಸರಟ್ಠೇನ ಪರಿಯೋದಾತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ಇದನ್ತಿ ಓದಾತವಚನಂ। ಉತುಫರಣತ್ಥನ್ತಿ ಉಣ್ಹಉತುನೋ ಫರಣದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ಉತುಫರಣಂ ನ ಹೋತಿ ಸವಿಸೇಸನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ತೇನಾಹ ‘‘ತಙ್ಖಣ…ಪೇ॰… ಬಲವಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। ವತ್ಥಂ ವಿಯ ಕರಜಕಾಯೋತಿ ಯೋಗಿನೋ ಕರಜಕಾಯೋ ವತ್ಥಂ ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ಉತುಫರಣಸದಿಸೇನ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸುಖೇನ ಫರಿತಬ್ಬತ್ತಾ। ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸರೀರಂ ವಿಯ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಉತುಫರಣಟ್ಠಾನಿಯಸ್ಸ ಸುಖಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಭಾವತೋ, ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಪರಿಸುದ್ಧೇನ ಚೇತಸಾ’’ತಿ ಚೇತೋ ಗಹಣೇನ ಝಾನಸುಖಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ತೇನಾಹ ‘‘ಉತುಫರಣಂ ವಿಯ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸುಖ’’ನ್ತಿ। ನನು ಚ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇ ಸುಖಮೇವ ನತ್ಥೀತಿ? ಸಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ ಸಾತಲಕ್ಖಣಸನ್ತಸಭಾವತ್ತಾ ಪನೇತ್ಥ ಉಪೇಕ್ಖಾ ‘‘ಸುಖ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನಿಯಂ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾ ಪನ ಸನ್ತತ್ತಾ, ಸುಖಮಿಚ್ಚೇವ ಭಾಸಿತಾ’’ತಿ। (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೩೨; ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೬೪೪; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧೦೫, ಮಹಾನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೭)

    233. Yasmā ‘‘parisuddhena cetasā’’ti catutthajjhānacittamāha, tañca rāgādiupakkilesāpagamanato nirupakkilesaṃ nimmalaṃ, tasmā āha ‘‘nirupakkilesaṭṭhena parisuddha’’nti. Yasmā pana pārisuddhiyā eva paccayavisesena pavattiviseso pariyodātatā suvaṇṇassa nighaṃsanena pabhassaratā viya, tasmā āha ‘‘pabhassaraṭṭhena pariyodātanti veditabba’’nti. Idanti odātavacanaṃ. Utupharaṇatthanti uṇhautuno pharaṇadassanatthaṃ. Utupharaṇaṃ na hoti savisesanti adhippāyo, tenāha ‘‘taṅkhaṇa…pe… balavaṃ hotī’’ti. Vatthaṃ viya karajakāyoti yogino karajakāyo vatthaṃ viya daṭṭhabbo utupharaṇasadisena catutthajjhānasukhena pharitabbattā. Purisassa sarīraṃ viya catutthajjhānaṃ daṭṭhabbaṃ utupharaṇaṭṭhāniyassa sukhassa nissayabhāvato, tenāha ‘‘tasmā’’tiādi. Ettha ca ‘‘parisuddhena cetasā’’ti ceto gahaṇena jhānasukhaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ, tenāha ‘‘utupharaṇaṃ viya catutthajjhānasukha’’nti. Nanu ca catutthajjhāne sukhameva natthīti? Saccaṃ natthi sātalakkhaṇasantasabhāvattā panettha upekkhā ‘‘sukha’’nti adhippetā. Tena vuttaṃ sammohavinodaniyaṃ ‘‘upekkhā pana santattā, sukhamicceva bhāsitā’’ti. (Vibha. aṭṭha. 232; visuddhi. 2.644; paṭi. ma. 105, mahāni. aṭṭha. 27)

    ನ ಅರೂಪಜ್ಝಾನಲಾಭೀತಿ ನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ಅವಿನಾಭಾವತೋ, ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಚುದ್ದಸಹಾಕಾರೇಹೀತಿ ಕಸಿಣಾನುಲೋಮತೋ, ಕಸಿಣಪಟಿಲೋಮತೋ, ಕಸಿಣಾನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮತೋ, ಝಾನಾನುಲೋಮತೋ, ಝಾನಪಟಿಲೋಮತೋ, ಝಾನಾನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮತೋ, ಝಾನುಕ್ಕನ್ತಿಕತೋ, ಕಸಿಣುಕ್ಕನ್ತಿಕತೋ, ಝಾನಕಸಿಣುಕ್ಕನ್ತಿಕತೋ, ಅಙ್ಗಸಙ್ಕನ್ತಿತೋ, ಆರಮ್ಮಣಸಙ್ಕನ್ತಿತೋ, ಅಙ್ಗಾರಮ್ಮಣಸಙ್ಕನ್ತಿತೋ, ಅಙ್ಗವವತ್ಥಾನತೋ , ಆರಮ್ಮಣವವತ್ಥಾನತೋತಿ ಇಮೇಹಿ ಚುದ್ದಸಹಾಕಾರೇಹಿ। ಸತಿಪಿ ಝಾನೇಸು ಆವಜ್ಜನಾದಿವಸೀಭಾವೇ ಅಯಂ ವಸೀಭಾವೋ ಅಭಿಞ್ಞಾನಿಬ್ಬತ್ತನೇ ಏಕನ್ತೇನ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ನ ಹಿ…ಪೇ॰… ಹೋತೀ’’ತಿ। ಸ್ವಾಯಂ ನಯೋ ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತೀಹಿ ವಿನಾ ನ ಇಜ್ಝತೀತಿ ತಾಯಪೇತ್ಥ ಅವಿನಾಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ಪಾಳಿಯಂ ನ ಆರುಪ್ಪಜ್ಝಾನಾನಿ ಆಗತಾನೀತಿ? ವಿಸೇಸತೋ ಚ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಪಾದಕತ್ತಾ ಸಬ್ಬಾಭಿಞ್ಞಾನಂ ತದನ್ತೋಗಧಾ ಕತ್ವಾ ತಾಯ ದೇಸಿತಾ, ನ ಅರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಂ ಇಧ ಅನುಪಯೋಗತೋ, ತೇನಾಹ ‘‘ಅರೂಪಜ್ಝಾನಾನಿ ಆಹರಿತ್ವಾ ಕಥೇತಬ್ಬಾನೀ’’ತಿ।

    Na arūpajjhānalābhīti na veditabbo avinābhāvato, tenāha ‘‘na hī’’tiādi. Tattha cuddasahākārehīti kasiṇānulomato, kasiṇapaṭilomato, kasiṇānulomapaṭilomato, jhānānulomato, jhānapaṭilomato, jhānānulomapaṭilomato, jhānukkantikato, kasiṇukkantikato, jhānakasiṇukkantikato, aṅgasaṅkantito, ārammaṇasaṅkantito, aṅgārammaṇasaṅkantito, aṅgavavatthānato , ārammaṇavavatthānatoti imehi cuddasahākārehi. Satipi jhānesu āvajjanādivasībhāve ayaṃ vasībhāvo abhiññānibbattane ekantena icchitabboti dassento āha ‘‘na hi…pe… hotī’’ti. Svāyaṃ nayo arūpasamāpattīhi vinā na ijjhatīti tāyapettha avinābhāvo veditabbo. Yadi evaṃ kasmā pāḷiyaṃ na āruppajjhānāni āgatānīti? Visesato ca rūpāvacaracatutthajjhānapādakattā sabbābhiññānaṃ tadantogadhā katvā tāya desitā, na arūpāvacarajjhānānaṃ idha anupayogato, tenāha ‘‘arūpajjhānāni āharitvā kathetabbānī’’ti.

    ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಕಥಾವಣ್ಣನಾ

    Vipassanāñāṇakathāvaṇṇanā

    ೨೩೪. ಸೇಸನ್ತಿ ‘‘ಏವಂ ಸಮಾಹಿತೇ ಚಿತ್ತೇ’’ತಿಆದೀಸು ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಞೇಯ್ಯಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಞಾಣಂ, ತಂ ಪನ ಞೇಯ್ಯಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ ಪಸ್ಸತೀತಿ ದಸ್ಸನಂ, ಞಾಣಮೇವ ದಸ್ಸನನ್ತಿ ಞಾಣದಸ್ಸನಂ। ತಯಿದಂ ಞಾಣದಸ್ಸನಪದಂ ಸಾಸನೇ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಞಾಣವಿಸೇಸೇ ನಿರೂಳ್ಹಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರವಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಞಾಣದಸ್ಸನನ್ತಿ ಮಗ್ಗಞಾಣಮ್ಪಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಯಸ್ಮಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ತೇಭೂಮಕಸಙ್ಖಾರೇ ಅನಿಚ್ಚಾದಿತೋ ಜಾನಾತಿ, ಭಙ್ಗಾನುಪಸ್ಸನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಚ ತೇ ಪಸ್ಸತಿ ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ಇಧ ಪನ…ಪೇ॰… ಞಾಣದಸ್ಸನನ್ತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ।

    234.Sesanti ‘‘evaṃ samāhite citte’’tiādīsu vattabbaṃ. Ñeyyaṃ jānātīti ñāṇaṃ, taṃ pana ñeyyaṃ paccakkhaṃ katvā passatīti dassanaṃ, ñāṇameva dassananti ñāṇadassanaṃ. Tayidaṃ ñāṇadassanapadaṃ sāsane aññattha ñāṇavisese nirūḷhaṃ, taṃ sabbaṃ atthuddhāravasena dassento ‘‘ñāṇadassananti maggañāṇampi vuccatī’’tiādimāha. Yasmā vipassanāñāṇaṃ tebhūmakasaṅkhāre aniccādito jānāti, bhaṅgānupassanato paṭṭhāya paccakkhato ca te passati tasmā āha ‘‘idha pana…pe… ñāṇadassananti vutta’’nti.

    ಅಭಿನೀಹರತೀತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೇ ತಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತೇ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಕಮೇನ ಜಾತೇ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿಮುಖಂ ಪೇಸೇತಿ, ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾ…ಪೇ॰… ಕರೋತೀ’’ತಿ। ತದಭಿಮುಖಭಾವೋ ಏವ ಹಿಸ್ಸ ತನ್ನಿನ್ನತಾದಿಕರತಾ। ವುತ್ತೋಯೇವ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲೇ। ಓದನಕುಮ್ಮಾಸೇಹಿ ಉಪಚೀಯತೀತಿ ಓದನಕುಮ್ಮಾಸೂಪಚಯೋ। ಅನಿಚ್ಚಧಮ್ಮೋತಿ ಪಭಙ್ಗುತಾಯ ಅದ್ಧುವಸಭಾವೋ। ದುಗ್ಗನ್ಧವಿಘಾತತ್ಥಾಯಾತಿ ಸರೀರೇ ದುಗ್ಗನ್ಧಸ್ಸ ವಿಗಮಾಯ। ಉಚ್ಛಾದನಧಮ್ಮೋತಿ ಉಚ್ಛಾದೇತಬ್ಬತಾಸಭಾವೋ। ಉಚ್ಛಾದನೇನ ಹಿ ಸರೀರೇ ಸೇದಗೂಥಪಿತ್ತಸೇಮ್ಹಾದಿಧಾತುಕ್ಖೋಭಗರುಭಾವದುಗ್ಗನ್ಧಾನಂ ಅಪಗಮೋ ಹೋತಿ। ಮಹಾಸಮ್ಬಾಹನಂ ಮಲ್ಲಾದೀನಂ ಬಾಹುವಡ್ಢನಾದಿಅತ್ಥಂ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಖುದ್ದಕಸಮ್ಬಾಹನೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪರಿಮದ್ದನಧಮ್ಮೋತಿ ಪರಿಮದ್ದಿತಬ್ಬತಾಸಭಾವೋ। ಭಿಜ್ಜತಿ ಚೇವ ವಿಕಿರತಿ ಚಾತಿ ಅನಿಚ್ಚತಾವಸೇನ ಭಿಜ್ಜತಿ ಚ ಭಿನ್ನಞ್ಚ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಯೋಜನಂ ಅಸಾಧೇನ್ತಂ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಞ್ಚ ಹೋತಿ। ರೂಪೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯಭೂತೇನ ಉತುಆಹಾರಲಕ್ಖಣೇನ ರೂಪವಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ಇಚ್ಛಿತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಛಹಿ ಪದೇಹಿ ಸಮುದಯೋ ಕಥಿತೋ’’ತಿ। ಸಂಸಗ್ಗೇ ಹಿ ಅಯಮೀಕಾರೋ। ಸಣ್ಠಾನಸಮ್ಪಾದನಮ್ಪಿ ತಥಾರೂಪರೂಪುಪ್ಪಾದನೇನೇವ ಹೋತೀತಿ ಉಚ್ಛಾದನಪರಿಮದ್ದನಪದೇಹಿಪಿ ಸಮುದಯೋ ಕಥಿತೋತಿ ವುತ್ತಂ। ಏವಂ ನವಹಿ ಯಥಾರಹಂ ಕಾಯೇ ಸಮುದಯವಯಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸಿತಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ನಿಸ್ಸಿತಞ್ಚ ಛಟ್ಠವತ್ಥುನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸ್ಸ। ಪಟಿಬದ್ಧಞ್ಚ ತೇನ ವಿನಾ ಅಪ್ಪವತ್ತನತೋ, ಕಾಯಸಞ್ಞಿತಾನಂ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಕರಣತೋ ಚ।

    Abhinīharatīti vuttanayena aṭṭhaṅgasamannāgate tasmiṃ citte vipassanākkamena jāte vipassanābhimukhaṃ peseti, tenāha ‘‘vipassanā…pe… karotī’’ti. Tadabhimukhabhāvo eva hissa tanninnatādikaratā. Vuttoyeva brahmajāle. Odanakummāsehi upacīyatīti odanakummāsūpacayo. Aniccadhammoti pabhaṅgutāya addhuvasabhāvo. Duggandhavighātatthāyāti sarīre duggandhassa vigamāya. Ucchādanadhammoti ucchādetabbatāsabhāvo. Ucchādanena hi sarīre sedagūthapittasemhādidhātukkhobhagarubhāvaduggandhānaṃ apagamo hoti. Mahāsambāhanaṃ mallādīnaṃ bāhuvaḍḍhanādiatthaṃ hotīti ‘‘khuddakasambāhanenā’’ti vuttaṃ. Parimaddanadhammoti parimadditabbatāsabhāvo. Bhijjati ceva vikirati cāti aniccatāvasena bhijjati ca bhinnañca kiñci payojanaṃ asādhentaṃ vippakiṇṇañca hoti. Rūpīti attano paccayabhūtena utuāhāralakkhaṇena rūpavāti ayamettha attho icchitoti āha ‘‘chahi padehi samudayo kathito’’ti. Saṃsagge hi ayamīkāro. Saṇṭhānasampādanampi tathārūparūpuppādaneneva hotīti ucchādanaparimaddanapadehipi samudayo kathitoti vuttaṃ. Evaṃ navahi yathārahaṃ kāye samudayavayadhammānupassitā dassitā. Nissitañca chaṭṭhavatthunissitattā vipassanāñāṇassa. Paṭibaddhañca tena vinā appavattanato, kāyasaññitānaṃ rūpadhammānaṃ ārammaṇakaraṇato ca.

    ೨೩೫. ಸುಟ್ಠು ಭಾತಿ ಓಭಾಸತೀತಿ ಸುಭೋ, ಪಭಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾಪಿ ಮಣಿನೋ ಭದ್ದತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸುಭೋತಿ ಸುನ್ದರೋ’’ತಿ। ಕುರುವಿನ್ದಜಾತಿ ಆದಿಜಾತಿವಿಸೇಸೋಪಿ ಮಣಿನೋ ಆಕರಪರಿಸುದ್ಧಿಮೂಲಕೋ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಿಸುದ್ಧಾಕರಸಮುಟ್ಠಿತೋ’’ತಿ ದೋಸನೀಹರಣವಸೇನ ಪರಿಕಮ್ಮನಿಪ್ಫತ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸುಟ್ಠು ಕತಪರಿಕಮ್ಮೋ ಅಪನೀತಪಾಸಾಣಸಕ್ಖರೋ’’ತಿ। ಛವಿಯಾ ಸಣ್ಹಭಾವೇನಸ್ಸ ಅಚ್ಛತಾ, ನ ಸಙ್ಘಾತಸ್ಸಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಚ್ಛೋತಿ ತನುಚ್ಛವೀ’’ತಿ, ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಪ್ಪಸನ್ನೋ’’ತಿ। ಧೋವನವೇಧನಾದೀಹೀತಿ ಚತೂಸು ಪಾಸಾಣೇಸು ಧೋವನೇನ ಚೇವ ಕಾಳಕಾದಿಅಪಹರಣತ್ಥಾಯ ಸುತ್ತೇನ ಆವುನನತ್ಥಾಯ ಚ ವಿಜ್ಝನೇನ। ತಾಪಸಣ್ಹಕರಣಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ। ವಣ್ಣಸಮ್ಪತ್ತಿನ್ತಿ ಸುತ್ತಸ್ಸ ವಣ್ಣಸಮ್ಪತ್ತಿಂ। ಮಣಿ ವಿಯ ಕರಜಕಾಯೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬತೋ। ಆವುತಸುತ್ತಂ ವಿಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ಅನುಪವಿಸಿತ್ವಾ ಠಿತತ್ತಾ। ಚಕ್ಖುಮಾ ಪುರಿಸೋ ವಿಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಲಾಭೀ ಭಿಕ್ಖು ಸಮ್ಮದೇವ ದಸ್ಸನತೋ। ತದಾರಮ್ಮಣಾನನ್ತಿ ರೂಪಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಾನಂ। ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಮಕಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಧಮ್ಮಾಪಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಏವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಏವಞ್ಹಿ ತೇಸಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಗತಿಕತ್ತಾ ‘‘ಆವುತಸುತ್ತಂ ವಿಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವಚನಂ ಅವಿರೋಧಿತಂ ಹೋತಿ। ಕಿಂ ಪನೇತೇ ಞಾಣಸ್ಸ ಆವಿ ಭವನ್ತಿ, ಉದಾಹು ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸಾತಿ? ಞಾಣಸ್ಸ। ತಸ್ಸ ಪನ ಆವಿಭಾವತ್ತಾ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಆವಿಭೂತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ। ಞಾಣಸ್ಸಾತಿ ಚ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಞಾಣಸ್ಸ।

    235. Suṭṭhu bhāti obhāsatīti subho, pabhāsampattiyāpi maṇino bhaddatāti āha ‘‘subhoti sundaro’’ti. Kuruvindajāti ādijātivisesopi maṇino ākaraparisuddhimūlako evāti āha ‘‘parisuddhākarasamuṭṭhito’’ti dosanīharaṇavasena parikammanipphattīti āha ‘‘suṭṭhu kataparikammo apanītapāsāṇasakkharo’’ti. Chaviyā saṇhabhāvenassa acchatā, na saṅghātassāti āha ‘‘acchoti tanucchavī’’ti, tenāha ‘‘vippasanno’’ti. Dhovanavedhanādīhīti catūsu pāsāṇesu dhovanena ceva kāḷakādiapaharaṇatthāya suttena āvunanatthāya ca vijjhanena. Tāpasaṇhakaraṇādīnaṃ saṅgaho ādi-saddena. Vaṇṇasampattinti suttassa vaṇṇasampattiṃ. Maṇi viya karajakāyo paccavekkhitabbato. Āvutasuttaṃ viya vipassanāñāṇaṃ anupavisitvā ṭhitattā. Cakkhumā puriso viya vipassanālābhī bhikkhu sammadeva dassanato. Tadārammaṇānanti rūpadhammārammaṇānaṃ. Phassapañcamakacittacetasikaggahaṇena gahitadhammāpi vipassanācittuppādapariyāpannā evāti veditabbaṃ. Evañhi tesaṃ vipassanāñāṇagatikattā ‘‘āvutasuttaṃ viya vipassanāñāṇa’’nti vacanaṃ avirodhitaṃ hoti. Kiṃ panete ñāṇassa āvi bhavanti, udāhu puggalassāti? Ñāṇassa. Tassa pana āvibhāvattā puggalassa āvibhūtā nāma honti. Ñāṇassāti ca paccavekkhaṇāñāṇassa.

