| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรคาถา-อฎฺฐกถา • Theragāthā-aṭṭhakathā |
๑๐. สามิทตฺตเตฺถรคาถาวณฺณนา
10. Sāmidattattheragāthāvaṇṇanā
ปญฺจกฺขนฺธา ปริญฺญาตาติ อายสฺมโต สามิทตฺตเตฺถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิกาโร อตฺถทสฺสิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปโตฺต สตฺถริ ปรินิพฺพุเต ตสฺส ถูเป ปุเปฺผหิ ฉตฺตาติฉตฺตํ กตฺวา ปูชํ อกาสิฯ โส เตน ปุญฺญกเมฺมน เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา อปราปรํ ปุญฺญานิ กตฺวา เทวมนุเสฺสสุ สํสรโนฺต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห อญฺญตรสฺส พฺราหฺมณสฺส ปุโตฺต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, สามิทโตฺตติสฺส นามํ อโหสิฯ โส อนุกฺกเมน วิญฺญุตํ ปโตฺต พุทฺธานุภาวํ สุตฺวา อุปาสเกหิ สทฺธิํ วิหารํ คโต สตฺถารํ ธมฺมํ เทเสนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส เอกมนฺตํ นิสีทิฯ สตฺถา ตสฺส อชฺฌาสยํ โอโลเกตฺวา ตถา ธมฺมํ เทเสสิ, ยถา สทฺธํ ปฎิลภิ สํสาเร จ สํเวคํฯ โส ปฎิลทฺธสโทฺธ สํเวคชาโต ปพฺพชิตฺวา ญาณสฺส อปริปกฺกตฺตา กติปยกาลํ อลสพหุลี วิหาสิฯ ปุน สตฺถารา ธมฺมเทสนาย สมุเตฺตชิโต วิปสฺสนาย กมฺมฎฺฐานํ คเหตฺวา ตตฺถ ยุตฺตปฺปยุโตฺต วิหรโนฺต นจิเรเนว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร ๑.๑๕.๑-๔) –
Pañcakkhandhāpariññātāti āyasmato sāmidattattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro atthadassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto satthari parinibbute tassa thūpe pupphehi chattātichattaṃ katvā pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe aññatarassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, sāmidattotissa nāmaṃ ahosi. So anukkamena viññutaṃ patto buddhānubhāvaṃ sutvā upāsakehi saddhiṃ vihāraṃ gato satthāraṃ dhammaṃ desentaṃ disvā pasannamānaso ekamantaṃ nisīdi. Satthā tassa ajjhāsayaṃ oloketvā tathā dhammaṃ desesi, yathā saddhaṃ paṭilabhi saṃsāre ca saṃvegaṃ. So paṭiladdhasaddho saṃvegajāto pabbajitvā ñāṇassa aparipakkattā katipayakālaṃ alasabahulī vihāsi. Puna satthārā dhammadesanāya samuttejito vipassanāya kammaṭṭhānaṃ gahetvā tattha yuttappayutto viharanto nacireneva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.15.1-4) –
‘‘ปรินิพฺพุเต ภควติ, อตฺถทสฺสีนรุตฺตเม;
‘‘Parinibbute bhagavati, atthadassīnaruttame;
ฉตฺตาติฉตฺตํ กาเรตฺวา, ถูปมฺหิ อภิโรปยิํฯ
Chattātichattaṃ kāretvā, thūpamhi abhiropayiṃ.
‘‘กาเลน กาลมาคนฺตฺวา, นมสฺสิํ โลกนายกํ;
‘‘Kālena kālamāgantvā, namassiṃ lokanāyakaṃ;
ปุปฺผจฺฉทนํ กตฺวาน, ฉตฺตมฺหิ อภิโรปยิํฯ
Pupphacchadanaṃ katvāna, chattamhi abhiropayiṃ.
