| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[५३०] २. संकिच्चजातकवण्णना
[530] 2. Saṃkiccajātakavaṇṇanā
दिस्वा निसिन्नं राजानन्ति इदं सत्था जीवकम्बवने विहरन्तो अजातसत्तुस्स पितुघातकम्मं आरब्भ कथेसि। सो हि देवदत्तं निस्साय तस्स वचनेन पितरं घातापेत्वा देवदत्तस्स सङ्घभेदावसाने भिन्नपरिसस्स रोगे उप्पन्ने ‘‘तथागतं खमापेस्सामी’’ति मञ्चसिविकाय सावत्थिं गच्छन्तस्स जेतवनद्वारे पथविं पविट्ठभावं सुत्वा ‘‘देवदत्तो सम्मासम्बुद्धस्स पटिपक्खो हुत्वा पथविं पविसित्वा अवीचिपरायणो जातो, मयापि तं निस्साय पिता धम्मिको धम्मराजा घातितो, अहम्पि नु खो पथविं पविसिस्सामी’’ति भीतो रज्जसिरिया चित्तस्सादं न लभि, ‘‘थोकं निद्दायिस्सामी’’ति निद्दं उपगतमत्तोव नवयोजनबहलायं अयमहापथवियं पातेत्वा अयसूलेहि कोट्टियमानो विय सुनखेहि लुञ्जित्वा खज्जमानो विय भेरवरवेन विरवन्तो उट्ठाति।
Disvā nisinnaṃ rājānanti idaṃ satthā jīvakambavane viharanto ajātasattussa pitughātakammaṃ ārabbha kathesi. So hi devadattaṃ nissāya tassa vacanena pitaraṃ ghātāpetvā devadattassa saṅghabhedāvasāne bhinnaparisassa roge uppanne ‘‘tathāgataṃ khamāpessāmī’’ti mañcasivikāya sāvatthiṃ gacchantassa jetavanadvāre pathaviṃ paviṭṭhabhāvaṃ sutvā ‘‘devadatto sammāsambuddhassa paṭipakkho hutvā pathaviṃ pavisitvā avīciparāyaṇo jāto, mayāpi taṃ nissāya pitā dhammiko dhammarājā ghātito, ahampi nu kho pathaviṃ pavisissāmī’’ti bhīto rajjasiriyā cittassādaṃ na labhi, ‘‘thokaṃ niddāyissāmī’’ti niddaṃ upagatamattova navayojanabahalāyaṃ ayamahāpathaviyaṃ pātetvā ayasūlehi koṭṭiyamāno viya sunakhehi luñjitvā khajjamāno viya bheravaravena viravanto uṭṭhāti.
अथेकदिवसं कोमुदिया चातुमासिनिया अमच्चगणपरिवुतो अत्तनो यसं ओलोकेत्वा ‘‘मम पितु यसो इतो महन्ततरो, तथारूपं नाम अहं धम्मराजानं देवदत्तं निस्साय घातेसि’’न्ति चिन्तेसि। तस्सेवं चिन्तेन्तस्सेव काये डाहो उप्पज्जि, सकलसरीरं सेदतिन्तं अहोसि। ततो ‘‘को नु खो मे इमं भयं विनोदेतुं सक्खिस्सती’’ति चिन्तेत्वा ‘‘ठपेत्वा दसबलं अञ्ञो नत्थी’’ति ञत्वा ‘‘अहं तथागतस्स महापराधो, को नु खो मं नेत्वा दस्सेस्सती’’ति चिन्तेन्तो ‘‘न अञ्ञो कोचि अञ्ञत्र जीवका’’ति सल्लक्खेत्वा तस्स गहेत्वा गमनूपायं करोन्तो ‘‘रमणीया वत, भो, दोसिना रत्ती’’ति उदानं उदानेत्वा ‘‘कं नु ख्वज्ज समणं वा ब्राह्मणं वा पयिरुपासेय्यामी’’ति वत्वा पूरणसावकादीहि पूरणादीनं गुणे कथिते तेसं वचनं अनादियित्वा जीवकं पटिपुच्छित्वा तेन तथागतस्स गुणं कथेत्वा ‘‘तं देवो भगवन्तं पयिरुपासतू’’ति वुत्तो हत्थियानानि कप्पापेत्वा जीवकम्बवनं गन्त्वा तथागतं उपसङ्कमित्वा वन्दित्वा तथागतेन कतपटिसन्थारो सन्दिट्ठिकं सामञ्ञफलं पुच्छित्वा तथागतस्स मधुरं सामञ्ञफलधम्मदेसनं (दी॰ नि॰ १.१५० आदयो) सुत्वा सुत्तपरियोसाने उपासकत्तं पटिवेदित्वा तथागतं खमापेत्वा पक्कामि। सो ततो पट्ठाय दानं देन्तो सीलं रक्खन्तो तथागतेन सद्धिं संसग्गं कत्वा मधुरधम्मकथं सुणन्तो कल्याणमित्तसंसग्गेन पहीनभयो विगतलोमहंसो हुत्वा चित्तस्सादं पटिलभित्वा सुखेन चत्तारो इरियापथे कप्पेसि।
Athekadivasaṃ komudiyā cātumāsiniyā amaccagaṇaparivuto attano yasaṃ oloketvā ‘‘mama pitu yaso ito mahantataro, tathārūpaṃ nāma ahaṃ dhammarājānaṃ devadattaṃ nissāya ghātesi’’nti cintesi. Tassevaṃ cintentasseva kāye ḍāho uppajji, sakalasarīraṃ sedatintaṃ ahosi. Tato ‘‘ko nu kho me imaṃ bhayaṃ vinodetuṃ sakkhissatī’’ti cintetvā ‘‘ṭhapetvā dasabalaṃ añño natthī’’ti ñatvā ‘‘ahaṃ tathāgatassa mahāparādho, ko nu kho maṃ netvā dassessatī’’ti cintento ‘‘na añño koci aññatra jīvakā’’ti sallakkhetvā tassa gahetvā gamanūpāyaṃ karonto ‘‘ramaṇīyā vata, bho, dosinā rattī’’ti udānaṃ udānetvā ‘‘kaṃ nu khvajja samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ vā payirupāseyyāmī’’ti vatvā pūraṇasāvakādīhi pūraṇādīnaṃ guṇe kathite tesaṃ vacanaṃ anādiyitvā jīvakaṃ paṭipucchitvā tena tathāgatassa guṇaṃ kathetvā ‘‘taṃ devo bhagavantaṃ payirupāsatū’’ti vutto hatthiyānāni kappāpetvā jīvakambavanaṃ gantvā tathāgataṃ upasaṅkamitvā vanditvā tathāgatena katapaṭisanthāro sandiṭṭhikaṃ sāmaññaphalaṃ pucchitvā tathāgatassa madhuraṃ sāmaññaphaladhammadesanaṃ (dī. ni. 1.150 ādayo) sutvā suttapariyosāne upāsakattaṃ paṭiveditvā tathāgataṃ khamāpetvā pakkāmi. So tato paṭṭhāya dānaṃ dento sīlaṃ rakkhanto tathāgatena saddhiṃ saṃsaggaṃ katvā madhuradhammakathaṃ suṇanto kalyāṇamittasaṃsaggena pahīnabhayo vigatalomahaṃso hutvā cittassādaṃ paṭilabhitvā sukhena cattāro iriyāpathe kappesi.
अथेकदिवसं धम्मसभायं कथं समुट्ठापेसुं – ‘‘आवुसो, अजातसत्तु पितुघातकम्मं कत्वा भयप्पत्तो अहोसि, रज्जसिरिं निस्साय चित्तस्सादं अलभन्तो सब्बइरियापथेसु दुक्खं अनुभोति, सो दानि तथागतं आगम्म कल्याणमित्तसंसग्गेन विगतभयो इस्सरियसुखं अनुभोती’’ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, इदानेव, पुब्बेपेस पितुघातकम्मं कत्वा मं निस्साय सुखं सयी’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Athekadivasaṃ dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, ajātasattu pitughātakammaṃ katvā bhayappatto ahosi, rajjasiriṃ nissāya cittassādaṃ alabhanto sabbairiyāpathesu dukkhaṃ anubhoti, so dāni tathāgataṃ āgamma kalyāṇamittasaṃsaggena vigatabhayo issariyasukhaṃ anubhotī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepesa pitughātakammaṃ katvā maṃ nissāya sukhaṃ sayī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्तो रज्जं कारेन्तो ब्रह्मदत्तकुमारं नाम पुत्तं पटिलभि। तदा बोधिसत्तो पुरोहितस्स गेहे पटिसन्धिं गण्हि, जातस्सेवस्स ‘‘संकिच्चकुमारो’’ति नामं करिंसु। ते उभोपि राजनिवेसने एकतोव वड्ढिंसु। अञ्ञमञ्ञं सहायका हुत्वा वयप्पत्ता तक्कसिलं गन्त्वा सब्बसिप्पानि उग्गण्हित्वा पच्चागमिंसु। अथ राजा पुत्तस्स उपरज्जं अदासि। बोधिसत्तोपि उपराजस्सेव सन्तिके अहोसि। अथेकदिवसं उपराजा पितु उय्यानकीळं गच्छन्तस्स महन्तं यसं दिस्वा तस्मिं लोभं उप्पादेत्वा ‘‘मय्हं पिता मम भातिकसदिसो, सचे एतस्स मरणं ओलोकेस्सामि, महल्लककाले रज्जं लभिस्सामि, तदा लद्धेनपि रज्जेन को अत्थो, पितरं मारेत्वा रज्जं गण्हिस्सामी’’ति चिन्तेत्वा बोधिसत्तस्स तमत्थं आरोचेसि। बोधिसत्तो, ‘‘सम्म, पितुघातकम्मं नाम भारियं, निरयमग्गो, न सक्का एतं कातुं, मा करी’’ति पटिबाहि। सो पुनप्पुनम्पि कथेत्वा यावततियं तेन पटिबाहितो पादमूलिकेहि सद्धिं मन्तेसि। तेपि सम्पटिच्छित्वा रञ्ञो मारणूपायं वीमंसिंसु। बोधिसत्तो तं पवत्तिं ञत्वा ‘‘नाहं एतेहि सद्धिं एकतो भविस्सामी’’ति मातापितरो अनापुच्छित्वाव अग्गद्वारेन निक्खमित्वा हिमवन्तं पविसित्वा इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा झानाभिञ्ञा निब्बत्तेत्वा वनमूलफलाहारो विहासि।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatto rajjaṃ kārento brahmadattakumāraṃ nāma puttaṃ paṭilabhi. Tadā bodhisatto purohitassa gehe paṭisandhiṃ gaṇhi, jātassevassa ‘‘saṃkiccakumāro’’ti nāmaṃ kariṃsu. Te ubhopi rājanivesane ekatova vaḍḍhiṃsu. Aññamaññaṃ sahāyakā hutvā vayappattā takkasilaṃ gantvā sabbasippāni uggaṇhitvā paccāgamiṃsu. Atha rājā puttassa uparajjaṃ adāsi. Bodhisattopi uparājasseva santike ahosi. Athekadivasaṃ uparājā pitu uyyānakīḷaṃ gacchantassa mahantaṃ yasaṃ disvā tasmiṃ lobhaṃ uppādetvā ‘‘mayhaṃ pitā mama bhātikasadiso, sace etassa maraṇaṃ olokessāmi, mahallakakāle rajjaṃ labhissāmi, tadā laddhenapi rajjena ko attho, pitaraṃ māretvā rajjaṃ gaṇhissāmī’’ti cintetvā bodhisattassa tamatthaṃ ārocesi. Bodhisatto, ‘‘samma, pitughātakammaṃ nāma bhāriyaṃ, nirayamaggo, na sakkā etaṃ kātuṃ, mā karī’’ti paṭibāhi. So punappunampi kathetvā yāvatatiyaṃ tena paṭibāhito pādamūlikehi saddhiṃ mantesi. Tepi sampaṭicchitvā rañño māraṇūpāyaṃ vīmaṃsiṃsu. Bodhisatto taṃ pavattiṃ ñatvā ‘‘nāhaṃ etehi saddhiṃ ekato bhavissāmī’’ti mātāpitaro anāpucchitvāva aggadvārena nikkhamitvā himavantaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā jhānābhiññā nibbattetvā vanamūlaphalāhāro vihāsi.
