Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ထေရဂာထာ-အဋ္ဌကထာ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
၇. သမ္ဘူတတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ
7. Sambhūtattheragāthāvaṇṇanā
ယော ဒန္ဓကာလေတိအာဒိကာ အာယသ္မတော သမ္ဘူတတ္ထေရသ္သ ဂာထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ကရောန္တော ဗုဒ္ဓသုညေ လောကေ စန္ဒဘာဂာယ နဒိယာ တီရေ ကိန္နရယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တော။ ဧကဒိဝသံ အညတရံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဒိသ္ဝာ ပသန္နမာနသော ဝန္ဒိတ္ဝာ ကတဉ္ဇလီ အဇ္ဇုနပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ အကာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုသ္သေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ သမ္ဘူတောတိ လဒ္ဓနာမော ဝယပ္ပတ္တော ဘဂဝတော ပရိနိဗ္ဗာနသ္သ ပစ္ဆာ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂာရိကသ္သ သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတ္ဝာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓော ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တော ဝိပသ္သနံ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ အရဟတ္တံ ပာပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒာနေ (အပ. ထေရ ၂.၅၂.၂၈-၃၆) –
Yo dandhakāletiādikā āyasmato sambhūtattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni karonto buddhasuññe loke candabhāgāya nadiyā tīre kinnarayoniyaṃ nibbatto. Ekadivasaṃ aññataraṃ paccekabuddhaṃ disvā pasannamānaso vanditvā katañjalī ajjunapupphehi pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kulagehe nibbattitvā sambhūtoti laddhanāmo vayappatto bhagavato parinibbānassa pacchā dhammabhaṇḍāgārikassa santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā samaṇadhammaṃ karonto vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.52.28-36) –
‘‘စန္ဒဘာဂာနဒီတီရေ၊ အဟောသိံ ကိန္နရော တဒာ။
‘‘Candabhāgānadītīre, ahosiṃ kinnaro tadā;
အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဗုဒ္ဓံ၊ သယမ္ဘုံ အပရာဇိတံ။
Addasaṃ virajaṃ buddhaṃ, sayambhuṃ aparājitaṃ.
‘‘ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ဝေဒဇာတော ကတဉ္ဇလီ။
‘‘Pasannacitto sumano, vedajāto katañjalī;
ဂဟေတ္ဝာ အဇ္ဇုနံ ပုပ္ဖံ၊ သယမ္ဘုံ အဘိပူဇယိံ။
Gahetvā ajjunaṃ pupphaṃ, sayambhuṃ abhipūjayiṃ.
‘‘တေန ကမ္မေန သုကတေန၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ။
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
ဇဟိတ္ဝာ ကိန္နရံ ဒေဟံ၊ တာဝတိံသမဂစ္ဆဟံ။
Jahitvā kinnaraṃ dehaṃ, tāvatiṃsamagacchahaṃ.
‘‘ဆတ္တိသက္ခတ္တုံ ဒေဝိန္ဒော၊ ဒေဝရဇ္ဇမကာရယိံ။
‘‘Chattisakkhattuṃ devindo, devarajjamakārayiṃ;
ဒသက္ခတ္တုံ စက္ကဝတ္တီ၊ မဟာရဇ္ဇမကာရယိံ။
Dasakkhattuṃ cakkavattī, mahārajjamakārayiṃ.
‘‘ပဒေသရဇ္ဇံ ဝိပုလံ၊ ဂဏနာတော အသင္ခိယံ။
‘‘Padesarajjaṃ vipulaṃ, gaṇanāto asaṅkhiyaṃ;
သုခေတ္တေ ဝပ္ပိတံ ဗီဇံ၊ သယမ္ဘုမ္ဟိ အဟော မမ။
Sukhette vappitaṃ bījaṃ, sayambhumhi aho mama.
‘‘ကုသလံ ဝိဇ္ဇတေ မယ္ဟံ၊ ပဗ္ဗဇိံ အနဂာရိယံ။
‘‘Kusalaṃ vijjate mayhaṃ, pabbajiṃ anagāriyaṃ;
ပူဇာရဟော အဟံ အဇ္ဇ၊ သက္ယပုတ္တသ္သ သာသနေ။
Pūjāraho ahaṃ ajja, sakyaputtassa sāsane.
‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယ္ဟံ။ပေ.။ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသန’’န္တိ။
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
အရဟတ္တံ ပန ပတ္ဝာ ဝိမုတ္တိသုခေန ဝိဟရန္တော ဝသ္သသတပရိနိဗ္ဗုတေ ဘဂဝတိ ဝေသာလိကေသု ဝဇ္ဇိပုတ္တကေသု ဒသ ဝတ္ထူနိ ပဂ္ဂယ္ဟ ဌိတေသု ကာကဏ္ဍကပုတ္တေန ယသတ္ထေရေန ဥသ္သာဟိတေဟိ သတ္တသတေဟိ ခီဏာသဝေဟိ တံ ဒိဋ္ဌိံ ဘိန္ဒိတ္ဝာ သဒ္ဓမ္မံ ပဂ္ဂဏ္ဟန္တေဟိ ဓမ္မဝိနယသင္ဂဟေ ကတေ တေသံ ဝဇ္ဇိပုတ္တကာနံ ဥဒ္ဓမ္မဥဗ္ဗိနယဒီပနေ ဓမ္မသံဝေဂေန ထေရော –
Arahattaṃ pana patvā vimuttisukhena viharanto vassasataparinibbute bhagavati vesālikesu vajjiputtakesu dasa vatthūni paggayha ṭhitesu kākaṇḍakaputtena yasattherena ussāhitehi sattasatehi khīṇāsavehi taṃ diṭṭhiṃ bhinditvā saddhammaṃ paggaṇhantehi dhammavinayasaṅgahe kate tesaṃ vajjiputtakānaṃ uddhammaubbinayadīpane dhammasaṃvegena thero –
၂၉၁.
291.
‘‘ယော ဒန္ဓကာလေ တရတိ၊ တရဏီယေ စ ဒန္ဓယေ။
‘‘Yo dandhakāle tarati, taraṇīye ca dandhaye;
အယောနိသံဝိဓာနေန၊ ဗာလော ဒုက္ခံ နိဂစ္ဆတိ။
Ayonisaṃvidhānena, bālo dukkhaṃ nigacchati.
၂၉၂.
292.
‘‘တသ္သတ္ထာ ပရိဟာယန္တိ၊ ကာဠပက္ခေဝ စန္ဒိမာ။
‘‘Tassatthā parihāyanti, kāḷapakkheva candimā;
အာယသက္ယဉ္စ ပပ္ပောတိ၊ မိတ္တေဟိ စ ဝိရုဇ္ဈတိ။
Āyasakyañca pappoti, mittehi ca virujjhati.
၂၉၃.
293.
‘‘ယော ဒန္ဓကာလေ ဒန္ဓေတိ၊ တရဏီယေ စ တာရယေ။
‘‘Yo dandhakāle dandheti, taraṇīye ca tāraye;
ယောနိသော သံဝိဓာနေန၊ သုခံ ပပ္ပောတိ ပဏ္ဍိတော။
Yoniso saṃvidhānena, sukhaṃ pappoti paṇḍito.
၂၉၄.
294.
‘‘တသ္သတ္ထာ ပရိပူရေန္တိ၊ သုက္ကပက္ခေဝ စန္ဒိမာ။
‘‘Tassatthā paripūrenti, sukkapakkheva candimā;
ယသော ကိတ္တိဉ္စ ပပ္ပောတိ၊ မိတ္တေဟိ န ဝိရုဇ္ဈတီ’’တိ။ –
Yaso kittiñca pappoti, mittehi na virujjhatī’’ti. –
ဣမာ ဂာထာ ဘဏန္တော အညံ ဗ္ယာကာသိ။
Imā gāthā bhaṇanto aññaṃ byākāsi.
တတ္ထ ယော ဒန္ဓကာလေ တရတီတိ ကိသ္မိဉ္စိ ကတ္တဗ္ဗဝတ္ထုသ္မိံ – ‘‘ကပ္ပတိ နု ခော, န နု ခော ကပ္ပတီ’’တိ ဝိနယကုက္ကုစ္စေ ဥပ္ပန္နေ ယာဝ ဝိယတ္တံ ဝိနယဓရံ ပုစ္ဆိတ္ဝာ တံ ကုက္ကုစ္စံ န ဝိနောဒေတိ, တာဝ ဒန္ဓကာလေ တသ္သ ကိစ္စသ္သ ဒန္ဓာယိတဗ္ဗသမယေ တရတိ မဒ္ဒိတ္ဝာ ဝီတိက္ကမံ ကရောတိ။ တရဏီယေ စ ဒန္ဓယေတိ ဂဟဋ္ဌသ္သ တာဝ သရဏဂမနသီလသမာဒာနာဒိကေ, ပဗ္ဗဇိတသ္သ ဝတ္တပဋိဝတ္တကရဏာဒိကေ သမထဝိပသ္သနာနုယောဂေ စ တရိတဗ္ဗေ သမ္ပတ္တေ သီဃံ တံ ကိစ္စံ အနနုယုဉ္ဇိတ္ဝာ – ‘‘အာဂမနမာသေ ပက္ခေ ဝာ ကရိသ္သာမီ’’တိ ဒန္ဓာယေယ္ယ, တံ ကိစ္စံ အကရောန္တောဝ ကာလံ ဝီတိနာမေယ္ယ။ အယောနိသံဝိဓာနေနာတိ ဧဝံ ဒန္ဓာယိတဗ္ဗေ တရန္တော တရိတဗ္ဗေ စ ဒန္ဓာယန္တော အနုပာယသံဝိဓာနေန ဥပာယသံဝိဓာနာဘာဝေန ဗာလော, မန္ဒဗုဒ္ဓိကော ပုဂ္ဂလော, သမ္ပတိ အာယတိဉ္စ ဒုက္ခံ အနတ္ထံ ပာပုဏာတိ။
Tattha yo dandhakāle taratīti kismiñci kattabbavatthusmiṃ – ‘‘kappati nu kho, na nu kho kappatī’’ti vinayakukkucce uppanne yāva viyattaṃ vinayadharaṃ pucchitvā taṃ kukkuccaṃ na vinodeti, tāva dandhakāle tassa kiccassa dandhāyitabbasamaye tarati madditvā vītikkamaṃ karoti. Taraṇīye ca dandhayeti gahaṭṭhassa tāva saraṇagamanasīlasamādānādike, pabbajitassa vattapaṭivattakaraṇādike samathavipassanānuyoge ca taritabbe sampatte sīghaṃ taṃ kiccaṃ ananuyuñjitvā – ‘‘āgamanamāse pakkhe vā karissāmī’’ti dandhāyeyya, taṃ kiccaṃ akarontova kālaṃ vītināmeyya. Ayonisaṃvidhānenāti evaṃ dandhāyitabbe taranto taritabbe ca dandhāyanto anupāyasaṃvidhānena upāyasaṃvidhānābhāvena bālo, mandabuddhiko puggalo, sampati āyatiñca dukkhaṃ anatthaṃ pāpuṇāti.
တသ္သတ္ထာ ပရိဟာယန္တီတိ တသ္သ တထာရူပသ္သ ပုဂ္ဂလသ္သ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိဘေဒာ အတ္ထာ ကာဠပက္ခေ စန္ဒိမာ ဝိယ, ပရိဟာယန္တိ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ပရိက္ခယံ ပရိယာဒာနံ ဂစ္ဆန္တိ။ ‘‘အသုကော ပုဂ္ဂလော အသ္သဒ္ဓော အပ္ပသန္နော ကုသီတော ဟီနဝီရိယော’’တိအာဒိနာ။ အာယသက္ယံ ဝိညူဟိ ဂရဟိတဗ္ဗတံ ပပ္ပောတိ ပာပုဏာတိ။ မိတ္တေဟိ စ ဝိရုဇ္ဈတီတိ ‘‘ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇ, မာ ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇာ’’တိ ဩဝာဒဒာယကေဟိ ကလ္ယာဏမိတ္တေဟိ ‘‘အဝစနီယာ မယ’’န္တိ ဩဝာဒသ္သ အနာဒာနေနေဝ ဝိရုဒ္ဓော နာမ ဟောတိ။
Tassatthā parihāyantīti tassa tathārūpassa puggalassa diṭṭhadhammikādibhedā atthā kāḷapakkhe candimā viya, parihāyanti divase divase parikkhayaṃ pariyādānaṃ gacchanti. ‘‘Asuko puggalo assaddho appasanno kusīto hīnavīriyo’’tiādinā. Āyasakyaṃ viññūhi garahitabbataṃ pappoti pāpuṇāti. Mittehi ca virujjhatīti ‘‘evaṃ paṭipajja, mā evaṃ paṭipajjā’’ti ovādadāyakehi kalyāṇamittehi ‘‘avacanīyā maya’’nti ovādassa anādāneneva viruddho nāma hoti.
သေသဂာထာဒ္ဝယသ္သ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကေစိ ပနေတ္ထ – ‘‘တရတိ ဒန္ဓယေ’’တိပဒာနံ အတ္ထဘာဝေန ဘာဝနာစိတ္တသ္သ ပဂ္ဂဟနိဂ္ဂဟေ ဥဒ္ဓရန္တိ။ တံ ပစ္ဆိမဂာထာသု ယုဇ္ဇတိ။ ပုရိမာ ဟိ ဒ္ဝေ ဂာထာ ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ စရိတဗ္ဗံ သမဏဓမ္မံ အကတ္ဝာ ကုက္ကုစ္စပကတတာယ ဒသ ဝတ္ထူနိ ဒီပေတ္ဝာ သင္ဃေန နိက္ကဍ္ဎိတေ ဝဇ္ဇိပုတ္တကေ သန္ဓာယ ထေရေန ဝုတ္တာ။ ပစ္ဆိမာ ပန အတ္တသဒိသေ သမ္မာ ပဋိပန္နေ သကတ္ထံ နိပ္ဖာဒေတ္ဝာ ဌိတေတိ။
Sesagāthādvayassa vuttavipariyāyena attho veditabbo. Keci panettha – ‘‘tarati dandhaye’’tipadānaṃ atthabhāvena bhāvanācittassa paggahaniggahe uddharanti. Taṃ pacchimagāthāsu yujjati. Purimā hi dve gāthā pabbajitakālato paṭṭhāya caritabbaṃ samaṇadhammaṃ akatvā kukkuccapakatatāya dasa vatthūni dīpetvā saṅghena nikkaḍḍhite vajjiputtake sandhāya therena vuttā. Pacchimā pana attasadise sammā paṭipanne sakatthaṃ nipphādetvā ṭhiteti.
သမ္ဘူတတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Sambhūtattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ထေရဂာထာပာဠိ • Theragāthāpāḷi / ၇. သမ္ဘူတတ္ထေရဂာထာ • 7. Sambhūtattheragāthā