Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ชาตก-อฎฺฐกถา • Jātaka-aṭṭhakathā

[๕๑๙] ๙. สมฺพุลาชาตกวณฺณนา

[519] 9. Sambulājātakavaṇṇanā

กา เวธมานาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรโนฺต มลฺลิกํ เทวิํ อารพฺภ กเถสิฯ วตฺถุ กุมฺมาสปิณฺฑิชาตเก (ชา. ๑.๗.๑๔๒ อาทโย) วิตฺถาริตเมวฯ สา ปน ตถาคตสฺส ติณฺณํ กุมฺมาสปิณฺฑิกานํ ทานานุภาเวน ตํ ทิวสเญฺญว รโญฺญ อคฺคมเหสิภาวํ ปตฺวา ปุพฺพุฎฺฐายิตาทีหิ ปญฺจหิ กลฺยาณธเมฺมหิ สมนฺนาคตา ญาณสมฺปนฺนา พุทฺธุปฎฺฐายิกา ปติเทวตา อโหสิฯ ตสฺสา ปติเทวตาภาโว สกลนคเร ปากโฎ อโหสิฯ อเถกทิวสํ ธมฺมสภายํ กถํ สมุฎฺฐาเปสุํ – ‘‘อาวุโส, มลฺลิกา เทวี กิร วตฺตสมฺปนฺนา ญาณสมฺปนฺนา ปติเทวตา’’ติฯ สตฺถา อาคนฺตฺวา ‘‘กาย นุตฺถ, ภิกฺขเว, เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนา’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อิมาย นามา’’ติ วุเตฺต ‘‘น, ภิกฺขเว, อิทาเนว, ปุเพฺพเปสา วตฺตสมฺปนฺนา ปติเทวตาเยวา’’ติ วตฺวา อตีตํ อาหริฯ

Kāvedhamānāti idaṃ satthā jetavane viharanto mallikaṃ deviṃ ārabbha kathesi. Vatthu kummāsapiṇḍijātake (jā. 1.7.142 ādayo) vitthāritameva. Sā pana tathāgatassa tiṇṇaṃ kummāsapiṇḍikānaṃ dānānubhāvena taṃ divasaññeva rañño aggamahesibhāvaṃ patvā pubbuṭṭhāyitādīhi pañcahi kalyāṇadhammehi samannāgatā ñāṇasampannā buddhupaṭṭhāyikā patidevatā ahosi. Tassā patidevatābhāvo sakalanagare pākaṭo ahosi. Athekadivasaṃ dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, mallikā devī kira vattasampannā ñāṇasampannā patidevatā’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepesā vattasampannā patidevatāyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.

อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺตสฺส รโญฺญ โสตฺถิเสโน นาม ปุโตฺต อโหสิฯ ตํ ราชา วยปฺปตฺตํ อุปรเชฺช ปติฎฺฐเปสิ, สมฺพุลา นามสฺส อคฺคมเหสี อโหสิ อุตฺตมรูปธรา สรีรปฺปภาสมฺปนฺนา, นิวาเต ชลมานา ทีปสิขา วิย ขายติฯ อปรภาเค โสตฺถิเสนสฺส สรีเร กุฎฺฐํ อุปฺปชฺชติ, เวชฺชา ติกิจฺฉิตุํ นาสกฺขิํสุฯ โส ภิชฺชมาเน กุเฎฺฐ ปฎิกูโล หุตฺวา วิปฺปฎิสารํ ปตฺวา ‘‘โก เม รเชฺชน อโตฺถ, อรเญฺญ อนาถมรณํ มริสฺสามี’’ติ รโญฺญ อาโรจาเปตฺวา อิตฺถาคารํ ฉเฑฺฑตฺวา นิกฺขมิฯ สมฺพุลา พหูหิ อุปาเยหิ นิวตฺติยมานาปิ อนิวตฺติตฺวาว ‘‘อหํ ตํ สามิกํ อรเญฺญ ปฎิชคฺคิสฺสามี’’ติ วตฺวา สทฺธิเญฺญว นิกฺขมิฯ โส อรญฺญํ ปวิสิตฺวา สุลภมูลผลาผเล ฉายูทกสมฺปเนฺน ปเทเส ปณฺณสาลํ กตฺวา วาสํ กเปฺปสิฯ ราชธีตา ตํ ปฎิชคฺคิฯ กถํ? สา หิ ปาโต วุฎฺฐาย อสฺสมปทํ สมฺมชฺชิตฺวา ปานียปริโภชนียํ อุปฎฺฐเปตฺวา ทนฺตกฎฺฐญฺจ มุขโธวนญฺจ อุปนาเมตฺวา มุเข โธเต นานาโอสธานิ ปิสิตฺวา ตสฺส วเณ มเกฺขตฺวา มธุรมธุรานิ ผลาผลานิ ขาทาเปตฺวา มุขํ วิกฺขาเลตฺวา หเตฺถสุ โธเตสุ ‘‘อปฺปมโตฺต โหหิ เทวา’’ติ วตฺวา วนฺทิตฺวา ปจฺฉิขณิตฺติองฺกุสเก อาทาย ผลาผลตฺถาย อรญฺญํ ปวิสิตฺวา ผลาผลานิ อาหริตฺวา เอกมเนฺต ฐเปตฺวา ฆเฎน อุทกํ อาหริตฺวา นานาจุเณฺณหิ จ มตฺติกาหิ จ โสตฺถิเสนํ นฺหาเปตฺวา ปุน มธุรผลาผลานิ อุปนาเมติฯ ปริโภคาวสาเน วาสิตปานียํ อุปเนตฺวา สยํ ผลาผลานิ ปริภุญฺชิตฺวา ปทรสนฺถรํ สํวิทหิตฺวา ตสฺมิํ ตตฺถ นิปเนฺน ตสฺส ปาเท โธวิตฺวา สีสปริกมฺมปิฎฺฐิปริกมฺมปาทปริกมฺมานิ กตฺวา สยนปสฺสํ อุปคนฺตฺวา นิปชฺชติฯ เอเตนุปาเยน สามิกํ ปฎิชคฺคิฯ

Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadattassa rañño sotthiseno nāma putto ahosi. Taṃ rājā vayappattaṃ uparajje patiṭṭhapesi, sambulā nāmassa aggamahesī ahosi uttamarūpadharā sarīrappabhāsampannā, nivāte jalamānā dīpasikhā viya khāyati. Aparabhāge sotthisenassa sarīre kuṭṭhaṃ uppajjati, vejjā tikicchituṃ nāsakkhiṃsu. So bhijjamāne kuṭṭhe paṭikūlo hutvā vippaṭisāraṃ patvā ‘‘ko me rajjena attho, araññe anāthamaraṇaṃ marissāmī’’ti rañño ārocāpetvā itthāgāraṃ chaḍḍetvā nikkhami. Sambulā bahūhi upāyehi nivattiyamānāpi anivattitvāva ‘‘ahaṃ taṃ sāmikaṃ araññe paṭijaggissāmī’’ti vatvā saddhiññeva nikkhami. So araññaṃ pavisitvā sulabhamūlaphalāphale chāyūdakasampanne padese paṇṇasālaṃ katvā vāsaṃ kappesi. Rājadhītā taṃ paṭijaggi. Kathaṃ? Sā hi pāto vuṭṭhāya assamapadaṃ sammajjitvā pānīyaparibhojanīyaṃ upaṭṭhapetvā dantakaṭṭhañca mukhadhovanañca upanāmetvā mukhe dhote nānāosadhāni pisitvā tassa vaṇe makkhetvā madhuramadhurāni phalāphalāni khādāpetvā mukhaṃ vikkhāletvā hatthesu dhotesu ‘‘appamatto hohi devā’’ti vatvā vanditvā pacchikhaṇittiaṅkusake ādāya phalāphalatthāya araññaṃ pavisitvā phalāphalāni āharitvā ekamante ṭhapetvā ghaṭena udakaṃ āharitvā nānācuṇṇehi ca mattikāhi ca sotthisenaṃ nhāpetvā puna madhuraphalāphalāni upanāmeti. Paribhogāvasāne vāsitapānīyaṃ upanetvā sayaṃ phalāphalāni paribhuñjitvā padarasantharaṃ saṃvidahitvā tasmiṃ tattha nipanne tassa pāde dhovitvā sīsaparikammapiṭṭhiparikammapādaparikammāni katvā sayanapassaṃ upagantvā nipajjati. Etenupāyena sāmikaṃ paṭijaggi.

