| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ (ដីកា) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
(១៥) ៥. សមាបត្តិវគ្គវណ្ណនា
(15) 5. Samāpattivaggavaṇṇanā
១៦៤. បញ្ចមស្ស បឋមេ ‘‘ឥតោ បុព្ពេ បរិកម្មំ បវត្តំ, ឥតោ បរំ ភវង្គំ មជ្ឈេ សមាបត្តី’’តិ ឯវំ សហ បរិកម្មេន អប្បនាបរិច្ឆេទប្បជាននា បញ្ញា សមាបត្តិកុសលតា។ វុដ្ឋានេ កុសលភាវោ វុដ្ឋានកុសលតា។ បគេវ វុដ្ឋានបរិច្ឆេទកញាណន្តិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។
164. Pañcamassa paṭhame ‘‘ito pubbe parikammaṃ pavattaṃ, ito paraṃ bhavaṅgaṃ majjhe samāpattī’’ti evaṃ saha parikammena appanāparicchedappajānanā paññā samāpattikusalatā. Vuṭṭhāne kusalabhāvo vuṭṭhānakusalatā. Pageva vuṭṭhānaparicchedakañāṇanti evamettha attho daṭṭhabbo.
១៦៥. ទុតិយេ ឧជុនោ ភាវោ អជ្ជវំ, អជិម្ហតា អកុដិលតា អវង្កតាតិ អត្ថោ។ អភិធម្មេបិ (ធ. ស. ១៣៤៦) វុត្តំ – ‘‘តត្ថ កតមោ អជ្ជវោ? យា អជ្ជវតា អជិម្ហតា អកុដិលតា អវង្កតា, អយំ វុច្ចតិ អជ្ជវោ’’តិ។ អនជ្ជវញ្ច អជ្ជវប្បដិក្ខេបេន វេទិតព្ពំ។ គោមុត្តវង្កតា, ចន្ទលេខាវង្កតា, នង្គលកោដិវង្កតាតិ ហិ តយោ អនជ្ជវា។ ឯកច្ចោ ហិ ភិក្ខុ បឋមវយេ មជ្ឈិម-បច្ឆិមវយេ ច ឯកវីសតិយា អនេសនាសុ ឆសុ ច អគោចរេសុ ចរតិ, អយំ គោមុត្តវង្កតា នាម, អាទិតោ បដ្ឋាយ យាវ បរិយោសានា បដិបត្តិយា វង្កភាវតោ។ ឯកោ បឋមវយេ បច្ឆិមវយេ ច ចតុបារិសុទ្ធិសីលំ បូរេតិ, លជ្ជី កុក្កុច្ចកោ សិក្ខាកាមោ ហោតិ, មជ្ឈិមវយេ បុរិមសទិសោ, អយំ ចន្ទលេខាវង្កតា នាម, បដិបត្តិយា មជ្ឈដ្ឋានេ វង្កភាវាបត្តិតោ។ ឯកោ បឋមវយេបិ មជ្ឈិមវយេបិ ចតុបារិសុទ្ធិសីលំ បូរេតិ, លជ្ជី កុក្កុច្ចកោ សិក្ខាកាមោ ហោតិ, បច្ឆិមវយេ បុរិមសទិសោ, អយំ នង្គលកោដិវង្កតា នាម, បរិយោសានេ វង្កភាវាបត្តិតោ។ ឯកោ សព្ពម្បេតំ វង្កតំ បហាយ តីសុ វយេសុ បេសលោ លជ្ជី កុក្កុច្ចកោ សិក្ខាកាមោ ហោតិ, តស្ស យោ សោ ឧជុភាវោ, ឥទំ អជ្ជវំ នាម, សព្ពត្ថ ឧជុភាវសិទ្ធិតោ។
165. Dutiye ujuno bhāvo ajjavaṃ, ajimhatā akuṭilatā avaṅkatāti attho. Abhidhammepi (dha. sa. 1346) vuttaṃ – ‘‘tattha katamo ajjavo? Yā ajjavatā ajimhatā akuṭilatā avaṅkatā, ayaṃ vuccati ajjavo’’ti. Anajjavañca ajjavappaṭikkhepena veditabbaṃ. Gomuttavaṅkatā, candalekhāvaṅkatā, naṅgalakoṭivaṅkatāti hi tayo anajjavā. Ekacco hi bhikkhu paṭhamavaye majjhima-pacchimavaye ca ekavīsatiyā anesanāsu chasu ca agocaresu carati, ayaṃ gomuttavaṅkatā nāma, ādito paṭṭhāya yāva pariyosānā paṭipattiyā vaṅkabhāvato. Eko paṭhamavaye pacchimavaye ca catupārisuddhisīlaṃ pūreti, lajjī kukkuccako sikkhākāmo hoti, majjhimavaye purimasadiso, ayaṃ candalekhāvaṅkatā nāma, paṭipattiyā majjhaṭṭhāne vaṅkabhāvāpattito. Eko paṭhamavayepi majjhimavayepi catupārisuddhisīlaṃ pūreti, lajjī kukkuccako sikkhākāmo hoti, pacchimavaye purimasadiso, ayaṃ naṅgalakoṭivaṅkatā nāma, pariyosāne vaṅkabhāvāpattito. Eko sabbampetaṃ vaṅkataṃ pahāya tīsu vayesu pesalo lajjī kukkuccako sikkhākāmo hoti, tassa yo so ujubhāvo, idaṃ ajjavaṃ nāma, sabbattha ujubhāvasiddhito.
