Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૫. સમ્બુલકચ્ચાનત્થેરગાથાવણ્ણના
5. Sambulakaccānattheragāthāvaṇṇanā
દેવો ચાતિ આયસ્મતો સમ્બુલકચ્ચાનત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે પુઞ્ઞાનિ કરોન્તો ઇતો ચતુનવુતિકપ્પમત્થકે કુલગેહે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો એકદિવસં સતરંસિં નામ પચ્ચેકબુદ્ધં નિરોધા વુટ્ઠહિત્વા પિણ્ડાય ચરન્તં દિસ્વા પસન્નમાનસો તાલફલં અદાસિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે મગધરટ્ઠે ગહપતિકુલે નિબ્બત્તિત્વા ‘‘સમ્બુલો’’તિ લદ્ધનામો કચ્ચાનગોત્તતાય સમ્બુલકચ્ચાનોતિ પઞ્ઞાયિત્થ.
Devocāti āyasmato sambulakaccānattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni karonto ito catunavutikappamatthake kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ sataraṃsiṃ nāma paccekabuddhaṃ nirodhā vuṭṭhahitvā piṇḍāya carantaṃ disvā pasannamānaso tālaphalaṃ adāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe gahapatikule nibbattitvā ‘‘sambulo’’ti laddhanāmo kaccānagottatāya sambulakaccānoti paññāyittha.
સો વયપ્પત્તો સત્થુ સન્તિકે ધમ્મં સુત્વા પટિલદ્ધસદ્ધો પબ્બજિત્વા હિમવન્તસમીપે ભેરવાય નામ પબ્બતગુહાયં વિપસ્સનાય કમ્મં કરોન્તો વિહરતિ. અથેકદિવસં મહા અકાલમેઘો સતપટલસહસ્સપટલો થનેન્તો ગજ્જન્તો વિજ્જુલ્લતા નિચ્છારેન્તો ગળગળાયન્તો ઉટ્ઠહિત્વા વસ્સિતું આરભિ, અસનિયો ફલિંસુ. તં સદ્દં સુત્વા અચ્છતરચ્છુવનમહિંસહત્થિઆદયો ભીતતસિતા ભીતરવં વિરવિંસુ. થેરો પન આરદ્ધવિપસ્સનત્તા કાયે જીવિતે ચ નિરપેક્ખો વિગતલોમહંસો તં અચિન્તેન્તો વિપસ્સનાયમેવ કમ્મં કરોન્તો ઘમ્માપગમેન ઉતુસપ્પાયલાભેન સમાહિતચિત્તો તાવદેવ વિપસ્સનં ઉસ્સુક્કાપેત્વા સહ અભિઞ્ઞાહિ અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૨.૫૧.૮૫-૯૦) –
So vayappatto satthu santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā himavantasamīpe bheravāya nāma pabbataguhāyaṃ vipassanāya kammaṃ karonto viharati. Athekadivasaṃ mahā akālamegho satapaṭalasahassapaṭalo thanento gajjanto vijjullatā nicchārento gaḷagaḷāyanto uṭṭhahitvā vassituṃ ārabhi, asaniyo phaliṃsu. Taṃ saddaṃ sutvā acchataracchuvanamahiṃsahatthiādayo bhītatasitā bhītaravaṃ viraviṃsu. Thero pana āraddhavipassanattā kāye jīvite ca nirapekkho vigatalomahaṃso taṃ acintento vipassanāyameva kammaṃ karonto ghammāpagamena utusappāyalābhena samāhitacitto tāvadeva vipassanaṃ ussukkāpetvā saha abhiññāhi arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.51.85-90) –
‘‘સતરંસી નામ ભગવા, સયમ્ભૂ અપરાજિતો;
‘‘Sataraṃsī nāma bhagavā, sayambhū aparājito;
વિવેકા વુટ્ઠહિત્વાન, ગોચરાયાભિનિક્ખમિ.
Vivekā vuṭṭhahitvāna, gocarāyābhinikkhami.
‘‘ફલહત્થો અહં દિસ્વા, ઉપગચ્છિં નરાસભં;
‘‘Phalahattho ahaṃ disvā, upagacchiṃ narāsabhaṃ;
પસન્નચિત્તો સુમનો, તાલફલં અદાસહં.
Pasannacitto sumano, tālaphalaṃ adāsahaṃ.
