| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
॥ नमो तस्स भगवतो अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स॥
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
अङ्गुत्तरनिकाये
Aṅguttaranikāye
नवकनिपात-अट्ठकथा
Navakanipāta-aṭṭhakathā
१. पठमपण्णासकं
1. Paṭhamapaṇṇāsakaṃ
१. सम्बोधिवग्गो
1. Sambodhivaggo
१. सम्बोधिसुत्तवण्णना
1. Sambodhisuttavaṇṇanā
१. नवकनिपातस्स पठमे सम्बोधिपक्खिकानन्ति चतुमग्गसङ्खातस्स सम्बोधिस्स पक्खे भवानं, उपकारकानन्ति अत्थो। पाळियं आगते नव धम्मे सन्धायेवं पुच्छति। का उपनिसाति को उपनिस्सयपच्चयो। अभिसल्लेखन्तीति अभिसल्लेखिका। समथविपस्सनाचित्तस्स विवरणे सप्पाया उपकारकाति चेतोविवरणसप्पाया। अप्पिच्छतं आरब्भ पवत्ता कथा अप्पिच्छकथा। सेसेसुपि एसेव नयो।
1. Navakanipātassa paṭhame sambodhipakkhikānanti catumaggasaṅkhātassa sambodhissa pakkhe bhavānaṃ, upakārakānanti attho. Pāḷiyaṃ āgate nava dhamme sandhāyevaṃ pucchati. Kā upanisāti ko upanissayapaccayo. Abhisallekhantīti abhisallekhikā. Samathavipassanācittassa vivaraṇe sappāyā upakārakāti cetovivaraṇasappāyā. Appicchataṃ ārabbha pavattā kathā appicchakathā. Sesesupi eseva nayo.
असुभा भावेतब्बा रागस्स पहानायाति अयमत्थो सालिलायकोपमाय विभावेतब्बो – एको हि पुरिसो असितं गहेत्वा कोटितो पट्ठाय सालिक्खेत्ते सालियो लायति। अथस्स वतिं भिन्दित्वा गावो पविसिंसु। सो असितं ठपेत्वा यट्ठिं आदाय तेनेव मग्गेन गावो नीहरित्वा वतिं पाकतिकं कत्वा पुनपि असितं आदाय सालियो लायि। एत्थ सालिक्खेत्तं विय बुद्धसासनं दट्ठब्बं, सालिलायको विय योगावचरो, असितं विय पञ्ञा, लायनकालो विय विपस्सनाय कम्मकरणकालो, यट्ठि विय असुभकम्मट्ठानं, वति विय संवरो, वतिं भिन्दित्वा गावीनं पविसनं विय सहसा अप्पटिसङ्खाय पमादं आरब्भ रागस्स उप्पज्जनं, असितं ठपेत्वा यट्ठिं आदाय पविट्ठमग्गेनेव गावो नीहरित्वा वतिं पटिपाकतिकं कत्वा पुन कोटितो पट्ठाय सालिलायनं विय असुभकम्मट्ठानेन रागं विक्खम्भेत्वा पुन विपस्सनाय कम्मं आरभनकालो। इममत्थं सन्धाय वुत्तं – ‘‘असुभा भावेतब्बा रागस्स पहानाया’’ति।
Asubhābhāvetabbā rāgassa pahānāyāti ayamattho sālilāyakopamāya vibhāvetabbo – eko hi puriso asitaṃ gahetvā koṭito paṭṭhāya sālikkhette sāliyo lāyati. Athassa vatiṃ bhinditvā gāvo pavisiṃsu. So asitaṃ ṭhapetvā yaṭṭhiṃ ādāya teneva maggena gāvo nīharitvā vatiṃ pākatikaṃ katvā punapi asitaṃ ādāya sāliyo lāyi. Ettha sālikkhettaṃ viya buddhasāsanaṃ daṭṭhabbaṃ, sālilāyako viya yogāvacaro, asitaṃ viya paññā, lāyanakālo viya vipassanāya kammakaraṇakālo, yaṭṭhi viya asubhakammaṭṭhānaṃ, vati viya saṃvaro, vatiṃ bhinditvā gāvīnaṃ pavisanaṃ viya sahasā appaṭisaṅkhāya pamādaṃ ārabbha rāgassa uppajjanaṃ, asitaṃ ṭhapetvā yaṭṭhiṃ ādāya paviṭṭhamaggeneva gāvo nīharitvā vatiṃ paṭipākatikaṃ katvā puna koṭito paṭṭhāya sālilāyanaṃ viya asubhakammaṭṭhānena rāgaṃ vikkhambhetvā puna vipassanāya kammaṃ ārabhanakālo. Imamatthaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘asubhā bhāvetabbā rāgassa pahānāyā’’ti.
तत्थ रागस्साति पञ्चकामगुणिकरागस्स। मेत्ताति मेत्ताकम्मट्ठानं। ब्यापादस्स पहानायाति वुत्तनयेनेव उप्पन्नस्स कोपस्स पजहनत्थाय। आनापानस्सतीति सोळसवत्थुका आनापानस्सति। वितक्कुपच्छेदायाति वुत्तनयेनेव उप्पन्नानं वितक्कानं उपच्छेदनत्थाय। अस्मिमानसमुग्घातायाति अस्मीति उप्पज्जनकस्स मानस्स समुग्घातत्थाय। अनत्तसञ्ञा सण्ठातीति अनिच्चलक्खणे दिट्ठे अनत्तलक्खणं दिट्ठमेव होति। एतेसु हि तीसु लक्खणेसु एकस्मिं दिट्ठे इतरद्वयं दिट्ठमेव होति। तेन वुत्तं – ‘‘अनिच्चसञ्ञिनो, भिक्खवे, अनत्तसञ्ञा सण्ठाती’’ति। दिट्ठेव धम्मे निब्बानन्ति दिट्ठेयेव धम्मे अपच्चयपरिनिब्बानञ्च पापुणातीति इमस्मिं सुत्ते वट्टविवट्टं कथितं।
Tattha rāgassāti pañcakāmaguṇikarāgassa. Mettāti mettākammaṭṭhānaṃ. Byāpādassa pahānāyāti vuttanayeneva uppannassa kopassa pajahanatthāya. Ānāpānassatīti soḷasavatthukā ānāpānassati. Vitakkupacchedāyāti vuttanayeneva uppannānaṃ vitakkānaṃ upacchedanatthāya. Asmimānasamugghātāyāti asmīti uppajjanakassa mānassa samugghātatthāya. Anattasaññā saṇṭhātīti aniccalakkhaṇe diṭṭhe anattalakkhaṇaṃ diṭṭhameva hoti. Etesu hi tīsu lakkhaṇesu ekasmiṃ diṭṭhe itaradvayaṃ diṭṭhameva hoti. Tena vuttaṃ – ‘‘aniccasaññino, bhikkhave, anattasaññā saṇṭhātī’’ti. Diṭṭheva dhamme nibbānanti diṭṭheyeva dhamme apaccayaparinibbānañca pāpuṇātīti imasmiṃ sutte vaṭṭavivaṭṭaṃ kathitaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / १. सम्बोधिसुत्तं • 1. Sambodhisuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / १-२. सम्बोधिसुत्तादिवण्णना • 1-2. Sambodhisuttādivaṇṇanā