មទ្ទវន្តិ ឯត្ថ ‘‘លជ្ជវ’’ន្តិបិ បឋន្តិ។ ឯវំ បនេត្ថ អត្ថោ – ‘‘តត្ថ កតមោ លជ្ជវោ? យោ ហិរីយតិ ហិរីយិតព្ពេន ហិរីយតិ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ សមាបត្តិយា, អយំ វុច្ចតិ លជ្ជវោ’’តិ ឯវំ វុត្តោ លជ្ជិភាវោ លជ្ជវំ នាម។ ឥទំ បនេត្ថ និព្ពចនំ – លជ្ជតីតិ លជ្ជោ, ហិរិមា, តស្ស ភាវោ លជ្ជវំ, ហិរីតិ អត្ថោ។ លជ្ជា ឯតស្ស អត្ថីតិ លជ្ជី យថា ‘‘មាលី មាយី’’តិ, តស្ស ភាវោ លជ្ជិភាវោ, សា ឯវ លជ្ជា។
Maddavanti ettha ‘‘lajjava’’ntipi paṭhanti. Evaṃ panettha attho – ‘‘tattha katamo lajjavo? Yo hirīyati hirīyitabbena hirīyati pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ samāpattiyā, ayaṃ vuccati lajjavo’’ti evaṃ vutto lajjibhāvo lajjavaṃ nāma. Idaṃ panettha nibbacanaṃ – lajjatīti lajjo, hirimā, tassa bhāvo lajjavaṃ, hirīti attho. Lajjā etassa atthīti lajjī yathā ‘‘mālī māyī’’ti, tassa bhāvo lajjibhāvo, sā eva lajjā.
១៦៦. តតិយេ អធិវាសនខន្តីតិ ឯត្ថ អធិវាសនំ វុច្ចតិ ខមនំ។ តញ្ហិ បរេសំ ទុក្កដំ ទុរុត្តញ្ច បដិវិរោធាករណេន អត្តនោ ឧបរិ អារោបេត្វា វាសនតោ ‘‘អធិវាសន’’ន្តិ វុច្ចតិ។ អធិវាសនលក្ខណា ខន្តិ អធិវាសនខន្តិ។ សុចិសីលតា សោរច្ចំ។ សា ហិ សោភនកម្មរតតា។ សុដ្ឋុ វា បាបតោ ឱរតភាវោ វិរតតាតិ អាហ ‘‘សុរតភាវោ’’តិ។ តេនេវ អភិធម្មេបិ (ធ. ស. ១៣៤៩) –
166. Tatiye adhivāsanakhantīti ettha adhivāsanaṃ vuccati khamanaṃ. Tañhi paresaṃ dukkaṭaṃ duruttañca paṭivirodhākaraṇena attano upari āropetvā vāsanato ‘‘adhivāsana’’nti vuccati. Adhivāsanalakkhaṇā khanti adhivāsanakhanti. Sucisīlatā soraccaṃ. Sā hi sobhanakammaratatā. Suṭṭhu vā pāpato oratabhāvo viratatāti āha ‘‘suratabhāvo’’ti. Teneva abhidhammepi (dha. sa. 1349) –
‘‘តត្ថ កតមំ សោរច្ចំ? យោ កាយិកោ អវីតិក្កមោ វាចសិកោ អវីតិក្កមោ កាយិកវាចសិកោ អវីតិក្កមោ, ឥទំ វុច្ចតិ សោរច្ចំ, សព្ពោបិ សីលសំវរោ សោរច្ច’’ន្តិ – អាគតោ។
‘‘Tattha katamaṃ soraccaṃ? Yo kāyiko avītikkamo vācasiko avītikkamo kāyikavācasiko avītikkamo, idaṃ vuccati soraccaṃ, sabbopi sīlasaṃvaro soracca’’nti – āgato.
១៦៧. ចតុត្ថេ សខិលោ វុច្ចតិ សណ្ហវាចោ, តស្ស ភាវោ សាខល្យំ, សណ្ហវាចតា។ តេនាហ ‘‘សណ្ហវាចាវសេន សម្មោទមានភាវោ’’តិ។ សណ្ហវាចាវសេន ហិ សម្មោទមានស្ស បុគ្គលស្ស ភាវោ នាម សណ្ហវាចតា។ តេនេវ អភិធម្មេ (ធ. ស. ១៣៥០) –
167. Catutthe sakhilo vuccati saṇhavāco, tassa bhāvo sākhalyaṃ, saṇhavācatā. Tenāha ‘‘saṇhavācāvasena sammodamānabhāvo’’ti. Saṇhavācāvasena hi sammodamānassa puggalassa bhāvo nāma saṇhavācatā. Teneva abhidhamme (dha. sa. 1350) –
‘‘តត្ថ កតមំ សាខល្យំ? យា សា វាចា អណ្ឌកា កក្កសា បរកដុកា បរាភិសជ្ជនី កោធសាមន្តា អសមាធិសំវត្តនិកា, តថារូបិំ វាចំ បហាយ យា សា វាចា នេលា កណ្ណសុខា បេមនីយា ហទយង្គមា បោរី ពហុជនកន្តា ពហុជនមនាបា, តថារូបិំ វាចំ ភាសិតា ហោតិ, យា តត្ថ សណ្ហវាចតា សខិលវាចតា អផរុសវាចតា, ឥទំ វុច្ចតិ សាខល្យ’’ន្តិ វុត្តំ។
‘‘Tattha katamaṃ sākhalyaṃ? Yā sā vācā aṇḍakā kakkasā parakaṭukā parābhisajjanī kodhasāmantā asamādhisaṃvattanikā, tathārūpiṃ vācaṃ pahāya yā sā vācā nelā kaṇṇasukhā pemanīyā hadayaṅgamā porī bahujanakantā bahujanamanāpā, tathārūpiṃ vācaṃ bhāsitā hoti, yā tattha saṇhavācatā sakhilavācatā apharusavācatā, idaṃ vuccati sākhalya’’nti vuttaṃ.
