Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / မဇ္ဈိမနိကာယ (ဋီကာ) • Majjhimanikāya (ṭīkā)

    ၉. သမ္မာဒိဋ္ဌိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

    9. Sammādiṭṭhisuttavaṇṇanā

    ၈၉. ကထေတုကမ္ယတာပုစ္ဆာ ဧဝာတိ အဝဓာရဏေန ဣတရာ စတသ္သော ပုစ္ဆာ နိဝတ္တေတိ ဣတရာသံ အသမ္ဘဝတော, တတ္ထ ယထာပုစ္ဆိတသ္သ အတ္ထသ္သ ဝိသ္သဇ္ဇနတော စ ‘‘အယံ သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိ ယာထာဝတော အဇာနန္တာပိ ပုထုဇ္ဇနာ ဗာဟိရကတာပသာဒယော အတ္တနော သမာနသီလေ ဌိတံ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ ဝဒန္တိ။ အနုသ္သဝာဒိဝသေနာပီတိ အနုသ္သဝာကာရပရိဝိတက္ကဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တိဝသေနပိ။ ယထာသမင္ဂိတာကာရသ္သ အတ္ထသ္သ ဧဝမေတန္တိ နိဇ္ဈာနက္ခမာပနတော ဧကန္တတော ယာထာဝဂ္ဂာဟော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အတ္တပစ္စက္ခေနပီ’’တိ, ယာထာဝတော လက္ခဏသ္သ ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ အတ္တနော ပစ္စက္ခဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ ဗဟုန္နံ ဝစနံ ဥပာဒာယာတိ ဣမိနာ သာသနေ လောကေ စ နိရုဠ္ဟတာယ အယံ အာမေဍိတပယောဂောတိ သာသနသ္သ နိရုဠ္ဟတာယ စ သမ္ပသာဒံ ဥပာဒာယပိ တဒုဘယိကော အာမေဍိတပယောဂော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အတ္ထန္တိ ဝစနတ္ထံ။ လက္ခဏန္တိ သဘာဝံ။ ဥပာဒာယာတိ ဂဟေတ္ဝာ။ သောဘနာယာတိ သုန္ဒရာယ။ ပသတ္ထာယာတိ ပသံသာယ။ တေသု ပုရိမေန ဓမ္မာနံ ယထာသဘာဝာဝဗောဓသင္ခာတံ သမ္မာဒိဋ္ဌိသဘာဝံ ဒသ္သေတိ။ တေန ဟိ သာ သဗ္ဗဓမ္မေ အဘိဘဝိတ္ဝာ သောဘတိ။ ဒုတိယေန သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု ပရိဏာယိကဘာဝံ။ တေန ဟိ သာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ ဉာဏမယေ ဝိယ တံသမင္ဂိနဉ္စ ပုဂ္ဂလံ ဉာဏပိဏ္ဍံ ဝိယ ကရောတိ, တသ္သ ‘‘ပဏ္ဍိတော နိပုဏော ဆေကော ဝိညူ ဝိဘာဝီ’’တိအာဒိနာ ဒိသာသု ပသံသာ ပတ္ထရတိ။

    89.Kathetukamyatāpucchāevāti avadhāraṇena itarā catasso pucchā nivatteti itarāsaṃ asambhavato, tattha yathāpucchitassa atthassa vissajjanato ca ‘‘ayaṃ sammādiṭṭhī’’ti yāthāvato ajānantāpi puthujjanā bāhirakatāpasādayo attano samānasīle ṭhitaṃ sammādiṭṭhīti vadanti. Anussavādivasenāpīti anussavākāraparivitakkadiṭṭhinijjhānakkhantivasenapi. Yathāsamaṅgitākārassa atthassa evametanti nijjhānakkhamāpanato ekantato yāthāvaggāho hotīti āha ‘‘attapaccakkhenapī’’ti, yāthāvato lakkhaṇassa paṭividdhattā attano paccakkhabhāvenāti attho. Bahunnaṃ vacanaṃ upādāyāti iminā sāsane loke ca niruḷhatāya ayaṃ āmeḍitapayogoti sāsanassa niruḷhatāya ca sampasādaṃ upādāyapi tadubhayiko āmeḍitapayogo daṭṭhabbo. Atthanti vacanatthaṃ. Lakkhaṇanti sabhāvaṃ. Upādāyāti gahetvā. Sobhanāyāti sundarāya. Pasatthāyāti pasaṃsāya. Tesu purimena dhammānaṃ yathāsabhāvāvabodhasaṅkhātaṃ sammādiṭṭhisabhāvaṃ dasseti. Tena hi sā sabbadhamme abhibhavitvā sobhati. Dutiyena sampayuttadhammesu pariṇāyikabhāvaṃ. Tena hi sā sampayuttadhamme ñāṇamaye viya taṃsamaṅginañca puggalaṃ ñāṇapiṇḍaṃ viya karoti, tassa ‘‘paṇḍito nipuṇo cheko viññū vibhāvī’’tiādinā disāsu pasaṃsā pattharati.

    ကမ္မသ္သကတာဉာဏန္တိ ကမ္မံ သကော ဧတသ္သာတိ ကမ္မသ္သကော, တသ္သ ဘာဝော ကမ္မသ္သကတာ, တတ္ထ ဉာဏံ ‘‘ဣဒံ ကမ္မံ သတ္တာနံ သကံ, ဣဒံ နော သက’’န္တိ ဧဝံ ဇာနနဉာဏံ။ သစ္စာနုလောမိကဉာဏန္တိ အရိယသစ္စာနံ ပဋိဝေဓသ္သ အနုလောမတော သစ္စာနုလောမိကံ ဉာဏံ, ဝိပသ္သနာဉာဏံ။ နော သစ္စာနုလောမိကာယာတိ ဗာဟိရကော သစ္စာနုလောမိကာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ နော သမ္မာဒိဋ္ဌိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ တသ္သ အဘာဝတော။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘အတ္တဒိဋ္ဌိပရာမာသကတ္တာ’’တိ။ ကမ္မသ္သ ကတာဒိဋ္ဌိ ပန ဗာဟိရကသ္သ အတ္တဒိဋ္ဌိံ အနုရုဇ္ဈန္တီ ပဝတ္တတိ ‘‘အတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တိတော။ သာသနိကော ဒ္ဝီဟိပီတိ သာသနိကော ပုထုဇ္ဇနော ကမ္မသ္သကတာဉာဏာဒီဟိ ဒ္ဝီဟိပိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ ဩက္ကန္တသမ္မတ္တနိယာမတ္တာ ‘‘သေက္ခော နိယတာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အသေက္ခာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ အာနေတ္ဝာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တီသုပိ ပုဂ္ဂလေသု သေက္ခော ဣဓ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ အဓိပ္ပေတောတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘နိယတာယ နိယ္ယာနိကာယာ’’တိအာဒိမာဟ။

    Kammassakatāñāṇanti kammaṃ sako etassāti kammassako, tassa bhāvo kammassakatā, tattha ñāṇaṃ ‘‘idaṃ kammaṃ sattānaṃ sakaṃ, idaṃ no saka’’nti evaṃ jānanañāṇaṃ. Saccānulomikañāṇanti ariyasaccānaṃ paṭivedhassa anulomato saccānulomikaṃ ñāṇaṃ, vipassanāñāṇaṃ. No saccānulomikāyāti bāhirako saccānulomikāya sammādiṭṭhiyā no sammādiṭṭhi sabbena sabbaṃ tassa abhāvato. Tattha kāraṇamāha ‘‘attadiṭṭhiparāmāsakattā’’ti. Kammassa katādiṭṭhi pana bāhirakassa attadiṭṭhiṃ anurujjhantī pavattati ‘‘atthi dinna’’ntiādinayappavattito. Sāsaniko dvīhipīti sāsaniko puthujjano kammassakatāñāṇādīhi dvīhipi sammādiṭṭhi. Okkantasammattaniyāmattā ‘‘sekkho niyatāyā’’ti vuttaṃ. Asekkhāya sammādiṭṭhiyā sammādiṭṭhīti ānetvā sambandhitabbaṃ. Tīsupi puggalesu sekkho idha sammādiṭṭhīti adhippetoti dassento ‘‘niyatāya niyyānikāyā’’tiādimāha.

    ဣဒာနိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ပာဠိယာ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘တေနေဝာဟာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အန္တဒ္ဝယန္တိ ‘‘သသ္သတံ, ဥစ္ဆေဒံ, ကာမသုခံ, အတ္တကိလမထ’’န္တိ ဧတံ အန္တဒ္ဝယံ။ လီနုဒ္ဓစ္စပတိဋ္ဌာနာယူဟနန္တဒ္ဝယသ္သ အနုပဂမနံ အတ္ထသိဒ္ဓမေဝ။ ဥဇုဘာဝေနာတိ ဥဇုသဘာဝေန မဂ္ဂေန, မဇ္ဈိမာယ ပဋိပတ္တိယာတိ အတ္ထော။ ဓမ္မေ ပသာဒဂ္ဂဟဏေန သတ္ထရိ သင္ဃေ စ ပသာဒောပိ ဂဟိတောယေဝ ဟောတီတိ ‘‘ဓမ္မေ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တော တဒဝိနာဘာဝတော။ ယသ္မာ ဧသ နိယတာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ အဓိပ္ပေတော, တဉ္စ ဝဋ္ဋတော နိယ္ယာနံ ဝိဝဋ္ဋာဓိဂမေန ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အာဂတော ဣမံ သဒ္ဓမ္မ’’န္တိ။ နိဗ္ဗာနဉ္ဟိ သန္တော သဒာ ဝိဇ္ဇမာနော ဓမ္မောတိ ကတ္ဝာ သဒ္ဓမ္မောတိ ဣမံ ဖလေဟိ အသာဓာရဏေန ပရိယာယေန ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတိ။ တယိဒမသ္သ အာဂမံ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယော, သော စ ပဟာနာဘိသမယာဒီဟိ သဟေဝ ဣဓ ဣဇ္ဈတီတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘သဗ္ဗဒိဋ္ဌိဂဟနာနီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိဂဟနာနိ ဝိနိဗ္ဗေဌေန္တော သဗ္ဗကိလေသေ ပဇဟန္တောတိ ပဒဒ္ဝယေန ပန ပဟာနာဘိသမယမာဟ, ဇာတိသံသာရာ နိက္ခမန္တောတိ ဣမိနာ ပရိညာဘိသမယံ။ သမတိက္ကမတ္ထော ဟိ ပရိညတ္ထော။ ပဋိပတ္တိံ ပရိနိဋ္ဌပေန္တောတိ ဣမိနာ ဘာဝနာဘိသမယန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

    Idāni yathāvuttamatthaṃ pāḷiyā vibhāvetuṃ ‘‘tenevāhā’’tiādi vuttaṃ. Antadvayanti ‘‘sassataṃ, ucchedaṃ, kāmasukhaṃ, attakilamatha’’nti etaṃ antadvayaṃ. Līnuddhaccapatiṭṭhānāyūhanantadvayassa anupagamanaṃ atthasiddhameva. Ujubhāvenāti ujusabhāvena maggena, majjhimāya paṭipattiyāti attho. Dhamme pasādaggahaṇena satthari saṅghe ca pasādopi gahitoyeva hotīti ‘‘dhamme’’icceva vutto tadavinābhāvato. Yasmā esa niyatāya sammādiṭṭhiyā samannāgato sammādiṭṭhīti adhippeto, tañca vaṭṭato niyyānaṃ vivaṭṭādhigamena hotīti āha ‘‘āgato imaṃ saddhamma’’nti. Nibbānañhi santo sadā vijjamāno dhammoti katvā saddhammoti imaṃ phalehi asādhāraṇena pariyāyena vattabbataṃ labhati. Tayidamassa āgamaṃ sacchikiriyābhisamayo, so ca pahānābhisamayādīhi saheva idha ijjhatīti dassento ‘‘sabbadiṭṭhigahanānī’’tiādimāha. Tattha sabbadiṭṭhigahanāni vinibbeṭhento sabbakilese pajahantoti padadvayena pana pahānābhisamayamāha, jātisaṃsārā nikkhamantoti iminā pariññābhisamayaṃ. Samatikkamattho hi pariññattho. Paṭipattiṃ pariniṭṭhapentoti iminā bhāvanābhisamayanti daṭṭhabbaṃ.

    ကာလပရိစ္ဆေဒဝစနန္တိ ပရိစ္ဆိဇ္ဇတီတိ ပရိစ္ဆေဒော, ကာလော ဧဝ ပရိစ္ဆေဒော ကာလပရိစ္ဆေဒော, ယော သော အကုသလပဇာနနာဒိနာ ပရိစ္ဆိန္နော မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနကာလော မဂ္ဂက္ခဏော, တသ္သ ဝစနန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ယသ္မိံ ကာလေ’’တိ။ အကုသလဉ္စာတိ စ-သဒ္ဒော သမုစ္စယတ္ထော။ တေန ဝက္ခမာနံ အကုသလမူလာဒိံ သမုစ္စိနောတိ။ ဒသာကုသလကမ္မပထန္တိ ကုတောယံ ဝိသေသော, ယာဝတာ အနိဒ္ဓာရိတဝိသေသံ အကုသလံ ဂဟိတန္တိ? န သာမညဇောတနာယ ဝိသေသေ အဝဋ္ဌာနတော။ ကိံ ဝာ ဣမာယ ယုတ္တိစိန္တာယ, ယသ္မာ ပဌမဝာရေန ဥဒ္ဒေသဝသေန ဒေသိတသ္သ အတ္ထသ္သ ဝိတ္ထာရဒေသနာ ဒုတိယဝာရော။ တေနေဝာဟ ‘‘ကတမံ ပနာဝုသော’’တိအာဒိ။ ယသ္မာ လောကုတ္တရာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ, တသ္မာ နိရောဓာရမ္မဏာယ ပဇာနနာယ မဂ္ဂပညာယ ကိစ္စဝသေန သမ္မောဟတော ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိ ဒသအကုသလကမ္မပထံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တော ‘‘အကုသလံ ပဇာနာတီ’’တိ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။ တသ္သာတိ အကုသလကမ္မပထသင္ခာတသ္သ ဒုက္ခသ္သ။ တေနေဝ ပကာရေနာတိ ‘‘နိရောဓာရမ္မဏာယ ပဇာနနာယ ကိစ္စဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။

    Kālaparicchedavacananti paricchijjatīti paricchedo, kālo eva paricchedo kālaparicchedo, yo so akusalapajānanādinā paricchinno maggavuṭṭhānakālo maggakkhaṇo, tassa vacananti attho. Tenāha ‘‘yasmiṃ kāle’’ti. Akusalañcāti ca-saddo samuccayattho. Tena vakkhamānaṃ akusalamūlādiṃ samuccinoti. Dasākusalakammapathanti kutoyaṃ viseso, yāvatā aniddhāritavisesaṃ akusalaṃ gahitanti? Na sāmaññajotanāya visese avaṭṭhānato. Kiṃ vā imāya yutticintāya, yasmā paṭhamavārena uddesavasena desitassa atthassa vitthāradesanā dutiyavāro. Tenevāha ‘‘katamaṃ panāvuso’’tiādi. Yasmā lokuttarā sammādiṭṭhi idha adhippetā, tasmā nirodhārammaṇāya pajānanāya maggapaññāya kiccavasena sammohato ‘‘idaṃ dukkha’’nti dasaakusalakammapathaṃ paṭivijjhanto ‘‘akusalaṃ pajānātī’’ti vuccatīti attho. Tassāti akusalakammapathasaṅkhātassa dukkhassa. Teneva pakārenāti ‘‘nirodhārammaṇāya pajānanāya kiccavasenā’’ti vuttappakārena.

    ကုသလန္တိ ဧတ္ထာယံ ဝစနတ္ထော – ကုစ္ဆိတေ ပာပဓမ္မေ သလယတိ စလယတိ ကမ္ပေတီတိ ကုသလံ, ကုစ္ဆိတေန ဝာ အာကာရေန သယန္တီတိ ကုသာ, ပာပကာ ဓမ္မာ။ တေ ကုသေ လုနာတိ ဆိန္ဒတီတိ ကုသလံ။ ကုစ္ဆိတာနံ ဝာ သာနတော တနုကရဏတော ဉာဏံ ကုသံ နာမ, တေန လာတဗ္ဗံ ဂဟေတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ ကုသလံ။ ယထာ ဝာ ကုသော ဥဘယဘာဂဂတံ ဟတ္ထပဒေသံ လုနာတိ, ဧဝမိဒံ ဥပ္ပန္နာနုပ္ပန္နဝသေန ဥဘယဘာဂဂတံ သံကိလေသပက္ခံ လုနာတိ ဆိန္ဒတိ, တသ္မာ ကုသော ဝိယ လုနာတီတိ ကုသလံ။ ကုစ္ဆိတာနံ ဝာ သာဝဇ္ဇဓမ္မာနံ သလနတော သံဝရဏတော ကုသလံ။ ကုသလဓမ္မဝသေန ဟိ အကုသလာ မနစ္ဆဋ္ဌေသု ဒ္ဝာရေသု အပ္ပဝတ္တိယာ သံဝုတာ ဟောန္တိ။ ကုစ္ဆိတေ ဝာ ပာပဓမ္မေ သလယတိ ဂမေတိ အပနေတီတိ ကုသလံ။ ကုစ္ဆိတာနံ ဝာ ပာဏာတိပာတာဒီနံ သာနတော နိသာနတော တေဇနတော ကုသာ, ဒောသလောဘာဒယော။ သာဒီနဝဝသေန စေတနာယ တိက္ခဘာဝပ္ပတ္တိယာ ပာဏာတိပာတာဒီနံ မဟာသာဝဇ္ဇတာ။ တေ ကုသေ လုနာတိ ဆိန္ဒတီတိ ကုသလံ။ ကုစ္ဆိတာနံ ဝာ သာနတော အန္တကရဏတော ဝိနာသနတော ကုသာနိ, ပုညကိရိယဝသေန ပဝတ္တာနိ သဒ္ဓာဒီနိ ဣန္ဒ္ရိယာနိ။ တေဟိ လာတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ ကုသလံ။ ‘‘ကု’’ဣတိ ဝာ ဘူမိ ဝုစ္စတိ, အဓိဋ္ဌာနဘာဝေန တံသဒိသသ္သ အတ္တနော နိသ္သယဘူတသ္သ ရူပာရူပပဗန္ဓသ္သ သမ္ပတိ အာယတိဉ္စ အနုဒဟေန ဝိနာသနတော ကုံ သသန္တီတိ ကုသာ, ရာဂာဒယော။ တေ ဝိယ အတ္တနော နိသ္သယသ္သ လဝနတော ဆိန္ဒနတော ကုသလံ။ ပယောဂသမ္ပာဒိတာ ဟိ ကုသလဓမ္မာ အစ္စန္တမေဝ ရူပာရူပဓမ္မေ အပ္ပဝတ္တိကရဏေန သမုစ္ဆိန္ဒန္တိ။ ကုသလသ္သ မူလန္တိ ကုသလမူလံ, သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသာဓနေန ကုသလသ္သ ပတိဋ္ဌာ နိဒာနန္တိ အတ္ထော။ အကုသလမူလန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။

    Kusalanti etthāyaṃ vacanattho – kucchite pāpadhamme salayati calayati kampetīti kusalaṃ, kucchitena vā ākārena sayantīti kusā, pāpakā dhammā. Te kuse lunāti chindatīti kusalaṃ. Kucchitānaṃ vā sānato tanukaraṇato ñāṇaṃ kusaṃ nāma, tena lātabbaṃ gahetabbaṃ pavattetabbanti kusalaṃ. Yathā vā kuso ubhayabhāgagataṃ hatthapadesaṃ lunāti, evamidaṃ uppannānuppannavasena ubhayabhāgagataṃ saṃkilesapakkhaṃ lunāti chindati, tasmā kuso viya lunātīti kusalaṃ. Kucchitānaṃ vā sāvajjadhammānaṃ salanato saṃvaraṇato kusalaṃ. Kusaladhammavasena hi akusalā manacchaṭṭhesu dvāresu appavattiyā saṃvutā honti. Kucchite vā pāpadhamme salayati gameti apanetīti kusalaṃ. Kucchitānaṃ vā pāṇātipātādīnaṃ sānato nisānato tejanato kusā, dosalobhādayo. Sādīnavavasena cetanāya tikkhabhāvappattiyā pāṇātipātādīnaṃ mahāsāvajjatā. Te kuse lunāti chindatīti kusalaṃ. Kucchitānaṃ vā sānato antakaraṇato vināsanato kusāni, puññakiriyavasena pavattāni saddhādīni indriyāni. Tehi lātabbaṃ pavattetabbanti kusalaṃ. ‘‘Ku’’iti vā bhūmi vuccati, adhiṭṭhānabhāvena taṃsadisassa attano nissayabhūtassa rūpārūpapabandhassa sampati āyatiñca anudahena vināsanato kuṃ sasantīti kusā, rāgādayo. Te viya attano nissayassa lavanato chindanato kusalaṃ. Payogasampāditā hi kusaladhammā accantameva rūpārūpadhamme appavattikaraṇena samucchindanti. Kusalassa mūlanti kusalamūlaṃ, suppatiṭṭhitabhāvasādhanena kusalassa patiṭṭhā nidānanti attho. Akusalamūlanti etthāpi eseva nayo.

    အကုသလန္တိ ပန န ကုသလံ အကုသလံ, ကုသလဓမ္မာနံ ပဋိပက္ခဝသေန အကုသလန္တိ ပဒသ္သ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝဉ္ဟိ အာရောဂ္ယာနဝဇ္ဇသုခဝိပာကကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေန ကုသလံ ဝုစ္စတီတိ။ ယထာ ယံ ဓမ္မဇာတံ န အရောဂံ န အဝဇ္ဇံ န သုခဝိပာကံ န စ ကောသလ္လသမ္ဘူတံ, တံ အကုသလန္တိ အယမတ္ထော ဒသ္သိတော ဟောတိ။ ဧဝံ ယံ န ကုစ္ဆိတာနံ သလနသဘာဝံ, န ကုသေန, ကုသေဟိ ဝာ ပဝတ္တေတဗ္ဗံ, န စ ကုသော ဝိယ လဝနကံ, တံ အကုသလံ နာမာတိ အယမ္ပိ အတ္ထော ဒသ္သိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝတ္ထုပဇာနနာတိ ဒုက္ခာဒိဝတ္ထုနော ပဇာနနာ ပဋိဝေဓော။ တထာ ဗုဇ္ဈနကပုဂ္ဂလာနံ အဇ္ဈာသယဝသေန ဒေသနာ ပဝတ္တာတိ အာဟ ‘‘အကုသလာဒိပဇာနနေနာပီ’’တိ။ တေနေဝ စ သံခိတ္တေန ဒေသနာ ပဝတ္တာ။ ဘာဝနာမနသိကာရော ပန ‘‘သဗ္ဗံ ဘိက္ခဝေ အဘိညေယ္ယ’’န္တိ (သံ. နိ. ၄.၄၆; ပဋိ. မ. ၁.၃) ဝစနတော အနဝသေသတော ရူပာရူပဓမ္မာနံ ပရိဂ္ဂဟဝသေနေဝ ပဝတ္တတိ။ တေနာဟ ‘‘ဒေသနာယေဝာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ မနသိကာရပဋိဝေဓောတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ပဝတ္တဝိပသ္သနာမနသိကာရော အရိယမဂ္ဂပဋိဝေဓော စ။ ကသ္သစိ အကောပနတော ဝိတ္ထာရဝသေနေဝ ဝုတ္တံ ဝိပသ္သနံ အနုယုဉ္ဇန္တာ မဂ္ဂံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တာပိ ဝိတ္ထာရနယေနေဝ ပဋိဝိဇ္ဈန္တီတိ အတ္ထော ဝိသုဒ္ဓိက္ကမသ္သ အဘာဝတော။

    Akusalanti pana na kusalaṃ akusalaṃ, kusaladhammānaṃ paṭipakkhavasena akusalanti padassa attho veditabbo. Evañhi ārogyānavajjasukhavipākakosallasambhūtaṭṭhena kusalaṃ vuccatīti. Yathā yaṃ dhammajātaṃ na arogaṃ na avajjaṃ na sukhavipākaṃ na ca kosallasambhūtaṃ, taṃ akusalanti ayamattho dassito hoti. Evaṃ yaṃ na kucchitānaṃ salanasabhāvaṃ, na kusena, kusehi vā pavattetabbaṃ, na ca kuso viya lavanakaṃ, taṃ akusalaṃ nāmāti ayampi attho dassitoti veditabbo. Vatthupajānanāti dukkhādivatthuno pajānanā paṭivedho. Tathā bujjhanakapuggalānaṃ ajjhāsayavasena desanā pavattāti āha ‘‘akusalādipajānanenāpī’’ti. Teneva ca saṃkhittena desanā pavattā. Bhāvanāmanasikāro pana ‘‘sabbaṃ bhikkhave abhiññeyya’’nti (saṃ. ni. 4.46; paṭi. ma. 1.3) vacanato anavasesato rūpārūpadhammānaṃ pariggahavaseneva pavattati. Tenāha ‘‘desanāyevā’’tiādi. Tattha manasikārapaṭivedhoti pubbabhāge pavattavipassanāmanasikāro ariyamaggapaṭivedho ca. Kassaci akopanato vitthāravaseneva vuttaṃ vipassanaṃ anuyuñjantā maggaṃ paṭivijjhantāpi vitthāranayeneva paṭivijjhantīti attho visuddhikkamassa abhāvato.

    ဘိက္ခူတိ မဟာဝိဟာရေ ဓမ္မသင္ဂီတိဝသေန ပဉ္စနိကာယမဏ္ဍလေ နိသိန္နဘိက္ခူ။ ထေရောတိ တတ္ထ သင္ဃတ္ထေရောတိ ဝဒန္တိ။ ဝတ္ထသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေန ပန မဟာသင္ဃရက္ခိတတ္ထေရသ္သ အန္တေဝာသိကဘိက္ခူ သန္ဓာယ ‘‘အာဟံသူ’’တိ ဝုတ္တံ။ ထေရောတိ ပန မဟာသင္ဃရက္ခိတတ္ထေရော။ သော ဟိ ဣမသ္မိံ မဇ္ဈိမနိကာယေ တံ တံ ဝိနိစ္ဆယံ ကထေသိ။ ရာသိတောတိ ပိဏ္ဍတော, ဧကဇ္ဈန္တိ အတ္ထော။

    Bhikkhūti mahāvihāre dhammasaṅgītivasena pañcanikāyamaṇḍale nisinnabhikkhū. Theroti tattha saṅghattheroti vadanti. Vatthasuttavaṇṇanāyaṃ vuttanayena pana mahāsaṅgharakkhitattherassa antevāsikabhikkhū sandhāya ‘‘āhaṃsū’’ti vuttaṃ. Theroti pana mahāsaṅgharakkhitatthero. So hi imasmiṃ majjhimanikāye taṃ taṃ vinicchayaṃ kathesi. Rāsitoti piṇḍato, ekajjhanti attho.

    အကုသလကမ္မပထဝဏ္ဏနာ

    Akusalakammapathavaṇṇanā

    အကောသလ္လပ္ပဝတ္တိယာတိ ကောသလ္လပဋိပက္ခတော အကောသလ္လံ ဝုစ္စတိ အညာဏံ, တတော ပဝတ္တနတော, အကောသလ္လသမ္ဘူတတ္တာတိ အတ္ထော။ ဉာဏပဋိပက္ခော အညာဏံ မိတ္တပဋိပက္ခော အမိတ္တော ဝိယ ကုသလပဋိပက္ခော အကုသလံ ကုသလေန ပဟာတဗ္ဗတ္တာ, န ပန ကုသလာနံ ပဟာယတတ္တာ။ ကုသလမေဝ ဟိ ပယောဂသမ္ပာဒိတံ အကုသလံ ပဇဟတိ။ သဟ အဝဇ္ဇေဟိ လောဘာဒီဟိ ဝတ္တတီတိ သာဝဇ္ဇံ။ ဒုက္ခော အနိဋ္ဌော စတုက္ခန္ဓ-သင္ခာတော ဝိပာကော ဧတသ္သာတိ ဒုက္ခဝိပာကံ။ တတ္ထ သာဝဇ္ဇဝစနေန အကုသလာနံ ပဝတ္တိဒုက္ခတံ ဒသ္သေတိ, ဒုက္ခဝိပာကဝစနေန ဝိပာကဒုက္ခတံ။ ပုရိမဉ္ဟိ ပဝတ္တိသမ္ဘဝဝသေန အကုသလသ္သ လက္ခဏဝစနံ, ပစ္ဆိမံ တာလန္တရေ ဝိပာကုပ္ပာဒနသမတ္ထတာဝသေန။ တထာ ပုရိမေန အကုသလသ္သ အဝိသုဒ္ဓသဘာဝတံ ဒသ္သေတိ, ပစ္ဆိမေန အဝိသုဒ္ဓဝိပာကတံ။ ပုရိမေန အကုသလံ ကုသလသဘာဝတော နိဝတ္တေတိ, ပစ္ဆိမေန အဗ္ယာကတသဘာဝတော သဝိပာကတ္တဒီပကတ္တာ ပစ္ဆိမသ္သ။ ပုရိမေန ဝာ အဝဇ္ဇဝန္တတာဒသ္သနတော ကိစ္စဋ္ဌေန ရသေန အနတ္ထဇနနရသတံ ဒသ္သေတိ, ပစ္ဆိမေန သမ္ပတ္တိအတ္ထေန အနိဋ္ဌဝိပာကရသတံ။ ပုရိမေန စ ဥပဋ္ဌာနာကာရဋ္ဌေန ပစ္စုပဋ္ဌာနေန သံကိလေသပစ္စုပဋ္ဌာနတံ, ပစ္ဆိမေန ဖလဋ္ဌေန ဒုက္ခဝိပာကပစ္စုပဋ္ဌာနတံ။ ပုရိမေန စ အယောနိသောမနသိကာရံ အကုသလသ္သ ပဒဋ္ဌာနံ ပကာသေတိ။ တတော ဟိ တံ သာဝဇ္ဇံ ဇာတံ, ပစ္ဆိမေန အကုသလသ္သ အညေသံ ပဒဋ္ဌာနဘာဝံ ဝိဘာဝေတိ။ တဉ္ဟိ ဒုက္ခဝိပာကသ္သ ကာရဏန္တိ။ သံကိလိဋ္ဌန္တိ သံကိလေသေဟိ သမန္နာဂတံ, ဒသဟိ ကိလေသဝတ္ထူဟိ ဝိဗာဓိတံ, ဥပတာပိတံ ဝာ တေဟိ ဝိဒူသိတံ မလီနကတဉ္စာတိ အတ္ထော။ ဣဒဉ္စသ္သ ဒုက္ခဝိပာကတဉ္စာတိ အတ္ထေ ဣဒဉ္စ ဒုက္ခဝိပာကတံ အပစ္စက္ခတာယ အသဒ္ဒဟန္တာနံ ပစ္စက္ခတော အာဒီနဝဒသ္သနေန သံဝေဇနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ သာဓာရဏာ သဗ္ဗသ္သပိ အကုသလသ္သ။

    Akosallappavattiyāti kosallapaṭipakkhato akosallaṃ vuccati aññāṇaṃ, tato pavattanato, akosallasambhūtattāti attho. Ñāṇapaṭipakkho aññāṇaṃ mittapaṭipakkho amitto viya kusalapaṭipakkho akusalaṃ kusalena pahātabbattā, na pana kusalānaṃ pahāyatattā. Kusalameva hi payogasampāditaṃ akusalaṃ pajahati. Saha avajjehi lobhādīhi vattatīti sāvajjaṃ. Dukkho aniṭṭho catukkhandha-saṅkhāto vipāko etassāti dukkhavipākaṃ. Tattha sāvajjavacanena akusalānaṃ pavattidukkhataṃ dasseti, dukkhavipākavacanena vipākadukkhataṃ. Purimañhi pavattisambhavavasena akusalassa lakkhaṇavacanaṃ, pacchimaṃ tālantare vipākuppādanasamatthatāvasena. Tathā purimena akusalassa avisuddhasabhāvataṃ dasseti, pacchimena avisuddhavipākataṃ. Purimena akusalaṃ kusalasabhāvato nivatteti, pacchimena abyākatasabhāvato savipākattadīpakattā pacchimassa. Purimena vā avajjavantatādassanato kiccaṭṭhena rasena anatthajananarasataṃ dasseti, pacchimena sampattiatthena aniṭṭhavipākarasataṃ. Purimena ca upaṭṭhānākāraṭṭhena paccupaṭṭhānena saṃkilesapaccupaṭṭhānataṃ, pacchimena phalaṭṭhena dukkhavipākapaccupaṭṭhānataṃ. Purimena ca ayonisomanasikāraṃ akusalassa padaṭṭhānaṃ pakāseti. Tato hi taṃ sāvajjaṃ jātaṃ, pacchimena akusalassa aññesaṃ padaṭṭhānabhāvaṃ vibhāveti. Tañhi dukkhavipākassa kāraṇanti. Saṃkiliṭṭhanti saṃkilesehi samannāgataṃ, dasahi kilesavatthūhi vibādhitaṃ, upatāpitaṃ vā tehi vidūsitaṃ malīnakatañcāti attho. Idañcassa dukkhavipākatañcāti atthe idañca dukkhavipākataṃ apaccakkhatāya asaddahantānaṃ paccakkhato ādīnavadassanena saṃvejanatthaṃ vuttaṃ. Sādhāraṇā sabbassapi akusalassa.

    သရသေနေဝ (ဓ. သ. မူလဋီ. ၁) ပတနသဘာဝသ္သ အန္တရာ ဧဝ အတီဝ ပာတနံ အတိပာတော, သဏိကံ ပတိတုံ အဒတ္ဝာ သီဃံ ပာတနန္တိ အတ္ထော။ အတိက္ကမ္မဝာ သတ္ထာဒီဟိ အဘိဘဝိတ္ဝာ ပာတနံ အတိပာတော။ ပယောဂဝတ္ထုမဟန္တတာဒီဟိ မဟာသာဝဇ္ဇတာ တေဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာယ စေတနာယ ဗလဝဘာဝတော။ ဧကသ္သ ဟိ ပယောဂသ္သ သဟသာ နိပ္ဖာဒနဝသေန သကိစ္စသာဓိကာယ ဗဟုက္ခတ္တုံ ပဝတ္တဇဝနေဟိ လဒ္ဓာသေဝနာယ စ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာယ ဝသေန ပယောဂသ္သ မဟန္တဘာဝော။ သတိပိ ကဒာစိ ခုဒ္ဒကေ စေဝ မဟန္တေ စ ပာဏေ ပယောဂသ္သ သမဘာဝေ မဟန္တံ ဟနန္တသ္သ စေတနာ တိဗ္ဗာကာရာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝတ္ထုသ္သ မဟန္တဘာဝော။ ဣတိ ဥဘယမ္ပေတံ စေတနာယ ဗလဝဘာဝေနေဝ ဟောတီတိ။ ယထာဝုတ္တပစ္စယပရိယာယေပိ တံတံပစ္စယေဟိ စေတနာယ ဗလဝတာယ ဧဝ မဟာသာဝဇ္ဇဘာဝော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပယောဂဝတ္ထုအာဒိပစ္စယာနဉ္ဟိ အမဟတ္တေပိ ဟန္တဗ္ဗသ္သ ဂုဏဝန္တတာယ မဟာသာဝဇ္ဇတာ, တဗ္ဗိပရိယာယေန အပ္ပသာဝဇ္ဇတာ စ ဝတ္ထုသ္သ မဟတ္တာမဟတ္တေသု ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ကိလေသာနံ ဥပက္ကမာနံ ဒ္ဝိန္နဉ္စ မုဒုတာယ တိဗ္ဗတာယ စ အပ္ပသာဝဇ္ဇတာ မဟာသာဝဇ္ဇတာပိ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ပာဏော ပာဏသညိတာ ဝဓကစိတ္တဉ္စ ပုဗ္ဗဘာဂိယာပိ ဟောန္တိ, ဥပက္ကမော ဝဓကစေတနာသမုဋ္ဌာပိတော။ ပဉ္စ သမ္ဘာရာ ဟိ ပာဏာတိပာတစေတနာတိ သာ ပဉ္စသမ္ဘာရဝိနိမုတ္တာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အယဉ္စ ဝိစာရော အဒိန္နာဒာနာဒီသုပိ ယထာရဟံ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဝိဇ္ဈနပဟရဏာဒိဝသေန သဟတ္ထေနနိဗ္ဗတ္တော သာဟတ္ထိကော, အာဏာပနဝသေန ပဝတ္တော အာဏတ္တိကော, ဥသုသတ္တိယန္တပာသာဏာဒိနိသ္သဇ္ဇနဝသေန ပဝတ္တော နိသ္သဂ္ဂိယော, အဒုဟလသဇ္ဇနာဒိဝသေန ပဝတ္တော ထာဝရော, အာထဗ္ဗဏိကာဒီနံ ဝိယ မန္တပရိဇပ္ပနဝသေန ပဝတ္တော ဝိဇ္ဇာမယော, ကမ္မဝိပာကဇိဒ္ဓိမယော ဣဒ္ဓိမယော ဒာဌာကောဋနာဒီနိ ဝိယ။

    Saraseneva (dha. sa. mūlaṭī. 1) patanasabhāvassa antarā eva atīva pātanaṃ atipāto, saṇikaṃ patituṃ adatvā sīghaṃ pātananti attho. Atikkammavā satthādīhi abhibhavitvā pātanaṃ atipāto. Payogavatthumahantatādīhi mahāsāvajjatā tehi paccayehi uppajjamānāya cetanāya balavabhāvato. Ekassa hi payogassa sahasā nipphādanavasena sakiccasādhikāya bahukkhattuṃ pavattajavanehi laddhāsevanāya ca sanniṭṭhāpakacetanāya vasena payogassa mahantabhāvo. Satipi kadāci khuddake ceva mahante ca pāṇe payogassa samabhāve mahantaṃ hanantassa cetanā tibbākārā uppajjatīti vatthussa mahantabhāvo. Iti ubhayampetaṃ cetanāya balavabhāveneva hotīti. Yathāvuttapaccayapariyāyepi taṃtaṃpaccayehi cetanāya balavatāya eva mahāsāvajjabhāvo veditabbo. Payogavatthuādipaccayānañhi amahattepi hantabbassa guṇavantatāya mahāsāvajjatā, tabbipariyāyena appasāvajjatā ca vatthussa mahattāmahattesu viya daṭṭhabbā. Kilesānaṃ upakkamānaṃ dvinnañca mudutāya tibbatāya ca appasāvajjatā mahāsāvajjatāpi yojetabbā. Pāṇo pāṇasaññitā vadhakacittañca pubbabhāgiyāpi honti, upakkamo vadhakacetanāsamuṭṭhāpito. Pañca sambhārā hi pāṇātipātacetanāti sā pañcasambhāravinimuttā daṭṭhabbā. Ayañca vicāro adinnādānādīsupi yathārahaṃ vattabbo. Vijjhanapaharaṇādivasena sahatthenanibbatto sāhatthiko, āṇāpanavasena pavatto āṇattiko, ususattiyantapāsāṇādinissajjanavasena pavatto nissaggiyo, aduhalasajjanādivasena pavatto thāvaro, āthabbaṇikādīnaṃ viya mantaparijappanavasena pavatto vijjāmayo, kammavipākajiddhimayo iddhimayo dāṭhākoṭanādīni viya.

    ယဒိ ‘‘မမ ဣဒ’’န္တိ ပရေန ပရိဂ္ဂဟိတံ အဒိန္နံ, ဥတ္တာနသေယ္ယကဒာရကသန္တကေ ကထံ တသ္သ ပရိဂ္ဂဟသညာယ ဧဝ အဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘ယတ္ထ ပရော’’တိအာဒိ။ ပရော နာမ ဝိညူ ဝာ အဝိညူ ဝာ အတ္ထိ တသ္သ ဝတ္ထုသ္သ သာမိကော။ အဝိညူပိ ဟိ ဝိညုကာလေ ယထာကာမံ ကရောန္တော အဒဏ္ဍာရဟောတိ။ မန္တပရိဇပ္ပနေန ပရသန္တကဟရဏံ ဝိဇ္ဇာမယော, ဝိနာ မန္တေန ပရသန္တကသ္သ ကာယဝစီပယောဂေဟိ ပရိကဍ္ဎနံ တာဒိသေနိဒ္ဓိဝသေန ဣဒ္ဓိမယော ပယောဂောတိ အဒိန္နာဒာနေ ဆ ပယောဂာ သာဟတ္ထိကာဒယော ဝုတ္တာ။ ယထာနုရူပန္တိ ဧတ္ထ သာဟတ္ထိကော တာဝ ပဉ္စန္နမ္ပိ အဝဟာရာနံ ဝသေန ပဝတ္တတိ, တထာ အာဏတ္တိယော နိသ္သဂ္ဂိယော စ။ ထာဝရော ထေယ္ယာဝဟာရပသယ္ဟာဝဟာရပဋိစ္ဆန္နာဝဟာရဝသေန။ တထာ သေသာပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

    Yadi ‘‘mama ida’’nti parena pariggahitaṃ adinnaṃ, uttānaseyyakadārakasantake kathaṃ tassa pariggahasaññāya eva abhāvatoti āha ‘‘yattha paro’’tiādi. Paro nāma viññū vā aviññū vā atthi tassa vatthussa sāmiko. Aviññūpi hi viññukāle yathākāmaṃ karonto adaṇḍārahoti. Mantaparijappanena parasantakaharaṇaṃ vijjāmayo, vinā mantena parasantakassa kāyavacīpayogehi parikaḍḍhanaṃ tādiseniddhivasena iddhimayo payogoti adinnādāne cha payogāsāhatthikādayo vuttā. Yathānurūpanti ettha sāhatthiko tāva pañcannampi avahārānaṃ vasena pavattati, tathā āṇattiyo nissaggiyo ca. Thāvaro theyyāvahārapasayhāvahārapaṭicchannāvahāravasena. Tathā sesāpīti daṭṭhabbaṃ.

    မေထုနသမာစာရေသူတိ သဒာရာသန္တောသ-ပရဒာရဂမနဝသေန ဒုဝိဓေသု မေထုနသမာစာရေသု။ အယမေဝဟိ ဘေဒော ဣဓာဓိပ္ပေတော။ ဂောတ္တရက္ခိတာ သဂောတ္တေဟိ ရက္ခိတာ။ ဓမ္မရက္ခိတာ သဟဓမ္မိကေဟိ ရက္ခိတာ။ သာရက္ခာ သသာမိကာ။ ယသ္သာ ဂမနေ ရညာ ဒဏ္ဍော ဌပိတော, သာ သပရိဒဏ္ဍာ။ ဘရိယဘာဝတ္ထံ ဓနေန ကီတာ ဓနက္ကီတာ။ ဆန္ဒေန ဝသန္တီ ဆန္ဒဝာသိနီ။ ဘောဂတ္ထံ ဝသန္တီ ဘောဂဝာသိနီ။ ပဋတ္ထံ ဝသန္တီ ပဋဝာသိနီ။ ဥဒကပတ္တံ အာမသိတ္ဝာ ဂဟိတာ ဩဒပတ္တကိနီ။ စုမ္ဗဋကံ အပနေတ္ဝာ ဂဟိတာ ဩဘဋစုမ္ဗဋာ။ ကရမရာနီတာ ဓဇာဟတာ။ တင္ခဏိကာ မုဟုတ္တိကာ။ အဘိဘဝိတ္ဝာ ဝီတိက္ကမေ မိစ္ဆာစာရော မဟာသာဝဇ္ဇော, န တထာ ဒ္ဝိန္နံ သမာနဆန္ဒတာယ။ အဘိဘဝိတ္ဝာ ဝီတိက္ကမနေ သတိပိ မဂ္ဂေနမဂ္ဂပဋိပတ္တိအဓိဝာသနေ ပုရိမုပ္ပန္နသေဝနာဘိသန္ဓိပယောဂာဘာဝတော မိစ္ဆာစာရော န ဟောတိ အဘိဘုယ္ယမာနသ္သာတိ ဝဒန္တိ။ သေဝနာစိတ္တေ သတိ ပယောဂာဘာဝော အပ္ပမာဏံ ယေဘုယ္ယေန ဣတ္ထိယာ သေဝနာပယောဂသ္သ အဘာဝတော။ တထာ သတိ ပုရေတရံ သေဝနာစိတ္တသ္သ ဥပဋ္ဌာနေပိ တသ္သာ မိစ္ဆာစာရော န သိယာ, တထာ ပုရိသသ္သပိ သေဝနာပယောဂာဘာဝေတိ, တသ္မာ အတ္တနော ရုစိယာ ပဝတ္တိတသ္သ ဝသေန တယော, ဗလက္ကာရေန ပဝတ္တိတသ္သ ဝသေန တယောတိ သဗ္ဗေပိ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန စတ္တာရော သမ္ဘာရာတိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    Methunasamācāresūti sadārāsantosa-paradāragamanavasena duvidhesu methunasamācāresu. Ayamevahi bhedo idhādhippeto. Gottarakkhitā sagottehi rakkhitā. Dhammarakkhitā sahadhammikehi rakkhitā. Sārakkhā sasāmikā. Yassā gamane raññā daṇḍo ṭhapito, sā saparidaṇḍā. Bhariyabhāvatthaṃ dhanena kītā dhanakkītā. Chandena vasantī chandavāsinī. Bhogatthaṃ vasantī bhogavāsinī. Paṭatthaṃ vasantī paṭavāsinī. Udakapattaṃ āmasitvā gahitā odapattakinī. Cumbaṭakaṃ apanetvā gahitā obhaṭacumbaṭā. Karamarānītā dhajāhatā. Taṅkhaṇikā muhuttikā. Abhibhavitvā vītikkame micchācāro mahāsāvajjo, na tathā dvinnaṃ samānachandatāya. Abhibhavitvā vītikkamane satipi maggenamaggapaṭipattiadhivāsane purimuppannasevanābhisandhipayogābhāvato micchācāro na hoti abhibhuyyamānassāti vadanti. Sevanācitte sati payogābhāvo appamāṇaṃ yebhuyyena itthiyā sevanāpayogassa abhāvato. Tathā sati puretaraṃ sevanācittassa upaṭṭhānepi tassā micchācāro na siyā, tathā purisassapi sevanāpayogābhāveti, tasmā attano ruciyā pavattitassa vasena tayo, balakkārena pavattitassa vasena tayoti sabbepi aggahitaggahaṇena cattāro sambhārāti vuttanti veditabbaṃ.

    အတ္ထဘဉ္ဇကောတိ ကမ္မပထဝသေန ဝုတ္တံ။ ကမ္မပထကထာ ဟေသာတိ။ အသ္သာတိ ဝိသံဝာဒကသ္သ။ မုသာ ဝဒတိ ဧတေနာတိ စေတနာ မုသာဝာဒော, ဣမသ္မိံ ပက္ခေ အတထာကာရေန ဝတ္ထုနော ဝိညာပနပယောဂော မုသာ, တံသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာမုသာဝာဒောတိ ဝုတ္တတ္တာ တတော အညထာ ဝတ္တုံ ‘‘အပရော နယော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အတ္တနော သန္တကံ အဒာတုကာမတာယာတိအာဒိ မုသာဝာဒသာမညေန ဝုတ္တံ။ ဟသာဓိပ္ပာယေနပိ ဝိသံဝာဒနပုရက္ခာရသ္သ မုသာဝာဒော။ ပရသ္သာတိ ဝိသံဝာဒနဝသေန ဝိညာပေတဗ္ဗသ္သ။ သောတိ မုသာဝာဒပယောဂော။

    Atthabhañjakoti kammapathavasena vuttaṃ. Kammapathakathā hesāti. Assāti visaṃvādakassa. Musā vadati etenāti cetanā musāvādo, imasmiṃ pakkhe atathākārena vatthuno viññāpanapayogo musā, taṃsamuṭṭhāpikā cetanāmusāvādoti vuttattā tato aññathā vattuṃ ‘‘aparo nayo’’tiādi vuttaṃ. Attano santakaṃ adātukāmatāyātiādi musāvādasāmaññena vuttaṃ. Hasādhippāyenapi visaṃvādanapurakkhārassa musāvādo. Parassāti visaṃvādanavasena viññāpetabbassa. Soti musāvādapayogo.

    သုညဘာဝန္တိ ပီတိဝိရဟိတတာယ ရိတ္တဘာဝံ။ ဖရုသသဒ္ဒတာယ နေဝ ကဏ္ဏသုခာ။ အတ္ထဝိပန္နတာယ န ဟဒယသုခာ။ သံကိလိဋ္ဌစိတ္တသ္သာတိ ဒောသေန, လောဘေန ဝာ ဒူသိတစိတ္တသ္သ။

    Suññabhāvanti pītivirahitatāya rittabhāvaṃ. Pharusasaddatāya neva kaṇṇasukhā. Atthavipannatāya na hadayasukhā. Saṃkiliṭṭhacittassāti dosena, lobhena vā dūsitacittassa.

    ဧကန္တဖရုသာ စေတနာတိ ဧတေန ဒုဋ္ဌစိတ္တတံယေဝ ဝိဘာဝေတိ, ဒုဋ္ဌစိတ္တတာ စသ္သ အမရဏာဓိပ္ပာယဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သတိ ဟိ မရဏာဓိပ္ပာယေ အတ္ထသိဒ္ဓိ, တဒဘာဝေ ပာဏာတိပာတဗ္ယာပာဒာ သိယုန္တိ။ ယံ ပဋိစ္စ ဖရုသဝာစာ ပယုဇ္ဇတိ, တသ္သ သမ္မုခာဝ သီသံ ဧတိ။ ပရမ္မုခာပိ သီသံ ဧတိ ဧဝာတိ အပရေ။ တတ္ထာယံ အဓိပ္ပာယော ယုတ္တော သိယာ – သမ္မုခာ ပယောဂေ အဂာရဝာဒီနံ ဗလဝဘာဝတော သိယာ စေတနာ ဗလဝတီ, ပရသ္သ စ တဒတ္ထဝိညာပနံ, န တထာ အသမ္မုခာတိ။ ယထာ စ အက္ကောသိတေ မတေ အာဠဟနေ ကတာ ခမာပနာ ဥပဝာဒန္တရာယံ နိဝတ္တေတိ, ဧဝံ ပရမ္မုခာ ပယုတ္တာ ဖရုသဝာစာ ဟောတိယေဝာတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ တသ္သာတိ ဧကန္တဖရုသစေတနာယ ဧဝ ဖရုသဝာစာဘာဝသ္သ အာဝိဘာဝတ္ထံ။ မမ္မစ္ဆေဒကော သဝနဖရုသတာယာတိ အဓိပ္ပာယော။ စိတ္တသဏ္ဟာတာယ ဖရုသဝာစာ န ဟောတိ ကမ္မပထာ’ပ္ပတ္တတ္တာ, ကမ္မဘာဝံ ပန န သက္ကာ ဝာရေတုံ။ ဧဝံ အန္ဝယဝသေန စေတနာဖရုသတာယ ဖရုသဝာစံ သာဓေတ္ဝာ ဣဒာနိ တမေဝ ဗ္ယတိရေကဝသေန သာဓေတုံ ‘‘ဝစနသဏ္ဟတာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧသာတိ ဖရုသဝာစာ။ ကမ္မပထဘာဝံ အပ္ပတ္တာ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ, ဣတရာ မဟာသာဝဇ္ဇာ။ တထာ ကိလေသာနံ မုဒုတိဗ္ဗတာဘေဒေဟိ သဗ္ဗံ ပုရိမသဒိသံ။

    Ekantapharusā cetanāti etena duṭṭhacittataṃyeva vibhāveti, duṭṭhacittatā cassa amaraṇādhippāyavasena daṭṭhabbā. Sati hi maraṇādhippāye atthasiddhi, tadabhāve pāṇātipātabyāpādā siyunti. Yaṃ paṭicca pharusavācā payujjati, tassa sammukhāva sīsaṃ eti. Parammukhāpi sīsaṃ eti evāti apare. Tatthāyaṃ adhippāyo yutto siyā – sammukhā payoge agāravādīnaṃ balavabhāvato siyā cetanā balavatī, parassa ca tadatthaviññāpanaṃ, na tathā asammukhāti. Yathā ca akkosite mate āḷahane katā khamāpanā upavādantarāyaṃ nivatteti, evaṃ parammukhā payuttā pharusavācā hotiyevāti sakkā viññātuṃ. Tassāti ekantapharusacetanāya eva pharusavācābhāvassa āvibhāvatthaṃ. Mammacchedako savanapharusatāyāti adhippāyo. Cittasaṇhātāya pharusavācā na hoti kammapathā’ppattattā, kammabhāvaṃ pana na sakkā vāretuṃ. Evaṃ anvayavasena cetanāpharusatāya pharusavācaṃ sādhetvā idāni tameva byatirekavasena sādhetuṃ ‘‘vacanasaṇhatāyā’’tiādi vuttaṃ. Esāti pharusavācā. Kammapathabhāvaṃ appattā appasāvajjā, itarā mahāsāvajjā. Tathā kilesānaṃ mudutibbatābhedehi sabbaṃ purimasadisaṃ.

    အာသေဝနံ ဗဟုလီကရဏံ။ ယံ ဥဒ္ဒိသ္သ ပဝတ္တိတော, တေန အဂ္ဂဟိတေ အပ္ပသာဝဇ္ဇော, ဂဟိတေ မဟာသာဝဇ္ဇော ကမ္မပထပ္ပတ္တိတော။ ယော ကောစိ ပန သမ္ဖပ္ပလာပော ဒ္ဝီဟိ သမ္ဘာရေဟိ သိဇ္ဈတိ။ ကိလေသာနံ မုဒုတိဗ္ဗတာဝသေနပိ အပ္ပသာဝဇ္ဇမဟာသာဝဇ္ဇတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    Āsevanaṃ bahulīkaraṇaṃ. Yaṃ uddissa pavattito, tena aggahite appasāvajjo, gahite mahāsāvajjo kammapathappattito. Yo koci pana samphappalāpo dvīhi sambhārehi sijjhati. Kilesānaṃ mudutibbatāvasenapi appasāvajjamahāsāvajjatā veditabbā.

    အတ္တနော ပရိဏာမနံ စိတ္တေနေဝာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဟိတသုခံ ဗ္ယာပာဒယတီတိ ယော တံ ဥပ္ပာဒေတိ, တသ္သ ဟိတသုခံ ဝိနာသေတိ။ အဟော ဝတာတိ ဣမိနာ အစ္စန္တဝိနာသစိန္တနံ ဒီပေတိ။ ဧဝံ ဟိသ္သ ဒာရုဏပဝတ္တိယာ ကမ္မပထပ္ပတ္တိ။ ယထာဘုစ္စဂဟဏာဘာဝေနာတိ ယာထာဝဂ္ဂာဟသ္သ အဘာဝေန အနိစ္စာဒိသဘာဝသ္သ နိစ္စာဒိတော ဂဟဏေန။ မိစ္ဆာ ပသ္သတီတိ ဝိတထံ ပသ္သတိ။ သမ္ဖပ္ပလာပော ဝိယာတိ ဣမိနာ အာသေဝနသ္သ မန္ဒတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇတံ, မဟန္တတာယ မဟာသာဝဇ္ဇတံ ဒသ္သေတိ။ ဂဟိတာကာရဝိပရီတတာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဂဟိတာကာရသ္သ ဝိပရီတဘာဝော။ ဝတ္ထုနောတိ တသ္သာ အယထာဘူတသဘာဝမာဟ။ တထာဘာဝေနာတိ ဂဟိတာကာရေနေဝ တသ္သ ဒိဋ္ဌိဂတိကသ္သ, တသ္သ ဝာ ဝတ္ထုနော ဥပဋ္ဌာနံ ဧဝမေတံ, န ဣတော အညထာတိ။

    Attano pariṇāmanaṃ cittenevāti veditabbaṃ. Hitasukhaṃ byāpādayatīti yo taṃ uppādeti, tassa hitasukhaṃ vināseti. Aho vatāti iminā accantavināsacintanaṃ dīpeti. Evaṃ hissa dāruṇapavattiyā kammapathappatti. Yathābhuccagahaṇābhāvenāti yāthāvaggāhassa abhāvena aniccādisabhāvassa niccādito gahaṇena. Micchā passatīti vitathaṃ passati. Samphappalāpo viyāti iminā āsevanassa mandatāya appasāvajjataṃ, mahantatāya mahāsāvajjataṃ dasseti. Gahitākāraviparītatāti micchādiṭṭhiyā gahitākārassa viparītabhāvo. Vatthunoti tassā ayathābhūtasabhāvamāha. Tathābhāvenāti gahitākāreneva tassa diṭṭhigatikassa, tassa vā vatthuno upaṭṭhānaṃ evametaṃ, na ito aññathāti.

    ဓမ္မတောတိ သဘာဝတော။ ကောဋ္ဌာသတောတိ ဖသ္သပဉ္စမကာဒီသု စိတ္တင္ဂကောဋ္ဌာသေသု ယံ ကောဋ္ဌာသာ ဟောန္တိ, တတောတိ အတ္ထော။ စေတနာဓမ္မာတိ စေတနာသဘာဝာ။

    Dhammatoti sabhāvato. Koṭṭhāsatoti phassapañcamakādīsu cittaṅgakoṭṭhāsesu yaṃ koṭṭhāsā honti, tatoti attho. Cetanādhammāti cetanāsabhāvā.

    ပဋိပာဋိယာ သတ္တာတိ ဧတ္ထ နနု စေတနာ အဘိဓမ္မေ ကမ္မပထေသု န ဝုတ္တာတိ ပဋိပာဋိယာ သတ္တန္နံ ကမ္မပထဘာဝော န ယုတ္တောတိ? န, အဝစနသ္သ အညဟေတုကတ္တာ။ န ဟိ တတ္ထ စေတနာယ အကမ္မပထတ္တာ ကမ္မပထရာသိမ္ဟိ အဝစနံ, ကဒာစိ ပန ကမ္မပထော ဟောတိ, န သဗ္ဗဒာတိ ကမ္မပထဘာဝသ္သ အနိယတတ္တာ အဝစနံ။ ယဒာ ပန ကမ္မပထော ဟောတိ, တဒာ ကမ္မပထရာသိသင္ဂဟော န နိဝာရိတော။ ဧတ္ထာဟ – ယဒိ စေတနာယ သဗ္ဗဒာ ကမ္မပထဘာဝာဘာဝတော အနိယတော ကမ္မပထဘာဝောတိ ကမ္မပထရာသိမ္ဟိ အဝစနံ, နနု အဘိဇ္ဈာဒီနံ ကမ္မပထဘာဝံ အပ္ပတ္တာနံ အတ္ထိတာယ အနိယတော ကမ္မပထဘာဝောတိ တေသမ္ပိ ကမ္မပထရာသိမ္ဟိ အဝစနံ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ ကမ္မပထတာတံသဘာဂတာဟိ တေသံ တတ္ထ ဝုတ္တတ္တာ။ ယဒိ ဧဝံ စေတနာပိ တတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာ? သစ္စမေတံ, သာ ပန ပာဏာတိပာတာဒိကာတိ ပာကဋော, တသ္သာ ကမ္မပထဘာဝောတိ န ဝုတ္တာ သိယာ။ စေတနာယ ဟိ – ‘‘စေတနာဟံ, ဘိက္ခဝေ, ကမ္မံ ဝဒာမိ (အ. နိ. ၆.၆၃; ကထာ. ၅၃၉), တိဝိဓာ, ဘိက္ခဝေ, ကာယသဉ္စေတနာ အကုသလံ ကာယကမ္မ’’န္တိအာဒိဝစနတော (ကထာ. ၅၃၉) ကမ္မဘာဝော ပာကဋော, ကမ္မံယေဝ စ သုဂတိဒုဂ္ဂတီနံ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇနကသုခဒုက္ခာနဉ္စ ပထဘာဝေန ပဝတ္တံ ကမ္မပထောတိ ဝုစ္စတီတိ ပာကဋော တသ္သာ ကမ္မပထဘာဝော, အဘိဇ္ဈာဒီနံ ပန စေတနာသမီဟနဘာဝေန သုစရိတဒုစ္စရိတဘာဝော စေတနာဇနိတပိဋ္ဌိဝဋ္ဋကဘာဝေန သုဂတိဒုဂ္ဂတိတဒုပ္ပဇ္ဇနကသုခဒုက္ခာနံ ပထဘာဝော စာတိ န တထာ ပာကဋော ကမ္မပထဘာဝောတိ တေယေဝ တေန သဘာဝေန ဒသ္သေတုံ အဘိဓမ္မေ စေတနာ ကမ္မပထရာသိဘာဝေန န ဝုတ္တာ , အတထာဇာတိယကတ္တာ ဝာ စေတနာ တေဟိ သဒ္ဓိံ န ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မူလံ ပတ္ဝာတိ မူလဒေသနံ ပတ္ဝာ, မူလသဘာဝေသု ဓမ္မေသု ဝုစ္စမာနေသူတိ အတ္ထော။

    Paṭipāṭiyā sattāti ettha nanu cetanā abhidhamme kammapathesu na vuttāti paṭipāṭiyā sattannaṃ kammapathabhāvo na yuttoti? Na, avacanassa aññahetukattā. Na hi tattha cetanāya akammapathattā kammapatharāsimhi avacanaṃ, kadāci pana kammapatho hoti, na sabbadāti kammapathabhāvassa aniyatattā avacanaṃ. Yadā pana kammapatho hoti, tadā kammapatharāsisaṅgaho na nivārito. Etthāha – yadi cetanāya sabbadā kammapathabhāvābhāvato aniyato kammapathabhāvoti kammapatharāsimhi avacanaṃ, nanu abhijjhādīnaṃ kammapathabhāvaṃ appattānaṃ atthitāya aniyato kammapathabhāvoti tesampi kammapatharāsimhi avacanaṃ āpajjatīti? Nāpajjati kammapathatātaṃsabhāgatāhi tesaṃ tattha vuttattā. Yadi evaṃ cetanāpi tattha vattabbā siyā? Saccametaṃ, sā pana pāṇātipātādikāti pākaṭo, tassā kammapathabhāvoti na vuttā siyā. Cetanāya hi – ‘‘cetanāhaṃ, bhikkhave, kammaṃ vadāmi (a. ni. 6.63; kathā. 539), tividhā, bhikkhave, kāyasañcetanā akusalaṃ kāyakamma’’ntiādivacanato (kathā. 539) kammabhāvo pākaṭo, kammaṃyeva ca sugatiduggatīnaṃ tattha uppajjanakasukhadukkhānañca pathabhāvena pavattaṃ kammapathoti vuccatīti pākaṭo tassā kammapathabhāvo, abhijjhādīnaṃ pana cetanāsamīhanabhāvena sucaritaduccaritabhāvo cetanājanitapiṭṭhivaṭṭakabhāvena sugatiduggatitaduppajjanakasukhadukkhānaṃ pathabhāvo cāti na tathā pākaṭo kammapathabhāvoti teyeva tena sabhāvena dassetuṃ abhidhamme cetanā kammapatharāsibhāvena na vuttā , atathājātiyakattā vā cetanā tehi saddhiṃ na vuttāti daṭṭhabbaṃ. Mūlaṃ patvāti mūladesanaṃ patvā, mūlasabhāvesu dhammesu vuccamānesūti attho.

    အဒိန္နာဒာနံ သတ္တာရမ္မဏန္တိ ဣဒံ ‘‘ပဉ္စ သိက္ခာပဒာ ပရိတ္တာရမ္မဏာ ဧဝ ဝာ’’တိ ဣမာယ ပဉ္ဟပုစ္ဆကပာဠိယာ ဝိရုဇ္ဈတိ။ ယဉ္ဟိ ပာဏာတိပာတာဒိဒုသ္သီလ္ယသ္သ အာရမ္မဏံ, တဒေဝ တံ ဝေရမဏိယာ အာရမ္မဏံ။ ဝီတိက္ကမိတဗ္ဗဝတ္ထုတော ဧဝ ဟိ ဝိရတီတိ။ သတ္တာရမ္မဏန္တိ ဝာ သတ္တသင္ခာတံ သင္ခာရာရမ္မဏမေဝ ဥပာဒာယ ဝုတ္တန္တိ နာယံ ဝိရောဓော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ (ဝိဘ. အဋ္ဌ. ၇၁၄) ‘‘ယာနိ သိက္ခာပဒာနိ ဧတ္ထ သတ္တာရမ္မဏာနီတိ ဝုတ္တာနိ, တာနိ ယသ္မာ သတ္တောတိ သင္ခ္ယံ ဂတံ သင္ခာရမေဝ အာရမ္မဏံ ကရောန္တီ’’တိ။ ဝိသဘာဂဝတ္ထုနော ‘‘ဣတ္ထီ, ပုရိသော’’တိ ဂဟေတဗ္ဗတော သတ္တာရမ္မဏောတိ ဧကေ။ ‘‘ဧကော ဒိဋ္ဌော, ဒ္ဝေ သုတာ’’တိအာဒိနာ သမ္ဖပ္ပလပနေ ဒိဋ္ဌသုတမုတဝိညာတဝသေန။ တထာ အဘိဇ္ဈာတိ ဧတ္ထ တထာ-သဒ္ဒော ‘‘ဒိဋ္ဌသုတမုတဝိညာတဝသေနာ’’တိ ဣဒမ္ပိ ဥပသံဟရတိ, န သတ္တသင္ခာရာရမ္မဏတံ ဧဝ ဒသ္သနာဒိဝသေန အဘိဇ္ဈာယနတော။ ‘‘နတ္ထိ သတ္တာ ဩပပာတိကာ’’တိ ပဝတ္တမာနာပိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ တေဘူမကဓမ္မဝိသယာဝာတိ အဓိပ္ပာယေနသ္သာ သင္ခာရာရမ္မဏတာ ဝုတ္တာ။ ကထံ ပန မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ သဗ္ဗေ တေဘူမကဓမ္မာ အာရမ္မဏံ ဟောန္တီတိ? သာဓာရဏတော။ ‘‘နတ္ထိ သုကတဒုက္ကဋာနံ ကမ္မာနံ ဖလံ ဝိပာကော’’တိ ဟိ ပဝတ္တမာနာယ အတ္ထတော ရူပာရုပာဝစရဓမ္မာပိ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တီတိ။

    Adinnādānaṃ sattārammaṇanti idaṃ ‘‘pañca sikkhāpadā parittārammaṇā eva vā’’ti imāya pañhapucchakapāḷiyā virujjhati. Yañhi pāṇātipātādidussīlyassa ārammaṇaṃ, tadeva taṃ veramaṇiyā ārammaṇaṃ. Vītikkamitabbavatthuto eva hi viratīti. Sattārammaṇanti vā sattasaṅkhātaṃ saṅkhārārammaṇameva upādāya vuttanti nāyaṃ virodho. Tathā hi vuttaṃ sammohavinodaniyaṃ (vibha. aṭṭha. 714) ‘‘yāni sikkhāpadāni ettha sattārammaṇānīti vuttāni, tāni yasmā sattoti saṅkhyaṃ gataṃ saṅkhārameva ārammaṇaṃ karontī’’ti. Visabhāgavatthuno ‘‘itthī, puriso’’ti gahetabbato sattārammaṇoti eke. ‘‘Eko diṭṭho, dve sutā’’tiādinā samphappalapane diṭṭhasutamutaviññātavasena. Tathā abhijjhāti ettha tathā-saddo ‘‘diṭṭhasutamutaviññātavasenā’’ti idampi upasaṃharati, na sattasaṅkhārārammaṇataṃ eva dassanādivasena abhijjhāyanato. ‘‘Natthi sattā opapātikā’’ti pavattamānāpi micchādiṭṭhi tebhūmakadhammavisayāvāti adhippāyenassā saṅkhārārammaṇatā vuttā. Kathaṃ pana micchādiṭṭhiyā sabbe tebhūmakadhammā ārammaṇaṃ hontīti? Sādhāraṇato. ‘‘Natthi sukatadukkaṭānaṃ kammānaṃ phalaṃ vipāko’’ti hi pavattamānāya atthato rūpārupāvacaradhammāpi gahitā eva hontīti.

    သုခဗဟုလတာယ ရာဇာနော ဟသမာနာပိ ‘‘စောရံ ဃာတေထာ’’တိ ဝဒန္တိ, ဟာသော ပန တေသံ အညဝိသယောတိ အာဟ ‘‘သန္နိဋ္ဌာပက။ပေ.။ ဟောတီ’’တိ။

    Sukhabahulatāya rājāno hasamānāpi ‘‘coraṃ ghātethā’’ti vadanti, hāso pana tesaṃ aññavisayoti āha ‘‘sanniṭṭhāpaka…pe… hotī’’ti.

    ကေသဉ္စီတိ သဟဇာတာနံ အဒိန္နာဒာနာဒီနံ။ သမ္ပယုတ္တပဘာဝကဋ္ဌေနာတိ သမ္ပယုတ္တော ဟုတ္ဝာ ဥပ္ပာဒကဋ္ဌေန။ ကေသဉ္စီတိ အသဟဇာတာနံ။ ဥပနိသ္သယပစ္စယဋ္ဌေနာတိ ဧတေန မူလဋ္ဌေန လောဘသ္သ ဥပကာရတံ နိဝတ္တေတိ။ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသာဓနဋ္ဌော ဟိ မူလဋ္ဌော, သော စ ဟေတုပစ္စယတာအဝိနာဘာဝီ, တေန စေတ္ထ မူလမိဝ မူလန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ, နိပ္ပရိယာယတော ပန ပုဗ္ဗေ ‘‘ကေသဉ္စီ’’တိ ဝုတ္တာနံ သဟဇာတာနံ မူလဘာဝော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ရတ္တော ခောတိအာဒိနာ သုတ္တပဒေနပိ ပာဏာတိပာတာဒီနံ အကုသလာနံ လောဘသ္သ မူလကာရဏတံ ဝိဘာဝေတိ, န မူလဋ္ဌေနုပကာရတ္ထံ အဝိသေသတော တေသံ ဟေတုပစ္စယတ္တာဘာဝတော။

    Kesañcīti sahajātānaṃ adinnādānādīnaṃ. Sampayuttapabhāvakaṭṭhenāti sampayutto hutvā uppādakaṭṭhena. Kesañcīti asahajātānaṃ. Upanissayapaccayaṭṭhenāti etena mūlaṭṭhena lobhassa upakārataṃ nivatteti. Suppatiṭṭhitabhāvasādhanaṭṭho hi mūlaṭṭho, so ca hetupaccayatāavinābhāvī, tena cettha mūlamiva mūlanti gahetabbaṃ, nippariyāyato pana pubbe ‘‘kesañcī’’ti vuttānaṃ sahajātānaṃ mūlabhāvo veditabbo. Ratto khotiādinā suttapadenapi pāṇātipātādīnaṃ akusalānaṃ lobhassa mūlakāraṇataṃ vibhāveti, na mūlaṭṭhenupakāratthaṃ avisesato tesaṃ hetupaccayattābhāvato.

    အကုသလကမ္မပထဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Akusalakammapathavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ကုသလကမ္မပထဝဏ္ဏနာ

    Kusalakammapathavaṇṇanā

    ဝေရန္တိ ပာဏာတိပာတာဒိပာပဓမ္မံ။ သော ဟိ ဝေရဟေတုတာယ ‘‘ဝေရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, တံ မဏတိ ‘‘မယိ ဣဓ ဌိတာယ ကထမာဂစ္ဆသီ’’တိ တဇ္ဇေန္တီ ဝိယ နိဝာရေတီတိ ဝေရမဏီ။ တေနာဟ ‘‘ပဇဟတီ’’တိ။ ‘‘ဝိရမဏီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ နိရုတ္တိနယေန ဧဝ-ကာရံ ကတ္ဝာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဝိဘင္ဂေ (ဝိဘ. ၇၀၃, ၇၀၄) ဧဝ နိဒ္ဒိသနဝသေန ဧဝံ ဝုတ္တာ။ အသမာဒိန္နသီလသ္သ သမ္ပတ္တတော ယထာဥပဋ္ဌိတဝီတိက္ကမိတဗ္ဗဝတ္ထုတော ဝိရတိ သမ္ပတ္တဝိရတိ, သမာဒာနဝသေန ဥပ္ပန္နာ ဝိရတိ သမာဒာနဝိရတိ, သမာဒာနဝသေန ဥပ္ပန္နာ ဝိရတိ သမာဒာနဝိရတိ, ကိလေသာနံ သမုစ္ဆိန္ဒနဝသေန ပဝတ္တာဝိရတိ သမုစ္ဆေဒဝိရတိ။

    Veranti pāṇātipātādipāpadhammaṃ. So hi verahetutāya ‘‘vera’’nti vuccati, taṃ maṇati ‘‘mayi idha ṭhitāya kathamāgacchasī’’ti tajjentī viya nivāretīti veramaṇī. Tenāha ‘‘pajahatī’’ti. ‘‘Viramaṇī’’ti vattabbe niruttinayena eva-kāraṃ katvā evaṃ vuttaṃ. Vibhaṅge (vibha. 703, 704) eva niddisanavasena evaṃ vuttā. Asamādinnasīlassa sampattato yathāupaṭṭhitavītikkamitabbavatthuto virati sampattavirati, samādānavasena uppannā virati samādānavirati, samādānavasena uppannā virati samādānavirati, kilesānaṃ samucchindanavasena pavattāvirati samucchedavirati.

    ဇီဝမာနသသသ္သ မံသရုဓိရသမ္မိသ္သတာယ အလ္လသသမံသံ။ မုဉ္စိ သဗ္ဗတ္ထ သမကရုဏတာယ။ သစ္စံ ဝတ္ဝာ ‘‘ဧတေန သစ္စဝဇ္ဇေန မယ္ဟံ မာတု ရောဂော သမ္မတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာသိ။

    Jīvamānasasassa maṃsarudhirasammissatāya allasasamaṃsaṃ. Muñci sabbattha samakaruṇatāya. Saccaṃ vatvā ‘‘etena saccavajjena mayhaṃ mātu rogo sammatū’’ti adhiṭṭhāsi.

    မဟာသပ္ပောတိ အဇဂရော။ မုဉ္စိတ္ဝာ အဂမာသိ သီလတေဇေန။

    Mahāsappoti ajagaro. Muñcitvā agamāsi sīlatejena.

    ကောသလ္လံ ဝုစ္စတိ ဉာဏံ, ကောသလ္လေန, ကောသလ္လတော ဝာ ပဝတ္တိယာ ဥပဂမနတော။ ကုစ္ဆိတသယနတောတိ ကုစ္ဆိတေနာကာရေန သယနတော အနုသယနတော, ပဝတ္တနတော ဝာ။ ‘‘ဝေရမဏိကုသလာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗာပိ ပုစ္ဆာနုရူပံ ဝိသ္သဇ္ဇနန္တိ ‘‘ကုသလာ’’တိ န ဝုတ္တာ, ‘‘ကုသလ’’န္တ္ဝေဝ ဝုတ္တာ။

    Kosallaṃ vuccati ñāṇaṃ, kosallena, kosallato vā pavattiyā upagamanato. Kucchitasayanatoti kucchitenākārena sayanato anusayanato, pavattanato vā. ‘‘Veramaṇikusalā’’ti vattabbāpi pucchānurūpaṃ vissajjananti ‘‘kusalā’’ti na vuttā, ‘‘kusala’’ntveva vuttā.

    ကာမဉ္စေတ္ထ ပာဠိယံ ဝိရတိယောဝ အာဂတာ, သိက္ခာပဒဝိဘင္ဂေ (ဝိဘ. ၇၀၄) ပန စေတနာပိ အာဟရိတ္ဝာ ဒီပိတာတိ တဒုဘယမ္ပိ ဂဏ္ဟန္တော ‘‘စေတနာပိ ဝဋ္ဋန္တိ ဝိရတိယောပီ’’တိ အာဟ။

    Kāmañcettha pāḷiyaṃ viratiyova āgatā, sikkhāpadavibhaṅge (vibha. 704) pana cetanāpi āharitvā dīpitāti tadubhayampi gaṇhanto ‘‘cetanāpi vaṭṭanti viratiyopī’’ti āha.

    အနဘိဇ္ဈာ ဟိ မူလံ ပတ္ဝာ ကမ္မပထကောဋ္ဌာသံ ပတ္ဝာ အနဘိဇ္ဈာတိ ဝုတ္တဓမ္မော မူလတော အလောဘော ကုသလမူလံ ဟောတီတိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သေသပဒဒ္ဝယေပိ ဧသေဝ နယော။

    Anabhijjhā hi mūlaṃ patvā kammapathakoṭṭhāsaṃ patvā anabhijjhāti vuttadhammo mūlato alobho kusalamūlaṃ hotīti evamattho daṭṭhabbo. Sesapadadvayepi eseva nayo.

    ဒုသ္သီလ္ယာရမ္မဏာ တဒာရမ္မဏာ ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယာဒိအာရမ္မဏာ ကထံ ဒုသ္သီလ္ယာနိ ပဇဟန္တီတိ တံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ယထာ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

    Dussīlyārammaṇā tadārammaṇā jīvitindriyādiārammaṇā kathaṃ dussīlyāni pajahantīti taṃ dassetuṃ ‘‘yathā panā’’tiādi vuttaṃ.

    အနဘိဇ္ဈာ ။ပေ.။ ဝိရမန္တသ္သာတိ အဘိဇ္ဈံ ပဇဟန္တသ္သာတိ အတ္ထော။ န ဟိ မနောဒုစ္စရိတတော ဝိရတိ အတ္ထိ အနဘိဇ္ဈာဒီဟေဝ တပ္ပဟာနသိဒ္ဓိတော။ တေသု အလောဘောတိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ အကုသလမူလေသု ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    Anabhijjhā…pe… viramantassāti abhijjhaṃ pajahantassāti attho. Na hi manoduccaritato virati atthi anabhijjhādīheva tappahānasiddhito. Tesu alobhotiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ akusalamūlesu vuttanayeneva veditabbaṃ.

    အပ္ပနာဝာရန္တိ နိဂမနဝာရံ။ ဧကေန နယေနာတိ ဝေဒနာဒိဝသေန အရူပမုခေနေဝ အနေကဝိဓေသု ဝိပသ္သနာကမ္မဋ္ဌာနေသု ဧကေန ကမ္မဋ္ဌာနနယေန။ ‘‘ဌပေတ္ဝာ အဘိဇ္ဈံ နဝ အကုသလကမ္မပထာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဒသာတိ ဝာ ဣဒံ ‘‘ကုသလကမ္မပထာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ ‘‘အကုသလကမ္မပထာ စ ဒသ ကုသလကမ္မပထာ စာ’’တိ။ ‘‘ဌပေတ္ဝာ အဘိဇ္ဈ’’န္တိ ဟိ ဣမိနာဝ အကုသလကမ္မပထာနံ နဝဘာဝော ဝုတ္တော ဟောတိ။ အထ ဝာ ဒသာတိ ဣဒံ ဥဘယထာပိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ အဘိဇ္ဈာ ဟိ ပဟာတဗ္ဗာပိ သတိ ပရိညေယ္ယတံ နာတိဝတ္တတီတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ရူပတဏ္ဟာ ပိယရူပံ သာတရူပ’’န္တိအာဒိ, တသ္မာ သာ တာယ ပရိညေယ္ယတာယ ဒုက္ခသစ္စေပိ သင္ဂဟံ လဘတေဝ, ပဟာတဗ္ဗံ ပန ဥပာဒာယ ‘‘ဌပေတ္ဝာ အဘိဇ္ဈ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝာဟ ‘‘ပရိယာယေန ပန သဗ္ဗေပိ ကမ္မပထာ ဒုက္ခသစ္စ’’န္တိ။ အဘိဇ္ဈာလောဘာနံ ပဝတ္တိအာကာရသိဒ္ဓဘေဒံ ဥပာဒာယ ‘‘ဣမေ ဒ္ဝေ ဓမ္မာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သုတ္တန္တနယေန တဏ္ဟာ ‘‘သမုဒယသစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘နိပ္ပရိယာယေန သမုဒယသစ္စ’’န္တိ။ အပ္ပဝတ္တီတိ အပ္ပဝတ္တိနိမိတ္တမာဟ ယထာ ‘‘ရာဂက္ခယော ဒောသက္ခယော’’တိ (သံ. နိ. ၄.၃၁၄)။ သပ္ပစ္စယတာယ သင္ခတသဘာဝေ ဒုက္ခသစ္စေ ဂဟိတေ အပ္ပစ္စယတာယ အသင္ခတံ နိရောဓသစ္စံ ပဋိပက္ခတော အာဝတ္တတိ, ဧကန္တသာဝဇ္ဇေ အာစယဂာမိလက္ခဏေ သမုဒယသစ္စေ ဂဟိတေ သာဝဇ္ဇာ ဝိဂမနံ အပစယဂာမိလက္ခဏံ မဂ္ဂသစ္စံပဋိပက္ခတော အာဝတ္တတီတိ ဒ္ဝေ အာဝတ္တဟာရဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝာဟ နေတ္တိယံ (နေတ္တိ. ၄.နိဒ္ဒေသဝာရ) –

    Appanāvāranti nigamanavāraṃ. Ekena nayenāti vedanādivasena arūpamukheneva anekavidhesu vipassanākammaṭṭhānesu ekena kammaṭṭhānanayena. ‘‘Ṭhapetvā abhijjhaṃ nava akusalakammapathā’’ti vattabbaṃ. Dasāti vā idaṃ ‘‘kusalakammapathā’’ti iminā sambandhitabbaṃ ‘‘akusalakammapathā ca dasa kusalakammapathā cā’’ti. ‘‘Ṭhapetvā abhijjha’’nti hi imināva akusalakammapathānaṃ navabhāvo vutto hoti. Atha vā dasāti idaṃ ubhayathāpi sambandhitabbaṃ. Abhijjhā hi pahātabbāpi sati pariññeyyataṃ nātivattatīti. Tathā hi vuttaṃ ‘‘rūpataṇhā piyarūpaṃ sātarūpa’’ntiādi, tasmā sā tāya pariññeyyatāya dukkhasaccepi saṅgahaṃ labhateva, pahātabbaṃ pana upādāya ‘‘ṭhapetvā abhijjha’’nti vuttaṃ. Tenevāha ‘‘pariyāyena pana sabbepi kammapathā dukkhasacca’’nti. Abhijjhālobhānaṃ pavattiākārasiddhabhedaṃ upādāya ‘‘ime dve dhammā’’ti vuttaṃ. Suttantanayena taṇhā ‘‘samudayasacca’’nti vuttāti āha ‘‘nippariyāyena samudayasacca’’nti. Appavattīti appavattinimittamāha yathā ‘‘rāgakkhayo dosakkhayo’’ti (saṃ. ni. 4.314). Sappaccayatāya saṅkhatasabhāve dukkhasacce gahite appaccayatāya asaṅkhataṃ nirodhasaccaṃ paṭipakkhato āvattati, ekantasāvajje ācayagāmilakkhaṇe samudayasacce gahite sāvajjā vigamanaṃ apacayagāmilakkhaṇaṃ maggasaccaṃpaṭipakkhato āvattatīti dve āvattahāravasena veditabbānīti vuttaṃ. Tenevāha nettiyaṃ (netti. 4.niddesavāra) –

    ‘‘ဧကမ္ဟိ ပဒဋ္ဌာနေ၊ ပရိယေသတိ သေသကံ ပဒဋ္ဌာနံ။

    ‘‘Ekamhi padaṭṭhāne, pariyesati sesakaṃ padaṭṭhānaṃ;

    အာဝတ္တတိ ပဋိပက္ခေ၊ အာဝတ္တော နာမ သော ဟာရော’’တိ။

    Āvattati paṭipakkhe, āvatto nāma so hāro’’ti.

    သဗ္ဗာကာရေနာတိ ကာမရာဂရူပရာဂာဒိသဗ္ဗပ္ပကာရေဟိ, သဗ္ဗတော ဝာ အပာယဂမနီယာဒိအာကာရတော, တတ္ထ ကိဉ္စိပိ အနဝသေသေတ္ဝာ ဝာ။ သဗ္ဗာကာရေနေဝာတိ သဗ္ဗာကာရတော။ နီဟရိတ္ဝာတိ အပနေတ္ဝာ, သမုစ္ဆိန္ဒိတ္ဝာဣစ္စေဝ အတ္ထော။ ကဉ္စိ ဓမ္မံ အနဝကာရီကရိတ္ဝာတိ ရူပဝေဒနာဒီသု ကဉ္စိ ဧကဓမ္မမ္ပိ အဝိနိဗ္ဘောဂံ ကတ္ဝာ, ဧကေကတော အဂ္ဂဟေတ္ဝာ သမူဟတောဝ ဂဟေတ္ဝာတိ အတ္ထော။ အသ္မီတိ အဟမသ္မီတိ မာနဂ္ဂာဟဝသေန။ သော ပန ယသ္မာ ပဉ္စက္ခန္ဓေ နိရဝသေသတော ဂဏ္ဟာတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သမူဟဂ္ဂဟဏာကာရေနာ’’တိ။ ယသ္မာ စေတ္ထ အဂ္ဂမဂ္ဂစိတ္တံ ဝုစ္စတိ, တသ္မာ အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌိသဒိသံ မာနာနုသယ’’န္တိ။ ‘‘ယံ ရူပံ တံ အဟ’’န္တိအာဒိနာ ယထာ ဒိဋ္ဌိ ရူပာဒိံ ‘‘အဟမသ္မီ’’တိ ဂဏ္ဟန္တီ ပဝတ္တတိ, ဧဝံ မာနောပိ ‘‘သေယ္ယောဟမသ္မီ’’တိအာဒိနာတိ အာဟ ‘‘မာနာနုသယော အသ္မီတိ ပဝတ္တတ္တာ ဒိဋ္ဌိသဒိသော’’တိ။ ပရိစ္ဆေဒကရောတိ ဩသာနပရိစ္ဆေဒကရော ဣတော ပရံ ဒုက္ခသ္သာဘာဝကရဏတော။ ကမ္မပထဒေသနာယာတိ ကမ္မပထမုခေန ပဝတ္တစတုသစ္စဒေသနာယ။ မနသိကာရပ္ပဋိဝေဓဝသေနာတိ ဝိပသ္သနာမနသိကာရမဂ္ဂပ္ပဋိဝေဓဝသေန။

    Sabbākārenāti kāmarāgarūparāgādisabbappakārehi, sabbato vā apāyagamanīyādiākārato, tattha kiñcipi anavasesetvā vā. Sabbākārenevāti sabbākārato. Nīharitvāti apanetvā, samucchinditvāicceva attho. Kañci dhammaṃ anavakārīkaritvāti rūpavedanādīsu kañci ekadhammampi avinibbhogaṃ katvā, ekekato aggahetvā samūhatova gahetvāti attho. Asmīti ahamasmīti mānaggāhavasena. So pana yasmā pañcakkhandhe niravasesato gaṇhāti, tasmā vuttaṃ ‘‘samūhaggahaṇākārenā’’ti. Yasmā cettha aggamaggacittaṃ vuccati, tasmā āha ‘‘diṭṭhisadisaṃ mānānusaya’’nti. ‘‘Yaṃ rūpaṃ taṃ aha’’ntiādinā yathā diṭṭhi rūpādiṃ ‘‘ahamasmī’’ti gaṇhantī pavattati, evaṃ mānopi ‘‘seyyohamasmī’’tiādināti āha ‘‘mānānusayo asmīti pavattattā diṭṭhisadiso’’ti. Paricchedakaroti osānaparicchedakaro ito paraṃ dukkhassābhāvakaraṇato. Kammapathadesanāyāti kammapathamukhena pavattacatusaccadesanāya. Manasikārappaṭivedhavasenāti vipassanāmanasikāramaggappaṭivedhavasena.

    ကုသလကမ္မပထဝာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Kusalakammapathavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    အာဟာရဝာရဝဏ္ဏနာ

    Āhāravāravaṇṇanā

    ၉၀. အာဟရတီတိ (သံ. နိ. ဋီ. ၂.၂.၁၁) အာနေတိ, ဥပ္ပာဒေတိ ဥပတ္ထမ္ဘေတိ စာတိ အတ္ထော။ နိဗ္ဗတ္တာတိ ပသုတာ။ တတော ပဋ္ဌာယ ဟိ လောကေ ဇာတဝောဟာရော။ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏတော ပန ပဋ္ဌာယ ယာဝ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမနံ, တာဝ သမ္ဘဝေသိနော။ ဧသ တာဝ ဂဗ္ဘသေယ္ယကေသု ဘူတသမ္ဘဝေသိဝိဘာဂော, ဣတရေသု ပန ပဌမစိတ္တာဒိဝသေန ဝုတ္တော။ သမ္ဘဝ-သဒ္ဒော စေတ္ထ ဂဗ္ဘသေယ္ယကာနံ ဝသေန ပသူတိပရိယာယော, ဣတရေသံ ဝသေန ဥပ္ပတ္တိပရိယာယော။ ပဌမစိတ္တပဌမဣရိယာပထက္ခဏေသု ဟိ တေ သမ္ဘဝံ ဥပ္ပတ္တိံ ဧသန္တိ ဥပဂစ္ဆန္တိ နာမ, န တာဝ ဘူတာ ဥပ္ပတ္တိယာ န သုပ္ပတိဋ္ဌိတတ္တာ။ ဘူတာယေဝ သဗ္ဗသော ဘဝေသနာယ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ။ န ပုန ဘဝိသ္သန္တီတိ အဝဓာရဏေန နိဝတ္တိတမတ္ထံ ဒသ္သေတိ, ‘‘ယော စ ကာလဃသော ဘူတော’’တိအာဒီသု (ဇာ. ၁.၂.၁၉၀) ဘူတ-သဒ္ဒသ္သ ခီဏာသဝဝာစိတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဝာ-သဒ္ဒော စေတ္ထ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော ‘‘အဂ္ဂိနာ ဝာ ဥဒကေန ဝာ’’တိအာဒီသု (ဥဒာ. ၇၆) ဝိယ။

    90.Āharatīti (saṃ. ni. ṭī. 2.2.11) āneti, uppādeti upatthambheti cāti attho. Nibbattāti pasutā. Tato paṭṭhāya hi loke jātavohāro. Paṭisandhiggahaṇato pana paṭṭhāya yāva mātukucchito nikkhamanaṃ, tāva sambhavesino. Esa tāva gabbhaseyyakesu bhūtasambhavesivibhāgo, itaresu pana paṭhamacittādivasena vutto. Sambhava-saddo cettha gabbhaseyyakānaṃ vasena pasūtipariyāyo, itaresaṃ vasena uppattipariyāyo. Paṭhamacittapaṭhamairiyāpathakkhaṇesu hi te sambhavaṃ uppattiṃ esanti upagacchanti nāma, na tāva bhūtā uppattiyā na suppatiṭṭhitattā. Bhūtāyeva sabbaso bhavesanāya samucchinnattā. Na puna bhavissantīti avadhāraṇena nivattitamatthaṃ dasseti, ‘‘yo ca kālaghaso bhūto’’tiādīsu (jā. 1.2.190) bhūta-saddassa khīṇāsavavācitā daṭṭhabbā. Vā-saddo cettha sampiṇḍanattho ‘‘agginā vā udakena vā’’tiādīsu (udā. 76) viya.

    ယထာသကံ ပစ္စယဘာဝေန အတ္တဘာဝသ္သ ပဋ္ဌပနမေဝေတ္ထအာဟာရေဟိ ကာတဗ္ဗအနုဂ္ဂဟောတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ဝစနဘေဒော။ပေ.။ ဧကောယေဝာ’’တိ။ သတ္တသ္သ ဥပ္ပန္နဓမ္မာနန္တိ သတ္တသ္သသန္တာနေ ဥပ္ပန္နဓမ္မာနံ။ ယထာ ‘‘ဝသ္သသတံ တိဋ္ဌတီ’’တိ ဝုတ္တေ အနုပ္ပဗန္ဓဝသေန ပဝတ္တတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, ဧဝံ ဌိတိယာတိ အနုပ္ပဗန္ဓဝသေန ပဝတ္တိယာတိ အတ္ထော, သာ ပန အဝိစ္ဆေဒောတိ အာဟ ‘‘အဝိစ္ဆေဒာယာ’’တိ။ အနုပ္ပဗန္ဓဓမ္မုပ္ပတ္တိယာ သတ္တသန္တာနော အနုဂ္ဂဟိတော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အနုပ္ပန္နာနံ ဥပ္ပာဒာယာ’’တိ။ ဧတာနီတိ ဌိတိအနုဂ္ဂဟပဒာနိ။ ဥဘယတ္ထ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ, န ယထာသင္ခ္ယံ။

    Yathāsakaṃ paccayabhāvena attabhāvassa paṭṭhapanamevetthaāhārehi kātabbaanuggahoti adhippāyenāha ‘‘vacanabhedo…pe… ekoyevā’’ti. Sattassa uppannadhammānanti sattassasantāne uppannadhammānaṃ. Yathā ‘‘vassasataṃ tiṭṭhatī’’ti vutte anuppabandhavasena pavattatīti vuttaṃ hoti, evaṃ ṭhitiyāti anuppabandhavasena pavattiyāti attho, sā pana avicchedoti āha ‘‘avicchedāyā’’ti. Anuppabandhadhammuppattiyā sattasantāno anuggahito nāma hotīti āha ‘‘anuppannānaṃ uppādāyā’’ti. Etānīti ṭhitianuggahapadāni. Ubhayattha daṭṭhabbāni, na yathāsaṅkhyaṃ.

    ဝတ္ထုဂတာ ဩဇာ ဝတ္ထု ဝိယ တေန သဒ္ဓိံ အာဟရိတဗ္ဗတံ ဂစ္ဆတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဇ္ဈောဟရိတဗ္ဗတော အာဟာရော’’တိ။ နိဗ္ဗတ္တိတဩဇံ ပန သန္ဓာယ ‘‘ကဗဠီကာရာဟာရော ဩဇဋ္ဌမကရူပာနိ အာဟရတီ’’တိ ဝက္ခတိ။ ဩဠာရိကတာ အပ္ပောဇတာယ, န ဝတ္ထုနော ထူလတာယ, ကထိနတာယ ဝာ, တသ္မာ ယသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ပရိတ္တာ ဩဇာ ဟောတိ, တံ ဩဠာရိကံ။ သပ္ပာဒယော ဒုက္ခုပ္ပာဒကတာယ ဩဠာရိကာဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိသာဏာဒီနံ တိဝသ္သဆဍ္ဍိတာနံ ပူတိဘူတ္တတာ မုဒုကတာတိ ဝဒန္တိ, တရစ္ဆခေဠတေမိကတာယ ပန တထာဘူတာနံ တေသံ မုဒုကတာ။ ဓမ္မသဘာဝော ဟေသ။ သသာနံ အာဟာရော သုခုမော တရုဏတိဏသသ္သခာဒနတော။ သကုဏာနံ အာဟာရော သုခုမော တိဏဗီဇာဒိခာဒနတော။ ပစ္စန္တဝာသီနံ သုခုမော, တေသဉ္ဟိ သာကပဏ္ဏသုက္ခကုရပဒုမပတ္တမ္ပိ အာဟာရောတိ။ တေသံ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီနံ။ သုခုမောတ္ဝေဝာတိ န ကိဉ္စိ ဥပာဒာယ, အထ ခော သုခုမော ဣစ္စေဝ နိဋ္ဌံ ပတ္တော တတော ပရံ သုခုမသ္သ အဘာဝတော။

    Vatthugatā ojā vatthu viya tena saddhiṃ āharitabbataṃ gacchatīti vuttaṃ ‘‘ajjhoharitabbato āhāro’’ti. Nibbattitaojaṃ pana sandhāya ‘‘kabaḷīkārāhāro ojaṭṭhamakarūpāni āharatī’’ti vakkhati. Oḷārikatā appojatāya, na vatthuno thūlatāya, kathinatāya vā, tasmā yasmiṃ vatthusmiṃ parittā ojā hoti, taṃ oḷārikaṃ. Sappādayo dukkhuppādakatāya oḷārikāveditabbā. Visāṇādīnaṃ tivassachaḍḍitānaṃ pūtibhūttatā mudukatāti vadanti, taracchakheḷatemikatāya pana tathābhūtānaṃ tesaṃ mudukatā. Dhammasabhāvo hesa. Sasānaṃāhāro sukhumo taruṇatiṇasassakhādanato. Sakuṇānaṃ āhāro sukhumo tiṇabījādikhādanato. Paccantavāsīnaṃ sukhumo, tesañhi sākapaṇṇasukkhakurapadumapattampi āhāroti. Tesaṃ paranimmitavasavattīnaṃ. Sukhumotvevāti na kiñci upādāya, atha kho sukhumo icceva niṭṭhaṃ patto tato paraṃ sukhumassa abhāvato.

    ဝတ္ထုဝသေန ပနေတ္ထ အာဟာရသ္သ ဩဠာရိကသုခုမတာ ဝုတ္တာ, သာ စသ္သ အပ္ပောဇမဟောဇတာဟိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရိသ္သမန္တိ ခုဒာဝသေန ဥပ္ပန္နံ သရီရခေဒံ။ ဝိနောဒေတီတိ ဝတ္ထု တသ္သ ဝိနောဒနမတ္တံ ကရောတိ။ န ပန သက္ကောတိ ပာလေတုန္တိ သရီရံ ယာပေတုံ နပ္ပဟောတိ နိသ္သာရတ္တာ။ န သက္ကောတိ ပရိသ္သမံ ဝိနောဒေတုံ အာမာသယသ္သ အပူရဏတော။

    Vatthuvasena panettha āhārassa oḷārikasukhumatā vuttā, sā cassa appojamahojatāhi veditabbāti dassetuṃ ‘‘ettha cā’’tiādi vuttaṃ. Parissamanti khudāvasena uppannaṃ sarīrakhedaṃ. Vinodetīti vatthu tassa vinodanamattaṃ karoti. Na pana sakkoti pāletunti sarīraṃ yāpetuṃ nappahoti nissārattā. Na sakkoti parissamaṃ vinodetuṃ āmāsayassa apūraṇato.

    ဆဗ္ဗိဓောပီတိ ဣမိနာ ကသ္သစိပိ ဖသ္သသ္သ အနဝသေသိတဗ္ဗတမာဟ။ အာဟာရသ္သဒေသနာက္ကမေနေဝေတ္ထ ဖသ္သာဒီနံ ဒုတိယာဒိတာ, န အညေန ကာရဏေနာတိ အာဟ ‘‘ဒေသနာနယော ဧဝာ’’တိအာဒိ။ မနသော သဉ္စေတနာ, န သတ္တသ္သာတိ ဒသ္သနတ္ထံ မနောဂဟဏံ ယထာ ‘‘စိတ္တသ္သ ဌိတိ (ဓ. သ. ၁၁), စေတောဝိမုတ္တိ စာ’’တိ (မ. နိ. ၁.၆၉) အာဟ ‘‘မနောသဉ္စေတနာတိ စေတနာ ဧဝာ’’တိ။ စိတ္တန္တိ ယံ ကိဉ္စိ စိတ္တံ, န ဝိပာကဝိညာဏမေဝ။

    Chabbidhopīti iminā kassacipi phassassa anavasesitabbatamāha. Āhārassadesanākkamenevettha phassādīnaṃ dutiyāditā, na aññena kāraṇenāti āha ‘‘desanānayo evā’’tiādi. Manaso sañcetanā, na sattassāti dassanatthaṃ manogahaṇaṃ yathā ‘‘cittassa ṭhiti (dha. sa. 11), cetovimutti cā’’ti (ma. ni. 1.69) āha ‘‘manosañcetanāti cetanā evā’’ti. Cittanti yaṃ kiñci cittaṃ, na vipākaviññāṇameva.

    ပုဗ္ဗေ ‘‘အာဟာရန္တိ ပစ္စယ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ယဒိ ပစ္စယဋ္ဌော အာဟာရဋ္ဌော’’တိအာဒိနာ စောဒေတိ။ အထ ကသ္မာ ဣမေယေဝ စတ္တာရော ဝုတ္တာတိ အထ ကသ္မာ စတ္တာရောဝ ဝုတ္တာ, ဣမေ ဧဝ စ ဝုတ္တာတိ ယောဇနာ။ ဝိသေသပစ္စယတ္တာတိ ဧတေန ယထာ အညေ ပစ္စယဓမ္မာ အတ္တနော ပစ္စယုပ္ပန္နသ္သ ပစ္စယာဝ ဟောန္တိ, ဣမေ ပန တထာ စ ဟောန္တိ အညထာ စာတိ သမာနေပိ ပစ္စယတ္တေ အတိရေကပစ္စယာ ဟောန္တိ, တသ္မာ အာဟာရာတိ ဝုတ္တာတိ ဣမမတ္ထံ ဒသ္သေတိ။ ဣဒာနိ တံ အတိရေကပစ္စယတံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဝိသေသပစ္စယော ဟီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဝိသေသပစ္စယော ရူပကာယသ္သ ကဗဠီကာရော အာဟာရော ဥပတ္ထမ္ဘကဘာဝတော။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ. ၂.၇၀၈; ပဋ္ဌာ. အဋ္ဌ. ပစ္စယုဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ) ‘‘ရူပာရူပာနံ ဥပတ္ထမ္ဘကတ္တေန ဥပကာရကာ စတ္တာရော အာဟာရာ အာဟာရပစ္စယော’’တိ။ ဥပတ္ထမ္ဘကတ္တဉ္ဟိ သတိပိ ဇနကတ္တေ အရူပီနံ အာဟာရာနံ အာဟာရဇရူပသမုဋ္ဌာပကရူပာဟာရသ္သ စ ဟောတိ, အသတိ ပန ဥပတ္ထမ္ဘကတ္တေ အာဟာရာနံ ဇနကတ္တံ နတ္ထီတိ ဥပတ္ထမ္ဘကတ္တံ ပဓာနံ။ ဇနယမာနောပိ ဟိ အာဟာရော အဝိစ္ဆေဒဝသေန ဥပတ္ထမ္ဘယမာနော ဧဝ ဇနေတီတိ ဥပတ္တမ္ဘကဘာဝော ဧဝ အာဟာရဘာဝော။ ဝေဒနာယ ဖသ္သော ဝိသေသပစ္စယော။ ‘‘ဖသ္သပစ္စယာ ဝေဒနာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သင္ခာရပစ္စယာ ဝိညာဏ’’န္တိ (ဥဒာ. ၁; မ. နိ. ၃.၁၂၆) ဝစနတော ဝိညာဏသ္သမနောသဉ္စေတနာ။ ‘‘စေတနာ တိဝိဓံ ဘဝံ ဇနေတီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပ’’န္တိ ပန ဝစနတော နာမရူပသ္သ ဝိညာဏံ ဝိသေသပစ္စယာ။ န ဟိ ဩက္ကန္တိဝိညာဏာဘာဝေ နာမရူပသ္သ အတ္တသမ္ဘဝော။ ယထာဟ ‘‘ဝိညာဏဉ္စ ဟိ, အာနန္ဒ, မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ န ဩက္ကမိသ္သထ, အပိ နု ခော နာမရူပံ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ သမုစ္စိသ္သထာ’’တိအာဒိ (ဒီ. နိ. ၂.၁၁၅)။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သုတ္တေန သာဓေတုံ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

    Pubbe ‘‘āhāranti paccaya’’nti vuttattā ‘‘yadi paccayaṭṭho āhāraṭṭho’’tiādinā codeti. Atha kasmā imeyeva cattāro vuttāti atha kasmā cattārova vuttā, ime eva ca vuttāti yojanā. Visesapaccayattāti etena yathā aññe paccayadhammā attano paccayuppannassa paccayāva honti, ime pana tathā ca honti aññathā cāti samānepi paccayatte atirekapaccayā honti, tasmā āhārāti vuttāti imamatthaṃ dasseti. Idāni taṃ atirekapaccayataṃ dassetuṃ ‘‘visesapaccayo hī’’tiādi āraddhaṃ. Visesapaccayo rūpakāyassa kabaḷīkāro āhāro upatthambhakabhāvato. Tenāha aṭṭhakathāyaṃ (visuddhi. 2.708; paṭṭhā. aṭṭha. paccayuddesavaṇṇanā) ‘‘rūpārūpānaṃ upatthambhakattena upakārakā cattāro āhārā āhārapaccayo’’ti. Upatthambhakattañhi satipi janakatte arūpīnaṃ āhārānaṃ āhārajarūpasamuṭṭhāpakarūpāhārassa ca hoti, asati pana upatthambhakatte āhārānaṃ janakattaṃ natthīti upatthambhakattaṃ padhānaṃ. Janayamānopi hi āhāro avicchedavasena upatthambhayamāno eva janetīti upattambhakabhāvo eva āhārabhāvo. Vedanāya phasso visesapaccayo. ‘‘Phassapaccayā vedanā’’ti hi vuttaṃ. ‘‘Saṅkhārapaccayā viññāṇa’’nti (udā. 1; ma. ni. 3.126) vacanato viññāṇassamanosañcetanā. ‘‘Cetanā tividhaṃ bhavaṃ janetī’’ti hi vuttaṃ. ‘‘Viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti pana vacanato nāmarūpassa viññāṇaṃ visesapaccayā. Na hi okkantiviññāṇābhāve nāmarūpassa attasambhavo. Yathāha ‘‘viññāṇañca hi, ānanda, mātukucchismiṃ na okkamissatha, api nu kho nāmarūpaṃ mātukucchismiṃ samuccissathā’’tiādi (dī. ni. 2.115). Vuttamevatthaṃ suttena sādhetuṃ ‘‘yathāhā’’tiādi vuttaṃ.

    ဧဝံ ယဒိပိ ပစ္စယဋ္ဌော အာဟာရဋ္ဌော, ဝိသေသပစ္စယတာယ ပန ဣမေ ဧဝ အာဟာရာတိ ဝုတ္တာတိ တံ နေသံ ဝိသေသပစ္စယတံ အဝိဘာဂတော ဒသ္သေတ္ဝာ ဣဒာနိ ဝိဘာဂတော ဒသ္သေတုံ ‘‘ကော ပနေတ္ထာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ မုခေ ဌပိတမတ္တောယေဝ အသင္ခာဒိတော, တတ္တကေနပိ အဗ္ဘန္တရသ္သ အာဟာရသ္သ ပစ္စယော ဟောတိ ဧဝ။ တေနာဟ ‘‘အဋ္ဌ ရူပာနိ သမုဋ္ဌာပေတီ’’တိ။ သုခဝေဒနာယ ဟိတော သုခဝေဒနိယော။ သဗ္ဗထာပီတိ စက္ခုသမ္ဖသ္သာဒိဝသေန။ ယတ္တကာ ဖသ္သသ္သ ပကာရဘေဒာ, တေသံ ဝသေန သဗ္ဗပ္ပကာရောပိ ဖသ္သာဟာရော။ ယထာရဟံ တိသ္သော ဝေဒနာ အာဟရတိ, အနာဟာရကော နတ္ထိ။

    Evaṃ yadipi paccayaṭṭho āhāraṭṭho, visesapaccayatāya pana ime eva āhārāti vuttāti taṃ nesaṃ visesapaccayataṃ avibhāgato dassetvā idāni vibhāgato dassetuṃ ‘‘ko panetthā’’tiādi āraddhaṃ. Mukhe ṭhapitamattoyeva asaṅkhādito, tattakenapi abbhantarassa āhārassa paccayo hoti eva. Tenāha ‘‘aṭṭha rūpāni samuṭṭhāpetī’’ti. Sukhavedanāya hito sukhavedaniyo. Sabbathāpīti cakkhusamphassādivasena. Yattakā phassassa pakārabhedā, tesaṃ vasena sabbappakāropi phassāhāro. Yathārahaṃ tisso vedanā āharati, anāhārako natthi.

    သဗ္ဗထာပီတိ ဣဓာပိ ဖသ္သာဟာရေ ဝုတ္တနယာနုသာရေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တိသန္တတိဝသေနာတိ ကာယဒသကံ ဘာဝဒသကံ ဝတ္ထုဒသကန္တိ တိဝိဓသန္တတိဝသေန။ သဟဇာတာဒိပစ္စယနယေနာတိ သဟဇာတာဒိပစ္စယဝိဓိနာ။ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဉ္ဟိ အတ္တနာ သဟဇာတနာမသ္သ သဟဇာတအညမညနိသ္သယဝိပာကိန္ဒ္ရိယသမ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတပစ္စယေဟိ ပစ္စယော ဟောန္တောယေဝ အာဟာရပစ္စယတာယ တံ အာဟာရေတီ ဝုတ္တံ, သဟဇာတရူပေသု ပန ဝတ္ထုနော သမ္ပယုတ္တပစ္စယံ ဌပေတ္ဝာ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယေန, သေသရူပသ္သ အညမညပစ္စယဉ္စ ဌပေတ္ဝာ ဝုတ္တနယေနေဝယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ တာနီတိ နပုံသကနိဒ္ဒေသော အနပုံသကာနမ္ပိ နပုံသကေဟိ သဟ ဝစနတော။

    Sabbathāpīti idhāpi phassāhāre vuttanayānusārena attho veditabbo. Tisantativasenāti kāyadasakaṃ bhāvadasakaṃ vatthudasakanti tividhasantativasena. Sahajātādipaccayanayenāti sahajātādipaccayavidhinā. Paṭisandhiviññāṇañhi attanā sahajātanāmassa sahajātaaññamaññanissayavipākindriyasampayuttaatthiavigatapaccayehi paccayo hontoyeva āhārapaccayatāya taṃ āhāretī vuttaṃ, sahajātarūpesu pana vatthuno sampayuttapaccayaṃ ṭhapetvā vippayuttapaccayena, sesarūpassa aññamaññapaccayañca ṭhapetvā vuttanayenevayojanā kātabbā. Tānīti napuṃsakaniddeso anapuṃsakānampi napuṃsakehi saha vacanato.

    သာသဝာ ကုသလာကုသလစေတနာဝ ဝုတ္တာ။ ဝိသေသပစ္စယဘာဝဒသ္သနံ ဟေတန္တိ။ တေနာဟ ‘‘အဝိသေသေန ပနာ’’တိအာဒိ။ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏမေဝ ဝုတ္တန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ယထာ တသ္သ တသ္သ ဖလသ္သ ဝိသေသတော ပစ္စယတာယ ဧတေသံ အာဟာရဋ္ဌော, ဧဝံ အဝိသေသတောပီတိ ဒသ္သန္တေန ‘‘အဝိသေသေန ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တံသမ္ပယုတ္တတံသမုဋ္ဌာနဓမ္မာနန္တိ တေဟိ ဖသ္သာဒီဟိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနဉ္စေဝ တံသမုဋ္ဌာနရူပဓမ္မာနဉ္စ။ တတ္ထ သမ္ပယုတ္တဂ္ဂဟဏံ ယထာရဟတော ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, သမုဋ္ဌာနဂ္ဂဟဏံ ပန အဝိသေသတော။

    Sāsavākusalākusalacetanāva vuttā. Visesapaccayabhāvadassanaṃ hetanti. Tenāha ‘‘avisesena panā’’tiādi. Paṭisandhiviññāṇameva vuttanti etthāpi eseva nayo. Yathā tassa tassa phalassa visesato paccayatāya etesaṃ āhāraṭṭho, evaṃ avisesatopīti dassantena ‘‘avisesena panā’’tiādi vuttaṃ. Tattha taṃsampayuttataṃsamuṭṭhānadhammānanti tehi phassādīhi sampayuttadhammānañceva taṃsamuṭṭhānarūpadhammānañca. Tattha sampayuttaggahaṇaṃ yathārahato daṭṭhabbaṃ, samuṭṭhānaggahaṇaṃ pana avisesato.

    ဥပတ္ထမ္ဘေန္တော အာဟာရကိစ္စံ သာဓေတီတိ ဥပတ္ထမ္ဘေန္တောယေဝ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ, ဩဇဋ္ဌမကရူပသမုဋ္ဌာပနေနေဝ ပနသ္သ ဥပတ္ထမ္ဘနကိစ္စသိဒ္ဓိ။ ဖုသန္တောယေဝာတိ ဖုသနကိစ္စံ ကရောန္တော ဧဝ။ အာယူဟမာနာဝာတိ စေတယမာနာ ဧဝ အဘိသန္ဒဟန္တီ ဧဝ။ ဝိဇာနန္တမေဝာတိ ဥပပတ္တိပရိကပ္ပနဝသေန ဝိဇာနန္တမေဝ အာဟာရကိစ္စံ သာဓေတီတိ ယောဇနာ။ သေသပဒဒ္ဝယေပိ ဧသေဝ နယော။ အာဟာရကိစ္စသာဓနဉ္စ တေသံ ဝေဒနာဒိဥပ္ပတ္တိဟေတုတာယ အတ္တဘာဝသ္သ ပဝတ္တနမေဝ။

    Upatthambhento āhārakiccaṃ sādhetīti upatthambhentoyeva rūpaṃ samuṭṭhāpeti, ojaṭṭhamakarūpasamuṭṭhāpaneneva panassa upatthambhanakiccasiddhi. Phusantoyevāti phusanakiccaṃ karonto eva. Āyūhamānāvāti cetayamānā eva abhisandahantī eva. Vijānantamevāti upapattiparikappanavasena vijānantameva āhārakiccaṃ sādhetīti yojanā. Sesapadadvayepi eseva nayo. Āhārakiccasādhanañca tesaṃ vedanādiuppattihetutāya attabhāvassa pavattanameva.

    ကာယဋ္ဌပနေနာတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ? နနု ကမ္မဇာဒိရူပံ ကမ္မာဒိနာဝ ပဝတ္တတီတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကမ္မဇနိတောပီ’’တိအာဒိ။ ဥပာဒိန္နရူပသန္တတိယာ ဥပတ္ထမ္ဘနေနေဝ ဥတုစိတ္တဇရူပသန္တတီနမ္ပိ ဥပတ္ထမ္ဘနသိဒ္ဓိ ဟောတီတိ ‘‘ဒ္ဝိန္နံ ရူပသန္တတီန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဥပတ္ထမ္ဘနမေဝ သန္ဓာယ ‘‘အနုပာလကော ဟုတ္ဝာ’’တိ စ ဝုတ္တံ။ ရူပကာယသ္သ ဌိတိဟေတုတာ ဟိ ယာပနာ အနုပာလနာ။

    Kāyaṭṭhapanenāti kasmā vuttaṃ? Nanu kammajādirūpaṃ kammādināva pavattatīti codanaṃ sandhāyāha ‘‘kammajanitopī’’tiādi. Upādinnarūpasantatiyā upatthambhaneneva utucittajarūpasantatīnampi upatthambhanasiddhi hotīti ‘‘dvinnaṃ rūpasantatīna’’nti vuttaṃ. Upatthambhanameva sandhāya ‘‘anupālako hutvā’’ti ca vuttaṃ. Rūpakāyassa ṭhitihetutā hi yāpanā anupālanā.

    သုခာဒိဝတ္ထုဘူတန္တိ သုခာဒီနံ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘူတံ။ အာရမ္မဏမ္ပိ ဟိ ဝသတိ ဧတ္ထ အာရမ္မဏကရဏဝသေန တဒာရမ္မဏာ ဓမ္မာတိ ဝတ္ထူတိ ဝုစ္စတိ။ ဖုသန္တောယေဝာတိ ဣဒံ ဖသ္သသ္သ ဖုသနသဘာဝတ္တာ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ဓမ္မာနံ သဘာဝေန ဝိနာ ပဝတ္တိ အတ္ထိ။ ဝေဒနာပဝတ္တိယာ ဝိနာ သတ္တာနံ သန္ဓာဝနတာ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘သုခာဒိ။ပေ.။ ဟောတီ’’တိ, န စေတ္ထ သညီဘဝကထာယံ အသညီဘဝော ဒသ္သေတဗ္ဗော, တသ္သာပိ ဝာ ကာရဏဘူတဝေဒနာပဝတ္တိဝသေနေဝ ဌိတိယာ ဟေတုနော အဗ္ယာပိတာ။ တထာ ဟိ ‘‘မနောသဉ္စေတနာ။ပေ.။ ဘဝမူလနိပ္ဖာဒနတော သတ္တာနံ ဌိတိယာ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တာ, တတော ဧဝ ‘‘ဝိညာဏံ ဝိဇာနန္တမေဝာတိ ဥပပတ္တိပရိကပ္ပနဝသေန ဝိဇာနန္တမေဝာ’’တိ ဝုတ္တောဝာယမတ္ထောတိ။

    Sukhādivatthubhūtanti sukhādīnaṃ pavattiṭṭhānabhūtaṃ. Ārammaṇampi hi vasati ettha ārammaṇakaraṇavasena tadārammaṇā dhammāti vatthūti vuccati. Phusantoyevāti idaṃ phassassa phusanasabhāvattā vuttaṃ. Na hi dhammānaṃ sabhāvena vinā pavatti atthi. Vedanāpavattiyā vinā sattānaṃ sandhāvanatā natthīti āha ‘‘sukhādi…pe… hotī’’ti, na cettha saññībhavakathāyaṃ asaññībhavo dassetabbo, tassāpi vā kāraṇabhūtavedanāpavattivaseneva ṭhitiyā hetuno abyāpitā. Tathā hi ‘‘manosañcetanā…pe… bhavamūlanipphādanato sattānaṃ ṭhitiyā hotī’’ti vuttā, tato eva ‘‘viññāṇaṃ vijānantamevāti upapattiparikappanavasena vijānantamevā’’ti vuttovāyamatthoti.

    စတ္တာရိ ဘယာနိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ အာဒီနဝဝိဘာဝနတော။ နိကန္တီတိ နိကာမနာ။ ရသတဏ္ဟံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ သာ ဟိ ကဗဠီကာရေ အာဟာရေ ဗလဝတီ။ တေနေဝ တတ္ထ အဝဓာရဏံ ကတံ။ ဘာယတိ ဧတသ္မာတိ ဘယံ, နိကန္တိယေဝဘယံ မဟာနတ္ထဟေတုတော။ ဥပဂမနံ ဝိသယိန္ဒ္ရိယဝိညာဏေသု ဝိသယဝိညာဏေသု ဧဝ စ သင္ဂတိဝသေန ပဝတ္တိ, တံ ဝေဒနာဒိဥပ္ပတ္တိဟေတုတာယ ‘‘ဘယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အဝဓာရဏေ ပယောဇနံ ဝုတ္တနယမေဝ။ သေသဒ္ဝယေပိ ဧသေဝနယော။ အာယူဟနံ အဘိသန္ဒဟနံ, သံဝိဓာနန္တိပိ ဝဒန္တိ။ တံ ဘဝူပပတ္တိဟေတုတာယ ‘‘ဘယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အဘိနိပာတော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန နိဗ္ဗတ္တိ။ သော ဘဝူပပတ္တိဟေတုကာနံ သဗ္ဗေသံ အနတ္ထာနံ မူလကာရဏတ္တာ ‘‘ဘယ’’န္တိ ဝုတ္တော။ ဣဒာနိ နိကန္တိအာဒီနံ သပ္ပဋိဘယတံ ဝိတ္ထာရတော ဒသ္သေတုံ ‘‘ကိံကာရဏာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ နိကန္တိံ ကတ္ဝာတိ အာလယံ ဇနေတ္ဝာ, တဏ္ဟံ ဥပ္ပာဒေတ္ဝာတိ အတ္ထော။

    Cattāribhayāni daṭṭhabbāni ādīnavavibhāvanato. Nikantīti nikāmanā. Rasataṇhaṃ sandhāya vadati. Sā hi kabaḷīkāre āhāre balavatī. Teneva tattha avadhāraṇaṃ kataṃ. Bhāyati etasmāti bhayaṃ, nikantiyevabhayaṃ mahānatthahetuto. Upagamanaṃ visayindriyaviññāṇesu visayaviññāṇesu eva ca saṅgativasena pavatti, taṃ vedanādiuppattihetutāya ‘‘bhaya’’nti vuttaṃ. Avadhāraṇe payojanaṃ vuttanayameva. Sesadvayepi esevanayo. Āyūhanaṃ abhisandahanaṃ, saṃvidhānantipi vadanti. Taṃ bhavūpapattihetutāya ‘‘bhaya’’nti vuttaṃ. Abhinipāto tattha tattha bhave paṭisandhiggahaṇavasena nibbatti. So bhavūpapattihetukānaṃ sabbesaṃ anatthānaṃ mūlakāraṇattā ‘‘bhaya’’nti vutto. Idāni nikantiādīnaṃ sappaṭibhayataṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘kiṃkāraṇā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha nikantiṃ katvāti ālayaṃ janetvā, taṇhaṃ uppādetvāti attho.

    ဖသ္သ ဥပဂစ္ဆန္တာတိ စက္ခုသမ္ဖသ္သာဒိဘေဒံ ဖသ္သံ ပဝတ္တေန္တာ။ ဖသ္သသ္သာဒိနောတိ ကာယသမ္ဖသ္သဝသေန ဖောဋ္ဋဗ္ဗသင္ခာတသ္သ ဖသ္သသ္သ အသ္သာဒနသီလာ။ ကာယသမ္ဖသ္သဝသေန ဟိ သတ္တာနံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗတဏ္ဟာ ပဝတ္တတီတိ ဒသ္သေတုံ ဖသ္သာဟာရာဒီနဝဒသ္သနေ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏံ ဥဒ္ဓဋံ ‘‘ပရေသံ ရက္ခိတဂောပိတေသူ’’တိအာဒိနာ။ ဖသ္သသ္သာဒိနောတိ ဝာ ဖသ္သာဟာရသ္သာဒိနောတိ အတ္ထော။ သတိ ဟိ ဖသ္သာဟာရေ သတ္တာနံ ဖသ္သာရမ္မဏေ အသ္သာဒော, နာသတီတိ။ တေနာဟ ‘‘ဖသ္သသ္သာဒမူလက’’န္တိအာဒိ။

    Phassa upagacchantāti cakkhusamphassādibhedaṃ phassaṃ pavattentā. Phassassādinoti kāyasamphassavasena phoṭṭabbasaṅkhātassa phassassa assādanasīlā. Kāyasamphassavasena hi sattānaṃ phoṭṭhabbataṇhā pavattatīti dassetuṃ phassāhārādīnavadassane phoṭṭhabbārammaṇaṃ uddhaṭaṃ ‘‘paresaṃ rakkhitagopitesū’’tiādinā. Phassassādinoti vā phassāhārassādinoti attho. Sati hi phassāhāre sattānaṃ phassārammaṇe assādo, nāsatīti. Tenāha ‘‘phassassādamūlaka’’ntiādi.

    ဇာတိနိမိတ္တသ္သ ဘယသ္သ အဘိနိပာတသဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ ‘‘တမ္မူလက’’န္တိ ဝုတ္တံ, ကမ္မာယူဟနနိမိတ္တန္တိ အတ္ထော။

    Jātinimittassa bhayassa abhinipātasabhāvena gahitattā ‘‘tammūlaka’’nti vuttaṃ, kammāyūhananimittanti attho.

    အဘိနိပတတီတိ အဘိနိဗ္ဗတ္တတိ။ ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တိ ဟိ သတ္တာနံ တတ္ထ တတ္ထ အင္ဂာရကာသုသဒိသေ ဘဝေ အဘိနိပာတသဒိသီတိ။ တမ္မူလကတ္တာတိ နာမရူပနိဗ္ဗတ္တိမူလကတ္တာ။

    Abhinipatatīti abhinibbattati. Paṭhamābhinibbatti hi sattānaṃ tattha tattha aṅgārakāsusadise bhave abhinipātasadisīti. Tammūlakattāti nāmarūpanibbattimūlakattā.

    တတ္ရာတိ တာသု ဥပမာသု။ ဘူတမတ္ထံ ကတ္ဝာတိ န ပရိကပ္ပိတမတ္ထံ, အထ ခော ဘူတံ ဘူတပုဗ္ဗံ အတ္ထံ ကတ္ဝာ။ ပာထေယ္ယဟတ္ထေသု ဂစ္ဆန္တေသု ပာထေယ္ယံ, ဂစ္ဆန္တံ ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဂန္တ္ဝာ ပာထေယ္ယံ နိဋ္ဌာသီ’’တိ။ ဂန္တ္ဝာတိ ဝာဂမနဟေတူတိ အတ္ထော။ ခုပ္ပိပာသာတုရတာယ ဃနစ္ဆာယံ ရုက္ခံ ဥပဂန္တုံ အသမတ္ထာ ဝိရဠ္ဟစ္ဆာယာယံ နိသီဒိံသု။ န ဒာနိ သက္ကာ တံ မယာ ကာတုံ အတိဒုဗ္ဗလဘာဝတော။ ပရိက္ခလိတဂတိတရုဏဒာရကော ခုပ္ပိပာသာဘိဘူတော စ, တသ္မာ ဂစ္ဆန္တောယေဝ မတော။

    Tatrāti tāsu upamāsu. Bhūtamatthaṃ katvāti na parikappitamatthaṃ, atha kho bhūtaṃ bhūtapubbaṃ atthaṃ katvā. Pātheyyahatthesu gacchantesu pātheyyaṃ, gacchantaṃ viya hotīti vuttaṃ ‘‘gantvā pātheyyaṃ niṭṭhāsī’’ti. Gantvāti vāgamanahetūti attho. Khuppipāsāturatāya ghanacchāyaṃ rukkhaṃ upagantuṃ asamatthā viraḷhacchāyāyaṃ nisīdiṃsu. Na dāni sakkā taṃ mayā kātuṃ atidubbalabhāvato. Parikkhalitagatitaruṇadārako khuppipāsābhibhūto ca, tasmā gacchantoyeva mato.

    သဇာတိမံသတာယာတိ (သံ. နိ. ဋီ. ၂.၂.၆၃) သမာနဇာတိမံသတာယ, မနုသ္သမံသတာယာတိ အတ္ထော။ ယံ မနုသ္သမံသံ, တဉ္ဟိ လောကေ ဇိဂုစ္ဆနီယတ္တာ ပဋိကုလံ။ တထာ ဟိ တံ ဝိညူဟိ ဝဇ္ဇိတံ, မနုသ္သမံသေသုပိ ဉာတိမံသံ အယုတ္တပရိဘောဂတာယ ပဋိကူလံ, တတ္ထာပိ ပုတ္တမံသံ, တတ္ထာပိ ပိယပုတ္တမံသံ, တတ္ထာပိ တရုဏမံသံ, တတ္ထာပိ အာမကမံသံ, တတ္ထာပိ အဂောရသာဘိသင္ခတံ, တတ္ထာပိ အလောဏံ, တတ္ထာပိ အဓူပိတန္တိ ဧဝံ ဟေဋ္ဌိမတော ဥတ္တရုတ္တရသ္သ ပဋိကူလတရဘာဝကာရဏတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ပုတ္တမံသသဒိသန္တိ ပဋိကူလတာဥပဋ္ဌာပနေန ပုတ္တမံသသဒိသံ ကတ္ဝာ ပသ္သတိ။ တတ္ထ နိကန္တိံ ပရိယာဒိယတီတိ အရိယမဂ္ဂေန အာဟာရေ သာပေက္ခံ ခေပေတိ။

    Sajātimaṃsatāyāti (saṃ. ni. ṭī. 2.2.63) samānajātimaṃsatāya, manussamaṃsatāyāti attho. Yaṃ manussamaṃsaṃ, tañhi loke jigucchanīyattā paṭikulaṃ. Tathā hi taṃ viññūhi vajjitaṃ, manussamaṃsesupi ñātimaṃsaṃ ayuttaparibhogatāya paṭikūlaṃ, tatthāpi puttamaṃsaṃ, tatthāpi piyaputtamaṃsaṃ, tatthāpi taruṇamaṃsaṃ, tatthāpi āmakamaṃsaṃ, tatthāpi agorasābhisaṅkhataṃ, tatthāpi aloṇaṃ, tatthāpi adhūpitanti evaṃ heṭṭhimato uttaruttarassa paṭikūlatarabhāvakāraṇatā daṭṭhabbā. Puttamaṃsasadisanti paṭikūlatāupaṭṭhāpanena puttamaṃsasadisaṃ katvā passati. Tattha nikantiṃ pariyādiyatīti ariyamaggena āhāre sāpekkhaṃ khepeti.

    သာ ဂာဝီတိ ‘‘သေယ္ယထာပိ ဘိက္ခဝေ ဂာဝီ’’တိ (သံ. နိ. ၂.၆၃) ဧဝံ သုတ္တေ ဝုတ္တဂာဝီ။ ဥဒ္ဒာလေတ္ဝာတိ ဥပ္ပာဋေတ္ဝာ။ နိသ္သာယ တိဋ္ဌတီတိ ပဋိစ္စပစ္စယံ ကတ္ဝာ ပဝတ္တတိ။ ဒုက္ခဒုက္ခတာဒိဝသေန တိဏ္ဏမ္ပိ ဝေဒယိတာနံ ဒုက္ခဘာဝံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဝေဒယိတဒုက္ခသ္သာ’’တိ။

    Sā gāvīti ‘‘seyyathāpi bhikkhave gāvī’’ti (saṃ. ni. 2.63) evaṃ sutte vuttagāvī. Uddāletvāti uppāṭetvā. Nissāya tiṭṭhatīti paṭiccapaccayaṃ katvā pavattati. Dukkhadukkhatādivasena tiṇṇampi vedayitānaṃ dukkhabhāvaṃ sandhāyāha ‘‘vedayitadukkhassā’’ti.

    သာဓုသမ္မတာပိ ဂတိ ဝိပရိဏာမသင္ခာရဒုက္ခတာဝသေန ကိလေသဒုက္ခဝသေန စ မဟာပရိဠာဟာယေဝာတိ ဝုတ္တံ ‘‘မဟာပရိဠာဟဋ္ဌေန တယော ဘဝာ’’တိ။ ယထာ ဥပကဍ္ဎကာ ဒ္ဝေ ပုရိသာ, ဧဝံ ကုသလာကုသလဝသေန ဒ္ဝေ မနောသဉ္စေတနာ။ ယထာ မနောသဉ္စေတနာ န ပဝတ္တတိ, တထာ ပဋိပဇ္ဇန္တော တတ္ထ နိကန္တိံ ပရိယာဒိယတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Sādhusammatāpi gati vipariṇāmasaṅkhāradukkhatāvasena kilesadukkhavasena ca mahāpariḷāhāyevāti vuttaṃ ‘‘mahāpariḷāhaṭṭhena tayo bhavā’’ti. Yathā upakaḍḍhakā dve purisā, evaṃ kusalākusalavasena dve manosañcetanā. Yathā manosañcetanā na pavattati, tathā paṭipajjanto tattha nikantiṃ pariyādiyatīti veditabbo.

    သတ္တိသတေန ဟတာ ဧဝ ဥပမာ သတ္တိသတဟတူပမာ, တသ္သံ သတ္တိသတဟတူပမာယံ။ တံ သတ္တိသတံ။ အသ္သ ပုရိသသ္သ။ ပတိတောကာသေတိ ပုရိမသတ္တီဟိ ပတိတပ္ပဒေသေ။ ဒုက္ခသ္သ ပမာဏံ နတ္ထိ အနေကသ္သ အပရာပရံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ ခန္ဓဇနနန္တိ ခန္ဓာနံ အပရာပရုပ္ပာဒော, ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တိ ပန ပဋိသန္ဓိ ဧဝ။ အာဂုစာရီ ပုရိသော ဝိယ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏံ နာနပ္ပကာရဒုက္ခုပ္ပာဒသန္နိသ္သယတော, တေဟိ စ ဒုက္ခေဟိ ဥပဂန္တဗ္ဗတော။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ပမုခဘာဝေန ပဝတ္တိယာ ‘‘ဝိညာဏသ္သ ဒုက္ခုပ္ပာဒောတိ ဝုတ္တာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘မနောပုဗ္ဗင္ဂမာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ. ပ. ၁, ၂) ယထာ ဝိညာဏံ အာယတိံ ပဋိသန္ဓိဝသေန န ပဝတ္တတိ, ဧဝံ ကရဏံ တတ္ထ နိကန္တိပရိယာဒာနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

    Sattisatena hatā eva upamā sattisatahatūpamā, tassaṃ sattisatahatūpamāyaṃ. Taṃ sattisataṃ. Assa purisassa. Patitokāseti purimasattīhi patitappadese. Dukkhassa pamāṇaṃ natthi anekassa aparāparaṃ uppajjanato. Khandhajanananti khandhānaṃ aparāparuppādo, paṭhamābhinibbatti pana paṭisandhi eva. Āgucārī puriso viya paṭisandhiviññāṇaṃ nānappakāradukkhuppādasannissayato, tehi ca dukkhehi upagantabbato. Sampayuttadhammānaṃ pamukhabhāvena pavattiyā ‘‘viññāṇassa dukkhuppādoti vuttā. Tathā hi vuttaṃ ‘‘manopubbaṅgamā dhammā’’ti (dha. pa. 1, 2) yathā viññāṇaṃ āyatiṃ paṭisandhivasena na pavattati, evaṃ karaṇaṃ tattha nikantipariyādānaṃ daṭṭhabbaṃ.

    ပရိညာတံ ဝတ္ထူတိ ဒုက္ခသစ္စမာဟ။ ပဉ္စကာမဂုဏိကော ရာဂောတိ ပဉ္စကာမဂုဏာရမ္မဏော ရာဂော။ ပရိညာတော ဟောတီတိ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဇာနနေန သမတိက္ကန္တော ဟောတိ။ ရသတဏ္ဟာယ ဟိ သမ္မဒေဝ ဝိဂတာယ ရူပတဏ္ဟာဒယောပိ ဝိဂတာယေဝ ဟောန္တိ။ တထာ စ သတိ ကာမရာဂသံယောဇနံ သမုစ္ဆိန္နမေဝ ဟောတိ, ဧဝံ ကရဏံ တတ္ထ နိကန္တိပရိယာဒာနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပရိညာဘိသမယေ ဟိ သိဒ္ဓေ ပဟာနာဘိသမယော သိဒ္ဓော ဧဝာတိ။ ပဟီနေ စ ကာမရာဂသံယောဇနေ ဩရမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနံ လေသောပိ နာဝသိသ္သတီတိ ဒသ္သေန္တော အာဟ ‘‘နတ္ထိ တံ သံယောဇန’’န္တိအာဒိ။ တေန ကဗဠီကာရာဟာရပရိညာ အနာဂာမိတံ ပာပေတီတိ ဒသ္သေတိ။ သေသာဟာရပရိညာ ပန အရဟတ္တနိဋ္ဌာ ဧဝာတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဖသ္သေ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တိသ္သော တဏ္ဟာတိ ကာမတဏ္ဟာ ရူပတဏ္ဟာ အရူပတဏ္ဟာတိ ဣမာ တိသ္သော တဏ္ဟာ။

    Pariññātaṃvatthūti dukkhasaccamāha. Pañcakāmaguṇiko rāgoti pañcakāmaguṇārammaṇo rāgo. Pariññāto hotīti paricchijja jānanena samatikkanto hoti. Rasataṇhāya hi sammadeva vigatāya rūpataṇhādayopi vigatāyeva honti. Tathā ca sati kāmarāgasaṃyojanaṃ samucchinnameva hoti, evaṃ karaṇaṃ tattha nikantipariyādānaṃ daṭṭhabbaṃ. Pariññābhisamaye hi siddhe pahānābhisamayo siddho evāti. Pahīne ca kāmarāgasaṃyojane orambhāgiyasaṃyojanānaṃ lesopi nāvasissatīti dassento āha ‘‘natthi taṃ saṃyojana’’ntiādi. Tena kabaḷīkārāhārapariññā anāgāmitaṃ pāpetīti dasseti. Sesāhārapariññā pana arahattaniṭṭhā evāti dassento ‘‘phasse bhikkhave’’tiādimāha. Tattha tisso taṇhāti kāmataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhāti imā tisso taṇhā.

    ‘‘ပုရိမတဏ္ဟာသမုဒယာ’’တိ သင္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒသ္သေတုံ ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ တဏ္ဟာပစ္စယနိဗ္ဗတ္တာတိ တဏ္ဟာပစ္စယာ နိဗ္ဗတ္တာ။ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ပုရိမတဏ္ဟာသမုဒယာ အာဟာရာနံ သမုဒယဒသ္သနေနေဝ ပဝတ္တိက္ခဏေပိ ဥပာဒိန္နကအာဟာရသမုဒယော ဒသ္သိတော ဟောတီတိ တံ အနာမသိတ္ဝာ အနုပာဒိန္နကာနံ တဏ္ဟာသမုဒယံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ မိသ္သိတ္ဝာ ကထိတာ အဝိသေသိတတ္တာ။ သဟဇာတတဏ္ဟာပစ္စယနိဗ္ဗတ္တောတိ ဧတ္ထ သဟဇာတဂ္ဂဟဏံ အသဟဇာတတဏ္ဟာပစ္စယနိဗ္ဗတ္တောပိ အနုပာဒိန္နကအာဟာရော လဗ္ဘတီတိ ဒသ္သနတ္ထံ။ သော ပန အသဟဇာတတဏ္ဟာပစ္စယနိဗ္ဗတ္တတာသာမညေနပိ ယထာဝုတ္တဥပာဒိန္နကာဟာရေန သံသယံ ဇနေယ္ယာတိ န ဥဒ္ဓဋော, န စ ဧတံ ကာရဏံ ‘‘ရာဂံ ဥပနိသ္သာယ ဒောမနသ္သံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝစနတော, တဏ္ဟောပနိသ္သယပဋိဃစိတ္တသမုဋ္ဌာနာယ စ ဩဇာယ ဝသေန အနုပာဒိန္နကအာဟာရသ္သ လဗ္ဘနတော။ ကထံ ပန တဏ္ဟာ ဩဇာယ ဥပနိသ္သယပစ္စယော; န ဟိ ပဋ္ဌာနေ ကတ္ထစိ ရူပသ္သ ဥပနိသ္သယပစ္စယော ဝုတ္တော အတ္ထီတိ။ နာယံ ဝိရောဓော ‘‘ယသ္မိံ သတိ ယံ ဟောတိ, သော တသ္သ ဥပနိသ္သယော’’တိ သုတ္တန္တနယသ္သ အဓိပ္ပေတတ္တာ ယထာဝုတ္တတ္ထသမ္ဘဝတော။ တေနေဝာဟ ‘‘ဣမိသ္သာ။ပေ.။ တဏ္ဟာယ နိရောဓေနာ’’တိ။

    ‘‘Purimataṇhāsamudayā’’ti saṅkhepato vuttamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘katha’’ntiādi āraddhaṃ. Tattha taṇhāpaccayanibbattāti taṇhāpaccayā nibbattā. Paṭisandhikkhaṇe purimataṇhāsamudayā āhārānaṃ samudayadassaneneva pavattikkhaṇepi upādinnakaāhārasamudayo dassito hotīti taṃ anāmasitvā anupādinnakānaṃ taṇhāsamudayaṃ dassetuṃ ‘‘yasmā panā’’tiādi vuttaṃ. Idhāti imasmiṃ sutte missitvā kathitā avisesitattā. Sahajātataṇhāpaccayanibbattoti ettha sahajātaggahaṇaṃ asahajātataṇhāpaccayanibbattopi anupādinnakaāhāro labbhatīti dassanatthaṃ. So pana asahajātataṇhāpaccayanibbattatāsāmaññenapi yathāvuttaupādinnakāhārena saṃsayaṃ janeyyāti na uddhaṭo, na ca etaṃ kāraṇaṃ ‘‘rāgaṃ upanissāya domanassaṃ uppajjatī’’ti vacanato, taṇhopanissayapaṭighacittasamuṭṭhānāya ca ojāya vasena anupādinnakaāhārassa labbhanato. Kathaṃ pana taṇhā ojāya upanissayapaccayo; na hi paṭṭhāne katthaci rūpassa upanissayapaccayo vutto atthīti. Nāyaṃ virodho ‘‘yasmiṃ sati yaṃ hoti, so tassa upanissayo’’ti suttantanayassa adhippetattā yathāvuttatthasambhavato. Tenevāha ‘‘imissā…pe… taṇhāya nirodhenā’’ti.

    ကာရဏေ သဗ္ဗသော နိရုဒ္ဓေ ဖလမ္ပိ သဗ္ဗသော နိရုဇ္ဈတီတိ အာဟ ‘‘အာဟာရနိရောဓော ပညာယတီ’’တိ။ အာဟာရာနံ ဒုက္ခသစ္စေကဒေသတ္တာ အာဟာရဂ္ဂဟဏံ ဒုက္ခသစ္စဂ္ဂဟဏမေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဣဓ စတ္တာရိပိ သစ္စာနိ သရူပေနေဝ ဝုတ္တာနီ’’တိ။ သစ္စဒေသနာ ဒုက္ခာဒီနံ ယာဝဒေဝ ပရိညေယ္ယာဒိဘာဝသန္ဒသ္သနတ္ထာ, တသ္မာ ဇရာမရဏာဒီသု ပရိညေယ္ယာဒိဘာဝော အသမ္မောဟတော သလ္လက္ခေတဗ္ဗောတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘သဗ္ဗတ္ထ အသမ္မုယ္ဟန္တေန သစ္စာနိ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗာနီ’’တိ အာဟ။

    Kāraṇe sabbaso niruddhe phalampi sabbaso nirujjhatīti āha ‘‘āhāranirodho paññāyatī’’ti. Āhārānaṃ dukkhasaccekadesattā āhāraggahaṇaṃ dukkhasaccaggahaṇameva hotīti āha ‘‘idha cattāripi saccāni sarūpeneva vuttānī’’ti. Saccadesanā dukkhādīnaṃ yāvadeva pariññeyyādibhāvasandassanatthā, tasmā jarāmaraṇādīsu pariññeyyādibhāvo asammohato sallakkhetabboti dassento ‘‘sabbattha asammuyhantena saccāni uddharitabbānī’’ti āha.

    အာဟာရဝာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Āhāravāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    သစ္စဝာရဝဏ္ဏနာ

    Saccavāravaṇṇanā

    ၉၁. ယေန ယေန ပရိယာယေန ဗ္ယာကရောတီတိ ယေန ယေန ဒုက္ခာဒိဇရာမရဏာဒိပရိယာယေန အရိယသစ္စာနိ သင္ခေပတော စ ဝိတ္ထာရတော စ ကထေတိ။ ဒုက္ခန္တိ ဒုက္ခသစ္စံ ဒုက္ခံ, န ဒုက္ခမတ္တံ။

    91.Yena yena pariyāyena byākarotīti yena yena dukkhādijarāmaraṇādipariyāyena ariyasaccāni saṅkhepato ca vitthārato ca katheti. Dukkhanti dukkhasaccaṃ dukkhaṃ, na dukkhamattaṃ.

    သစ္စဝာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Saccavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ဇရာမရဏဝာရဝဏ္ဏနာ

    Jarāmaraṇavāravaṇṇanā

    ၉၂. တေသံ တေသန္တိ ဗ္ယာပနိစ္ဆာဝသေနာယံ နိဒ္ဒေသော ကတော, တသ္မာ ယထာ ‘‘ဂာမော ဂာမော ရမဏီယော’’တိ ဝုတ္တေ ရမဏီယတာယ တာဒိသာ သဗ္ဗေပိ ဂာမာ သင္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ, ဧဝံ ‘‘တေသံ တေသံ သတ္တာနံ ဇာတီ’’တိ ဝုတ္တေ ဇာတိသင္ခာတဝိကာရဝသေန သဗ္ဗေပိ သတ္တာ သင္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ တေနာဟ ‘‘သင္ခေပတော အနေကေသံ သတ္တာနံ သာဓာရဏနိဒ္ဒေသော’’တိ။

    92.Tesaṃtesanti byāpanicchāvasenāyaṃ niddeso kato, tasmā yathā ‘‘gāmo gāmo ramaṇīyo’’ti vutte ramaṇīyatāya tādisā sabbepi gāmā saṅgahaṃ gacchanti, evaṃ ‘‘tesaṃ tesaṃ sattānaṃ jātī’’ti vutte jātisaṅkhātavikāravasena sabbepi sattā saṅgahaṃ gacchanti. Tenāha ‘‘saṅkhepato anekesaṃ sattānaṃ sādhāraṇaniddeso’’ti.

    ဂတိဇာတိဝသေနာတိ (သံ. နိ. ဋီ. ၂.၁.၂) ပဉ္စဂတိဝသေန, တတ္ထာပိ ဧကေကာယ ဂတိယာ ခတ္တိယာဒိဘုမ္မဒေဝာဒိဟတ္ထိအာဒိဇာတိဝသေန စ။ နိကိယ္ယန္တိ သတ္တာ ဧတ္ထ, ဧတေန ဝာတိ နိကာယော, ဂောတ္တစရဏာဒိဝိဘာဂော။ ဇရာယ သဘာဝော နာမ ဝယောဟာနိ, တသ္မာ ဇရာတိ ဝယောဟာနိသင္ခာတသ္သ သဘာဝသ္သ နိဒ္ဒေသော, ပာကဋဇရာဝသေန နိဒ္ဒေသော ခဏ္ဍိစ္စာဒိဝသေန ဂဟဏတော။ ဇီရဏမေဝ ဇီရဏတာ, ဇီရန္တသ္သ ဝာ အာကာရော တာ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘အယံ အာကာရနိဒ္ဒေသော’’တိ။ ဒန္တာဒီနံ ဝသေန ခဏ္ဍံ ဇာတံ ဧတသ္သာတိ ခဏ္ဍိတော, ပုဂ္ဂလော။ တသ္သ ဘာဝော ခဏ္ဍိစ္စံ။ ပလိတံ ဧတသ္သ အတ္ထီတိ ပလိတော, တသ္သ ဘာဝော ပာလိစ္စံ။ ဝလိ တစော ဧတသ္သာတိ ဝလိတ္တစော, တသ္သ ဘာဝော ဝလိတ္တစတာ။ ဣမေ ခဏ္ဍိစ္စာဒယော ဇရာ။ ဝိကာရာနံ ဒသ္သနဝသေနာတိ ဝိပတ္တိဒသ္သနဝသေန။ ဝာတသ္သာတိ မဟတော ဝာတက္ခန္ဓသ္သ။ ခဏ္ဍိစ္စာဒိဝသေန ဂတမဂ္ဂော ပာကဋော, တသ္မာ ခဏ္ဍိစ္စာဒိဂ္ဂဟဏံ ဇရာယ ကိစ္စနိဒ္ဒေသောတိ ဝုတ္တန္တိ ဒသ္သေတိ။ န စ ခဏ္ဍိစ္စာဒီနေဝ ဇရာတိ ကလလကာလတော ပဘုတိ ပုရိမရူပာနံ ဇရာပတ္တက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနိ ပစ္ဆိမရူပာနိ ပရိပက္ကရူပာနုရူပာနိ ပရိဏတပရိဏတာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အနုက္ကမေန သုပရိဏတရူပာနံ ပရိပာကကာလေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနိ ခဏ္ဍိစ္စာဒိသဘာဝာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တာနိ ဥဒကာဒိမဂ္ဂေသု တိဏရုက္ခသံဘဂ္ဂတာဒယော ဝိယ ပရိပာကဂတမဂ္ဂသင္ခာတေသု ပရိပက္ကရူပေသု ဥပ္ပန္နာနိ ‘‘ဇရာယ ဂတော မဂ္ဂော’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တာနိ, န ဇရာတိ။

    Gatijātivasenāti (saṃ. ni. ṭī. 2.1.2) pañcagativasena, tatthāpi ekekāya gatiyā khattiyādibhummadevādihatthiādijātivasena ca. Nikiyyanti sattā ettha, etena vāti nikāyo, gottacaraṇādivibhāgo. Jarāya sabhāvo nāma vayohāni, tasmā jarāti vayohānisaṅkhātassa sabhāvassa niddeso, pākaṭajarāvasena niddeso khaṇḍiccādivasena gahaṇato. Jīraṇameva jīraṇatā, jīrantassa vā ākāro tā-saddena vutto. Tenāha ‘‘ayaṃ ākāraniddeso’’ti. Dantādīnaṃ vasena khaṇḍaṃ jātaṃ etassāti khaṇḍito, puggalo. Tassa bhāvo khaṇḍiccaṃ. Palitaṃ etassa atthīti palito, tassa bhāvo pāliccaṃ. Vali taco etassāti valittaco, tassa bhāvo valittacatā. Ime khaṇḍiccādayo jarā. Vikārānaṃ dassanavasenāti vipattidassanavasena. Vātassāti mahato vātakkhandhassa. Khaṇḍiccādivasena gatamaggo pākaṭo, tasmā khaṇḍiccādiggahaṇaṃ jarāya kiccaniddesoti vuttanti dasseti. Na ca khaṇḍiccādīneva jarāti kalalakālato pabhuti purimarūpānaṃ jarāpattakkhaṇe uppajjamānāni pacchimarūpāni paripakkarūpānurūpāni pariṇatapariṇatāni uppajjantīti anukkamena supariṇatarūpānaṃ paripākakāle uppajjamānāni khaṇḍiccādisabhāvāni uppajjanti, tāni udakādimaggesu tiṇarukkhasaṃbhaggatādayo viya paripākagatamaggasaṅkhātesu paripakkarūpesu uppannāni ‘‘jarāya gato maggo’’icceva vuttāni, na jarāti.

    ပကတိယာတိ ဖလဝိပစ္စနပကတိယာ, ဇရာယ ဝာ ပာပုဏိတဗ္ဗံ ဖလမေဝပကတိ, တာယ ဇရာ ဒီပိတာ။ သုပ္ပသန္နာနီတိ သုဋ္ဌု ပသန္နာနိ။ တမေဝ သုပ္ပသန္နတံ ကိစ္စတော ဒသ္သေတုံ ‘‘သုခုမမ္ပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တိက္ခဝိသဒတာ ဟိ တေသံ ဣန္ဒ္ရိယာနံ သုပ္ပသန္နတာ။ အာလုဠိတာနီတိ အာကုလာနိ။ အဝိသဒာနီတိ အဗ္ယတ္တာနိ။

    Pakatiyāti phalavipaccanapakatiyā, jarāya vā pāpuṇitabbaṃ phalamevapakati, tāya jarā dīpitā. Suppasannānīti suṭṭhu pasannāni. Tameva suppasannataṃ kiccato dassetuṃ ‘‘sukhumampī’’tiādi vuttaṃ. Tikkhavisadatā hi tesaṃ indriyānaṃ suppasannatā. Āluḷitānīti ākulāni. Avisadānīti abyattāni.

    ကာမံ ရူပဓမ္မေသုပိ ခဏိကဇရာ ဒုရုပလက္ခိတာ ပဋိစ္ဆန္နာဝ, သာ ပန ယသ္မာ သန္တာနဝသေန ပဝတ္တိယာ ပရိဗ္ယတ္တာဝ ဟောတီတိ ‘‘ပာကဋဇရာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တာ။ အဝီစိ နိရန္တရာ ဇရာ အဝီစိဇရာ သတိ သန္တာနေ သတ္တာနံ အနုပ္ပဗန္ဓတော။ တတော အညေသူတိ မန္ဒဒသကာဒီသု ပုဗ္ဗဒသကာဒိပရိစ္ဆေဒတော အညေသု ယထာဝုတ္တေသု။ အန္တရန္တရာတိ တေသု ဧဝ ဝုတ္တပ္ပကာရေသု ပုရိမဒသကာဒိတော ပစ္ဆိမဒသကာဒီနံ အန္တရန္တရာ။ ဝဏ္ဏဝိသေသာဒီနန္တိ ဝဏ္ဏဝိသေသသဏ္ဌာနဝိသေသသမ္ဖသ္သဝိသေသာဒီနံ။

    Kāmaṃ rūpadhammesupi khaṇikajarā durupalakkhitā paṭicchannāva, sā pana yasmā santānavasena pavattiyā paribyattāva hotīti ‘‘pākaṭajarā’’icceva vuttā. Avīci nirantarā jarā avīcijarā sati santāne sattānaṃ anuppabandhato. Tato aññesūti mandadasakādīsu pubbadasakādiparicchedato aññesu yathāvuttesu. Antarantarāti tesu eva vuttappakāresu purimadasakādito pacchimadasakādīnaṃ antarantarā. Vaṇṇavisesādīnanti vaṇṇavisesasaṇṭhānavisesasamphassavisesādīnaṃ.

    ဝစနကဝသေနာတိ က-ကာရေန ဟိ ပဒံ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ ဝုတ္တံ, တသ္မာ စဝနံ စုတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တံ ပန ဧကစတုပဉ္စဝောကာရဘဝေသု စုတိယာ အဝိသေသတော ဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘ဧကစတုပဉ္စက္ခန္ဓာနံ သာမညဝစန’’န္တိ။ စဝနကဝသေနာတိ ဝာ စဝနကသ္သ ပုဂ္ဂလသ္သ ဝသေနာတိ အတ္ထော။ စဝနမေဝ စဝနတာတိ အာဟ ‘‘ဘာဝဝစနေနာ’’တိ။ လက္ခဏနိဒသ္သနန္တိ ဝယသင္ခာတသ္သ လက္ခဏသ္သ နိဒသ္သနံ။ စဝန္တသ္သ ဝာ အာကာရော တာ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တော ‘‘စဝနတာ’’တိ။ ဘိဇ္ဇနံ ဘေဒောတိ ဝုတ္တံ ‘‘စုတိက္ခန္ဓာနံ ဘင္ဂုပ္ပတ္တိပရိဒီပန’’န္တိ။ ယထာ ဘိန္နသ္သ ဃဋသ္သ ကေနစိ ပရိယာယေန ဃနဃဋဘာဝေန ဌာနံ နတ္ထိ, ဧဝံ ဘိန္နာနံ ခန္ဓာနန္တိ စဝနံ အန္တရဟိတံ နာမာတိ အာဟ ‘‘အန္တရဓာနန္တိ။ပေ.။ ပရိဒီပန’’န္တိ။ ယော မစ္စူတိ ဝုစ္စတိ ဘေဒော, ယဉ္စ မရဏံ ပာဏစာဂော, တဒုဘယံ ဧကဇ္ဈံ ကတ္ဝာ ဝုတ္တံ ‘‘မစ္စု မရဏ’’န္တိ ဧဝံ ဝာ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကာလသ္သ အန္တကသ္သ ကိရိယာတိ ယာ လောကေ ဝုစ္စတိ, သာ စုတိ, မရဏန္တိ အတ္ထော။ စဝနကာလော ဧဝ ဝာ အနတိက္ကမနီယတ္တာ ဝိသေသေန ကာလောတိ ဝုတ္တောတိ တသ္သ ကိရိယာ အတ္ထတော စုတိက္ခန္ဓာနံ ဘေဒပ္ပတ္တိယေဝ။ ‘‘စုတိ စဝနတာ’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝောဟာရမိသ္သကေန နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။

    Vacanakavasenāti ka-kārena hi padaṃ vaḍḍhetvā vuttaṃ, tasmā cavanaṃ cutīti vuttaṃ hoti. Taṃ pana ekacatupañcavokārabhavesu cutiyā avisesato gahaṇanti āha ‘‘ekacatupañcakkhandhānaṃ sāmaññavacana’’nti. Cavanakavasenāti vā cavanakassa puggalassa vasenāti attho. Cavanameva cavanatāti āha ‘‘bhāvavacanenā’’ti. Lakkhaṇanidassananti vayasaṅkhātassa lakkhaṇassa nidassanaṃ. Cavantassa vā ākāro tā-saddena vutto ‘‘cavanatā’’ti. Bhijjanaṃ bhedoti vuttaṃ ‘‘cutikkhandhānaṃ bhaṅguppattiparidīpana’’nti. Yathā bhinnassa ghaṭassa kenaci pariyāyena ghanaghaṭabhāvena ṭhānaṃ natthi, evaṃ bhinnānaṃ khandhānanti cavanaṃ antarahitaṃ nāmāti āha ‘‘antaradhānanti…pe… paridīpana’’nti. Yo maccūti vuccati bhedo, yañca maraṇaṃ pāṇacāgo, tadubhayaṃ ekajjhaṃ katvā vuttaṃ ‘‘maccu maraṇa’’nti evaṃ vā ettha attho daṭṭhabbo. Kālassa antakassa kiriyāti yā loke vuccati, sā cuti, maraṇanti attho. Cavanakālo eva vā anatikkamanīyattā visesena kāloti vuttoti tassa kiriyā atthato cutikkhandhānaṃ bhedappattiyeva. ‘‘Cuti cavanatā’’tiādinā pubbe vohāramissakena niddiṭṭhaṃ.

    ဣဒာနိ နိဗ္ဗတ္တိတပရမတ္ထနယေနေဝ နိဒ္ဒေသောတိ ဒသ္သေတုံ ‘‘ပရမတ္ထေန ဒီပေတု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘စဝနကဝသေနာ’’တိအာဒိနာ ဟိ ပုဂ္ဂလဝသေန စ ဝောဟာရာဓိဋ္ဌာနာ သံဝဏ္ဏနာ ကတာ။ န ကိဉ္စိ ကဠေဝရံ နိက္ခိပကိ ဩပပာတိကာနံ စုတိက္ခန္ဓာနံ အန္တရဓာနမေဝဟောတိ, တတော ပရံ ဥတုသမုဋ္ဌာနရူပသန္တတိ န ပဝတ္တတိ။ ‘‘ဇာတိသမုဒယာ’’တိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ‘‘တဏ္ဟာသမုဒယာ’’တိအာဒီသု ဝုတ္တနယနေဝ သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ န ဝုတ္တံ။

    Idāni nibbattitaparamatthanayeneva niddesoti dassetuṃ ‘‘paramatthena dīpetu’’nti vuttaṃ. ‘‘Cavanakavasenā’’tiādinā hi puggalavasena ca vohārādhiṭṭhānā saṃvaṇṇanā katā. Na kiñci kaḷevaraṃ nikkhipaki opapātikānaṃ cutikkhandhānaṃ antaradhānamevahoti, tato paraṃ utusamuṭṭhānarūpasantati na pavattati. ‘‘Jātisamudayā’’tiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ ‘‘taṇhāsamudayā’’tiādīsu vuttanayaneva sakkā viññātunti na vuttaṃ.

    ဇရာမရဏဝာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Jarāmaraṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ဇာတိဝာရဝဏ္ဏနာ

    Jātivāravaṇṇanā

    ၉၃. ဇာယနဋ္ဌေနာတိအာဒိ အာယတနဝသေန ယောနိဝသေန စ ဒ္ဝီဟိ ဒ္ဝီဟိ ပဒေဟိ သဗ္ဗသတ္တေ ပရိယာဒိယိတ္ဝာ ဇာတိံ ဒသ္သေတုံ ဝုတ္တံ။ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ (ဝိဘ. အဋ္ဌ. ၁၉၁) ပန ‘‘ဇာယမာနကဝသေန ဇာတိ, သဉ္ဇာယနဝသေန သဉ္ဇာတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တတ္ထ ဧကေကေနေဝ ပဒေန သဗ္ဗသတ္တေ ပရိယာဒိယိတ္ဝာ ဇာတိံ ဒသ္သေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သမ္ပုဏ္ဏာ ဇာတိ သဉ္ဇာတီတိ ကတ္ဝာ ‘‘သာ ပရိပုဏ္ဏာယတနဝသေန ယုတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတေနေဝ ကေဝလံ ဇာတိသဒ္ဒေန ဝုတ္တာယ ဇာတိယာ အပရိပုဏ္ဏာယတနတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အဘိဗ္ယတ္တာ နိဗ္ဗတ္တိ အဘိနိဗ္ဗတ္တိ, ပာကဋာ နိဗ္ဗတ္တီတိ အတ္ထော။ ‘‘တေသံ တေသံ သတ္တာနံ။ပေ.။ အဘိနိဗ္ဗတ္တီ’’တိ သတ္တဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ဝောဟာရဒေသနာ။

    93.Jāyanaṭṭhenātiādi āyatanavasena yonivasena ca dvīhi dvīhi padehi sabbasatte pariyādiyitvā jātiṃ dassetuṃ vuttaṃ. Sammohavinodaniyaṃ (vibha. aṭṭha. 191) pana ‘‘jāyamānakavasena jāti, sañjāyanavasena sañjātī’’ti vuttattā tattha ekekeneva padena sabbasatte pariyādiyitvā jātiṃ dassetīti daṭṭhabbaṃ. Sampuṇṇā jāti sañjātīti katvā ‘‘sā paripuṇṇāyatanavasena yuttā’’ti vuttaṃ. Eteneva kevalaṃ jātisaddena vuttāya jātiyā aparipuṇṇāyatanatā daṭṭhabbā. Abhibyattā nibbatti abhinibbatti, pākaṭā nibbattīti attho. ‘‘Tesaṃ tesaṃ sattānaṃ…pe… abhinibbattī’’ti sattavasena pavattattā vohāradesanā.

    တတ္ရ တတ္ရာတိ ဧတ္ထ စတုဝောကာရဘဝေ ဒ္ဝိန္နံ, ဧကဝောကာရဘဝေ ဒ္ဝိန္နံ, သေသရူပဓာတုယံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ ပဉ္စန္နံ, ကာမဓာတုယံ ဝိကလာဝိကလိန္ဒ္ရိယဝသေန သတ္တန္နံ နဝန္နံ ဒသန္နံ, ပုန ဒသန္နံ, ဧကာဒသန္နဉ္စ အာယတနာနံ ဝသေန သင္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယဒိပိ စုတိက္ခန္ဓာ အနန္တရာနံ ပဋိသန္ဓိကဓမ္မာနံ အနန္တရာဒိနာ ပစ္စယာ ဟောန္တိ, ယေ ပန သမုဒယာ အဇနကာ, တေ ဧတ္ထ ဥပပတ္တိဘဝောတိ အဓိပ္ပေတာ။ ဇနကော ဧဝ ဘဝောတိ အဓိပ္ပေတောတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဇာတိယာ ပစ္စယဘူတော ကမ္မဘဝော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ အာဟ။

    Tatratatrāti ettha catuvokārabhave dvinnaṃ, ekavokārabhave dvinnaṃ, sesarūpadhātuyaṃ paṭisandhikkhaṇe uppajjamānānaṃ pañcannaṃ, kāmadhātuyaṃ vikalāvikalindriyavasena sattannaṃ navannaṃ dasannaṃ, puna dasannaṃ, ekādasannañca āyatanānaṃ vasena saṅgaho veditabbo. Yadipi cutikkhandhā anantarānaṃ paṭisandhikadhammānaṃ anantarādinā paccayā honti, ye pana samudayā ajanakā, te ettha upapattibhavoti adhippetā. Janako eva bhavoti adhippetoti dassento ‘‘jātiyā paccayabhūto kammabhavo veditabbo’’ti āha.

    ဇာတိဝာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Jātivāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ဘဝဝာရဝဏ္ဏနာ

    Bhavavāravaṇṇanā

    ၉၄. ဘာဝနဘဝနဋ္ဌေန ဘဝော ဒုဝိဓော။ တတ္ထ ကမ္မဘဝော ‘‘ဘဝတိ ဧတသ္မာ ဥပပတ္တိဘဝော’’တိ ဘာဝနဋ္ဌေန ဘဝော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဥပပတ္တိဘဝံ ‘‘ဘဝတီတိ ဘဝော’’တိ ဝတ္ဝာ တသ္သ ကာရဏတ္တာ ကမ္မံ ဖလူပစာရေန ဘဝောတိ အယမတ္ထော ဝုတ္တော, ဥဘယတ္ထာပိ ဥပပတ္တိဘဝဟေတုဘာဝနေတ္ထ ကမ္မသ္သ ကမ္မဘဝပရိယာယောတိ ဒသ္သိတံ ဟောတိ။ သဗ္ဗထာပီတိ ဘာဝနဘဝနကုသလာကုသလဥပပတ္တိသမ္ပတ္တိဘဝဟီနပဏီတာဒိနာ သဗ္ဗပ္ပကာရေနပိ။ ကာမဘဝောတိ ဝုတ္တံ ကာမတဏ္ဟာဟေတုကတော ကာမတဏ္ဟာယ အာရမ္မဏဘာဝတော စ။ ရူပဘဝူပဂကမ္မံ ရူပဘဝော, တထာ အရူပဘဝူပဂကမ္မံ အရူပဘဝော, တံတံနိဗ္ဗတ္တက္ခန္ဓာ ရူပာရူပုပတ္တိဘဝာ, ရူပာရူပဘဝဘာဝော ပန တေသံ ‘‘ကာမဘဝော’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

    94. Bhāvanabhavanaṭṭhena bhavo duvidho. Tattha kammabhavo ‘‘bhavati etasmā upapattibhavo’’ti bhāvanaṭṭhena bhavo. Aṭṭhakathāyaṃ pana upapattibhavaṃ ‘‘bhavatīti bhavo’’ti vatvā tassa kāraṇattā kammaṃ phalūpacārena bhavoti ayamattho vutto, ubhayatthāpi upapattibhavahetubhāvanettha kammassa kammabhavapariyāyoti dassitaṃ hoti. Sabbathāpīti bhāvanabhavanakusalākusalaupapattisampattibhavahīnapaṇītādinā sabbappakārenapi. Kāmabhavoti vuttaṃ kāmataṇhāhetukato kāmataṇhāya ārammaṇabhāvato ca. Rūpabhavūpagakammaṃ rūpabhavo, tathā arūpabhavūpagakammaṃ arūpabhavo, taṃtaṃnibbattakkhandhā rūpārūpupattibhavā, rūpārūpabhavabhāvo pana tesaṃ ‘‘kāmabhavo’’ti ettha vuttanayeneva veditabbo.

    ဘဝဝာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Bhavavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ဥပာဒာနဝာရဝဏ္ဏနာ

    Upādānavāravaṇṇanā

    ၉၅. ဥပာဒာနန္တိ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဥပာဒာနံ။ ယထာ ဟိ ကာမသ္သာဒဝသေန, ဘဝသ္သာဒဝသေန ဝာ တံတံသုဂတိဘဝူပဂံ ကမ္မံ ကရောန္တသ္သ ကာမုပာဒာနံ, ဧဝံ ဥစ္ဆေဒာဒိမိစ္ဆာဘိနိဝေသဝသေနာတိ စတ္တာရိပိ ဥပာဒာနာနိ ယထာရဟံ တသ္သ တသ္သ ကုသလကမ္မဘဝသ္သ ဥပနိသ္သယဝသေနေဝ ပစ္စယာ ဟောန္တိ, အကုသလကမ္မဘဝသ္သ အသဟဇာတသ္သ အနန္တရသ္သ ဥပနိသ္သယဝသေနပိ အာရမ္မဏဝသေနပိ ။ သဟဇာတသ္သ ကာမုပာဒာနံ သဟဇာတ-အညမည-နိသ္သယ-သမ္ပယုတ္တ-အတ္ထိ-အဝိဂတ-ဟေတု-ဝသေန သတ္တဓာ, သေသဥပာဒာနာနိ တတ္ထ ဟေတုပစ္စယဘာဝံ ပဟာယ မဂ္ဂပစ္စယံ ပက္ခိပိတ္ဝာ သတ္တဓာဝ ပစ္စယာ ဟောန္တိ။ အနန္တရသ္သ ပန အနန္တရသမနန္တရအနန္တရူပနိသ္သယနတ္ထိဝိဂတာသေဝနဝသေန ပစ္စယာ ဟောန္တိ။ တသ္သိဒမ္ပိ သဟဇာတာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝတ္ထုကာမံ ဥပာဒိယတိ စိတ္တံ, ပုဂ္ဂလော ဝာ ဧတေနာတိ အတ္ထော။ တန္တိ ဝတ္ထုကာမံ။ ကာမေတီတိ ကာမော စ သော ဥပာဒိယတီတိ ဥပာဒာနဉ္စာတိ ယောဇနာ။ ဝုတ္တနယေနာတိ အဘိဓမ္မေ ဝုတ္တနယေန။

    95.Upādānanti catubbidhampi upādānaṃ. Yathā hi kāmassādavasena, bhavassādavasena vā taṃtaṃsugatibhavūpagaṃ kammaṃ karontassa kāmupādānaṃ, evaṃ ucchedādimicchābhinivesavasenāti cattāripi upādānāni yathārahaṃ tassa tassa kusalakammabhavassa upanissayavaseneva paccayā honti, akusalakammabhavassa asahajātassa anantarassa upanissayavasenapi ārammaṇavasenapi . Sahajātassa kāmupādānaṃ sahajāta-aññamañña-nissaya-sampayutta-atthi-avigata-hetu-vasena sattadhā, sesaupādānāni tattha hetupaccayabhāvaṃ pahāya maggapaccayaṃ pakkhipitvā sattadhāva paccayā honti. Anantarassa pana anantarasamanantaraanantarūpanissayanatthivigatāsevanavasena paccayā honti. Tassidampi sahajātādīti ādi-saddena saṅgahitanti daṭṭhabbaṃ. Vatthukāmaṃ upādiyati cittaṃ, puggalo vā etenāti attho. Tanti vatthukāmaṃ. Kāmetīti kāmo ca so upādiyatīti upādānañcāti yojanā. Vuttanayenāti abhidhamme vuttanayena.

    သသ္သတော အတ္တာတိ ဣဒံ ပုရိမဒိဋ္ဌိံ ဥပာဒိယမာနံ ဥတ္တရဒိဋ္ဌိံ နိဒသ္သေတုံ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဧသာ ဒိဋ္ဌိ ဒဠ္ဟီကရဏဝသေန ပုရိမံ ပုရိမံ ဥတ္တရာ ဥတ္တရာ ဥပာဒိယတိ, ဧဝံ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိကာပီတိ။ အတ္တဂ္ဂဟဏံ ပန အတ္တဝာဒုပာဒာနန္တိ နယိဒံ ဒိဋ္ဌုပာဒာနဒသ္သနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ လောကော စာတိ အတ္တဂ္ဂဟဏဝိနိမုတ္တဂဟဏံ ဒိဋ္ဌုပာဒာနဘူတံ ဣဓ ပုရိမဒိဋ္ဌိဥတ္တရဒိဋ္ဌိဝစနေဟိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိဂတသ္သ ‘‘ဒိဋ္ဌုပာဒာန’’န္တိ ဧတံ အဓိဝစနံ ‘‘သဗ္ဗာပိ ဒိဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌုပာဒာန’’န္တိ ဝစနတော။

    Sassato attāti idaṃ purimadiṭṭhiṃ upādiyamānaṃ uttaradiṭṭhiṃ nidassetuṃ vuttaṃ. Yathā esā diṭṭhi daḷhīkaraṇavasena purimaṃ purimaṃ uttarā uttarā upādiyati, evaṃ ‘‘natthi dinna’’ntiādikāpīti. Attaggahaṇaṃ pana attavādupādānanti nayidaṃ diṭṭhupādānadassananti daṭṭhabbaṃ. Loko cāti attaggahaṇavinimuttagahaṇaṃ diṭṭhupādānabhūtaṃ idha purimadiṭṭhiuttaradiṭṭhivacanehi vuttanti veditabbaṃ. Sabbadiṭṭhigatassa ‘‘diṭṭhupādāna’’nti etaṃ adhivacanaṃ ‘‘sabbāpi diṭṭhi diṭṭhupādāna’’nti vacanato.

    သီလဗ္ဗတံ ဥပာဒိယန္တီတိ သီလဗ္ဗတံ ‘‘သုဒ္ဓိမဂ္ဂော’’တိ ဥပာဒိယန္တိ။ ဧတေန မိစ္ဆာဘိနိဝေသေန။ သယံ ဝာ တံ မိစ္ဆာဘိနိဝေသသဟဂတံ။ သီလဗ္ဗတသဟစရဏတော သီလဗ္ဗတဉ္စ တံ ဒဠ္ဟဂ္ဂာဟဘာဝတော ဥပာဒာနဉ္စာတိ သီလဗ္ဗတုပာဒာနံ။ ဧဝံ သုဒ္ဓီတိ အဘိနိဝေသတောတိ ဧဝံ ဂောသီလဂောဝတာဒိစရဏေန သံသာရသုဒ္ဓီတိ အဘိနိဝေသဘာဝတော။ ဧတေန တံ သဟစရဏတော အဘိနိဝေသသ္သ တံသဒ္ဒာရဟတံ ဒသ္သေတိ။

    Sīlabbataṃ upādiyantīti sīlabbataṃ ‘‘suddhimaggo’’ti upādiyanti. Etena micchābhinivesena. Sayaṃ vā taṃ micchābhinivesasahagataṃ. Sīlabbatasahacaraṇato sīlabbatañca taṃ daḷhaggāhabhāvato upādānañcāti sīlabbatupādānaṃ. Evaṃ suddhīti abhinivesatoti evaṃ gosīlagovatādicaraṇena saṃsārasuddhīti abhinivesabhāvato. Etena taṃ sahacaraṇato abhinivesassa taṃsaddārahataṃ dasseti.

    ဝဒန္တီတိ ‘‘အတ္ထိ မေ အတ္တာ’’တိအာဒိနာ ဝောဟရန္တိ။ ဧတေန ဒိဋ္ဌိဂတေန။ အတ္တဝာဒမတ္တမေဝာတိ အတ္တာတိ ဝာစာမတ္တမေဝ။ ဧတေန ဝာစာဝတ္ထုမတ္တမေတံ, ယဒိဒံ ဗာဟိရကပရိကပ္ပိတော အတ္တာတိ ဒသ္သေတိ။

    Vadantīti ‘‘atthi me attā’’tiādinā voharanti. Etena diṭṭhigatena. Attavādamattamevāti attāti vācāmattameva. Etena vācāvatthumattametaṃ, yadidaṃ bāhirakaparikappito attāti dasseti.

    တဏ္ဟာ ကာမုပာဒာနသ္သာတိ ဧတ္ထ ‘‘တတ္ထ ကတမံ ကာမုပာဒာနံ? ယော ကာမေသု ကာမစ္ဆန္ဒော ကာမရာဂော ကာမနန္ဒီ ကာမတဏ္ဟာ ကာမသ္နေဟော ကာမပရိဠာဟော ကာမမုစ္ဆာ ကာမဇ္ဈောသာနံ။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ ကာမုပာဒာန’’န္တိ ဝစနတော တဏ္ဟာဒဠ္ဟတ္တံ ကာမုပာဒာနံ။ တဏ္ဟာဒဠ္ဟတ္တန္တိ စ ပုရိမတဏ္ဟာဥပနိသ္သယပစ္စယတော ဒဠ္ဟဘူတာ ဥတ္တရတဏ္ဟာ ဧဝ။ ကေစိ ပနာဟု –

    Taṇhākāmupādānassāti ettha ‘‘tattha katamaṃ kāmupādānaṃ? Yo kāmesu kāmacchando kāmarāgo kāmanandī kāmataṇhā kāmasneho kāmapariḷāho kāmamucchā kāmajjhosānaṃ. Idaṃ vuccati kāmupādāna’’nti vacanato taṇhādaḷhattaṃ kāmupādānaṃ. Taṇhādaḷhattanti ca purimataṇhāupanissayapaccayato daḷhabhūtā uttarataṇhā eva. Keci panāhu –

    ‘‘အပ္ပတ္တဝိသယပတ္ထနာ တဏ္ဟာ အန္ဓကာရေ စောရသ္သဟတ္ထပ္ပသာရဏံ ဝိယ, သမ္ပတ္တဝိသယဂ္ဂဟဏံ ဥပာဒာနံ တသ္သေဝ ဘဏ္ဍဂ္ဂဟဏံ ဝိယာ’’တိ။ အပ္ပိစ္ဆသန္တုဋ္ဌိပဋိပက္ခာ ဧတေ ဓမ္မာ ပရိယေသနာရက္ခဒုက္ခမူလာနိ, တသ္မာ ဝုတ္တလက္ခဏာ တဏ္ဟာ ဝုတ္တလက္ခဏသ္သေဝ ဥပာဒာနသ္သ အနာနန္တရသ္သ ဥပနိသ္သယဝသေန ပစ္စယော, အာရမ္မဏာဒိဝသေနပိ ပစ္စယော ဟောတိယေဝ, အနန္တရာဒီနံ ပန အနန္တရာဒိဝသေန ပစ္စယော။ သဗ္ဗသ္သပိ ဟိ လောဘသ္သ တဏ္ဟာပရိယာယောပိ ကာမုပာဒာနပရိယာယောပိ လဗ္ဘတေဝာတိ။ အဝသေသာနန္တိ ဒိဋ္ဌုပာဒာနာဒီနံ။ သဟဇာတာဒိဝသေနာတိ သဟဇာတာနံ သဟဇာတာဒိဝသေန, အသဟဇာတာနံ အနန္တရဥပနိသ္သယာဒိဝသေနာတိ သဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    ‘‘Appattavisayapatthanā taṇhā andhakāre corassahatthappasāraṇaṃ viya, sampattavisayaggahaṇaṃ upādānaṃ tasseva bhaṇḍaggahaṇaṃ viyā’’ti. Appicchasantuṭṭhipaṭipakkhā ete dhammā pariyesanārakkhadukkhamūlāni, tasmā vuttalakkhaṇā taṇhā vuttalakkhaṇasseva upādānassa anānantarassa upanissayavasena paccayo, ārammaṇādivasenapi paccayo hotiyeva, anantarādīnaṃ pana anantarādivasena paccayo. Sabbassapi hi lobhassa taṇhāpariyāyopi kāmupādānapariyāyopi labbhatevāti. Avasesānanti diṭṭhupādānādīnaṃ. Sahajātādivasenāti sahajātānaṃ sahajātādivasena, asahajātānaṃ anantaraupanissayādivasenāti sabbaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ.

    ဥပာဒာနဝာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Upādānavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    တဏ္ဟာဝာရဝဏ္ဏနာ

    Taṇhāvāravaṇṇanā

    ၉၆. ‘‘စက္ခုသမ္ဖသ္သော’’တိအာဒိ ဖသ္သသ္သ မာတိတော နာမံ ဝိယ ပုတ္တသ္သ ဝတ္ထုတော တသ္သ နိသ္သယဘာဝေန ဥပ္ပတ္တိဟေတုတ္တာ, အာရမ္မဏံ ပန ကေဝလံ ဥပ္ပတ္တိဟေတူတိ ဝုတ္တံ ‘‘သေဋ္ဌိ။ပေ.။ နာမ’’န္တိ။ ကာမရာဂဘာဝေနာတိ ဝတ္ထုကာမသ္သ ရဇ္ဇနဝသေန။ ရူပံ အသ္သာဒေန္တီတိ ရုပာရမ္မဏံ တဏ္ဟာဘိနန္ဒနာဝသေန အဘိရမမာနာ ဧဝ အသ္သာဒေန္တီ။ နိစ္စန္တိအာဒိနာ ဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနာမုခေန ရူပံ အဘိရမန္တီ။ ပေစ္စ န ဘဝိသ္သတီတိ ဘိဇ္ဇိတ္ဝာ န ဟောတိ ပုန အနုပ္ပဇ္ဇနတော။ တထာ သဒ္ဒကဏ္ဟာဒယောပီတိ ယထာ ရူပတဏ္ဟာ ကာမရာဂဘာဝေန သသ္သတရာဂဝသေန ဥစ္ဆေဒရာဂဝသေနာတိ စ ပဝတ္တိယာ တိသ္သော တဏ္ဟာ, တထာ သဒ္ဒတဏ္ဟာ ဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗဓမ္မတဏ္ဟာပိ။ တဏ္ဟာဝိစရိတာနီတိ တဏ္ဟာသမုဒာစာရာ, သမုဒာစာရဝသေန ပဝတ္တတဏ္ဟာတိ အတ္ထော။

    96. ‘‘Cakkhusamphasso’’tiādi phassassa mātito nāmaṃ viya puttassa vatthuto tassa nissayabhāvena uppattihetuttā, ārammaṇaṃ pana kevalaṃ uppattihetūti vuttaṃ ‘‘seṭṭhi…pe… nāma’’nti. Kāmarāgabhāvenāti vatthukāmassa rajjanavasena. Rūpaṃ assādentīti rupārammaṇaṃ taṇhābhinandanāvasena abhiramamānā eva assādentī. Niccantiādinā diṭṭhābhinandanāmukhena rūpaṃ abhiramantī. Pecca na bhavissatīti bhijjitvā na hoti puna anuppajjanato. Tathā saddakaṇhādayopīti yathā rūpataṇhā kāmarāgabhāvena sassatarāgavasena ucchedarāgavasenāti ca pavattiyā tisso taṇhā, tathā saddataṇhā gandharasaphoṭṭhabbadhammataṇhāpi. Taṇhāvicaritānīti taṇhāsamudācārā, samudācāravasena pavattataṇhāti attho.

    အဇ္ဈတ္တိကသ္သုပာဒာယာတိ (ဝိဘ. အဋ္ဌ. ၉၇၃; သံ. နိ. ဋီ. ၂.၂.၂) အဇ္ဈတ္တိကံ ခန္ဓပဉ္စကံ ဥပာဒာယ။ ဥပယောဂတ္ထေ ဟိ ဣဒံ သာမိဝစနံ။ အသ္မီတိ ဟောတီတိ ယဒေတံ အဇ္ဈတ္တံ ခန္ဓပဉ္စကံ ဥပာဒာယ တဏ္ဟာမာနဒိဋ္ဌိဝသေန သမူဟဂာဟတော အသ္မီတိ ဧဝံ ဟောတိ, တသ္မိံ သတီတိ အတ္ထော။ ဣတ္ထသ္မီတိ ဟောတီတိ ခတ္တိယာဒီသု ‘‘ဣဒံပကာရော အဟ’’န္တိ ဧဝံ တဏ္ဟာမာနဒိဋ္ဌိဝသေန ဟောတီတိ ဣဒမေတ္ထ အနုပနိဓာယ ဂဟဏံ။ ဧဝမာဒိနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ဧဝံသ္မီတိ, အညထာသ္မီတိ, ဘဝိသ္သန္တိ, ဣတ္ထံ ဘဝိသ္သန္တိ, ဧဝံ ဘဝိသ္သန္တိ, အညထာ ဘဝိသ္သန္တိ, အသသ္မီတိ, သတသ္မီတိ, သိယန္တိ, ဣတ္ထံ သိယန္တိ, ဧဝံ သိယန္တိ, အညထာ သိယန္တိ, အပာဟံ သိယန္တိ, အပာဟံ ဣတ္ထံ သိယန္တိ, အပာဟံ ဧဝံ သိယန္တိ, အပာဟံ အညထာ သိယ’’န္တိ (ဝိဘ. ၉၇၃) ဣမေသံ တဏ္ဟာဝိစရိတာနံ ဂဟဏံ။ တတ္ထ ဧဝံသ္မီတိ ဣဒံ သမတော ဥပနိဓာယ ဂဟဏံ, ယထာ အယံ ခတ္တိယော, ယထာ အယံ ဗ္ရာဟ္မဏော, ဧဝံ အဟမ္ပီတိ အတ္ထော။ အညထာသ္မီတိ ဣဒံ အသမဏော ဥပနိဓာယ ဂဟဏံ, ယထာ အယံ ခတ္တိယော, ယထာ အယံ ဗ္ရာဟ္မဏော, တတော အညထာ အဟံ ဟီနော ဝာ အဓိကော ဝာတိ အတ္ထော။ ဣတိ ဣမာနိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာနိ ဒ္ဝေတိ ဧတာနိ ပစ္စုပ္ပန္နဝသေန စတ္တာရိ တဏ္ဟာဝိစရိတာနိ။ ဘဝိသ္သန္တိအာဒီနိ ပန စတ္တာရိ အနာဂတဝသေန ဝုတ္တာနိ။ တေသံ ပုရိမစတုက္ကေ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အသသ္မီတိ အသတီတိ အသံ။ နိစ္စသ္သေတံ အဓိဝစနံ, တသ္မာ သသ္သတော အသ္မီတိ အတ္ထော။ သတသ္မီတိ သီဒတီတိ သတံ။ အနိစ္စသ္သေတံ အဓိဝစနံ, တသ္မာ အသသ္သတော အသ္မီတိ အတ္ထော။ ဣတိ ဣမာနိ ဒ္ဝေ သသ္သတုစ္ဆေဒဝသေန ဝုတ္တာနိ။ ဣတော ပရာနိ သိယန္တိအာဒီနိ စတ္တာရိ သံသယပရိဝိတက္ကဝသေန ဝုတ္တာနိ, တာနိ ပုရိမစတုက္ကေ ဝုတ္တနယေန အတ္ထတော ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ အပာဟံ သိယန္တိအာဒီနိ စတ္တာရိ ‘‘အပိ နာမာဟံ ဘဝေယ္ယ’’န္တိ ဧဝံ ပတ္ထနာကပ္ပနဝသေန ဝုတ္တာနိ, တာနိ ပုရိမစတုက္ကေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

    Ajjhattikassupādāyāti (vibha. aṭṭha. 973; saṃ. ni. ṭī. 2.2.2) ajjhattikaṃ khandhapañcakaṃ upādāya. Upayogatthe hi idaṃ sāmivacanaṃ. Asmīti hotīti yadetaṃ ajjhattaṃ khandhapañcakaṃ upādāya taṇhāmānadiṭṭhivasena samūhagāhato asmīti evaṃ hoti, tasmiṃ satīti attho. Itthasmīti hotīti khattiyādīsu ‘‘idaṃpakāro aha’’nti evaṃ taṇhāmānadiṭṭhivasena hotīti idamettha anupanidhāya gahaṇaṃ. Evamādināti ādi-saddena ‘‘evaṃsmīti, aññathāsmīti, bhavissanti, itthaṃ bhavissanti, evaṃ bhavissanti, aññathā bhavissanti, asasmīti, satasmīti, siyanti, itthaṃ siyanti, evaṃ siyanti, aññathā siyanti, apāhaṃ siyanti, apāhaṃ itthaṃ siyanti, apāhaṃ evaṃ siyanti, apāhaṃ aññathā siya’’nti (vibha. 973) imesaṃ taṇhāvicaritānaṃ gahaṇaṃ. Tattha evaṃsmīti idaṃ samato upanidhāya gahaṇaṃ, yathā ayaṃ khattiyo, yathā ayaṃ brāhmaṇo, evaṃ ahampīti attho. Aññathāsmīti idaṃ asamaṇo upanidhāya gahaṇaṃ, yathā ayaṃ khattiyo, yathā ayaṃ brāhmaṇo, tato aññathā ahaṃ hīno vā adhiko vāti attho. Iti imāni pubbe vuttāni dveti etāni paccuppannavasena cattāri taṇhāvicaritāni. Bhavissantiādīni pana cattāri anāgatavasena vuttāni. Tesaṃ purimacatukke vuttanayeneva attho veditabbo. Asasmīti asatīti asaṃ. Niccassetaṃ adhivacanaṃ, tasmā sassato asmīti attho. Satasmīti sīdatīti sataṃ. Aniccassetaṃ adhivacanaṃ, tasmā asassato asmīti attho. Iti imāni dve sassatucchedavasena vuttāni. Ito parāni siyantiādīni cattāri saṃsayaparivitakkavasena vuttāni, tāni purimacatukke vuttanayena atthato veditabbāni. Apāhaṃ siyantiādīni cattāri ‘‘api nāmāhaṃ bhaveyya’’nti evaṃ patthanākappanavasena vuttāni, tāni purimacatukke vuttanayeneva veditabbāni.

    ဧတ္ထ စ သသ္သတုစ္ဆေဒဝသေန ဝုတ္တာ ဒ္ဝေ ဒိဋ္ဌိသီသာ နာမ, အသ္မိ, ဘဝိသ္သံ, သိယံ, အပာဟံ သိယန္တိ ဧတေ ပန စတ္တာရော သုဒ္ဓသီသာ ဧဝ, ‘‘ဣတ္ထသ္မီ’’တိအာဒယော တယော တယောတိ ဒ္ဝာဒသ သီသမူလကာ နာမ။ ဧဝမေတာနိ ဒ္ဝေ ဒိဋ္ဌိသီသာ, စတ္တာရော သုဒ္ဓသီသာ, ဒ္ဝာဒသ သီသမူလကာတိ အဇ္ဈတ္တိကသ္သုပာဒာယ အဋ္ဌာရသ္သ တဏ္ဟာဝိစရိတာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

    Ettha ca sassatucchedavasena vuttā dve diṭṭhisīsā nāma, asmi, bhavissaṃ, siyaṃ, apāhaṃ siyanti ete pana cattāro suddhasīsā eva, ‘‘itthasmī’’tiādayo tayo tayoti dvādasa sīsamūlakā nāma. Evametāni dve diṭṭhisīsā, cattāro suddhasīsā, dvādasa sīsamūlakāti ajjhattikassupādāya aṭṭhārassa taṇhāvicaritāni veditabbāni.

    ဗာဟိရသ္သုပာဒာယာတိ ဗာဟိရံ ခန္ဓပဉ္စကံ ဥပာဒာယ။ ဣဒမ္ပိ ဟိ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ။ ဣမိနာတိ ဣမိနာ ရုပေန ဝာ။ပေ.။ ဝိညာဏေန ဝာတိ ဧဝံ ရူပာဒီသု ဧကမေဝ ‘‘အဟ’’န္တိ, ဣတရံ ကိဉ္စနပလိဗောဓဘာဝေန ဂဟေတ္ဝာ တဏ္ဟာဒိဝသေန ‘‘အသ္မီ’’တိ အဘိနိဝိသတိ, ‘‘ဣမိနာ’’တိ အယမေတ္ထ ဝိသေသော။ အသ္မီတိ ဣမိနာ ခဂ္ဂေန ဝာ ဆတ္တေန ဝာ အဘိသေကေန ဝာ ‘‘ခတ္တိယောဟမသ္မီ’’တိ အဘိနိဝိသတိ။ ဗာဟိရရူပာဒိနိသ္သိတာနီတိ ဗာဟိရာနိ ပရသန္တတိပရိယာပန္နာနိ ရူပဝေဒနာဒီနိ နိသ္သိတာနိ။ အဋ္ဌာရသာတိ ဣမိနာ ‘‘အသ္မီ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာနိ အဋ္ဌာရသ, တာနိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ‘‘ဣမိနာ’’တိ ဟိ အယမေဝေတ္ထ ဝိသေသော, တသ္မာ ‘‘ဒ္ဝေ ဒိဋ္ဌိသီသာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေနေဝ နိဒ္ဓာရေတ္ဝာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥဘယံ ပန ဧကဇ္ဈံ ကတ္ဝာ အာဟ ‘‘ဆတ္တိံသာ’’တိ။

    Bāhirassupādāyāti bāhiraṃ khandhapañcakaṃ upādāya. Idampi hi upayogatthe sāmivacanaṃ. Imināti iminā rupena vā…pe… viññāṇena vāti evaṃ rūpādīsu ekameva ‘‘aha’’nti, itaraṃ kiñcanapalibodhabhāvena gahetvā taṇhādivasena ‘‘asmī’’ti abhinivisati, ‘‘iminā’’ti ayamettha viseso. Asmīti iminā khaggena vā chattena vā abhisekena vā ‘‘khattiyohamasmī’’ti abhinivisati. Bāhirarūpādinissitānīti bāhirāni parasantatipariyāpannāni rūpavedanādīni nissitāni. Aṭṭhārasāti iminā ‘‘asmī’’tiādinayappavattāni aṭṭhārasa, tāni pubbe vuttanayeneva veditabbāni. ‘‘Iminā’’ti hi ayamevettha viseso, tasmā ‘‘dve diṭṭhisīsā’’tiādinā vuttanayeneva niddhāretvā veditabbā. Ubhayaṃ pana ekajjhaṃ katvā āha ‘‘chattiṃsā’’ti.

    နိဒ္ဒေသတ္ထေနာတိ ‘‘ဆယိမေ အာဝုသော တဏ္ဟာကာယာ’’တိအာဒိနိဒ္ဒေသပာဠိယာ အတ္ထဝစနေန။ နိဒ္ဒေသဝိတ္ထာရာတိ တသ္သ စ နိဒ္ဒေသသ္သ အဋ္ဌသတတဏ္ဟာဝိစရိတဝသေန ဝိတ္ထာရေန။ ဝိတ္ထာရသ္သ စ ပုန သင္ဂဟတောတိ ဒ္ဝီဟိ အာကာရေဟိ ဝိတ္ထာရိတသ္သ အဋ္ဌာရသတဏ္ဟာဝိစရိတပဘေဒသ္သ ဆဠေဝ တိသ္သောယေဝာတိ စ ပုန သင္ဂဟဏတော စ။

    Niddesatthenāti ‘‘chayime āvuso taṇhākāyā’’tiādiniddesapāḷiyā atthavacanena. Niddesavitthārāti tassa ca niddesassa aṭṭhasatataṇhāvicaritavasena vitthārena. Vitthārassa ca puna saṅgahatoti dvīhi ākārehi vitthāritassa aṭṭhārasataṇhāvicaritapabhedassa chaḷeva tissoyevāti ca puna saṅgahaṇato ca.

    ဝိပာကဝေဒနာ အဓိပ္ပေတာ ဝိသေသတော အတ္တာနံ အသ္သာဒေတဗ္ဗတော။ တမေဝ ဟိသ္သာ အသ္သာဒေတဗ္ဗတံ ပကာသေတုံ ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အသ္သာဒနေနာတိ အဘိရတိယာ။ မမာယန္တာတိ ဓနာယန္တာ။ စိတ္တကာရာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဣဋ္ဌဝဏ္ဏာရမ္မဏဒာယကာနံ သင္ဂဟော။ သိပ္ပသန္ဒသ္သနကာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝေဇ္ဇာဒီနံ သင္ဂဟော။ ဝေဇ္ဇာ ဟိ ရသာယတနောဇာဝသေန တဒုပတ္ထမ္ဘိတဝသေန စ ဓမ္မာရမ္မဏသ္သ ဒာယကာ။ သ္ဝာယံ အာဒိ-သဒ္ဒော ‘‘ဝီဏာဝာဒကာဒီ’’တိအာဒိနာ ပစ္စေကဉ္စ ယောဇေတဗ္ဗော, ပုတ္တံ မမာယန္တာတိ ပုတ္တံ သမ္ပိယာယန္တာ။ ပုတ္တော ဝိယ စေတ္ထ ဝေဒနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ, သပ္ပာယသပ္ပိခီရာဒီနိ ဝိယ ဝေဒနာယ ပစ္စယဘူတာနိ ဣဋ္ဌရူပာဒိအာရမ္မဏာနိ, ဓာတိ ဝိယ ရူပာဒိဆဠာရမ္မဏဒာယကာ စိတ္တကာရာဒယော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

    Vipākavedanā adhippetā visesato attānaṃ assādetabbato. Tameva hissā assādetabbataṃ pakāsetuṃ ‘‘katha’’ntiādi vuttaṃ. Assādanenāti abhiratiyā. Mamāyantāti dhanāyantā. Cittakārādīnanti ādi-saddena iṭṭhavaṇṇārammaṇadāyakānaṃ saṅgaho. Sippasandassanakādīnanti ādi-saddena vejjādīnaṃ saṅgaho. Vejjā hi rasāyatanojāvasena tadupatthambhitavasena ca dhammārammaṇassa dāyakā. Svāyaṃ ādi-saddo ‘‘vīṇāvādakādī’’tiādinā paccekañca yojetabbo, puttaṃ mamāyantāti puttaṃ sampiyāyantā. Putto viya cettha vedanā daṭṭhabbā, sappāyasappikhīrādīni viya vedanāya paccayabhūtāni iṭṭharūpādiārammaṇāni, dhāti viya rūpādichaḷārammaṇadāyakā cittakārādayo daṭṭhabbā.

    တဏ္ဟာဝာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Taṇhāvāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ဝေဒနာဝာရဝဏ္ဏနာ

    Vedanāvāravaṇṇanā

    ၉၇. စက္ခုသမ္ဖသ္သဇာ ဧဝ ဝေဒနာ အတီတာဒိဘေဒဘိန္နာ ရာသိဝသေန ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတ္ဝာ ဧကော ဝေဒနာကာယော ယထာ ဝေဒနာက္ခန္ဓော, ဧဝံ သောတသမ္ဖသ္သဇာဒိကာတိ ပာဠိယံ ‘‘ဆယိမေ အာဝုသော ဝေဒနာကာယာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဝေဒနာကာယာတိ ဝေဒနာသမူဟာ’’တိ။ စက္ခုသမ္ဖသ္သတော ဇာတာ စက္ခုသမ္ဖသ္သဇာ ဝေဒနာ။ သာ ပန ဥပာဒိန္နာပိ အနုပာဒိန္နာပိ, တဒုဘယသ္သပိ သင္ဂဏ္ဟန္တေန အတ္ထဝဏ္ဏနာယ ကတတ္တာ အာဟ ‘‘အယံ တာဝေတ္ထ သဗ္ဗသင္ဂာဟိကကထာ’’တိ။ ဣဒာနိ ‘‘ဝိပာကဝိဓိ အယ’’န္တိ ဥပာဒိန္နယေဝ ဂဏ္ဟန္တော ‘‘ဝိပာကဝသေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ မနောဒ္ဝာရေ မနောဝိညာဏဓာတုသမ္ပယုတ္တာတိ တဒာရမ္မဏမနောဝိညာဏဓာတုသမ္ပယုတ္တာ။

    97. Cakkhusamphassajā eva vedanā atītādibhedabhinnā rāsivasena ekajjhaṃ gahetvā eko vedanākāyo yathā vedanākkhandho, evaṃ sotasamphassajādikāti pāḷiyaṃ ‘‘chayime āvuso vedanākāyā’’ti vuttanti āha ‘‘vedanākāyāti vedanāsamūhā’’ti. Cakkhusamphassato jātā cakkhusamphassajā vedanā. Sā pana upādinnāpi anupādinnāpi, tadubhayassapi saṅgaṇhantena atthavaṇṇanāya katattā āha ‘‘ayaṃ tāvettha sabbasaṅgāhikakathā’’ti. Idāni ‘‘vipākavidhi aya’’nti upādinnayeva gaṇhanto ‘‘vipākavasenā’’tiādimāha. Manodvāre manoviññāṇadhātusampayuttāti tadārammaṇamanoviññāṇadhātusampayuttā.

    အဝသေသာနန္တိ သမ္ပဋိစ္ဆနာဒိဝေဒနာနံ။ ဥပနိသ္သယာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အနန္တရာဒီနံ သင္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အနန္တရာနဉ္ဟိ အနန္တရာဒိဝသေန, ဣတရေသံ ဥပနိသ္သယဝသေန ဖသ္သော ပစ္စယော ဟောတိ, မနောဒ္ဝာရေ ပန တဒာရမ္မဏဝေဒနာနံ မနောသမ္ဖသ္သော ဥပနိသ္သယဝသေန ပစ္စယော။ အဒ္ဝာရိကာနန္တိ ဒ္ဝာရရဟိတာနံ။ န ဟိ ပဋိသန္ဓိအာဒိဝေဒနာနံ ကိဉ္စိ ဒ္ဝာရံ အတ္ထိ။ သဟဇာတမနောသမ္ဖသ္သသမုဒယာတိ ဧတေနသ္သ တာသံ သဟဇာတကောဋိယာ ပစ္စယဘာဝမာဟ။

    Avasesānanti sampaṭicchanādivedanānaṃ. Upanissayādīti ādi-saddena anantarādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Anantarānañhi anantarādivasena, itaresaṃ upanissayavasena phasso paccayo hoti, manodvāre pana tadārammaṇavedanānaṃ manosamphasso upanissayavasena paccayo. Advārikānanti dvārarahitānaṃ. Na hi paṭisandhiādivedanānaṃ kiñci dvāraṃ atthi. Sahajātamanosamphassasamudayāti etenassa tāsaṃ sahajātakoṭiyā paccayabhāvamāha.

    ဝေဒနာဝာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Vedanāvāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ဖသ္သဝာရဝဏ္ဏနာ

    Phassavāravaṇṇanā

    ၉၈. စက္ခုံ နိသ္သာယ ဥပ္ပန္နော သမ္ဖသ္သော စက္ခုသမ္ဖသ္သော။ ပဉ္စဝတ္ထုကာတိ စက္ခာဒိပဉ္စဝတ္ထုကာ စက္ခာဒိပဉ္စဝတ္ထုသန္နိသ္သယာ။ ‘‘ဥပာဒိန္နကကထာ ဧသာ’’တိ ဗာဝီသတိဂ္ဂဟဏံ, ပဝတ္တိကထာဘာဝတော လောကိယဂ္ဂဟဏံ။ ဝိပာကမနသမ္ပယုတ္တဖသ္သာတိ ဝိပာကမနောဝိညာဏသမ္ပယုတ္တာ ဖသ္သာ။ ပစ္စယုပ္ပန္နေန ဝိယ ပစ္စယေနပိ ဥပာဒိန္နကေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ‘‘ဆန္နံ စက္ခာဒီနံ အာယတနာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။

    98. Cakkhuṃ nissāya uppanno samphasso cakkhusamphasso. Pañcavatthukāti cakkhādipañcavatthukā cakkhādipañcavatthusannissayā. ‘‘Upādinnakakathā esā’’ti bāvīsatiggahaṇaṃ, pavattikathābhāvato lokiyaggahaṇaṃ. Vipākamanasampayuttaphassāti vipākamanoviññāṇasampayuttā phassā. Paccayuppannena viya paccayenapi upādinnakeneva bhavitabbanti ‘‘channaṃ cakkhādīnaṃ āyatanāna’’nti vuttaṃ.

    ဖသ္သဝာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Phassavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    သဠာယတနဝာရဝဏ္ဏနာ

    Saḷāyatanavāravaṇṇanā

    ၉၉. နိဒသ္သနမတ္တဉ္စေတံ, တသ္မာ ယထာ ဧတ္ထ အရူပလောကာပေက္ခာယ ဆဋ္ဌာယတနဉ္စ သဠာယတနဉ္စ သဠာယတနန္တိ ဧကသေသော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော, ဧဝံ ယေသံ ပစ္စယုပ္ပန္နော ဥပာဒိန္နော, ပစ္စယော ပန အနုပာဒိန္နောတိပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော။ တေသံ မတေန ဗာဟိရာယတနဝသေနပိ ဧကသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘ဆဋ္ဌာယတနဉ္စ သဠာယတနဉ္စ သဠာယတနဉ္စ သဠာယတန’’န္တိ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂောပိ ဣမသ္သ အာဂမသ္သ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာတိ အာဟ ‘‘ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ။ပေ.။ ဝုတ္တနယမေဝာ’’တိ။ ဧသ နယော အညတ္ထာပိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဂ္ဂဟဏေ။

    99. Nidassanamattañcetaṃ, tasmā yathā ettha arūpalokāpekkhāya chaṭṭhāyatanañca saḷāyatanañca saḷāyatananti ekaseso icchitabbo, evaṃ yesaṃ paccayuppanno upādinno, paccayo pana anupādinnotipi icchitabbo. Tesaṃ matena bāhirāyatanavasenapi ekaseso veditabbo ‘‘chaṭṭhāyatanañca saḷāyatanañca saḷāyatanañca saḷāyatana’’nti. Visuddhimaggopi imassa āgamassa atthasaṃvaṇṇanāti āha ‘‘visuddhimagge…pe… vuttanayamevā’’ti. Esa nayo aññatthāpi visuddhimaggaggahaṇe.

    သဠာယတနဝာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Saḷāyatanavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    နာမရူပဝာရဝဏ္ဏနာ

    Nāmarūpavāravaṇṇanā

    ၁၀၀. နမနလက္ခဏန္တိ အာရမ္မဏာဘိမုခံ နမနသဘာဝံ တေန ဝိနာ အပဝတ္တနတော။ ရုပ္ပနံ သီတာဒိဝိရောဓိပစ္စယသန္နိပာတေ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိ။ ဣမေ ပန တယောတိအာဒိနာ သဗ္ဗစိတ္တုပ္ပာဒသာဓာရဏဝသေနေဝ တံသင္ခာရက္ခန္ဓဂ္ဂဟဏံ, တသ္မာ ယေ ယတ္ထ အသာဓာရဏာ, တေပိ အတ္ထတော ဂဟိတာယေဝာတိ ဒသ္သေတိ။

    100.Namanalakkhaṇanti ārammaṇābhimukhaṃ namanasabhāvaṃ tena vinā apavattanato. Ruppanaṃ sītādivirodhipaccayasannipāte visadisuppatti. Ime pana tayotiādinā sabbacittuppādasādhāraṇavaseneva taṃsaṅkhārakkhandhaggahaṇaṃ, tasmā ye yattha asādhāraṇā, tepi atthato gahitāyevāti dasseti.

    ဥပာဒိယိတ္ဝာတိ ပစ္စယေ ကတ္ဝာ။ ပစ္စယကရဏမေဝ ဟိ ပစ္စယုပ္ပန္နသ္သ ပစ္စယဘူတဓမ္မာနံ ဥပာဒိယနံ။ သမူဟသမ္ဗန္ဓေ သာမိဝစနံ ဧတန္တိ ‘‘သမူဟတ္ထေ ဧတံ သာမိဝစန’’န္တိ ဝုတ္တံ တေန ဝိနာ သမ္ဗန္ဓသ္သ အဘာဝတော။ တေနာတိ တသ္မာ။ တံ သဗ္ဗမ္ပီတိ တံ ဘူတုပာဒာယပဘေဒံ သဗ္ဗမ္ပိ သတ္တဝီသတိဝိဓံ။ ယသ္သ နာမသ္သာတိ စတုဝောကာရဘဝေ နာမသ္သ။ ဝိညာဏမ္ပိ တပ္ပရိယာပန္နမေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရူပသ္သာတိ ဧကဝောကာရဘဝေ ရူပသ္သ။ ဝိညာဏံ ပန ပဉ္စဝောကာရဘဝေ သင္ခာရဝိညာဏမေဝ။ ယသ္သ ပဉ္စဝောကာရဘဝေ နာမရူပသ္သ။ တသ္သ ဝသေနာတိ သဟဇာတသ္သ သဟဇာတာဒိဝသေန, အနန္တရသ္သ အနန္တရာဒိဝသေန, ဣတရသ္သ ဥပနိသ္သယာဒိဝသေန တသ္သ နာမသ္သ ယထာရဟံ တသ္သ တသ္သ ဝိညာဏသ္သ ပစ္စယဘာဝော ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Upādiyitvāti paccaye katvā. Paccayakaraṇameva hi paccayuppannassa paccayabhūtadhammānaṃ upādiyanaṃ. Samūhasambandhe sāmivacanaṃ etanti ‘‘samūhatthe etaṃ sāmivacana’’nti vuttaṃ tena vinā sambandhassa abhāvato. Tenāti tasmā. Taṃ sabbampīti taṃ bhūtupādāyapabhedaṃ sabbampi sattavīsatividhaṃ. Yassa nāmassāti catuvokārabhave nāmassa. Viññāṇampi tappariyāpannameva veditabbaṃ. Rūpassāti ekavokārabhave rūpassa. Viññāṇaṃ pana pañcavokārabhave saṅkhāraviññāṇameva. Yassa pañcavokārabhave nāmarūpassa. Tassa vasenāti sahajātassa sahajātādivasena, anantarassa anantarādivasena, itarassa upanissayādivasena tassa nāmassa yathārahaṃ tassa tassa viññāṇassa paccayabhāvo veditabbo.

    နာမရူပဝာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Nāmarūpavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ဝိညာဏဝာရဝဏ္ဏနာ

    Viññāṇavāravaṇṇanā

    ၁၀၁. တေဘူမကဝိပာကဂ္ဂဟဏေ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ သင္ခာရော ယသ္သ ဝိညာဏသ္သာတိ ဧတ္ထ အဋ္ဌဝိဓောပိ ကာမာဝစရပုညာဘိသင္ခာရော သောဠသဝိဓသ္သ ကာမာဝစရဝိပာကဝိညာဏသ္သ, ပဉ္စဝိဓောပိ ရူပာဝစရပုညာဘိသင္ခာရော ပဉ္စဝိဓသ္သ ရူပာဝစရဝိပာကဝိညာဏသ္သ, ဒ္ဝာဒသဝိဓောပိ အပုညာဘိသင္ခာရော သတ္တဝိဓသ္သ အကုသလဝိပာကဝိညာဏသ္သ, စတုဗ္ဗိဓောပိ အာနေဉ္ဇာဘိသင္ကာရော စတုဗ္ဗိဓသ္သ အရူပာဝစရဝိပာကဝိညာဏသ္သ ယထာရဟံ ပဋိသန္ဓိပဝတ္တီသု ကမ္မပစ္စယေန စေဝ ဥပနိသ္သယပစ္စယေန စ ပစ္စယော ဟောတိ။ အယမေတ္ထ သင္ခေပော, ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ. ၂.၆၂၀) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

    101.Tebhūmakavipākaggahaṇe kāraṇaṃ heṭṭhā vuttameva. Saṅkhāro yassa viññāṇassāti ettha aṭṭhavidhopi kāmāvacarapuññābhisaṅkhāro soḷasavidhassa kāmāvacaravipākaviññāṇassa, pañcavidhopi rūpāvacarapuññābhisaṅkhāro pañcavidhassa rūpāvacaravipākaviññāṇassa, dvādasavidhopi apuññābhisaṅkhāro sattavidhassa akusalavipākaviññāṇassa, catubbidhopi āneñjābhisaṅkāro catubbidhassa arūpāvacaravipākaviññāṇassa yathārahaṃ paṭisandhipavattīsu kammapaccayena ceva upanissayapaccayena ca paccayo hoti. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimagge (visuddhi. 2.620) vuttanayena veditabbo.

    ဝိညာဏဝာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Viññāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    သင္ခာရဝာရဝဏ္ဏနာ

    Saṅkhāravāravaṇṇanā

    ၁၀၂. အဘိသင္ခရဏလက္ခဏောတိ အဘိသဉ္စေတယိတသဘာဝော, အာယူဟနလက္ခဏောတိ အတ္ထော။ စောပနဝသေနာတိ ကာယဝိညတ္တိသင္ခာတစောပနဝသေန။ တေန ပဉ္စဒ္ဝာရိကစေတနာ ပဋိက္ခိပတိ။ ဝစနဘေဒဝသေနာတိ ဝာစာနိစ္ဆာရဏဝသေန။ ဝစီဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပနဝသေနာတိ အတ္ထော။ ယထာဝုတ္တာ ဝီသတိ, နဝ မဟဂ္ဂတကုသလစေတနာ စာတိ ဧကူနတိံသ မနောသဉ္စေတနာ။ ‘‘ကုသလာနံ ဥပနိသ္သယဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ, ဧကစ္စာနံ အာရမ္မဏဝသေနပီတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သဟဇာတာဒိဝသေနာတိ သဟဇာတ-အညမည-နိသ္သယ-သမ္ပယုတ္တ-အတ္ထိ-အဝိဂတဟေတုဝသေန, အနန္တရာနံ အနန္တရသမနန္တရအနန္တရူပနိသ္သယနတ္ထိဝိဂတာသေဝနသေန ပစ္စယော။ အပိ-သဒ္ဒေန ဥပနိသ္သယံ သင္ဂဏ္ဟာတိ။

    102.Abhisaṅkharaṇalakkhaṇoti abhisañcetayitasabhāvo, āyūhanalakkhaṇoti attho. Copanavasenāti kāyaviññattisaṅkhātacopanavasena. Tena pañcadvārikacetanā paṭikkhipati. Vacanabhedavasenāti vācānicchāraṇavasena. Vacīviññattisamuṭṭhāpanavasenāti attho. Yathāvuttā vīsati, nava mahaggatakusalacetanā cāti ekūnatiṃsa manosañcetanā. ‘‘Kusalānaṃ upanissayavasenā’’ti vuttaṃ, ekaccānaṃ ārammaṇavasenapīti vattabbaṃ. Sahajātādivasenāti sahajāta-aññamañña-nissaya-sampayutta-atthi-avigatahetuvasena, anantarānaṃ anantarasamanantaraanantarūpanissayanatthivigatāsevanasena paccayo. Api-saddena upanissayaṃ saṅgaṇhāti.

    သင္ခာရဝာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Saṅkhāravāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    အဝိဇ္ဇာဝာရဝဏ္ဏနာ

    Avijjāvāravaṇṇanā

    ၁၀၃. ‘‘ဒုက္ခသစ္စေအညာဏ’’န္တိ သင္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တန္တိ အညာဏံ။ သတိပိ ပဟာတဗ္ဗတ္တေ ပရိညေယ္ယတ္တဝသေန အန္တောဂဓံ။ ဒုက္ခသစ္စဉ္စသ္သာတိ ဝတ္ထုသင္ခာတံ သမ္ပယုတ္တခန္ဓသင္ခာတဉ္စ ဒုက္ခသစ္စံ အသ္သ အညာဏသ္သ။ တံ ဟိသ္သ နိသ္သယပစ္စယော ဟောတိ။ တသ္သာတိ ဒုက္ခသစ္စသ္သ။ ယာထာဝလက္ခဏပဋိဝေဓနိဝာရဏေနာတိ သင္ခတအဝိပရီတသဘာဝပဋိဝိဇ္ဈနသ္သ နိဝာရဏေန။ ဧတေနသ္သ ပရိညာဘိသမယသင္ခာတသ္သ အရိယမဂ္ဂပဋိဝေဓသ္သ ဝိဗန္ဓကဘာဝမာဟ။ ဉာဏပ္ပဝတ္တိယာတိ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ, ဧတ္တကံ ဒုက္ခ’’န္တိ အနုဗုဇ္ဈနာကာရာယ ပုဗ္ဗဘာဂဉာဏပ္ပဝတ္တိယာ။ ဧတ္ထာတိ ဒုက္ခသစ္စေ။ အပ္ပဒာနေနာတိ အဝိသ္သဇ္ဇနေန။ ဧတေနသ္သာ အနုဗောဓဉာဏသ္သပိ ဝိဗန္ဓကတမာဟ။

    103.‘‘Dukkhasacceaññāṇa’’nti saṅkhepato vuttamatthaṃ vivarituṃ ‘‘tatthā’’tiādi āraddhaṃ. Tanti aññāṇaṃ. Satipi pahātabbatte pariññeyyattavasena antogadhaṃ. Dukkhasaccañcassāti vatthusaṅkhātaṃ sampayuttakhandhasaṅkhātañca dukkhasaccaṃ assa aññāṇassa. Taṃ hissa nissayapaccayo hoti. Tassāti dukkhasaccassa. Yāthāvalakkhaṇapaṭivedhanivāraṇenāti saṅkhataaviparītasabhāvapaṭivijjhanassa nivāraṇena. Etenassa pariññābhisamayasaṅkhātassa ariyamaggapaṭivedhassa vibandhakabhāvamāha. Ñāṇappavattiyāti ‘‘idaṃ dukkhaṃ, ettakaṃ dukkha’’nti anubujjhanākārāya pubbabhāgañāṇappavattiyā. Etthāti dukkhasacce. Appadānenāti avissajjanena. Etenassā anubodhañāṇassapi vibandhakatamāha.

    တီဟိ ကာရဏေဟိ ဝေဒိတဗ္ဗံ အန္တောဂဓာဘာဝတော။ ဣဓ သမ္ပယုတ္တခန္ဓဝသေနေဝ ဝတ္ထုတော သမုဒယေ အညာဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧကေနေဝာတိ ဣတရံ ကာရဏတ္တယံ ပဋိက္ခိပတိ။ ယဒိပိ အညာဏံ နိရောဓမဂ္ဂေ အာရမ္မဏံ န ကရောတိ, ကုတော တဒန္တောဂဓတဗ္ဗတ္ထုတာ, တေ ပန ဇာနိတုကာမသ္သ တပ္ပဋိစ္ဆာဒနဝသေန အနိရောဓမဂ္ဂေသု နိရောဓမဂ္ဂဂ္ဂာဟဟေတုတာဝသေန စ ပဝတ္တမာနံ ‘‘နိရောဓေ ပဋိပဒာယဉ္စ အညာဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘ပဋိစ္ဆာဒနတော’’တိအာဒိ။ တသ္သတ္ထော ဝုတ္တောယေဝ။ ဂမ္ဘီရတ္တာတိ သဘာဝေနေဝ ဂမ္ဘီရတ္တာ။ အဂာဓအပတိဋ္ဌာဘာဝေန တံဝိသယသ္သ ဉာဏသ္သ ဥပ္ပာဒေတုံ အသက္ကုဏေယ္ယတ္တာ ဒုဒ္ဒသံ။ ပုရိမံ ပန သစ္စဒ္ဝယံ။ ဝဉ္စနီယဋ္ဌေနာတိ ဝဉ္စကဘာဝေန အယာထာဝဘာဝေန ဥပဋ္ဌာနတော ဒုဒ္ဒသတ္တာ ဂမ္ဘီရံ, န သဘာဝတော, တသ္မာ တံဝိသယံ အညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ပုရိမသစ္စဒ္ဝယေ အနိစ္စာဒိသဘာဝလက္ခဏသ္သ ဒုဒ္ဒသတ္တာ ဧဝ နိစ္စာဒိဝိပလ္လာသဝသေန ပဝတ္တတိ အညာဏန္တိ အာနေတ္ဝာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။

    Tīhi kāraṇehi veditabbaṃ antogadhābhāvato. Idha sampayuttakhandhavaseneva vatthuto samudaye aññāṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Ekenevāti itaraṃ kāraṇattayaṃ paṭikkhipati. Yadipi aññāṇaṃ nirodhamagge ārammaṇaṃ na karoti, kuto tadantogadhatabbatthutā, te pana jānitukāmassa tappaṭicchādanavasena anirodhamaggesu nirodhamaggaggāhahetutāvasena ca pavattamānaṃ ‘‘nirodhe paṭipadāyañca aññāṇa’’nti vuccati. Tenāha ‘‘paṭicchādanato’’tiādi. Tassattho vuttoyeva. Gambhīrattāti sabhāveneva gambhīrattā. Agādhaapatiṭṭhābhāvena taṃvisayassa ñāṇassa uppādetuṃ asakkuṇeyyattā duddasaṃ. Purimaṃpana saccadvayaṃ. Vañcanīyaṭṭhenāti vañcakabhāvena ayāthāvabhāvena upaṭṭhānato duddasattā gambhīraṃ, na sabhāvato, tasmā taṃvisayaṃ aññāṇaṃ uppajjati. Tatthāti tasmiṃ purimasaccadvaye aniccādisabhāvalakkhaṇassa duddasattā eva niccādivipallāsavasena pavattati aññāṇanti ānetvā sambandhitabbaṃ.

    ဣဒာနိ နိဒ္ဒေသဝိဘာဂေနပိ အဝိဇ္ဇာယ သစ္စေသု ပဝတ္တိဝိဘာဂံ ဒသ္သေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဒုက္ခေတိ ဧတ္တကေန ဘုမ္မနိဒ္ဒေသေန။ သင္ဂဟတောတိ ပရိညေယ္ယတာယ ဒုက္ခေန သင္ဂဟေတဗ္ဗတော။ တေန နိဒ္ဓာရဏတ္ထံ ဒသ္သေတိ။ ဒုက္ခသ္မိဉ္ဟိ အဝိဇ္ဇာ နိဒ္ဓာရီယတိ, န အညသ္မိံ။ ဝတ္ထုတောတိ အာဓာရတ္ထံ။ ဒုက္ခသန္နိသ္သယာ ဟိ အဝိဇ္ဇာ။ အာရမ္မဏတောတိ ဝိသယတ္ထံ တံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တနတော။ ကိစ္စတောတိ ဗ္ယာပနတ္ထံ ဆာဒနဝသေန တံ ဗ္ယာပေတ္ဝာ ပဝတ္တနတော။ ဣမိနာ နယေန သေသေသုပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဝိသေသတောတိ ဝိသေသာဘာဝတော, ဝုတ္တနယေန ဒုက္ခာဒီသု ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသံ အဂ္ဂဟေတ္ဝာတိ အတ္ထော။ သဘာဝတောတိ သရသလက္ခဏတော။ စတုန္နမ္ပိ သစ္စာနံ အဇာနနသဘာဝာ ဟိ အဝိဇ္ဇာ။ ကာမရာဂဘဝရာဂာ ကာမာသဝဘဝာသဝာတိ အာဟ ‘‘သဟဇာတာဒိဝသေနာ’’တိ။ နနု အဝိဇ္ဇာ ဧဝ အဝိဇ္ဇာသဝော, သော ကထံ အဝိဇ္ဇာယ ပစ္စယောတိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗုပ္ပန္နာ’’တိအာဒိ။

    Idāni niddesavibhāgenapi avijjāya saccesu pavattivibhāgaṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Tattha dukkheti ettakena bhummaniddesena. Saṅgahatoti pariññeyyatāya dukkhena saṅgahetabbato. Tena niddhāraṇatthaṃ dasseti. Dukkhasmiñhi avijjā niddhārīyati, na aññasmiṃ. Vatthutoti ādhāratthaṃ. Dukkhasannissayā hi avijjā. Ārammaṇatoti visayatthaṃ taṃ ārabbha pavattanato. Kiccatoti byāpanatthaṃ chādanavasena taṃ byāpetvā pavattanato. Iminā nayena sesesupi attho veditabbo. Avisesatoti visesābhāvato, vuttanayena dukkhādīsu pavattiākāravisesaṃ aggahetvāti attho. Sabhāvatoti sarasalakkhaṇato. Catunnampi saccānaṃ ajānanasabhāvā hi avijjā. Kāmarāgabhavarāgā kāmāsavabhavāsavāti āha ‘‘sahajātādivasenā’’ti. Nanu avijjā eva avijjāsavo, so kathaṃ avijjāya paccayoti āha ‘‘pubbuppannā’’tiādi.

    အဝိဇ္ဇာဝာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Avijjāvāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    အာသဝဝာရဝဏ္ဏနာ

    Āsavavāravaṇṇanā

    ၁၀၄. အာသဝဝာရေ အာသဝ-သဒ္ဒတ္ထော အာသဝဝိစာရော စ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။ ကသ္မာ ပနာယံ ဝာရော ဝုတ္တော, နနု အဝိဇ္ဇာဒိကာဝ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဒေသနာတိ စောဒနံ သန္ဓာယ ‘‘အယံ ဝာရော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒပဒေသူတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒကောဋ္ဌာသေသု။ ဒ္ဝာဒသကောဋ္ဌာသာ ဟိ သတ္ထု ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဒေသနာ။ တသ္သာပိ ပစ္စယဒသ္သနဝသေနာတိ နာယံ ကာပိလာနံ မူလပကတိ ဝိယ အပ္ပစ္စယာ, အထ ခော သပ္ပစ္စယာတိ အဝိဇ္ဇာယပိ ပစ္စယဒသ္သနဝသေန။ အာသဝသမုဒယေနာတိ အတီတဘဝေ အာသဝာနံ သမုဒယေန ဧတရဟိ အဝိဇ္ဇာယ သမုဒယော, ဧတရဟိ အဝိဇ္ဇာယ သမုဒယေန အနာဂတေ အာသဝသမုဒယောတိ ဧဝံ အာသဝာဝိဇ္ဇာနံ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နကဘာဝေန အပရာပရံ ပဝတ္တမာနံ အာဒိကောဋိအဘာဝေနေဝ တန္နိမိတ္တသ္သ သံသာရသ္သ အာဒိကောဋိအဘာဝတော အနမတဂ္ဂတာသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    104.Āsavavāre āsava-saddattho āsavavicāro ca heṭṭhā vuttoyeva. Kasmā panāyaṃ vāro vutto, nanu avijjādikāva paṭiccasamuppādadesanāti codanaṃ sandhāya ‘‘ayaṃ vāro’’tiādi āraddhaṃ. Paṭiccasamuppādapadesūti paṭiccasamuppādakoṭṭhāsesu. Dvādasakoṭṭhāsā hi satthu paṭiccasamuppādadesanā. Tassāpi paccayadassanavasenāti nāyaṃ kāpilānaṃ mūlapakati viya appaccayā, atha kho sappaccayāti avijjāyapi paccayadassanavasena. Āsavasamudayenāti atītabhave āsavānaṃ samudayena etarahi avijjāya samudayo, etarahi avijjāya samudayena anāgate āsavasamudayoti evaṃ āsavāvijjānaṃ paccayapaccayuppannakabhāvena aparāparaṃ pavattamānaṃ ādikoṭiabhāveneva tannimittassa saṃsārassa ādikoṭiabhāvato anamataggatāsiddhi veditabbā.

    ဒ္ဝတ္တိံသ ဌာနာနီတိ ဒ္ဝတ္တိံသ သစ္စပ္ပဋိဝေဓကာရဏာနိ, ဒ္ဝတ္တိံသ ဝာ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနာနိ။ ဣမမ္ဟာ သမ္မာဒိဋ္ဌိသုတ္တာတိ ယာယ အရိယသာဝကော သမ္မာဒိဋ္ဌိ နာမ ဟောတိ, သာ အရိယာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဧတ္ထ ဝုတ္တာတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိသုတ္တံ, ဣတော သမ္မာဒိဋ္ဌိသုတ္တတော။

    Dvattiṃsaṭhānānīti dvattiṃsa saccappaṭivedhakāraṇāni, dvattiṃsa vā catusaccakammaṭṭhānāni. Imamhā sammādiṭṭhisuttāti yāya ariyasāvako sammādiṭṭhi nāma hoti, sā ariyā sammādiṭṭhi ettha vuttāti sammādiṭṭhisuttaṃ, ito sammādiṭṭhisuttato.

    စတုသစ္စပရိယာယေဟီတိ စတုသစ္စာဓိဂမကာရဏေဟိ။ အရဟတ္တပရိယာယေဟီတိ ‘‘သော သဗ္ဗသော ရာဂာနုသယံ ပဟာယာ’’တိအာဒိနာ အရဟတ္တာဓိဂမကာရဏေဟိ။ တေနာဟ ‘‘စတုသဋ္ဌိယာ ကာရဏေဟီ’’တိ။

    Catusaccapariyāyehīti catusaccādhigamakāraṇehi. Arahattapariyāyehīti ‘‘so sabbaso rāgānusayaṃ pahāyā’’tiādinā arahattādhigamakāraṇehi. Tenāha ‘‘catusaṭṭhiyā kāraṇehī’’ti.

    အာသဝဝာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Āsavavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    သမ္မာဒိဋ္ဌိသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

    Sammādiṭṭhisuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.




    Next: ၁၀. သတိပဋ္ဌာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ • 10. Satipaṭṭhānasuttavaṇṇanā




    Related texts:



    တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / မဇ္ဈိမနိကာယ • Majjhimanikāya / ၉. သမ္မာဒိဋ္ဌိသုတ္တံ • 9. Sammādiṭṭhisuttaṃ

    အဋ္ဌကထာ • Aṭṭhakathā / သုတ္တပိဋက (အဋ္ဌကထာ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / မဇ္ဈိမနိကာယ (အဋ္ဌကထာ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ၉. သမ္မာဒိဋ္ဌိသုတ္တဝဏ္ဏနာ • 9. Sammādiṭṭhisuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact