| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya |
१०. समिद्धिसुत्तं
10. Samiddhisuttaṃ
२०. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा राजगहे विहरति तपोदारामे। अथ खो आयस्मा समिद्धि रत्तिया पच्चूससमयं पच्चुट्ठाय येन तपोदा तेनुपसङ्कमि गत्तानि परिसिञ्चितुं। तपोदे गत्तानि परिसिञ्चित्वा पच्चुत्तरित्वा एकचीवरो अट्ठासि गत्तानि पुब्बापयमानो। अथ खो अञ्ञतरा देवता अभिक्कन्ताय रत्तिया अभिक्कन्तवण्णा केवलकप्पं तपोदं ओभासेत्वा येन आयस्मा समिद्धि तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा वेहासं ठिता आयस्मन्तं समिद्धिं गाथाय अज्झभासि –
20. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā rājagahe viharati tapodārāme. Atha kho āyasmā samiddhi rattiyā paccūsasamayaṃ paccuṭṭhāya yena tapodā tenupasaṅkami gattāni parisiñcituṃ. Tapode gattāni parisiñcitvā paccuttaritvā ekacīvaro aṭṭhāsi gattāni pubbāpayamāno. Atha kho aññatarā devatā abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇā kevalakappaṃ tapodaṃ obhāsetvā yena āyasmā samiddhi tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā vehāsaṃ ṭhitā āyasmantaṃ samiddhiṃ gāthāya ajjhabhāsi –
‘‘अभुत्वा भिक्खसि भिक्खु, न हि भुत्वान भिक्खसि।
‘‘Abhutvā bhikkhasi bhikkhu, na hi bhutvāna bhikkhasi;
भुत्वान भिक्खु भिक्खस्सु, मा तं कालो उपच्चगा’’ति॥
Bhutvāna bhikkhu bhikkhassu, mā taṃ kālo upaccagā’’ti.
‘‘कालं वोहं न जानामि, छन्नो कालो न दिस्सति।
‘‘Kālaṃ vohaṃ na jānāmi, channo kālo na dissati;
तस्मा अभुत्वा भिक्खामि, मा मं कालो उपच्चगा’’ति॥
Tasmā abhutvā bhikkhāmi, mā maṃ kālo upaccagā’’ti.
अथ खो सा देवता पथवियं 1 पतिट्ठहित्वा आयस्मन्तं समिद्धिं एतदवोच – ‘‘दहरो त्वं भिक्खु, पब्बजितो सुसु काळकेसो, भद्रेन योब्बनेन समन्नागतो, पठमेन वयसा, अनिक्कीळितावी कामेसु। भुञ्ज, भिक्खु, मानुसके कामे; मा सन्दिट्ठिकं हित्वा कालिकं अनुधावी’’ति।
Atha kho sā devatā pathaviyaṃ 2 patiṭṭhahitvā āyasmantaṃ samiddhiṃ etadavoca – ‘‘daharo tvaṃ bhikkhu, pabbajito susu kāḷakeso, bhadrena yobbanena samannāgato, paṭhamena vayasā, anikkīḷitāvī kāmesu. Bhuñja, bhikkhu, mānusake kāme; mā sandiṭṭhikaṃ hitvā kālikaṃ anudhāvī’’ti.
‘‘न ख्वाहं, आवुसो, सन्दिट्ठिकं हित्वा कालिकं अनुधावामि। कालिकञ्च ख्वाहं, आवुसो, हित्वा सन्दिट्ठिकं अनुधावामि। कालिका हि, आवुसो, कामा वुत्ता भगवता बहुदुक्खा बहुपायासा; आदीनवो एत्थ भिय्यो। सन्दिट्ठिको अयं धम्मो अकालिको एहिपस्सिको ओपनेय्यिको पच्चत्तं वेदितब्बो विञ्ञूही’’ति।
‘‘Na khvāhaṃ, āvuso, sandiṭṭhikaṃ hitvā kālikaṃ anudhāvāmi. Kālikañca khvāhaṃ, āvuso, hitvā sandiṭṭhikaṃ anudhāvāmi. Kālikā hi, āvuso, kāmā vuttā bhagavatā bahudukkhā bahupāyāsā; ādīnavo ettha bhiyyo. Sandiṭṭhiko ayaṃ dhammo akāliko ehipassiko opaneyyiko paccattaṃ veditabbo viññūhī’’ti.