តត្ថ អណ្ឌកាតិ សទោសេ សវណេ រុក្ខេ និយ្យាសបិណ្ឌោ, អហិច្ឆត្តាទីនិ វា ឧដ្ឋិតានិ អណ្ឌកានីតិ វទន្តិ, ផេគ្គុរុក្ខស្ស បន កុថិតស្ស អណ្ឌានិ វិយ ឧដ្ឋិតា ចុណ្ណបិណ្ឌិយោ វា គណ្ឋិយោ វា អណ្ឌកា។ ឥធ បន ព្យាបជ្ជនកក្កសាទិសភាវតោ កណ្ដកប្បដិភាគេន វាចា អណ្ឌកាតិ វុត្តា។ បទុមនាឡំ វិយ សោតំ ឃំសយមានា បវិសន្តី កក្កសា ទដ្ឋព្ពា។ កោធេន និព្ពត្តា តស្ស បរិវារភូតា កោធសាមន្តា។ បុរេ សំវទ្ធនារី បោរី។ សា វិយ សុកុមារា មុទុកា វាចា បោរី វិយាតិ បោរី។ សណ្ហវាចតាតិអាទិនា តំ វាចំ បវត្តមានំ ទស្សេតិ។
Tattha aṇḍakāti sadose savaṇe rukkhe niyyāsapiṇḍo, ahicchattādīni vā uṭṭhitāni aṇḍakānīti vadanti, pheggurukkhassa pana kuthitassa aṇḍāni viya uṭṭhitā cuṇṇapiṇḍiyo vā gaṇṭhiyo vā aṇḍakā. Idha pana byāpajjanakakkasādisabhāvato kaṇṭakappaṭibhāgena vācā aṇḍakāti vuttā. Padumanāḷaṃ viya sotaṃ ghaṃsayamānā pavisantī kakkasā daṭṭhabbā. Kodhena nibbattā tassa parivārabhūtā kodhasāmantā. Pure saṃvaddhanārī porī. Sā viya sukumārā mudukā vācā porī viyāti porī. Saṇhavācatātiādinā taṃ vācaṃ pavattamānaṃ dasseti.
១៦៨. បញ្ចមេ ‘‘អវិហិំសាតិ ករុណាបុព្ពភាគោ’’តិ ឯត្តកមេវ ឥធ វុត្តំ, ទីឃនិកាយដ្ឋកថាយ សង្គីតិសុត្តវណ្ណនាយំ (ទី. និ. អដ្ឋ. ៣.៣០៤) បន ‘‘អវិហិំសាតិ ករុណាបិ ករុណាបុព្ពភាគោបី’’តិ វុត្តំ។ អភិធម្មេបិ (វិភ. ១៨២) ‘‘តត្ថ កតមា អវិហិំសា? យា សត្តេសុ ករុណា ករុណាយនា ករុណាយិតត្តំ ករុណាចេតោវិមុត្តិ, អយំ វុច្ចតិ អវិហិំសា’’តិ អាគតំ។ ឯត្ថាបិ ហិ យា កាចិ ករុណា ‘‘ករុណា’’តិ វុត្តា, ករុណាចេតោវិមុត្តិ បន អប្បនាប្បត្តាវ។
168. Pañcame ‘‘avihiṃsāti karuṇāpubbabhāgo’’ti ettakameva idha vuttaṃ, dīghanikāyaṭṭhakathāya saṅgītisuttavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 3.304) pana ‘‘avihiṃsāti karuṇāpi karuṇāpubbabhāgopī’’ti vuttaṃ. Abhidhammepi (vibha. 182) ‘‘tattha katamā avihiṃsā? Yā sattesu karuṇā karuṇāyanā karuṇāyitattaṃ karuṇācetovimutti, ayaṃ vuccati avihiṃsā’’ti āgataṃ. Etthāpi hi yā kāci karuṇā ‘‘karuṇā’’ti vuttā, karuṇācetovimutti pana appanāppattāva.
