| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
੧੦. ਸਮਿਦ੍ਧਿਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
10. Samiddhisuttavaṇṇanā
੨੦. ਤਪਨਭਾવੇਨ ਤਪਨੋਦਕਤ੍ਤਾ ਤਪੋਦਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਰਹਦਸ੍ਸ ਨਾਮਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਤ੍ਤੋਦਕਸ੍ਸ ਰਹਦਸ੍ਸਾ’’ਤਿ। ਤਤੋਤਿ ਨਾਗਭવਨੇ ਉਦਕਰਹਦਤੋ ਤਪੋਦਾ ਨਾਮ ਨਦੀ ਸਨ੍ਦਤਿ। ਸਾ ਹਿ ਨਦੀ ਭੂਮਿਤਲਂ ਆਰੋਹਤਿ। ‘‘ਏਦਿਸਾ ਜਾਤਾ’’ਤਿ વਚਨਸੇਸੋ। ਪੇਤਲੋਕੋਤਿ ਲੋਹਕੁਮ੍ਭਿਨਿਰਯਾ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤਾਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਰਹਦਸ੍ਸ ਪਨ ਆਦਿਤੋ ਪਬ੍ਬਤਪਾਦવਨਨ੍ਤਰੇਸੁ ਬਹੂ ਪੇਤਾ વਿਹਰਨ੍ਤਿ, ਸ੍વਾਯਮਤ੍ਥੋ ਪੇਤવਤ੍ਥੁਪਾਲ਼ਿਯਾ ਲਕ੍ਖਣਸਂਯੁਤ੍ਤੇਨ ਚ ਦੀਪੇਤਬ੍ਬੋ। ਯਤਾਯਨ੍ਤਿ ਯਤੋ ਰਹਦਤੋ ਅਯਂ। ਸਾਤੋਦਕੋਤਿ ਮਧੁਰੋਦਕੋ। ਸੇਤੋਦਕੋਤਿ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧੋਦਕੋ, ਅਨਾવਿਲੋਦਕੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤੋਤਿ ਤਪੋਦਾਨਦਿਤੋ।
20. Tapanabhāvena tapanodakattā tapodāti tassa rahadassa nāmaṃ. Tenāha ‘‘tattodakassa rahadassā’’ti. Tatoti nāgabhavane udakarahadato tapodā nāma nadī sandati. Sā hi nadī bhūmitalaṃ ārohati. ‘‘Edisā jātā’’ti vacanaseso. Petalokoti lohakumbhinirayā idhādhippetāti vadanti. Rahadassa pana ādito pabbatapādavanantaresu bahū petā viharanti, svāyamattho petavatthupāḷiyālakkhaṇasaṃyuttena ca dīpetabbo. Yatāyanti yato rahadato ayaṃ. Sātodakoti madhurodako. Setodakoti parisuddhodako, anāvilodakoti attho. Tatoti tapodānadito.
ਸਮਿਦ੍ਧੋਤਿ ਅવਯવਾਨਂ ਸਮ੍ਪੁਣ੍ਣਤਾਯ ਸਂਸਿਦ੍ਧਿਯਾવ ਸਮ੍ਮਾ ਇਦ੍ਧੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਭਿਰੂਪੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਪਧਾਨੇ ਸਮ੍ਮਸਨਧਮ੍ਮੇ ਨਿਯੁਤ੍ਤੋ, ਤਂ વਾ ਏਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਪਧਾਨਿਕੋ। ਸੇਨਾਸਨਂ ਸੁਟ੍ਠਪਿਤਦ੍વਾਰવਾਤਪਾਨਂ, ਤੇਸਂ ਪਿਦਹਨੇਨ ਉਤੁਂ ਗਾਹਾਪੇਤ੍વਾ।
Samiddhoti avayavānaṃ sampuṇṇatāya saṃsiddhiyāva sammā iddho. Tenāha ‘‘abhirūpo’’tiādi. Padhāne sammasanadhamme niyutto, taṃ vā ettha atthīti padhāniko. Senāsanaṃ suṭṭhapitadvāravātapānaṃ, tesaṃ pidahanena utuṃ gāhāpetvā.
ਪੁਬ੍ਬਾਪਯਮਾਨੋਤਿ ਨ੍ਹਾਨਤੋ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ વਿਯ વੋਦਕਭਾવਂ ਆਪਜ੍ਜਮਾਨੋ ਗਮੇਨ੍ਤੋ। ਅવਤ੍ਤਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ વਤ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਤ੍ਥ…ਪੇ॰… ਨ ਓਤਰਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਪਠਮਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਬ੍ਬਦਿਸਾਪਲੋਕਨਂ ਯਥਾ ਨ੍ਹਾਯਨਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ વਿવਿਤ੍ਤਭਾવਜਾਨਨਤ੍ਥਂ। ਖਾਣੁਆਦਿવવਤ੍ਥਾਪਨਂ ਚੀવਰਾਦੀਨਂ ਠਪਨਤ੍ਥਂ ਉਦਕਸਮੀਪੇਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਉਕ੍ਕਾਸਨਂ ਅਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਅਪਗਮਨਤ੍ਥਂ। ਅવਕੁਜ੍ਜਟ੍ਠਾਨਂ ਤਙ੍ਖਣੇਪਿ ਉਪਰਿਮਕਾਯਸ੍ਸ ਉਜੁਕਂ ਅવਿવਟਕਰਣਤ੍ਥਂ। ਚੀવਰਪਿਟ੍ਠੇਯੇવ ਠਪੇਤਬ੍ਬਂ ਯਤ੍ਥ વਾ ਤਤ੍ਥ વਾ ਅਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ। ਉਦਕਨ੍ਤੇਤਿ ਉਦਕਸਮੀਪੇ। ਸਿਨ੍ਨਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਸੇਦਗਤਪਦੇਸੋ। ਪਸਾਰੇਤਬ੍ਬਂ ਤਸ੍ਸ ਸੁਕ੍ਖਾਪਨਤ੍ਥਂ। ਸਂਹਰਿਤ੍વਾ ਠਪਨਂ ਪੁਨ ਸੁਖੇਨ ਗਹੇਤ੍વਾ ਨਿવਾਸਨਤ੍ਥਂ। ਨਾਭਿਪ੍ਪਮਾਣਮਤ੍ਤਂ ਓਤਰਣਂ ਤਾવਤਾ ਉਦਕਪਟਿਚ੍ਛਾਦਿਲਕ੍ਖਣਪ੍ਪਤ੍ਤਤੋ। વੀਚਿਂ ਅਨੁਟ੍ਠਾਪੇਨ੍ਤੇਨਾਤਿਆਦਿ ਸਂਯਤਕਾਰਿਤਾਦਸ੍ਸਨਂ। ਨਿવਾਸਨਂ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾਤਿ ਅਨ੍ਤਰવਾਸਕਂ ਕਟਿਪ੍ਪਦੇਸਸ੍ਸ ਯਥਾ ਪਰਿਤੋ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਪਰਿવਸਿਤ੍વਾ।
Pubbāpayamānoti nhānato pubbabhāge viya vodakabhāvaṃ āpajjamāno gamento. Avattaṃ paṭikkhipitvā vattaṃ dassetuṃ ‘‘tattha…pe… na otaritabba’’nti paṭhamaṃ vuttaṃ. Sabbadisāpalokanaṃ yathā nhāyanaṭṭhānassa manussehi vivittabhāvajānanatthaṃ. Khāṇuādivavatthāpanaṃ cīvarādīnaṃ ṭhapanatthaṃ udakasamīpeti adhippāyo. Ukkāsanaṃ amanussānaṃ apagamanatthaṃ. Avakujjaṭṭhānaṃ taṅkhaṇepi uparimakāyassa ujukaṃ avivaṭakaraṇatthaṃ. Cīvarapiṭṭheyeva ṭhapetabbaṃ yattha vā tattha vā aṭṭhapetvā. Udakanteti udakasamīpe. Sinnaṭṭhānanti sedagatapadeso. Pasāretabbaṃ tassa sukkhāpanatthaṃ. Saṃharitvā ṭhapanaṃ puna sukhena gahetvā nivāsanatthaṃ. Nābhippamāṇamattaṃotaraṇaṃ tāvatā udakapaṭicchādilakkhaṇappattato. Vīciṃ anuṭṭhāpentenātiādi saṃyatakāritādassanaṃ. Nivāsanaṃ parikkhipitvāti antaravāsakaṃ kaṭippadesassa yathā parito hoti, evaṃ khipitvā parivasitvā.
