| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरीगाथा-अट्ठकथा • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
१०. सामाथेरीगाथावण्णना
10. Sāmātherīgāthāvaṇṇanā
चतुक्खत्तुं पञ्चक्खत्तुन्तिआदिका सामाय थेरिया गाथा। अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारा तत्थ तत्थ भवे विवट्टूपनिस्सयं कुसलं उपचिनित्वा सुगतीसुयेव संसरन्ती इमस्मिं बुद्धुप्पादे कोसम्बियं गहपतिमहासालकुले निब्बत्तित्वा सामातिस्सा नामं अहोसि। सा विञ्ञुतं पत्ता सामावतिया उपासिकाय पियसहायिका हुत्वा ताय कालङ्कताय सञ्जातसंवेगा पब्बजि। पब्बजित्वा च सामावतिकं आरब्भ उप्पन्नसोकं विनोदेतुं असक्कोन्ती अरियमग्गं गण्हितुं नासक्खि। अपरभागे आसनसालाय निसिन्नस्स आनन्दत्थेरस्स ओवादं सुत्वा विपस्सनं पट्ठपेत्वा ततो सत्तमे दिवसे सह पटिसम्भिदाहि अरहत्तं पापुणि।
Catukkhattuṃpañcakkhattuntiādikā sāmāya theriyā gāthā. Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinitvā sugatīsuyeva saṃsarantī imasmiṃ buddhuppāde kosambiyaṃ gahapatimahāsālakule nibbattitvā sāmātissā nāmaṃ ahosi. Sā viññutaṃ pattā sāmāvatiyā upāsikāya piyasahāyikā hutvā tāya kālaṅkatāya sañjātasaṃvegā pabbaji. Pabbajitvā ca sāmāvatikaṃ ārabbha uppannasokaṃ vinodetuṃ asakkontī ariyamaggaṃ gaṇhituṃ nāsakkhi. Aparabhāge āsanasālāya nisinnassa ānandattherassa ovādaṃ sutvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā tato sattame divase saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi.
अरहत्तं पन पत्वा अत्तनो पटिपत्तिं पच्चवेक्खित्वा तं पकासेन्ती –
Arahattaṃ pana patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā taṃ pakāsentī –
३७.
37.
‘‘चतुक्खत्तुं पञ्चक्खत्तुं, विहारा उपनिक्खमिं।
‘‘Catukkhattuṃ pañcakkhattuṃ, vihārā upanikkhamiṃ;
अलद्धा चेतसो सन्तिं, चित्ते अवसवत्तिनी।
Aladdhā cetaso santiṃ, citte avasavattinī;
तस्सा मे अट्ठमी रत्ति, यतो तण्हा समूहता॥
Tassā me aṭṭhamī ratti, yato taṇhā samūhatā.
३८.
38.
‘‘बहूहि दुक्खधम्मेहि, अप्पमादरताय मे।
‘‘Bahūhi dukkhadhammehi, appamādaratāya me;
तण्हक्खयो अनुप्पत्तो, कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥ –
Taṇhakkhayo anuppatto, kataṃ buddhassa sāsana’’nti. –
उदानवसेन इमा द्वे गाथा अभासि।
Udānavasena imā dve gāthā abhāsi.
तत्थ चतुक्खत्तुं पञ्चक्खत्तुं, विहारा उपनिक्खमिन्ति ‘‘मम वसनकविहारे विपस्सनामनसिकारेन निसिन्ना समणकिच्चं मत्थकं पापेतुं असक्कोन्ती उतुसप्पायाभावेन ननु खो मय्हं विपस्सना मग्गेन घट्टेती’’ति चिन्तेत्वा चत्तारो पञ्च चाति नव वारे विहारा उपस्सयतो बहि निक्खमिं। तेनाह ‘‘अलद्धा चेतसो सन्तिं, चित्ते अवसवत्तिनी’’ति। तत्थ चेतसो सन्तिन्ति अरियमग्गसमाधिं सन्धायाह। चित्ते अवसवत्तिनीति वीरियसमताय अभावेन मम भावनाचित्ते न वसवत्तिनी। सा किर अतिविय पग्गहितवीरिया अहोसि। तस्सा मे अट्ठमी रत्तीति यतो पट्ठाय आनन्दत्थेरस्स सन्तिके ओवादं पटिलभिं, ततो पट्ठाय रत्तिन्दिवमतन्दिता विपस्सनाय कम्मं करोन्ती रत्तियं चतुक्खत्तुं पञ्चक्खत्तुं विहारतो निक्खमित्वा मनसिकारं पवत्तेन्ती विसेसं अनधिगन्त्वा अट्ठमियं रत्तियं वीरियसमतं लभित्वा मग्गपटिपाटिया किलेसे खेपेसिन्ति अत्थो। तेन वुत्तं – ‘‘तस्सा मे अट्ठमी रत्ति, यतो तण्हा समूहता’’ति। सेसं वुत्तनयमेव।
Tattha catukkhattuṃ pañcakkhattuṃ, vihārā upanikkhaminti ‘‘mama vasanakavihāre vipassanāmanasikārena nisinnā samaṇakiccaṃ matthakaṃ pāpetuṃ asakkontī utusappāyābhāvena nanu kho mayhaṃ vipassanā maggena ghaṭṭetī’’ti cintetvā cattāro pañca cāti nava vāre vihārā upassayato bahi nikkhamiṃ. Tenāha ‘‘aladdhā cetaso santiṃ, citte avasavattinī’’ti. Tattha cetaso santinti ariyamaggasamādhiṃ sandhāyāha. Citte avasavattinīti vīriyasamatāya abhāvena mama bhāvanācitte na vasavattinī. Sā kira ativiya paggahitavīriyā ahosi. Tassā me aṭṭhamī rattīti yato paṭṭhāya ānandattherassa santike ovādaṃ paṭilabhiṃ, tato paṭṭhāya rattindivamatanditā vipassanāya kammaṃ karontī rattiyaṃ catukkhattuṃ pañcakkhattuṃ vihārato nikkhamitvā manasikāraṃ pavattentī visesaṃ anadhigantvā aṭṭhamiyaṃ rattiyaṃ vīriyasamataṃ labhitvā maggapaṭipāṭiyā kilese khepesinti attho. Tena vuttaṃ – ‘‘tassā me aṭṭhamī ratti, yato taṇhā samūhatā’’ti. Sesaṃ vuttanayameva.
सामाथेरीगाथावण्णना निट्ठिता।
Sāmātherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
दुकनिपातवण्णना निट्ठिता।
Dukanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरीगाथापाळि • Therīgāthāpāḷi / १०. सामाथेरीगाथा • 10. Sāmātherīgāthā