សុចិសទ្ទតោ ភាវេ យការំ ឥការស្ស ច ឧការាទេសំ កត្វា អយំ និទ្ទេសោតិ អាហ ‘‘សោចព្យំ សុចិភាវោ’’តិ។ ឯត្ថ ច សោចព្យន្តិ សីលវសេន សុចិភាវោតិ វុត្តំ។ ទីឃនិកាយដ្ឋកថាយ សង្គីតិសុត្តវណ្ណនាយំ (ទី. និ. អដ្ឋ. ៣.៣០៤) បន ‘‘សោចេយ្យន្តិ មេត្តាយ ច មេត្តាបុព្ពភាគស្ស ច វសេន សុចិភាវោ’’តិ វុត្តំ។ តេនេវ អភិធម្មេបិ ‘‘តត្ថ កតមំ សោចព្យំ? យា សត្តេសុ មេត្តិ មេត្តាយនា មេត្តាយិតត្តំ មេត្តាចេតោវិមុត្តិ, ឥទំ វុច្ចតិ សោចព្យ’’ន្តិ និទ្ទេសោ កតោ។ ឯត្ថាបិ ហិ ‘‘មេត្តី’’តិអាទិនា យា កាចិ មេត្តា វុត្តា, មេត្តាចេតោវិមុត្តិ បន អប្បនាប្បត្តាវ។
Sucisaddato bhāve yakāraṃ ikārassa ca ukārādesaṃ katvā ayaṃ niddesoti āha ‘‘socabyaṃ sucibhāvo’’ti. Ettha ca socabyanti sīlavasena sucibhāvoti vuttaṃ. Dīghanikāyaṭṭhakathāya saṅgītisuttavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 3.304) pana ‘‘soceyyanti mettāya ca mettāpubbabhāgassa ca vasena sucibhāvo’’ti vuttaṃ. Teneva abhidhammepi ‘‘tattha katamaṃ socabyaṃ? Yā sattesu metti mettāyanā mettāyitattaṃ mettācetovimutti, idaṃ vuccati socabya’’nti niddeso kato. Etthāpi hi ‘‘mettī’’tiādinā yā kāci mettā vuttā, mettācetovimutti pana appanāppattāva.
១៦៩-១៧១. ឆដ្ឋសត្តមអដ្ឋមានិ ហេដ្ឋា វុត្តនយានេវ។
169-171. Chaṭṭhasattamaaṭṭhamāni heṭṭhā vuttanayāneva.
១៧២. នវមេ កាមំ សម្បយុត្តធម្មេសុ ថិរភាវោបិ ពលដ្ឋោ ឯវ, បដិបក្ខេហិ បន អកម្បនីយតំ សាតិសយំ ពលដ្ឋោតិ វុត្តំ ‘‘មុដ្ឋស្សច្ចេ អកម្បនេនា’’តិអាទិ។
172. Navame kāmaṃ sampayuttadhammesu thirabhāvopi balaṭṭho eva, paṭipakkhehi pana akampanīyataṃ sātisayaṃ balaṭṭhoti vuttaṃ ‘‘muṭṭhassacce akampanenā’’tiādi.
១៧៣. ទសមេ បច្ចនីកធម្មសមនតោ សមថោ, សមាធីតិ អាហ ‘‘សមថោតិ ចិត្តេកគ្គតា’’តិ។ អនិច្ចាទិនា វិវិធេនាការេន ទស្សនតោ បស្សនតោ វិបស្សនា, បញ្ញាតិ អាហ ‘‘សង្ខារបរិគ្គាហកញាណ’’ន្តិ។
173. Dasame paccanīkadhammasamanato samatho, samādhīti āha ‘‘samathoti cittekaggatā’’ti. Aniccādinā vividhenākārena dassanato passanato vipassanā, paññāti āha ‘‘saṅkhārapariggāhakañāṇa’’nti.
១៧៤. ឯកាទសមេ ទុស្សីល្យន្តិ សមាទិន្នស្ស សីលស្ស ភេទករោ វីតិក្កមោ។ ទិដ្ឋិវិបត្តីតិ ‘‘អត្ថិ ទិន្ន’’ន្តិអាទិនយប្បវត្តាយ សម្មាទិដ្ឋិយា ទូសិកា មិច្ឆាទិដ្ឋីតិ អាហ ‘‘ទិដ្ឋិវិបត្តីតិ មិច្ឆាទិដ្ឋី’’តិ។
174. Ekādasame dussīlyanti samādinnassa sīlassa bhedakaro vītikkamo. Diṭṭhivipattīti ‘‘atthi dinna’’ntiādinayappavattāya sammādiṭṭhiyā dūsikā micchādiṭṭhīti āha ‘‘diṭṭhivipattīti micchādiṭṭhī’’ti.
១៧៥. ទ្វាទសមេ សីលសម្បទាតិ សព្ពភាគតោ តស្ស អនូនតាបត្តិ បរិបុណ្ណភាវោ សីលសម្បទា។ បរិបូរណត្ថោ ហេត្ថ សម្បទាសទ្ទោ។ តេនេវាហ ‘‘បរិបុណ្ណសីលតា’’តិ។ ទិដ្ឋិសម្បទាតិ អត្ថិកទិដ្ឋិអាទិសម្មាទិដ្ឋិបារិបូរិភាវេន បវត្តំ ញាណំ។ តញ្ច កម្មស្សកតាសម្មាទិដ្ឋិអាទិវសេន បញ្ចវិធំ ហោតីតិ អាហ ‘‘តេន កម្មស្សកតា’’តិ។
175. Dvādasame sīlasampadāti sabbabhāgato tassa anūnatāpatti paripuṇṇabhāvo sīlasampadā. Paripūraṇattho hettha sampadāsaddo. Tenevāha ‘‘paripuṇṇasīlatā’’ti. Diṭṭhisampadāti atthikadiṭṭhiādisammādiṭṭhipāripūribhāvena pavattaṃ ñāṇaṃ. Tañca kammassakatāsammādiṭṭhiādivasena pañcavidhaṃ hotīti āha ‘‘tena kammassakatā’’ti.