राजकुमारोपि तस्मिं गते पितरं मारापेत्वा महन्तं यसं अनुभवि। ‘‘संकिच्चकुमारो किर इसिपब्बज्जं पब्बजितो’’ति सुत्वा बहू कुलपुत्ता निक्खमित्वा तस्स सन्तिके पब्बजिंसु। सो महता इसिगणेन परिवुतो तत्थ वसि। सब्बेपि समापत्तिलाभिनोयेव। राजापि पितरं मारेत्वा अप्पमत्तकंयेव कालं रज्जसुखं अनुभवित्वा ततो पट्ठाय भीतो चित्तस्सादं अलभन्तो निरये कम्मकरणप्पत्तो विय अहोसि। सो बोधिसत्तं अनुस्सरित्वा ‘‘सहायो मे ‘पितुघातकम्मं भारियं, मा करी’ति पटिसेधेत्वा मं अत्तनो कथं गाहापेतुं असक्कोन्तो अत्तानं निद्दोसं कत्वा पलायि। सचे सो इध अभविस्स , न मे पितुघातकम्मं कातुं अदस्स, इदम्पि मे भयं हरेय्य, कहं नु खो सो एतरहि विहरति। सचे तस्स वसनट्ठानं जानेय्यं, पक्कोसापेय्यं, को नु खो मे तस्स वसनट्ठानं आरोचेय्या’’ति चिन्तेसि। सो ततो पट्ठाय अन्तेपुरे च राजसभायञ्च बोधिसत्तस्सेव वण्णं भासति।
Rājakumāropi tasmiṃ gate pitaraṃ mārāpetvā mahantaṃ yasaṃ anubhavi. ‘‘Saṃkiccakumāro kira isipabbajjaṃ pabbajito’’ti sutvā bahū kulaputtā nikkhamitvā tassa santike pabbajiṃsu. So mahatā isigaṇena parivuto tattha vasi. Sabbepi samāpattilābhinoyeva. Rājāpi pitaraṃ māretvā appamattakaṃyeva kālaṃ rajjasukhaṃ anubhavitvā tato paṭṭhāya bhīto cittassādaṃ alabhanto niraye kammakaraṇappatto viya ahosi. So bodhisattaṃ anussaritvā ‘‘sahāyo me ‘pitughātakammaṃ bhāriyaṃ, mā karī’ti paṭisedhetvā maṃ attano kathaṃ gāhāpetuṃ asakkonto attānaṃ niddosaṃ katvā palāyi. Sace so idha abhavissa , na me pitughātakammaṃ kātuṃ adassa, idampi me bhayaṃ hareyya, kahaṃ nu kho so etarahi viharati. Sace tassa vasanaṭṭhānaṃ jāneyyaṃ, pakkosāpeyyaṃ, ko nu kho me tassa vasanaṭṭhānaṃ āroceyyā’’ti cintesi. So tato paṭṭhāya antepure ca rājasabhāyañca bodhisattasseva vaṇṇaṃ bhāsati.
एवं अद्धाने गते बोधिसत्तो ‘‘राजा मं सरति, मया तत्थ गन्त्वा तस्स धम्मं देसेत्वा तं निब्भयं कत्वा आगन्तुं वट्टती’’ति पण्णास वस्सानि हिमवन्ते वसित्वा पञ्चसततापसपरिवुतो आकासेनागन्त्वा दायपस्से नाम उय्याने ओतरित्वा इसिगणपरिवुतो सिलापट्टे निसीदि। उय्यानपालो तं दिस्वा ‘‘भन्ते, गणसत्था कोनामो’’ति पुच्छित्वा ‘‘संकिच्चपण्डितो नामा’’ति च सुत्वा सयम्पि सञ्जानित्वा ‘‘भन्ते, यावाहं राजानं आनेमि, ताव इधेव होथ, अम्हाकं राजा तुम्हे दट्ठुकामो’’ति वत्वा वेगेन राजकुलं गन्त्वा तस्स आगतभावं रञ्ञो आरोचेसि। राजा तस्स सन्तिकं गन्त्वा कत्तब्बयुत्तकं उपहारं कत्वा पञ्हं पुच्छि। तमत्थं पकासेन्तो सत्था आह –
Evaṃ addhāne gate bodhisatto ‘‘rājā maṃ sarati, mayā tattha gantvā tassa dhammaṃ desetvā taṃ nibbhayaṃ katvā āgantuṃ vaṭṭatī’’ti paṇṇāsa vassāni himavante vasitvā pañcasatatāpasaparivuto ākāsenāgantvā dāyapasse nāma uyyāne otaritvā isigaṇaparivuto silāpaṭṭe nisīdi. Uyyānapālo taṃ disvā ‘‘bhante, gaṇasatthā konāmo’’ti pucchitvā ‘‘saṃkiccapaṇḍito nāmā’’ti ca sutvā sayampi sañjānitvā ‘‘bhante, yāvāhaṃ rājānaṃ ānemi, tāva idheva hotha, amhākaṃ rājā tumhe daṭṭhukāmo’’ti vatvā vegena rājakulaṃ gantvā tassa āgatabhāvaṃ rañño ārocesi. Rājā tassa santikaṃ gantvā kattabbayuttakaṃ upahāraṃ katvā pañhaṃ pucchi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
६९.
69.
‘‘दिस्वा निसिन्नं राजानं, ब्रह्मदत्तं रथेसभं।
‘‘Disvā nisinnaṃ rājānaṃ, brahmadattaṃ rathesabhaṃ;
अथस्स पटिवेदेसि, यस्सासि अनुकम्पको॥
Athassa paṭivedesi, yassāsi anukampako.
७०.
70.
‘‘संकिच्चायं अनुप्पत्तो, इसीनं साधुसम्मतो।
‘‘Saṃkiccāyaṃ anuppatto, isīnaṃ sādhusammato;
तरमानरूपो निय्याहि, खिप्पं पस्स महेसिनं॥
Taramānarūpo niyyāhi, khippaṃ passa mahesinaṃ.
७१.
71.
‘‘ततो च राजा तरमानो, युत्तमारुय्ह सन्दनं।
‘‘Tato ca rājā taramāno, yuttamāruyha sandanaṃ;
मित्तामच्चपरिब्यूळ्हो, अगमासि रथेसभो॥
Mittāmaccaparibyūḷho, agamāsi rathesabho.
७२.
72.
‘‘निक्खिप्प पञ्च ककुधानि, कासीनं रट्ठवड्ढनो।
‘‘Nikkhippa pañca kakudhāni, kāsīnaṃ raṭṭhavaḍḍhano;
वालबीजनिमुण्हीसं, खग्गं छत्तञ्चुपाहनं॥
Vālabījanimuṇhīsaṃ, khaggaṃ chattañcupāhanaṃ.
७३.
73.
‘‘ओरुय्ह राजा यानम्हा, ठपयित्वा पटिच्छदं।
‘‘Oruyha rājā yānamhā, ṭhapayitvā paṭicchadaṃ;
आसीनं दायपस्सस्मिं, संकिच्चमुपसङ्कमि॥
Āsīnaṃ dāyapassasmiṃ, saṃkiccamupasaṅkami.
७४.
74.
‘‘उपसङ्कमित्वा सो राजा, सम्मोदि इसिना सह।
‘‘Upasaṅkamitvā so rājā, sammodi isinā saha;
तं कथं वीतिसारेत्वा, एकमन्तं उपाविसि॥
Taṃ kathaṃ vītisāretvā, ekamantaṃ upāvisi.
७५.
75.
‘‘एकमन्तं निसिन्नोव, अथ कालं अमञ्ञथ।
‘‘Ekamantaṃ nisinnova, atha kālaṃ amaññatha;
ततो पापानि कम्मानि, पुच्छितुं पटिपज्जथ॥
Tato pāpāni kammāni, pucchituṃ paṭipajjatha.
७६.
76.
‘‘इसिं पुच्छाम संकिच्चं, इसीनं साधुसम्मतं।
‘‘Isiṃ pucchāma saṃkiccaṃ, isīnaṃ sādhusammataṃ;
आसीनं दायपस्सस्मिं, इसिसङ्घपुरक्खतं॥
Āsīnaṃ dāyapassasmiṃ, isisaṅghapurakkhataṃ.
७७.
77.
‘‘कं गतिं पेच्च गच्छन्ति, नरा धम्मातिचारिनो।
‘‘Kaṃ gatiṃ pecca gacchanti, narā dhammāticārino;
अतिचिण्णो मया धम्मो, तं मे अक्खाहि पुच्छितो’’ति॥
Aticiṇṇo mayā dhammo, taṃ me akkhāhi pucchito’’ti.
तत्थ दिस्वाति, भिक्खवे, सो उय्यानपालो राजानं राजसभायं निसिन्नं दिस्वा अथस्स पटिवेदेसि, ‘‘यस्सासी’’ति वदन्तो आरोचेसीति अत्थो। यस्सासीति, महाराज, यस्स त्वं अनुकम्पको मुदुचित्तो अहोसि, यस्स अभिण्हं वण्णं पयिरुदाहासि, सो अयं संकिच्चो इसीनं अन्तरे साधु लद्धकोति सम्मतो अनुप्पत्तो तव उय्याने सिलापट्टे इसिगणपरिवुतो कञ्चनपटिमा विय निसिन्नो। तरमानरूपोति, महाराज, पब्बजिता नाम कुले वा गणे वा अलग्गा तुम्हाकं गच्छन्तानञ्ञेव पक्कमेय्युं, तस्मा तरमानरूपो खिप्पं निय्याहि, महन्तानं सीलादिगुणानं एसितत्ता पस्स महेसिनं।
Tattha disvāti, bhikkhave, so uyyānapālo rājānaṃ rājasabhāyaṃ nisinnaṃ disvā athassa paṭivedesi, ‘‘yassāsī’’ti vadanto ārocesīti attho. Yassāsīti, mahārāja, yassa tvaṃ anukampako muducitto ahosi, yassa abhiṇhaṃ vaṇṇaṃ payirudāhāsi, so ayaṃ saṃkicco isīnaṃ antare sādhu laddhakoti sammato anuppatto tava uyyāne silāpaṭṭe isigaṇaparivuto kañcanapaṭimā viya nisinno. Taramānarūpoti, mahārāja, pabbajitā nāma kule vā gaṇe vā alaggā tumhākaṃ gacchantānaññeva pakkameyyuṃ, tasmā taramānarūpo khippaṃ niyyāhi, mahantānaṃ sīlādiguṇānaṃ esitattā passa mahesinaṃ.
ततोति, भिक्खवे, सो राजा तस्स वचनं सुत्वा ततो तस्स वचनतो अनन्तरमेव। निक्खिप्पाति निक्खिपित्वा तस्स किर उय्यानद्वारं पत्वाव एतदहोसि – ‘‘पब्बजिता नाम गरुट्ठानिया, संकिच्चतापसस्स सन्तिकं उद्धतवेसेन गन्तुं अयुत्त’’न्ति। सो मणिचित्तसुवण्णदण्डं वालबीजनिं, कञ्चनमयं उण्हीसपट्टं, सुपरिक्खित्तं मङ्गलखग्गं, सेतच्छत्तं , सोवण्णपादुकाति इमानि पञ्च राजककुधभण्डानि अपनेसि। तेन वुत्तं ‘‘निक्खिप्पा’’ति। पटिच्छदन्ति तमेव राजककुधभण्डं ठपयित्वा भण्डागारिकस्स हत्थे दत्वा। दायपस्सस्मिन्ति एवंनामके उय्याने। अथ कालं अमञ्ञथाति अथ सो इदानि मे पञ्हं पुच्छितुं कालोति जानि। पाळियं पन ‘‘यथाकाल’’न्ति आगतं, तस्स कालानुरूपेन पञ्हपुच्छनं अमञ्ञथाति अत्थो। पटिपज्जथाति पटिपज्जि। पेच्चाति पटिगन्त्वा, परलोकस्स वा नामेतं, तस्मा परलोकेति अत्थो। मयाति, भन्ते, मया सुचरितधम्मो अतिचिण्णो पितुघातकम्मं कतं, तं मे अक्खाहि, कं गतिं पितुघातका गच्छन्ति, कतरस्मिं निरये पच्चन्तीति पुच्छति।
Tatoti, bhikkhave, so rājā tassa vacanaṃ sutvā tato tassa vacanato anantarameva. Nikkhippāti nikkhipitvā tassa kira uyyānadvāraṃ patvāva etadahosi – ‘‘pabbajitā nāma garuṭṭhāniyā, saṃkiccatāpasassa santikaṃ uddhatavesena gantuṃ ayutta’’nti. So maṇicittasuvaṇṇadaṇḍaṃ vālabījaniṃ, kañcanamayaṃ uṇhīsapaṭṭaṃ, suparikkhittaṃ maṅgalakhaggaṃ, setacchattaṃ , sovaṇṇapādukāti imāni pañca rājakakudhabhaṇḍāni apanesi. Tena vuttaṃ ‘‘nikkhippā’’ti. Paṭicchadanti tameva rājakakudhabhaṇḍaṃ ṭhapayitvā bhaṇḍāgārikassa hatthe datvā. Dāyapassasminti evaṃnāmake uyyāne. Atha kālaṃ amaññathāti atha so idāni me pañhaṃ pucchituṃ kāloti jāni. Pāḷiyaṃ pana ‘‘yathākāla’’nti āgataṃ, tassa kālānurūpena pañhapucchanaṃ amaññathāti attho. Paṭipajjathāti paṭipajji. Peccāti paṭigantvā, paralokassa vā nāmetaṃ, tasmā paraloketi attho. Mayāti, bhante, mayā sucaritadhammo aticiṇṇo pitughātakammaṃ kataṃ, taṃ me akkhāhi, kaṃ gatiṃ pitughātakā gacchanti, katarasmiṃ niraye paccantīti pucchati.