สา เอกทิวสํ อรเญฺญ ผลาผลํ อาหรนฺตี เอกํ คิริกนฺทรํ ทิสฺวา สีสโต ปจฺฉิํ โอตาเรตฺวา กนฺทรตีเร ฐเปตฺวา ‘‘นฺหายิสฺสามี’’ติ โอตริตฺวา หลิทฺทาย สรีรํ อุพฺพเฎฺฎตฺวา นฺหตฺวา สุโธตสรีรา อุตฺตริตฺวา วากจีรํ นิวาเสตฺวา กนฺทรตีเร อฎฺฐาสิฯ อถสฺสา สรีรปฺปภาย วนํ เอโกภาสํ อโหสิฯ ตสฺมิํ ขเณ เอโก ทานโว โคจรตฺถาย จรโนฺต ตํ ทิสฺวา ปฎิพทฺธจิโตฺต หุตฺวา คาถาทฺวยํ อาห –

Sā ekadivasaṃ araññe phalāphalaṃ āharantī ekaṃ girikandaraṃ disvā sīsato pacchiṃ otāretvā kandaratīre ṭhapetvā ‘‘nhāyissāmī’’ti otaritvā haliddāya sarīraṃ ubbaṭṭetvā nhatvā sudhotasarīrā uttaritvā vākacīraṃ nivāsetvā kandaratīre aṭṭhāsi. Athassā sarīrappabhāya vanaṃ ekobhāsaṃ ahosi. Tasmiṃ khaṇe eko dānavo gocaratthāya caranto taṃ disvā paṭibaddhacitto hutvā gāthādvayaṃ āha –

๒๙๗.

297.

‘‘กา เวธมานา คิริกนฺทรายํ, เอกา ตุวํ ติฎฺฐสิ สํหิตูรุ;

‘‘Kā vedhamānā girikandarāyaṃ, ekā tuvaṃ tiṭṭhasi saṃhitūru;

ปุฎฺฐาสิ เม ปาณิปเมยฺยมเชฺฌ, อกฺขาหิ เม นามญฺจ พนฺธเว จฯ

Puṭṭhāsi me pāṇipameyyamajjhe, akkhāhi me nāmañca bandhave ca.

๒๙๘.

298.

‘‘โอภาสยํ วนํ รมฺมํ, สีหพฺยคฺฆนิเสวิตํ;

‘‘Obhāsayaṃ vanaṃ rammaṃ, sīhabyagghanisevitaṃ;

กา วา ตฺวมสิ กลฺยาณิ, กสฺส วา ตฺวํ สุมชฺฌิเม;

Kā vā tvamasi kalyāṇi, kassa vā tvaṃ sumajjhime;

อภิวาเทมิ ตํ ภเทฺท, ทานวาหํ นมตฺถุ เต’’ติฯ

Abhivādemi taṃ bhadde, dānavāhaṃ namatthu te’’ti.

ตตฺถ กา เวธมานาติ นฺหานมตฺตตาย สีตภาเวน กมฺปมานาฯ สํหิตูรูติ สมฺปิณฺฑิตูรุ อุตฺตมอูรุลกฺขเณฯ ปาณิปเมยฺยมเชฺฌติ หเตฺถน มินิตพฺพมเชฺฌฯ กา วา ตฺวนฺติ กา นาม วา ตฺวํ ภวสิฯ อภิวาเทมีติ วนฺทามิฯ ทานวาหนฺติ อหํ เอโก ทานโว, อยํ นมกฺกาโร ตว อตฺถุ, อญฺชลิํ เต ปคฺคณฺหามีติ อวจฯ

Tattha kā vedhamānāti nhānamattatāya sītabhāvena kampamānā. Saṃhitūrūti sampiṇḍitūru uttamaūrulakkhaṇe. Pāṇipameyyamajjheti hatthena minitabbamajjhe. Kā vā tvanti kā nāma vā tvaṃ bhavasi. Abhivādemīti vandāmi. Dānavāhanti ahaṃ eko dānavo, ayaṃ namakkāro tava atthu, añjaliṃ te paggaṇhāmīti avaca.

สา ตสฺส วจนํ สุตฺวา ติโสฺส คาถา อภาสิ –

Sā tassa vacanaṃ sutvā tisso gāthā abhāsi –

๒๙๙.

299.

‘‘โย ปุโตฺต กาสิราชสฺส, โสตฺถิเสโนติ ตํ วิทู;

‘‘Yo putto kāsirājassa, sotthisenoti taṃ vidū;

ตสฺสาหํ สมฺพุลา ภริยา, เอวํ ชานาหิ ทานว;

Tassāhaṃ sambulā bhariyā, evaṃ jānāhi dānava;

อภิวาเทมิ ตํ ภเนฺต, สมฺพุลาหํ นมตฺถุ เตฯ

Abhivādemi taṃ bhante, sambulāhaṃ namatthu te.

๓๐๐.

300.

‘‘เวเทหปุโตฺต ภทฺทเนฺต, วเน วสติ อาตุโร;

‘‘Vedehaputto bhaddante, vane vasati āturo;

ตมหํ โรคสมฺมตฺตํ, เอกา เอกํ อุปฎฺฐหํฯ

Tamahaṃ rogasammattaṃ, ekā ekaṃ upaṭṭhahaṃ.

๓๐๑.

301.

‘‘อหญฺจ วนมุญฺฉาย, มธุมํสํ มิคาพิลํ;

‘‘Ahañca vanamuñchāya, madhumaṃsaṃ migābilaṃ;

ยทาหรามิ ตํ ภโกฺข, ตสฺส นูนชฺช นาธตี’’ติฯ

Yadāharāmi taṃ bhakkho, tassa nūnajja nādhatī’’ti.

ตตฺถ เวเทหปุโตฺตติ เวเทหราชธีตาย ปุโตฺตฯ โรคสมฺมตฺตนฺติ โรคปีฬิตํฯ อุปฎฺฐหนฺติ อุปฎฺฐหามิ ปฎิชคฺคามิฯ ‘‘อุปฎฺฐิตา’’ติปิ ปาโฐฯ วนมุญฺฉายาติ วนํ อุเญฺฉตฺวา อุญฺฉาจริยํ จริตฺวาฯ มธุมํสนฺติ นิมฺมกฺขิกํ มธุญฺจ มิคาพิลมํสญฺจ สีหพฺยคฺฆมิเคหิ ขาทิตมํสโต อติริตฺตโกฎฺฐาสํฯ ตํ ภโกฺขติ ยํ อหํ อาหรามิ, ตํ ภโกฺขว โส มม สามิโกฯ ตสฺส นูนชฺชาติ ตสฺส มเญฺญ อชฺช อาหารํ อลภมานสฺส สรีรํ อาตเป ปกฺขิตฺตปทุมํ วิย นาธติ อุปตปฺปติ มิลายติฯ

Tattha vedehaputtoti vedeharājadhītāya putto. Rogasammattanti rogapīḷitaṃ. Upaṭṭhahanti upaṭṭhahāmi paṭijaggāmi. ‘‘Upaṭṭhitā’’tipi pāṭho. Vanamuñchāyāti vanaṃ uñchetvā uñchācariyaṃ caritvā. Madhumaṃsanti nimmakkhikaṃ madhuñca migābilamaṃsañca sīhabyagghamigehi khāditamaṃsato atirittakoṭṭhāsaṃ. Taṃ bhakkhoti yaṃ ahaṃ āharāmi, taṃ bhakkhova so mama sāmiko. Tassa nūnajjāti tassa maññe ajja āhāraṃ alabhamānassa sarīraṃ ātape pakkhittapadumaṃ viya nādhati upatappati milāyati.

ตโต ปรํ ทานวสฺส จ ตสฺสา จ วจนปฎิวจนคาถาโย โหนฺติ –

Tato paraṃ dānavassa ca tassā ca vacanapaṭivacanagāthāyo honti –

๓๐๒.

302.

‘‘กิํ วเน ราชปุเตฺตน, อาตุเรน กริสฺสสิ;

‘‘Kiṃ vane rājaputtena, āturena karissasi;

สมฺพุเล ปริจิเณฺณน, อหํ ภตฺตา ภวามิ เตฯ

Sambule pariciṇṇena, ahaṃ bhattā bhavāmi te.

๓๐๓.

303.

‘‘โสกฎฺฎาย ทุรตฺตาย, กิํ รูปํ วิชฺชเต มม;

‘‘Sokaṭṭāya durattāya, kiṃ rūpaṃ vijjate mama;

อญฺญํ ปริเยส ภทฺทเนฺต, อภิรูปตรํ มยาฯ

Aññaṃ pariyesa bhaddante, abhirūpataraṃ mayā.

๓๐๔.

304.

‘‘เอหิมํ คิริมารุยฺห, ภริยา เม จตุสฺสตา;

‘‘Ehimaṃ girimāruyha, bhariyā me catussatā;

ตาสํ ตฺวํ ปวรา โหหิ, สพฺพกามสมิทฺธินีฯ

Tāsaṃ tvaṃ pavarā hohi, sabbakāmasamiddhinī.

๓๐๕.

305.

‘‘นูน ตารกวณฺณาเภ, ยํ กิญฺจิ มนสิจฺฉสิ;

‘‘Nūna tārakavaṇṇābhe, yaṃ kiñci manasicchasi;

สพฺพํ ตํ ปจุรํ มยฺหํ, รมสฺสฺวชฺช มยา สหฯ

Sabbaṃ taṃ pacuraṃ mayhaṃ, ramassvajja mayā saha.

๓๐๖.

306.

‘‘โน เจ ตุวํ มเหเสยฺยํ, สมฺพุเล การยิสฺสสิ;

‘‘No ce tuvaṃ maheseyyaṃ, sambule kārayissasi;

อลํ ตฺวํ ปาตราสาย, ปเณฺห ภกฺขา ภวิสฺสสิฯ

Alaṃ tvaṃ pātarāsāya, paṇhe bhakkhā bhavissasi.

๓๐๗.

307.

‘‘ตญฺจ สตฺตชโฎ ลุโทฺท, กฬาโร ปุริสาทโก;

‘‘Tañca sattajaṭo luddo, kaḷāro purisādako;

วเน นาถํ อปสฺสนฺติํ, สมฺพุลํ อคฺคหี ภุเชฯ

Vane nāthaṃ apassantiṃ, sambulaṃ aggahī bhuje.

๓๐๘.

308.

‘‘อธิปนฺนา ปิสาเจน, ลุเทฺทนามิสจกฺขุนา;

‘‘Adhipannā pisācena, luddenāmisacakkhunā;

สา จ สตฺตุวสํ ปตฺตา, ปติเมวานุโสจติฯ

Sā ca sattuvasaṃ pattā, patimevānusocati.

๓๐๙.

309.

‘‘น เม อิทํ ตถา ทุกฺขํ, ยํ มํ ขาเทยฺย รกฺขโส;

‘‘Na me idaṃ tathā dukkhaṃ, yaṃ maṃ khādeyya rakkhaso;

ยญฺจ เม อยฺยปุตฺตสฺส, มโน เหสฺสติ อญฺญถาฯ

Yañca me ayyaputtassa, mano hessati aññathā.

๓๑๐.

310.

‘‘น สนฺติ เทวา ปวสนฺติ นูน, น หิ นูน สนฺติ อิธ โลกปาลา;

‘‘Na santi devā pavasanti nūna, na hi nūna santi idha lokapālā;

สหสา กโรนฺตานมสญฺญตานํ, น หิ นูน สนฺติ ปฎิเสธิตาโร’’ติฯ

Sahasā karontānamasaññatānaṃ, na hi nūna santi paṭisedhitāro’’ti.

ตตฺถ ปริจิเณฺณนาติ เตน อาตุเรน ปริจิเณฺณน กิํ กริสฺสสิฯ โสกฎฺฎายาติ โสกาตุรายฯ ‘‘โสกฎฺฐายา’’ติปิ ปาโฐ, โสเก ฐิตายาติ อโตฺถฯ ทุรตฺตายาติ ทุคฺคตกปณภาวปฺปตฺตาย อตฺตภาวายฯ เอหิมนฺติ มา ตฺวํ ทุรตฺตามฺหีติ จินฺตยิ, เอตํ มม คิริมฺหิ ทิพฺพวิมานํ, เอหิ อิมํ คิริํ อารุหฯ จตุสฺสตาติ ตสฺมิํ เม วิมาเน อปราปิ จตุสฺสตา ภริยาโย อตฺถิฯ สพฺพํ ตนฺติ ยํ กิญฺจิ อุปโภคปริโภควตฺถาภรณาทิกํ อิจฺฉสิ, สพฺพํ ตํ นูน มยฺหํ ปจุรํ พหุํ สุลภํ, ตสฺมา มา กปณามฺหีติ จินฺตยิ, เอหิ มยา สห รมสฺสูติ วทติฯ