    ಮಗ್ಗಞಾಣಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ, ತಸ್ಮಾ ಲೋಕಿಯಾಭಿಞ್ಞಾನಂ ಪರತೋ ಛಟ್ಠಾಭಿಞ್ಞಾಯ ಪುರತೋ ವತ್ತಬ್ಬಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ। ಏವಂ ಸನ್ತೇಪೀತಿ ಯದಿಪಾಯಂ ಞಾಣಾನುಪುಬ್ಬೀ, ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ। ಏತಸ್ಸ ಅನ್ತರಾವಾರೋ ನತ್ಥೀತಿ ಪಞ್ಚಸು ಲೋಕಿಯಾಭಿಞ್ಞಾಸು ಕಥಿತಾಸು ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯಸುತ್ತಾದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೬೫) ವಿಯ ಛಟ್ಠಾಭಿಞ್ಞಾ ಕಥೇತಬ್ಬಾತಿ ಏತಸ್ಸ ಅನಭಿಞ್ಞಾಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ತಾಸಂ ಅನ್ತರಾವಾರೋ ನ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಅವಸರಾಭಾವತೋ ಇಧೇವ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಾನನ್ತರಮೇವ ದಸ್ಸಿತಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ। ಯಸ್ಮಾ ಚಾತಿ ಚ-ಸದ್ದೋ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ, ತೇನ ನ ಕೇವಲಂ ತದೇವ, ಅಥ ಖೋ ಇದಮ್ಪಿ ಕಾರಣಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ಇಧೇವ ದಸ್ಸನೇತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ। ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ಭೇರವಮ್ಪಿ ರೂಪಂ ಪಸ್ಸತೋತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಇದ್ಧಿವಿಧಞಾಣೇನ ಭೇರವಂ ರೂಪಂ ನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ ಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸತೋ’’ತಿಪಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಏವಮ್ಪಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಲಾಭಿನೋ ಅಪರಿಞ್ಞಾತವತ್ಥುಕಸ್ಸ ಭಯಂ ಸನ್ತಾಸೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಉಚ್ಚಾವಾಲಿಕವಾಸಿ ಮಹಾನಾಗತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಿಯ। ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕಂ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಂ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ –

    Maggañāṇassa anantaraṃ, tasmā lokiyābhiññānaṃ parato chaṭṭhābhiññāya purato vattabbaṃ vipassanāñāṇaṃ. Evaṃ santepīti yadipāyaṃ ñāṇānupubbī, evaṃ santepi. Etassa antarāvāro natthīti pañcasu lokiyābhiññāsu kathitāsu ākaṅkheyyasuttādīsu (ma. ni. 1.65) viya chaṭṭhābhiññā kathetabbāti etassa anabhiññālakkhaṇassa vipassanāñāṇassa tāsaṃ antarāvāro na hoti. Tasmā tattha avasarābhāvato idheva rūpāvacaracatutthajjhānānantarameva dassitaṃ vipassanāñāṇaṃ. Yasmā cāti ca-saddo samuccayattho, tena na kevalaṃ tadeva, atha kho idampi kāraṇaṃ vipassanāñāṇassa idheva dassaneti imamatthaṃ dīpeti. Dibbena cakkhunā bheravampi rūpaṃ passatoti ettha ‘‘iddhividhañāṇena bheravaṃ rūpaṃ nimminitvā cakkhunā passato’’tipi vattabbaṃ, evampi abhiññālābhino apariññātavatthukassa bhayaṃ santāso uppajjati. Uccāvālikavāsi mahānāgattherassa viya. Pāṭiyekkaṃ sandiṭṭhikaṃ sāmaññaphalaṃ. Tenāha bhagavā –

    ‘‘ಯತೋ ಯತೋ ಸಮ್ಮಸತಿ, ಖನ್ಧಾನಂ ಉದಯಬ್ಬಯಂ।

    ‘‘Yato yato sammasati, khandhānaṃ udayabbayaṃ;

    ಲಭತೀ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಂ, ಅಮತಂ ತಂ ವಿಜಾನತ’’ನ್ತಿಆದಿ॥ (ಧ॰ ಪ॰ ೩೭೪)।

    Labhatī pītipāmojjaṃ, amataṃ taṃ vijānata’’ntiādi. (dha. pa. 374);

    ಮನೋಮಯಿದ್ಧಿಞಾಣಕಥಾವಣ್ಣನಾ

    Manomayiddhiñāṇakathāvaṇṇanā

    ೨೩೬-೭. ಮನೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತನ್ತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಮನೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಂ। ಹತ್ಥಪಾದಾದಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಚ ಕಪ್ಪರಜಣ್ಣುಆದಿ ಪಚ್ಚಙ್ಗೇಹಿ ಚ। ಸಣ್ಠಾನವಸೇನಾತಿ ಕಮಲದಲಾದಿಸದಿಸಸಣ್ಠಾನಮತ್ತವಸೇನ, ನ ರೂಪಾಭಿಘಾತಾರಹಭೂತಪ್ಪಸಾದಿಇನ್ದ್ರಿಯವಸೇನ। ಸಬ್ಬಾಕಾರೇಹೀತಿ ವಣ್ಣಸಣ್ಠಾನಅವಯವವಿಸೇಸಾದಿಸಬ್ಬಾಕಾರೇಹಿ। ತೇನ ಇದ್ಧಿಮತಾ। ಸದಿಸಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಮೇವಾತಿ ಸಣ್ಠಾನತೋಪಿ ವಣ್ಣತೋಪಿ ಅವಯವವಿಸೇಸತೋಪಿ ಸದಿಸಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಮೇವ। ಸಜಾತಿಯಂ ಠಿತೋ, ನ ನಾಗಿದ್ಧಿಯಾ ಅಞ್ಞಜಾತಿರೂಪೋ।

    236-7.Manena nibbattitanti abhiññāmanena nibbattitaṃ. Hatthapādādi aṅgehi ca kapparajaṇṇuādi paccaṅgehi ca. Saṇṭhānavasenāti kamaladalādisadisasaṇṭhānamattavasena, na rūpābhighātārahabhūtappasādiindriyavasena. Sabbākārehīti vaṇṇasaṇṭhānaavayavavisesādisabbākārehi. Tena iddhimatā. Sadisabhāvadassanatthamevāti saṇṭhānatopi vaṇṇatopi avayavavisesatopi sadisabhāvadassanatthameva. Sajātiyaṃ ṭhito, na nāgiddhiyā aññajātirūpo.

    ಇದ್ಧಿವಿಧಞಾಣಾದಿಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ

    Iddhividhañāṇādikakathāvaṇṇanā

    ೨೩೯. ಸುಪರಿಕಮ್ಮಕತಮತ್ತಿಕಾದಯೋ ವಿಯ ಇದ್ಧಿವಿಧಞಾಣಂ ವಿಕುಬ್ಬನಕಿರಿಯಾಯ ನಿಸ್ಸಯಭಾವತೋ।

    239.Suparikammakatamattikādayoviya iddhividhañāṇaṃ vikubbanakiriyāya nissayabhāvato.

    ೨೪೧. ಸುಖನ್ತಿ ಅಕಿಚ್ಛೇನ, ಅಕಸಿರೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

    241.Sukhanti akicchena, akasirenāti attho.

    ೨೪೩. ಮನ್ದೋ ಉತ್ತಾನಸೇಯ್ಯಕದಾರಕೋಪಿ ‘‘ದಹರೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ತತೋ ವಿಸೇಸನತ್ಥಂ ‘‘ಯುವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯುವಾಪಿ ಕೋಚಿ ಅನಿಚ್ಛನಕೋ ಅಮಣ್ಡನಜಾತಿಕೋ ಹೋತೀತಿ ತತೋ ವಿಸೇಸನತ್ಥಂ ‘‘ಮಣ್ಡನಕಜಾತಿಕೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ತೇನಾಹ ‘‘ಯುವಾಪೀತಿ’’ಆದಿ। ಕಾಳತಿಲಪ್ಪಮಾಣಾ ಬಿನ್ದವೋ ಕಾಳತಿಲಕಾನಿ ಕಾಳಾ ವಾ ಕಮ್ಮಾಸಾ, ತಿಲಪ್ಪಮಾಣಾ ಬಿನ್ದವೋ ತಿಲಕಾನಿ। ವಙ್ಗಂ ನಾಮ ವಿಯಙ್ಗಂ। ಯೋಬ್ಬನಪೀಳಕಾದಯೋ ಮುಖದೂಸಿಪೀಳಕಾ। ಮುಖಗತೋ ದೋಸೋ ಮುಖದೋಸೋ, ಲಕ್ಖಣವಚನಞ್ಚೇತಂ ಮುಖೇ ಅದೋಸಸ್ಸಾಪಿ ಪಾಕಟಭಾವಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ಯಥಾ ವಾ ಮುಖೇ ದೋಸೋ, ಏವಂ ಮುಖೇ ಅದೋಸೋಪಿ ಮುಖದೋಸೋ ಸರಲೋಪೇನ। ಮುಖದೋಸೋ ಚ ಮುಖದೋಸೋ ಚ ಮುಖದೋಸೋತಿ ಏಕಸೇಸನಯೇನಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಏವಞ್ಹಿ ‘‘ಪರೇಸಂ ಸೋಳಸವಿಧಂ ಚಿತ್ತಂ ಪಾಕಟಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ವಚನಂ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಹೋತಿ।

    243. Mando uttānaseyyakadārakopi ‘‘daharo’’ti vuccatīti tato visesanatthaṃ ‘‘yuvā’’ti vuttaṃ. Yuvāpi koci anicchanako amaṇḍanajātiko hotīti tato visesanatthaṃ ‘‘maṇḍanakajātiko’’tiādi vuttaṃ, tenāha ‘‘yuvāpīti’’ādi. Kāḷatilappamāṇā bindavo kāḷatilakāni kāḷā vā kammāsā, tilappamāṇā bindavo tilakāni. Vaṅgaṃ nāma viyaṅgaṃ. Yobbanapīḷakādayo mukhadūsipīḷakā. Mukhagato doso mukhadoso, lakkhaṇavacanañcetaṃ mukhe adosassāpi pākaṭabhāvassa adhippetattā. Yathā vā mukhe doso, evaṃ mukhe adosopi mukhadoso saralopena. Mukhadoso ca mukhadoso ca mukhadosoti ekasesanayenapettha attho daṭṭhabbo. Evañhi ‘‘paresaṃ soḷasavidhaṃ cittaṃ pākaṭaṃ hotī’’ti vacanaṃ samatthitaṃ hoti.

    ೨೪೫. ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣೂಪಮಾಯನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣಸ್ಸ ದಸ್ಸಿತಉಪಮಾಯಂ। ತಂ ದಿವಸಂ ಕತಕಿರಿಯಾ ನಾಮ ಪಾಕತಿಕಸತ್ತಸ್ಸಪಿ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಪಾಕಟಾ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ತಂದಿವಸ-ಗ್ಗಹಣಂ ಕತಂ। ತಂದಿವಸಗತಗಾಮತ್ತಯ-ಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಮಹಾಭಿನೀಹಾರೇಹಿ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣಲಾಭೀನಂ ತೀಸು ಭವೇಸು ಕತಕಿರಿಯಾ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಪಾಕಟಾ ಹೋತೀತಿ ದೀಪಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    245.Pubbenivāsañāṇūpamāyanti pubbenivāsañāṇassa dassitaupamāyaṃ. Taṃ divasaṃ katakiriyā nāma pākatikasattassapi yebhuyyena pākaṭā hotīti dassanatthaṃ taṃdivasa-ggahaṇaṃ kataṃ. Taṃdivasagatagāmattaya-ggahaṇeneva mahābhinīhārehi aññesampi pubbenivāsañāṇalābhīnaṃ tīsu bhavesu katakiriyā yebhuyyena pākaṭā hotīti dīpitanti daṭṭhabbaṃ.

    ೨೪೭. ಅಪರಾಪರಂ ಸಞ್ಚರನ್ತೇತಿ ತಂತಂಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಸಞ್ಚರನ್ತೇ। ಯಥಾವುತ್ತಪಾಸಾದೋವಿಯ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಕರಜಕಾಯೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ತತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಿತಸ್ಸ ದಟ್ಠಬ್ಬದಸ್ಸನಸಿದ್ಧಿತೋ। ಚಕ್ಖುಮತೋ ಹಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಸಮಧಿಗಮೋ। ಯಥಾಹ ‘‘ಮಂಸಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೋ, ಮಗ್ಗೋ ದಿಬ್ಬಸ್ಸ ಚಕ್ಖುನೋ’’ತಿ (ಇತಿವು॰ ೬೧)। ಚಕ್ಖುಮಾ ಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಅಯಮೇವ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಂ ಪತ್ವಾ ಠಿತೋ ಭಿಕ್ಖು ದಟ್ಠಬ್ಬಸ್ಸ ದಸ್ಸನತೋ। ಗೇಹಂ ಪವಿಸನ್ತಾ ವಿಯ ಏತಂ ಅತ್ತಭಾವಗೇಹಂ ಓಕ್ಕಮನ್ತಾ, ಉಪಪಜ್ಜನ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಗೇಹಾ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಾ ವಿಯ ಏತಸ್ಮಾ ಅತ್ತಭಾವಗೇಹತೋ ಪಕ್ಕನ್ತಾ, ಚವನ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಂ ವಾ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅಪರಾಪರಂ ಸಞ್ಚರಣಕಸತ್ತಾತಿ ಪನ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಸಂಸಾರೇ ಪರಿಬ್ಭಮನ್ತಾ ಸತ್ತಾ। ‘‘ತತ್ಥ ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತಸತ್ತಾ’’ತಿ ಪನ ಇಮಿನಾ ತಸ್ಮಿಂ ಭವೇ ಜಾತಸಂವದ್ಧೇ ಸತ್ತೇ ವದತಿ। ನನು ಚಾಯಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಕಥಾ, ಏತ್ಥ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ತೀಸು ಭವೇಸೂ’’ತಿ ಚತುವೋಕಾರಭವಸ್ಸಾಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ಕತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಇದಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಇದನ್ತಿ ‘‘ತೀಸು ಭವೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಸತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ವಚನಂ। ದೇಸನಾಸುಖತ್ಥಮೇವಾತಿ ಕೇವಲಂ ದೇಸನಾಸುಖತ್ಥಂ, ನ ಚತುವೋಕಾರಭವೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಸತ್ತಾನಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನೋ ಆವಿಭಾವಸಬ್ಭಾವತೋ। ನ ಹಿ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಅರೂಪಭವ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ದ್ವೀಸು ಭವೇಸೂ’’ತಿ ವಾ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ದೇಸನಾ ಸುಖಾವಬೋಧಾ ಚ ಹೋತೀತಿ।

    247.Aparāparaṃ sañcaranteti taṃtaṃkiccavasena ito cito ca sañcarante. Yathāvuttapāsādoviya bhikkhuno karajakāyo daṭṭhabbo tattha patiṭṭhitassa daṭṭhabbadassanasiddhito. Cakkhumato hi dibbacakkhusamadhigamo. Yathāha ‘‘maṃsacakkhussa uppādo, maggo dibbassa cakkhuno’’ti (itivu. 61). Cakkhumā puriso viya ayameva dibbacakkhuṃ patvā ṭhito bhikkhu daṭṭhabbassa dassanato. Gehaṃ pavisantā viya etaṃ attabhāvagehaṃ okkamantā, upapajjantāti attho. Gehā nikkhamantā viya etasmā attabhāvagehato pakkantā, cavantāti attho. Evaṃ vā ettha attho daṭṭhabbo. Aparāparaṃ sañcaraṇakasattāti pana punappunaṃ saṃsāre paribbhamantā sattā. ‘‘Tattha tattha nibbattasattā’’ti pana iminā tasmiṃ bhave jātasaṃvaddhe satte vadati. Nanu cāyaṃ dibbacakkhuñāṇakathā, ettha kasmā ‘‘tīsu bhavesū’’ti catuvokārabhavassāpi saṅgaho katoti āha ‘‘idañcā’’tiādi. Tattha idanti ‘‘tīsu bhavesu nibbattasattāna’’nti idaṃ vacanaṃ. Desanāsukhatthamevāti kevalaṃ desanāsukhatthaṃ, na catuvokārabhave nibbattasattānaṃ dibbacakkhuno āvibhāvasabbhāvato. Na hi ‘‘ṭhapetvā arūpabhava’’nti vā ‘‘dvīsu bhavesū’’ti vā vuccamāne desanā sukhāvabodhā ca hotīti.

    ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಕಥಾವಣ್ಣನಾ

    Āsavakkhayañāṇakathāvaṇṇanā

    ೨೪೮. ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಪದಟ್ಠಾನಭೂತಂ। ವಿಪಸ್ಸನಾ ಚ ತಿವಿಧಾ ವಿಪಸ್ಸಕಪುಗ್ಗಲಭೇದೇನ। ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾನಞ್ಹಿ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸತ್ತಾನಞ್ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಚಿನ್ತಾಮಯಞಾಣಸಂವದ್ಧಿತಾ ಸಯಮ್ಭುಞಾಣಭೂತಾ, ಇತರೇಸಂ ಸುತಮಯಞಾಣಸಂವದ್ಧಿತಾ ಪರೋಪದೇಸಸಮ್ಭೂತಾ ನಾಮ। ಸಾ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಂ ಅವಸೇಸರೂಪಾರೂಪಜ್ಝಾನಾನಂ ಅಞ್ಞತರತೋ ವುಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅನೇಕಧಾ, ಅರೂಪಮುಖವಸೇನ ಚತುಧಾತುವವತ್ಥಾನೇ ವುತ್ತಾನಂ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಧಾತುಪರಿಗ್ಗಹಮುಖಾನಞ್ಚ ಅಞ್ಞತರಮುಖವಸೇನ ಅನೇಕಧಾ ಚ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ನಾನಾನಯತೋ ವಿಭಾವಿತಾ। ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಪನ ಚತುವೀಸತಿಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಮುಖೇನ ಪಭೇದಗಮನತೋ ನಾನಾನಯಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣಸನ್ನಿಸ್ಸಯಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಞಾಣಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗಞಾಣಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹಾಪೇನ್ತಂ ಪರಿಣತಂ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಪರಮಗಮ್ಭೀರಂ ಸಣ್ಹಸುಖುಮತರಂ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ಹೋತಿ, ಯಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ‘‘ಮಹಾವಜಿರಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯಸ್ಸ ಚ ಪವತ್ತಿವಿಭಾಗೇನ ಚತುವೀಸತಿಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಪ್ಪಭೇದಸ್ಸ ಪಾದಕಭಾವೇನ ಸಮಾಪಜ್ಜಿಯಮಾನಾ ಚತುವೀಸತಿಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖ್ಯಾ ದೇವಸಿಕಂ ಸತ್ಥು ವಳಞ್ಜನಕಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಸ್ವಾಯಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಾರೋ ಪರಮತ್ಥಮಞ್ಜುಸಾಯಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಸಂವಣ್ಣನಾಯಂ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೨೧೬) ಉದ್ದೇಸತೋ ದಸ್ಸಿತೋ। ಅತ್ಥಿಕೇಹಿ ತತೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ, ಇಧ ಪನ ಸಾವಕಾನಂ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ।

    248.Vipassanāpādakanti vipassanāya padaṭṭhānabhūtaṃ. Vipassanā ca tividhā vipassakapuggalabhedena. Mahābodhisattānañhi paccekabodhisattānañca vipassanā cintāmayañāṇasaṃvaddhitā sayambhuñāṇabhūtā, itaresaṃ sutamayañāṇasaṃvaddhitā paropadesasambhūtā nāma. Sā ‘‘ṭhapetvā nevasaññānāsaññāyatanaṃ avasesarūpārūpajjhānānaṃ aññatarato vuṭṭhāyā’’tiādinā anekadhā, arūpamukhavasena catudhātuvavatthāne vuttānaṃ tesaṃ tesaṃ dhātupariggahamukhānañca aññataramukhavasena anekadhā ca visuddhimagge nānānayato vibhāvitā. Mahābodhisattānaṃ pana catuvīsatikoṭisatasahassamukhena pabhedagamanato nānānayaṃ sabbaññutañāṇasannissayassa ariyamaggañāṇassa adhiṭṭhānabhūtaṃ pubbabhāgañāṇagabbhaṃ gaṇhāpentaṃ pariṇataṃ gacchantaṃ paramagambhīraṃ saṇhasukhumataraṃ anaññasādhāraṇaṃ vipassanāñāṇaṃ hoti, yaṃ aṭṭhakathāsu ‘‘mahāvajirañāṇa’’nti vuccati. Yassa ca pavattivibhāgena catuvīsatikoṭisatasahassappabhedassa pādakabhāvena samāpajjiyamānā catuvīsatikoṭisatasahassasaṅkhyā devasikaṃ satthu vaḷañjanakasamāpattiyo vuccanti, svāyaṃ buddhānaṃ vipassanācāro paramatthamañjusāyaṃ visuddhimaggasaṃvaṇṇanāyaṃ (visuddhi. ṭī. 1.216) uddesato dassito. Atthikehi tato gahetabbo, idha pana sāvakānaṃ vipassanā adhippetā.

    ಆಸವಾನಂ ಖಯಞಾಣಾಯಾತಿ ಆಸವಾನಂ ಖೇಪನತೋ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನತೋ ಆಸವಕ್ಖಯೋ, ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ, ತತ್ಥ ಞಾಣಂ ಆಸವಾನಂ ಖಯಞಾಣಂ, ತದತ್ಥಂ ತೇನಾಹ ‘‘ಆಸವಾನಂ ಖಯಞಾಣನಿಬ್ಬತ್ತನತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ। ಆಸವಾ ಏತ್ಥ ಖೀಯನ್ತೀತಿ ಆಸವಾನಂ ಖಯೋ ನಿಬ್ಬಾನಂ। ಖೇಪೇತಿ ಪಾಪಧಮ್ಮೇತಿ ಖಯೋ, ಮಗ್ಗೋ। ಸೋ ಪನ ಪಾಪಕ್ಖಯೋ ಆಸವಕ್ಖಯೇನ ವಿನಾ ನತ್ಥೀತಿ ‘‘ಖಯೇ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಖಯಗ್ಗಹಣೇನ ಆಸವಕ್ಖಯೋ ವುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಖಯೇ ಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಸಮಿತಪಾಪೋ ಸಮಣೋತಿ ಕತ್ವಾ ಆಸವಾನಂ ಖೀಣತ್ತಾ ಸಮಣೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಆಸವಾನಂ ಖಯಾ ಸಮಣೋ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ಫಲ’’ನ್ತಿ। ಆಸವವಡ್ಢಿಯಾ ಸಙ್ಖಾರೇ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ ವಿಸಙ್ಖಾರತೋ ಸುವಿದೂರವಿದೂರೋತಿ ‘‘ಆರಾ ಸೋ ಆಸವಕ್ಖಯಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಆಸವಕ್ಖಯಪದಂ ವಿಸಙ್ಖಾರಾಧಿವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಆಸವಕ್ಖಯಾತಿ ಏತ್ಥ ನಿಬ್ಬಾನಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಭಙ್ಗೋತಿ ಆಸವಾನಂ ಖಣನಿರೋಧೋ ‘‘ಆಸವಾನಂ ಖಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋತಿ ಯೋಜನಾ।

    Āsavānaṃ khayañāṇāyāti āsavānaṃ khepanato samucchindanato āsavakkhayo, ariyamaggo, tattha ñāṇaṃ āsavānaṃ khayañāṇaṃ, tadatthaṃ tenāha ‘‘āsavānaṃ khayañāṇanibbattanatthāyā’’ti. Āsavā ettha khīyantīti āsavānaṃ khayo nibbānaṃ. Khepeti pāpadhammeti khayo, maggo. So pana pāpakkhayo āsavakkhayena vinā natthīti ‘‘khaye ñāṇa’’nti ettha khayaggahaṇena āsavakkhayo vuttoti āha ‘‘khaye ñāṇa’’ntiādi. Samitapāpo samaṇoti katvā āsavānaṃ khīṇattā samaṇo nāma hotīti āha ‘‘āsavānaṃ khayā samaṇo hotīti ettha phala’’nti. Āsavavaḍḍhiyā saṅkhāre vaḍḍhento visaṅkhārato suvidūravidūroti ‘‘ārā so āsavakkhayā’’ti ettha āsavakkhayapadaṃ visaṅkhārādhivacananti āha ‘‘āsavakkhayāti ettha nibbānaṃ vutta’’nti. Bhaṅgoti āsavānaṃ khaṇanirodho ‘‘āsavānaṃ khayo’’ti vuttoti yojanā.

    ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅರಿಯಸಚ್ಚಸ್ಸ ತದಾ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಗಹಿತಭಾವದಸ್ಸನಂ। ‘‘ಏತ್ತಕಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜಗ್ಗಹಿತಭಾವದಸ್ಸನಂ। ‘‘ನ ಇತೋ ಭಿಯ್ಯೋ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಅನವಸೇಸೇತ್ವಾ ಗಹಿತಭಾವದಸ್ಸನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಸರಸಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧೇನಾತಿ ಸಭಾವಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝನೇನ, ಅಸಮ್ಮೋಹಪಟಿವೇಧೋತಿ ಚ। ಯಥಾ ತಸ್ಮಿಂ ಞಾಣೇ ಪವತ್ತೇ ಪಚ್ಛಾ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಸ್ಸ ಸರೂಪಾದಿಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಸಮ್ಮೋಹೋ ನ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಪವತ್ತಿ, ತೇನಾಹ ‘‘ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ। ದುಕ್ಖಂ ಸಮುದೇತಿ ಏತಸ್ಮಾತಿ ದುಕ್ಖಸಮುದಯೋ, ತಣ್ಹಾತಿ ಆಹ ‘‘ತಸ್ಸ ಚಾ’’ತಿಆದಿ। ಯಂ ಠಾನಂ ಪತ್ವಾತಿ ಯಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಟ್ಠೇನ ಕಾರಣಭೂತಂ ಆಗಮ್ಮ, ‘‘ಪತ್ವಾ’’ತಿ ಚ ತದುಭಯವತೋ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಪತ್ತಿ ತದುಭಯಸ್ಸ ಪತ್ತಿ ವಿಯಾತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಪತ್ವಾತಿ ವಾ ಪಾಪುಣನಹೇತು। ಅಪ್ಪವತ್ತೀತಿ ಅಪ್ಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಂ, ತೇ ವಾ ನಪ್ಪವತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಂ। ತಸ್ಸಾತಿ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಸ್ಸ। ಸಮ್ಪಾಪಕನ್ತಿ ಸಚ್ಛಿಕರಣವಸೇನ ಸಮ್ಮದೇವ ಪಾಪಕಂ।

    ‘‘Idaṃ dukkha’’nti dukkhassa ariyasaccassa tadā bhikkhuno paccakkhato gahitabhāvadassanaṃ. ‘‘Ettakaṃ dukkha’’nti tassa paricchijjaggahitabhāvadassanaṃ. ‘‘Na ito bhiyyo’’ti tassa anavasesetvā gahitabhāvadassanaṃ. Tenāha ‘‘sabbampi dukkhasacca’’ntiādi. Sarasalakkhaṇapaṭivedhenāti sabhāvasaṅkhātassa lakkhaṇassa asammohato paṭivijjhanena, asammohapaṭivedhoti ca. Yathā tasmiṃ ñāṇe pavatte pacchā dukkhasaccassa sarūpādiparicchede sammoho na hoti, tathā pavatti, tenāha ‘‘yathābhūtaṃ pajānātī’’ti. Dukkhaṃ samudeti etasmāti dukkhasamudayo, taṇhāti āha ‘‘tassa cā’’tiādi. Yaṃ ṭhānaṃ patvāti yaṃ nibbānaṃ maggassa ārammaṇapaccayaṭṭhena kāraṇabhūtaṃ āgamma, ‘‘patvā’’ti ca tadubhayavato puggalassa patti tadubhayassa patti viyāti katvā vuttaṃ. Patvāti vā pāpuṇanahetu. Appavattīti appavattinimittaṃ, te vā nappavattanti etthāti appavatti, nibbānaṃ. Tassāti dukkhanirodhassa. Sampāpakanti sacchikaraṇavasena sammadeva pāpakaṃ.

    ಕಿಲೇಸವಸೇನಾತಿ ಆಸವಸಙ್ಖಾತಕಿಲೇಸವಸೇನ। ಯಸ್ಮಾ ಆಸವಾನಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಪರಿಯಾಯೋ ತಪ್ಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ, ಸೇಸಸಚ್ಚಾನಞ್ಚ ತಂಸಮುದಯಾದಿಪರಿಯಾಯೋ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪರಿಯಾಯತೋ’’ತಿ। ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸಚ್ಚಾನೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಆಸವಾನಂಯೇವ ಚೇತ್ಥ ಗಹಣಂ ‘‘ಆಸವಾನಂ ಖಯಞಾಣಾಯಾ’’ತಿ ಆರದ್ಧತ್ತಾ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಕಾಮಾಸವಾಪಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೮; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೩೩; ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೯) ಆಸವವಿಮುತ್ತಿಸೀಸೇನೇವ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸವಿಮುತ್ತಿ ವುತ್ತಾ। ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜನಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಮಿಸ್ಸಕಮಗ್ಗೋ ಇಧ ಕಥಿತೋತಿ ‘‘ಸಹ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕೋಟಿಪ್ಪತ್ತಂ ಮಗ್ಗಂ ಕಥೇಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಜಾನತೋ ಪಸ್ಸತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪರಿಞ್ಞಾಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಾವನಾಭಿಸಮಯಾ ವುತ್ತಾ। ‘‘ವಿಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯೋ ವುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಇಮಿನಾ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣಂ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ। ‘‘ಜಾನತೋ ಪಸ್ಸತೋ’’ತಿ ವಾ ಹೇತುನಿದ್ದೇಸೋಯಂ। ಜಾನನಹೇತು ದಸ್ಸನಹೇತು ಕಾಮಾಸವಾಪಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಧಮ್ಮಾನಞ್ಹಿ ಸಮಾನಕಾಲಿಕಾನಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚಯಪ್ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನತಾ ಸಹಜಾತಕೋಟಿಯಾ ಲಬ್ಭತೀತಿ। ಭವಾಸವಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ಭವರಾಗಸ್ಸ ವಿಯ ಭವದಿಟ್ಠಿಯಾಪಿ ಸಮವರೋಧೋತಿ ದಿಟ್ಠಾಸವಸ್ಸಾಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಖೀಣಾ ಜಾತೀತಿಆದೀಹಿ ಪದೇಹಿ। ತಸ್ಸಾತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಞಾಣಸ್ಸ। ಭೂಮಿನ್ತಿ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ।

    Kilesavasenāti āsavasaṅkhātakilesavasena. Yasmā āsavānaṃ dukkhasaccapariyāyo tappariyāpannattā, sesasaccānañca taṃsamudayādipariyāyo atthi, tasmā vuttaṃ ‘‘pariyāyato’’ti. Dassento saccānīti yojanā. Āsavānaṃyeva cettha gahaṇaṃ ‘‘āsavānaṃ khayañāṇāyā’’ti āraddhattā. Tathā hi ‘‘kāmāsavāpi cittaṃ vimuccatī’’tiādinā (dī. ni. 1.248; ma. ni. 1.433; ma. ni. 3.19) āsavavimuttisīseneva sabbakilesavimutti vuttā. ‘‘Idaṃ dukkhanti yathābhūtaṃ pajanātī’’tiādinā missakamaggo idha kathitoti ‘‘saha vipassanāya koṭippattaṃ maggaṃ kathesī’’ti vuttaṃ. ‘‘Jānato passato’’ti iminā pariññāsacchikiriyābhāvanābhisamayā vuttā. ‘‘Vimuccatī’’ti iminā pahānābhisamayo vuttoti āha ‘‘iminā maggakkhaṇaṃ dassetī’’ti. ‘‘Jānato passato’’ti vā hetuniddesoyaṃ. Jānanahetu dassanahetu kāmāsavāpi cittaṃ vimuccatīti yojanā. Dhammānañhi samānakālikānampi paccayappaccayuppannatā sahajātakoṭiyā labbhatīti. Bhavāsavaggahaṇena cettha bhavarāgassa viya bhavadiṭṭhiyāpi samavarodhoti diṭṭhāsavassāpi saṅgaho daṭṭhabbo. Khīṇā jātītiādīhi padehi. Tassāti paccavekkhaṇāñāṇassa. Bhūminti pavattiṭṭhānaṃ.

    ಯೇನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಕತಮಾ ಪನಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಚೋದನಾ ಕತಾ, ತಂ ವಿವರನ್ತೋ ‘‘ನ ತಾವಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ । ತತ್ಥ ನ ತಾವಸ್ಸ ಅತೀತಾ ಜಾತಿ ಖೀಣಾ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತತ್ಥ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ಪುಬ್ಬೇವ ಖೀಣತ್ತಾ’’ತಿ। ನ ಅನಾಗತಾ ಅಸ್ಸ ಜಾತಿ ಖೀಣಾತಿ ಯೋಜನಾ। ನ ಅನಾಗತಾತಿ ಚ ಅನಾಗತಭಾವಸಾಮಞ್ಞಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಲೇಸೇನ ಚೋದೇತಿ, ತೇನಾಹ ‘‘ಅನಾಗತೇ ವಾಯಾಮಾಭಾವತೋ’’ತಿ। ಅನಾಗತವಿಸೇಸೋ ಪನೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ತಸ್ಸ ಚ ಖೇಪನೇ ವಾಯಾಮೋಪಿ ಲಬ್ಭತೇವ, ತೇನಾಹ ‘‘ಯಾ ಪನ ಮಗ್ಗಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ। ಏಕಚತುಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇಸೂತಿ ಭವತ್ತಯಗ್ಗಹಣಂ ವುತ್ತನಯೇನ ಅನವಸೇಸತೋ ಜಾತಿಯಾ ಖೀಣಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ತನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಜಾತಿಂ। ಸೋತಿ ಖೀಣಾಸವೋ ಭಿಕ್ಖು।

    Yenādhippāyena ‘‘katamā panassā’’tiādinā codanā katā, taṃ vivaranto ‘‘na tāvassā’’tiādimāha . Tattha na tāvassa atītā jāti khīṇā maggabhāvanāyāti adhippāyo. Tattha kāraṇamāha ‘‘pubbeva khīṇattā’’ti. Na anāgatā assa jāti khīṇāti yojanā. Na anāgatāti ca anāgatabhāvasāmaññaṃ gahetvā lesena codeti, tenāha ‘‘anāgate vāyāmābhāvato’’ti. Anāgataviseso panettha adhippeto, tassa ca khepane vāyāmopi labbhateva, tenāha ‘‘yā pana maggassā’’tiādi. Ekacatupañcavokārabhavesūti bhavattayaggahaṇaṃ vuttanayena anavasesato jātiyā khīṇabhāvadassanatthaṃ. Tanti yathāvuttaṃ jātiṃ. Soti khīṇāsavo bhikkhu.

    ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸೋ ನಾಮ ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸೇನ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತನಂ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಿವುತ್ಥ’’ನ್ತಿ। ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಪರಿಞ್ಞಾದಿಕಿಚ್ಚಸಾಧನವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಾಯ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾದೀನಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚೇ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯಾನುಗುಣಾ ಪವತ್ತಿ, ಇತರಸಚ್ಚೇಸು ಚ ನೇಸಂ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯಾದಿಪವತ್ತಿ ಪಾಕಟಾ ಏವ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಪಹಾನಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಾವನಾವಸೇನಾ’’ತಿ। ದುಕ್ಖನಿರೋಧಮಗ್ಗೇಸು ಪರಿಞ್ಞಾಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಾವನಾ ಯಾವದೇವ ಸಮುದಯಪ್ಪಹಾನತ್ಥಾಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ತೇನ ತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಕಿಲೇಸಾ ಪಹೀನಾ’’ತಿ। ಇತ್ಥತ್ತಾಯಾತಿ ಇಮೇ ಪಕಾರಾ ಇತ್ಥಂ, ತಬ್ಭಾವೋ ಇತ್ಥತ್ತಂ, ತದತ್ಥನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತೇ ಪನ ಪಕಾರಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗಬ್ಯಾಪಾರಭೂತಾ ಪರಿಞ್ಞಾದಯೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಏವಂ ಸೋಳಸಕಿಚ್ಚಭಾವಾಯಾ’’ತಿ। ತೇ ಹಿ ಮಗ್ಗಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ಮಗ್ಗಾನುಭಾವೇನ ಪಾಕಟಾ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ, ಪರಿಞ್ಞಾದೀಸು ಚ ಪಹಾನಮೇವ ಪಧಾನಂ ತದತ್ಥತ್ತಾ ಇತರೇಸನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯಭಾವಾಯ ವಾ’’ತಿ। ಪಹೀನಕಿಲೇಸಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣವಸೇನ ವಾ ಏವಂ ವುತ್ತಂ। ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪೇ ಇತ್ಥತ್ತಾಯಾತಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕೇ ಸಮ್ಪದಾನವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಇತ್ಥಭಾವತೋ’’ತಿ। ಅಪರನ್ತಿ ಅನಾಗತಂ। ಇಮೇ ಪನ ಚರಿಮಕತ್ತಭಾವಸಙ್ಖಾತಾ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಪರಿಞ್ಞಾತಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಏತೇನ ತೇಸಂ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಪರಿಞ್ಞಾಮೂಲಿಕಾ ಹಿ ಪತಿಟ್ಠಾ। ಯಥಾಹ ‘‘ಕಬಳೀಕಾರೇ ಚೇ ಭಿಕ್ಖವೇ ಆಹಾರೇ ಅತ್ಥಿ ರಾಗೋ ಅತ್ಥಿ ನನ್ದೀ ಅತ್ಥಿ ತಣ್ಹಾ, ಪತಿಟ್ಠಿತಂ ತತ್ಥ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ವಿರೂಳ್ಹ’’ನ್ತಿಆದಿ। (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೬೪; ಕಥಾ॰ ೨೯೬; ಮಹಾನಿ॰ ೭) ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಛಿನ್ನಮೂಲಕಾ ರುಕ್ಖಾ ವಿಯಾ’’ತಿಆದಿ।

    Brahmacariyavāso nāma ukkaṭṭhaniddesena maggabrahmacariyassa nibbattanaṃ evāti āha ‘‘parivuttha’’nti. Sammādiṭṭhiyā catūsu saccesu pariññādikiccasādhanavasena pavattamānāya sammāsaṅkappādīnampi dukkhasacce pariññābhisamayānuguṇā pavatti, itarasaccesu ca nesaṃ pahānābhisamayādipavatti pākaṭā eva, tena vuttaṃ ‘‘catūsu saccesu catūhi maggehi pariññāpahānasacchikiriyābhāvanāvasenā’’ti. Dukkhanirodhamaggesu pariññāsacchikiriyābhāvanā yāvadeva samudayappahānatthāyāti āha ‘‘tena tena maggena pahātabbakilesā pahīnā’’ti. Itthattāyāti ime pakārā itthaṃ, tabbhāvo itthattaṃ, tadatthanti vuttaṃ hoti. Te pana pakārā ariyamaggabyāpārabhūtā pariññādayo idhādhippetāti āha ‘‘evaṃ soḷasakiccabhāvāyā’’ti. Te hi maggaṃ paccavekkhato maggānubhāvena pākaṭā hutvā upaṭṭhahanti, pariññādīsu ca pahānameva padhānaṃ tadatthattā itaresanti āha ‘‘kilesakkhayabhāvāya vā’’ti. Pahīnakilesapaccavekkhaṇavasena vā evaṃ vuttaṃ. Dutiyavikappe itthattāyāti nissakke sampadānavacananti āha ‘‘itthabhāvato’’ti. Aparanti anāgataṃ. Ime pana carimakattabhāvasaṅkhātā pañcakkhandhā pariññātā tiṭṭhanti, etena tesaṃ appatiṭṭhataṃ dasseti. Apariññāmūlikā hi patiṭṭhā. Yathāha ‘‘kabaḷīkāre ce bhikkhave āhāre atthi rāgo atthi nandī atthi taṇhā, patiṭṭhitaṃ tattha viññāṇaṃ virūḷha’’ntiādi. (Saṃ. ni. 2.64; kathā. 296; mahāni. 7) tenevāha ‘‘chinnamūlakā rukkhā viyā’’tiādi.

    ೨೪೯. ಪಬ್ಬತಮತ್ಥಕೇತಿ ಪಬ್ಬತಸಿಖರೇ। ತಞ್ಹಿ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಸಙ್ಖಿತ್ತಂ ಸಙ್ಕುಚಿತಂ ಹೋತೀತಿ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಪಬ್ಬತಸಙ್ಖೇಪೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪಬ್ಬತಪರಿಯಾಪನ್ನೋ ವಾ ಪದೇಸೋ ಪಬ್ಬತಸಙ್ಖೇಪೋ । ಅನಾವಿಲೋತಿ ಅಕಾಲುಸಿಯೋ, ಸಾ ಚಸ್ಸ ಅನಾವಿಲತಾ ಕದ್ದಮಾಭಾವೇನ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಕ್ಕದ್ದಮೋ’’ತಿ। ಸಿಪ್ಪಿಯೋತಿ ಸುತ್ತಿಯೋ। ಸಮ್ಬುಕಾತಿ ಸಙ್ಖಲಿಕಾ। ಠಿತಾಸುಪಿ ನಿಸಿನ್ನಾಸುಪಿ ಗಾವೀಸು। ವಿಜ್ಜಮಾನಾಸೂತಿ ಲಬ್ಭಮಾನಾಸು, ಇತರಾ ಠಿತಾಪಿ ನಿಸಿನ್ನಾಪಿ ‘‘ಚರನ್ತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಸಹಚರಣನಯೇನ। ತಿಟ್ಠನ್ತಮೇವ, ನ ಪನ ಕದಾಚಿಪಿ ಚರನ್ತಂ। ದ್ವಯನ್ತಿ ಸಿಪ್ಪಿಸಮ್ಬುಕಂ, ಮಚ್ಛಗುಮ್ಬನ್ತಿ ಇದಂ ಉಭಯಂ। ತಿಟ್ಠನ್ತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಚರನ್ತಂ ಪೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಇತರಞ್ಚ ದ್ವಯ’’ನ್ತಿ ಚ ಯಥಾವುತ್ತಮೇವ ಸಿಪ್ಪಿಸಮ್ಬುಕಾದಿದ್ವಯಂ ವದತಿ। ತಞ್ಹಿ ಚರತೀತಿ। ಕಿಂ ವಾ ಇಮಾಯ ಸಹಚರಿಯಾಯ, ಯಥಾಲಾಭಗ್ಗಹಣಂ ಪನೇತ್ಥ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಸಕ್ಖರಕಥಲಸ್ಸ ಹಿ ವಸೇನ ತಿಟ್ಠನ್ತನ್ತಿ। ಸಿಪ್ಪಿಸಮ್ಬುಕಸ್ಸ ಮಚ್ಛಗುಮ್ಬಸ್ಸ ಚ ವಸೇನ ತಿಟ್ಠನ್ತಮ್ಪಿ ಚರನ್ತಂ ಪೀತಿ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ।

    249.Pabbatamatthaketi pabbatasikhare. Tañhi yebhuyyena saṅkhittaṃ saṅkucitaṃ hotīti pāḷiyaṃ ‘‘pabbatasaṅkhepe’’ti vuttaṃ. Pabbatapariyāpanno vā padeso pabbatasaṅkhepo. Anāviloti akālusiyo, sā cassa anāvilatā kaddamābhāvena hotīti āha ‘‘nikkaddamo’’ti. Sippiyoti suttiyo. Sambukāti saṅkhalikā. Ṭhitāsupi nisinnāsupi gāvīsu. Vijjamānāsūti labbhamānāsu, itarā ṭhitāpi nisinnāpi ‘‘carantī’’ti vuccanti sahacaraṇanayena. Tiṭṭhantameva, na pana kadācipi carantaṃ. Dvayanti sippisambukaṃ, macchagumbanti idaṃ ubhayaṃ. Tiṭṭhantanti vuttaṃ carantaṃ pīti adhippāyo. ‘‘Itarañca dvaya’’nti ca yathāvuttameva sippisambukādidvayaṃ vadati. Tañhi caratīti. Kiṃ vā imāya sahacariyāya, yathālābhaggahaṇaṃ panettha daṭṭhabbaṃ. Sakkharakathalassa hi vasena tiṭṭhantanti. Sippisambukassa macchagumbassa ca vasena tiṭṭhantampi carantaṃ pīti yojanā kātabbā.