तं सुत्वा बोधिसत्तो ‘‘तेन हि, महाराज, सुणोही’’ति वत्वा ओवादं ताव अदासि। सत्था तमत्थं पकासेन्तो आह –
Taṃ sutvā bodhisatto ‘‘tena hi, mahārāja, suṇohī’’ti vatvā ovādaṃ tāva adāsi. Satthā tamatthaṃ pakāsento āha –
७८.
78.
‘‘इसी अवच संकिच्चो, कासीनं रट्ठवड्ढनं।
‘‘Isī avaca saṃkicco, kāsīnaṃ raṭṭhavaḍḍhanaṃ;
आसीनं दायपस्सस्मिं, महाराज सुणोहि मे॥
Āsīnaṃ dāyapassasmiṃ, mahārāja suṇohi me.
७९.
79.
‘‘उप्पथेन वजन्तस्स, यो मग्गमनुसासति।
‘‘Uppathena vajantassa, yo maggamanusāsati;
तस्स चे वचनं कयिरा, नास्स मग्गेय्य कण्टको॥
Tassa ce vacanaṃ kayirā, nāssa maggeyya kaṇṭako.
८०.
80.
‘‘अधम्मं पटिपन्नस्स, यो धम्ममनुसासति।
‘‘Adhammaṃ paṭipannassa, yo dhammamanusāsati;
तस्स चे वचनं कयिरा, न सो गच्छेय्य दुग्गति’’न्ति॥
Tassa ce vacanaṃ kayirā, na so gaccheyya duggati’’nti.
तत्थ उप्पथेनाति चोरेहि परियुट्ठितमग्गेन। मग्गमनुसासतीति खेममग्गं अक्खाति। नास्स मग्गेय्य कण्टकोति तस्स ओवादकरस्स पुरिसस्स मुखं चोरकण्टको न पस्सेय्य। यो धम्मन्ति यो सुचरितधम्मं। न सोति सो पुरिसो निरयादिभेदं दुग्गतिं न गच्छेय्य। उप्पथसदिसो हि, महाराज, अधम्मो, खेममग्गसदिसो सुचरितधम्मो, त्वं पन पुब्बे ‘‘पितरं घातेत्वा राजा होमी’’ति मय्हं कथेत्वा मया पटिबाहितो मम वचनं अकत्वा पितरं घातेत्वा इदानि सोचसि, पण्डितानं ओवादं अकरोन्तो नाम चोरमग्गपटिपन्नो विय महाब्यसनं पापुणातीति।
Tattha uppathenāti corehi pariyuṭṭhitamaggena. Maggamanusāsatīti khemamaggaṃ akkhāti. Nāssa maggeyya kaṇṭakoti tassa ovādakarassa purisassa mukhaṃ corakaṇṭako na passeyya. Yo dhammanti yo sucaritadhammaṃ. Na soti so puriso nirayādibhedaṃ duggatiṃ na gaccheyya. Uppathasadiso hi, mahārāja, adhammo, khemamaggasadiso sucaritadhammo, tvaṃ pana pubbe ‘‘pitaraṃ ghātetvā rājā homī’’ti mayhaṃ kathetvā mayā paṭibāhito mama vacanaṃ akatvā pitaraṃ ghātetvā idāni socasi, paṇḍitānaṃ ovādaṃ akaronto nāma coramaggapaṭipanno viya mahābyasanaṃ pāpuṇātīti.
एवमस्स ओवादं दत्वा उपरि धम्मं देसेन्तो आह –
Evamassa ovādaṃ datvā upari dhammaṃ desento āha –
८१.
81.
‘‘धम्मो पथो महाराज, अधम्मो पन उप्पथो।
‘‘Dhammo patho mahārāja, adhammo pana uppatho;
अधम्मो निरयं नेति, धम्मो पापेति सुग्गतिं॥
Adhammo nirayaṃ neti, dhammo pāpeti suggatiṃ.
८२.
82.
‘‘अधम्मचारिनो राज, नरा विसमजीविनो।
‘‘Adhammacārino rāja, narā visamajīvino;
यं गतिं पेच्च गच्छन्ति, निरये ते सुणोहि मे॥
Yaṃ gatiṃ pecca gacchanti, niraye te suṇohi me.
८३.
83.
‘‘सञ्जीवो काळसुत्तो च, सङ्घातो द्वे च रोरुवा।
‘‘Sañjīvo kāḷasutto ca, saṅghāto dve ca roruvā;
अथापरो महावीचि, तापनो च पतापनो॥
Athāparo mahāvīci, tāpano ca patāpano.
८४.
84.
‘‘इच्चेते अट्ठ निरया, अक्खाता दुरतिक्कमा।
‘‘Iccete aṭṭha nirayā, akkhātā duratikkamā;
आकिण्णा लुद्दकम्मेहि, पच्चेका सोळसुस्सदा॥
Ākiṇṇā luddakammehi, paccekā soḷasussadā.
८५.
85.
‘‘कदरियतापना घोरा, अच्चिमन्तो महब्भया।
‘‘Kadariyatāpanā ghorā, accimanto mahabbhayā;
लोमहंसनरूपा च, भेस्मा पटिभया दुखा॥
Lomahaṃsanarūpā ca, bhesmā paṭibhayā dukhā.
८६.
86.
‘‘चतुक्कण्णा चतुद्वारा, विभत्ता भागसो मिता।
‘‘Catukkaṇṇā catudvārā, vibhattā bhāgaso mitā;
अयोपाकारपरियन्ता, अयसा पटिकुज्जिता॥
Ayopākārapariyantā, ayasā paṭikujjitā.
८७.
87.
‘‘तेसं अयोमया भूमि, जलिता तेजसा युता।
‘‘Tesaṃ ayomayā bhūmi, jalitā tejasā yutā;
समन्ता योजनसतं, फुटा तिट्ठन्ति सब्बदा॥
Samantā yojanasataṃ, phuṭā tiṭṭhanti sabbadā.
८८.
88.
‘‘एते पतन्ति निरये, उद्धंपादा अवंसिरा।
‘‘Ete patanti niraye, uddhaṃpādā avaṃsirā;
इसीनं अतिवत्तारो, सञ्ञतानं तपस्सिनं॥
Isīnaṃ ativattāro, saññatānaṃ tapassinaṃ.
८९.
89.
‘‘ते भूनहुनो पच्चन्ति, मच्छा बिलकता यथा।
‘‘Te bhūnahuno paccanti, macchā bilakatā yathā;
संवच्छरे असङ्खेय्ये, नरा किब्बिसकारिनो॥
Saṃvacchare asaṅkheyye, narā kibbisakārino.
९०.
90.
‘‘डय्हमानेन गत्तेन, निच्चं सन्तरबाहिरं।
‘‘Ḍayhamānena gattena, niccaṃ santarabāhiraṃ;
निरया नाधिगच्छन्ति, द्वारं निक्खमनेसिनो॥
Nirayā nādhigacchanti, dvāraṃ nikkhamanesino.
९१.
91.
‘‘पुरत्थिमेन धावन्ति, ततो धावन्ति पच्छतो।
‘‘Puratthimena dhāvanti, tato dhāvanti pacchato;
उत्तरेनपि धावन्ति, ततो धावन्ति दक्खिणं।
Uttarenapi dhāvanti, tato dhāvanti dakkhiṇaṃ;
यं यञ्हि द्वारं गच्छन्ति, तं तदेव पिधीयरे॥
Yaṃ yañhi dvāraṃ gacchanti, taṃ tadeva pidhīyare.
९२.
92.
‘‘बहूनि वस्ससहस्सानि, जना निरयगामिनो।
‘‘Bahūni vassasahassāni, janā nirayagāmino;
बाहा पग्गय्ह कन्दन्ति, पत्वा दुक्खं अनप्पकं॥
Bāhā paggayha kandanti, patvā dukkhaṃ anappakaṃ.
९३.
93.
‘‘आसीविसंव कुपितं, तेजस्सिं दुरतिक्कमं।
‘‘Āsīvisaṃva kupitaṃ, tejassiṃ duratikkamaṃ;
न साधुरूपे आसीदे, सञ्ञतानं तपस्सिनं॥
Na sādhurūpe āsīde, saññatānaṃ tapassinaṃ.
९४.
94.
‘‘अतिकायो महिस्सासो, अज्जुनो केककाधिपो।
‘‘Atikāyo mahissāso, ajjuno kekakādhipo;
सहस्सबाहु उच्छिन्नो, इसिमासज्ज गोतमं॥
Sahassabāhu ucchinno, isimāsajja gotamaṃ.
९५.
95.
‘‘अरजं रजसा वच्छं, किसं अवकिरिय दण्डकी।
‘‘Arajaṃ rajasā vacchaṃ, kisaṃ avakiriya daṇḍakī;
तालोव मूलतो छिन्नो, स राजा विभवङ्गतो॥
Tālova mūlato chinno, sa rājā vibhavaṅgato.
९६.
96.
‘‘उपहच्च मनं मज्झो, मातङ्गस्मिं यसस्सिने।
‘‘Upahacca manaṃ majjho, mātaṅgasmiṃ yasassine;
सपारिसज्जो उच्छिन्नो, मज्झारञ्ञं तदा अहु॥
Sapārisajjo ucchinno, majjhāraññaṃ tadā ahu.
९७.
97.
‘‘कण्हदीपायनासज्ज, इसिं अन्धकवेण्डयो।
‘‘Kaṇhadīpāyanāsajja, isiṃ andhakaveṇḍayo;
अञ्ञोञ्ञं मुसला हन्त्वा, सम्पत्ता यमसाधनं॥
Aññoññaṃ musalā hantvā, sampattā yamasādhanaṃ.
९८.
98.
‘‘अथायं इसिना सत्तो, अन्तलिक्खचरो पुरे।
‘‘Athāyaṃ isinā satto, antalikkhacaro pure;
पावेक्खि पथविं चेच्चो, हीनत्तो पत्तपरियायं॥
Pāvekkhi pathaviṃ cecco, hīnatto pattapariyāyaṃ.
९९.
99.
‘‘तस्मा हि छन्दागमनं, नप्पसंसन्ति पण्डिता।
‘‘Tasmā hi chandāgamanaṃ, nappasaṃsanti paṇḍitā;
अदुट्ठचित्तो भासेय्य, गिरं सच्चूपसंहितं॥
Aduṭṭhacitto bhāseyya, giraṃ saccūpasaṃhitaṃ.
१००.
100.
‘‘मनसा चे पदुट्ठेन, यो नरो पेक्खते मुनिं।
‘‘Manasā ce paduṭṭhena, yo naro pekkhate muniṃ;
विज्जाचरणसम्पन्नं, गन्ता सो निरयं अधो॥
Vijjācaraṇasampannaṃ, gantā so nirayaṃ adho.
१०१.
101.
‘‘ये वुड्ढे परिभासन्ति, फरुसूपक्कमा जना।
‘‘Ye vuḍḍhe paribhāsanti, pharusūpakkamā janā;
अनपच्चा अदायादा, तालवत्थु भवन्ति ते॥
Anapaccā adāyādā, tālavatthu bhavanti te.
१०२.
102.
‘‘यो च पब्बजितं हन्ति, कतकिच्चं महेसिनं।
‘‘Yo ca pabbajitaṃ hanti, katakiccaṃ mahesinaṃ;
स काळसुत्ते निरये, चिररत्ताय पच्चति॥
Sa kāḷasutte niraye, cirarattāya paccati.
१०३.
103.
‘‘यो च राजा अधम्मट्ठो, रट्ठविद्धंसनो मगो।
‘‘Yo ca rājā adhammaṭṭho, raṭṭhaviddhaṃsano mago;
तापयित्वा जनपदं, तापने पेच्च पच्चति॥
Tāpayitvā janapadaṃ, tāpane pecca paccati.
१०४.
104.
‘‘सो च वस्ससहस्सानि, सतं दिब्बानि पच्चति।
‘‘So ca vassasahassāni, sataṃ dibbāni paccati;
अच्चिसङ्घपरेतो सो, दुक्खं वेदेति वेदनं॥
Accisaṅghapareto so, dukkhaṃ vedeti vedanaṃ.
१०५.
105.
‘‘तस्स अग्गिसिखा काया, निच्छरन्ति पभस्सरा।
‘‘Tassa aggisikhā kāyā, niccharanti pabhassarā;
तेजोभक्खस्स गत्तानि, लोमेहि च नखेहि च॥
Tejobhakkhassa gattāni, lomehi ca nakhehi ca.
१०६.
106.
‘‘डय्हमानेन गत्तेन, निच्चं सन्तरबाहिरं।
‘‘Ḍayhamānena gattena, niccaṃ santarabāhiraṃ;
दुक्खाभितुन्नो नदति, नागो तुत्तट्टितो यथा॥
Dukkhābhitunno nadati, nāgo tuttaṭṭito yathā.