‘‘कथञ्च, भिक्खु, कालिका कामा वुत्ता भगवता बहुदुक्खा बहुपायासा, आदीनवो एत्थ भिय्यो? कथं सन्दिट्ठिको अयं धम्मो अकालिको एहिपस्सिको ओपनेय्यिको पच्चत्तं वेदितब्बो विञ्ञूही’’ति?
‘‘Kathañca, bhikkhu, kālikā kāmā vuttā bhagavatā bahudukkhā bahupāyāsā, ādīnavo ettha bhiyyo? Kathaṃ sandiṭṭhiko ayaṃ dhammo akāliko ehipassiko opaneyyiko paccattaṃ veditabbo viññūhī’’ti?
‘‘अहं खो, आवुसो, नवो अचिरपब्बजितो अधुनागतो इमं धम्मविनयं। न ताहं 3 सक्कोमि वित्थारेन आचिक्खितुं। अयं सो भगवा अरहं सम्मासम्बुद्धो राजगहे विहरति तपोदारामे। तं भगवन्तं उपसङ्कमित्वा एतमत्थं पुच्छ। यथा ते भगवा ब्याकरोति तथा नं धारेय्यासी’’ति।
‘‘Ahaṃ kho, āvuso, navo acirapabbajito adhunāgato imaṃ dhammavinayaṃ. Na tāhaṃ 4 sakkomi vitthārena ācikkhituṃ. Ayaṃ so bhagavā arahaṃ sammāsambuddho rājagahe viharati tapodārāme. Taṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā etamatthaṃ puccha. Yathā te bhagavā byākaroti tathā naṃ dhāreyyāsī’’ti.
‘‘न खो, भिक्खु, सुकरो सो भगवा अम्हेहि उपसङ्कमितुं , अञ्ञाहि महेसक्खाहि देवताहि परिवुतो। सचे खो त्वं, भिक्खु, तं भगवन्तं उपसङ्कमित्वा एतमत्थं पुच्छेय्यासि, मयम्पि आगच्छेय्याम धम्मस्सवनाया’’ति। ‘‘एवमावुसो’’ति खो आयस्मा समिद्धि तस्सा देवताय पटिस्सुत्वा येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नो खो आयस्मा समिद्धि भगवन्तं एतदवोच –
‘‘Na kho, bhikkhu, sukaro so bhagavā amhehi upasaṅkamituṃ , aññāhi mahesakkhāhi devatāhi parivuto. Sace kho tvaṃ, bhikkhu, taṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā etamatthaṃ puccheyyāsi, mayampi āgaccheyyāma dhammassavanāyā’’ti. ‘‘Evamāvuso’’ti kho āyasmā samiddhi tassā devatāya paṭissutvā yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho āyasmā samiddhi bhagavantaṃ etadavoca –
‘‘इधाहं , भन्ते, रत्तिया पच्चूससमयं पच्चुट्ठाय येन तपोदा तेनुपसङ्कमिं गत्तानि परिसिञ्चितुं। तपोदे गत्तानि परिसिञ्चित्वा पच्चुत्तरित्वा एकचीवरो अट्ठासिं गत्तानि पुब्बापयमानो। अथ खो, भन्ते, अञ्ञतरा देवता अभिक्कन्ताय रत्तिया अभिक्कन्तवण्णा केवलकप्पं तपोदं ओभासेत्वा येनाहं तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा वेहासं ठिता इमाय गाथाय अज्झभासि –
‘‘Idhāhaṃ , bhante, rattiyā paccūsasamayaṃ paccuṭṭhāya yena tapodā tenupasaṅkamiṃ gattāni parisiñcituṃ. Tapode gattāni parisiñcitvā paccuttaritvā ekacīvaro aṭṭhāsiṃ gattāni pubbāpayamāno. Atha kho, bhante, aññatarā devatā abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇā kevalakappaṃ tapodaṃ obhāsetvā yenāhaṃ tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā vehāsaṃ ṭhitā imāya gāthāya ajjhabhāsi –
‘‘अभुत्वा भिक्खसि भिक्खु, न हि भुत्वान भिक्खसि।
‘‘Abhutvā bhikkhasi bhikkhu, na hi bhutvāna bhikkhasi;
भुत्वान भिक्खु भिक्खस्सु, मा तं कालो उपच्चगा’’ति॥
Bhutvāna bhikkhu bhikkhassu, mā taṃ kālo upaccagā’’ti.