ਸਰੀਰવਣ੍ਣੋਪਿ વਿਪ੍ਪਸੀਦਿ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਭਾવਨਾਨੁਸ੍ਸਤਿਮ੍ਪਿ વਿਨ੍ਦਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਸਮਨਂ ਨਿਗ੍ਗਹੇਤੁਨ੍ਤਿ ਕਿਲੇਸવਸਂ ਗਤਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਿਤੁਂ। ਕਾਮੂਪਨੀਤਾਤਿ ਕਾਮਂ ਉਪਗਤਚਿਤ੍ਤਾ। ਅਥ વਾ ਕਿਲੇਸਕਾਮੇਨ ਥੇਰੇ ਉਪਨੀਤਚਿਤ੍ਤਾ।
Sarīravaṇṇopi vippasīdi sammadeva bhāvanānussatimpi vindantassāti adhippāyo. Samanaṃ niggahetunti kilesavasaṃ gataṃ attano cittaṃ niggaṇhituṃ. Kāmūpanītāti kāmaṃ upagatacittā. Atha vā kilesakāmena there upanītacittā.
ਅਪਰਿਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾਤਿ ਅਨਨੁਭੋਤ੍વਾ। ਅਨੁਭવਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਆਪਨ੍ਨਮੇવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਞ੍ਚਕਾਮਗੁਣੇ’’ਤਿ । ਭਿਕ੍ਖਸੀਤਿ ਯਾਚਸਿ। ਤਞ੍ਚ ਭਿਕ੍ਖਾਚਰਿਯવਸੇਨਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਚਰਸੀ’’ਤਿ। ਕਾਮਪਰਿਭੋਗਗਰੁਗਮਨਕਾਲੋ ਨਾਮ વਿਸੇਸਤੋ ਪਠਮਯੋਬ੍ਬਨਾવਤ੍ਥਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਦਹਰਯੋਬ੍ਬਨਕਾਲੋ’’ਤਿ। ਓਭਗ੍ਗੇਨਾਤਿ ਮਜ੍ਝੇ ਸਂਭਗ੍ਗਕਾਯੇਨ। ਜਿਣ੍ਣਕਾਲੇ ਹਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਕਟਿਯਂ ਕਾਯੋ ਓਭਗ੍ਗੋ ਹੋਤਿ।
Aparibhuñjitvāti ananubhotvā. Anubhavitabbanti atthato āpannamevāti āha ‘‘pañcakāmaguṇe’’ti . Bhikkhasīti yācasi. Tañca bhikkhācariyavasenāti āha ‘‘piṇḍāya carasī’’ti. Kāmaparibhogagarugamanakālo nāma visesato paṭhamayobbanāvatthāti āha ‘‘daharayobbanakālo’’ti. Obhaggenāti majjhe saṃbhaggakāyena. Jiṇṇakāle hi sattānaṃ kaṭiyaṃ kāyo obhaggo hoti.
વੋਤਿ ਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤਂ ‘‘ਯੇ ਹਿ વੋ ਅਰਿਯਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ। ਸਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ਸਾਮਞ੍ਞવਚਨਂ, ਨ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਏવ। ਦੇਹਨਿਕ੍ਖੇਪਨਨ੍ਤਿ ਕਲ਼ੇવਰਟ੍ਠਪਿਤਟ੍ਠਾਨਂ। ਨਤ੍ਥਿ ਏਤੇਸਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਾ, ‘‘ਏਤ੍ਤਕਂ ਅਯਂ ਜੀવਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਸਞ੍ਜਾਨਨਨਿਮਿਤ੍ਤਰਹਿਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨ ਨਾਯਰੇਤਿ ਨ ਞਾਯਨ੍ਤਿ। ਇਤੋ ਪਰਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਰਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞਂ ਕਾਲਂ। ਤੇਨ ਓਰਕਾਲਸ੍ਸਪਿ ਸਙ੍ਗਹੋ ਸਿਦ੍ਧੋ ਹੋਤਿ। ਪਰਮਾਯੁਨੋ ਓਰਕਾਲੇ ਏવ ਚੇਤ੍ਥ ਪਰਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ ਤਤੋ ਪਰਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਜੀવਿਤਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ। વવਤ੍ਥਾਨਾਭਾવਤੋਤਿ ਕਾਲવਸੇਨ વવਤ੍ਥਾਨਾਭਾવਤੋ। વવਤ੍ਥਾਨਨ੍ਤਿ ਚੇਤ੍ਥ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ, ਨ ਅਸਙ੍ਕਰਤੋ વવਤ੍ਥਾਨਂ, ਨਿਚ੍ਛਯੋ વਾ। ਅਬ੍ਬੁਦਪੇਸੀਤਿਆਦੀਸੁ ਅਬ੍ਬੁਦਕਾਲੋ ਪੇਸਿਕਾਲੋਤਿਆਦਿਨਾ ਕਾਲ-ਸਦ੍ਦੋ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ। ਕਾਲੋਤਿ ਇਧ ਪੁਬ੍ਬਣ੍ਹਾਦਿવੇਲਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ। ਤੇਨਾਹ ਪੁਬ੍ਬਣ੍ਹੇਪਿ ਹੀਤਿਆਦਿ । ਇਧੇવ ਦੇਹੇਨ ਪਤਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਅਨੇਕਪ੍ਪਕਾਰਤੋਤਿ ਨਗਰੇ ਜਾਤਾਨਂ ਗਾਮੇ, ਗਾਮੇ ਜਾਤਾਨਂ ਨਗਰੇ, વਨੇ ਜਾਤਾਨਂ ਜਨਪਦੇ, ਜਨਪਦੇ ਜਾਤਾਨਂ વਨੇਤਿਆਦਿਨਾ ਅਨੇਕਪ੍ਪਕਾਰਤੋ। ਇਤੋ ਚੁਤੇਨਾਤਿ ਇਤੋ ਗਤਿਤੋ ਚੁਤੇਨ। ਇਧ ਇਮਿਸ੍ਸਂ ਗਤਿਯਂ। ਯਨ੍ਤੇ ਯੁਤ੍ਤਗੋਣੋ વਿਯਾਤਿ ਯਥਾ ਯਨ੍ਤੇ ਯੁਤ੍ਤਗੋਣੋ ਯਨ੍ਤਂ ਨਾਤਿવਤ੍ਤਤਿ, ਏવਂ ਕਾਲੋ ਗਤਿਪਞ੍ਚਕਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਉਪਮਾਸਂਸਨ੍ਦਨਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Voti nipātamattaṃ ‘‘ye hi vo ariyā’’tiādīsu viya. Sattānanti sāmaññavacanaṃ, na manussānaṃ eva. Dehanikkhepananti kaḷevaraṭṭhapitaṭṭhānaṃ. Natthi etesaṃ nimittanti animittā, ‘‘ettakaṃ ayaṃ jīvatī’’tiādinā sañjānananimittarahitāti attho. Na nāyareti na ñāyanti. Ito paranti ettha paranti aññaṃ kālaṃ. Tena orakālassapi saṅgaho siddho hoti. Paramāyuno orakāle eva cettha paranti adhippetaṃ tato paraṃ sattānaṃ jīvitassa abhāvato. Vavatthānābhāvatoti kālavasena vavatthānābhāvato. Vavatthānanti cettha paricchedo veditabbo, na asaṅkarato vavatthānaṃ, nicchayo vā. Abbudapesītiādīsu abbudakālo pesikālotiādinā kāla-saddo paccekaṃ yojetabbo. Kāloti idha pubbaṇhādivelā adhippetā. Tenāha pubbaṇhepi hītiādi . Idheva dehena patitabbanti sambandho. Anekappakāratoti nagare jātānaṃ gāme, gāme jātānaṃ nagare, vane jātānaṃ janapade, janapade jātānaṃ vanetiādinā anekappakārato. Ito cutenāti ito gatito cutena. Idha imissaṃ gatiyaṃ. Yante yuttagoṇo viyāti yathā yante yuttagoṇo yantaṃ nātivattati, evaṃ kālo gatipañcakanti evaṃ upamāsaṃsandanaṃ veditabbaṃ.
ਅਯਂ ਕਾਲੋਤਿ ਅਯਂ ਮਰਣਕਾਲੋ। ਪਚ੍ਛਿਮੇ ਕਾਲੇਤਿ ਪਚ੍ਛਿਮੇ વਯੇ। ਤਿਸ੍ਸੋ વਯੋਸੀਮਾਤਿ। ਪਠਮਾਦਿਕਾ ਤਿਸ੍ਸੋ વਯਸ੍ਸ ਸੀਮਾ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤੇਨ। ਪੁਰਿਮਾਨਂ ਹਿ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ વਯਾਨਂ ਸਬ੍ਬਸੋ ਸੀਮਾ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਿਮਸ੍ਸ ਆਦਿਸੀਮਂ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤੋ ਤਥਾ વੁਤ੍ਤੋ। ‘‘ਅਯਞ੍ਹਿ ਸਮਣਧਮ੍ਮੋ…ਪੇ॰… ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਕਾਤੁ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍વਾ ਤਮਤ੍ਥਂ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਦਾ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਗਣ੍ਹਿਤੁਨ੍ਤਿ ਪਾਲ਼ਿਤੋ ਅਤ੍ਥਤੋ ਚ ਹਦਯੇ ਠਪਨવਸੇਨ ਗਣ੍ਹਿਤੁਂ। ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਿਤੁਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਪਰਿਹਰਣਸੁਖਂ ਅਨੁਭવਿਤੁਂ। ਏਕਸ੍ਸ ਕਥਨਤੋ ਪਠਮਂ ਗਾਥਂ ਸੁਤ੍ਤਂ વਾ ਉਸ੍ਸਾਰੇਤਿ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਨਿਟ੍ਠਿਤੇ ਇਤਰੋ ਧਮ੍ਮਕਥਿਕੋ ਤਂਯੇવ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ੍ਤੋ ਧਮ੍ਮਂ ਕਥੇਤਿ, ਅਯਂ ਸਰਭਾਣਧਮ੍ਮਕਥਾ। ਸੁਤ੍ਤਗੇਯ੍ਯਾਨੁਸਾਰੇਨ ਯਾવ ਪਰਿਯੋਸਾਨਾ ਉਸ੍ਸਾਰਣਂ ਸਰਭਞ੍ਞਧਮ੍ਮਕਥਾ। ‘‘ਮਾ ਮਂ ਕਾਲੋ ਉਪਚ੍ਚਗਾ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਮਣਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਰਣਸ੍ਸ ਅਯਂ ਮੇ ਕਾਲੋ’’ਤਿ ਕਥੇਤਿ, ਤਤੋ ਪਰੋ ‘‘ਪਚ੍ਛਿਮવਯੋ ਅਞ੍ਞੋ ਕਾਲੋ’’ਤਿ ਕਥੇਤਿ। ‘‘ਕਾਲਂ વੋਹਂ…ਪੇ॰… ਤਸ੍ਮਾ ਅਭੁਤ੍વਾ ਭਿਕ੍ਖਾਮੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਤਨਾ ਕਤਂ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਞ੍ਚ ਸਹੇਤੁਕਂ ਸਾਨਿਸਂਸਂ ਕਥੇਤਿ।
Ayaṃ kāloti ayaṃ maraṇakālo. Pacchime kāleti pacchime vaye. Tisso vayosīmāti. Paṭhamādikā tisso vayassa sīmā atikkantena. Purimānaṃ hi dvinnaṃ vayānaṃ sabbaso sīmā atikkamitvā pacchimassa ādisīmaṃ atikkanto tathā vutto. ‘‘Ayañhi samaṇadhammo…pe… na sakkā kātu’’nti vatvā tamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘tadā hī’’tiādi vuttaṃ. Gaṇhitunti pāḷito atthato ca hadaye ṭhapanavasena gaṇhituṃ. Paribhuñjitunti vuttadhammapariharaṇasukhaṃ anubhavituṃ. Ekassa kathanato paṭhamaṃ gāthaṃ suttaṃ vā ussāreti, tasmiṃ niṭṭhite itaro dhammakathiko taṃyeva vitthārento dhammaṃ katheti, ayaṃ sarabhāṇadhammakathā. Suttageyyānusārena yāva pariyosānā ussāraṇaṃ sarabhaññadhammakathā. ‘‘Mā maṃ kālo upaccagā’’ti vadanto ‘‘samaṇadhammassa karaṇassa ayaṃ me kālo’’ti katheti, tato paro ‘‘pacchimavayo añño kālo’’ti katheti. ‘‘Kālaṃ vohaṃ…pe… tasmā abhutvā bhikkhāmī’’ti vadanto attanā kataṃ paṭipattiñca sahetukaṃ sānisaṃsaṃ katheti.
ਤਂ ਗਾਰવਕਾਰਣਂ ਸਨ੍ਧਾਯ। ਏਤਨ੍ਤਿ ‘‘ਅਥ ਖੋ ਸਾ ਦੇવਤਾ ਪਥવਿਯਂ ਪਤਿਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾ’’ਤਿ ਏਤਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਦਹਰੋ ਤ੍વਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ ਲੋਭਾਭਿਭੂਤਤਾਯ ਅਧਿਗਤਤ੍ਤਾ। ਸਬ੍ਬਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਭੋਗਸਮ੍ਪਦਾ ਪਰਿવਾਰਸਮ੍ਪਦਾਤਿ ਸਬ੍ਬਸਮ੍ਪਤ੍ਤੀਹਿ ਯੁਤ੍ਤੋ। ਅਲਙ੍ਕਾਰਪਰਿਹਾਰਨ੍ਤਿ ਅਲਙ੍ਕਾਰਕਰਣਂ। ਅਨਿਕ੍ਕੀਲ਼ਿਤਾવੀਤਿ ਅਕੀਲ਼ਿਤਪੁਬ੍ਬੋ। ਕੀਲ਼ਨਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਕਾਮਾਨਂ ਪਰਿਭੋਗੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਭੁਤ੍ਤਾવੀ’’ਤਿ। ਅਕਤਕਾਮਕੀਲ਼ੋਤਿ ਅਕਤਕਾਮਾਨੁਭવਨਪ੍ਪਯੋਗੋ। ਸਯਂ ਅਤ੍ਤਨਾ ਏવ ਦਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਸਨ੍ਦਿਟ੍ਠਾ, ਸਨ੍ਦਿਟ੍ਠਾ ਏવ ਸਨ੍ਦਿਟ੍ਠਿਕਾ, ਅਤ੍ਤਪਚ੍ਚਕ੍ਖਤੋ ਸਨ੍ਦਿਟ੍ਠਿਕਾ। ਪਕਟ੍ਠੋ ਕਾਲੋ ਪਤ੍ਤੋ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਕਾਲਿਕਾ, ਤੇ ਕਾਲਿਕੇ।
Taṃ gāravakāraṇaṃ sandhāya. Etanti ‘‘atha kho sā devatā pathaviyaṃ patiṭṭhahitvā’’ti etaṃ vuttaṃ. Daharo tvantiādimāha lobhābhibhūtatāya adhigatattā. Sabbasampattiyuttoti bhogasampadā parivārasampadāti sabbasampattīhi yutto. Alaṅkāraparihāranti alaṅkārakaraṇaṃ. Anikkīḷitāvīti akīḷitapubbo. Kīḷanañcettha kāmānaṃ paribhogoti āha ‘‘abhuttāvī’’ti. Akatakāmakīḷoti akatakāmānubhavanappayogo. Sayaṃ attanā eva dissantīti sandiṭṭhā, sandiṭṭhā eva sandiṭṭhikā, attapaccakkhato sandiṭṭhikā. Pakaṭṭho kālo patto etesanti kālikā, te kālike.
ਚਿਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਰਨ੍ਤਿ ਇਚ੍ਛਿਤਚਿਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਰਂ, ਇਚ੍ਛਿਤਿਚ੍ਛਿਤਾਰਮ੍ਮਣਾਕਾਰੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਚਿਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਰਂ ਇਚ੍ਛਿਤਿਚ੍ਛਿਤਾਰਮ੍ਮਣਾਨੁਭવਨਂ ਨ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਚਿਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਰਂ ਲਦ੍ਧਬ੍ਬਤਾਯਾਤਿ ਅਨਨ੍ਤਰਿਤਸਮਾਧਿਚਿਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਰਂ ਲਦ੍ਧਬ੍ਬਫਲਤਾਯ। ਸਮੋਹਿਤੇਸੁਪੀਤਿ ਸਮ੍ਭਤੇਸੁਪਿ। ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਕਾਮਸ੍ਸਾਤਿ ਸਮਿਦ੍ਧਕਾਮਸ੍ਸ। ਚਿਤ੍ਤਕਾਰਾ ਰੂਪਲਾਭੇਨ, ਪੋਤ੍ਥਕਾਰਾ ਪਟਿਮਾਕਾਰਕਾ, ਰੂਪਕਾਰਾ ਦਨ੍ਤਰੂਪਕਟ੍ਠਰੂਪ-ਲੋਹਰੂਪਾਦਿਕਾਰਕਾ। ਆਦਿਸਦ੍ਦੇਨ ਨਾਨਾਰੂਪવੇਸਧਾਰੀਨਂ ਨਟਾਦੀਨਂ ਸਙ੍ਗਹੋ। ਸੇਸਦ੍વਾਰੇਸੂਤਿ ਏਤ੍ਥ ਗਨ੍ਧਬ੍ਬਮਾਲਾਕਾਰਸੂਪਕਾਰਾਦਯੋ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ।
Cittānantaranti icchitacittānantaraṃ, icchiticchitārammaṇākāreti attho. Tenevāha ‘‘cittānantaraṃ icchiticchitārammaṇānubhavanaṃ na sampajjatī’’tiādi. Cittānantaraṃ laddhabbatāyāti anantaritasamādhicittānantaraṃ laddhabbaphalatāya. Samohitesupīti sambhatesupi. Sampannakāmassāti samiddhakāmassa. Cittakārā rūpalābhena, potthakārā paṭimākārakā, rūpakārā dantarūpakaṭṭharūpa-loharūpādikārakā. Ādisaddena nānārūpavesadhārīnaṃ naṭādīnaṃ saṅgaho. Sesadvāresūti ettha gandhabbamālākārasūpakārādayo vattabbā.