‘‘ચતુન્નવુતિતો કપ્પે, યં ફલં અદદિં તદા;
‘‘Catunnavutito kappe, yaṃ phalaṃ adadiṃ tadā;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, ફલદાનસ્સિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અરહત્તં પન પત્વા અત્તનો પટિપત્તિં પચ્ચવેક્ખિત્વા સોમનસ્સજાતો ઉદાનવસેન અઞ્ઞં બ્યાકરોન્તો –
Arahattaṃ pana patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā somanassajāto udānavasena aññaṃ byākaronto –
૧૮૯.
189.
‘‘દેવો ચ વસ્સતિ, દેવો ચ ગળગળાયતિ,
‘‘Devo ca vassati, devo ca gaḷagaḷāyati,
એકકો ચાહં ભેરવે બિલે વિહરામિ;
Ekako cāhaṃ bherave bile viharāmi;
તસ્સ મય્હં એકકસ્સ ભેરવે બિલે વિહરતો,
Tassa mayhaṃ ekakassa bherave bile viharato,
નત્થિ ભયં વા છમ્ભિતત્તં વા લોમહંસો વા.
Natthi bhayaṃ vā chambhitattaṃ vā lomahaṃso vā.
૧૯૦.
190.
‘‘ધમ્મતા મમેસા યસ્સ મે, એકકસ્સ ભેરવે બિલે;
‘‘Dhammatā mamesā yassa me, ekakassa bherave bile;
વિહરતો નત્થિ ભયં વા, છમ્ભિતત્તં વા લોમહંસો વા’’તિ. –
Viharato natthi bhayaṃ vā, chambhitattaṃ vā lomahaṃso vā’’ti. –
ગાથાદ્વયં અભાસિ.
Gāthādvayaṃ abhāsi.
તત્થ દેવો ચ વસ્સતિ, દેવો ચ ગળગળાયતીતિ દેવો મેઘો વસ્સતિ ચ, ‘‘ગળગળા’’તિ ચ કરોન્તો ગજ્જતીતિ અત્થો. ગજ્જન્તસ્સ હિ અનુકરણમેતં. એકકો ચાહં ભેરવે બિલે વિહરામીતિ અહઞ્ચ એકકો અસહાયો સપ્પટિભયાયં પબ્બતગુહાયં વસામિ, તસ્સ મય્હં એવંભૂતસ્સ મે સતો નત્થિ ભયં વા છમ્ભિતત્તં વા લોમહંસો વાતિ ચિત્તુત્રાસસઞ્ઞિતં ભયં વા તંનિમિત્તકં સરીરસ્સ છમ્ભિતત્તં વા લોમહંસનમત્તં વા નત્થિ.
Tattha devo ca vassati, devo ca gaḷagaḷāyatīti devo megho vassati ca, ‘‘gaḷagaḷā’’ti ca karonto gajjatīti attho. Gajjantassa hi anukaraṇametaṃ. Ekako cāhaṃ bherave bile viharāmīti ahañca ekako asahāyo sappaṭibhayāyaṃ pabbataguhāyaṃ vasāmi, tassa mayhaṃ evaṃbhūtassa me sato natthi bhayaṃ vā chambhitattaṃ vā lomahaṃso vāti cittutrāsasaññitaṃ bhayaṃ vā taṃnimittakaṃ sarīrassa chambhitattaṃ vā lomahaṃsanamattaṃ vā natthi.
કસ્માતિ તત્થ કારણમાહ ‘‘ધમ્મતા મમેસા’’તિ. અપરિઞ્ઞાતવત્થુકસ્સ હિ તત્થ અપ્પહીનચ્છન્દરાગતાય ભયાદિના ભવિતબ્બં, મયા પન સબ્બસો તત્થ પરિઞ્ઞાતં, તત્થ ચ છન્દરાગો સમુચ્છિન્નો, તસ્મા ભયાદીનં અભાવો ધમ્મતા મમેસા મમ ધમ્મસભાવો એસોતિ અઞ્ઞં બ્યાકાસિ.
Kasmāti tattha kāraṇamāha ‘‘dhammatā mamesā’’ti. Apariññātavatthukassa hi tattha appahīnacchandarāgatāya bhayādinā bhavitabbaṃ, mayā pana sabbaso tattha pariññātaṃ, tattha ca chandarāgo samucchinno, tasmā bhayādīnaṃ abhāvo dhammatā mamesā mama dhammasabhāvo esoti aññaṃ byākāsi.
સમ્બુલકચ્ચાનત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Sambulakaccānattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૫. સમ્બુલકચ્ચાનત્થેરગાથા • 5. Sambulakaccānattheragāthā