‘‘एवं वुत्ते अहं, भन्ते, तं देवतं गाथाय पच्चभासिं –
‘‘Evaṃ vutte ahaṃ, bhante, taṃ devataṃ gāthāya paccabhāsiṃ –
‘‘कालं वोहं न जानामि, छन्नो कालो न दिस्सति।
‘‘Kālaṃ vohaṃ na jānāmi, channo kālo na dissati;
तस्मा अभुत्वा भिक्खामि, मा मं कालो उपच्चगा’’ति॥
Tasmā abhutvā bhikkhāmi, mā maṃ kālo upaccagā’’ti.
‘‘अथ खो, भन्ते, सा देवता पथवियं पतिट्ठहित्वा मं एतदवोच – ‘दहरो त्वं, भिक्खु, पब्बजितो सुसु काळकेसो, भद्रेन योब्बनेन समन्नागतो, पठमेन वयसा, अनिक्कीळितावी कामेसु। भुञ्ज, भिक्खु, मानुसके कामे; मा सन्दिट्ठिकं हित्वा कालिकं अनुधावी’’’ति।
‘‘Atha kho, bhante, sā devatā pathaviyaṃ patiṭṭhahitvā maṃ etadavoca – ‘daharo tvaṃ, bhikkhu, pabbajito susu kāḷakeso, bhadrena yobbanena samannāgato, paṭhamena vayasā, anikkīḷitāvī kāmesu. Bhuñja, bhikkhu, mānusake kāme; mā sandiṭṭhikaṃ hitvā kālikaṃ anudhāvī’’’ti.
‘‘एवं वुत्ताहं, भन्ते, तं देवतं एतदवोचं – ‘न ख्वाहं, आवुसो, सन्दिट्ठिकं हित्वा कालिकं अनुधावामि; कालिकञ्च ख्वाहं, आवुसो, हित्वा सन्दिट्ठिकं अनुधावामि। कालिका हि, आवुसो, कामा वुत्ता भगवता बहुदुक्खा बहुपायासा; आदीनवो एत्थ भिय्यो। सन्दिट्ठिको अयं धम्मो अकालिको एहिपस्सिको ओपनेय्यिको पच्चत्तं वेदितब्बो विञ्ञूही’’’ति।
‘‘Evaṃ vuttāhaṃ, bhante, taṃ devataṃ etadavocaṃ – ‘na khvāhaṃ, āvuso, sandiṭṭhikaṃ hitvā kālikaṃ anudhāvāmi; kālikañca khvāhaṃ, āvuso, hitvā sandiṭṭhikaṃ anudhāvāmi. Kālikā hi, āvuso, kāmā vuttā bhagavatā bahudukkhā bahupāyāsā; ādīnavo ettha bhiyyo. Sandiṭṭhiko ayaṃ dhammo akāliko ehipassiko opaneyyiko paccattaṃ veditabbo viññūhī’’’ti.