    ತೇಸಂ ದಸನ್ನಂ ಞಾಣಾನಂ। ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಆರಮ್ಮಣವಿಭಾಗೇ, ತೇಸು ವಾ ಞಾಣೇಸು। ಭೂಮಿಭೇದತೋ, ಕಾಲಭೇದತೋ, ಸನ್ತಾನಭೇದತೋ ಚಾತಿ ಸತ್ತವಿಧಾರಮ್ಮಣಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ। ‘‘ರೂಪಾಯತನಮತ್ತಮೇವಾ’’ತಿ ಇದಂ ತಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ಅಭಿನಿಮ್ಮಿಯಮಾನೇ ಮನೋಮಯೇ ಕಾಯೇ ರೂಪಾಯತನಮೇವಾರಬ್ಭ ಪವತ್ತನತೋ ವುತ್ತಂ, ನ ತತ್ಥ ಗನ್ಧಾಯತಂ ಆದೀನಂ ಅಭಾವತೋ। ನ ಹಿ ರೂಪಕಲಾಪೋ ಗನ್ಧಾಯತಂ ಆದಿರಹಿತೋ ಅತ್ಥಿ। ಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನಮೇವ ನಿಮ್ಮಿತರೂಪಂ, ತೇನಾಹ ‘‘ಪರಿತ್ತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಬಹಿದ್ಧಾರಮ್ಮಣ’’ನ್ತಿ। ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಂ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಮೇವ ಸಮಾನಂ ಪರಿತ್ತತ್ತಿಕವಸೇನ ಅಪ್ಪಮಾಣಾರಮ್ಮಣಂ, ಅಜ್ಝತ್ತತ್ತಿಕವಸೇನ ಬಹಿದ್ಧಾರಮ್ಮಣಂ, ಅತೀತತ್ತಿಕವಸೇನ ನವತ್ತಬ್ಬಾರಮ್ಮಣಞ್ಚ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಪ್ಪಮಾಣಬಹಿದ್ಧಾನವತ್ತಬ್ಬಾರಮ್ಮಣ’’ನ್ತಿ। ಕೂಟೋ ವಿಯ ಕೂಟಾಗಾರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ದೇಸನಾಯ ಅರಹತ್ತಂ ಉತ್ತಮಙ್ಗಭೂತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನಾ’’ತಿ। ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸೀತಿ ತಿತ್ಥಕರಮತಹರವಿಭಾವಿನಿಂ ನಾನಾವಿಧಕುಹನಲಪನಾದಿಮಿಚ್ಛಾಜೀವವಿದ್ಧಂಸಿನಿಂ ತಿವಿಧಸೀಲಾಲಙ್ಕತಂ ಪರಮಸಲ್ಲೇಖಪಟಿಪತ್ತಿದೀಪನಿಂ ಝಾನಾಭಿಞ್ಞಾದಿಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮವಿಭೂಸಿತಂ ಚುದ್ದಸವಿಧಮಹಾಸಾಮಞ್ಞಫಲಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಂ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ।

    Tesaṃ dasannaṃ ñāṇānaṃ. Tatthāti tasmiṃ ārammaṇavibhāge, tesu vā ñāṇesu. Bhūmibhedato, kālabhedato, santānabhedato cāti sattavidhārammaṇaṃ vipassanāñāṇaṃ. ‘‘Rūpāyatanamattamevā’’ti idaṃ tassa ñāṇassa abhinimmiyamāne manomaye kāye rūpāyatanamevārabbha pavattanato vuttaṃ, na tattha gandhāyataṃ ādīnaṃ abhāvato. Na hi rūpakalāpo gandhāyataṃ ādirahito atthi. Parinipphannameva nimmitarūpaṃ, tenāha ‘‘parittapaccuppannabahiddhārammaṇa’’nti. Āsavakkhayañāṇaṃ nibbānārammaṇameva samānaṃ parittattikavasena appamāṇārammaṇaṃ, ajjhattattikavasena bahiddhārammaṇaṃ, atītattikavasena navattabbārammaṇañca hotīti āha ‘‘appamāṇabahiddhānavattabbārammaṇa’’nti. Kūṭo viya kūṭāgārassa bhagavato desanāya arahattaṃ uttamaṅgabhūtanti āha ‘‘arahattanikūṭenā’’ti. Desanaṃ niṭṭhāpesīti titthakaramataharavibhāviniṃ nānāvidhakuhanalapanādimicchājīvaviddhaṃsiniṃ tividhasīlālaṅkataṃ paramasallekhapaṭipattidīpaniṃ jhānābhiññādiuttarimanussadhammavibhūsitaṃ cuddasavidhamahāsāmaññaphalapaṭimaṇḍitaṃ anaññasādhāraṇaṃ desanaṃ niṭṭhāpesi.

    ಅಜಾತಸತ್ತುಉಪಾಸಕತ್ತಪಟಿವೇದನಾಕಥಾವಣ್ಣನಾ

    Ajātasattuupāsakattapaṭivedanākathāvaṇṇanā

    ೨೫೦. ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ಆದಿಞ್ಚ ಮಜ್ಝಞ್ಚ ಪರಿಯೋಸಾನಞ್ಚ। ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಸಗಾರವಂ। ಆರದ್ಧಂ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕೇಹಿ।

    250.Ādimajjhapariyosānanti ādiñca majjhañca pariyosānañca. Sakkaccaṃ sagāravaṃ. Āraddhaṃ dhammasaṅgāhakehi.

    ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾ ವಿಗತಾತಿ ಅತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಖಯೇ ದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ನಿಕ್ಖನ್ತೋ ಪಠಮೋ ಯಾಮೋ’’ತಿ ಉಪರಿ ವುತ್ತಂ। ಅಭಿಕ್ಕನ್ತತರೋತಿ ಅತಿವಿಯ ಕನ್ತತರೋ ಮನೋರಮೋ, ತಾದಿಸೋ ಚ ಸುನ್ದರೋ ಭದ್ದಕೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸುನ್ದರೇ ದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ಕೋತಿ ದೇವನಾಗಯಕ್ಖಗನ್ಧಬ್ಬಾದೀಸು ಕೋ ಕತಮೋ। ಮೇತಿ ಮಮ। ಪಾದಾನೀತಿ ಪಾದೇ। ಇದ್ಧಿಯಾತಿ ಇಮಾಯ ಏವರೂಪಾಯ ದೇವಿದ್ಧಿಯಾ। ಯಸಸಾತಿ ಇಮಿನಾ ಏದಿಸೇನ ಪರಿವಾರೇನ, ಪರಿಜನೇನ ಚ। ಜಲನ್ತಿ ವಿಜ್ಜೋತಮಾನೋ। ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇನಾತಿ ಅತಿವಿಯ ಕನ್ತೇನ ಕಮನೀಯೇನ ಅಭಿರೂಪೇನ। ವಣ್ಣೇನಾತಿ ಛವಿವಣ್ಣೇನ ಸರೀರವಣ್ಣನಿಭಾಯ । ಸಬ್ಬಾ ಓಭಾಸಯಂ ದಿಸಾತಿ ದಸಪಿ ದಿಸಾ ಪಭಾಸೇನ್ತೋ ಚನ್ದೋ ವಿಯ, ಸೂರಿಯೋ ವಿಯ ಚ ಏಕೋಭಾಸಂ ಏಕಾಲೋಕಂ ಕರೋನ್ತೋತಿ ಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥೋ। ಅಭಿರೂಪೇತಿ ಉಳಾರರೂಪೇ ಸಮ್ಪನ್ನರೂಪೇ।

    Abhikkantā vigatāti atthoti āha ‘‘khaye dissatī’’ti. Tathā hi ‘‘nikkhanto paṭhamo yāmo’’ti upari vuttaṃ. Abhikkantataroti ativiya kantataro manoramo, tādiso ca sundaro bhaddako nāma hotīti āha ‘‘sundare dissatī’’ti. Koti devanāgayakkhagandhabbādīsu ko katamo. Meti mama. Pādānīti pāde. Iddhiyāti imāya evarūpāya deviddhiyā. Yasasāti iminā edisena parivārena, parijanena ca. Jalanti vijjotamāno. Abhikkantenāti ativiya kantena kamanīyena abhirūpena. Vaṇṇenāti chavivaṇṇena sarīravaṇṇanibhāya . Sabbā obhāsayaṃ disāti dasapi disā pabhāsento cando viya, sūriyo viya ca ekobhāsaṃ ekālokaṃ karontoti gāthāya attho. Abhirūpeti uḷārarūpe sampannarūpe.

    ‘‘ಚೋರೋ ಚೋರೋ, ಸಪ್ಪೋ ಸಪ್ಪೋ’’ತಿಆದೀಸು ಭಯೇ ಆಮೇಡಿತಂ, ‘‘ವಿಜ್ಝ ವಿಜ್ಝ, ಪಹರ ಪಹರಾ’’ತಿಆದೀಸು ಕೋಧೇ, ‘‘ಸಾಧು ಸಾಧೂತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೨೭; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೨೭; ೩.೩೫; ೫.೧೦೦೫) ಪಸಂಸಾಯಂ, ‘‘ಗಚ್ಛ ಗಚ್ಛ, ಲುನಾಹಿ ಲುನಾಹೀ’’ತಿಆದೀಸು ತುರಿತೇ, ‘‘ಆಗಚ್ಛ ಆಗಚ್ಛಾ’’ತಿಆದೀಸು ಕೋತೂಹಲೇ, ‘‘ಬುದ್ಧೋ ಬುದ್ಧೋತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಬು॰ ವಂ॰ ೪೪) ಅಚ್ಛರೇ , ‘‘ಅಭಿಕ್ಕಮಥಾಯಸ್ಮನ್ತೋ ಅಭಿಕ್ಕಮಥಾಯಸ್ಮನ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೨೦; ಅ॰ ನಿ॰ ೯.೧೧) ಹಾಸೇ, ‘‘ಕಹಂ ಏಕಪುತ್ತಕ ಕಹಂ ಏಕಪುತ್ತಕಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೬೩) ಸೋಕೇ, ‘‘ಅಹೋ ಸುಖಂ ಅಹೋ ಸುಖ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಉದಾ॰ ೨೦; ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೦೫; ಚೂಳವ॰ ೩೩೨) ಪಸಾದೇ। ಚ-ಸದ್ದೋ ಅವುತ್ತಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ, ತೇನ ಗರಹಾಅಸಮ್ಮಾನಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತತ್ಥ ‘‘ಪಾಪೋ ಪಾಪೋ’’ತಿಆದೀಸು ಗರಹಾಯಂ, ‘‘ಅಭಿರೂಪಕ ಅಭಿರೂಪಕಾ’’ತಿಆದೀಸು ಅಸಮ್ಮಾನೇ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    ‘‘Coro coro, sappo sappo’’tiādīsu bhaye āmeḍitaṃ, ‘‘vijjha vijjha, pahara paharā’’tiādīsu kodhe, ‘‘sādhu sādhūtiādīsu (ma. ni. 1.327; saṃ. ni. 2.127; 3.35; 5.1005) pasaṃsāyaṃ, ‘‘gaccha gaccha, lunāhi lunāhī’’tiādīsu turite, ‘‘āgaccha āgacchā’’tiādīsu kotūhale, ‘‘buddho buddhoti cintento’’tiādīsu (bu. vaṃ. 44) acchare, ‘‘abhikkamathāyasmanto abhikkamathāyasmanto’’tiādīsu (dī. ni. 3.20; a. ni. 9.11) hāse, ‘‘kahaṃ ekaputtaka kahaṃ ekaputtakā’’tiādīsu (saṃ. ni. 2.63) soke, ‘‘aho sukhaṃ aho sukha’’ntiādīsu (udā. 20; dī. ni. 3.305; cūḷava. 332) pasāde. Ca-saddo avuttasamuccayattho, tena garahāasammānādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Tattha ‘‘pāpo pāpo’’tiādīsu garahāyaṃ, ‘‘abhirūpaka abhirūpakā’’tiādīsu asammāne daṭṭhabbaṃ.

    ನಯಿದಂ ಆಮೇಡಿತವಸೇನ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವುತ್ತಂ, ಅಥ ಖೋ ಅತ್ಥದ್ವಯವಸೇನಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಥ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತ’’ನ್ತಿ ವಚನಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ತಂ ಪನ ಭಗವತೋ ವಚನಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ದೇಸನಾತಿ ಕತ್ವಾ ತಥಾ ವುತ್ತಂ। ಅತ್ಥಮತ್ತದಸ್ಸನಂ ವಾ ಏತಂ, ತಸ್ಮಾ ಅತ್ಥವಸೇನೇತ್ಥ ಲಿಙ್ಗವಿಭತ್ತಿಪರಿಣಾಮೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ದುತಿಯಪದೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ದೋಸನಾಸನತೋತಿ ರಾಗಾದಿಕಿಲೇಸವಿಧಮನತೋ। ಗುಣಾಧಿಗಮನತೋತಿ ಸೀಲಾದಿಗುಣಾನಂ ಸಮ್ಪಾದನತೋ। ಯೇ ಗುಣೇ ದೇಸನಾ ಅಧಿಗಮೇತಿ, ತೇಸು ಪಧಾನಭೂತಾ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾತಿ ತೇ ಪಧಾನಭೂತೇ ತಾವ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸದ್ಧಾಜನನತೋ ಪಞ್ಞಾಜನನತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸದ್ಧಾಪಮುಖಾ ಹಿ ಲೋಕಿಯಾ ಗುಣಾ ಪಞ್ಞಾಪಮುಖಾ ಲೋಕುತ್ತರಾ। ಸೀಲಾದಿಅತ್ಥಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಾತ್ಥತೋ। ಸಭಾವನಿರುತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಯಞ್ಜನತೋ। ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಸದ್ದಪಯೋಗತಾಯ ಉತ್ತಾನಪದತೋ। ಸಣ್ಹಸುಖುಮಭಾವೇನ ದುಬ್ಬಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ಥತಾಯ ಗಮ್ಭೀರತ್ಥತೋ। ಸಿನಿದ್ಧಮುದುಮಧುರಸದ್ದಪಯೋಗತಾಯ ಕಣ್ಣಸುಖತೋ। ವಿಪುಲವಿಸುದ್ಧಪೇಮನೀಯತ್ಥತಾಯ ಹದಯಙ್ಗಮತೋ। ಮಾನಾತಿಮಾನವಿಧಮನೇನ ಅನತ್ತುಕ್ಕಂಸನತೋ। ಥಮ್ಭಸಾರಮ್ಭನಿಮ್ಮದ್ದನೇನ ಅಪರವಮ್ಭನತೋ। ಹಿತಾಧಿಪ್ಪಾಯಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ, ಪರೇಸಂ ರಾಗಪರಿಳಾಹಾದಿವೂಪಗಮನೇನ ಚ ಕರುಣಾಸೀತಲತೋ। ಕಿಲೇಸನ್ಧಕಾರವಿಧಮನೇನ ಪಞ್ಞಾವದಾತತೋ। ಕರವೀಕರುತಮಞ್ಜುತಾಯ ಆಪಾಥರಮಣೀಯತೋ। ಪುಬ್ಬಾಪರಾವಿರುದ್ಧಸುವಿಸುದ್ಧತಾಯ ವಿಮದ್ದಕ್ಖಮತೋ। ಆಪಾಥರಮಣೀಯತಾಯ ಏವ ಸುಯ್ಯಮಾನಸುಖತೋ। ವಿಮದ್ದಕ್ಖಮತಾಯ, ಹಿತಜ್ಝಾಸಯಪ್ಪವತ್ತಿತಾಯ ಚ ವೀಮಂಸಿಯಮಾನಹಿತತೋ। ಏವಮಾದೀಹೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಂಸಾರಚಕ್ಕನಿವತ್ತನತೋ ಸದ್ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನತೋ, ಮಿಚ್ಛಾವಾದವಿದ್ಧಂಸನತೋ ಸಮ್ಮಾವಾದಪತಿಟ್ಠಾಪನತೋ, ಅಕುಸಲಮೂಲಸಮುದ್ಧರಣತೋ ಕುಸಲಮೂಲಸಂರೋಪನತೋ, ಅಪಾಯದ್ವಾರಪಿಧಾನತೋ ಸಗ್ಗಮಗ್ಗದ್ವಾರವಿವರಣತೋ, ಪರಿಯುಟ್ಠಾನವೂಪಸಮನತೋ ಅನುಸಯಸಮುಗ್ಘಾಟನತೋತಿ ಏವಮಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।

    Nayidaṃ āmeḍitavasena dvikkhattuṃ vuttaṃ, atha kho atthadvayavasenāti dassento ‘‘atha vā’’tiādimāha ‘‘abhikkanta’’nti vacanaṃ apekkhitvā napuṃsakaliṅgavasena vuttaṃ. Taṃ pana bhagavato vacanaṃ dhammassa desanāti katvā tathā vuttaṃ. Atthamattadassanaṃ vā etaṃ, tasmā atthavasenettha liṅgavibhattipariṇāmo veditabbo. Dutiyapadepi eseva nayo. Dosanāsanatoti rāgādikilesavidhamanato. Guṇādhigamanatoti sīlādiguṇānaṃ sampādanato. Ye guṇe desanā adhigameti, tesu padhānabhūtā dassetabbāti te padhānabhūte tāva dassetuṃ ‘‘saddhājananato paññājananato’’ti vuttaṃ. Saddhāpamukhā hi lokiyā guṇā paññāpamukhā lokuttarā. Sīlādiatthasampattiyā sātthato. Sabhāvaniruttisampattiyā sabyañjanato. Suviññeyyasaddapayogatāya uttānapadato. Saṇhasukhumabhāvena dubbiññeyyatthatāya gambhīratthato. Siniddhamudumadhurasaddapayogatāya kaṇṇasukhato. Vipulavisuddhapemanīyatthatāya hadayaṅgamato. Mānātimānavidhamanena anattukkaṃsanato. Thambhasārambhanimmaddanena aparavambhanato. Hitādhippāyappavattiyā, paresaṃ rāgapariḷāhādivūpagamanena ca karuṇāsītalato. Kilesandhakāravidhamanena paññāvadātato. Karavīkarutamañjutāya āpātharamaṇīyato. Pubbāparāviruddhasuvisuddhatāya vimaddakkhamato. Āpātharamaṇīyatāya eva suyyamānasukhato. Vimaddakkhamatāya, hitajjhāsayappavattitāya ca vīmaṃsiyamānahitato. Evamādīhīti ādi-saddena saṃsāracakkanivattanato saddhammacakkappavattanato, micchāvādaviddhaṃsanato sammāvādapatiṭṭhāpanato, akusalamūlasamuddharaṇato kusalamūlasaṃropanato, apāyadvārapidhānato saggamaggadvāravivaraṇato, pariyuṭṭhānavūpasamanato anusayasamugghāṭanatoti evamādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo.

    ಅಧೋಮುಖಟ್ಠಪಿತನ್ತಿ ಕೇನಚಿ ಅಧೋಮುಖಂ ಠಪಿತಂ। ಹೇಟ್ಠಾಮುಖಜಾತನ್ತಿ ಸಭಾವೇನೇವ ಹೇಟ್ಠಾಮುಖಂ ಜಾತಂ। ಉಗ್ಘಾಟೇಯ್ಯಾತಿ ವಿವಟಂ ಕರೇಯ್ಯ। ಹತ್ಥೇ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಪುರತ್ಥಾಭಿಮುಖೋ, ಉತ್ತರಾಭಿಮುಖೋ ವಾ ಗಚ್ಛಾ’’ತಿಆದೀನಿ ಅವತ್ವಾ ಹತ್ಥೇ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಸ್ಸನ್ದೇಹಂ ಕತ್ವಾ। ‘‘ಏಸ ಮಗ್ಗೋ, ಏವಂ ಗಚ್ಛಾ’’ತಿ ದಸ್ಸೇಯ್ಯ। ಕಾಳಪಕ್ಖಚಾತುದ್ದಸೀತಿ ಕಾಳಪಕ್ಖೇ ಚಾತುದ್ದಸೀ। ನಿಕ್ಕುಜ್ಜಿತಂ ಆಧೇಯ್ಯಸ್ಸ ಅನಾಧಾರಭೂತಂ ಭಾಜನಂ ಆಧಾರಭಾವಾಪಾದನವಸೇನ ಉಕ್ಕುಜ್ಜೇಯ್ಯ। ಅಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಅಭಿಮುಖತ್ತಾ ಹೇಟ್ಠಾಮುಖಜಾತತಾಯ ಸದ್ಧಮ್ಮವಿಮುಖಂ ಅಧೋಮುಖಟ್ಠಪಿತತಾಯ ಅಸದ್ಧಮ್ಮೇ ಪತಿತನ್ತಿ ಏವಂ ಪದದ್ವಯಂ ಯಥಾರಹಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ, ನ ಯಥಾಸಙ್ಖ್ಯಂ। ಕಾಮಂ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಯೋ ಪಟಿಚ್ಛಾದಕಾ ನೀವರಣಭಾವತೋ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ಪನ ಸವಿಸೇಸಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದಿಕಾ ಸತ್ತೇ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸನವಸೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಗಹನಪಟಿಚ್ಛನ್ನ’’ನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಪರಮಾಹಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ವಜ್ಜಂ ವದಾಮೀ’’ತಿ। ಸಬ್ಬೋ ಅಪಾಯಗಾಮಿಮಗ್ಗೋ ಕುಮ್ಮಗ್ಗೋ ಕುಚ್ಛಿತೋ ಮಗ್ಗೋತಿ ಕತ್ವಾ। ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದೀನಂ ಉಜುಪಟಿಪಕ್ಖತಾಯ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಆದಯೋ ಅಟ್ಠ ಮಿಚ್ಛತ್ತಧಮ್ಮಾ ಮಿಚ್ಛಾಮಗ್ಗಾ। ತೇನೇವ ಹಿ ತದುಭಯಪಟಿಪಕ್ಖತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸಗ್ಗಮೋಕ್ಖಮಗ್ಗಂ ಆವಿಕರೋನ್ತೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಪ್ಪಿಆದಿಸನ್ನಿಸ್ಸಯೋ ಪದೀಪೋ ನ ತಥಾ ಉಜ್ಜಲೋ, ಯಥಾ ತೇಲಸನ್ನಿಸ್ಸಯೋತಿ ತೇಲಪಜ್ಜೋತ-ಗ್ಗಹಣಂ। ಏತೇಹಿ ಪರಿಯಾಯೇಹೀತಿ ಏತೇಹಿ ನಿಕ್ಕುಜ್ಜಿತುಕ್ಕುಜ್ಜನಪಟಿಚ್ಛನ್ನವಿವರಣಾದಿಉಪಮೋಪಮಿತಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇಹಿ, ಏತೇಹಿ ವಾ ಯಥಾವುತ್ತೇಹಿ ನಾನಾವಿಧಕುಹನಲಪನಾದಿಮಿಚ್ಛಾಜೀವವಿವಿಧಮನಾದಿವಿಭಾವನಪರಿಯಾಯೇಹಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅನೇಕಪರಿಯಾಯೇನ ಧಮ್ಮೋ ಪಕಾಸಿತೋ’’ತಿ।

    Adhomukhaṭṭhapitanti kenaci adhomukhaṃ ṭhapitaṃ. Heṭṭhāmukhajātanti sabhāveneva heṭṭhāmukhaṃ jātaṃ. Ugghāṭeyyāti vivaṭaṃ kareyya. Hatthe gahetvā ‘‘puratthābhimukho, uttarābhimukho vā gacchā’’tiādīni avatvā hatthe gahetvā nissandehaṃ katvā. ‘‘Esa maggo, evaṃ gacchā’’ti dasseyya. Kāḷapakkhacātuddasīti kāḷapakkhe cātuddasī. Nikkujjitaṃ ādheyyassa anādhārabhūtaṃ bhājanaṃ ādhārabhāvāpādanavasena ukkujjeyya. Aññāṇassa abhimukhattā heṭṭhāmukhajātatāya saddhammavimukhaṃ adhomukhaṭṭhapitatāya asaddhamme patitanti evaṃ padadvayaṃ yathārahaṃ yojetabbaṃ, na yathāsaṅkhyaṃ. Kāmaṃ kāmacchandādayo paṭicchādakā nīvaraṇabhāvato, micchādiṭṭhi pana savisesaṃ paṭicchādikā satte micchābhinivesanavasenāti āha ‘‘micchādiṭṭhigahanapaṭicchanna’’nti. Tenāha bhagavā ‘‘micchādiṭṭhiparamāhaṃ bhikkhave vajjaṃ vadāmī’’ti. Sabbo apāyagāmimaggo kummaggo kucchito maggoti katvā. Sammādiṭṭhiādīnaṃ ujupaṭipakkhatāya micchādiṭṭhiādayo aṭṭha micchattadhammā micchāmaggā. Teneva hi tadubhayapaṭipakkhataṃ sandhāya ‘‘saggamokkhamaggaṃ āvikarontenā’’ti vuttaṃ. Sappiādisannissayo padīpo na tathā ujjalo, yathā telasannissayoti telapajjota-ggahaṇaṃ. Etehi pariyāyehīti etehi nikkujjitukkujjanapaṭicchannavivaraṇādiupamopamitabbappakārehi, etehi vā yathāvuttehi nānāvidhakuhanalapanādimicchājīvavividhamanādivibhāvanapariyāyehi. Tenāha ‘‘anekapariyāyena dhammo pakāsito’’ti.