ਸੋਤਿ ਸਮਿਦ੍ਧਿਤ੍ਥੇਰੋ। ਸਮੋਹਿਤਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਨਾਤਿ ਸਙ੍ਗਾਹਭੋਗੂਪਕਰਣਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਨਾ। ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸਾਤਿ ਕਾਮਾਨਂ ਆਪਜ੍ਜਨਰਕ੍ਖਣવਸੇਨ ਲਦ੍ਧਬ੍ਬਸ੍ਸ ਕਾਯਿਕਚੇਤਸਿਕਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ। ਉਪਾਯਾਸਸ੍ਸਾਤਿ ਦਲ਼੍ਹਪਰਿਸ੍ਸਮਸ੍ਸ વਿਰਤਸ੍ਸ। ‘‘વਿਸ੍ਸਾਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਕੇਚਿ। ‘‘ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਞਾਣੇਨਾ’’ਤਿ ਕੇਚਿ ਪਠਨ੍ਤਿ। ਅਸੁਕਸ੍ਮਿਂ ਨਾਮ ਕਾਲੇ ਫਲਂ ਹੋਤੀਤਿ ਏવਂ ਉਦਿਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬੋ ਨਸ੍ਸ ਕਾਲੋਤਿ ਅਕਾਲੋ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤੇਸੁ ਨવਸੁ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮੇਸੁ। ਏਹਿਪਸ੍ਸવਿਧਿਨ੍ਤਿ ‘‘ਏਹਿ ਪਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਪવਤ੍ਤવਿਧਿવਚਨਂ। ਉਪਨੇਤਬ੍ਬੋਤਿ વਾ ਉਪਨੇਯ੍ਯੋ, ਸੋ ਏવ ਓਪਨੇਯ੍ਯਿਕੋ। વਿਞ੍ਞੂਹੀਤਿ વਿਦੂਹਿ ਪਟਿવਿਦ੍ਧਸਚ੍ਚੇਹਿ। ਤੇ ਏਕਂਸਤੋ ਉਗ੍ਘਟਿਤਞ੍ਞੂਆਦਯੋ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਉਗ੍ਘਟਿਤਞ੍ਞੂਆਦੀਹੀ’’ਤਿ। ‘‘ਪਚ੍ਚਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤਸ੍ਸ ਪਤਿਅਤ੍ਤਨੀਤਿ ਭੁਮ੍ਮવਸੇਨ ਅਤ੍ਥੋ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਤ੍ਤਨਿ ਅਤ੍ਤਨੀ’’ਤਿ।
Soti samiddhitthero. Samohitasampattināti saṅgāhabhogūpakaraṇasampattinā. Pattabbadukkhassāti kāmānaṃ āpajjanarakkhaṇavasena laddhabbassa kāyikacetasikadukkhassa. Upāyāsassāti daḷhaparissamassa viratassa. ‘‘Vissātassā’’ti keci. ‘‘Paccavekkhaṇañāṇenā’’ti keci paṭhanti. Asukasmiṃ nāma kāle phalaṃ hotīti evaṃ udikkhitabbo nassa kāloti akālo. Etthāti etesu navasu lokuttaradhammesu. Ehipassavidhinti ‘‘ehi passā’’ti evaṃ pavattavidhivacanaṃ. Upanetabboti vā upaneyyo, so eva opaneyyiko. Viññūhīti vidūhi paṭividdhasaccehi. Te ekaṃsato ugghaṭitaññūādayo hontīti āha ‘‘ugghaṭitaññūādīhī’’ti. ‘‘Paccatta’’nti etassa patiattanīti bhummavasena attho gahetabboti āha ‘‘attani attanī’’ti.
ਸਬ੍ਬਪਦੇਹਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋਤਿ ‘‘ਕਥਂ ਆਦੀਨવੋ ਏਤ੍ਥ ਭਿਯ੍ਯੋ, ਕਥਂ ਅਕਾਲਿਕੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਸਬ੍ਬੇਹਿ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Sabbapadehi sambandhoti ‘‘kathaṃ ādīnavo ettha bhiyyo, kathaṃ akāliko’’tiādinā sabbehi paccekaṃ sambandho veditabbo.
ਨવੋਤਿ ਤਰੁਣੋ ਨ ਚਿਰવਸ੍ਸੋ। ਯੇ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋવਾਦਕਲਕ੍ਖਣਪ੍ਪਤ੍ਤਾ, ਤੇ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘વੀਸਤਿવਸ੍ਸਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਥੇਰੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਧ ਸਾਸਨਂ ਨਾਮ ਸਿਕ੍ਖਤ੍ਤਯਸਙ੍ਗਹਂ ਪਿਟਕਤ੍ਤਯਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਧਮ੍ਮੇਨ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਧਮ੍ਮੇਨ વਿਨਯੋ ਏਤ੍ਥ વਿਨਾ ਦਣ੍ਡਸਤ੍ਥੇਹੀਤਿ ਧਮ੍ਮવਿਨਯੋ। ਧਮ੍ਮਾਯ વਿਨਯੋ ਏਤ੍ਥ ਨ ਆਮਿਸਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮવਿਨਯੋ। ਧਮ੍ਮਤੋ વਿਨਯੋ ਨ ਅਧਮ੍ਮਤੋਤਿ ਧਮ੍ਮવਿਨਯੋ। ਧਮ੍ਮੋ વਾ ਭਗવਾ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸਾਮੀ ਧਮ੍ਮਕਾਯਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸਞ੍ਞਿਤਸ੍ਸ ਸਤ੍ਥੁ વਿਨਯੋ, ਨ ਤਕ੍ਕਿਕਾਨਨ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮવਿਨਯੋ। ਧਮ੍ਮੇ વਿਨਯੋ ਨ ਅਧਮ੍ਮੇ વਿਨਯੋ। ਧਮ੍ਮੋ ਚ ਸੋ ਯਥਾਨੁਸਿਟ੍ਠਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਮਾਨੇ ਸਤ੍ਤੇ ਅਪਾਯੇਸੁ ਅਪਤਮਾਨੇ ਧਾਰੇਤੀਤਿ, ਸਬ੍ਬੇ ਸਂਕਿਲੇਸਤੋ વਿਨੇਤੀਤਿ વਿਨਯੋ ਚਾਤਿ ਧਮ੍ਮવਿਨਯੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਉਭਯਮ੍ਪੇਤਂ ਸਾਸਨਸ੍ਸੇવ ਨਾਮ’’ਨ੍ਤਿ।
Navoti taruṇo na ciravasso. Ye bhikkhunovādakalakkhaṇappattā, te sandhāya ‘‘vīsativassato paṭṭhāya thero’’ti vuttaṃ. Idha sāsanaṃ nāma sikkhattayasaṅgahaṃ piṭakattayanti āha ‘‘dhammenahī’’tiādi. Tattha dhammena vinayo ettha vinā daṇḍasatthehīti dhammavinayo. Dhammāya vinayo ettha na āmisatthanti dhammavinayo. Dhammato vinayo na adhammatoti dhammavinayo. Dhammo vā bhagavā dhammassāmī dhammakāyattā, tassa dhammasaññitassa satthu vinayo, na takkikānanti dhammavinayo. Dhamme vinayo na adhamme vinayo. Dhammo ca so yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāne satte apāyesu apatamāne dhāretīti, sabbe saṃkilesato vinetīti vinayo cāti dhammavinayo. Tenāha ‘‘ubhayampetaṃ sāsanasseva nāma’’nti.
ਧਮ੍ਮવਿਨਯੋਤਿ ਧਮ੍ਮੇਨ ਯੁਤ੍ਤੋ વਿਨਯੋਤਿ ਧਮ੍ਮવਿਨਯੋ ਆਜਞ੍ਞਰਥੋ વਿਯ। ਧਮ੍ਮੋ ਚ વਿਨਯੋ ਚਾਤਿ વਾ ਧਮ੍ਮવਿਨਯੋ, ਤਂ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਂ। ਧਮ੍ਮવਿਨਯਾਨਞ੍ਹਿ ਸਤ੍ਥੁਭਾવવਚਨਤੋ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਤ੍ਤਸਂਸਿਦ੍ਧਿ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਾਨਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ વਿਸੇਸਨਤੋ। ਅਭਿਧਮ੍ਮੇਪਿ વਿਨਯવਚਨਨ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਦ੍વਯਸਿਦ੍ਧਿ, ਦੇਸਿਤਪਞ੍ਞਤ੍ਤવਚਨਤੋ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਸਿਦ੍ਧਿ। ਧਮ੍ਮੋ ਚਤੁਧਾ ਦੇਸਿਤੋ ਸਨ੍ਦਸ੍ਸਨ-ਸਮਾਦਾਪਨ-ਸਮੁਤ੍ਤੇਜਨ-ਸਮ੍ਪਹਂਸਨવਸੇਨ, વਿਨਯੋ ਚਤੁਧਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੋ ਸੀਲਾਚਾਰਤੋ ਪਰਾਜਿਤવਸੇਨ। ਧਮ੍ਮਚਰਿਯਾ ਸਕવਿਸਯੋ, વਿਨਯਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਬੁਦ੍ਧવਿਸਯੋ। ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਦੇਸਿਤੋ ਧਮ੍ਮੋ, ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੋ વਿਨਯੋ। ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਤ੍ਥਪ੍ਪਧਾਨਾ, વਿਨਯਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ વਚਨਤ੍ਥਪ੍ਪਧਾਨਾ। ਪਰਮਤ੍ਥਸਚ੍ਚਪ੍ਪਧਾਨੋ ਧਮ੍ਮੋ, ਸਮ੍ਮੁਤਿਸਚ੍ਚਪ੍ਪਧਾਨੋ વਿਨਯੋ। ਆਸਯਸੁਦ੍ਧਿਪਧਾਨੋ ਧਮ੍ਮੋ, ਪਯੋਗਸੁਦ੍ਧਿਪਧਾਨੋ વਿਨਯੋ।
Dhammavinayoti dhammena yutto vinayoti dhammavinayo ājaññaratho viya. Dhammo ca vinayo cāti vā dhammavinayo, taṃ dhammavinayaṃ. Dhammavinayānañhi satthubhāvavacanato dhammavinayattasaṃsiddhi dhammavinayānaṃ aññamaññaṃ visesanato. Abhidhammepi vinayavacananti dhammavinayadvayasiddhi, desitapaññattavacanato dhammavinayasiddhi. Dhammo catudhā desito sandassana-samādāpana-samuttejana-sampahaṃsanavasena, vinayo catudhā paññatto sīlācārato parājitavasena. Dhammacariyā sakavisayo, vinayapaññatti buddhavisayo. Pariyāyena desito dhammo, nippariyāyena paññatto vinayo. Dhammadesanā adhippāyatthappadhānā, vinayapaññatti vacanatthappadhānā. Paramatthasaccappadhāno dhammo, sammutisaccappadhāno vinayo. Āsayasuddhipadhāno dhammo, payogasuddhipadhāno vinayo.
ਕਿਰਿਯਦ੍વਯਸਿਦ੍ਧਿਯਾ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਸਿਦ੍ਧਿ। ਧਮ੍ਮੇਨ ਹਿ ਅਨੁਸਾਸਨਸਿਦ੍ਧਿ, વਿਨਯੇਨ ਓવਾਦਸਿਦ੍ਧਿ। ਧਮ੍ਮੇਨ ਧਮ੍ਮਕਥਾਸਿਦ੍ਧਿ, વਿਨਯੇਨ ਅਰਿਯਤੁਣ੍ਹੀਭਾવਸਿਦ੍ਧਿ। ਸਾવਜ੍ਜਦ੍વਯਪਰਿવਜ੍ਜਨਤੋ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਸਿਦ੍ਧਿ। ਧਮ੍ਮੇਨ ਹਿ વਿਸੇਸਤੋ ਪਕਤਿਸਾવਜ੍ਜਪਰਿਚ੍ਚਾਗਸਿਦ੍ਧਿ, વਿਨਯੇਨ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਸਾવਜ੍ਜਪਰਿਚ੍ਚਾਗਸਿਦ੍ਧਿ। ਗਹਟ੍ਠਪਬ੍ਬਜਿਤਾਨਂ ਸਾਧਾਰਣਾਸਾਧਾਰਣਗੁਣਦ੍વਯਸਿਦ੍ਧਿ। ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਸੁਤਪਸਨ੍ਨਦ੍વਯਤੋ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿ-ਪਰਿਯਾਪੁਣਨ-ਧਮ੍ਮવਿਹਾਰ-વਿਭਾਗਤੋ ਧਮ੍ਮਧਰવਿਨਯਧਰવਿਭਾਗਤੋ ਚ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਦ੍વਯਸਿਦ੍ਧਿ, ਸਰਣਦ੍વਯਸਿਦ੍ਧਿਯਾ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਦ੍વਯਸਿਦ੍ਧਿ। ਇਧ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਦੁવਿਧਂ ਸਰਣਂ ਧਮ੍ਮੋ ਅਤ੍ਤਾ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਧਮ੍ਮੋ ਸੁਚਿਣ੍ਣੋ ਸਰਣਂ। ‘‘ਧਮ੍ਮੋ ਹવੇ ਰਕ੍ਖਤਿ ਧਮ੍ਮਚਾਰਿ’’ਨ੍ਤਿ (ਥੇਰਗਾ॰ ੩੦੩; ਜਾ॰ ੧.੧੦.੧੦੨; ੧.੧੫.੩੮੫) ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੁਦਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਤਾਪਿ ਸਰਣਂ ‘‘ਅਤ੍ਤਾ ਹਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਨਾਥੋ’’ਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੧੬੦, ੩੮੦) વਚਨਤੋ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਰਣਦ੍વਯਸਿਦ੍ਧਿਯਾ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਸਿਦ੍ਧੀ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸਿਦ੍ਧਿ, ਯਤੋ ਚ વਿਨਯਸਿਦ੍ਧਿ, ਤਦੁਭਯਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ – ‘‘ਧਮ੍ਮੇਨ ਹੇਤ੍ਥ ਦ੍વੇ ਪਿਟਕਾਨਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ, વਿਨਯੇਨ વਿਨਯਪਿਟਕ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਧੁਨਾ ਆਗਤੋ ਇਦਾਨੇવ ਨ ਚਿਰਸ੍ਸੇવ ਉਪਗਤੋ।
Kiriyadvayasiddhiyā dhammavinayasiddhi. Dhammena hi anusāsanasiddhi, vinayena ovādasiddhi. Dhammena dhammakathāsiddhi, vinayena ariyatuṇhībhāvasiddhi. Sāvajjadvayaparivajjanato dhammavinayasiddhi. Dhammena hi visesato pakatisāvajjapariccāgasiddhi, vinayena paññattisāvajjapariccāgasiddhi. Gahaṭṭhapabbajitānaṃ sādhāraṇāsādhāraṇaguṇadvayasiddhi. Bahussutasutapasannadvayato pariyatti-pariyāpuṇana-dhammavihāra-vibhāgato dhammadharavinayadharavibhāgato ca dhammavinayadvayasiddhi, saraṇadvayasiddhiyā dhammavinayadvayasiddhi. Idha sattānaṃ duvidhaṃ saraṇaṃ dhammo attā ca. Tattha dhammo suciṇṇo saraṇaṃ. ‘‘Dhammo have rakkhati dhammacāri’’nti (theragā. 303; jā. 1.10.102; 1.15.385) hi vuttaṃ. Sudanto attāpi saraṇaṃ ‘‘attā hi attano nātho’’ti (dha. pa. 160, 380) vacanato. Tena vuttaṃ ‘‘saraṇadvayasiddhiyā dhammavinayasiddhī’’ti. Tattha yatassa dhammasiddhi, yato ca vinayasiddhi, tadubhayaṃ dassento āha – ‘‘dhammena hettha dve piṭakāni vuttāni, vinayena vinayapiṭaka’’nti. Adhunā āgato idāneva na cirasseva upagato.
ਮਹਨ੍ਤੇ ਠਾਨੇ ਠਪੇਤ੍વਾਤਿ ਮਹੇਸਕ੍ਖਤਾਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਰਿવਾਰੇਨ ਮਹਨ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇ ਠਪਿਤਭਾવਂ ਪવੇਦੇਤ੍વਾ। ਮਹਤਿਯਾਤਿ ਉਪਸਙ੍ਕਮਨવਨ੍ਦਨਾਦਿવਚਨਾਪਜ੍ਜਨવਸੇਨ ਸਮਾਚਿਣ੍ਣਾਯ। ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਕਿਰ ਨਿਸੀਦਨ੍ਤਾ ਤਂ ਠਾਨਂ ਠਪੇਤ੍વਾવ ਨਿਸੀਦਨ੍ਤਿ। ਥਿਰਕਰਣવਸੇਨਾਤਿ ਦਲ਼੍ਹੀਕਰਣવਸੇਨ। ਅਯਂ ਕਿਰ ਦੇવਤਾ ਞਾਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ ਮਾਨਜਾਤਿਕਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਨਾਯਂ ਮਾਨਂ ਅਪ੍ਪਹਾਯ ਮਮ ਦੇਸਨਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤੀਤਿ ਮਾਨਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨਤ੍ਥਂ ਆਦਿਤੋ ਦੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਂ ਕਥੇਨ੍ਤੋ ਭਗવਾ ‘‘ਅਕ੍ਖੇਯ੍ਯਸਞ੍ਞਿਨੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਤਾਯ ਞਾਤੁਮਿਚ੍ਛਿਤਕਾਮਾਨਂ ਕਾਲਿਕਾਦਿਭਾવਂ, ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਚ ਸਨ੍ਦਿਟ੍ਠਿਕਾਦਿਭਾવਂ વਿਭਾવੇਨ੍ਤੋ ਦ੍વੇ ਗਾਥਾ ਅਭਾਸਿ।
Mahanteṭhāne ṭhapetvāti mahesakkhatādassanatthaṃ attano parivārena mahantaṭṭhāne ṭhapitabhāvaṃ pavedetvā. Mahatiyāti upasaṅkamanavandanādivacanāpajjanavasena samāciṇṇāya. Sabbepi kira nisīdantā taṃ ṭhānaṃ ṭhapetvāva nisīdanti. Thirakaraṇavasenāti daḷhīkaraṇavasena. Ayaṃ kira devatā ñāṇasampannā mānajātikā, tasmā nāyaṃ mānaṃ appahāya mama desanaṃ paṭivijjhituṃ sakkotīti mānaniggaṇhanatthaṃ ādito duviññeyyaṃ kathento bhagavā ‘‘akkheyyasaññino’’tiādinā tāya ñātumicchitakāmānaṃ kālikādibhāvaṃ, dhammassa ca sandiṭṭhikādibhāvaṃ vibhāvento dve gāthā abhāsi.