‘‘एवं वुत्ते, भन्ते, सा देवता मं एतदवोच – ‘कथञ्च, भिक्खु, कालिका कामा वुत्ता भगवता बहुदुक्खा बहुपायासा; आदीनवो एत्थ भिय्यो? कथं सन्दिट्ठिको अयं धम्मो अकालिको एहिपस्सिको ओपनेय्यिको पच्चत्तं वेदितब्बो विञ्ञूही’ति? एवं वुत्ताहं, भन्ते , तं देवतं एतदवोचं – ‘अहं खो, आवुसो, नवो अचिरपब्बजितो अधुनागतो इमं धम्मविनयं, न ताहं सक्कोमि वित्थारेन आचिक्खितुं। अयं सो भगवा अरहं सम्मासम्बुद्धो राजगहे विहरति तपोदारामे। तं भगवन्तं उपसङ्कमित्वा एतमत्थं पुच्छ। यथा ते भगवा ब्याकरोति तथा नं धारेय्यासी’’’ति।
‘‘Evaṃ vutte, bhante, sā devatā maṃ etadavoca – ‘kathañca, bhikkhu, kālikā kāmā vuttā bhagavatā bahudukkhā bahupāyāsā; ādīnavo ettha bhiyyo? Kathaṃ sandiṭṭhiko ayaṃ dhammo akāliko ehipassiko opaneyyiko paccattaṃ veditabbo viññūhī’ti? Evaṃ vuttāhaṃ, bhante , taṃ devataṃ etadavocaṃ – ‘ahaṃ kho, āvuso, navo acirapabbajito adhunāgato imaṃ dhammavinayaṃ, na tāhaṃ sakkomi vitthārena ācikkhituṃ. Ayaṃ so bhagavā arahaṃ sammāsambuddho rājagahe viharati tapodārāme. Taṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā etamatthaṃ puccha. Yathā te bhagavā byākaroti tathā naṃ dhāreyyāsī’’’ti.
‘‘एवं वुत्ते, भन्ते, सा देवता मं एतदवोच – ‘न खो, भिक्खु, सुकरो सो भगवा अम्हेहि उपसङ्कमितुं, अञ्ञाहि महेसक्खाहि देवताहि परिवुतो। सचे खो, त्वं भिक्खु, तं भगवन्तं उपसङ्कमित्वा एतमत्थं पुच्छेय्यासि, मयम्पि आगच्छेय्याम धम्मस्सवनाया’ति। सचे, भन्ते, तस्सा देवताय सच्चं वचनं, इधेव सा देवता अविदूरे’’ति।
‘‘Evaṃ vutte, bhante, sā devatā maṃ etadavoca – ‘na kho, bhikkhu, sukaro so bhagavā amhehi upasaṅkamituṃ, aññāhi mahesakkhāhi devatāhi parivuto. Sace kho, tvaṃ bhikkhu, taṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā etamatthaṃ puccheyyāsi, mayampi āgaccheyyāma dhammassavanāyā’ti. Sace, bhante, tassā devatāya saccaṃ vacanaṃ, idheva sā devatā avidūre’’ti.
एवं वुत्ते, सा देवता आयस्मन्तं समिद्धिं एतदवोच – ‘‘पुच्छ, भिक्खु, पुच्छ, भिक्खु, यमहं अनुप्पत्ता’’ति।
Evaṃ vutte, sā devatā āyasmantaṃ samiddhiṃ etadavoca – ‘‘puccha, bhikkhu, puccha, bhikkhu, yamahaṃ anuppattā’’ti.
अथ खो भगवा तं देवतं गाथाहि अज्झभासि –
Atha kho bhagavā taṃ devataṃ gāthāhi ajjhabhāsi –
‘‘अक्खेय्यसञ्ञिनो सत्ता, अक्खेय्यस्मिं पतिट्ठिता।
‘‘Akkheyyasaññino sattā, akkheyyasmiṃ patiṭṭhitā;
अक्खेय्यं अपरिञ्ञाय, योगमायन्ति मच्चुनो॥
Akkheyyaṃ apariññāya, yogamāyanti maccuno.