Tattha pariciṇṇenāti tena āturena pariciṇṇena kiṃ karissasi. Sokaṭṭāyāti sokāturāya. ‘‘Sokaṭṭhāyā’’tipi pāṭho, soke ṭhitāyāti attho. Durattāyāti duggatakapaṇabhāvappattāya attabhāvāya. Ehimanti mā tvaṃ durattāmhīti cintayi, etaṃ mama girimhi dibbavimānaṃ, ehi imaṃ giriṃ āruha. Catussatāti tasmiṃ me vimāne aparāpi catussatā bhariyāyo atthi. Sabbaṃ tanti yaṃ kiñci upabhogaparibhogavatthābharaṇādikaṃ icchasi, sabbaṃ taṃ nūna mayhaṃ pacuraṃ bahuṃ sulabhaṃ, tasmā mā kapaṇāmhīti cintayi, ehi mayā saha ramassūti vadati.

มเหเสยฺยนฺติ, ‘‘ภเทฺท, สมฺพุเล โน เจ เม ตฺวํ มเหสิภาวํ กาเรสฺสสิ, ปริยตฺตา ตฺวํ มม ปาตราสาย, เตน ตํ พลกฺกาเรน วิมานํ เนสฺสามิ, ตตฺร มํ อสงฺคณฺหนฺตี มม เสฺว ปาโตว ภกฺขา ภวิสฺสสี’’ติ เอวํ วตฺวา โส สตฺตหิ ชฎาหิ สมนฺนาคโต ลุทฺทโก ทารุโณ นิกฺขนฺตทโนฺต ตํ ตสฺมิํ วเน กิญฺจิ อตฺตโน นาถํ อปสฺสนฺติํ สมฺพุลํ ภุเช อคฺคเหสิฯ อธิปนฺนาติ อโชฺฌตฺถฎาฯ อามิสจกฺขุนาติ กิเลสโลเลนฯ ปติเมวาติ อตฺตโน อจิเนฺตตฺวา ปติเมว อนุโสจติฯ มโน เหสฺสตีติ มํ จิรายนฺติํ วิทิตฺวา อญฺญถา จิตฺตํ ภวิสฺสติฯ น สนฺติ เทวาติ อิทํ สา ทานเวน ภุเช คหิตา เทวตุชฺฌาปนํ กโรนฺตี อาหฯ โลกปาลาติ เอวรูปานํ สีลวนฺตีนํ ปติเทวตานํ ปาลกา โลกปาลา นูน อิธ โลเก น สนฺตีติ ปริเทวติฯ

Maheseyyanti, ‘‘bhadde, sambule no ce me tvaṃ mahesibhāvaṃ kāressasi, pariyattā tvaṃ mama pātarāsāya, tena taṃ balakkārena vimānaṃ nessāmi, tatra maṃ asaṅgaṇhantī mama sve pātova bhakkhā bhavissasī’’ti evaṃ vatvā so sattahi jaṭāhi samannāgato luddako dāruṇo nikkhantadanto taṃ tasmiṃ vane kiñci attano nāthaṃ apassantiṃ sambulaṃ bhuje aggahesi. Adhipannāti ajjhotthaṭā. Āmisacakkhunāti kilesalolena. Patimevāti attano acintetvā patimeva anusocati. Mano hessatīti maṃ cirāyantiṃ viditvā aññathā cittaṃ bhavissati. Na santi devāti idaṃ sā dānavena bhuje gahitā devatujjhāpanaṃ karontī āha. Lokapālāti evarūpānaṃ sīlavantīnaṃ patidevatānaṃ pālakā lokapālā nūna idha loke na santīti paridevati.

อถสฺสา สีลเตเชน สกฺกสฺส ภวนํ กมฺปิ, ปณฺฑุกมฺพลสิลาสนํ อุณฺหาการํ ทเสฺสสิฯ สโกฺก อาวเชฺชโนฺต ตํ การณํ ญตฺวา วชิรํ อาทาย เวเคน คนฺตฺวา ทานวสฺส มตฺถเก ฐตฺวา อิตรํ คาถมาห –

Athassā sīlatejena sakkassa bhavanaṃ kampi, paṇḍukambalasilāsanaṃ uṇhākāraṃ dassesi. Sakko āvajjento taṃ kāraṇaṃ ñatvā vajiraṃ ādāya vegena gantvā dānavassa matthake ṭhatvā itaraṃ gāthamāha –

๓๑๑.