ਅਕ੍ਖੇਯ੍ਯਤੋਤਿ ਗਿਹਿਲਿਙ੍ਗਪਰਿਯਾਯਨਾਮવਿਸੇਸਾਦਿવਸੇਨ ਤਥਾ ਤਥਾ ਅਕ੍ਖਾਤਬ੍ਬਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਕਥਾਨਂ વਤ੍ਥੁਭੂਤਤੋ’’ਤਿ। ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ। ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਾਤਿ ਪવਤ੍ਤਿਤਾ ਆਸਤ੍ਤਾ। ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਕਾਮਸਙ੍ਗਾਦੀਨਂ વਸੇਨ ਆਸਤ੍ਤਾ ਹੋਨ੍ਤੁ, ਇਤਰੇਸਂ ਪਨ ਕਥਨ੍ਤਿ? ਅਨਿਟ੍ਠਙ੍ਗਤੋਪਿ ਹਿ ‘‘ਇਦਂ ਨੁ ਖੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਕਙ੍ਖਤੋ ਤਤ੍ਥ ਆਸਤ੍ਤੋ ਏવ ਨਾਮ ਅવਿਜਹਨਤੋ, ਤਥਾ વਿਕ੍ਖੇਪਗਤੋ વਿਕ੍ਖੇਪવਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ, ਅਨੁਸਯਾਨਂ ਪਨ ਆਸਤ੍ਤਭਾવੇ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવ ਨਤ੍ਥਿ। ਮਚ੍ਚੁਨੋ ਯੋਗਨ੍ਤਿ, ਮਚ੍ਚੁਬਨ੍ਧਨਂ, ਮਰਣਧਮ੍ਮਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਅਪਰਿਞ੍ਞਾਤવਤ੍ਥੁਕਾ ਅਨਤੀਤਮਰਣਤ੍ਤਾ ਮਚ੍ਚੁਨਾ ਯਥਾਰੁਚਿ ਪਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ, ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਉਪਰੂਪਰਿ ਚ ਖਿਪਿਤਾਯ ਆਣਾਯ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਏવ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪਯੋਗਂ…ਪੇ॰… ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਤੇਭੂਮਕਾ ਧਮ੍ਮਾ ਕਮਨੀਯਟ੍ਠੇਨ ਕਾਮਾ, ਨੇਸਮ੍ਪਿ ਕਾਲਸ੍ਸ ਲਦ੍ਧਬ੍ਬਤਾਯ ਕਾਲਿਕਤਾ ਇਧ ਅਕ੍ਖੇਯ੍ਯવਚਨੇਨ ਪવੇਦਿਤਾ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਏવਮਿਮਾਯ ਗਾਥਾਯ ਕਾਲਿਕਾ ਕਾਮਾ ਕਥਿਤਾ’’ਤਿ। ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਤੇਭੂਮਕਾ ਧਮ੍ਮਾ ਕਮਨੀਯਾ, ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਕਾਲਿਕਾਨਂ ਕਾਮਾਨਂ ਤਥਾਸਭਾવਤਾ ਕਥਿਤਾ। ਅਯਮ੍ਪਿ ਗਾਥਾ ਤਦਤ੍ਥਮੇવ ਦੀਪੇਤੀਤਿ ਇਮਾਯ ਤੇ ਕਥਿਤਾ ਏવ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਯੇ ਚ ਸਤ੍ਤਾ ਪਞ੍ਚਸੁ ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਦਿਟ੍ਠਿਤਣ੍ਹਾਦਿવਸੇਨ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਾ ‘‘ਇਤ੍ਥੀ, ਪੁਰਿਸੋ, ਅਹਂ, ਮਮਾ’’ਤਿ ਚ ਅਭਿਨਿવਿਸਿਯ ਕਾਮੇ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਮਰਣਂ ਨਾਤਿવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਏવਮ੍ਪੇਤ੍ਥ ਕਾਮਾਨਂ ਕਾਲਿਕਤ੍ਥੋ ਕਥਿਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਕਾਲਿਕਾ ਕਾਮਾ ਕਥਿਤਾ’’ਤਿ।
Akkheyyatoti gihiliṅgapariyāyanāmavisesādivasena tathā tathā akkhātabbato. Tenāha ‘‘kathānaṃ vatthubhūtato’’ti. Etesanti sattānaṃ. Patiṭṭhitāti pavattitā āsattā. Pañcannaṃ kāmasaṅgādīnaṃ vasena āsattā hontu, itaresaṃ pana kathanti? Aniṭṭhaṅgatopi hi ‘‘idaṃ nu kho’’tiādinā kaṅkhato tattha āsatto eva nāma avijahanato, tathā vikkhepagato vikkhepavatthusmiṃ, anusayānaṃ pana āsattabhāve vattabbameva natthi. Maccuno yoganti, maccubandhanaṃ, maraṇadhammatanti attho. Yasmā apariññātavatthukā anatītamaraṇattā maccunā yathāruci payojetabbā, tattha tattha uparūpari ca khipitāya āṇāya abbhantare eva honti, tasmā vuttaṃ ‘‘payogaṃ…pe… āgacchantī’’ti. Yasmā tebhūmakā dhammā kamanīyaṭṭhena kāmā, nesampi kālassa laddhabbatāya kālikatā idha akkheyyavacanena paveditā. Tenāha – ‘‘evamimāya gāthāya kālikā kāmā kathitā’’ti. Sabbepi tebhūmakā dhammā kamanīyā, yasmā ca kālikānaṃ kāmānaṃ tathāsabhāvatā kathitā. Ayampi gāthā tadatthameva dīpetīti imāya te kathitā eva honti. Ye ca sattā pañcasu khandhesu diṭṭhitaṇhādivasena patiṭṭhitā ‘‘itthī, puriso, ahaṃ, mamā’’ti ca abhinivisiya kāme paribhuñjanti, te maraṇaṃ nātivattanti. Evampettha kāmānaṃ kālikattho kathitoti āha ‘‘kālikā kāmā kathitā’’ti.
ਅਯਂ ਞਾਤਪਰਿਞ੍ਞਾਤਿ ਰੂਪਾਰੂਪਧਮ੍ਮੇ ਲਕ੍ਖਣਾਦਿਤੋ ਞਾਤੇ ਕਤ੍વਾ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨਪਞ੍ਞਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਏવਂ ਞਾਤਂ ਕਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਪਦਟ੍ਠਾਨਗ੍ਗਹਣੇਨੇવ ਚੇਤ੍ਥ ਤੇਸਂ ਰੂਪਾਰੂਪਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯੋ ਗਹਿਤੋਤਿ ਪਚ੍ਚਯਪਰਿਗ੍ਗਹਸ੍ਸਪਿ ਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਤੀਰੇਤਿ ਤੁਲੇਤਿ વੀਮਂਸਤਿ। ਦ੍વਾਚਤ੍ਤਾਲੀਸਾਯ ਆਕਾਰੇਹੀਤਿ ਇਮਿਨਾ ਮਤ੍ਥਕਪ੍ਪਤ੍ਤਂ ਮਹਾવਿਪਸ੍ਸਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤੇ ਪਨ ਆਕਾਰਾ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗਸਂવਣ੍ਣਨਾਯ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਂ ਪਜਹਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕ੍ਖਣੇਪਿ ਏਕਦੇਸੇਨ ਪਹਾਨਂ ਲਬ੍ਭਤੇવ, ਅਨવਸੇਸਤੋ ਪਨ ਪਹਾਨવਸੇਨ ਪਹਾਨਪਰਿਞ੍ਞਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗੇਨ …ਪੇ॰… ਅਯਂ ਪਹਾਨਪਰਿਞ੍ਞਾ’’ਤਿ। ਤਥਾ ਚ ਆਹ ‘‘ਏવਂ ਤੀਹਿ ਪਰਿਞ੍ਞਾਹੀ’’ਤਿਆਦਿ।
Ayaṃ ñātapariññāti rūpārūpadhamme lakkhaṇādito ñāte katvā paricchindanapaññā. Tenāha ‘‘evaṃ ñātaṃ katvā’’tiādi. Padaṭṭhānaggahaṇeneva cettha tesaṃ rūpārūpadhammānaṃ paccayo gahitoti paccayapariggahassapi saṅgaho daṭṭhabbo. Tīreti tuleti vīmaṃsati. Dvācattālīsāya ākārehīti iminā matthakappattaṃ mahāvipassanaṃ dasseti. Te pana ākārā visuddhimaggasaṃvaṇṇanāya vuttanayena veditabbā. ‘‘Aniccānupassanāya niccasaññaṃ pajahatī’’tiādinā vipassanākkhaṇepi ekadesena pahānaṃ labbhateva, anavasesato pana pahānavasena pahānapariññaṃ dassento āha ‘‘aggamaggena…pe… ayaṃ pahānapariññā’’ti. Tathā ca āha ‘‘evaṃ tīhi pariññāhī’’tiādi.