१०७.
107.
‘‘यो लोभा पितरं हन्ति, दोसा वा पुरिसाधमो।
‘‘Yo lobhā pitaraṃ hanti, dosā vā purisādhamo;
स काळसुत्ते निरये, चिररत्ताय पच्चति॥
Sa kāḷasutte niraye, cirarattāya paccati.
१०८.
108.
‘‘स तादिसो पच्चति लोहकुम्भियं, पक्कञ्च सत्तीहि हनन्ति नित्तचं।
‘‘Sa tādiso paccati lohakumbhiyaṃ, pakkañca sattīhi hananti nittacaṃ;
अन्धं करित्वा मुत्तकरीसभक्खं, खारे निमुज्जन्ति तथाविधं नरं॥
Andhaṃ karitvā muttakarīsabhakkhaṃ, khāre nimujjanti tathāvidhaṃ naraṃ.
१०९.
109.
‘‘तत्तं पक्कुथितमयोगुळञ्च, दीघे च फाले चिररत्ततापिते।
‘‘Tattaṃ pakkuthitamayoguḷañca, dīghe ca phāle cirarattatāpite;
विक्खम्भमादाय विबन्धरज्जुभि, विवटे मुखे सम्पविसन्ति रक्खसा॥
Vikkhambhamādāya vibandharajjubhi, vivaṭe mukhe sampavisanti rakkhasā.
११०.
110.
‘‘सामा च सोणा सबला च गिज्झा, काकोलसङ्घा च दिजा अयोमुखा।
‘‘Sāmā ca soṇā sabalā ca gijjhā, kākolasaṅghā ca dijā ayomukhā;
सङ्गम्म खादन्ति विप्फन्दमानं, जिव्हं विभज्ज विघासं सलोहितं॥
Saṅgamma khādanti vipphandamānaṃ, jivhaṃ vibhajja vighāsaṃ salohitaṃ.
१११.
111.
‘‘तं दड्ढतालं परिभिन्नगत्तं, निप्पोथयन्ता अनुविचरन्ति रक्खसा।
‘‘Taṃ daḍḍhatālaṃ paribhinnagattaṃ, nippothayantā anuvicaranti rakkhasā;
रती हि तेसं दुखिनो पनीतरे, एतादिसस्मिं निरये वसन्ति।
Ratī hi tesaṃ dukhino panītare, etādisasmiṃ niraye vasanti;
ये केचि लोके इध पेत्तिघातिनो॥
Ye keci loke idha pettighātino.
११२.
112.
‘‘पुत्तो च मातरं हन्त्वा, इतो गन्त्वा यमक्खयं।
‘‘Putto ca mātaraṃ hantvā, ito gantvā yamakkhayaṃ;
भुसमापज्जते दुक्खं, अत्तकम्मफलूपगो॥
Bhusamāpajjate dukkhaṃ, attakammaphalūpago.
११३.
113.
‘‘अमनुस्सा अतिबला, हन्तारं जनयन्तिया।
‘‘Amanussā atibalā, hantāraṃ janayantiyā;
अयोमयेहि वालेहि, पीळयन्ति पुनप्पुनं॥
Ayomayehi vālehi, pīḷayanti punappunaṃ.
११४.
114.
‘‘तमस्सवं सका गत्ता, रुधिरं अत्तसम्भवं।
‘‘Tamassavaṃ sakā gattā, rudhiraṃ attasambhavaṃ;
तम्बलोहविलीनंव, तत्तं पायेन्ति मत्तिघं॥
Tambalohavilīnaṃva, tattaṃ pāyenti mattighaṃ.
११५.
115.
‘‘जिगुच्छं कुणपं पूतिं, दुग्गन्धं गूथकद्दमं।
‘‘Jigucchaṃ kuṇapaṃ pūtiṃ, duggandhaṃ gūthakaddamaṃ;
पुब्बलोहितसङ्कासं, रहदमोगय्ह तिट्ठति॥
Pubbalohitasaṅkāsaṃ, rahadamogayha tiṭṭhati.
११६.
116.
‘‘तमेनं किमयो तत्थ, अतिकाया अयोमुखा।
‘‘Tamenaṃ kimayo tattha, atikāyā ayomukhā;
छविं भेत्वान खादन्ति, संगिद्धा मंसलोहिते॥
Chaviṃ bhetvāna khādanti, saṃgiddhā maṃsalohite.
११७.
117.
‘‘सो च तं निरयं पत्तो, निमुग्गो सतपोरिसं।
‘‘So ca taṃ nirayaṃ patto, nimuggo sataporisaṃ;
पूतिकं कुणपं वाति, समन्ता सतयोजनं॥
Pūtikaṃ kuṇapaṃ vāti, samantā satayojanaṃ.
११८.
118.
‘‘चक्खुमापि हि चक्खूहि, तेन गन्धेन जीयति।
‘‘Cakkhumāpi hi cakkhūhi, tena gandhena jīyati;
एतादिसं ब्रह्मदत्त, मातुघो लभते दुखं॥
Etādisaṃ brahmadatta, mātugho labhate dukhaṃ.
११९.
119.
‘‘खुरधारमनुक्कम्म, तिक्खं दुरभिसम्भवं।
‘‘Khuradhāramanukkamma, tikkhaṃ durabhisambhavaṃ;
पतन्ति गब्भपातियो, दुग्गं वेतरणिं नदिं॥
Patanti gabbhapātiyo, duggaṃ vetaraṇiṃ nadiṃ.
१२०.
120.
‘‘अयोमया सिम्बलियो, सोळसङ्गुलकण्टका।
‘‘Ayomayā simbaliyo, soḷasaṅgulakaṇṭakā;
उभतो अभिलम्बन्ति, दुग्गं वेतरणिं नदिं॥
Ubhato abhilambanti, duggaṃ vetaraṇiṃ nadiṃ.
१२१.
121.
‘‘ते अच्चिमन्तो तिट्ठन्ति, अग्गिक्खन्धाव आरका।
‘‘Te accimanto tiṭṭhanti, aggikkhandhāva ārakā;
आदित्ता जातवेदेन, उद्धं योजनमुग्गता॥
Ādittā jātavedena, uddhaṃ yojanamuggatā.
१२२.
122.
‘‘एते वजन्ति निरये, तत्ते तिखिणकण्टके।
‘‘Ete vajanti niraye, tatte tikhiṇakaṇṭake;
नारियो च अतिचारा, नरा च परदारगू॥
Nāriyo ca aticārā, narā ca paradāragū.
१२३.
123.
‘‘ते पतन्ति अधोक्खन्धा, विवत्ता विहता पुथू।
‘‘Te patanti adhokkhandhā, vivattā vihatā puthū;
सयन्ति विनिविद्धङ्गा, दीघं जग्गन्ति सब्बदा॥
Sayanti vinividdhaṅgā, dīghaṃ jagganti sabbadā.
१२४.
124.
‘‘ततो रत्या विवसाने, महतिं पब्बतूपमं।
‘‘Tato ratyā vivasāne, mahatiṃ pabbatūpamaṃ;
लोहकुम्भिं पवज्जन्ति, तत्तं अग्गिसमूदकं॥
Lohakumbhiṃ pavajjanti, tattaṃ aggisamūdakaṃ.
१२५.
125.
‘‘एवं दिवा च रत्तो च, दुस्सीला मोहपारुता।
‘‘Evaṃ divā ca ratto ca, dussīlā mohapārutā;
अनुभोन्ति सकं कम्मं, पुब्बे दुक्कटमत्तनो॥
Anubhonti sakaṃ kammaṃ, pubbe dukkaṭamattano.
१२६.
126.
‘‘या च भरिया धनक्कीता, सामिकं अतिमञ्ञति।
‘‘Yā ca bhariyā dhanakkītā, sāmikaṃ atimaññati;
सस्सुं वा ससुरं वापि, जेट्ठं वापि ननन्दरं॥
Sassuṃ vā sasuraṃ vāpi, jeṭṭhaṃ vāpi nanandaraṃ.
१२७.
127.
‘‘तस्सा वङ्केन जिव्हग्गं, निब्बहन्ति सबन्धनं।
‘‘Tassā vaṅkena jivhaggaṃ, nibbahanti sabandhanaṃ;
स ब्याममत्तं किमिनं, जिव्हं पस्सति अत्तनि।
Sa byāmamattaṃ kiminaṃ, jivhaṃ passati attani;
विञ्ञापेतुं न सक्कोति, तापने पेच्च पच्चति॥
Viññāpetuṃ na sakkoti, tāpane pecca paccati.
१२८.
128.
‘‘ओरब्भिका सूकरिका, मच्छिका मिगबन्धका।
‘‘Orabbhikā sūkarikā, macchikā migabandhakā;
चोरा गोघातका लुद्दा, अवण्णे वण्णकारका॥
Corā goghātakā luddā, avaṇṇe vaṇṇakārakā.
१२९.
129.
‘‘सत्तीहि लोहकूटेहि, नेत्तिंसेहि उसूहि च।
‘‘Sattīhi lohakūṭehi, nettiṃsehi usūhi ca;
हञ्ञमाना खारनदिं, पपतन्ति अवंसिरा॥
Haññamānā khāranadiṃ, papatanti avaṃsirā.
१३०.
130.
‘‘सायं पातो कूटकारी, अयोकूटेहि हञ्ञति।
‘‘Sāyaṃ pāto kūṭakārī, ayokūṭehi haññati;
ततो वन्तं दुरत्तानं, परेसं भुञ्जरे सदा॥
Tato vantaṃ durattānaṃ, paresaṃ bhuñjare sadā.
१३१.
131.
‘‘धङ्का भेरण्डका गिज्झा, काकोला च अयोमुखा।
‘‘Dhaṅkā bheraṇḍakā gijjhā, kākolā ca ayomukhā;
विप्फन्दमानं खादन्ति, नरं किब्बिसकारकं॥
Vipphandamānaṃ khādanti, naraṃ kibbisakārakaṃ.
१३२.
132.
‘‘ये मिगेन मिगं हन्ति, पक्खिं वा पन पक्खिना।
‘‘Ye migena migaṃ hanti, pakkhiṃ vā pana pakkhinā;
असन्तो रजसा छन्ना, गन्ता ते निरयुस्सद’’न्ति॥
Asanto rajasā channā, gantā te nirayussada’’nti.
तत्थ धम्मो पथोति दसकुसलकम्मपथधम्मो खेमो अप्पटिभयो सुगतिमग्गो। विसमजीविनोति अधम्मेन कप्पितजीविका। निरये तेति ते एतेसं निब्बत्तनिरये कथेमि। सुणोहि मेति महासत्तो रञ्ञा पितुघातकानं निब्बत्तनिरयं पुच्छितोपि पथमं तं अदस्सेत्वा अट्ठ महानिरये सोळस च उस्सदनिरये दस्सेतुं एवमाह। किंकारणा? पठमञ्हि तस्मिं दस्सियमाने राजा फलितेन हदयेन तत्थेव मरेय्य, इमेसु पन निरयेसु पच्चमानसत्ते दिस्वा दिट्ठानुगतिको हुत्वा ‘‘अहं विय अञ्ञेपि बहू पापकम्मिनो अत्थि, अहं एतेसं अन्तरे पच्चिस्सामी’’ति सञ्जातुपत्थम्भो अरोगो भविस्सतीति ते पन निरये दस्सेन्तो महासत्तो पठमं इद्धिबलेन पथविं द्विधा कत्वा पच्छा दस्सेसि।
Tattha dhammo pathoti dasakusalakammapathadhammo khemo appaṭibhayo sugatimaggo. Visamajīvinoti adhammena kappitajīvikā. Niraye teti te etesaṃ nibbattaniraye kathemi. Suṇohi meti mahāsatto raññā pitughātakānaṃ nibbattanirayaṃ pucchitopi pathamaṃ taṃ adassetvā aṭṭha mahāniraye soḷasa ca ussadaniraye dassetuṃ evamāha. Kiṃkāraṇā? Paṭhamañhi tasmiṃ dassiyamāne rājā phalitena hadayena tattheva mareyya, imesu pana nirayesu paccamānasatte disvā diṭṭhānugatiko hutvā ‘‘ahaṃ viya aññepi bahū pāpakammino atthi, ahaṃ etesaṃ antare paccissāmī’’ti sañjātupatthambho arogo bhavissatīti te pana niraye dassento mahāsatto paṭhamaṃ iddhibalena pathaviṃ dvidhā katvā pacchā dassesi.
तेसं वचनत्थो – निरयपालेहि पज्जलितानि नानावुधानि गहेत्वा खण्डाखण्डिकं छिन्ना हीरं हीरं कता नेरयिकसत्ता पुनप्पुनं सञ्जीवन्ति एत्थाति सञ्जीवो। निरयपाला पुनप्पुनं नदन्ता वग्गन्ता पज्जलितानि नानावुधानि गहेत्वा जलिताय लोहपथवियं नेरयिके सत्ते अपरापरं अनुबन्धित्वा पहरित्वा जलितपथवियं पतिते जलितकाळसुत्तं पातेत्वा जलितफरसुं गहेत्वा सयं उन्नदन्ता महन्तेन अट्टस्सरेन विरवन्ते अट्ठंसे सोळसंसे करोन्ता एत्थ तच्छन्तीति काळसुत्तो। महन्ता जलितअयपब्बता घातेन्ति एत्थाति सङ्घातो। तत्थ किर सत्ते नवयोजनाय जलिताय अयपथविया याव कटितो पवेसेत्वा निच्चले करोन्ति। अथ पुरत्थिमतो जलितो अयपब्बतो समुट्ठाय असनि विय विरवन्तो आगन्त्वा ते सत्ते सण्हकरणियं तिले पिसन्तो विय गन्त्वा पच्छिमदिसाय तिट्ठति, पच्छिमदिसतो समुट्ठितोपि तथेव गन्त्वा पुरत्थिमदिसाय तिट्ठति। द्वे पन एकतो समागन्त्वा उच्छुयन्ते उच्छुखण्डानि विय पीळेन्ति। एवं तत्थ बहूनि वस्ससतसहस्सानि दुक्खं अनुभोन्ति।
Tesaṃ vacanattho – nirayapālehi pajjalitāni nānāvudhāni gahetvā khaṇḍākhaṇḍikaṃ chinnā hīraṃ hīraṃ katā nerayikasattā punappunaṃ sañjīvanti etthāti sañjīvo. Nirayapālā punappunaṃ nadantā vaggantā pajjalitāni nānāvudhāni gahetvā jalitāya lohapathaviyaṃ nerayike satte aparāparaṃ anubandhitvā paharitvā jalitapathaviyaṃ patite jalitakāḷasuttaṃ pātetvā jalitapharasuṃ gahetvā sayaṃ unnadantā mahantena aṭṭassarena viravante aṭṭhaṃse soḷasaṃse karontā ettha tacchantīti kāḷasutto. Mahantā jalitaayapabbatā ghātenti etthāti saṅghāto. Tattha kira satte navayojanāya jalitāya ayapathaviyā yāva kaṭito pavesetvā niccale karonti. Atha puratthimato jalito ayapabbato samuṭṭhāya asani viya viravanto āgantvā te satte saṇhakaraṇiyaṃ tile pisanto viya gantvā pacchimadisāya tiṭṭhati, pacchimadisato samuṭṭhitopi tatheva gantvā puratthimadisāya tiṭṭhati. Dve pana ekato samāgantvā ucchuyante ucchukhaṇḍāni viya pīḷenti. Evaṃ tattha bahūni vassasatasahassāni dukkhaṃ anubhonti.
द्वे च रोरुवाति जालरोरुवो, धूमरोरुवो चाति द्वे। तत्थ जालरोरुवो कप्पेन सण्ठिताहि रत्तलोहजालाहि पुण्णो, धूमरोरुवो खारधूमेन पुण्णो। तेसु जालरोरुवे पच्चन्तानं नवहि वण्णमुखेहि जाला पविसित्वा सरीरं दहन्ति, धूमरोरुवे पच्चन्तानं नवहि वणमुखेहि खारधूमो पविसित्वा पिट्ठं विय सरीरं सेदेति। उभयत्थपि पच्चन्ता सत्ता महाविरवं विरवन्तीति द्वेपि ‘‘रोरुवा’’ति वुत्ता। जालानं वा पच्चनसत्तानं वा तेसं दुक्खस्स वा वीचि अन्तरं नत्थि एत्थाति अवीचि, महन्तो अवीचि महावीचि। तत्थ हि पुरत्थिमादीहि भित्तीहि जाला उट्ठहित्वा पच्छिमादीसु पटिहञ्ञति, ता च भित्तियो विनिविज्झित्वा पुरतो योजनसतं गण्हाति। हेट्ठा उट्ठिता जाला उपरि पटिहञ्ञति, उपरि उट्ठिता हेट्ठा पटिहञ्ञति। एवं तावेत्थ जालानं वीचि नाम नत्थि। तस्स पन अन्तो योजनसतं ठानं खीरवल्लिपिट्ठस्स पूरितनाळि विय सत्तेहि निरन्तरं पूरितं चतूहि इरियापथेहि पच्चन्तानं सत्तानं पमाणं नत्थि, न च अञ्ञमञ्ञं ब्याबाधेन्ति, सकट्ठानेयेव पच्चन्ति। एवमेत्थ सत्तानं वीचि नाम नत्थि। यथा पन जिव्हग्गे छ मधुबिन्दूनि सत्तमस्स तम्बलोहबिन्दुनो अनुदहनबलवताय अब्बोहारिकानि होन्ति, तथा तत्थ अनुदहनबलवताय सेसा छ अकुसलविपाकुपेक्खा अब्बोहारिका होन्ति, दुक्खमेव निरन्तरं पञ्ञायति। एवमेत्थ दुक्खस्स वीचि नाम नत्थि। स्वायं सह भित्तीहि विक्खम्भतो अट्ठारसाधिकतियोजनसतो, आवट्टतो पन चतुपण्णासाधिकनवयोजनसतो, सह उस्सदेहि दस योजनसहस्सानि। एवमस्स महन्तता वेदितब्बा।
Dve ca roruvāti jālaroruvo, dhūmaroruvo cāti dve. Tattha jālaroruvo kappena saṇṭhitāhi rattalohajālāhi puṇṇo, dhūmaroruvo khāradhūmena puṇṇo. Tesu jālaroruve paccantānaṃ navahi vaṇṇamukhehi jālā pavisitvā sarīraṃ dahanti, dhūmaroruve paccantānaṃ navahi vaṇamukhehi khāradhūmo pavisitvā piṭṭhaṃ viya sarīraṃ sedeti. Ubhayatthapi paccantā sattā mahāviravaṃ viravantīti dvepi ‘‘roruvā’’ti vuttā. Jālānaṃ vā paccanasattānaṃ vā tesaṃ dukkhassa vā vīci antaraṃ natthi etthāti avīci, mahanto avīci mahāvīci. Tattha hi puratthimādīhi bhittīhi jālā uṭṭhahitvā pacchimādīsu paṭihaññati, tā ca bhittiyo vinivijjhitvā purato yojanasataṃ gaṇhāti. Heṭṭhā uṭṭhitā jālā upari paṭihaññati, upari uṭṭhitā heṭṭhā paṭihaññati. Evaṃ tāvettha jālānaṃ vīci nāma natthi. Tassa pana anto yojanasataṃ ṭhānaṃ khīravallipiṭṭhassa pūritanāḷi viya sattehi nirantaraṃ pūritaṃ catūhi iriyāpathehi paccantānaṃ sattānaṃ pamāṇaṃ natthi, na ca aññamaññaṃ byābādhenti, sakaṭṭhāneyeva paccanti. Evamettha sattānaṃ vīci nāma natthi. Yathā pana jivhagge cha madhubindūni sattamassa tambalohabinduno anudahanabalavatāya abbohārikāni honti, tathā tattha anudahanabalavatāya sesā cha akusalavipākupekkhā abbohārikā honti, dukkhameva nirantaraṃ paññāyati. Evamettha dukkhassa vīci nāma natthi. Svāyaṃ saha bhittīhi vikkhambhato aṭṭhārasādhikatiyojanasato, āvaṭṭato pana catupaṇṇāsādhikanavayojanasato, saha ussadehi dasa yojanasahassāni. Evamassa mahantatā veditabbā.
निच्चले सत्ते तपतीति तापनो। अतिविय तापेतीति पतापनो। तत्थ तापनस्मिं ताव सत्ते तालक्खन्धप्पमाणे जलितअयसूले निसीदापेन्ति। ततो हेट्ठा पथवी जलति, सूलानि जलन्ति, सत्ता जलन्ति। एवं सो निरयो निच्चले सत्ते तपति। इतरस्मिं पन निब्बत्तसत्ते जलन्तेहि आवुधेहि पहरित्वा जलितं अयपब्बतं आरोपेन्ति। तेसं पब्बतमत्थके ठितकाले कम्मपच्चयो वातो पहरति। ते तत्थ सण्ठातुं असक्कोन्ता उद्धंपादा अधोसिरा पतन्ति। अथ हेट्ठा अयपथवितो जलितानि अयसूलानि उट्ठहन्ति। ते तानि मत्थकेनेव पहरित्वा तेसु विनिविद्धसरीरा जलन्ता पच्चन्ति। एवमेस अतिविय तापेतीति।
Niccale satte tapatīti tāpano. Ativiya tāpetīti patāpano. Tattha tāpanasmiṃ tāva satte tālakkhandhappamāṇe jalitaayasūle nisīdāpenti. Tato heṭṭhā pathavī jalati, sūlāni jalanti, sattā jalanti. Evaṃ so nirayo niccale satte tapati. Itarasmiṃ pana nibbattasatte jalantehi āvudhehi paharitvā jalitaṃ ayapabbataṃ āropenti. Tesaṃ pabbatamatthake ṭhitakāle kammapaccayo vāto paharati. Te tattha saṇṭhātuṃ asakkontā uddhaṃpādā adhosirā patanti. Atha heṭṭhā ayapathavito jalitāni ayasūlāni uṭṭhahanti. Te tāni matthakeneva paharitvā tesu vinividdhasarīrā jalantā paccanti. Evamesa ativiya tāpetīti.
बोधिसत्तो पन एते निरये दस्सेन्तो पठमं सञ्जीवं दस्सेत्वा तत्थ पच्चन्ते नेरयिकसत्ते दिस्वा महाजनस्स महाभये उप्पन्ने तं अन्तरधापेत्वा पुन पथविं द्विधा कत्वा काळसुत्तं दस्सेसि, तत्थपि पच्चमाने सत्ते दिस्वा महाजनस्स महाभये उप्पन्ने तम्पि अन्तरधापेसीति एवं पटिपाटिया दस्सेसि। ततो राजानं आमन्तेत्वा, ‘‘महाराज, तया इमेसु अट्ठसु महानिरयेसु पच्चमाने सत्ते दिस्वा अप्पमादं कातुं वट्टती’’ति वत्वा पुन तेसञ्ञेव महानिरयानं किच्चं कथेतुं ‘‘इच्चेते’’तिआदिमाह। तत्थ अक्खाताति मया च तुय्हं कथिता, पोराणकेहि च कथितायेव। आकिण्णाति परिपुण्णा। पच्चेका सोळसुस्सदाति एतेसं निरयानं एकेकस्स चतूसु द्वारेसु एकेकस्मिं चत्तारो चत्तारो कत्वा सोळस सोळस उस्सदनिरयाति सब्बेपि सतं अट्ठवीसति च उस्सदनिरया अट्ठ च महानिरयाति छत्तिंसनिरयसतं। कदरियतापनाति सब्बेते कदरियानं तापना। बलवदुक्खताय घोरा। कम्मनिब्बत्तानं अच्चीनं अत्थिताय अच्चिमन्तो। भयस्स महन्तताय महब्भया। दिट्ठमत्ता वा सुतमत्ता वा लोमानि हंसन्तीति लोमहंसनरूपा च। भीसनताय भेस्मा। भयजननताय पटिभया। सुखाभावेन दुखा। चतुक्कण्णाति सब्बेपि चतुरस्समञ्जूससदिसा। विभत्ताति चतुद्वारवसेन विभत्ता। भागसो मिताति द्वारवीथीनं वसेन कोट्ठासे ठपेत्वा मिता। अयसा पटिकुज्जिताति सब्बेपि नवयोजनिकेन अयकपालेन पटिच्छन्ना। फुटा तिट्ठन्तीति सब्बेपि एत्तकं ठानं अनुफरित्वा तिट्ठन्ति।
Bodhisatto pana ete niraye dassento paṭhamaṃ sañjīvaṃ dassetvā tattha paccante nerayikasatte disvā mahājanassa mahābhaye uppanne taṃ antaradhāpetvā puna pathaviṃ dvidhā katvā kāḷasuttaṃ dassesi, tatthapi paccamāne satte disvā mahājanassa mahābhaye uppanne tampi antaradhāpesīti evaṃ paṭipāṭiyā dassesi. Tato rājānaṃ āmantetvā, ‘‘mahārāja, tayā imesu aṭṭhasu mahānirayesu paccamāne satte disvā appamādaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti vatvā puna tesaññeva mahānirayānaṃ kiccaṃ kathetuṃ ‘‘iccete’’tiādimāha. Tattha akkhātāti mayā ca tuyhaṃ kathitā, porāṇakehi ca kathitāyeva. Ākiṇṇāti paripuṇṇā. Paccekā soḷasussadāti etesaṃ nirayānaṃ ekekassa catūsu dvāresu ekekasmiṃ cattāro cattāro katvā soḷasa soḷasa ussadanirayāti sabbepi sataṃ aṭṭhavīsati ca ussadanirayā aṭṭha ca mahānirayāti chattiṃsanirayasataṃ. Kadariyatāpanāti sabbete kadariyānaṃ tāpanā. Balavadukkhatāya ghorā. Kammanibbattānaṃ accīnaṃ atthitāya accimanto. Bhayassa mahantatāya mahabbhayā. Diṭṭhamattā vā sutamattā vā lomāni haṃsantīti lomahaṃsanarūpā ca. Bhīsanatāya bhesmā. Bhayajananatāya paṭibhayā. Sukhābhāvena dukhā. Catukkaṇṇāti sabbepi caturassamañjūsasadisā. Vibhattāti catudvāravasena vibhattā. Bhāgaso mitāti dvāravīthīnaṃ vasena koṭṭhāse ṭhapetvā mitā. Ayasā paṭikujjitāti sabbepi navayojanikena ayakapālena paṭicchannā. Phuṭā tiṭṭhantīti sabbepi ettakaṃ ṭhānaṃ anupharitvā tiṭṭhanti.