១៧៦. តេរសមេ សីលវិសុទ្ធីតិ វិសុទ្ធិំ បាបេតុំ សមត្ថំ សីលំ, ចិត្តវិសុទ្ធិអាទិឧបរិវិសុទ្ធិយា បច្ចយោ ភវិតុំ សមត្ថំ វិសុទ្ធសីលន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ សុវិសុទ្ធមេវ ហិ សីលំ តស្សា បទដ្ឋានំ ហោតិ។ តេនាហ ‘‘សីលវិសុទ្ធីហិ វិសុទ្ធិសម្បាបកំ សីល’’ន្តិ។ ឯត្ថាបិ វិសុទ្ធិសម្បាបកន្តិ ចិត្តវិសុទ្ធិអាទិឧបរិវិសុទ្ធិយា សម្បាបកន្តិ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ អភិធម្មេ (ធ. ស. ១៣៧២) បនាយំ ‘‘តត្ថ កតមា សីលវិសុទ្ធិ? កាយិកោ អវីតិក្កមោ វាចសិកោ អវីតិក្កមោ កាយិកវាចសិកោ អវីតិក្កមោ, អយំ វុច្ចតិ សីលវិសុទ្ធី’’តិ ឯវំ វិភត្តា។
176. Terasame sīlavisuddhīti visuddhiṃ pāpetuṃ samatthaṃ sīlaṃ, cittavisuddhiādiuparivisuddhiyā paccayo bhavituṃ samatthaṃ visuddhasīlanti vuttaṃ hoti. Suvisuddhameva hi sīlaṃ tassā padaṭṭhānaṃ hoti. Tenāha ‘‘sīlavisuddhīhi visuddhisampāpakaṃ sīla’’nti. Etthāpi visuddhisampāpakanti cittavisuddhiādiuparivisuddhiyā sampāpakanti attho daṭṭhabbo. Abhidhamme (dha. sa. 1372) panāyaṃ ‘‘tattha katamā sīlavisuddhi? Kāyiko avītikkamo vācasiko avītikkamo kāyikavācasiko avītikkamo, ayaṃ vuccati sīlavisuddhī’’ti evaṃ vibhattā.
ទិដ្ឋិវិសុទ្ធីតិ វិសុទ្ធិំ បាបេតុំ សមត្ថំ ទស្សនញាណំ ទស្សនវិសុទ្ធិ, បរមត្ថវិសុទ្ធិំ និព្ពានញ្ច បាបេតុំ ឧបនេតុំ សមត្ថំ កម្មស្សកតញាណាទិ សម្មាទស្សនន្តិ អត្ថោ។ តេនាហ ‘‘វិសុទ្ធិសម្បាបិកា…បេ.… បញ្ចវិធាបិ វា សម្មាទិដ្ឋី’’តិ។ ឯត្ថាបិ វិសុទ្ធិសម្បាបិកាតិ ញាណទស្សនវិសុទ្ធិយា ទស្សននិព្ពានសង្ខាតាយ បរមត្ថវិសុទ្ធិយា ច សម្បាបិកាតិ ឯវមត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ អភិធម្មេ (ធ. ស. ១៣៧៣) បនាយំ ‘‘តត្ថ កតមា ទិដ្ឋិវិសុទ្ធិ? កម្មស្សកតញាណំ, សច្ចានុលោមិកំ ញាណំ, មគ្គស្ស មគ្គសមង្គិស្ស ញាណំ, ផលសមង្គិស្ស ញាណ’’ន្តិ ឯវំ វុត្តំ។
Diṭṭhivisuddhīti visuddhiṃ pāpetuṃ samatthaṃ dassanañāṇaṃ dassanavisuddhi, paramatthavisuddhiṃ nibbānañca pāpetuṃ upanetuṃ samatthaṃ kammassakatañāṇādi sammādassananti attho. Tenāha ‘‘visuddhisampāpikā…pe… pañcavidhāpi vā sammādiṭṭhī’’ti. Etthāpi visuddhisampāpikāti ñāṇadassanavisuddhiyā dassananibbānasaṅkhātāya paramatthavisuddhiyā ca sampāpikāti evamattho daṭṭhabbo. Abhidhamme (dha. sa. 1373) panāyaṃ ‘‘tattha katamā diṭṭhivisuddhi? Kammassakatañāṇaṃ, saccānulomikaṃ ñāṇaṃ, maggassa maggasamaṅgissa ñāṇaṃ, phalasamaṅgissa ñāṇa’’nti evaṃ vuttaṃ.
ឯត្ថ ច ឥទំ អកុសលកម្មំ នោ សកំ, ឥទំ បន កម្មំ សកន្តិ ឯវំ ព្យតិរេកតោ អន្វយតោ ច កម្មស្សកតជាននញាណំ កម្មស្សកតញាណំ។ តិវិធទុច្ចរិតញ្ហិ អត្តនា កតម្បិ បរេន កតម្បិ នោ សកកម្មំ នាម ហោតិ អត្ថភញ្ជនតោ, សុចរិតំ សកកម្មំ នាម អត្ថជននតោ។ វិបស្សនាញាណំ បន វចីសច្ចញ្ច អនុលោមេតិ, បរមត្ថសច្ចញ្ច ន វិលោមេតីតិ សច្ចានុលោមិកញាណន្តិ វុត្តំ។ វិបស្សនាញាណញ្ហិ លក្ខណានិ បដិវិជ្ឈនត្ថំ អារម្ភកាលេ ‘‘អនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា’’តិ បវត្តំ វចីសច្ចញ្ច អនុលោមេតិ, តថេវ បដិវិជ្ឈនតោ បរមត្ថសច្ចំ និព្ពានញ្ច ន វិលោមេតិ ន វិរាធេតិ ឯកន្តេនេវ សម្បាបនតោ។
Ettha ca idaṃ akusalakammaṃ no sakaṃ, idaṃ pana kammaṃ sakanti evaṃ byatirekato anvayato ca kammassakatajānanañāṇaṃ kammassakatañāṇaṃ. Tividhaduccaritañhi attanā katampi parena katampi no sakakammaṃ nāma hoti atthabhañjanato, sucaritaṃ sakakammaṃ nāma atthajananato. Vipassanāñāṇaṃ pana vacīsaccañca anulometi, paramatthasaccañca na vilometīti saccānulomikañāṇanti vuttaṃ. Vipassanāñāṇañhi lakkhaṇāni paṭivijjhanatthaṃ ārambhakāle ‘‘aniccaṃ dukkhaṃ anattā’’ti pavattaṃ vacīsaccañca anulometi, tatheva paṭivijjhanato paramatthasaccaṃ nibbānañca na vilometi na virādheti ekanteneva sampāpanato.