ਅਕ੍ਖਾਤਾਰਨ੍ਤਿ ਅਕ੍ਖਾਤਬ੍ਬਂ, ਨ ਅਕ੍ਖੇਯ੍ਯਕਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਕਮ੍ਮવਸੇਨ ਕਾਰਕ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਕਾਰਕਨ੍ਤਿ ਚ ਸਾਧਨਮਾਹ। ਨ ਮਞ੍ਞਤੀਤਿ વਾ ਮਞ੍ਞਨਂ ਨਪ੍ਪવਤ੍ਤੇਤਿ ਅਕ੍ਖਾਤਾਰਨ੍ਤਿ ਖੀਣਾਸવਂ। ਅਥ વਾ ਤਞ੍ਹਿ ਤਸ੍ਸ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਤਂ ਕਾਰਣਂ ਤਸ੍ਸ ਖੀਣਾਸવਸ੍ਸ ਨ ਹੋਤਿ ਨ વਿਜ੍ਜਤਿ, ਯੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿਤਣ੍ਹਾਦਿਕਾਰਣੇਨ ਅਕ੍ਖੇਯ੍ਯਂ ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕਂ ‘‘ਤਿਸ੍ਸੋ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਫੁਸ੍ਸੋ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਇਤ੍ਥੀ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਪੁਰਿਸੋ’’ਤਿ વਾ ਅਭਿਨਿવਿਸ੍ਸ વਦੇਯ੍ਯਾਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਮਨੁਸ੍ਸਨਾਗਾਦੀਹਿ ਪੂਜਨੀਯਤ੍ਤਾ ‘‘ਯਕ੍ਖੋ’’ਤਿ ਸਬ੍ਬਦੇવਾਨਂ ਸਾਧਾਰਣવਚਨਨ੍ਤਿ ਦੇવਧੀਤਾਪਿ ‘‘ਯਕ੍ਖੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਅਕ੍ਖੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਪਹਾਨਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ਪਹਾਨਮਗ੍ਗੋ, ਤਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਭੂਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਮ੍ਪਿ ਗਹਿਤਂ। ਨ ਮਞ੍ਞਤੀਤਿ ਖੀਣਾਸવਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸ ਫਲਪ੍ਪਤ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਨવવਿਧੋ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮੋ ਕਥਿਤੋ’’ਤਿ।
Akkhātāranti akkhātabbaṃ, na akkheyyakaṃ. Tenāha ‘‘kammavasena kāraka’’ntiādi. Kārakanti ca sādhanamāha. Na maññatīti vā maññanaṃ nappavatteti akkhātāranti khīṇāsavaṃ. Atha vā tañhi tassa na hotīti taṃ kāraṇaṃ tassa khīṇāsavassa na hoti na vijjati, yena diṭṭhitaṇhādikāraṇena akkheyyaṃ khandhapañcakaṃ ‘‘tisso’’ti vā ‘‘phusso’’ti vā ‘‘itthī’’ti vā ‘‘puriso’’ti vā abhinivissa vadeyyāti evamettha attho veditabbo. Manussanāgādīhi pūjanīyattā ‘‘yakkho’’ti sabbadevānaṃ sādhāraṇavacananti devadhītāpi ‘‘yakkhī’’ti vuttā. Akkheyyanti pahānapariññāya pahānamaggo, tassa ārammaṇabhūtaṃ nibbānampi gahitaṃ. Na maññatīti khīṇāsavassa assa phalappattīti āha ‘‘navavidho lokuttaradhammo kathito’’ti.
વਿਸੇਸੀਤਿ વਿਸੇਸਜਾਤਿਆਦਿવਸੇਨ ਸੇਯ੍ਯੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਸੁ ਗਹਿਤੇਸੂਤਿ ਤੇਸੁ ਸੇਯ੍ਯਮਾਨਾਦੀਸੁ ਤੀਸੁ ਮਾਨੇਸੁ ਗਹਿਤੇਸੁ। ਤਯੋ ਸੇਯ੍ਯਮਾਨਾ, ਤਯੋ ਸਦਿਸਮਾਨਾ, ਤਯੋ ਹੀਨਮਾਨਾ ਗਹਿਤਾવ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਸੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿ ਸੋ ਅਪ੍ਪਹੀਨਮਞ੍ਞਨਪੁਗ੍ਗਲੋ। ਤੇਨੇવ ਮਾਨੇਨ ਹੇਤੁਭੂਤੇਨ। ਉਪਡ੍ਢਗਾਥਾਯਾਤਿ ਪੁਰਿਮਦ੍ਧੇਨ ਪਨ વਤ੍ਥੁਕਾਮਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਕਾਲਿਕਾ ਕਾਮਾ ਕਥਿਤਾ’’ਤਿ।
Visesīti visesajātiādivasena seyyoti attho. Tesu gahitesūti tesu seyyamānādīsu tīsu mānesu gahitesu. Tayo seyyamānā, tayo sadisamānā, tayo hīnamānā gahitāva honti. So puggaloti so appahīnamaññanapuggalo. Teneva mānena hetubhūtena. Upaḍḍhagāthāyāti purimaddhena pana vatthukāmā vuttāti āha ‘‘kālikā kāmā kathitā’’ti.
વਿਧੀਯਤਿ વਿਸਦਿਸਾਕਾਰੇਨ ਠਪੀਯਤੀਤਿ વਿਧਾ, ਕੋਟ੍ਠਾਸੋ। ਕਥਂવਿਧਨ੍ਤਿ ਕਥਂ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਂ, ਕੇਨ ਪਕਾਰੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿਦਹਨਤੋ ਹੀਨਾਦਿવਸੇਨ વਿવਿਧੇਨਾਕਾਰੇਨ ਦਹਨਤੋ ਉਪਧਾਰਣਤੋ વਿਧਾ, ਮਾਨੋ। ਮਾਨੇਸੂਤਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਤ੍ਥੇ ਭੁਮ੍ਮਂ, ਮਾਨਹੇਤੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨ ਚਲਤੀਤਿ ਨ વੇਧਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਪਕਤਿਂ ਅવਿਜਹਨਤੋ।
Vidhīyati visadisākārena ṭhapīyatīti vidhā, koṭṭhāso. Kathaṃvidhanti kathaṃ patiṭṭhitaṃ, kena pakārena pavattitanti attho. Vidahanato hīnādivasena vividhenākārena dahanato upadhāraṇato vidhā, māno. Mānesūti nimittatthe bhummaṃ, mānahetūti attho. Na calatīti na vedhati attano parisuddhapakatiṃ avijahanato.