    ಪಸನ್ನಕಾರನ್ತಿ ಪಸನ್ನೇಹಿ ಕಾತಬ್ಬಂ ಸಕ್ಕಾರಂ। ಸರಣನ್ತಿ ಪಟಿಸರಣಂ, ತೇನಾಹ ‘‘ಪರಾಯಣ’’ನ್ತಿ। ಪರಾಯಣಭಾವೋ ಚ ಅನತ್ಥನಿಸೇಧನೇನ, ಅತ್ಥಸಮ್ಪಟಿಪಾದನೇನ ಚ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಘಸ್ಸ ತಾತಾ, ಹಿತಸ್ಸ ಚ ವಿಧಾತಾ’’ತಿ। ಅಘಸ್ಸಾತಿ ದುಕ್ಖತೋತಿ ವದನ್ತಿ, ಪಾಪತೋತಿ ಪನ ಅತ್ಥೋ ಯುತ್ತೋ, ನಿಸ್ಸಕ್ಕೇ ಚೇತಂ ಸಾಮಿವಚನಂ। ಏತ್ಥ ಚ ನಾಯಂ ಗಮು-ಸದ್ದೋ ನೀ-ಸದ್ದಾದಯೋ ವಿಯ ದ್ವಿಕಮ್ಮಕೋ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ‘‘ಅಜಂ ಗಾಮಂ ನೇತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ‘‘ಭಗವನ್ತಂ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ‘‘ಸರಣನ್ತಿ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಪನ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಲುತ್ತನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ। ತಸ್ಸ ಚಾಯಮತ್ಥೋ। ಗಮನಞ್ಚ ತದಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಭಜನಂ ಜಾನನಂ ವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ‘‘ಭಜಾಮೀ’’ತಿಆದೀಸು ಪುರಿಮಸ್ಸ ಪುರಿಮಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಅತ್ಥವಚನಂ, ಭಜನಂ ವಾ ಸರಣಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮನಂ, ಸೇವನಂ ಸನ್ತಿಕಾವಚರತಾ, ಪಯಿರುಪಾಸನಂ ವತ್ತಪಟಿವತ್ತಕರಣೇನ ಉಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಅನಞ್ಞಸರಣತಂಯೇವ ದೀಪೇತಿ। ‘‘ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಬುಜ್ಝಾಮೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಕಥಂ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯೇಸಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ।

    Pasannakāranti pasannehi kātabbaṃ sakkāraṃ. Saraṇanti paṭisaraṇaṃ, tenāha ‘‘parāyaṇa’’nti. Parāyaṇabhāvo ca anatthanisedhanena, atthasampaṭipādanena ca hotīti āha ‘‘aghassa tātā, hitassa ca vidhātā’’ti. Aghassāti dukkhatoti vadanti, pāpatoti pana attho yutto, nissakke cetaṃ sāmivacanaṃ. Ettha ca nāyaṃ gamu-saddo nī-saddādayo viya dvikammako, tasmā yathā ‘‘ajaṃ gāmaṃ netī’’ti vuccati, evaṃ ‘‘bhagavantaṃ saraṇaṃ gacchāmī’’ti vattuṃ na sakkā, ‘‘saraṇanti gacchāmī’’ti pana vattabbaṃ. Iti-saddo cettha luttaniddiṭṭho. Tassa cāyamattho. Gamanañca tadadhippāyena bhajanaṃ jānanaṃ vāti dassento ‘‘iminā adhippāyenā’’tiādimāha. Tattha ‘‘bhajāmī’’tiādīsu purimassa purimassa pacchimaṃ pacchimaṃ atthavacanaṃ, bhajanaṃ vā saraṇādhippāyena upasaṅkamanaṃ, sevanaṃ santikāvacaratā, payirupāsanaṃ vattapaṭivattakaraṇena upaṭṭhānanti evaṃ sabbathāpi anaññasaraṇataṃyeva dīpeti. ‘‘Gacchāmī’’ti padassa bujjhāmīti ayamattho kathaṃ labbhatīti āha ‘‘yesañhī’’tiādi.

    ‘‘ಅಧಿಗತಮಗ್ಗೇ ಸಚ್ಛಿಕತನಿರೋಧೇ’’ತಿ ಪದದ್ವಯೇನಾಪಿ ಫಲಟ್ಠಾ ಏವ ದಸ್ಸಿತಾ, ನ ಮಗ್ಗಟ್ಠಾತಿ ತೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೇ ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ನನು ಚ ಕಲ್ಯಾಣಪುಥುಜ್ಜನೋಪಿ ‘‘ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ? ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ವುಚ್ಚತಿ, ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಪನ ಮಗ್ಗಟ್ಠಾ ಏವ ತಥಾ ವತ್ತಬ್ಬಾ, ನ ಇತರೋ ನಿಯಾಮೋಕ್ಕಮನಾಭಾವತೋ। ತಥಾ ಹಿ ತೇ ಏವ ವುತ್ತಾ ‘‘ಅಪಾಯೇಸು ಅಪತಮಾನೇ ಧಾರೇತೀ’’ತಿ। ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯಾಮೋಕ್ಕಮನೇನ ಹಿ ಅಪಾಯವಿನಿಮುತ್ತಸಮ್ಭವೋ । ಅಕ್ಖಾಯತೀತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಆದಿಅತ್ಥೋ, ಪಕಾರತ್ಥೋ ವಾ, ತೇನ ‘‘ಯಾವತಾ ಭಿಕ್ಖವೇ ಧಮ್ಮಾ ಸಙ್ಖತಾ ವಾ ಅಸಙ್ಖತಾ ವಾ, ವಿರಾಗೋ ತೇಸಂ ಅಗ್ಗಂ ಅಕ್ಖಾಯತೀ’’ತಿ (ಇತಿವು॰ ೯೦; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೩೪) ಸುತ್ತಪದಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ‘‘ವಿತ್ಥಾರೋ’’ತಿ ವಾ ಇಮಿನಾ। ಏತ್ಥ ಚ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ನಿಯ್ಯಾನಿಕತಾಯ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ತಸ್ಸ ತದತ್ಥಸಿದ್ಧಿಹೇತುತಾಯಾತಿ ಉಭಯಮೇವ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ‘‘ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಹಿ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಭೂತಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ತದತ್ಥಸಿದ್ಧಿ। ತಥಾಪಿ ಯಸ್ಮಾ ಅರಿಯಫಲಾನಂ ‘‘ತಾಯ ಸದ್ಧಾಯ ಅವೂಪಸನ್ತಾಯಾ’’ತಿಆದಿ ವಚನತೋ ಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪಟಿಪಸ್ಸದ್ಧಿಪ್ಪಹಾನಕಿಚ್ಚತಾಯ, ನಿಯ್ಯಾನಾನುಗುಣತಾಯ, ನಿಯ್ಯಾನಪರಿಯೋಸಾನತಾಯ ಚ, ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪನ ‘‘ನಿಯ್ಯಾನಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸಮಧಿಗಮನಹೇತುತಾಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪರಿಯಾಯೇನ ವುತ್ತನಯೇನ ಧಮ್ಮಭಾವೋ ಲಬ್ಭತಿ ಏವ। ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ಪಾಠಾರೂಳ್ಹೋ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನ ಕೇವಲ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ।

    ‘‘Adhigatamagge sacchikatanirodhe’’ti padadvayenāpi phalaṭṭhā eva dassitā, na maggaṭṭhāti te dassento ‘‘yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāne cā’’tiādimāha. Nanu ca kalyāṇaputhujjanopi ‘‘yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjatī’’ti vuccatīti? Kiñcāpi vuccati, nippariyāyena pana maggaṭṭhā eva tathā vattabbā, na itaro niyāmokkamanābhāvato. Tathā hi te eva vuttā ‘‘apāyesu apatamāne dhāretī’’ti. Sammattaniyāmokkamanena hi apāyavinimuttasambhavo . Akkhāyatīti ettha iti-saddo ādiattho, pakārattho vā, tena ‘‘yāvatā bhikkhave dhammā saṅkhatā vā asaṅkhatā vā, virāgo tesaṃ aggaṃ akkhāyatī’’ti (itivu. 90; a. ni. 4.34) suttapadaṃ saṅgaṇhāti, ‘‘vitthāro’’ti vā iminā. Ettha ca ariyamaggo niyyānikatāya, nibbānaṃ tassa tadatthasiddhihetutāyāti ubhayameva nippariyāyena ‘‘dhammo’’ti vutto. Nibbānañhi ārammaṇapaccayabhūtaṃ labhitvā ariyamaggassa tadatthasiddhi. Tathāpi yasmā ariyaphalānaṃ ‘‘tāya saddhāya avūpasantāyā’’tiādi vacanato maggena samucchinnānaṃ kilesānaṃ paṭipassaddhippahānakiccatāya, niyyānānuguṇatāya, niyyānapariyosānatāya ca, pariyattidhammassa pana ‘‘niyyānadhammassa samadhigamanahetutāyā’’ti iminā pariyāyena vuttanayena dhammabhāvo labbhati eva. Svāyamattho pāṭhārūḷho evāti dassento ‘‘na kevala’’ntiādimāha.

    ‘‘ಕಾಮರಾಗೋ ಭವರಾಗೋ’’ತಿ ಏವಮಾದಿ ಭೇದೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ರಾಗೋ ವಿರಜ್ಜತಿ ಏತೇನಾತಿ ರಾಗವಿರಾಗೋತಿ ಮಗ್ಗೋ ಕಥಿತೋ। ಏಜಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ತಣ್ಹಾಯ, ಅನ್ತೋನಿಜ್ಝಾನಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಸೋಕಸ್ಸ ಚ ತದುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಪರಿಕ್ಖೀಣತ್ತಾ ಅನೇಜಂ ಅಸೋಕನ್ತಿ ಫಲಂ ಕಥಿತಂ। ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲನ್ತಿ ಅವಿರೋಧದೀಪನತೋ ಕೇನಚಿ ಅವಿರುದ್ಧಂ, ಇಟ್ಠಂ ಪಣೀತನ್ತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ। ಪಗುಣರೂಪೇನ ಪವತ್ತಿತತ್ತಾ, ಪಕಟ್ಠಗುಣವಿಭಾವನತೋ ವಾ ಪಗುಣಂ। ಯಥಾಹ ‘‘ವಿಹಿಂಸಸಞ್ಞೀ ಪಗುಣಂ ನ ಭಾಸಿಂ, ಧಮ್ಮಂ ಪಣೀತಂ ಮನುಜೇಸು ಬ್ರಹ್ಮೇ’’ತಿ। (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೩; ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೩೩೯; ಮಹಾವ॰ ೯) ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಾ ಕಥಿತಾತಿ ಯೋಜನಾ।

    ‘‘Kāmarāgo bhavarāgo’’ti evamādi bhedo sabbopi rāgo virajjati etenāti rāgavirāgoti maggo kathito. Ejāsaṅkhātāya taṇhāya, antonijjhānalakkhaṇassa sokassa ca taduppattiyaṃ sabbaso parikkhīṇattā anejaṃ asokanti phalaṃ kathitaṃ. Appaṭikūlanti avirodhadīpanato kenaci aviruddhaṃ, iṭṭhaṃ paṇītanti vā attho. Paguṇarūpena pavattitattā, pakaṭṭhaguṇavibhāvanato vā paguṇaṃ. Yathāha ‘‘vihiṃsasaññī paguṇaṃ na bhāsiṃ, dhammaṃ paṇītaṃ manujesu brahme’’ti. (Ma. ni. 1.283; ma. ni. 2.339; mahāva. 9) sabbadhammakkhandhā kathitāti yojanā.

    ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಙ್ಘಾತೇನಾತಿ ‘‘ಯಾಯಂ ದಿಟ್ಠಿ ಅರಿಯಾ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ ನಿಯ್ಯಾತಿ ತಕ್ಕರಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾ ದುಕ್ಖಕ್ಖಯಾಯ, ತಥಾರೂಪಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ದಿಟ್ಠಿಸಾಮಞ್ಞಗತೋ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೨೪; ಮ॰ ನಿ॰ ೪.೯೨; ೩.೫೪) ಏವಂ ವುತ್ತಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ, ‘‘ಯಾನಿ ತಾನಿ ಸೀಲಾನಿ ಅಖಣ್ಡಾನಿ ಅಚ್ಛಿದ್ದಾನಿ ಅಸಬಲಾನಿ ಅಕಮ್ಮಾಸಾನಿ ಭುಜಿಸ್ಸಾನಿ ವಿಞ್ಞುಪ್ಪಸತ್ಥಾನಿ ಅಪರಾಮಟ್ಠಾನಿ ಸಮಾಧಿಸಂವತ್ತನಿಕಾನಿ , ತಥಾರೂಪೇಹಿ ಸೀಲೇಹಿ ಸೀಲಸಾಮಞ್ಞಗತೋ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೨೩; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೯೨; ೩.೫೪; ಅ॰ ನಿ॰ ೬.೧೧; ಪರಿ॰ ೨೭೪) ಏವಂ ವುತ್ತಾನಂ ಸೀಲಾನಞ್ಚ ಸಂಹತಭಾವೇನ, ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಾಮಞ್ಞೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಂಹತೋತಿ ಘಟಿತೋ, ಸಮೇತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಾ ಹಿ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ದೂರೇ ಠಿತಾಪಿ ಅತ್ತನೋ ಗುಣಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ ಸಂಹತಾ ಏವ । ಅಟ್ಠ ಚ ಪುಗ್ಗಲಧಮ್ಮದಸಾ ತೇತಿ ತೇ ಪುರಿಸಯುಗವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಪುಗ್ಗಲವಸೇನ ಅಟ್ಠೇವ ಅರಿಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚಕ್ಖದಸ್ಸಾವಿತಾಯ ಧಮ್ಮದಸಾ। ತೀಣಿ ವತ್ಥೂನಿ ‘‘ಸರಣ’’ನ್ತಿ ಗಮನೇನ, ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಗಮನೇನ ಚ ತೀಣಿ ಸರಣಗಮನಾನಿ। ಪಟಿವೇದೇಸೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಹದಯಗತಂ ವಾಚಾಯ ಪವೇದೇಸಿ।

    Diṭṭhisīlasaṅghātenāti ‘‘yāyaṃ diṭṭhi ariyā niyyānikā niyyāti takkarassa sammā dukkhakkhayāya, tathārūpāya diṭṭhiyā diṭṭhisāmaññagato viharatī’’ti (dī. ni. 3.324; ma. ni. 4.92; 3.54) evaṃ vuttāya diṭṭhiyā, ‘‘yāni tāni sīlāni akhaṇḍāni acchiddāni asabalāni akammāsāni bhujissāni viññuppasatthāni aparāmaṭṭhāni samādhisaṃvattanikāni , tathārūpehi sīlehi sīlasāmaññagato viharatī’’ti (dī. ni. 3.323; ma. ni. 1.492; 3.54; a. ni. 6.11; pari. 274) evaṃ vuttānaṃ sīlānañca saṃhatabhāvena, diṭṭhisīlasāmaññenāti attho. Saṃhatoti ghaṭito, sametoti attho. Ariyapuggalā hi yattha katthaci dūre ṭhitāpi attano guṇasāmaggiyā saṃhatā eva . Aṭṭha ca puggaladhammadasā teti te purisayugavasena cattāropi puggalavasena aṭṭheva ariyadhammassa paccakkhadassāvitāya dhammadasā. Tīṇi vatthūni ‘‘saraṇa’’nti gamanena, tikkhattuṃ gamanena ca tīṇi saraṇagamanāni. Paṭivedesīti attano hadayagataṃ vācāya pavedesi.

    ಸರಣಗಮನಕಥಾವಣ್ಣನಾ

    Saraṇagamanakathāvaṇṇanā

    ಸರಣಗಮನಸ್ಸ ವಿಸಯಪ್ಪಭೇದಫಲಸಂಕಿಲೇಸಭೇದಾನಂ ವಿಯ ಕತ್ತು ಚ ವಿಭಾವನಾ ತತ್ಥ ಕೋಸಲ್ಲಾಯ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಸರಣಗಮನೇಸು ಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಂ ಸರಣಂ…ಪೇ॰… ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ತೇನ ವಿನಾ ಸರಣಗಮನಸ್ಸೇವ ಅಸಮ್ಭವತೋ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ವೋದಾನಂ ನ ಗಹಿತಂ, ನನು ವೋದಾನವಿಭಾವನಾಪಿ ತತ್ಥ ಕೋಸಲ್ಲಾವಹಾತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ತಂ ಪನ ಸಂಕಿಲೇಸಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಅತ್ಥತೋ ದೀಪಿತಂ ಹೋತೀತಿ ನ ಗಹಿತಂ। ಯಾನಿ ಹಿ ನೇಸಂ ಸಂಕಿಲೇಸಕಾರಣಾನಿ ಅಞ್ಞಾಣಾದೀನಿ, ತೇಸಂ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಅನುಪ್ಪಾದನೇನ, ಉಪ್ಪನ್ನಾನಞ್ಚ ಪಹಾನೇನ ವೋದಾನಂ ಹೋತೀತಿ। ಹಿಂಸತ್ಥಸ್ಸ ಸರ-ಸದ್ದಸ್ಸ ವಸೇನೇತಂ ಪದಂ ದಟ್ಠಬ್ಬನ್ತಿ ‘‘ಹಿಂಸತೀತಿ ಸರಣ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ತಂ ಪನ ಹಿಂಸನಂ ಕೇಸಂ ಕಥಂ ಕಸ್ಸ ವಾತಿ ಚೋದನಂ ಸೋಧೇನ್ತೋ ‘‘ಸರಣಗತಾನ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಭಯನ್ತಿ ವಟ್ಟಭಯಂ। ಸನ್ತಾಸನ್ತಿ ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸಂ ತೇನೇವ ಚೇತಸಿಕದುಕ್ಖಸ್ಸ ಗಹಿತತ್ತಾ। ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಕಾಯಿಕದುಕ್ಖಂ। ದುಗ್ಗತಿಪರಿಕಿಲೇಸನ್ತಿ ದುಗ್ಗತಿಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಂ, ತಯಿದಂ ಸಬ್ಬಂ ಪರತೋ ಫಲಕಥಾಯಂ ಆವಿಭವಿಸ್ಸತಿ। ಏತನ್ತಿ ‘‘ಸರಣ’’ನ್ತಿ ಪದಂ।

    Saraṇagamanassa visayappabhedaphalasaṃkilesabhedānaṃ viya kattu ca vibhāvanā tattha kosallāya hotīti ‘‘saraṇagamanesu kosallatthaṃ saraṇaṃ…pe… veditabbo’’ti vuttaṃ tena vinā saraṇagamanasseva asambhavato. Kasmā panettha vodānaṃ na gahitaṃ, nanu vodānavibhāvanāpi tattha kosallāvahāti? Saccametaṃ, taṃ pana saṃkilesaggahaṇeneva atthato dīpitaṃ hotīti na gahitaṃ. Yāni hi nesaṃ saṃkilesakāraṇāni aññāṇādīni, tesaṃ sabbena sabbaṃ anuppannānaṃ anuppādanena, uppannānañca pahānena vodānaṃ hotīti. Hiṃsatthassa sara-saddassa vasenetaṃ padaṃ daṭṭhabbanti ‘‘hiṃsatīti saraṇa’’nti vatvā taṃ pana hiṃsanaṃ kesaṃ kathaṃ kassa vāti codanaṃ sodhento ‘‘saraṇagatāna’’ntiādimāha. Tattha bhayanti vaṭṭabhayaṃ. Santāsanti cittutrāsaṃ teneva cetasikadukkhassa gahitattā. Dukkhanti kāyikadukkhaṃ. Duggatiparikilesanti duggatipariyāpannaṃ sabbampi dukkhaṃ, tayidaṃ sabbaṃ parato phalakathāyaṃ āvibhavissati. Etanti ‘‘saraṇa’’nti padaṃ.