១៧៧. ចុទ្ទសមេ ទិដ្ឋិវិសុទ្ធីតិ បឋមមគ្គសម្មាទិដ្ឋិ វុត្តា។ យថាទិដ្ឋិស្ស ច បធានន្តិ តំសម្បយុត្តមេវ វីរិយំ។ តេនេវ ទីឃនិកាយដ្ឋកថាយំ (ទី. និ. អដ្ឋ. ៣.៣០៤) ‘‘ទិដ្ឋិវិសុទ្ធីតិ ញាណទស្សនំ កថិតំ។ យថាទិដ្ឋិស្ស ច បធានន្តិ តំសម្បយុត្តមេវ វីរិយ’’ន្តិ វុត្តំ។ ឯត្ថ ហិ ញាណទស្សនន្តិ ញាណភូតំ ទស្សនំ។ តេន ទស្សនមគ្គំ វទតិ។ តំសម្បយុត្តមេវ វីរិយន្តិ បឋមមគ្គសម្បយុត្តវីរិយមាហ។ អបិច ទិដ្ឋិវិសុទ្ធីតិ សព្ពាបិ មគ្គសម្មាទិដ្ឋិ។ យថាទិដ្ឋិស្ស ច បធានន្តិ តំសម្បយុត្តមេវ វីរិយំ។ តេនេវ ទីឃនិកាយដ្ឋកថាយំ ‘‘អបិច បុរិមបទេន ចតុមគ្គញាណំ, បច្ឆិមបទេន តំសម្បយុត្តំ វីរិយ’’ន្តិ វុត្តំ។
177. Cuddasame diṭṭhivisuddhīti paṭhamamaggasammādiṭṭhi vuttā. Yathādiṭṭhissa ca padhānanti taṃsampayuttameva vīriyaṃ. Teneva dīghanikāyaṭṭhakathāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 3.304) ‘‘diṭṭhivisuddhīti ñāṇadassanaṃ kathitaṃ. Yathādiṭṭhissa ca padhānanti taṃsampayuttameva vīriya’’nti vuttaṃ. Ettha hi ñāṇadassananti ñāṇabhūtaṃ dassanaṃ. Tena dassanamaggaṃ vadati. Taṃsampayuttameva vīriyanti paṭhamamaggasampayuttavīriyamāha. Apica diṭṭhivisuddhīti sabbāpi maggasammādiṭṭhi. Yathādiṭṭhissa ca padhānanti taṃsampayuttameva vīriyaṃ. Teneva dīghanikāyaṭṭhakathāyaṃ ‘‘apica purimapadena catumaggañāṇaṃ, pacchimapadena taṃsampayuttaṃ vīriya’’nti vuttaṃ.
អថ វា ទិដ្ឋីវិសុទ្ធីតិ កម្មស្សកតញាណាទិសង្ខាតា សព្ពាបិ សម្មាទិដ្ឋិ វុត្តា។ យថាទិដ្ឋិស្ស ច បធានន្តិ យោ ចេតសិកោ វីរិយារម្ភោ…បេ.… សម្មាវាយាមោតិ។ អយមេវ បាឡិយា សមេតិ។ អភិធម្មេ ហិ ‘‘ទិដ្ឋិវិសុទ្ធិ ខោ បនាតិ យា បញ្ញា បជាននា…បេ.… អមោហោ ធម្មវិចយោ សម្មាទិដ្ឋិ។ យថាទិដ្ឋិស្ស ច បធានន្តិ យោ ចេតសិកោ វីរិយារម្ភោ…បេ.… សម្មាវាយាមោ’’តិ ឯវមយំ ទុកោ វិភត្តោ។ តេនេវ អភិធម្មដ្ឋកថាយំ (ធ. ស. អដ្ឋ. ១៣៧៤) ‘‘យា បញ្ញា បជាននាតិអាទីហិ ហេដ្ឋា វុត្តានិ កម្មស្សកតញាណាទីនេវ ចត្តារិ ញាណានិ វិភត្តានិ។ ‘យោ ចេតសិកោ វីរិយារម្ភោ’តិអាទីហិ បទេហិ និទ្ទិដ្ឋំ វីរិយំ គហិតំ បញ្ញាយ លោកិយដ្ឋានេ លោកិយំ, លោកុត្តរដ្ឋានេ លោកុត្តរ’’ន្តិ វុត្តំ។
Atha vā diṭṭhīvisuddhīti kammassakatañāṇādisaṅkhātā sabbāpi sammādiṭṭhi vuttā. Yathādiṭṭhissa ca padhānanti yo cetasiko vīriyārambho…pe… sammāvāyāmoti. Ayameva pāḷiyā sameti. Abhidhamme hi ‘‘diṭṭhivisuddhi kho panāti yā paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi. Yathādiṭṭhissa ca padhānanti yo cetasiko vīriyārambho…pe… sammāvāyāmo’’ti evamayaṃ duko vibhatto. Teneva abhidhammaṭṭhakathāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 1374) ‘‘yā paññā pajānanātiādīhi heṭṭhā vuttāni kammassakatañāṇādīneva cattāri ñāṇāni vibhattāni. ‘Yo cetasiko vīriyārambho’tiādīhi padehi niddiṭṭhaṃ vīriyaṃ gahitaṃ paññāya lokiyaṭṭhāne lokiyaṃ, lokuttaraṭṭhāne lokuttara’’nti vuttaṃ.