‘‘สตฺตรเส กปฺปสเต, เทวรชฺชมการยิํ;
‘‘Sattarase kappasate, devarajjamakārayiṃ;
มนุสฺสตฺตํ น คจฺฉามิ, ถูปปูชายิทํ ผลํฯ
Manussattaṃ na gacchāmi, thūpapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สเพฺพ สมูหตา;
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ, bhavā sabbe samūhatā;
นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสโวฯ
Nāgova bandhanaṃ chetvā, viharāmi anāsavo.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, พุทฺธเสฎฺฐสฺส สนฺติเก;
‘‘Svāgataṃ vata me āsi, buddhaseṭṭhassa santike;
ติโสฺส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
โส อปรภาเค ภิกฺขูหิ ‘‘กิํ ตยา, อาวุโส, อุตฺตริมนุสฺสธโมฺม อธิคโต’’ติ ปุโฎฺฐ สาสนสฺส นิยฺยานิกภาวํ อตฺตโน จ ธมฺมานุธมฺมปฺปฎิปตฺติํ เตสํ ปเวเทโนฺต อญฺญาพฺยากรณวเสน –
So aparabhāge bhikkhūhi ‘‘kiṃ tayā, āvuso, uttarimanussadhammo adhigato’’ti puṭṭho sāsanassa niyyānikabhāvaṃ attano ca dhammānudhammappaṭipattiṃ tesaṃ pavedento aññābyākaraṇavasena –
๙๐.
90.
‘‘ปญฺจกฺขนฺธา ปริญฺญาตา, ติฎฺฐนฺติ ฉินฺนมูลกา;
‘‘Pañcakkhandhā pariññātā, tiṭṭhanti chinnamūlakā;
วิกฺขีโณ ชาติสํสาโร, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว’’ติฯ – คาถํ อภาสิ;
Vikkhīṇo jātisaṃsāro, natthi dāni punabbhavo’’ti. – gāthaṃ abhāsi;
ตตฺถ ปญฺจกฺขนฺธา ปริญฺญาตาติ มยา อิเม ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา ‘‘อิทํ ทุกฺขํ, เอตฺตกํ ทุกฺขํ, น ตโต ภิโยฺย’’ติ ตีหิ ปริญฺญาหิ ปริจฺฉินฺทิตฺวา ญาตา วิทิตา ปฎิวิทฺธาฯ ติฎฺฐนฺติ ฉินฺนมูลกาติ ตถา ปริญฺญาตตฺตาเยว มูลภูตสฺส สมุทยสฺส สพฺพโส ปหีนตฺตา เต อิทานิ ยาว จริมกจิตฺตนิโรโธ ติฎฺฐนฺติ ฉินฺนมูลกา, จริมกจิตฺตนิโรเธน ปน อปฺปฎิสนฺธิกาว นิรุชฺฌนฺติฯ เตนาห – ‘‘วิกฺขีโณ ชาติสํสาโร, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว’’ติฯ ตสฺสโตฺถ เหฎฺฐา วุโตฺตเยวฯ
Tattha pañcakkhandhā pariññātāti mayā ime pañcupādānakkhandhā ‘‘idaṃ dukkhaṃ, ettakaṃ dukkhaṃ, na tato bhiyyo’’ti tīhi pariññāhi paricchinditvā ñātā viditā paṭividdhā. Tiṭṭhanti chinnamūlakāti tathā pariññātattāyeva mūlabhūtassa samudayassa sabbaso pahīnattā te idāni yāva carimakacittanirodho tiṭṭhanti chinnamūlakā, carimakacittanirodhena pana appaṭisandhikāva nirujjhanti. Tenāha – ‘‘vikkhīṇo jātisaṃsāro, natthi dāni punabbhavo’’ti. Tassattho heṭṭhā vuttoyeva.
สามิทตฺตเตฺถรคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Sāmidattattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
นวมวคฺควณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Navamavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรคาถาปาฬิ • Theragāthāpāḷi / ๑๐. สามิทตฺตเตฺถรคาถา • 10. Sāmidattattheragāthā