    ಏವಂ ಅವಿಸೇಸತೋ ಸರಣ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ವಿಸೇಸತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಥ ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಹಿತೇ ಪವತ್ತನೇನಾತಿ ‘‘ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಾ ಭಿಕ್ಖವೇ ವಿಹರಥಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೬೪, ೬೯) ಅತ್ಥೇ ನಿಯೋಜನೇನ। ಅಹಿತಾ ಚ ನಿವತ್ತನೇನಾತಿ। ‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತಸ್ಸ ಖೋ ಪಾಪಕೋ ವಿಪಾಕೋ, ಪಾಪಕಂ ಅಭಿಸಮ್ಪರಾಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಆದೀನವದಸ್ಸನಾದಿಮುಖೇನ ಅನತ್ಥತೋ ನಿವತ್ತನೇನ। ಭಯಂ ಹಿಂಸತೀತಿ ಹಿತಾಹಿತೇಸು ಅಪ್ಪವತ್ತಿಪವತ್ತಿಹೇತುಕಂ ಬ್ಯಸನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಕರಣೇನ ವಿನಾಸೇತಿ। ಭವಕನ್ತಾರಾ ಉತ್ತಾರಣೇನ ಮಗ್ಗಸಙ್ಖಾತೋ ಧಮ್ಮೋ, ಇತರೋ ಅಸ್ಸಾಸದಾನೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಭಯಂ ಹಿಂಸತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಕಾರಾನನ್ತಿ ದಾನವಸೇನ ಪೂಜಾವಸೇನ ಚ ಉಪನೀತಾನಂ ಸಕ್ಕಾರಾನಂ। ವಿಪುಲಫಲಪಟಿಲಾಭಕರಣೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಭಯಂ ಹಿಂಸತೀತಿ ಯೋಜನಾ, ಅನುತ್ತರದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಭಾವತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಇಮಿನಾಪಿ ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಇಮಿನಾಪಿ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ವುತ್ತೇನ ಕಾರಣೇನ।

    Evaṃ avisesato saraṇa-saddassa atthaṃ dassetvā idāni visesato dassetuṃ ‘‘atha vā’’tiādi vuttaṃ. Hite pavattanenāti ‘‘sampannasīlā bhikkhave viharathā’’tiādinā (ma. ni. 1.64, 69) atthe niyojanena. Ahitā ca nivattanenāti. ‘‘Pāṇātipātassa kho pāpako vipāko, pāpakaṃ abhisamparāya’’ntiādinā ādīnavadassanādimukhena anatthato nivattanena. Bhayaṃ hiṃsatīti hitāhitesu appavattipavattihetukaṃ byasanaṃ appavattikaraṇena vināseti. Bhavakantārā uttāraṇena maggasaṅkhāto dhammo, itaro assāsadānena sattānaṃ bhayaṃ hiṃsatīti yojanā. Kārānanti dānavasena pūjāvasena ca upanītānaṃ sakkārānaṃ. Vipulaphalapaṭilābhakaraṇena sattānaṃ bhayaṃ hiṃsatīti yojanā, anuttaradakkhiṇeyyabhāvatoti adhippāyo. Imināpi pariyāyenāti imināpi vibhajitvā vuttena kāraṇena.

    ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ, ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೋ ಧಮ್ಮೋ, ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಸಙ್ಘೋ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತೋ ತತ್ಥ ರತನತ್ತಯೇ ಪಸಾದೋ ತಪ್ಪಸಾದೋ, ತದೇವ ರತನತ್ತಯಂ ಗರು ಏತಸ್ಸಾತಿ ತಗ್ಗರು ತಬ್ಭಾವೋ ತಗ್ಗರುತಾ, ತಪ್ಪಸಾದೋ ಚ ತಗ್ಗರುತಾ ಚ ತಪ್ಪಸಾದತಗ್ಗರುತಾ, ತಾಹಿ ತಪ್ಪಸಾದತಗ್ಗರುತಾಹಿ। ವಿಧೂತದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಮ್ಮೋಹಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಾದಿತಾಯ ವಿಹತಕಿಲೇಸೋ। ತದೇವ ರತನತ್ತಯಂ ಪರಾಯಣಂ ಪರಾಗತಿ ತಾಣಂ ಲೇಣನ್ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಿಯಾ ತಪ್ಪರಾಯಣತಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ಸರಣಗಮನಂ ಸರಣಂ ಗಚ್ಛತಿ ಏತೇನಾತಿ। ತಂಸಮಙ್ಗೀತಿ ತೇನ ಯಥಾವುತ್ತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ಏವಂ ಉಪೇತೀತಿ ಭಜತಿ ಸೇವತಿ ಪಯಿರುಪಾಸತಿ, ಏವಂ ವಾ ಜಾನಾತಿ ಬುಜ್ಝತೀತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಪಸಾದ-ಗ್ಗಹಣೇನ ಲೋಕಿಯಸರಣಗಮನಮಾಹ। ತಞ್ಹಿ ಪಸಾದಪ್ಪಧಾನಂ। ಗರುತಾಗಹಣೇನ ಲೋಕುತ್ತರಂ। ಅರಿಯಾ ಹಿ ರತನತ್ತಯಂ ಗುಣಾಭಿಞ್ಞತಾಯ ಪಾಸಾಣಚ್ಛತ್ತಂ ವಿಯ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಪಸ್ಸನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ತಪ್ಪಸಾದೇನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ವಿಗತಕಿಲೇಸೋ, ತಗ್ಗರುತಾಯ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ ಅಗಾರವಕರಣಹೇತೂನಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನತೋ। ತಪ್ಪರಾಯಣತಾ ಪನೇತ್ಥ ತಗ್ಗತಿಕತಾತಿ ತಾಯ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ವಕ್ಖಮಾನಂ ಸರಣಗಮನಂ ಗಹಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅವಿಸೇಸೇನ ವಾ ಪಸಾದಗರುತಾ ಜೋತಿತಾತಿ ಪಸಾದಗ್ಗಹಣೇನ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದಸ್ಸ ಇತರಸ್ಸ ಚ ಗಹಣಂ, ತಥಾ ಗರುತಾಗಹಣೇನಾತಿ ಉಭಯೇನಾಪಿ ಉಭಯಂ ಸರಣಗಮನಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।

    ‘‘Sammāsambuddho bhagavā, svākkhāto dhammo, suppaṭipanno saṅgho’’ti evaṃ pavatto tattha ratanattaye pasādo tappasādo, tadeva ratanattayaṃ garu etassāti taggaru tabbhāvo taggarutā, tappasādo ca taggarutā ca tappasādataggarutā, tāhi tappasādataggarutāhi. Vidhūtadiṭṭhivicikicchāsammohaassaddhiyāditāya vihatakileso. Tadeva ratanattayaṃ parāyaṇaṃ parāgati tāṇaṃ leṇanti evaṃ pavattiyā tapparāyaṇatākārappavatto cittuppādo saraṇagamanaṃ saraṇaṃ gacchati etenāti. Taṃsamaṅgīti tena yathāvuttacittuppādena samannāgato. Evaṃ upetīti bhajati sevati payirupāsati, evaṃ vā jānāti bujjhatīti evamattho veditabbo. Ettha ca pasāda-ggahaṇena lokiyasaraṇagamanamāha. Tañhi pasādappadhānaṃ. Garutāgahaṇena lokuttaraṃ. Ariyā hi ratanattayaṃ guṇābhiññatāya pāsāṇacchattaṃ viya garuṃ katvā passanti. Tasmā tappasādena vikkhambhanavasena vigatakileso, taggarutāya samucchedavasenāti yojetabbaṃ agāravakaraṇahetūnaṃ samucchindanato. Tapparāyaṇatā panettha taggatikatāti tāya catubbidhampi vakkhamānaṃ saraṇagamanaṃ gahitanti daṭṭhabbaṃ. Avisesena vā pasādagarutā jotitāti pasādaggahaṇena aveccappasādassa itarassa ca gahaṇaṃ, tathā garutāgahaṇenāti ubhayenāpi ubhayaṃ saraṇagamanaṃ yojetabbaṃ.

    ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಇಜ್ಝತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಂ ಹುತ್ವಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಅತ್ಥತೋ ಚತುಸಚ್ಚಾಧಿಗಮೋ ಏವ ಲೋಕುತ್ತರಸರಣಗಮನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತ್ಥ ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಧಮ್ಮೋ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಿಸಮಯವಸೇನ, ಮಗ್ಗಧಮ್ಮೋ ಭಾವನಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿಯಮಾನೋಯೇವ ಸರಣಗಮನತ್ಥಂ ಸಾಧೇತಿ। ಬುದ್ಧಗುಣಾ ಪನ ಸಾವಕಗೋಚರಭೂತಾ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯವಸೇನ, ತಥಾ ಅರಿಯಸಙ್ಘಗುಣಾ, ತೇನಾಹ ‘‘ಕಿಚ್ಚತೋ ಸಕಲೇಪಿ ರತನತ್ತಯೇ ಇಜ್ಝತೀ’’ತಿ। ಇಜ್ಝನ್ತಞ್ಚ ಸಹೇವ ಇಜ್ಝತಿ, ನ ಲೋಕಿಯಂ ವಿಯ ಪತಿಪಾಟಿಯಾ ಅಸಮ್ಮೋಹಪಟಿವೇಧೇನ ಪಟಿವಿದ್ಧತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಯೇ ಪನ ವದನ್ತಿ ‘‘ನ ಸರಣಗಮನಂ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಂ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತತಿ। ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ಪನ ಅಧಿಗತಮೇವ ಹೋತಿ ಏಕಚ್ಚಾನಂ ತೇವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ಲೋಕಿಯವಿಜ್ಜಾದಯೋ ವಿಯಾ’’ತಿ, ತೇಸಂ ಲೋಕಿಯಮೇವ ಸರಣಗಮನಂ ಸಿಯಾ, ನ ಲೋಕುತ್ತರಂ, ತಞ್ಚ ಅಯುತ್ತಂ ದುವಿಧಸ್ಸಾಪಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ।

    Maggakkhaṇe ijjhatīti yojanā. ‘‘Nibbānārammaṇaṃ hutvā’’ti etena atthato catusaccādhigamo eva lokuttarasaraṇagamananti dasseti. Tattha hi nibbānadhammo sacchikiriyābhisamayavasena, maggadhammo bhāvanābhisamayavasena paṭivijjhiyamānoyeva saraṇagamanatthaṃ sādheti. Buddhaguṇā pana sāvakagocarabhūtā pariññābhisamayavasena, tathā ariyasaṅghaguṇā, tenāha ‘‘kiccato sakalepi ratanattaye ijjhatī’’ti. Ijjhantañca saheva ijjhati, na lokiyaṃ viya patipāṭiyā asammohapaṭivedhena paṭividdhattāti adhippāyo. Ye pana vadanti ‘‘na saraṇagamanaṃ nibbānārammaṇaṃ hutvā pavattati. Maggassa adhigatattā pana adhigatameva hoti ekaccānaṃ tevijjādīnaṃ lokiyavijjādayo viyā’’ti, tesaṃ lokiyameva saraṇagamanaṃ siyā, na lokuttaraṃ, tañca ayuttaṃ duvidhassāpi icchitabbattā.

    ತನ್ತಿ ಲೋಕಿಯಂ ಸರಣಗಮನಂ। ಸದ್ಧಾಪಟಿಲಾಭೋ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಾ। ಸದ್ಧಾಮೂಲಿಕಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಸದ್ಧಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿತಿ ಬುದ್ಧಸುಬುದ್ಧತಂ, ಧಮ್ಮಸುಧಮ್ಮತಂ, ಸಙ್ಘಸುಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಞ್ಚ ಲೋಕಿಯಾವಬೋಧವಸೇನೇವ ಸಮ್ಮಾ ಞಾಯೇನ ದಸ್ಸನತೋ। ‘‘ಸದ್ಧಾಮೂಲಿಕಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀ’’ತಿ ಏತೇನ ಸದ್ಧೂಪನಿಸ್ಸಯಾ ಯಥಾವುತ್ತಲಕ್ಖಣಾ ಪಞ್ಞಾ ಲೋಕಿಯಸರಣಗಮನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ, ತೇನಾಹ ‘‘ದಿಟ್ಠಿಜುಕಮ್ಮನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ। ದಿಟ್ಠಿ ಏವ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಜು ಕರೀಯತೀತಿ ಕತ್ವಾ ದಿಟ್ಠಿ ವಾ ಉಜು ಕರೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಜುಕಮ್ಮಂ, ತಥಾ ಪವತ್ತೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ತಪ್ಪರಾಯಣತಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ’’ತಿ ಇದಂ ವಚನಂ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಹೋತಿ। ಸದ್ಧಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಹಣಂ ಪನ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ತಪ್ಪಧಾನತಾಯಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ‘‘ಸದ್ಧಾಪಟಿಲಾಭೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಮಾತಾದೀಹಿ ಉಸ್ಸಾಹಿತದಾರಕಾದೀನಂ ವಿಯ ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಂ ಸರಣಗಮನಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ‘‘ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಸರಣಗಮನಂ। ತಯಿದಂ ಲೋಕಿಯಂ ಸರಣಗಮನಂ। ಅತ್ತಾ ಸನ್ನಿಯ್ಯಾತೀಯತಿ ಅಪ್ಪೀಯತಿ ಪರಿಚ್ಚಜೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಅತ್ತಸನ್ನಿಯ್ಯಾತನಂ, ಯಥಾವುತ್ತಂ ದಿಟ್ಠಿಜುಕಮ್ಮಂ। ತಂ ರತನತ್ತಯಂ ಪರಾಯಣಂ ಪಟಿಸರಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ತಪ್ಪರಾಯಣೋ, ಪುಗ್ಗಲೋ, ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ವಾ। ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ತಪ್ಪರಾಯಣತಾ, ಯಥಾವುತ್ತಂ ದಿಟ್ಠಿಜುಕಮ್ಮಮೇವ। ‘‘ಸರಣ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಸಿಸ್ಸಭಾವಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಭಾವಂ ಉಪಗಚ್ಛತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಿಸ್ಸಭಾವೂಪಗಮನಂ। ಸರಣಗಮನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನೇವ ಪಣಿಪತತಿ ಏತೇನಾತಿ ಪಣಿಪಾತೋ। ಸಬ್ಬತ್ಥ ಯಥಾವುತ್ತದಿಟ್ಠಿಜುಕಮ್ಮವಸೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Tanti lokiyaṃ saraṇagamanaṃ. Saddhāpaṭilābho ‘‘sammāsambuddho bhagavā’’tiādinā. Saddhāmūlikāti yathāvuttasaddhāpubbaṅgamā sammādiṭṭhiti buddhasubuddhataṃ, dhammasudhammataṃ, saṅghasuppaṭipattiñca lokiyāvabodhavaseneva sammā ñāyena dassanato. ‘‘Saddhāmūlikā sammādiṭṭhī’’ti etena saddhūpanissayā yathāvuttalakkhaṇā paññā lokiyasaraṇagamananti dasseti, tenāha ‘‘diṭṭhijukammanti vuccatī’’ti. Diṭṭhi eva attano paccayehi uju karīyatīti katvā diṭṭhi vā uju karīyati etenāti diṭṭhijukammaṃ, tathā pavatto cittuppādo. Evañca katvā ‘‘tapparāyaṇatākārappavatto cittuppādo’’ti idaṃ vacanaṃ samatthitaṃ hoti. Saddhāpubbaṅgamasammādiṭṭhiggahaṇaṃ pana cittuppādassa tappadhānatāyāti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Saddhāpaṭilābho’’ti iminā mātādīhi ussāhitadārakādīnaṃ viya ñāṇavippayuttaṃ saraṇagamanaṃ dasseti, ‘‘sammādiṭṭhī’’ti iminā ñāṇasampayuttaṃ saraṇagamanaṃ. Tayidaṃ lokiyaṃ saraṇagamanaṃ. Attā sanniyyātīyati appīyati pariccajīyati etenāti attasanniyyātanaṃ, yathāvuttaṃ diṭṭhijukammaṃ. Taṃ ratanattayaṃ parāyaṇaṃ paṭisaraṇaṃ etassāti tapparāyaṇo, puggalo, cittuppādo vā. Tassa bhāvo tapparāyaṇatā, yathāvuttaṃ diṭṭhijukammameva. ‘‘Saraṇa’’nti adhippāyena sissabhāvaṃ antevāsikabhāvaṃ upagacchati etenāti sissabhāvūpagamanaṃ. Saraṇagamanādhippāyeneva paṇipatati etenāti paṇipāto. Sabbattha yathāvuttadiṭṭhijukammavaseneva attho veditabbo.

    ಅತ್ತಪರಿಚ್ಚಜನನ್ತಿ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖನಿತ್ಥರಣತ್ಥಂ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಚಜನಂ। ಏಸೇವ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ಯೇವಾತಿ ಅವಧಾರಣಂ ಅತ್ತಸನ್ನಿಯ್ಯಾತನಾದೀಸುಪಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಏವಞ್ಹಿ ತದಞ್ಞನಿವತ್ತನಂ ಕತಂ ಹೋತಿ।

    Attapariccajananti saṃsāradukkhanittharaṇatthaṃ attano attabhāvassa pariccajanaṃ. Eseva nayo sesesupi. Buddhādīnaṃ yevāti avadhāraṇaṃ attasanniyyātanādīsupi tattha tattha vattabbaṃ. Evañhi tadaññanivattanaṃ kataṃ hoti.

    ಏವಂ ಅತ್ತಸನ್ನಿಯ್ಯಾತನಾದೀನಿ ಏಕೇನ ಪಕಾರೇನ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಪರೇಹಿಪಿ ಪಕಾರೇಹಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ, ತೇನ ಪರಿಯಾಯನ್ತರೇಹಿಪಿ ಅತ್ತಸನ್ನಿಯ್ಯಾತನಾದಿ ಕತಮೇವ ಹೋತಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅಭಿನ್ನತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಆಳವಕಾದೀನನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಾತಾಗಿರಹೇಮವತಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ನನು ಚೇತೇ ಆಳವಕಾದಯೋ ಮಗ್ಗೇನೇವ ಆಗತಸರಣಗಮನಾ, ಕಥಂ ತೇಸಂ ತಪ್ಪರಾಯಣತಾಸರಣಗಮನಂ ವುತ್ತನ್ತಿ? ಮಗ್ಗೇನಾಗತಸರಣಗಮನೇಹಿಪಿ। ‘‘ಸೋ ಅಹಂ ವಿಚರಿಸ್ಸಾಮಿ…ಪೇ॰… ಸುಧಮ್ಮತಂ’’ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೬; ಸು॰ ನಿ॰ ೧೯೪) ‘‘ತೇ ಮಯಂ ವಿಚರಿಸ್ಸಾಮ , ಗಾಮಾ ಗಾಮಂ ನಗಾ ನಗಂ…ಪೇ॰… ಸುಧಮ್ಮತ’’ನ್ತಿ, (ಸು॰ ನಿ॰ ೧೮೨) ತೇಹಿ ತಪ್ಪರಾಯಣತಾಕಾರಸ್ಸ ಪವೇದಿತತ್ತಾ ತಥಾ ವುತ್ತಂ।

    Evaṃ attasanniyyātanādīni ekena pakārena dassetvā idāni aparehipi pakārehi dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi āraddhaṃ, tena pariyāyantarehipi attasanniyyātanādi katameva hoti atthassa abhinnattāti dasseti. Āḷavakādīnanti ādi-saddena sātāgirahemavatādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Nanu cete āḷavakādayo maggeneva āgatasaraṇagamanā, kathaṃ tesaṃ tapparāyaṇatāsaraṇagamanaṃ vuttanti? Maggenāgatasaraṇagamanehipi. ‘‘So ahaṃ vicarissāmi…pe… sudhammataṃ’’ (saṃ. ni. 1.246; su. ni. 194) ‘‘te mayaṃ vicarissāma , gāmā gāmaṃ nagā nagaṃ…pe… sudhammata’’nti, (su. ni. 182) tehi tapparāyaṇatākārassa paveditattā tathā vuttaṃ.

    ಸೋ ಪನೇಸ ಞಾತಿ…ಪೇ॰… ವಸೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಞಾತಿವಸೇನ, ಭಯವಸೇನ, ಆಚರಿಯವಸೇನ, ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯವಸೇನಾತಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ತತ್ಥ ಞಾತಿವಸೇನಾತಿ ಞಾತಿಭಾವವಸೇನ। ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಪಣಿಪಾತೇನಾತಿ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯತಾಹೇತುಕೇನ ಪಣಿಪಾತೇನ। ಇತರೇಹೀತಿ ಞಾತಿಭಾವಾದಿವಸಪ್ಪವತ್ತೇಹಿ ತೀಹಿ ಪಣಿಪಾತೇಹಿ। ‘‘ಇತರೇಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ವನ್ದತೀತಿ ಪಣಿಪಾತಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣವಚನಂ। ಏವರೂಪನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಞ್ಹಿ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ ವಾ ಅನುಸಾಸನಿಂ ಪಚ್ಚಾಸಿಸನ್ತೋ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಪಣಿಪಾತಮೇವ ಕರೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।

    So panesa ñāti…pe… vasenāti ettha ñātivasena, bhayavasena, ācariyavasena, dakkhiṇeyyavasenāti paccekaṃ yojetabbaṃ. Tattha ñātivasenāti ñātibhāvavasena. Evaṃ sesesupi. Dakkhiṇeyyapaṇipātenāti dakkhiṇeyyatāhetukena paṇipātena. Itarehīti ñātibhāvādivasappavattehi tīhi paṇipātehi. ‘‘Itarehī’’tiādinā saṅkhepato vuttamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘tasmā’’tiādi vuttaṃ. Vandatīti paṇipātassa lakkhaṇavacanaṃ. Evarūpanti diṭṭhadhammikaṃ sandhāya vadati. Samparāyikañhi niyyānikaṃ vā anusāsaniṃ paccāsisanto dakkhiṇeyyapaṇipātameva karotīti adhippāyo.

    ಸರಣಗಮನಪ್ಪಭೇದೋತಿ ಸರಣಗಮನವಿಭಾಗೋ।

    Saraṇagamanappabhedoti saraṇagamanavibhāgo.

    ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಏವ ಲೋಕುತ್ತರಂ ಸರಣಗಮನನ್ತಿ ‘‘ಚತ್ತಾರಿ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ ವಿಪಾಕಫಲ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಬ್ಬದುಕ್ಖಕ್ಖಯೋತಿ ಸಕಲಸ್ಸ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧೋ। ಏತನ್ತಿ ‘‘ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ, ಸಮ್ಮಪ್ಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಸ್ಸ ದಸ್ಸನಂ।

    Ariyamaggo eva lokuttaraṃ saraṇagamananti ‘‘cattāri sāmaññaphalāni vipākaphala’’nti vuttaṃ. Sabbadukkhakkhayoti sakalassa vaṭṭadukkhassa anuppādanirodho. Etanti ‘‘cattāri ariyasaccāni, sammappaññāya passatī’’ti evaṃ vuttaṃ ariyasaccassa dassanaṃ.

    ನಿಚ್ಚಾದಿತೋ ಅನುಪಗಮನಾದಿವಸೇನಾತಿ ‘‘ನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಅಗ್ಗಹಣಾದಿವಸೇನ। ಅಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಹೇತುಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ। ಅನವಕಾಸೋತಿ ಪಚ್ಚಯಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ। ಉಭಯೇನಾಪಿ ಕಾರಣಮೇವ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಯನ್ತಿ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ। ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಮಗ್ಗದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ। ಕಞ್ಚಿ ಸಙ್ಖಾರನ್ತಿ ಚತುಭೂಮಕೇಸು ಸಙ್ಖತಸಙ್ಖಾರೇಸು ಏಕಸಙ್ಖಾರಮ್ಪಿ। ನಿಚ್ಚತೋ ಉಪಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾತಿ ‘‘ನಿಚ್ಚೋ’’ತಿ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ। ‘‘ಸುಖತೋ ಉಪಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ‘‘ಏಕನ್ತಸುಖೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೭೬) ಏವಂ ಅತ್ತದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಸುಖತೋ ಗಾಹಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ । ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತೇನ ಪನ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಪರಿಳಾಹವೂಪಸಮನತ್ಥಂ ಮತ್ತಹತ್ಥಿಪರಿತ್ತಾಸಿತೋ ವಿಯ ಚೋಕ್ಖಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಉಕ್ಕಾರಭೂಮಿಂ ಕಞ್ಚಿ ಸಙ್ಖಾರಂ ಸುಖತೋ ಉಪಗಚ್ಛತಿ। ಅತ್ತವಾರೇ ಕಸಿಣಾದಿಪಞ್ಞತ್ತಿಸಙ್ಗಹತ್ಥಂ ‘‘ಸಙ್ಖಾರ’’ನ್ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಕಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇಮೇಸುಪಿ ವಾರೇಸು ಚತುಭೂಮಕವಸೇನೇವ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ತೇಭೂಮಕವಸೇನೇವ ವಾ। ಯಂ ಯಞ್ಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಗಾಹವಸೇನ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತತೋ ತತೋ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಗಾಹಂ ವಿನಿವೇಠೇತಿ।

    Niccādito anupagamanādivasenāti ‘‘nicca’’nti aggahaṇādivasena. Aṭṭhānanti hetupaṭikkhepo. Anavakāsoti paccayapaṭikkhepo. Ubhayenāpi kāraṇameva paṭikkhipati. Yanti yena kāraṇena. Diṭṭhisampannoti maggadiṭṭhiyā samannāgato sotāpanno. Kañci saṅkhāranti catubhūmakesu saṅkhatasaṅkhāresu ekasaṅkhārampi. Niccato upagaccheyyāti ‘‘nicco’’ti gaṇheyya. ‘‘Sukhato upagaccheyyā’’ti. ‘‘Ekantasukhī attā hoti arogo paraṃ maraṇā’’ti (dī. ni. 1.76) evaṃ attadiṭṭhivasena sukhato gāhaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ . Diṭṭhivippayuttacittena pana ariyasāvako pariḷāhavūpasamanatthaṃ mattahatthiparittāsito viya cokkhabrāhmaṇo ukkārabhūmiṃ kañci saṅkhāraṃ sukhato upagacchati. Attavāre kasiṇādipaññattisaṅgahatthaṃ ‘‘saṅkhāra’’nti avatvā ‘‘kañci dhamma’’nti vuttaṃ. Imesupi vāresu catubhūmakavaseneva paricchedo veditabbo, tebhūmakavaseneva vā. Yaṃ yañhi puthujjano gāhavasena gaṇhāti, tato tato ariyasāvako gāhaṃ viniveṭheti.

    ‘‘ಮಾತರ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಜನಿಕಾ ಮಾತಾ, ಜನಕೋ ಪಿತಾ, ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಖೀಣಾಸವೋ ಅರಹಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಕಿಂ ಪನ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಅಞ್ಞಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಯ್ಯಾತಿ? ಏತಮ್ಪಿ ಅಟ್ಠಾನಂ, ಪುಥುಜ್ಜನಭಾವಸ್ಸ ಪನ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ಚ ಫಲದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಏವಂ ವುತ್ತಂ। ದುಟ್ಠಚಿತ್ತೋತಿ ವಧಕಚಿತ್ತೇನ ಪದುಟ್ಠಚಿತ್ತೋ। ಲೋಹಿತಂ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯಾತಿ ಜೀವಮಾನಕಸರೀರೇ ಖುದ್ದಕಮಕ್ಖಿಕಾಯ ಪಿವನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಲೋಹಿತಂ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯ। ಸಙ್ಘಂ ಭಿನ್ದೇಯ್ಯಾತಿ ಸಮಾನಸಂವಾಸಕಂ ಸಮಾನಸೀಮಾಯಂ ಠಿತಂ ಸಙ್ಘಂ। ‘‘ಕಮ್ಮೇನ, ಉದ್ದೇಸೇನ, ವೋಹರನ್ತೋ, ಅನುಸ್ಸಾವನೇನ, ಸಲಾಕಗ್ಗಾಹೇನಾ’’ತಿ (ಪರಿ॰ ೪೫೮) ಏವಂ ವುತ್ತೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಭಿನ್ದೇಯ್ಯ। ಅಞ್ಞಂ ಸತ್ಥಾರನ್ತಿ ಅಞ್ಞಂ ತಿತ್ಥಕರಂ ‘‘ಅಯಂ ಮೇ ಸತ್ಥಾ’’ತಿ ಏವಂ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ, ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ತೇ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ ಅಪಾಯಭೂಮಿನ್ತಿ ತೇ ಬುದ್ಧಂ ಸರಣಂ ಗತಾ ತಂನಿಮಿತ್ತಂ ಅಪಾಯಂ ನ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ, ದೇವಕಾಯಂ ಪನ ಪರಿಪೂರೇಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।

    ‘‘Mātara’’ntiādīsu janikā mātā, janako pitā, manussabhūto khīṇāsavo arahāti adhippeto. Kiṃ pana ariyasāvako aññaṃ jīvitā voropeyyāti? Etampi aṭṭhānaṃ, puthujjanabhāvassa pana mahāsāvajjabhāvadassanatthaṃ, ariyasāvakassa ca phaladassanatthaṃ evaṃ vuttaṃ. Duṭṭhacittoti vadhakacittena paduṭṭhacitto. Lohitaṃ uppādeyyāti jīvamānakasarīre khuddakamakkhikāya pivanamattampi lohitaṃ uppādeyya. Saṅghaṃ bhindeyyāti samānasaṃvāsakaṃ samānasīmāyaṃ ṭhitaṃ saṅghaṃ. ‘‘Kammena, uddesena, voharanto, anussāvanena, salākaggāhenā’’ti (pari. 458) evaṃ vuttehi pañcahi kāraṇehi bhindeyya. Aññaṃ satthāranti aññaṃ titthakaraṃ ‘‘ayaṃ me satthā’’ti evaṃ gaṇheyya, netaṃ ṭhānaṃ vijjatīti attho. Na te gamissanti apāyabhūminti te buddhaṃ saraṇaṃ gatā taṃnimittaṃ apāyaṃ na gamissanti, devakāyaṃ pana paripūressantīti attho.

    ದಸಹಿ ಠಾನೇಹೀತಿ ದಸಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ। ಅಧಿಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ಅಭಿಭವನ್ತಿ। ವೇಲಾಮಸುತ್ತಾದಿವಸೇನಾಪೀತಿ ಏತ್ಥ ಕರೀಸಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಭಾಗಪ್ಪಮಾಣಾನಂ ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖ್ಯಾನಂ ಸುವಣ್ಣಪಾತಿರೂಪಿಯಪಾತಿಕಂಸಪಾತೀನಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ರೂಪಿಯಸುವಣ್ಣಹಿರಞ್ಞಪೂರಾನಂ, ಸಬ್ಬಾಲಙ್ಕಾರಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾನಂ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಹತ್ಥಿಸಹಸ್ಸಾನಂ, ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಅಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಂ, ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ರಥಸಹಸ್ಸಾನಂ, ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಧೇನುಸಹಸ್ಸಾನಂ, ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಕಞ್ಞಾಸಹಸ್ಸಾನಂ, ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಪಲ್ಲಙ್ಕಸಹಸ್ಸಾನಂ, ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ವತ್ಥಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಾನಂ, ಅಪರಿಮಾಣಸ್ಸ ಚ ಖಜ್ಜಭೋಜ್ಜಾದಿಭೇದಸ್ಸ ಆಹಾರಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಚಜನವಸೇನ ಸತ್ತಮಾಸಾಧಿಕಾನಿ ಸತ್ತಸಂವಚ್ಛರಾನಿ ನಿರನ್ತರಂ ಪವತ್ತವೇಲಾಮಮಹಾದಾನತೋ ಏಕಸ್ಸ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ದಿನ್ನದಾನಂ ಮಹಪ್ಫಲತರಂ, ತತೋ ಸತಂ ಸೋತಾಪನ್ನಾನಂ ದಿನ್ನದಾನತೋ ಏಕಸ್ಸ ಸಕದಾಗಾಮಿನೋ, ತತೋ ಏಕಸ್ಸ ಅನಾಗಾಮಿನೋ, ತತೋ ಏಕಸ್ಸ ಅರಹತೋ, ತತೋ ಏಕಸ್ಸ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ, ತತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ, ತತೋ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ದಿನ್ನದಾನಂ ಮಹಪ್ಫಲತರಂ, ತತೋ ಚಾತುದ್ದಿಸಸಙ್ಘಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ವಿಹಾರಕರಣಂ, ತತೋ ಸರಣಗಮನಂ ಮಹಪ್ಫಲತರನ್ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಪಕಾಸೇನ್ತಸ್ಸ ವೇಲಾಮಸುತ್ತಸ್ಸ (ಅ॰ ನಿ॰ ೯.೨೦) ವಸೇನ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಯಂ ಗಹಪತಿ ವೇಲಾಮೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ದಾನಂ ಅದಾಸಿ ಮಹಾದಾನಂ, ಯೋ ಚೇಕಂ ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪನ್ನಂ ಭೋಜೇಯ್ಯ, ಇದಂ ತತೋ ಮಹಪ್ಫಲತರ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೯.೨೦)। ವೇಲಾಮಸುತ್ತಾದೀತಿ ಆದಿಸದ್ದೇನ ಅಗ್ಗಪ್ಪಸಾದಸುತ್ತಾದೀನಂ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೩೪; ಇತಿವು॰ ೯೦) ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।

    Dasahi ṭhānehīti dasahi kāraṇehi. Adhigaṇhantīti abhibhavanti. Velāmasuttādivasenāpīti ettha karīsassa catutthabhāgappamāṇānaṃ caturāsītisahassasaṅkhyānaṃ suvaṇṇapātirūpiyapātikaṃsapātīnaṃ yathākkamaṃ rūpiyasuvaṇṇahiraññapūrānaṃ, sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitānaṃ caturāsītiyā hatthisahassānaṃ, caturāsītiyā assasahassānaṃ, caturāsītiyā rathasahassānaṃ, caturāsītiyā dhenusahassānaṃ, caturāsītiyā kaññāsahassānaṃ, caturāsītiyā pallaṅkasahassānaṃ, caturāsītiyā vatthakoṭisahassānaṃ, aparimāṇassa ca khajjabhojjādibhedassa āhārassa pariccajanavasena sattamāsādhikāni sattasaṃvaccharāni nirantaraṃ pavattavelāmamahādānato ekassa sotāpannassa dinnadānaṃ mahapphalataraṃ, tato sataṃ sotāpannānaṃ dinnadānato ekassa sakadāgāmino, tato ekassa anāgāmino, tato ekassa arahato, tato ekassa paccekabuddhassa, tato sammāsambuddhassa, tato buddhappamukhassa saṅghassa dinnadānaṃ mahapphalataraṃ, tato cātuddisasaṅghaṃ uddissa vihārakaraṇaṃ, tato saraṇagamanaṃ mahapphalataranti imamatthaṃ pakāsentassa velāmasuttassa (a. ni. 9.20) vasena. Vuttañhetaṃ ‘‘yaṃ gahapati velāmo brāhmaṇo dānaṃ adāsi mahādānaṃ, yo cekaṃ diṭṭhisampannaṃ bhojeyya, idaṃ tato mahapphalatara’’ntiādi (a. ni. 9.20). Velāmasuttādīti ādisaddena aggappasādasuttādīnaṃ (a. ni. 4.34; itivu. 90) saṅgaho daṭṭhabbo.

    ಅಞ್ಞಾಣಂ ವತ್ಥುತ್ತಯಸ್ಸ ಗುಣಾನಂ ಅಜಾನನಂ, ತತ್ಥ ಸಮ್ಮೋಹೋ। ‘‘ಬುದ್ಧೋ ನು ಖೋ, ನ ನು ಖೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಸಂಸಯೋ। ಮಿಚ್ಛಾಞಾಣಂ ತಸ್ಸ ಗುಣಾನಂ ಅಗುಣಭಾವಪರಿಕಪ್ಪನೇನ ವಿಪರೀತಗ್ಗಾಹೋ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅನಾದರಾಗಾರವಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ। ನ ಮಹಾಜುತಿಕನ್ತಿ ನ ಉಜ್ಜಲಂ, ಅಪರಿಸುದ್ಧಂ ಅಪರಿಯೋದಾತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ಮಹಾವಿಪ್ಫಾರನ್ತಿ ಅನುಳಾರಂ। ಸಾವಜ್ಜೋತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಾದಿವಸೇನ ಸದೋಸೋ, ಲೋಕಿಯಸರಣಗಮನಂ ಸಿಕ್ಖಾಸಮಾದಾನಂ ವಿಯ ಅಗ್ಗಹಿತಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಜೀವಿತಪರಿಯನ್ತಮೇವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಖನ್ಧಭೇದೇನ ಭೇದೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅನವಜ್ಜೋ ಕಾಲಕಿರಿಯಾಯಾ’’ತಿ। ಸೋತಿ ಅನವಜ್ಜೋ ಸರಣಗಮನಭೇದೋ। ಸತಿಪಿ ಅನವಜ್ಜತ್ತೇ ಇಟ್ಠಫಲೋಪಿ ನ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಫಲೋ’’ತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ಅವಿಪಾಕತ್ತಾ। ನ ಹಿ ತಂ ಅಕುಸಲನ್ತಿ।

    Aññāṇaṃ vatthuttayassa guṇānaṃ ajānanaṃ, tattha sammoho. ‘‘Buddho nu kho, na nu kho’’tiādinā vicikicchā saṃsayo. Micchāñāṇaṃ tassa guṇānaṃ aguṇabhāvaparikappanena viparītaggāho. Ādi-saddena anādarāgāravādīnaṃ saṅgaho. Na mahājutikanti na ujjalaṃ, aparisuddhaṃ apariyodātanti attho. Na mahāvipphāranti anuḷāraṃ. Sāvajjoti taṇhādiṭṭhādivasena sadoso, lokiyasaraṇagamanaṃ sikkhāsamādānaṃ viya aggahitakālaparicchedaṃ jīvitapariyantameva hoti, tasmā tassa khandhabhedena bhedoti āha ‘‘anavajjo kālakiriyāyā’’ti. Soti anavajjo saraṇagamanabhedo. Satipi anavajjatte iṭṭhaphalopi na hotīti āha ‘‘aphalo’’ti. Kasmā? Avipākattā. Na hi taṃ akusalanti.

    ಕೋ ಉಪಾಸಕೋತಿ ಸರೂಪಪುಚ್ಛಾ, ಕಿಂಲಕ್ಖಣೋ ಉಪಾಸಕೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಕಸ್ಮಾತಿ ಹೇತುಪುಚ್ಛಾ, ತೇನ ಕೇನ ಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತೇನ ಉಪಾಸಕ-ಸದ್ದೋ ತಸ್ಮಿಂ ಪುಗ್ಗಲೇ ನಿರೂಳ್ಹೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ, ತೇನಾಹ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಉಪಾಸಕೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ। ಸದ್ದಸ್ಸ ಅಭಿಧೇಯ್ಯೇ ಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಂ ತದತ್ಥಸ್ಸ ತಬ್ಭಾವಕಾರಣಂ। ಕಿಮಸ್ಸ ಸೀಲನ್ತಿ ಕೀದಿಸಂ ಅಸ್ಸ ಉಪಾಸಕಸ್ಸ ಸೀಲಂ, ಕಿತ್ತಕೇನ ಸೀಲೇನಾಯಂ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕೋ ಆಜೀವೋತಿ ಕೋ ಅಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ, ಸೋ ಪನ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವಸ್ಸ ಪರಿವಜ್ಜನೇನ ಹೋತೀತಿ ಸೋಪಿ ವಿಭಜೀಯತಿ। ಕಾ ವಿಪತ್ತೀತಿ ಕಾ ಅಸ್ಸ ಸೀಲಸ್ಸ, ಆಜೀವಸ್ಸ ವಾ ವಿಪತ್ತಿ। ಅನನ್ತರಸ್ಸ ಹಿ ವಿಧಿ ವಾ ಪಟಿಸೇಧೋ ವಾ। ಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।

    Ko upāsakoti sarūpapucchā, kiṃlakkhaṇo upāsakoti vuttaṃ hoti. Kasmāti hetupucchā, tena kena pavattinimittena upāsaka-saddo tasmiṃ puggale nirūḷhoti dasseti, tenāha ‘‘kasmā upāsakoti vuccatī’’ti. Saddassa abhidheyye pavattinimittaṃ tadatthassa tabbhāvakāraṇaṃ. Kimassa sīlanti kīdisaṃ assa upāsakassa sīlaṃ, kittakena sīlenāyaṃ sīlasampanno nāma hotīti attho. Ko ājīvoti ko assa sammāājīvo, so pana micchājīvassa parivajjanena hotīti sopi vibhajīyati. Kā vipattīti kā assa sīlassa, ājīvassa vā vipatti. Anantarassa hi vidhi vā paṭisedho vā. Sampattīti etthāpi eseva nayo.

    ಯೋ ಕೋಚೀತಿ ಖತ್ತಿಯಾದೀಸು ಯೋ ಕೋಚಿ, ತೇನ ಸರಣಗಮನಂ ಏವಂ ಕಾರಣಂ, ನ ಜಾತಿ ಆದಿವಿಸೇಸೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Yo kocīti khattiyādīsu yo koci, tena saraṇagamanaṃ evaṃ kāraṇaṃ, na jāti ādivisesoti dasseti.

    ಉಪಾಸನತೋತಿ ತೇನೇವ ಸರಣಗಮನೇನ, ತತ್ಥ ಚ ಸಕ್ಕಚ್ಚಕಿರಿಯಾಯ ಆದರ ಗಾರವಬಹುಮಾನಾದಿಯೋಗೇನ ಪಯಿರುಪಾಸನತೋ।

    Upāsanatoti teneva saraṇagamanena, tattha ca sakkaccakiriyāya ādara gāravabahumānādiyogena payirupāsanato.

    ವೇರಮಣಿಯೋತಿ ವೇರಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿದುಸ್ಸೀಲ್ಯಂ, ತಸ್ಸ ಮಣನತೋ ಹನನತೋ ವಿನಾಸನತೋ ವೇರಮಣಿಯೋ, ಪಞ್ಚ ವಿರತಿಯೋ ವಿರತಿಪಧಾನತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಸೀಲಸ್ಸ, ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಪಟಿವಿರತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ।

    Veramaṇiyoti veraṃ vuccati pāṇātipātādidussīlyaṃ, tassa maṇanato hananato vināsanato veramaṇiyo, pañca viratiyo viratipadhānattā tassa sīlassa, tenevāha ‘‘paṭivirato hotī’’ti.