ឥធាបិ វិសុទ្ធិសម្បាបិកា ចតុមគ្គសម្មាទិដ្ឋិ, បញ្ចវិធាបិ វា សម្មាទិដ្ឋិ ទិដ្ឋិវិសុទ្ធីតិ អធិប្បាយេន ‘‘ទិដ្ឋិវិសុទ្ធីតិ វិសុទ្ធិសម្បាបិកា សម្មាទិដ្ឋិយេវា’’តិ វុត្តំ។ ហេដ្ឋិមមគ្គសម្បយុត្តំ វីរិយន្តិ ឥទំ បន ‘‘យថាទិដ្ឋិស្ស ច បធានន្តិ បឋមមគ្គសម្បយុត្តំ វីរិយន្តិ វុត្ត’’ន្តិ អធិប្បាយេន វទតិ។ ឯត្ថ ច តំតំភាណកានំ មតភេទេនាយំ វណ្ណនាភេទោតិ ន អដ្ឋកថាវចនានំ អញ្ញមញ្ញវិរោធោ សង្កិតព្ពោ។ អថ យថាទិដ្ឋិស្ស ច បធានន្តិ ហេដ្ឋិមមគ្គសម្បយុត្តមេវ វីរិយំ កស្មា វុត្តន្តិ អាហ ‘‘តញ្ហិ តស្សា ទិដ្ឋិយា អនុរូបត្តា’’តិអាទិ។ តត្ថ តស្សា ទិដ្ឋិយាតិ ហេដ្ឋិមមគ្គសម្បយុត្តាយ ទិដ្ឋិយា។ យថាទិដ្ឋិស្សាតិ អនុរូបទិដ្ឋិស្ស កល្យាណទិដ្ឋិស្ស និព្ពត្តិតប្បការទិដ្ឋិស្ស វា និព្ពត្តេតព្ពបធានានុរូបទិដ្ឋិស្ស យថាទិដ្ឋិប្បវត្តកិរិយស្ស វាតិ ឯវម្បេត្ថ អត្ថំ សំវណ្ណយន្តិ។
Idhāpi visuddhisampāpikā catumaggasammādiṭṭhi, pañcavidhāpi vā sammādiṭṭhi diṭṭhivisuddhīti adhippāyena ‘‘diṭṭhivisuddhīti visuddhisampāpikā sammādiṭṭhiyevā’’ti vuttaṃ. Heṭṭhimamaggasampayuttaṃ vīriyanti idaṃ pana ‘‘yathādiṭṭhissa ca padhānanti paṭhamamaggasampayuttaṃ vīriyanti vutta’’nti adhippāyena vadati. Ettha ca taṃtaṃbhāṇakānaṃ matabhedenāyaṃ vaṇṇanābhedoti na aṭṭhakathāvacanānaṃ aññamaññavirodho saṅkitabbo. Atha yathādiṭṭhissa ca padhānanti heṭṭhimamaggasampayuttameva vīriyaṃ kasmā vuttanti āha ‘‘tañhi tassā diṭṭhiyā anurūpattā’’tiādi. Tattha tassā diṭṭhiyāti heṭṭhimamaggasampayuttāya diṭṭhiyā. Yathādiṭṭhissāti anurūpadiṭṭhissa kalyāṇadiṭṭhissa nibbattitappakāradiṭṭhissa vā nibbattetabbapadhānānurūpadiṭṭhissa yathādiṭṭhippavattakiriyassa vāti evampettha atthaṃ saṃvaṇṇayanti.