ਪਞ੍ਞਾ ‘‘ਸਙ੍ਖਾ’’ਤਿ ਆਗਤਾ, ਪਞ੍ਞਾਤਿ ਯੋਨਿਸੋ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨਂ। ਸਙ੍ਖਾਯਕੋਤਿ ਸਙ੍ਕਲਨਪਦੁਪ੍ਪਾਦਨਾਦਿ-ਪਿਣ੍ਡਗਣਨਾવਸੇਨ ਗਣਕੋ ਪਪਞ੍ਚਸਙ੍ਖਾਤਿ ਮਾਨਾਦਿਪਪਞ੍ਚਭਾਗਾ। ਤੇ ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਸਮ੍ਮਾ ਯਾਥਾવਤੋ ਸਙ੍ਖਾਯਨ੍ਤਿ ਉਪਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਏਤਾਯਾਤਿ ਸਙ੍ਖਾ, ਪਞ੍ਞਾ। ਏਕਂ ਦ੍વੇਤਿਆਦਿਨਾ ਸਙ੍ਖਾਨਂ ਗਣਨਂ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨਨ੍ਤਿ ਸਙ੍ਖਾ, ਗਣਨਾ। ਸਙ੍ਖਾਯਤਿ ਭਾਗਸੋ ਕਥੀਯਤੀਤਿ ਸਙ੍ਖਾ , ਕੋਟ੍ਠਾਸੋ। ਸਙ੍ਖਾਨਂ ਸਤ੍ਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿਆਦਿਨਾ ਸਞ੍ਞਾਪਨਨ੍ਤਿ ਸਙ੍ਖਾ, ਰਤ੍ਤੋਤਿਆਦਿ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿ। ਖੀਣਾਸવੋ ਜਹਿ ਪਜਹਿ ਰਾਗਾਦੀਨਂ ਸੁਪ੍ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ। ਨવਭੇਦਂ ਪਭੇਦਤੋ, ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਤਿવਿਧਮਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨવવਿਧਨ੍ਤਿ વਾ ਪਾਠੇ ਨવਭੇਦਤ੍ਤਾ ਅਨ੍ਤਰਭੇਦવਸੇਨ ਨવવਿਧਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਚ੍ਚਯવਿਸੇਸੇਹਿ ਇਤ੍ਥਿਭਾવਾਦਿવਿਸੇਸੇਹਿ વਿਸੇਸੇਨ ਮਾਨੀਯਤਿ ਗਬ੍ਭੋ ਏਤ੍ਥਾਤਿ વਿਮਾਨਂ, ਗਬ੍ਭਾਸਯੋ। ਨ ਉਪਗਚ੍ਛੀਤਿ ਨ ਉਪਗਮਿਸ੍ਸਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਨਾਗਤਤ੍ਥੇ ਅਤੀਤવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਨਾਜ੍ਝਗਾ’’ਤਿ ਹਿ ਅਤੀਤਂ ‘‘ਨ ਗਮਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ। ਛਿਨ੍ਦਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸਤ੍ਥੇਨ। ਓਲੋਕਯਮਾਨਾ ਉਪਪਤ੍ਤੀਸੁ। ਸਤ੍ਤਨਿવੇਸਨੇਸੂਤਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਉਪਪਜ੍ਜਟ੍ਠਾਨੇਸੁ। ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਮੇવ ਕਥੇਸਿ ਅਰਹਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪવੇਦਿਤਤ੍ਤਾ।
Paññā ‘‘saṅkhā’’ti āgatā, paññāti yoniso paṭisaṅkhānaṃ. Saṅkhāyakoti saṅkalanapaduppādanādi-piṇḍagaṇanāvasena gaṇako papañcasaṅkhāti mānādipapañcabhāgā. Te te dhammā sammā yāthāvato saṅkhāyanti upatiṭṭhanti etāyāti saṅkhā, paññā. Ekaṃ dvetiādinā saṅkhānaṃ gaṇanaṃ paricchindananti saṅkhā, gaṇanā. Saṅkhāyati bhāgaso kathīyatīti saṅkhā, koṭṭhāso. Saṅkhānaṃ satto puggalotiādinā saññāpananti saṅkhā, rattotiādi paṇṇatti. Khīṇāsavo jahi pajahi rāgādīnaṃ suppahīnattā. Navabhedaṃ pabhedato, saṅkhepato tividhamānanti attho. Navavidhanti vā pāṭhe navabhedattā antarabhedavasena navavidhanti attho. Paccayavisesehi itthibhāvādivisesehi visesena mānīyati gabbho etthāti vimānaṃ, gabbhāsayo. Na upagacchīti na upagamissati. Tenāha ‘‘anāgatatthe atītavacana’’nti. ‘‘Nājjhagā’’ti hi atītaṃ ‘‘na gamissatī’’ti etasmiṃ atthe. Chindi ariyamaggasatthena. Olokayamānā upapattīsu. Sattanivesanesūti sattānaṃ upapajjaṭṭhānesu. Lokuttaradhammameva kathesi arahattassa paveditattā.
‘‘ਗਾਥਾਯ ਅਤ੍ਥਂ ਕਥੇਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ ਅਤ੍ਥ-ਸਦ੍ਦੋ ਆਹਰਿਤ੍વਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ। ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕਮਗ੍ਗવਸੇਨਪੀਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਂ ਨਾਮ ਕੁਸਲਧਮ੍ਮਾਨੁਯੋਗੇ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਦਸਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥਕਾਰਣ’’ਨ੍ਤਿ।
‘‘Gāthāya atthaṃ kathetuṃ vaṭṭatī’’ti attha-saddo āharitvā vattabbo. Aṭṭhaṅgikamaggavasenapīti etthāpi eseva nayo. Satisampajaññaṃ nāma kusaladhammānuyoge kāraṇanti āha ‘‘dasakusalakammapathakāraṇa’’nti.
ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕਮਗ੍ਗવਸੇਨ ਚ ਗਾਥਾਅਤ੍ਥવਚਨੇ ਅਯਂ ਇਦਾਨਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋ વਿਤ੍ਥਾਰ-ਨਯੋ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਕਿਰ ਠਾਨੇਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਕਿਰ ਦੇવਤਾਯ ਪੁਚ੍ਛਿਤਂ ਪਞ੍ਹਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਟ੍ਠਾਨੇ। ਦੇવਤਾਯ ਞਾਣਪਰਿਪਾਕਂ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਿਯਾ ਕਥਾਯ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਾਮੁਕ੍ਕਂਸਿਕਦੇਸਨਾ ਮਹਤੀ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ ਅਹੋਸਿ। ਞਾਣਂ ਪੇਸੇਤ੍વਾਤਿ ਸਤ੍ਥੁਦੇਸਨਾਯ ਅਨੁਸ੍ਸਰਣવਸੇਨ ਪਤ੍ਤવਿਸੁਦ੍ਧਿਪਟਿਪਾਟਿਪવਤ੍ਤਂ ਭਾવਨਾਞਾਣਂ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ। ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਯਾਤਿ ਸਤ੍ਥੁਦੇਸਨਾવਿਲਾਸੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚ ਪਰਿਪਕ੍ਕਞਾਣਤ੍ਤਾ ਪਠਮਂ ਫਲਂ ਪਤ੍વਾ। ਏવਮਾਹਾਤਿ ਏવਂ ‘‘ਪਾਪਂ ਨ ਕਯਿਰਾ’’ਤਿਆਦਿਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਗਾਥਮਾਹ। ਅਙ੍ਗਂ ਨ ਹੋਤਿ, ਆਜੀવੋ ਯਥਾ ਕੁਪ੍ਪਮਾਨੋ વਾਚਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤવਸੇਨ ਕੁਪ੍ਪਤਿ, ਤਥਾ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੋਪੀਤਿ। ਸੋ વਾਚਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਪਕ੍ਖਿਕੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਗ੍ਗਹਣੇਨ ਗਹਿਤੋવ ਹੋਤਿ। વਾਯਾਮਸਤਿਸਮਾਧਯੋ ਗਹਿਤਾ ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧਸਙ੍ਗਹਤੋ। ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾ ਗਹਿਤਾ ਪਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧਸਙ੍ਗਹਤੋ। ਅਨ੍ਤਦ੍વਯવਿવਜ੍ਜਨਂ ਗਹਿਤਂ ਸਰੂਪੇਨੇવਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਇਤੀਤਿਆਦਿ ਨਿਗਮਨਂ।
Aṭṭhaṅgikamaggavasena ca gāthāatthavacane ayaṃ idāni vuccamāno vitthāra-nayo. Tasmiṃ kira ṭhāneti tasmiṃ kira devatāya pucchitaṃ pañhaṃ vissajjanaṭṭhāne. Devatāya ñāṇaparipākaṃ oloketvā anupubbiyā kathāya saddhiṃ sāmukkaṃsikadesanā mahatī dhammadesanā ahosi. Ñāṇaṃ pesetvāti satthudesanāya anussaraṇavasena pattavisuddhipaṭipāṭipavattaṃ bhāvanāñāṇaṃ bandhitvā. Sotāpattiphale patiṭṭhāyāti satthudesanāvilāsena attano ca paripakkañāṇattā paṭhamaṃ phalaṃ patvā. Evamāhāti evaṃ ‘‘pāpaṃ na kayirā’’tiādippakārena gāthamāha. Aṅgaṃ na hoti, ājīvo yathā kuppamāno vācākammantavasena kuppati, tathā sampajjamānopīti. So vācākammantapakkhiko, tasmā taggahaṇena gahitova hoti. Vāyāmasatisamādhayo gahitā samādhikkhandhasaṅgahato. Sammādiṭṭhisammāsaṅkappā gahitā paññākkhandhasaṅgahato. Antadvayavivajjanaṃ gahitaṃ sarūpenevāti adhippāyo. Itītiādi nigamanaṃ.
ਸਮਿਦ੍ਧਿਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Samiddhisuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਨਨ੍ਦਨવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Nandanavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯ • Saṃyuttanikāya / ੧੦. ਸਮਿਦ੍ਧਿਸੁਤ੍ਤਂ • 10. Samiddhisuttaṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ੧੦. ਸਮਿਦ੍ਧਿਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 10. Samiddhisuttavaṇṇanā