‘‘अक्खेय्यञ्च परिञ्ञाय, अक्खातारं न मञ्ञति।
‘‘Akkheyyañca pariññāya, akkhātāraṃ na maññati;
तञ्हि तस्स न होतीति, येन नं वज्जा न तस्स अत्थि।
Tañhi tassa na hotīti, yena naṃ vajjā na tassa atthi;
‘‘न ख्वाहं, भन्ते, इमस्स भगवता सङ्खित्तेन भासितस्स वित्थारेन अत्थं आजानामि। साधु मे, भन्ते, भगवा तथा भासतु यथाहं इमस्स भगवता सङ्खित्तेन भासितस्स वित्थारेन अत्थं जानेय्य’’न्ति।
‘‘Na khvāhaṃ, bhante, imassa bhagavatā saṅkhittena bhāsitassa vitthārena atthaṃ ājānāmi. Sādhu me, bhante, bhagavā tathā bhāsatu yathāhaṃ imassa bhagavatā saṅkhittena bhāsitassa vitthārena atthaṃ jāneyya’’nti.
तीसु विधासु अविकम्पमानो,
Tīsu vidhāsu avikampamāno,
समो विसेसीति न तस्स होति।
Samo visesīti na tassa hoti;
सचे विजानासि वदेहि यक्खा’’ति॥
Sace vijānāsi vadehi yakkhā’’ti.
‘‘इमस्सापि ख्वाहं, भन्ते, भगवता सङ्खित्तेन भासितस्स न वित्थारेन अत्थं आजानामि। साधु मे, भन्ते, भगवा तथा भासतु यथाहं इमस्स भगवता सङ्खित्तेन भासितस्स वित्थारेन अत्थं जानेय्य’’न्ति।
‘‘Imassāpi khvāhaṃ, bhante, bhagavatā saṅkhittena bhāsitassa na vitthārena atthaṃ ājānāmi. Sādhu me, bhante, bhagavā tathā bhāsatu yathāhaṃ imassa bhagavatā saṅkhittena bhāsitassa vitthārena atthaṃ jāneyya’’nti.
‘‘पहासि सङ्खं न विमानमज्झगा, अच्छेच्छि 11 तण्हं इध नामरूपे।
‘‘Pahāsi saṅkhaṃ na vimānamajjhagā, acchecchi 12 taṇhaṃ idha nāmarūpe;
तं छिन्नगन्थं अनिघं निरासं, परियेसमाना नाज्झगमुं।
Taṃ chinnaganthaṃ anighaṃ nirāsaṃ, pariyesamānā nājjhagamuṃ;
देवा मनुस्सा इध वा हुरं वा, सग्गेसु वा सब्बनिवेसनेसु।
Devā manussā idha vā huraṃ vā, saggesu vā sabbanivesanesu;
सचे विजानासि वदेहि यक्खा’’ति॥
Sace vijānāsi vadehi yakkhā’’ti.
‘‘इमस्स ख्वाहं, भन्ते, भगवता सङ्खित्तेन भासितस्स एवं वित्थारेन अत्थं आजानामि –
‘‘Imassa khvāhaṃ, bhante, bhagavatā saṅkhittena bhāsitassa evaṃ vitthārena atthaṃ ājānāmi –
‘‘पापं न कयिरा वचसा मनसा,
‘‘Pāpaṃ na kayirā vacasā manasā,
कायेन वा किञ्चन सब्बलोके।
Kāyena vā kiñcana sabbaloke;
कामे पहाय सतिमा सम्पजानो,
Kāme pahāya satimā sampajāno,
दुक्खं न सेवेथ अनत्थसंहित’’न्ति॥
Dukkhaṃ na sevetha anatthasaṃhita’’nti.
नन्दनवग्गो दुतियो।
Nandanavaggo dutiyo.
तस्सुद्दानं –
Tassuddānaṃ –
नन्दना नन्दति चेव, नत्थिपुत्तसमेन च।
Nandanā nandati ceva, natthiputtasamena ca;
खत्तियो सणमानो च, निद्दातन्दी च दुक्करं।
Khattiyo saṇamāno ca, niddātandī ca dukkaraṃ;
हिरी कुटिका नवमो, दसमो वुत्तो समिद्धिनाति॥
Hirī kuṭikā navamo, dasamo vutto samiddhināti.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / १०. समिद्धिसुत्तवण्णना • 10. Samiddhisuttavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / १०. समिद्धिसुत्तवण्णना • 10. Samiddhisuttavaṇṇanā