311.

‘‘อิตฺถีนเมสา ปวรา ยสสฺสินี, สนฺตา สมา อคฺคิริวุคฺคเตชา;

‘‘Itthīnamesā pavarā yasassinī, santā samā aggirivuggatejā;

ตเญฺจ ตุวํ รกฺขสาเทสิ กญฺญํ, มุทฺธา จ หิ สตฺตธา เต ผเลยฺย;

Tañce tuvaṃ rakkhasādesi kaññaṃ, muddhā ca hi sattadhā te phaleyya;

มา ตฺวํ ทหี มุญฺจ ปติพฺพตายา’’ติฯ

Mā tvaṃ dahī muñca patibbatāyā’’ti.

ตตฺถ สนฺตาติ อุปสนฺตา, อถ วา ปณฺฑิตา ญาณสมฺปนฺนาฯ สมาติ กายวิสมาทิวิรหิตาฯ อเทสีติ ขาทสิฯ ผเลยฺยาติ อิมินา เม อินฺทวชิเรน ปหริตฺวา มุทฺธา ภิเชฺชถฯ มา ตฺวํ ทหีติ ตฺวํ อิมํ ปติพฺพตํ มา ตาเปยฺยาสีติฯ

Tattha santāti upasantā, atha vā paṇḍitā ñāṇasampannā. Samāti kāyavisamādivirahitā. Adesīti khādasi. Phaleyyāti iminā me indavajirena paharitvā muddhā bhijjetha. Mā tvaṃ dahīti tvaṃ imaṃ patibbataṃ mā tāpeyyāsīti.

ตํ สุตฺวา ทานโว สมฺพุลํ วิสฺสเชฺชสิฯ สโกฺก ‘‘ปุนปิ เอส เอวรูปํ กเรยฺยา’’ติ จิเนฺตตฺวา ทานวํ เทวสงฺขลิกาย พนฺธิตฺวา ปุน อนาคมนาย ตติเย ปพฺพตนฺตเร วิสฺสเชฺชสิ, ราชธีตรํ อปฺปมาเทน โอวทิตฺวา สกฎฺฐานเมว คโตฯ ราชธีตาปิ อตฺถงฺคเต สูริเย จนฺทาโลเกน อสฺสมํ ปาปุณิฯ ตมตฺถํ ปกาเสโนฺต สตฺถา อฎฺฐ คาถา อภาสิ –

Taṃ sutvā dānavo sambulaṃ vissajjesi. Sakko ‘‘punapi esa evarūpaṃ kareyyā’’ti cintetvā dānavaṃ devasaṅkhalikāya bandhitvā puna anāgamanāya tatiye pabbatantare vissajjesi, rājadhītaraṃ appamādena ovaditvā sakaṭṭhānameva gato. Rājadhītāpi atthaṅgate sūriye candālokena assamaṃ pāpuṇi. Tamatthaṃ pakāsento satthā aṭṭha gāthā abhāsi –

๓๑๒.

312.

‘‘สา จ อสฺสมมาคจฺฉิ, ปมุตฺตา ปุริสาทกา;

‘‘Sā ca assamamāgacchi, pamuttā purisādakā;

นีฬํ ปฬินํ สกุณีว, คตสิงฺคํว อาลยํฯ

Nīḷaṃ paḷinaṃ sakuṇīva, gatasiṅgaṃva ālayaṃ.

๓๑๓.

313.

‘‘สา ตตฺถ ปริเทเวสิ, ราชปุตฺตี ยสสฺสินี;

‘‘Sā tattha paridevesi, rājaputtī yasassinī;

สมฺพุลา อุตุมตฺตกฺขา, วเน นาถํ อปสฺสนฺตีฯ

Sambulā utumattakkhā, vane nāthaṃ apassantī.

๓๑๔.

314.

‘‘สมเณ พฺราหฺมเณ วเนฺท, สมฺปนฺนจรเณ อิเส;

‘‘Samaṇe brāhmaṇe vande, sampannacaraṇe ise;