១៧៨. បន្នរសមេ សមត្តំ តុស្សនំ តិត្តិ សន្តុដ្ឋិ, នត្ថិ ឯតស្ស សន្តុដ្ឋីតិ អសន្តុដ្ឋិ, អសន្តុដ្ឋិស្ស ភាវោ អសន្តុដ្ឋិតា។ យា កុសលានំ ធម្មានំ ភាវនាយ អសន្តុដ្ឋស្ស ភិយ្យោកម្យតា, តស្សា ឯតំ អធិវចនំ។ តាយ ហិ សមង្គិភូតោ បុគ្គលោ សីលំ បូរេត្វា ឈានំ ឧប្បាទេតិ, ឈានំ លភិត្វា វិបស្សនំ អារភតិ, អារទ្ធវិបស្សកោ អរហត្តំ អគ្គហេត្វា អន្តរា វោសានំ នាបជ្ជតិ, ‘‘អលមេត្តាវតា កតមេត្តាវតា’’តិ សង្កោចំ ន បាបុណាតិ។ តេនាហ ‘‘អញ្ញត្រ អរហត្តមគ្គា កុសលេសុ ធម្មេសុ អសន្តុដ្ឋិភាវោ’’តិ។ តត្រ អញ្ញត្រ អរហត្តមគ្គាតិ អរហត្តមគ្គសម្បត្តំ វិនាតិ អត្ថោ។ ‘‘អប្បដិវានិតា ច បធានស្មិ’’ន្តិ ឥទំ ហេដ្ឋា វុត្តនយត្តា ឧត្តានត្ថមេវាតិ ន វិភត្តំ។
178. Pannarasame samattaṃ tussanaṃ titti santuṭṭhi, natthi etassa santuṭṭhīti asantuṭṭhi, asantuṭṭhissa bhāvo asantuṭṭhitā. Yā kusalānaṃ dhammānaṃ bhāvanāya asantuṭṭhassa bhiyyokamyatā, tassā etaṃ adhivacanaṃ. Tāya hi samaṅgibhūto puggalo sīlaṃ pūretvā jhānaṃ uppādeti, jhānaṃ labhitvā vipassanaṃ ārabhati, āraddhavipassako arahattaṃ aggahetvā antarā vosānaṃ nāpajjati, ‘‘alamettāvatā katamettāvatā’’ti saṅkocaṃ na pāpuṇāti. Tenāha ‘‘aññatra arahattamaggā kusalesu dhammesu asantuṭṭhibhāvo’’ti. Tatra aññatra arahattamaggāti arahattamaggasampattaṃ vināti attho. ‘‘Appaṭivānitā ca padhānasmi’’nti idaṃ heṭṭhā vuttanayattā uttānatthamevāti na vibhattaṃ.
១៧៩. សោឡសមេ មុដ្ឋា នដ្ឋា សតិ ឯតស្សាតិ មុដ្ឋស្សតិ, តស្ស ភាវោ មុដ្ឋស្សច្ចន្តិ អាហ ‘‘មុដ្ឋស្សច្ចន្តិ មុដ្ឋស្សតិភាវោ’’តិ។ មុដ្ឋស្សតិភាវោតិ ច សតិប្បដិបក្ខោ ធម្មោ, ន សតិយា អភាវមត្តំ។ អសម្បជញ្ញន្តិ ‘‘តត្ថ កតមំ អសម្បជញ្ញំ? យំ អញ្ញាណំ អទស្សនំ…បេ.… អវិជ្ជាលង្ឃី មោហោ អកុសលមូល’’ន្តិ (ធ. ស. ១៣៥៧) ឯវំ វុត្តា អវិជ្ជាយេវ។ តថា ហិ វិជ្ជាបដិបក្ខោ អវិជ្ជា វិជ្ជាយ បហាតព្ពតោ, ឯវំ សម្បជញ្ញប្បដិបក្ខោ អសម្បជញ្ញំ ។ យស្មា បន សម្បជញ្ញប្បដិបក្ខេ សតិ តស្ស វសេន ញាណស្ស អភាវោ ហោតិ, តស្មា វុត្តំ ‘‘អញ្ញាណភាវោ’’តិ។
179. Soḷasame muṭṭhā naṭṭhā sati etassāti muṭṭhassati, tassa bhāvo muṭṭhassaccanti āha ‘‘muṭṭhassaccanti muṭṭhassatibhāvo’’ti. Muṭṭhassatibhāvoti ca satippaṭipakkho dhammo, na satiyā abhāvamattaṃ. Asampajaññanti ‘‘tattha katamaṃ asampajaññaṃ? Yaṃ aññāṇaṃ adassanaṃ…pe… avijjālaṅghī moho akusalamūla’’nti (dha. sa. 1357) evaṃ vuttā avijjāyeva. Tathā hi vijjāpaṭipakkho avijjā vijjāya pahātabbato, evaṃ sampajaññappaṭipakkho asampajaññaṃ . Yasmā pana sampajaññappaṭipakkhe sati tassa vasena ñāṇassa abhāvo hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘aññāṇabhāvo’’ti.
១៨០. សត្តរសមេ អបិលាបនលក្ខណា សតីតិ ឧទកេ លាពុ វិយ យេន ចិត្តំ អារម្មណេ បិលវិត្វា វិយ តិដ្ឋតិ, ន ឱគាហតិ, តំ បិលាបនំ។ ន បិលាបនំ អបិលាបនំ, តំ លក្ខណំ សភាវោ ឯតិស្សាតិ អបិលាបនលក្ខណា។
180. Sattarasame apilāpanalakkhaṇā satīti udake lābu viya yena cittaṃ ārammaṇe pilavitvā viya tiṭṭhati, na ogāhati, taṃ pilāpanaṃ. Na pilāpanaṃ apilāpanaṃ, taṃ lakkhaṇaṃ sabhāvo etissāti apilāpanalakkhaṇā.
សមាបត្តិវគ្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Samāpattivaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
តតិយបណ្ណាសកំ និដ្ឋិតំ។
Tatiyapaṇṇāsakaṃ niṭṭhitaṃ.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ • Aṅguttaranikāya / (១៥) ៥. សមាបត្តិវគ្គោ • (15) 5. Samāpattivaggo
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / អង្គុត្តរនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / (១៥) ៥. សមាបត្តិវគ្គវណ្ណនា • (15) 5. Samāpattivaggavaṇṇanā