उद्धंपादा अवंसिराति एवं तेसु तेसु निरयेसु सम्परिवत्तित्वा पुनप्पुनं पतमाने सन्धायाह। अतिवत्तारोति फरुसवाचाहि अतिक्कमित्वा वत्तारो। महानिरयेसु किर येभुय्येन धम्मिकसमणब्राह्मणेसु कतापराधाव पच्चन्ति, तस्मा एवमाह। ते भूनहुनोति ते इसीनं अतिवत्तारो अत्तनो वुड्ढिया हतत्ता भूनहुनो कोट्ठासकता मच्छा विय पच्चन्ति। असङ्खेय्येति गणेतुं असक्कुणेय्ये। किब्बिसकारिनोति दारुणकम्मकारिनो। निक्खमनेसिनोति निरया निक्खमनं एसन्तापि गवेसन्तापि निक्खमनद्वारं नाधिगच्छन्ति। पुरत्थिमेनाति यदा तं द्वारं अपारुतं होति, अथ तदभिमुखा धावन्ति, तेसं तत्थ छविआदीनि झायन्ति। द्वारसमीपं पत्तानञ्च तेसं तं पिधीयति, पच्छिमद्वारं अपारुतं विय खायति। एस नयो सब्बत्थ। न साधुरूपेति वुत्तप्पकारं सप्पं विय साधुरूपे इसयो न आसीदे, न फरुसवचनेन कायकम्मेन वा घट्टेन्तो उपगच्छेय्य। किंकारणा? सञ्ञतानं तपस्सीनं आसादितत्ता अट्ठसु महानिरयेसु महादुक्खस्स अनुभवितब्बत्ता।
Uddhaṃpādā avaṃsirāti evaṃ tesu tesu nirayesu samparivattitvā punappunaṃ patamāne sandhāyāha. Ativattāroti pharusavācāhi atikkamitvā vattāro. Mahānirayesu kira yebhuyyena dhammikasamaṇabrāhmaṇesu katāparādhāva paccanti, tasmā evamāha. Te bhūnahunoti te isīnaṃ ativattāro attano vuḍḍhiyā hatattā bhūnahuno koṭṭhāsakatā macchā viya paccanti. Asaṅkheyyeti gaṇetuṃ asakkuṇeyye. Kibbisakārinoti dāruṇakammakārino. Nikkhamanesinoti nirayā nikkhamanaṃ esantāpi gavesantāpi nikkhamanadvāraṃ nādhigacchanti. Puratthimenāti yadā taṃ dvāraṃ apārutaṃ hoti, atha tadabhimukhā dhāvanti, tesaṃ tattha chaviādīni jhāyanti. Dvārasamīpaṃ pattānañca tesaṃ taṃ pidhīyati, pacchimadvāraṃ apārutaṃ viya khāyati. Esa nayo sabbattha. Na sādhurūpeti vuttappakāraṃ sappaṃ viya sādhurūpe isayo na āsīde, na pharusavacanena kāyakammena vā ghaṭṭento upagaccheyya. Kiṃkāraṇā? Saññatānaṃ tapassīnaṃ āsāditattā aṭṭhasu mahānirayesu mahādukkhassa anubhavitabbattā.
इदानि ये राजानो तथारूपे आसादेत्वा तं दुक्खं पत्ता, ते दस्सेतुं ‘‘अतिकायो’’तिआदिमाह। तत्थ अतिकायोति बलसम्पन्नो महाकायो। महिस्सासोति महाधनुग्गहो। केककाधिपोति केककरट्ठाधिपति। सहस्सबाहूति पञ्चहि धनुग्गहसतेहि बाहुसहस्सेन आरोपेतब्बं धनुं आरोपनसमत्थताय सहस्सबाहु। विभवङ्गतोति विनासं पत्तो। वत्थूनि पन सरभङ्गजातके (जा॰ २.१७.५० आदयो) वित्थारितानि। उपहच्च मनन्ति अत्तनो चित्तं पदूसेत्वा। मातङ्गस्मिन्ति मातङ्गपण्डिते। वत्थु मातङ्गजातके (जा॰ १.१५.१ आदयो) वण्णितं। कण्हदीपायनासज्जाति कण्हदीपायनं आसज्ज। यमसाधनन्ति निरयपालकरञ्ञो आणापवत्तट्ठानं। वत्थु घटपण्डितजातके (जा॰ १.१०.१६५ आदयो) वित्थारितं । इसिनाति कपिलतापसेन। पावेक्खीति पविट्ठो। चेच्चोति चेतियराजा। हीनत्तोति परिहीनत्तभावो अन्तरहितइद्धि। पत्तपरियायन्ति परियायं मरणकालं पत्वा। वत्थु चेतियजातके (जा॰ १.८.४५ आदयो) कथितं।
Idāni ye rājāno tathārūpe āsādetvā taṃ dukkhaṃ pattā, te dassetuṃ ‘‘atikāyo’’tiādimāha. Tattha atikāyoti balasampanno mahākāyo. Mahissāsoti mahādhanuggaho. Kekakādhipoti kekakaraṭṭhādhipati. Sahassabāhūti pañcahi dhanuggahasatehi bāhusahassena āropetabbaṃ dhanuṃ āropanasamatthatāya sahassabāhu. Vibhavaṅgatoti vināsaṃ patto. Vatthūni pana sarabhaṅgajātake (jā. 2.17.50 ādayo) vitthāritāni. Upahacca mananti attano cittaṃ padūsetvā. Mātaṅgasminti mātaṅgapaṇḍite. Vatthu mātaṅgajātake (jā. 1.15.1 ādayo) vaṇṇitaṃ. Kaṇhadīpāyanāsajjāti kaṇhadīpāyanaṃ āsajja. Yamasādhananti nirayapālakarañño āṇāpavattaṭṭhānaṃ. Vatthu ghaṭapaṇḍitajātake (jā. 1.10.165 ādayo) vitthāritaṃ . Isināti kapilatāpasena. Pāvekkhīti paviṭṭho. Ceccoti cetiyarājā. Hīnattoti parihīnattabhāvo antarahitaiddhi. Pattapariyāyanti pariyāyaṃ maraṇakālaṃ patvā. Vatthu cetiyajātake (jā. 1.8.45 ādayo) kathitaṃ.
तस्मा हीति यस्मा चित्तवसिको हुत्वा इसीसु अपरज्झित्वा अट्ठसु महानिरयेसु पच्चति, तस्मा हि। छन्दागमनन्ति छन्दादिचतुब्बिधम्पि अगतिगमनं। पदुट्ठेनाति कुद्धेन। गन्ता सो निरयं अधोति सो तेन अधोगमनियेन कम्मेन अधोनिरयमेव गच्छति। पाळियं पन ‘‘निरयुस्सद’’न्ति लिखितं, तस्स उस्सदनिरयं गच्छतीति अत्थो। वुड्ढेति वयोवुड्ढे च गुणवुड्ढे च। अनपच्चाति भवन्तरेपि अपच्चं वा दायादं वा न लभन्तीति अत्थो। तालवत्थूति दिट्ठधम्मेपि छिन्नमूलतालो विय महाविनासं पत्वा निरये निब्बत्तन्ति। यो च पब्बजितं हन्तीति यो बालजनो समणं हनति। चिररत्तायाति चिरं कालं।
Tasmāhīti yasmā cittavasiko hutvā isīsu aparajjhitvā aṭṭhasu mahānirayesu paccati, tasmā hi. Chandāgamananti chandādicatubbidhampi agatigamanaṃ. Paduṭṭhenāti kuddhena. Gantā so nirayaṃ adhoti so tena adhogamaniyena kammena adhonirayameva gacchati. Pāḷiyaṃ pana ‘‘nirayussada’’nti likhitaṃ, tassa ussadanirayaṃ gacchatīti attho. Vuḍḍheti vayovuḍḍhe ca guṇavuḍḍhe ca. Anapaccāti bhavantarepi apaccaṃ vā dāyādaṃ vā na labhantīti attho. Tālavatthūti diṭṭhadhammepi chinnamūlatālo viya mahāvināsaṃ patvā niraye nibbattanti. Yo ca pabbajitaṃ hantīti yo bālajano samaṇaṃ hanati. Cirarattāyāti ciraṃ kālaṃ.
एवं महासत्तो इसिविहेठकानं पच्चननिरये दस्सेत्वा उपरि अधम्मिकराजूनं पच्चननिरये दस्सेन्तो ‘‘यो चा’’तिआदिमाह। तत्थ रट्ठविद्धंसनोति छन्दादिवसेन गन्त्वा रट्ठस्स विद्धंसनो। अच्चिसङ्घपरेतोति अच्चिसमूहपरिक्खित्तो। तेजोभक्खस्साति अग्गिमेव खादन्तस्स। गत्तानीति तिगावुते सरीरे सब्बङ्गपच्चङ्गानि। लोमेहि च नखेहि चाति एतेहि सद्धिं सब्बानि एकजालानि होन्ति। तुत्तट्टीतोति आनेञ्जकारणं कारियमानो तुत्तेहि विद्धो नागो यथा नदति।
Evaṃ mahāsatto isiviheṭhakānaṃ paccananiraye dassetvā upari adhammikarājūnaṃ paccananiraye dassento ‘‘yo cā’’tiādimāha. Tattha raṭṭhaviddhaṃsanoti chandādivasena gantvā raṭṭhassa viddhaṃsano. Accisaṅghaparetoti accisamūhaparikkhitto. Tejobhakkhassāti aggimeva khādantassa. Gattānīti tigāvute sarīre sabbaṅgapaccaṅgāni. Lomehi ca nakhehi cāti etehi saddhiṃ sabbāni ekajālāni honti. Tuttaṭṭītoti āneñjakāraṇaṃ kāriyamāno tuttehi viddho nāgo yathā nadati.
एवं महासत्तो अधम्मिकराजूनं पच्चननिरये दस्सेत्वा इदानि पितुघातकादीनं पच्चननिरये दस्सेतुं ‘‘यो लोभा’’तिआदिमाह। तत्थ लोभाति यसधनलोभेन। दोसा वाति दुट्ठचित्तताय वा। नित्तचन्ति लोहकुम्भियं बहूनि वससहस्सानि पक्कं नीहरित्वा तिगावुतमस्स सरीरं नित्तचं कत्वा जलिताय लोहपथवियं पातेत्वा तिण्हेहि अयसूलेहि कोट्टेत्वा चुणविचुण्णं करोन्ति। अन्धं करित्वाति, महाराज, तं पितुघातकं निरयपाला जलितलोहपथवियं उत्तानं पातेत्वा जलितेहि अयसूलेहि अक्खीनि भिन्दित्वा अन्धं करित्वा मुखे उण्हं मुत्तकरीसं पक्खिपित्वा पलालपीठं विय नं परिवत्तेत्वा कप्पेन सण्ठिते खारे लोहउदके निमुज्जापेन्ति। तत्तं पक्कुथितमयोगुळञ्चाति पुन पक्कुथितं गूथकललञ्चेव जलितअयोगुळञ्च खादापेन्ति। सो पन तं आहरियमानं दिस्वा मुखं पिधेति। अथस्स दीघे चिरतापिते जलमाने फाले आदाय मुखं विक्खम्भेत्वा विवरित्वा रज्जुबद्धं अयबलिसं खिपित्वा जिव्हं नीहरित्वा तस्मिं विवटे मुखे तं अयोगुळं सम्पविसन्ति पक्खिपन्ति। रक्खसाति निरयपाला।
Evaṃ mahāsatto adhammikarājūnaṃ paccananiraye dassetvā idāni pitughātakādīnaṃ paccananiraye dassetuṃ ‘‘yo lobhā’’tiādimāha. Tattha lobhāti yasadhanalobhena. Dosā vāti duṭṭhacittatāya vā. Nittacanti lohakumbhiyaṃ bahūni vasasahassāni pakkaṃ nīharitvā tigāvutamassa sarīraṃ nittacaṃ katvā jalitāya lohapathaviyaṃ pātetvā tiṇhehi ayasūlehi koṭṭetvā cuṇavicuṇṇaṃ karonti. Andhaṃ karitvāti, mahārāja, taṃ pitughātakaṃ nirayapālā jalitalohapathaviyaṃ uttānaṃ pātetvā jalitehi ayasūlehi akkhīni bhinditvā andhaṃ karitvā mukhe uṇhaṃ muttakarīsaṃ pakkhipitvā palālapīṭhaṃ viya naṃ parivattetvā kappena saṇṭhite khāre lohaudake nimujjāpenti. Tattaṃ pakkuthitamayoguḷañcāti puna pakkuthitaṃ gūthakalalañceva jalitaayoguḷañca khādāpenti. So pana taṃ āhariyamānaṃ disvā mukhaṃ pidheti. Athassa dīghe ciratāpite jalamāne phāle ādāya mukhaṃ vikkhambhetvā vivaritvā rajjubaddhaṃ ayabalisaṃ khipitvā jivhaṃ nīharitvā tasmiṃ vivaṭe mukhe taṃ ayoguḷaṃ sampavisanti pakkhipanti. Rakkhasāti nirayapālā.
सामा चाति, महाराज, तस्स पितुघातकस्स जिव्हं बलिसेन निक्कड्ढित्वा अयसङ्कूहि पथवियं नीहतं जिव्हं सामा सोणा सबलवण्णा सुनखा च लोहतुण्डा गिज्झा च काकोलसङ्घा च अञ्ञे च नानप्पकारा सकुणा समागन्त्वा आवुधेहि छिन्दन्ता विय विभज्ज काकपदाकारेन कोट्ठासे कत्वा विप्फन्दमानं सलोहितं विघासं खादन्ता विय सत्ते भक्खयन्तीति अत्थो। तं दड्ढतालन्ति तं पितुघातकं झायमानतालं विय जलितसरीरं। परिभिन्नगत्तन्ति तत्थ तत्थ परिभिन्नगत्तं। निप्पोथयन्ताति जलितेहि अयमुग्गरेहि पहरन्ता। रती हि तेसन्ति तेसं निरयपालानं सा रति कीळा होति। दुखिनो पनीतरेति इतरे पन नेरयिकसत्ता दुक्खिता होन्ति। पेत्तिघातिनोति पितुघातका। इति इमं पितुघातकानं पच्चननिरयं दिस्वा राजा भीततसितो अहोसि।
Sāmā cāti, mahārāja, tassa pitughātakassa jivhaṃ balisena nikkaḍḍhitvā ayasaṅkūhi pathaviyaṃ nīhataṃ jivhaṃ sāmā soṇā sabalavaṇṇā sunakhā ca lohatuṇḍā gijjhā ca kākolasaṅghā ca aññe ca nānappakārā sakuṇā samāgantvā āvudhehi chindantā viya vibhajja kākapadākārena koṭṭhāse katvā vipphandamānaṃ salohitaṃ vighāsaṃ khādantā viya satte bhakkhayantīti attho. Taṃ daḍḍhatālanti taṃ pitughātakaṃ jhāyamānatālaṃ viya jalitasarīraṃ. Paribhinnagattanti tattha tattha paribhinnagattaṃ. Nippothayantāti jalitehi ayamuggarehi paharantā. Ratī hi tesanti tesaṃ nirayapālānaṃ sā rati kīḷā hoti. Dukhino panītareti itare pana nerayikasattā dukkhitā honti. Pettighātinoti pitughātakā. Iti imaṃ pitughātakānaṃ paccananirayaṃ disvā rājā bhītatasito ahosi.
अथ नं महासत्तो समस्सासेत्वा मातुघातकानं पच्चननिरयं दस्सेसि। यमक्खयन्ति यमनिवेसनं, निरयन्ति अत्थो। अत्तकम्मफलूपगोति अत्तनो कम्मफलेन उपगतो। अमनुस्साति निरयपाला। हन्तारं जनयन्तियाति मातुघातकं। वालेहीति अयमकचिवालेहि वेठेत्वा अययन्तेन पीळयन्ति। तन्ति तं मातुघातकं। पायेन्तीति तस्स पीळियमानस्स रुहिरं गळित्वा अयकपल्लं पूरेति। अथ नं यन्ततो नीहरन्ति, तावदेवस्स सरीरं पाकतिकं होति। तं पथवियं उत्तानं निपज्जापेत्वा विलीनं तम्बलोहं विय पक्कुथितं लोहितं पायेन्ति। ओगय्ह तिट्ठतीति तं बहूनि वस्ससहस्सानि अययन्तेहि पीळेत्वा जेगुच्छे दुग्गन्धे पटिकूले महन्ते गूथकललआवाटे खिपन्ति, सो तं रहदं ओगय्ह ओगाहित्वा तिट्ठति। अतिकायाति एकदोणिकनावप्पमाणसरीरा। अयोमुखाति अयसूचिमुखा। छविं भेत्वानाति छविमादिं कत्वा याव अट्ठिम्पि भेत्वा अट्ठिमिञ्जम्पि खादन्ति। संगिद्धाति गधिता मुच्छिता। न केवलञ्च खादन्तेव, अधोमग्गादीहि पन पविसित्वा मुखादीहि निक्खमन्ति, वामपस्सादीहि पविसित्वा दक्खिणपस्सादीहि निक्खमन्ति, सकलम्पि सरीरं छिद्दावछिद्दं करोन्ति, सो तत्थ अतिदुक्खपरेतो विरवन्तो पच्चति। सो चाति सो मातुघातको च तं सतपोरिसं निरयं पत्तो ससीसको निमुग्गोव होति, तञ्च कुणपं समन्ता योजनसतं पूतिकं हुत्वा वायति। मातुघोति मातुघातको।
Atha naṃ mahāsatto samassāsetvā mātughātakānaṃ paccananirayaṃ dassesi. Yamakkhayanti yamanivesanaṃ, nirayanti attho. Attakammaphalūpagoti attano kammaphalena upagato. Amanussāti nirayapālā. Hantāraṃ janayantiyāti mātughātakaṃ. Vālehīti ayamakacivālehi veṭhetvā ayayantena pīḷayanti. Tanti taṃ mātughātakaṃ. Pāyentīti tassa pīḷiyamānassa ruhiraṃ gaḷitvā ayakapallaṃ pūreti. Atha naṃ yantato nīharanti, tāvadevassa sarīraṃ pākatikaṃ hoti. Taṃ pathaviyaṃ uttānaṃ nipajjāpetvā vilīnaṃ tambalohaṃ viya pakkuthitaṃ lohitaṃ pāyenti. Ogayha tiṭṭhatīti taṃ bahūni vassasahassāni ayayantehi pīḷetvā jegucche duggandhe paṭikūle mahante gūthakalalaāvāṭe khipanti, so taṃ rahadaṃ ogayha ogāhitvā tiṭṭhati. Atikāyāti ekadoṇikanāvappamāṇasarīrā. Ayomukhāti ayasūcimukhā. Chaviṃ bhetvānāti chavimādiṃ katvā yāva aṭṭhimpi bhetvā aṭṭhimiñjampi khādanti. Saṃgiddhāti gadhitā mucchitā. Na kevalañca khādanteva, adhomaggādīhi pana pavisitvā mukhādīhi nikkhamanti, vāmapassādīhi pavisitvā dakkhiṇapassādīhi nikkhamanti, sakalampi sarīraṃ chiddāvachiddaṃ karonti, so tattha atidukkhapareto viravanto paccati. So cāti so mātughātako ca taṃ sataporisaṃ nirayaṃ patto sasīsako nimuggova hoti, tañca kuṇapaṃ samantā yojanasataṃ pūtikaṃ hutvā vāyati. Mātughoti mātughātako.
एवं महासत्तो मातुघातकानं पच्चननिरयं दस्सेत्वा पुन गब्भपातकानं पच्चननिरयं दस्सेन्तो गाथमाह। खुरधारमनुक्कम्माति खुरधारनिरयं अतिक्कमित्वा। तत्थ किर निरयपाला महन्तमहन्ते खुरे उपरि धारे कत्वा सन्थरन्ति, ततो याहि गब्भपातनखरभेसज्जानि पिवित्वा गब्भा पातिता, ता गब्भपातिनियो इत्थियो जलितेहि आवुधेहि पोथेन्ता अनुबन्धन्ति, ता तिखिणखुरधारासु खण्डाखण्डिका हुत्वा पुनप्पुनं उट्ठाय तं दुरभिसम्भवं खुरधारनिरयं अक्कमन्तियो अतिक्कमित्वा निरयपालेहि अनुबद्धा दुग्गं दुरतिक्कमं विसमं वेतरणिं नदिं पतन्ति। तत्थ कम्मकारणं निमिजातके (जा॰ २.२२.४२१ आदयो) आवि भविस्सति।
Evaṃ mahāsatto mātughātakānaṃ paccananirayaṃ dassetvā puna gabbhapātakānaṃ paccananirayaṃ dassento gāthamāha. Khuradhāramanukkammāti khuradhāranirayaṃ atikkamitvā. Tattha kira nirayapālā mahantamahante khure upari dhāre katvā santharanti, tato yāhi gabbhapātanakharabhesajjāni pivitvā gabbhā pātitā, tā gabbhapātiniyo itthiyo jalitehi āvudhehi pothentā anubandhanti, tā tikhiṇakhuradhārāsu khaṇḍākhaṇḍikā hutvā punappunaṃ uṭṭhāya taṃ durabhisambhavaṃ khuradhāranirayaṃ akkamantiyo atikkamitvā nirayapālehi anubaddhā duggaṃ duratikkamaṃ visamaṃ vetaraṇiṃ nadiṃ patanti. Tattha kammakāraṇaṃ nimijātake (jā. 2.22.421 ādayo) āvi bhavissati.
एवं गब्भपातिनीनं निरयं दस्सेत्वा महासत्तो यत्थ परदारिका च अतिचारिनियो च पतन्ता पच्चन्ति, तं कण्टकसिम्बलिनिरयं दस्सेन्तो ‘‘अयोमया’’तिआदिमाह। तत्थ उभतो अभिलम्बन्तीति वेतरणिया उभोसु तीरेसु तासं सिम्बलीनं साखा ओलम्बन्ति। ते अच्चिमन्तोति ते पज्जलितसरीरा सत्ता अच्चिमन्तो हुत्वा तिट्ठन्ति। योजनन्ति तिगावुतं तेसं सरीरं, ततो उट्ठितजालाय पन सद्धिं योजनउब्बेधा होन्ति। एते वजन्तीति ते परदारिका सत्ता नानाविधेहि आवुधेहि कोट्टियमाना एते सिम्बलिनिरये अभिरुहन्ति। ते पतन्तीति ते बहूनि वस्ससहस्सानि रुक्खविटपेसु लग्गा झायित्वा पुन निरयपालेहि आवुधेहि विहता विवत्ता हुत्वा परिवत्तित्वा अधोसीसका पतन्ति। पुथूति बहू। विनिविद्धङ्गाति तेसं ततो पतनकाले हेट्ठा अयपथवितो सूलानि उट्ठहित्वा तेसं मत्थकं पटिच्छन्ति, तानि तेसं अधोमग्गेन निक्खमन्ति, ते एवं सूलेसु विद्धसरीरा चिररत्ता सयन्ति। दीघन्ति सुपिनेपि निद्दं अलभन्ता दीघरत्तं जग्गन्तीति अत्थो। रत्या विवसानेति रत्तीनं अच्चयेन, चिरकालातिक्कमेनाति अत्थो । पवज्जन्तीति सट्ठियोजनिकं जलितं लोहकुम्भिं कप्पेन सण्ठितं जलिततम्बलोहरसपुण्णं लोहकुम्भिं निरयपालेहि खित्ता पच्चन्ति। दुस्सीलाति परदारिका।
Evaṃ gabbhapātinīnaṃ nirayaṃ dassetvā mahāsatto yattha paradārikā ca aticāriniyo ca patantā paccanti, taṃ kaṇṭakasimbalinirayaṃ dassento ‘‘ayomayā’’tiādimāha. Tattha ubhato abhilambantīti vetaraṇiyā ubhosu tīresu tāsaṃ simbalīnaṃ sākhā olambanti. Te accimantoti te pajjalitasarīrā sattā accimanto hutvā tiṭṭhanti. Yojananti tigāvutaṃ tesaṃ sarīraṃ, tato uṭṭhitajālāya pana saddhiṃ yojanaubbedhā honti. Ete vajantīti te paradārikā sattā nānāvidhehi āvudhehi koṭṭiyamānā ete simbaliniraye abhiruhanti. Te patantīti te bahūni vassasahassāni rukkhaviṭapesu laggā jhāyitvā puna nirayapālehi āvudhehi vihatā vivattā hutvā parivattitvā adhosīsakā patanti. Puthūti bahū. Vinividdhaṅgāti tesaṃ tato patanakāle heṭṭhā ayapathavito sūlāni uṭṭhahitvā tesaṃ matthakaṃ paṭicchanti, tāni tesaṃ adhomaggena nikkhamanti, te evaṃ sūlesu viddhasarīrā cirarattā sayanti. Dīghanti supinepi niddaṃ alabhantā dīgharattaṃ jaggantīti attho. Ratyā vivasāneti rattīnaṃ accayena, cirakālātikkamenāti attho . Pavajjantīti saṭṭhiyojanikaṃ jalitaṃ lohakumbhiṃ kappena saṇṭhitaṃ jalitatambaloharasapuṇṇaṃ lohakumbhiṃ nirayapālehi khittā paccanti. Dussīlāti paradārikā.
एवं महासत्तो परदारिकअतिचारिकानं पच्चनसिम्बलिनिरयं दस्सेत्वा इतो परं सामिकवत्तसस्सुससुरवत्तादीनि अपूरेन्तीनं पच्चनट्ठानं पकासेन्तो ‘‘या चा’’तिआदिमाह। तत्थ अतिमञ्ञतीति भिसजातके (जा॰ १.१४.७८ आदयो) वुत्तं सामिकवत्तं अकरोन्ती अतिक्कमित्वा मञ्ञति। जेट्ठं वाति सामिकस्स जेट्ठभातरं। ननन्दरन्ति सामिकस्स भगिनिं। एतेसम्पि हि अञ्ञतरस्स हत्थपादपिट्ठिपरिकम्मन्हापनभोजनादिभेदं वत्तं अपूरेन्ती तेसु हिरोत्तप्पं अनुपट्ठपेन्ती ते अतिमञ्ञति नाम, सापि निरये निब्बत्ति। वङ्केनाति तस्सा सामिकवत्तादीनं अपरिपूरिकाय सामिकादयो अक्कोसित्वा परिभासित्वा निरये निब्बत्ताय लोहपथवियं निपज्जापेत्वा अयसङ्कुना मुखं विवरित्वा बलिसेन जिव्हग्गं निब्बहन्ति, रज्जुबन्धनेन सबन्धनं कड्ढन्ति। किमिनन्ति किमिभरितं। इदं वुत्तं होति – महाराज, सो नेरयिकसत्तो एवं निक्कड्ढितं अत्तनो ब्यामेन ब्याममत्तं जिव्हं आवुधेहि कोट्टितकोट्टितट्ठाने सञ्जातेहि महादोणिप्पमाणेहि किमीहि भरितं पस्सति। विञ्ञापेतुं न सक्कोतीति निरयपाले याचितुकामोपि किञ्चि वत्तुं न सक्कोति। तापनेति एवं सा तत्थ बहूनि वस्ससहस्सानि पच्चित्वा पुन तापनमहानिरये पच्चति।
Evaṃ mahāsatto paradārikaaticārikānaṃ paccanasimbalinirayaṃ dassetvā ito paraṃ sāmikavattasassusasuravattādīni apūrentīnaṃ paccanaṭṭhānaṃ pakāsento ‘‘yā cā’’tiādimāha. Tattha atimaññatīti bhisajātake (jā. 1.14.78 ādayo) vuttaṃ sāmikavattaṃ akarontī atikkamitvā maññati. Jeṭṭhaṃ vāti sāmikassa jeṭṭhabhātaraṃ. Nanandaranti sāmikassa bhaginiṃ. Etesampi hi aññatarassa hatthapādapiṭṭhiparikammanhāpanabhojanādibhedaṃ vattaṃ apūrentī tesu hirottappaṃ anupaṭṭhapentī te atimaññati nāma, sāpi niraye nibbatti. Vaṅkenāti tassā sāmikavattādīnaṃ aparipūrikāya sāmikādayo akkositvā paribhāsitvā niraye nibbattāya lohapathaviyaṃ nipajjāpetvā ayasaṅkunā mukhaṃ vivaritvā balisena jivhaggaṃ nibbahanti, rajjubandhanena sabandhanaṃ kaḍḍhanti. Kiminanti kimibharitaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – mahārāja, so nerayikasatto evaṃ nikkaḍḍhitaṃ attano byāmena byāmamattaṃ jivhaṃ āvudhehi koṭṭitakoṭṭitaṭṭhāne sañjātehi mahādoṇippamāṇehi kimīhi bharitaṃ passati. Viññāpetuṃ na sakkotīti nirayapāle yācitukāmopi kiñci vattuṃ na sakkoti. Tāpaneti evaṃ sā tattha bahūni vassasahassāni paccitvā puna tāpanamahāniraye paccati.
एवं महासत्तो सामिकवत्तसस्सुससुरवत्तादीनि अपूरेन्तीनं पच्चननिरयं दस्सेत्वा इदानि सूकरिकादीनं पच्चननिरये दस्सेन्तो ‘‘ओरब्भिका’’तिआदिमाह । तत्थ अवण्णे वण्णकारकाति पेसुञ्ञकारका। खारनदिन्ति एते ओरब्भिकादयो एतेहि सत्तिआदीहि हञ्ञमाना वेतरणिं नदिं पतन्तीति अत्थो। सेसानि ओरब्भिकादीनं पच्चनट्ठानानि निमिजातके आवि भविस्सन्ति। कुटकारीति कूटविनिच्छयस्स चेव तुलाकूटादीनञ्च कारके सन्धायेतं वुत्तं। तत्थ कूटविनिच्छयकूटट्टकारककूटअग्घापनिकानं पच्चननिरया निमिजातके आवि भविस्सन्ति। वन्तन्ति वमितकं। दुरत्तानन्ति दुग्गतत्तभावानं। इदं वुत्तं होति – महाराज, ते दुरत्तभावा सत्ता अयकूटेहि मत्थके भिज्जमाने वमन्ति, ततो तं वन्तं जलितअयकपल्लेहि तेसु एकच्चानं मुखे खिपन्ति , इति ते परेसं वन्तं भुञ्जन्ति नाम। भेरण्डकाति सिङ्गाला। विप्फन्दमानन्ति अधोमुखं निपज्जापितं निक्कड्ढितजिव्हं इतो चितो च विप्फन्दमानं। मिगेनाति ओकचारकमिगेन। पक्खिनाति तथारूपेनेव। गन्ता तेति गन्तारो ते। निरयुस्सदन्ति उस्सदनिरयं। पाळियं पन ‘‘निरयं अधो’’ति लिखितं। अयं पन निरयो निमिजातके आवि भविस्सतीति।
Evaṃ mahāsatto sāmikavattasassusasuravattādīni apūrentīnaṃ paccananirayaṃ dassetvā idāni sūkarikādīnaṃ paccananiraye dassento ‘‘orabbhikā’’tiādimāha . Tattha avaṇṇe vaṇṇakārakāti pesuññakārakā. Khāranadinti ete orabbhikādayo etehi sattiādīhi haññamānā vetaraṇiṃ nadiṃ patantīti attho. Sesāni orabbhikādīnaṃ paccanaṭṭhānāni nimijātake āvi bhavissanti. Kuṭakārīti kūṭavinicchayassa ceva tulākūṭādīnañca kārake sandhāyetaṃ vuttaṃ. Tattha kūṭavinicchayakūṭaṭṭakārakakūṭaagghāpanikānaṃ paccananirayā nimijātake āvi bhavissanti. Vantanti vamitakaṃ. Durattānanti duggatattabhāvānaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – mahārāja, te durattabhāvā sattā ayakūṭehi matthake bhijjamāne vamanti, tato taṃ vantaṃ jalitaayakapallehi tesu ekaccānaṃ mukhe khipanti , iti te paresaṃ vantaṃ bhuñjanti nāma. Bheraṇḍakāti siṅgālā. Vipphandamānanti adhomukhaṃ nipajjāpitaṃ nikkaḍḍhitajivhaṃ ito cito ca vipphandamānaṃ. Migenāti okacārakamigena. Pakkhināti tathārūpeneva. Gantā teti gantāro te. Nirayussadanti ussadanirayaṃ. Pāḷiyaṃ pana ‘‘nirayaṃ adho’’ti likhitaṃ. Ayaṃ pana nirayo nimijātake āvi bhavissatīti.
इति महासत्तो एत्तके निरये दस्सेत्वा इदानि देवलोकविवरणं कत्वा रञ्ञो देवलोके दस्सेन्तो आह –
Iti mahāsatto ettake niraye dassetvā idāni devalokavivaraṇaṃ katvā rañño devaloke dassento āha –
१३३.
133.
‘‘सन्तो च उद्धं गच्छन्ति, सुचिण्णेनिध कम्मुना।
‘‘Santo ca uddhaṃ gacchanti, suciṇṇenidha kammunā;
सुचिण्णस्स फलं पस्स, सइन्दा देवा सब्रह्मका॥
Suciṇṇassa phalaṃ passa, saindā devā sabrahmakā.
१३४.
134.
‘‘तं तं ब्रूमि महाराज, धम्मं रट्ठपती चर।
‘‘Taṃ taṃ brūmi mahārāja, dhammaṃ raṭṭhapatī cara;
तथा राज चराहि धम्मं, यथा तं सुचिण्णं नानुतप्पेय्य पच्छा’’ति॥
Tathā rāja carāhi dhammaṃ, yathā taṃ suciṇṇaṃ nānutappeyya pacchā’’ti.
तत्थ सन्तोति कायादीहि उपसन्ता। उद्धन्ति देवलोकं। सइन्दाति तत्थ तत्थ इन्देहि सद्धिं। महासत्तो हिस्स चातुमहाराजादिके देवे दस्सेन्तो, ‘‘महाराज, चातुमहाराजिके देवे पस्स, चत्तारो महाराजानो पस्स, तावतिंसे पस्स, सक्कं पस्सा’’ति एवं सब्बेपि सइन्दके सब्रह्मके च देवे दस्सेन्तो ‘‘इदम्पि सुचिण्णस्स फलं इदम्पि फल’’न्ति दस्सेसि। तं तं ब्रूमीति तस्मा तं भणामि। धम्मन्ति इतो पट्ठाय पाणातिपातादीनि पञ्च वेरानि पहाय दानादीनि पुञ्ञानि करोहीति। यथा तं सुचिण्णं नानुतप्पेय्याति यथा तं दानादिपुञ्ञकम्मं सुचिण्णं पितुघातकम्मपच्चयं विप्पटिसारं पटिच्छादेतुं समत्थताय तं नानुतप्पेय्य, तथा तं सुचिण्णं चर, बहुं पुञ्ञं करोहीति अत्थो।
Tattha santoti kāyādīhi upasantā. Uddhanti devalokaṃ. Saindāti tattha tattha indehi saddhiṃ. Mahāsatto hissa cātumahārājādike deve dassento, ‘‘mahārāja, cātumahārājike deve passa, cattāro mahārājāno passa, tāvatiṃse passa, sakkaṃ passā’’ti evaṃ sabbepi saindake sabrahmake ca deve dassento ‘‘idampi suciṇṇassa phalaṃ idampi phala’’nti dassesi. Taṃ taṃ brūmīti tasmā taṃ bhaṇāmi. Dhammanti ito paṭṭhāya pāṇātipātādīni pañca verāni pahāya dānādīni puññāni karohīti. Yathā taṃ suciṇṇaṃ nānutappeyyāti yathā taṃ dānādipuññakammaṃ suciṇṇaṃ pitughātakammapaccayaṃ vippaṭisāraṃ paṭicchādetuṃ samatthatāya taṃ nānutappeyya, tathā taṃ suciṇṇaṃ cara, bahuṃ puññaṃ karohīti attho.
सो महासत्तस्स धम्मकथं सुत्वा ततो पट्ठाय अस्सासं पटिलभि। बोधिसत्तो पन किञ्चि कालं तत्थ वसित्वा अत्तनो वसनट्ठानञ्ञेव गतो।
So mahāsattassa dhammakathaṃ sutvā tato paṭṭhāya assāsaṃ paṭilabhi. Bodhisatto pana kiñci kālaṃ tattha vasitvā attano vasanaṭṭhānaññeva gato.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा ‘‘न, भिक्खवे, इदानेव, पुब्बेपेस मया अस्सासितोयेवा’’ति वत्वा जातकं समोधानेसि ‘‘तदा राजा अजातसत्तु अहोसि, इसिगणो बुद्धपरिसा, संकिच्चपण्डितो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepesa mayā assāsitoyevā’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi ‘‘tadā rājā ajātasattu ahosi, isigaṇo buddhaparisā, saṃkiccapaṇḍito pana ahameva ahosi’’nti.
संकिच्चजातकवण्णना दुतिया।
Saṃkiccajātakavaṇṇanā dutiyā.
जातकुद्दानं –
Jātakuddānaṃ –
अथ सट्ठिनिपातम्हि, सुणाथ मम भासितं।
Atha saṭṭhinipātamhi, suṇātha mama bhāsitaṃ;
जातकसव्हयनो पवरो, सोणकअरिन्दमसव्हयनो।
Jātakasavhayano pavaro, soṇakaarindamasavhayano;
तथा वुत्तरथेसभकिच्चवरोति॥
Tathā vuttarathesabhakiccavaroti.
सट्ठिनिपातवण्णना निट्ठिता।
Saṭṭhinipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ५३०. संकिच्चजातकं • 530. Saṃkiccajātakaṃ