    ಮಿಚ್ಛಾವಣಿಜ್ಜಾತಿ ನ ಸಮ್ಮಾವಣಿಜ್ಜಾ ಅಯುತ್ತವಣಿಜ್ಜಾ ಅಸಾರುಪ್ಪವಣಿಜ್ಜಾ। ಪಹಾಯಾತಿ ಅಕರಣೇನೇವ ಪಜಹಿತ್ವಾ। ಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಧಮ್ಮತೋ ಅನಪೇತೇನ, ತೇನ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಅಧಮ್ಮಿಕಂ ಜೀವಿಕಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಸಮೇನಾತಿ ಅವಿಸಮೇನ, ತೇನ ಕಾಯವಿಸಂ ಆದಿದುಚ್ಚರಿತಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಕಾಯಸಮಾದಿನಾ ಸುಚರಿತೇನ ಜೀವಿಕಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸತ್ಥವಣಿಜ್ಜಾತಿ ಆವುಧಭಣ್ಡಂ ಕತ್ವಾ ವಾ ಕಾರೇತ್ವಾ ವಾ ಯಥಾಕತಂ ವಾ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ವಿಕ್ಕಯೋ। ಸತ್ತವಣಿಜ್ಜಾತಿ ಮನುಸ್ಸವಿಕ್ಕಯೋ। ಮಂಸವಣಿಜ್ಜಾತಿ ಸೂನಕಾರಾದಯೋ ವಿಯ ಮಿಗಸೂಕರಾದಿಕೇ ಪೋಸೇತ್ವಾ ಮಂಸಂ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ವಿಕ್ಕಯೋ। ಮಜ್ಜವಣಿಜ್ಜಾತಿ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಮಜ್ಜಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ವಿಕ್ಕಯೋ। ವಿಸವಣಿಜ್ಜಾತಿ ವಿಸಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ವಾ ವಿಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಾ ತಸ್ಸ ವಿಕ್ಕಯೋ। ತತ್ಥ ಸತ್ಥವಣಿಜ್ಜಾ ಪರೋಪರೋಧನಿಮಿತ್ತತಾಯ ಅಕರಣೀಯಾ ವುತ್ತಾ ಸತ್ತವಣಿಜ್ಜಾ ಅಭುಜಿಸ್ಸಭಾವಕರಣತೋ, ಮಂಸವಣಿಜ್ಜಾ ವಧಹೇತುತೋ, ಮಜ್ಜವಣಿಜ್ಜಾ ಪಮಾದಟ್ಠಾನತೋ।

    Micchāvaṇijjāti na sammāvaṇijjā ayuttavaṇijjā asāruppavaṇijjā. Pahāyāti akaraṇeneva pajahitvā. Dhammenāti dhammato anapetena, tena aññampi adhammikaṃ jīvikaṃ paṭikkhipati. Samenāti avisamena, tena kāyavisaṃ ādiduccaritaṃ vajjetvā kāyasamādinā sucaritena jīvikaṃ dasseti. Satthavaṇijjāti āvudhabhaṇḍaṃ katvā vā kāretvā vā yathākataṃ vā paṭilabhitvā tassa vikkayo. Sattavaṇijjāti manussavikkayo. Maṃsavaṇijjāti sūnakārādayo viya migasūkarādike posetvā maṃsaṃ sampādetvā vikkayo. Majjavaṇijjāti yaṃ kiñci majjaṃ yojetvā tassa vikkayo. Visavaṇijjāti visaṃ yojetvā vā visaṃ gahetvā vā tassa vikkayo. Tattha satthavaṇijjā paroparodhanimittatāya akaraṇīyā vuttā sattavaṇijjā abhujissabhāvakaraṇato, maṃsavaṇijjā vadhahetuto, majjavaṇijjā pamādaṭṭhānato.

    ತಸ್ಸೇವಾತಿ ಪಞ್ಚವೇರಮಣಿಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಸೀಲಸ್ಸ ಚೇವ ಪಞ್ಚಮಿಚ್ಛಾವಣಿಜ್ಜಾಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಆಜೀವಸ್ಸ ಚ। ವಿಪತ್ತೀತಿ ಭೇದೋ, ಪಕೋಪೋ ಚ। ಯಾಯಾತಿ ಯಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ। ಚಣ್ಡಾಲೋತಿ ಉಪಾಸಕಚಣ್ಡಾಲೋ। ಮಲನ್ತಿ ಉಪಾಸಕಮಲಂ। ಪಟಿಕಿಟ್ಠೋತಿ ಉಪಾಸಕನಿಹೀನೋ। ಬುದ್ಧಾದೀಸು ಕಮ್ಮಕಮ್ಮಫಲೇಸು ಚ ಸದ್ಧಾವಿಪರಿಯಾಯೋ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಂ ಮಿಚ್ಛಾಧಿಮೋಕ್ಖೋ, ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅಸ್ಸದ್ಧೋ। ಯಥಾವುತ್ತಸೀಲವಿಪತ್ತಿಆಜೀವವಿಪತ್ತಿವಸೇನ ದುಸ್ಸೀಲೋ। ‘‘ಇಮಿನಾ ದಿಟ್ಠಾದಿನಾ ಇದಂ ನಾಮ ಮಙ್ಗಲಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಬಾಲಜನಪರಿಕಪ್ಪಿತಕೋತೂಹಲಸಙ್ಖಾತೇನ ದಿಟ್ಠಸುತಮುತಮಙ್ಗಲೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಕೋತೂಹಲಮಙ್ಗಲಿಕೋ। ಮಙ್ಗಲಂ ಪಚ್ಚೇತೀತಿ ದಿಟ್ಠಮಙ್ಗಲಾದಿಭೇದಂ ಮಙ್ಗಲಮೇವ ಪತ್ತಿಯಾಯತಿ। ನೋ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಂ ನೋ ಪತ್ತಿಯಾಯತಿ। ಇತೋ ಚ ಬಹಿದ್ಧಾತಿ ಇತೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಸಾಸನತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ಬಾಹಿರಕಸಮಯೇ। ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಂ ಪರಿಯೇಸತೀತಿ ದುಪ್ಪಟಿಪನ್ನಂ ದಕ್ಖಿಣಾರಹಸಞ್ಞೀ ಗವೇಸತಿ। ಪುಬ್ಬಕಾರಂ ಕರೋತೀತಿ ದಾನಮಾನಂ ಆದಿಕಂ ಕುಸಲಕಿರಿಯಂ ಪಠಮತರಂ ಕರೋತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಪರಿಯೇಸನಪುಬ್ಬಕಾರೇ ಏಕಂ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Tassevāti pañcaveramaṇilakkhaṇassa sīlassa ceva pañcamicchāvaṇijjālakkhaṇassa ājīvassa ca. Vipattīti bhedo, pakopo ca. Yāyāti yāya paṭipattiyā. Caṇḍāloti upāsakacaṇḍālo. Malanti upāsakamalaṃ. Paṭikiṭṭhoti upāsakanihīno. Buddhādīsu kammakammaphalesu ca saddhāvipariyāyo assaddhiyaṃ micchādhimokkho, yathāvuttena assaddhiyena samannāgato assaddho. Yathāvuttasīlavipattiājīvavipattivasena dussīlo. ‘‘Iminā diṭṭhādinā idaṃ nāma maṅgalaṃ hotī’’ti evaṃ bālajanaparikappitakotūhalasaṅkhātena diṭṭhasutamutamaṅgalena samannāgato kotūhalamaṅgaliko. Maṅgalaṃ paccetīti diṭṭhamaṅgalādibhedaṃ maṅgalameva pattiyāyati. No kammanti kammassakataṃ no pattiyāyati. Ito ca bahiddhāti ito sabbaññubuddhasāsanato bahiddhā bāhirakasamaye. Dakkhiṇeyyaṃ pariyesatīti duppaṭipannaṃ dakkhiṇārahasaññī gavesati. Pubbakāraṃ karotīti dānamānaṃ ādikaṃ kusalakiriyaṃ paṭhamataraṃ karoti. Ettha ca dakkhiṇeyyapariyesanapubbakāre ekaṃ katvā pañca dhammā veditabbā.

    ವಿಪತ್ತಿಯಂ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಸಮ್ಪತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಪರಿಸಾನಂ ರತಿಜನನಟ್ಠೇನ ಉಪಾಸಕೋವ ರತನಂ ಉಪಾಸಕರತನಂ। ಗುಣಸೋಭಾಕಿತ್ತಿಸದ್ದಸುಗನ್ಧತಾಯ ಉಪಾಸಕೋವ ಪದುಮಂ ಉಪಾಸಕಪದುಮಂ। ತಥಾ ಉಪಾಸಕಪುಣ್ಡರೀಕಂ।

    Vipattiyaṃ vuttavipariyāyena sampatti veditabbā. Ayaṃ pana viseso – catunnampi parisānaṃ ratijananaṭṭhena upāsakova ratanaṃ upāsakaratanaṃ. Guṇasobhākittisaddasugandhatāya upāsakova padumaṃ upāsakapadumaṃ. Tathā upāsakapuṇḍarīkaṃ.

    ಆದಿಮ್ಹೀತಿಆದಿಅತ್ಥೇ। ಕೋಟಿಯನ್ತಿ ಪರಿಯನ್ತಕೋಟಿಯಂ। ವಿಹಾರಗ್ಗೇನಾತಿ ಓವರಕಕೋಟ್ಠಾಸೇನ, ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಗಬ್ಭೇ ವಸನ್ತಾನಮಿದಂ ನಾಮ ಪನಸಫಲಂ ಪಾಪುಣಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ತಂ ತಂವಸನಟ್ಠಾನಕೋಟ್ಠಾಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಜ್ಜತಗ್ಗನ್ತಿ ವಾ ಅಜ್ಜದಗ್ಗನ್ತಿ ವಾ ಅಜ್ಜ ಇಚ್ಚೇವ ಅತ್ಥೋ।

    Ādimhītiādiatthe. Koṭiyanti pariyantakoṭiyaṃ. Vihāraggenāti ovarakakoṭṭhāsena, ‘‘imasmiṃ gabbhe vasantānamidaṃ nāma panasaphalaṃ pāpuṇātī’’tiādinā taṃ taṃvasanaṭṭhānakoṭṭhāsenāti attho. Ajjatagganti vā ajjadagganti vā ajja icceva attho.

    ‘‘ಪಾಣೇಹಿ ಉಪೇತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ತಸ್ಸ ಸರಣಗಮನಸ್ಸ ಆಪಾಣಕೋಟಿಕತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಾವ ಮೇ ಜೀವಿತಂ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ಜೀವಿತೇನಾಪಿ ತಂ ವತ್ಥುತ್ತಯಂ ಪಟಿಪೂಜೇನ್ತೋ ‘‘ಸರಣಗಮನಂ ರಕ್ಖಾಮೀ’’ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ತಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಅಹಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಪಾಣೇಹಿ ಉಪೇತನ್ತಿ ಹಿ ಯಾವ ಮೇ ಪಾಣಾ ಧರನ್ತಿ, ತಾವ ಸರಣಂ ಉಪೇತಂ, ಉಪೇನ್ತೋ ಚ ನ ವಾಚಾಮತ್ತೇನ, ನ ಏಕವಾರಂ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಮತ್ತೇನ, ಅಥ ಖೋ ಪಾಣಾನಂ ಪರಿಚ್ಚಜನವಸೇನ ಯಾವಜೀವಂ ಉಪೇತನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    ‘‘Pāṇehi upeta’’nti iminā tassa saraṇagamanassa āpāṇakoṭikataṃ dassento ‘‘yāva me jīvitaṃ pavattatī’’tiādīni vatvā puna jīvitenāpi taṃ vatthuttayaṃ paṭipūjento ‘‘saraṇagamanaṃ rakkhāmī’’ti uppannaṃ tassa rañño adhippāyaṃ vibhāvento ‘‘ahañhī’’tiādimāha. Pāṇehi upetanti hi yāva me pāṇā dharanti, tāva saraṇaṃ upetaṃ, upento ca na vācāmattena, na ekavāraṃ cittuppādamattena, atha kho pāṇānaṃ pariccajanavasena yāvajīvaṃ upetanti evamettha attho veditabbo.

    ಅಚ್ಚಯನಂ ಸಾಧುಮರಿಯಾದಂ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ವೀತಿಕ್ಕಮನಂ ಅಚ್ಚಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಪರಾಧೋ’’ತಿ। ಅಚ್ಚೇತಿ ಅತಿಕ್ಕಮತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಾ ಅಚ್ಚಯೋ, ವೀತಿಕ್ಕಮಸ್ಸ ಪವತ್ತನಕೋ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮೋ। ಸೋ ಏವ ಅಪರಜ್ಝತಿ ಏತೇನಾತಿ ಅಪರಾಧೋ। ಸೋ ಹಿ ಅಪರಜ್ಝನ್ತಂ ಪುರಿಸಂ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಪವತ್ತತಿ, ತೇನಾಹ ‘‘ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಪವತ್ತೋ’’ತಿ। ಚರತೀತಿ ಆಚರತಿ ಕರೋತಿ। ಧಮ್ಮೇನೇವಾತಿ ಧಮ್ಮತೋ ಅನಪೇತೇನ ಪಯೋಗೇನ। ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೂತಿ ಅಧಿವಾಸನವಸೇನ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛತೂತಿ ಅತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಖಮತೂ’’ತಿ।

    Accayanaṃ sādhumariyādaṃ madditvā vītikkamanaṃ accayoti āha ‘‘aparādho’’ti. Acceti atikkamati etenāti vā accayo, vītikkamassa pavattanako akusaladhammo. So eva aparajjhati etenāti aparādho. So hi aparajjhantaṃ purisaṃ abhibhavitvā pavattati, tenāha ‘‘atikkamma abhibhavitvā pavatto’’ti. Caratīti ācarati karoti. Dhammenevāti dhammato anapetena payogena. Paṭiggaṇhātūti adhivāsanavasena sampaṭicchatūti atthoti āha ‘‘khamatū’’ti.

    ೨೫೧. ಸದೇವಕೇನ ಲೋಕೇನ ‘‘ಸರಣ’’ನ್ತಿ ಅರಣೀಯತೋ ಅರಿಯೋ, ತಥಾಗತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅರಿಯಸ್ಸ ವಿನಯೇ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ’’ತಿ। ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ಕರೋನ್ತೋತಿ ಕಾಮಂ ‘‘ವುದ್ಧಿ ಹೇಸಾ’’ತಿ ಧಮ್ಮಾಧಿಟ್ಠಾನವಸೇನ ವಾಕ್ಯಂ ಆರದ್ಧಂ, ತಥಾಪಿ ದೇಸನಂ ಪನ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ಕರೋನ್ತೋ ಸಂವರಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಆಹಾತಿ ಯೋಜನಾ।

    251. Sadevakena lokena ‘‘saraṇa’’nti araṇīyato ariyo, tathāgatoti āha ‘‘ariyassa vinaye buddhassa bhagavato sāsane’’ti. Puggalādhiṭṭhānaṃ karontoti kāmaṃ ‘‘vuddhi hesā’’ti dhammādhiṭṭhānavasena vākyaṃ āraddhaṃ, tathāpi desanaṃ pana puggalādhiṭṭhānaṃ karonto saṃvaraṃ āpajjatīti āhāti yojanā.

    ೨೫೩. ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ನಿಪ್ಪಜ್ಜನಕಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಕುಸಲಮೂಲಾನಂ ಖಣನೇನ ಖತೋ, ತೇಸಂಯೇವ ಉಪಹನನೇನ ಉಪಹತೋ। ಉಭಯೇನಾಪಿ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಾಪರಾಧಮೇವ ವದತಿ। ಪತಿಟ್ಠಾತಿ ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯಾಮೋಕ್ಕಮನಂ ಏತಾಯಾತಿ ಪತಿಟ್ಠಾ, ತಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪದಾ। ಸಾ ಕಿರಿಯಾಪರಾಧೇನ ಭಿನ್ನಾ ವಿನಾಸಿತಾ ಏತೇನಾತಿ ಭಿನ್ನಪತಿಟ್ಠೋ, ತೇನಾಹ ‘‘ತಥಾ’’ತಿಆದಿ। ಧಮ್ಮೇಸು ಚಕ್ಖುನ್ತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೇಸು ತೇಸಂ ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಖು। ಅಞ್ಞೇಸು ಠಾನೇಸೂತಿ ಅಞ್ಞೇಸು ಸುತ್ತಪದೇಸು। ಮುಚ್ಚಿಸ್ಸತೀತಿ ಸಟ್ಠಿ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಪಚ್ಚಿತ್ವಾ ಲೋಹಕುಮ್ಭೀ ನರಕತೋ ಮುಚ್ಚಿಸ್ಸತಿ।

    253. Imasmiṃyeva attabhāve nippajjanakānaṃ attano kusalamūlānaṃ khaṇanena khato, tesaṃyeva upahananena upahato. Ubhayenāpi tassa kammāparādhameva vadati. Patiṭṭhāti sammattaniyāmokkamanaṃ etāyāti patiṭṭhā, tassa upanissayasampadā. Sā kiriyāparādhena bhinnā vināsitā etenāti bhinnapatiṭṭho, tenāha ‘‘tathā’’tiādi. Dhammesu cakkhunti catusaccadhammesu tesaṃ dassanaṭṭhena cakkhu. Aññesu ṭhānesūti aññesu suttapadesu. Muccissatīti saṭṭhi vassasahassāni paccitvā lohakumbhī narakato muccissati.

    ಯದಿ ಅನನ್ತರೇ ಅತ್ತಭಾವೇ ನರಕೇ ಪಚ್ಚತಿ, ಇಮಂ ಪನ ಸುತ್ತಂ ಸುತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಕೋ ಆನಿಸಂಸೋ ಲದ್ಧೋತಿ ಆಹ ‘‘ಮಹಾನಿಸಂಸೋ’’ತಿಆದಿ। ಸೋ ಪನ ಆನಿಸಂಸೋ ನಿದ್ದಾಲಾಭಸೀಸೇನ ವುತ್ತೋ ತದಾ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕದುಕ್ಖಾಪಗಮೋ, ತಿಣ್ಣಂ ರತನಾನಂ ಮಹಾಸಕ್ಕಾರಕಿರಿಯಾ, ಸಾತಿಸಯೋ ಪೋಥುಜ್ಜನಿಕಸದ್ಧಾಪಟಿಲಾಭೋತಿ ಏವಂಪಕಾರೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕೋ, ಸಮ್ಪರಾಯಿಕೋ ಪನ ಅಪರಾಪರೇಸುಪಿ ಭವೇಸು ಅಪರಿಮಾಣೋ ಯೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Yadi anantare attabhāve narake paccati, imaṃ pana suttaṃ sutvā rañño ko ānisaṃso laddhoti āha ‘‘mahānisaṃso’’tiādi. So pana ānisaṃso niddālābhasīsena vutto tadā kāyikacetasikadukkhāpagamo, tiṇṇaṃ ratanānaṃ mahāsakkārakiriyā, sātisayo pothujjanikasaddhāpaṭilābhoti evaṃpakāro diṭṭhadhammiko, samparāyiko pana aparāparesupi bhavesu aparimāṇo yevāti veditabbo.

    ಏತ್ಥಾಹ – ಯದಿ ರಞ್ಞೋ ಕಮ್ಮನ್ತರಾಯಾಭಾವೇ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಆಸನೇ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖು ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ಕಥಂ ಅನಾಗತೇ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸತಿ। ಅಥ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸತಿ, ಕಥಂ ತದಾ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ನನು ಇಮೇ ಸಾವಕಬೋಧಿಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಉಪನಿಸ್ಸಯಾ ಭಿನ್ನನಿಸ್ಸಯಾತಿ? ನಾಯಂ ವಿರೋಧೋ ಇತೋ ಪರತೋ ಏವಸ್ಸ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಾನಂ ಸಮ್ಭರಣೀಯತೋ। ಸಾವಕಬೋಧಿಯಾ ಬುಜ್ಝನಕಸತ್ತಾಪಿ ಹಿ ಅಸತಿ ತಸ್ಸಾ ಸಮವಾಯೇ ಕಾಲನ್ತರೇ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಯಾ ಬುಜ್ಝಿಸ್ಸನ್ತಿ ಕತಾಭಿನೀಹಾರಸಮ್ಭವತೋ। ಅಪರೇ ಪನ ಭಣನ್ತಿ ‘‘ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಯಾ ಯೇವಾಯಂ ಕತಾಭಿನೀಹಾರೋ। ಕತಾಭಿನೀಹಾರಾಪಿ ಹಿ ತತ್ಥ ನಿಯತಿಂ ಅಪ್ಪತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ಪರಿಪಾಕಂ ಅನುಪಗತತ್ತಾ ಸತ್ಥು ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವೇ ಸಾವಕಬೋಧಿಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಭಗವಾ ‘ಸಚಾಯಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ರಾಜಾ’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾನಮೇವ ಚ ಆನನ್ತರಿಯಪರಿಮುತ್ತಿ, ನ ಇತರಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ। ತಥಾ ಹಿ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಯಂ ನಿಯತೋ ಸಮಾನೋ ದೇವದತ್ತೋ ಚಿರಕಾಲಸಮ್ಭೂತೇನ ಲೋಕನಾಥೇ ಆಘಾತೇನ ಗರುತರಾನಿ ಆನನ್ತರಿಯಾನಿ ಪಸವಿ, ತಸ್ಮಾ ಕಮ್ಮನ್ತರಾಯೇನಾಯಂ ಇದಾನಿ ಅಸಮವೇತದಸ್ಸನಾಭಿಸಮಯೋ ರಾಜಾ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿನಿಯಾಮೇನ ಅನಾಗತೇ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Etthāha – yadi rañño kammantarāyābhāve tasmiṃyeva āsane dhammacakkhu uppajjissati, kathaṃ anāgate paccekabuddho hutvā parinibbāyissati. Atha paccekabuddho hutvā parinibbāyissati, kathaṃ tadā dhammacakkhuṃ uppajjissati, nanu ime sāvakabodhipaccekabodhiupanissayā bhinnanissayāti? Nāyaṃ virodho ito parato evassa paccekabodhisambhārānaṃ sambharaṇīyato. Sāvakabodhiyā bujjhanakasattāpi hi asati tassā samavāye kālantare paccekabodhiyā bujjhissanti katābhinīhārasambhavato. Apare pana bhaṇanti ‘‘paccekabodhiyā yevāyaṃ katābhinīhāro. Katābhinīhārāpi hi tattha niyatiṃ appattā tassa ñāṇassa paripākaṃ anupagatattā satthu sammukhībhāve sāvakabodhiṃ pāpuṇissantīti bhagavā ‘sacāyaṃ bhikkhave rājā’tiādimāha. Mahābodhisattānameva ca ānantariyaparimutti, na itarabodhisattānaṃ. Tathā hi paccekabodhiyaṃ niyato samāno devadatto cirakālasambhūtena lokanāthe āghātena garutarāni ānantariyāni pasavi, tasmā kammantarāyenāyaṃ idāni asamavetadassanābhisamayo rājā paccekabodhiniyāmena anāgate paccekabuddho hutvā parinibbāyissatī’’ti daṭṭhabbaṃ.

    ಸಾಮಞ್ಞಫಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ।

    Sāmaññaphalasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.




    Next: ೩. ಅಮ್ಬಟ್ಠಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 3. Ambaṭṭhasuttavaṇṇanā




    Related texts:



    ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ದೀಘನಿಕಾಯ • Dīghanikāya / ೨. ಸಾಮಞ್ಞಫಲಸುತ್ತಂ • 2. Sāmaññaphalasuttaṃ

    ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ದೀಘ ನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ೨. ಸಾಮಞ್ಞಫಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 2. Sāmaññaphalasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact