Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Majjhimanikāya (ṭīkā)

    ೯. ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

    9. Sammādiṭṭhisuttavaṇṇanā

    ೮೯. ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಪುಚ್ಛಾ ಏವಾತಿ ಅವಧಾರಣೇನ ಇತರಾ ಚತಸ್ಸೋ ಪುಚ್ಛಾ ನಿವತ್ತೇತಿ ಇತರಾಸಂ ಅಸಮ್ಭವತೋ, ತತ್ಥ ಯಥಾಪುಚ್ಛಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನತೋ ಚ ‘‘ಅಯಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀ’’ತಿ ಯಾಥಾವತೋ ಅಜಾನನ್ತಾಪಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾ ಬಾಹಿರಕತಾಪಸಾದಯೋ ಅತ್ತನೋ ಸಮಾನಸೀಲೇ ಠಿತಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ ವದನ್ತಿ। ಅನುಸ್ಸವಾದಿವಸೇನಾಪೀತಿ ಅನುಸ್ಸವಾಕಾರಪರಿವಿತಕ್ಕದಿಟ್ಠಿನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖನ್ತಿವಸೇನಪಿ। ಯಥಾಸಮಙ್ಗಿತಾಕಾರಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಏವಮೇತನ್ತಿ ನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖಮಾಪನತೋ ಏಕನ್ತತೋ ಯಾಥಾವಗ್ಗಾಹೋ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖೇನಪೀ’’ತಿ, ಯಾಥಾವತೋ ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಪಟಿವಿದ್ಧತ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಕ್ಖಭಾವೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಬಹುನ್ನಂ ವಚನಂ ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಇಮಿನಾ ಸಾಸನೇ ಲೋಕೇ ಚ ನಿರುಳ್ಹತಾಯ ಅಯಂ ಆಮೇಡಿತಪಯೋಗೋತಿ ಸಾಸನಸ್ಸ ನಿರುಳ್ಹತಾಯ ಚ ಸಮ್ಪಸಾದಂ ಉಪಾದಾಯಪಿ ತದುಭಯಿಕೋ ಆಮೇಡಿತಪಯೋಗೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅತ್ಥನ್ತಿ ವಚನತ್ಥಂ। ಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಸಭಾವಂ। ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾ। ಸೋಭನಾಯಾತಿ ಸುನ್ದರಾಯ। ಪಸತ್ಥಾಯಾತಿ ಪಸಂಸಾಯ। ತೇಸು ಪುರಿಮೇನ ಧಮ್ಮಾನಂ ಯಥಾಸಭಾವಾವಬೋಧಸಙ್ಖಾತಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನ ಹಿ ಸಾ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಸೋಭತಿ। ದುತಿಯೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇಸು ಪರಿಣಾಯಿಕಭಾವಂ। ತೇನ ಹಿ ಸಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಞಾಣಮಯೇ ವಿಯ ತಂಸಮಙ್ಗಿನಞ್ಚ ಪುಗ್ಗಲಂ ಞಾಣಪಿಣ್ಡಂ ವಿಯ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಸ ‘‘ಪಣ್ಡಿತೋ ನಿಪುಣೋ ಛೇಕೋ ವಿಞ್ಞೂ ವಿಭಾವೀ’’ತಿಆದಿನಾ ದಿಸಾಸು ಪಸಂಸಾ ಪತ್ಥರತಿ।

    89.Kathetukamyatāpucchāevāti avadhāraṇena itarā catasso pucchā nivatteti itarāsaṃ asambhavato, tattha yathāpucchitassa atthassa vissajjanato ca ‘‘ayaṃ sammādiṭṭhī’’ti yāthāvato ajānantāpi puthujjanā bāhirakatāpasādayo attano samānasīle ṭhitaṃ sammādiṭṭhīti vadanti. Anussavādivasenāpīti anussavākāraparivitakkadiṭṭhinijjhānakkhantivasenapi. Yathāsamaṅgitākārassa atthassa evametanti nijjhānakkhamāpanato ekantato yāthāvaggāho hotīti āha ‘‘attapaccakkhenapī’’ti, yāthāvato lakkhaṇassa paṭividdhattā attano paccakkhabhāvenāti attho. Bahunnaṃ vacanaṃ upādāyāti iminā sāsane loke ca niruḷhatāya ayaṃ āmeḍitapayogoti sāsanassa niruḷhatāya ca sampasādaṃ upādāyapi tadubhayiko āmeḍitapayogo daṭṭhabbo. Atthanti vacanatthaṃ. Lakkhaṇanti sabhāvaṃ. Upādāyāti gahetvā. Sobhanāyāti sundarāya. Pasatthāyāti pasaṃsāya. Tesu purimena dhammānaṃ yathāsabhāvāvabodhasaṅkhātaṃ sammādiṭṭhisabhāvaṃ dasseti. Tena hi sā sabbadhamme abhibhavitvā sobhati. Dutiyena sampayuttadhammesu pariṇāyikabhāvaṃ. Tena hi sā sampayuttadhamme ñāṇamaye viya taṃsamaṅginañca puggalaṃ ñāṇapiṇḍaṃ viya karoti, tassa ‘‘paṇḍito nipuṇo cheko viññū vibhāvī’’tiādinā disāsu pasaṃsā pattharati.

    ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಞಾಣನ್ತಿ ಕಮ್ಮಂ ಸಕೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾ, ತತ್ಥ ಞಾಣಂ ‘‘ಇದಂ ಕಮ್ಮಂ ಸತ್ತಾನಂ ಸಕಂ, ಇದಂ ನೋ ಸಕ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಜಾನನಞಾಣಂ। ಸಚ್ಚಾನುಲೋಮಿಕಞಾಣನ್ತಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಂ ಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ಅನುಲೋಮತೋ ಸಚ್ಚಾನುಲೋಮಿಕಂ ಞಾಣಂ, ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ। ನೋ ಸಚ್ಚಾನುಲೋಮಿಕಾಯಾತಿ ಬಾಹಿರಕೋ ಸಚ್ಚಾನುಲೋಮಿಕಾಯ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ನೋ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ತಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ। ತತ್ಥ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ಅತ್ತದಿಟ್ಠಿಪರಾಮಾಸಕತ್ತಾ’’ತಿ। ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕತಾದಿಟ್ಠಿ ಪನ ಬಾಹಿರಕಸ್ಸ ಅತ್ತದಿಟ್ಠಿಂ ಅನುರುಜ್ಝನ್ತೀ ಪವತ್ತತಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಿತೋ। ಸಾಸನಿಕೋ ದ್ವೀಹಿಪೀತಿ ಸಾಸನಿಕೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಞಾಣಾದೀಹಿ ದ್ವೀಹಿಪಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ। ಓಕ್ಕನ್ತಸಮ್ಮತ್ತನಿಯಾಮತ್ತಾ ‘‘ಸೇಕ್ಖೋ ನಿಯತಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಸೇಕ್ಖಾಯ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ। ತೀಸುಪಿ ಪುಗ್ಗಲೇಸು ಸೇಕ್ಖೋ ಇಧ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನಿಯತಾಯ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾಯಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।

    Kammassakatāñāṇanti kammaṃ sako etassāti kammassako, tassa bhāvo kammassakatā, tattha ñāṇaṃ ‘‘idaṃ kammaṃ sattānaṃ sakaṃ, idaṃ no saka’’nti evaṃ jānanañāṇaṃ. Saccānulomikañāṇanti ariyasaccānaṃ paṭivedhassa anulomato saccānulomikaṃ ñāṇaṃ, vipassanāñāṇaṃ. No saccānulomikāyāti bāhirako saccānulomikāya sammādiṭṭhiyā no sammādiṭṭhi sabbena sabbaṃ tassa abhāvato. Tattha kāraṇamāha ‘‘attadiṭṭhiparāmāsakattā’’ti. Kammassa katādiṭṭhi pana bāhirakassa attadiṭṭhiṃ anurujjhantī pavattati ‘‘atthi dinna’’ntiādinayappavattito. Sāsaniko dvīhipīti sāsaniko puthujjano kammassakatāñāṇādīhi dvīhipi sammādiṭṭhi. Okkantasammattaniyāmattā ‘‘sekkho niyatāyā’’ti vuttaṃ. Asekkhāya sammādiṭṭhiyā sammādiṭṭhīti ānetvā sambandhitabbaṃ. Tīsupi puggalesu sekkho idha sammādiṭṭhīti adhippetoti dassento ‘‘niyatāya niyyānikāyā’’tiādimāha.

    ಇದಾನಿ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಪಾಳಿಯಾ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ತೇನೇವಾಹಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅನ್ತದ್ವಯನ್ತಿ ‘‘ಸಸ್ಸತಂ, ಉಚ್ಛೇದಂ, ಕಾಮಸುಖಂ, ಅತ್ತಕಿಲಮಥ’’ನ್ತಿ ಏತಂ ಅನ್ತದ್ವಯಂ। ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚಪತಿಟ್ಠಾನಾಯೂಹನನ್ತದ್ವಯಸ್ಸ ಅನುಪಗಮನಂ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧಮೇವ। ಉಜುಭಾವೇನಾತಿ ಉಜುಸಭಾವೇನ ಮಗ್ಗೇನ, ಮಜ್ಝಿಮಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಧಮ್ಮೇ ಪಸಾದಗ್ಗಹಣೇನ ಸತ್ಥರಿ ಸಙ್ಘೇ ಚ ಪಸಾದೋಪಿ ಗಹಿತೋಯೇವ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಧಮ್ಮೇ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತೋ ತದವಿನಾಭಾವತೋ। ಯಸ್ಮಾ ಏಸ ನಿಯತಾಯ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ತಞ್ಚ ವಟ್ಟತೋ ನಿಯ್ಯಾನಂ ವಿವಟ್ಟಾಧಿಗಮೇನ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಆಗತೋ ಇಮಂ ಸದ್ಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ। ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಹಿ ಸನ್ತೋ ಸದಾ ವಿಜ್ಜಮಾನೋ ಧಮ್ಮೋತಿ ಕತ್ವಾ ಸದ್ಧಮ್ಮೋತಿ ಇಮಂ ಫಲೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಲಭತಿ। ತಯಿದಮಸ್ಸ ಆಗಮಂ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಿಸಮಯೋ, ಸೋ ಚ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯಾದೀಹಿ ಸಹೇವ ಇಧ ಇಜ್ಝತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಬ್ಬದಿಟ್ಠಿಗಹನಾನೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಸಬ್ಬದಿಟ್ಠಿಗಹನಾನಿ ವಿನಿಬ್ಬೇಠೇನ್ತೋ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇ ಪಜಹನ್ತೋತಿ ಪದದ್ವಯೇನ ಪನ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯಮಾಹ, ಜಾತಿಸಂಸಾರಾ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೋತಿ ಇಮಿನಾ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯಂ। ಸಮತಿಕ್ಕಮತ್ಥೋ ಹಿ ಪರಿಞ್ಞತ್ಥೋ। ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪರಿನಿಟ್ಠಪೇನ್ತೋತಿ ಇಮಿನಾ ಭಾವನಾಭಿಸಮಯನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Idāni yathāvuttamatthaṃ pāḷiyā vibhāvetuṃ ‘‘tenevāhā’’tiādi vuttaṃ. Antadvayanti ‘‘sassataṃ, ucchedaṃ, kāmasukhaṃ, attakilamatha’’nti etaṃ antadvayaṃ. Līnuddhaccapatiṭṭhānāyūhanantadvayassa anupagamanaṃ atthasiddhameva. Ujubhāvenāti ujusabhāvena maggena, majjhimāya paṭipattiyāti attho. Dhamme pasādaggahaṇena satthari saṅghe ca pasādopi gahitoyeva hotīti ‘‘dhamme’’icceva vutto tadavinābhāvato. Yasmā esa niyatāya sammādiṭṭhiyā samannāgato sammādiṭṭhīti adhippeto, tañca vaṭṭato niyyānaṃ vivaṭṭādhigamena hotīti āha ‘‘āgato imaṃ saddhamma’’nti. Nibbānañhi santo sadā vijjamāno dhammoti katvā saddhammoti imaṃ phalehi asādhāraṇena pariyāyena vattabbataṃ labhati. Tayidamassa āgamaṃ sacchikiriyābhisamayo, so ca pahānābhisamayādīhi saheva idha ijjhatīti dassento ‘‘sabbadiṭṭhigahanānī’’tiādimāha. Tattha sabbadiṭṭhigahanāni vinibbeṭhento sabbakilese pajahantoti padadvayena pana pahānābhisamayamāha, jātisaṃsārā nikkhamantoti iminā pariññābhisamayaṃ. Samatikkamattho hi pariññattho. Paṭipattiṃ pariniṭṭhapentoti iminā bhāvanābhisamayanti daṭṭhabbaṃ.

    ಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದವಚನನ್ತಿ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜತೀತಿ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ಕಾಲೋ ಏವ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ಯೋ ಸೋ ಅಕುಸಲಪಜಾನನಾದಿನಾ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ಮಗ್ಗವುಟ್ಠಾನಕಾಲೋ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೋ, ತಸ್ಸ ವಚನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ’’ತಿ। ಅಕುಸಲಞ್ಚಾತಿ ಚ-ಸದ್ದೋ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ। ತೇನ ವಕ್ಖಮಾನಂ ಅಕುಸಲಮೂಲಾದಿಂ ಸಮುಚ್ಚಿನೋತಿ। ದಸಾಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥನ್ತಿ ಕುತೋಯಂ ವಿಸೇಸೋ, ಯಾವತಾ ಅನಿದ್ಧಾರಿತವಿಸೇಸಂ ಅಕುಸಲಂ ಗಹಿತನ್ತಿ? ನ ಸಾಮಞ್ಞಜೋತನಾಯ ವಿಸೇಸೇ ಅವಟ್ಠಾನತೋ। ಕಿಂ ವಾ ಇಮಾಯ ಯುತ್ತಿಚಿನ್ತಾಯ, ಯಸ್ಮಾ ಪಠಮವಾರೇನ ಉದ್ದೇಸವಸೇನ ದೇಸಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರದೇಸನಾ ದುತಿಯವಾರೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಕತಮಂ ಪನಾವುಸೋ’’ತಿಆದಿ। ಯಸ್ಮಾ ಲೋಕುತ್ತರಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ತಸ್ಮಾ ನಿರೋಧಾರಮ್ಮಣಾಯ ಪಜಾನನಾಯ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಸಮ್ಮೋಹತೋ ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ದಸಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೋ ‘‘ಅಕುಸಲಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಸ್ಸಾತಿ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ। ತೇನೇವ ಪಕಾರೇನಾತಿ ‘‘ನಿರೋಧಾರಮ್ಮಣಾಯ ಪಜಾನನಾಯ ಕಿಚ್ಚವಸೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ।

    Kālaparicchedavacananti paricchijjatīti paricchedo, kālo eva paricchedo kālaparicchedo, yo so akusalapajānanādinā paricchinno maggavuṭṭhānakālo maggakkhaṇo, tassa vacananti attho. Tenāha ‘‘yasmiṃ kāle’’ti. Akusalañcāti ca-saddo samuccayattho. Tena vakkhamānaṃ akusalamūlādiṃ samuccinoti. Dasākusalakammapathanti kutoyaṃ viseso, yāvatā aniddhāritavisesaṃ akusalaṃ gahitanti? Na sāmaññajotanāya visese avaṭṭhānato. Kiṃ vā imāya yutticintāya, yasmā paṭhamavārena uddesavasena desitassa atthassa vitthāradesanā dutiyavāro. Tenevāha ‘‘katamaṃ panāvuso’’tiādi. Yasmā lokuttarā sammādiṭṭhi idha adhippetā, tasmā nirodhārammaṇāya pajānanāya maggapaññāya kiccavasena sammohato ‘‘idaṃ dukkha’’nti dasaakusalakammapathaṃ paṭivijjhanto ‘‘akusalaṃ pajānātī’’ti vuccatīti attho. Tassāti akusalakammapathasaṅkhātassa dukkhassa. Teneva pakārenāti ‘‘nirodhārammaṇāya pajānanāya kiccavasenā’’ti vuttappakārena.

    ಕುಸಲನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಯಂ ವಚನತ್ಥೋ – ಕುಚ್ಛಿತೇ ಪಾಪಧಮ್ಮೇ ಸಲಯತಿ ಚಲಯತಿ ಕಮ್ಪೇತೀತಿ ಕುಸಲಂ, ಕುಚ್ಛಿತೇನ ವಾ ಆಕಾರೇನ ಸಯನ್ತೀತಿ ಕುಸಾ, ಪಾಪಕಾ ಧಮ್ಮಾ। ತೇ ಕುಸೇ ಲುನಾತಿ ಛಿನ್ದತೀತಿ ಕುಸಲಂ। ಕುಚ್ಛಿತಾನಂ ವಾ ಸಾನತೋ ತನುಕರಣತೋ ಞಾಣಂ ಕುಸಂ ನಾಮ, ತೇನ ಲಾತಬ್ಬಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಕುಸಲಂ। ಯಥಾ ವಾ ಕುಸೋ ಉಭಯಭಾಗಗತಂ ಹತ್ಥಪದೇಸಂ ಲುನಾತಿ, ಏವಮಿದಂ ಉಪ್ಪನ್ನಾನುಪ್ಪನ್ನವಸೇನ ಉಭಯಭಾಗಗತಂ ಸಂಕಿಲೇಸಪಕ್ಖಂ ಲುನಾತಿ ಛಿನ್ದತಿ, ತಸ್ಮಾ ಕುಸೋ ವಿಯ ಲುನಾತೀತಿ ಕುಸಲಂ। ಕುಚ್ಛಿತಾನಂ ವಾ ಸಾವಜ್ಜಧಮ್ಮಾನಂ ಸಲನತೋ ಸಂವರಣತೋ ಕುಸಲಂ। ಕುಸಲಧಮ್ಮವಸೇನ ಹಿ ಅಕುಸಲಾ ಮನಚ್ಛಟ್ಠೇಸು ದ್ವಾರೇಸು ಅಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಸಂವುತಾ ಹೋನ್ತಿ। ಕುಚ್ಛಿತೇ ವಾ ಪಾಪಧಮ್ಮೇ ಸಲಯತಿ ಗಮೇತಿ ಅಪನೇತೀತಿ ಕುಸಲಂ। ಕುಚ್ಛಿತಾನಂ ವಾ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀನಂ ಸಾನತೋ ನಿಸಾನತೋ ತೇಜನತೋ ಕುಸಾ, ದೋಸಲೋಭಾದಯೋ। ಸಾದೀನವವಸೇನ ಚೇತನಾಯ ತಿಕ್ಖಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀನಂ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜತಾ। ತೇ ಕುಸೇ ಲುನಾತಿ ಛಿನ್ದತೀತಿ ಕುಸಲಂ। ಕುಚ್ಛಿತಾನಂ ವಾ ಸಾನತೋ ಅನ್ತಕರಣತೋ ವಿನಾಸನತೋ ಕುಸಾನಿ, ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವಸೇನ ಪವತ್ತಾನಿ ಸದ್ಧಾದೀನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ। ತೇಹಿ ಲಾತಬ್ಬಂ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಕುಸಲಂ। ‘‘ಕು’’ಇತಿ ವಾ ಭೂಮಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವೇನ ತಂಸದಿಸಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ನಿಸ್ಸಯಭೂತಸ್ಸ ರೂಪಾರೂಪಪಬನ್ಧಸ್ಸ ಸಮ್ಪತಿ ಆಯತಿಞ್ಚ ಅನುದಹೇನ ವಿನಾಸನತೋ ಕುಂ ಸಸನ್ತೀತಿ ಕುಸಾ, ರಾಗಾದಯೋ। ತೇ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ನಿಸ್ಸಯಸ್ಸ ಲವನತೋ ಛಿನ್ದನತೋ ಕುಸಲಂ। ಪಯೋಗಸಮ್ಪಾದಿತಾ ಹಿ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮೇ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಕರಣೇನ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನ್ತಿ। ಕುಸಲಸ್ಸ ಮೂಲನ್ತಿ ಕುಸಲಮೂಲಂ, ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವಸಾಧನೇನ ಕುಸಲಸ್ಸ ಪತಿಟ್ಠಾ ನಿದಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಕುಸಲಮೂಲನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।

    Kusalanti etthāyaṃ vacanattho – kucchite pāpadhamme salayati calayati kampetīti kusalaṃ, kucchitena vā ākārena sayantīti kusā, pāpakā dhammā. Te kuse lunāti chindatīti kusalaṃ. Kucchitānaṃ vā sānato tanukaraṇato ñāṇaṃ kusaṃ nāma, tena lātabbaṃ gahetabbaṃ pavattetabbanti kusalaṃ. Yathā vā kuso ubhayabhāgagataṃ hatthapadesaṃ lunāti, evamidaṃ uppannānuppannavasena ubhayabhāgagataṃ saṃkilesapakkhaṃ lunāti chindati, tasmā kuso viya lunātīti kusalaṃ. Kucchitānaṃ vā sāvajjadhammānaṃ salanato saṃvaraṇato kusalaṃ. Kusaladhammavasena hi akusalā manacchaṭṭhesu dvāresu appavattiyā saṃvutā honti. Kucchite vā pāpadhamme salayati gameti apanetīti kusalaṃ. Kucchitānaṃ vā pāṇātipātādīnaṃ sānato nisānato tejanato kusā, dosalobhādayo. Sādīnavavasena cetanāya tikkhabhāvappattiyā pāṇātipātādīnaṃ mahāsāvajjatā. Te kuse lunāti chindatīti kusalaṃ. Kucchitānaṃ vā sānato antakaraṇato vināsanato kusāni, puññakiriyavasena pavattāni saddhādīni indriyāni. Tehi lātabbaṃ pavattetabbanti kusalaṃ. ‘‘Ku’’iti vā bhūmi vuccati, adhiṭṭhānabhāvena taṃsadisassa attano nissayabhūtassa rūpārūpapabandhassa sampati āyatiñca anudahena vināsanato kuṃ sasantīti kusā, rāgādayo. Te viya attano nissayassa lavanato chindanato kusalaṃ. Payogasampāditā hi kusaladhammā accantameva rūpārūpadhamme appavattikaraṇena samucchindanti. Kusalassa mūlanti kusalamūlaṃ, suppatiṭṭhitabhāvasādhanena kusalassa patiṭṭhā nidānanti attho. Akusalamūlanti etthāpi eseva nayo.

    ಅಕುಸಲನ್ತಿ ಪನ ನ ಕುಸಲಂ ಅಕುಸಲಂ, ಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ ಅಕುಸಲನ್ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಏವಞ್ಹಿ ಆರೋಗ್ಯಾನವಜ್ಜಸುಖವಿಪಾಕಕೋಸಲ್ಲಸಮ್ಭೂತಟ್ಠೇನ ಕುಸಲಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ। ಯಥಾ ಯಂ ಧಮ್ಮಜಾತಂ ನ ಅರೋಗಂ ನ ಅವಜ್ಜಂ ನ ಸುಖವಿಪಾಕಂ ನ ಚ ಕೋಸಲ್ಲಸಮ್ಭೂತಂ, ತಂ ಅಕುಸಲನ್ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ। ಏವಂ ಯಂ ನ ಕುಚ್ಛಿತಾನಂ ಸಲನಸಭಾವಂ, ನ ಕುಸೇನ, ಕುಸೇಹಿ ವಾ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬಂ, ನ ಚ ಕುಸೋ ವಿಯ ಲವನಕಂ, ತಂ ಅಕುಸಲಂ ನಾಮಾತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ವತ್ಥುಪಜಾನನಾತಿ ದುಕ್ಖಾದಿವತ್ಥುನೋ ಪಜಾನನಾ ಪಟಿವೇಧೋ। ತಥಾ ಬುಜ್ಝನಕಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ದೇಸನಾ ಪವತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಕುಸಲಾದಿಪಜಾನನೇನಾಪೀ’’ತಿ। ತೇನೇವ ಚ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ದೇಸನಾ ಪವತ್ತಾ। ಭಾವನಾಮನಸಿಕಾರೋ ಪನ ‘‘ಸಬ್ಬಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೪೬; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೩) ವಚನತೋ ಅನವಸೇಸತೋ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಹವಸೇನೇವ ಪವತ್ತತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ದೇಸನಾಯೇವಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಮನಸಿಕಾರಪಟಿವೇಧೋತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಪವತ್ತವಿಪಸ್ಸನಾಮನಸಿಕಾರೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗಪಟಿವೇಧೋ ಚ। ಕಸ್ಸಚಿ ಅಕೋಪನತೋ ವಿತ್ಥಾರವಸೇನೇವ ವುತ್ತಂ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಅನುಯುಞ್ಜನ್ತಾ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಾಪಿ ವಿತ್ಥಾರನಯೇನೇವ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ವಿಸುದ್ಧಿಕ್ಕಮಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ।

    Akusalanti pana na kusalaṃ akusalaṃ, kusaladhammānaṃ paṭipakkhavasena akusalanti padassa attho veditabbo. Evañhi ārogyānavajjasukhavipākakosallasambhūtaṭṭhena kusalaṃ vuccatīti. Yathā yaṃ dhammajātaṃ na arogaṃ na avajjaṃ na sukhavipākaṃ na ca kosallasambhūtaṃ, taṃ akusalanti ayamattho dassito hoti. Evaṃ yaṃ na kucchitānaṃ salanasabhāvaṃ, na kusena, kusehi vā pavattetabbaṃ, na ca kuso viya lavanakaṃ, taṃ akusalaṃ nāmāti ayampi attho dassitoti veditabbo. Vatthupajānanāti dukkhādivatthuno pajānanā paṭivedho. Tathā bujjhanakapuggalānaṃ ajjhāsayavasena desanā pavattāti āha ‘‘akusalādipajānanenāpī’’ti. Teneva ca saṃkhittena desanā pavattā. Bhāvanāmanasikāro pana ‘‘sabbaṃ bhikkhave abhiññeyya’’nti (saṃ. ni. 4.46; paṭi. ma. 1.3) vacanato anavasesato rūpārūpadhammānaṃ pariggahavaseneva pavattati. Tenāha ‘‘desanāyevā’’tiādi. Tattha manasikārapaṭivedhoti pubbabhāge pavattavipassanāmanasikāro ariyamaggapaṭivedho ca. Kassaci akopanato vitthāravaseneva vuttaṃ vipassanaṃ anuyuñjantā maggaṃ paṭivijjhantāpi vitthāranayeneva paṭivijjhantīti attho visuddhikkamassa abhāvato.

    ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಮಹಾವಿಹಾರೇ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗೀತಿವಸೇನ ಪಞ್ಚನಿಕಾಯಮಣ್ಡಲೇ ನಿಸಿನ್ನಭಿಕ್ಖೂ। ಥೇರೋತಿ ತತ್ಥ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರೋತಿ ವದನ್ತಿ। ವತ್ಥಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನ ಪನ ಮಹಾಸಙ್ಘರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಭಿಕ್ಖೂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಆಹಂಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಥೇರೋತಿ ಪನ ಮಹಾಸಙ್ಘರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರೋ। ಸೋ ಹಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೇ ತಂ ತಂ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಕಥೇಸಿ। ರಾಸಿತೋತಿ ಪಿಣ್ಡತೋ, ಏಕಜ್ಝನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Bhikkhūti mahāvihāre dhammasaṅgītivasena pañcanikāyamaṇḍale nisinnabhikkhū. Theroti tattha saṅghattheroti vadanti. Vatthasuttavaṇṇanāyaṃ vuttanayena pana mahāsaṅgharakkhitattherassa antevāsikabhikkhū sandhāya ‘‘āhaṃsū’’ti vuttaṃ. Theroti pana mahāsaṅgharakkhitatthero. So hi imasmiṃ majjhimanikāye taṃ taṃ vinicchayaṃ kathesi. Rāsitoti piṇḍato, ekajjhanti attho.

    ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥವಣ್ಣನಾ

    Akusalakammapathavaṇṇanā

    ಅಕೋಸಲ್ಲಪ್ಪವತ್ತಿಯಾತಿ ಕೋಸಲ್ಲಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಅಕೋಸಲ್ಲಂ ವುಚ್ಚತಿ ಅಞ್ಞಾಣಂ, ತತೋ ಪವತ್ತನತೋ, ಅಕೋಸಲ್ಲಸಮ್ಭೂತತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಞಾಣಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಅಞ್ಞಾಣಂ ಮಿತ್ತಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಅಮಿತ್ತೋ ವಿಯ ಕುಸಲಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಅಕುಸಲಂ ಕುಸಲೇನ ಪಹಾತಬ್ಬತ್ತಾ, ನ ಪನ ಕುಸಲಾನಂ ಪಹಾಯತತ್ತಾ। ಕುಸಲಮೇವ ಹಿ ಪಯೋಗಸಮ್ಪಾದಿತಂ ಅಕುಸಲಂ ಪಜಹತಿ। ಸಹ ಅವಜ್ಜೇಹಿ ಲೋಭಾದೀಹಿ ವತ್ತತೀತಿ ಸಾವಜ್ಜಂ। ದುಕ್ಖೋ ಅನಿಟ್ಠೋ ಚತುಕ್ಖನ್ಧ-ಸಙ್ಖಾತೋ ವಿಪಾಕೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕಂ। ತತ್ಥ ಸಾವಜ್ಜವಚನೇನ ಅಕುಸಲಾನಂ ಪವತ್ತಿದುಕ್ಖತಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ದುಕ್ಖವಿಪಾಕವಚನೇನ ವಿಪಾಕದುಕ್ಖತಂ। ಪುರಿಮಞ್ಹಿ ಪವತ್ತಿಸಮ್ಭವವಸೇನ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣವಚನಂ, ಪಚ್ಛಿಮಂ ತಾಲನ್ತರೇ ವಿಪಾಕುಪ್ಪಾದನಸಮತ್ಥತಾವಸೇನ। ತಥಾ ಪುರಿಮೇನ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಅವಿಸುದ್ಧಸಭಾವತಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಅವಿಸುದ್ಧವಿಪಾಕತಂ। ಪುರಿಮೇನ ಅಕುಸಲಂ ಕುಸಲಸಭಾವತೋ ನಿವತ್ತೇತಿ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಸಭಾವತೋ ಸವಿಪಾಕತ್ತದೀಪಕತ್ತಾ ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ। ಪುರಿಮೇನ ವಾ ಅವಜ್ಜವನ್ತತಾದಸ್ಸನತೋ ಕಿಚ್ಚಟ್ಠೇನ ರಸೇನ ಅನತ್ಥಜನನರಸತಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಸಮ್ಪತ್ತಿಅತ್ಥೇನ ಅನಿಟ್ಠವಿಪಾಕರಸತಂ। ಪುರಿಮೇನ ಚ ಉಪಟ್ಠಾನಾಕಾರಟ್ಠೇನ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೇನ ಸಂಕಿಲೇಸಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನತಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಫಲಟ್ಠೇನ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನತಂ। ಪುರಿಮೇನ ಚ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಂ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಂ ಪಕಾಸೇತಿ। ತತೋ ಹಿ ತಂ ಸಾವಜ್ಜಂ ಜಾತಂ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಪದಟ್ಠಾನಭಾವಂ ವಿಭಾವೇತಿ। ತಞ್ಹಿ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕಸ್ಸ ಕಾರಣನ್ತಿ। ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠನ್ತಿ ಸಂಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಂ, ದಸಹಿ ಕಿಲೇಸವತ್ಥೂಹಿ ವಿಬಾಧಿತಂ, ಉಪತಾಪಿತಂ ವಾ ತೇಹಿ ವಿದೂಸಿತಂ ಮಲೀನಕತಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಞ್ಚಸ್ಸ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕತಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೇ ಇದಞ್ಚ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕತಂ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖತಾಯ ಅಸದ್ದಹನ್ತಾನಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಆದೀನವದಸ್ಸನೇನ ಸಂವೇಜನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ಸಾಧಾರಣಾ ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ಅಕುಸಲಸ್ಸ।

    Akosallappavattiyāti kosallapaṭipakkhato akosallaṃ vuccati aññāṇaṃ, tato pavattanato, akosallasambhūtattāti attho. Ñāṇapaṭipakkho aññāṇaṃ mittapaṭipakkho amitto viya kusalapaṭipakkho akusalaṃ kusalena pahātabbattā, na pana kusalānaṃ pahāyatattā. Kusalameva hi payogasampāditaṃ akusalaṃ pajahati. Saha avajjehi lobhādīhi vattatīti sāvajjaṃ. Dukkho aniṭṭho catukkhandha-saṅkhāto vipāko etassāti dukkhavipākaṃ. Tattha sāvajjavacanena akusalānaṃ pavattidukkhataṃ dasseti, dukkhavipākavacanena vipākadukkhataṃ. Purimañhi pavattisambhavavasena akusalassa lakkhaṇavacanaṃ, pacchimaṃ tālantare vipākuppādanasamatthatāvasena. Tathā purimena akusalassa avisuddhasabhāvataṃ dasseti, pacchimena avisuddhavipākataṃ. Purimena akusalaṃ kusalasabhāvato nivatteti, pacchimena abyākatasabhāvato savipākattadīpakattā pacchimassa. Purimena vā avajjavantatādassanato kiccaṭṭhena rasena anatthajananarasataṃ dasseti, pacchimena sampattiatthena aniṭṭhavipākarasataṃ. Purimena ca upaṭṭhānākāraṭṭhena paccupaṭṭhānena saṃkilesapaccupaṭṭhānataṃ, pacchimena phalaṭṭhena dukkhavipākapaccupaṭṭhānataṃ. Purimena ca ayonisomanasikāraṃ akusalassa padaṭṭhānaṃ pakāseti. Tato hi taṃ sāvajjaṃ jātaṃ, pacchimena akusalassa aññesaṃ padaṭṭhānabhāvaṃ vibhāveti. Tañhi dukkhavipākassa kāraṇanti. Saṃkiliṭṭhanti saṃkilesehi samannāgataṃ, dasahi kilesavatthūhi vibādhitaṃ, upatāpitaṃ vā tehi vidūsitaṃ malīnakatañcāti attho. Idañcassa dukkhavipākatañcāti atthe idañca dukkhavipākataṃ apaccakkhatāya asaddahantānaṃ paccakkhato ādīnavadassanena saṃvejanatthaṃ vuttaṃ. Sādhāraṇā sabbassapi akusalassa.

    ಸರಸೇನೇವ (ಧ॰ ಸ॰ ಮೂಲಟೀ॰ ೧) ಪತನಸಭಾವಸ್ಸ ಅನ್ತರಾ ಏವ ಅತೀವ ಪಾತನಂ ಅತಿಪಾತೋ, ಸಣಿಕಂ ಪತಿತುಂ ಅದತ್ವಾ ಸೀಘಂ ಪಾತನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮವಾ ಸತ್ಥಾದೀಹಿ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಪಾತನಂ ಅತಿಪಾತೋ। ಪಯೋಗವತ್ಥುಮಹನ್ತತಾದೀಹಿ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜತಾ ತೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾಯ ಚೇತನಾಯ ಬಲವಭಾವತೋ। ಏಕಸ್ಸ ಹಿ ಪಯೋಗಸ್ಸ ಸಹಸಾ ನಿಪ್ಫಾದನವಸೇನ ಸಕಿಚ್ಚಸಾಧಿಕಾಯ ಬಹುಕ್ಖತ್ತುಂ ಪವತ್ತಜವನೇಹಿ ಲದ್ಧಾಸೇವನಾಯ ಚ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾಪಕಚೇತನಾಯ ವಸೇನ ಪಯೋಗಸ್ಸ ಮಹನ್ತಭಾವೋ। ಸತಿಪಿ ಕದಾಚಿ ಖುದ್ದಕೇ ಚೇವ ಮಹನ್ತೇ ಚ ಪಾಣೇ ಪಯೋಗಸ್ಸ ಸಮಭಾವೇ ಮಹನ್ತಂ ಹನನ್ತಸ್ಸ ಚೇತನಾ ತಿಬ್ಬಾಕಾರಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ವತ್ಥುಸ್ಸ ಮಹನ್ತಭಾವೋ। ಇತಿ ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಚೇತನಾಯ ಬಲವಭಾವೇನೇವ ಹೋತೀತಿ। ಯಥಾವುತ್ತಪಚ್ಚಯಪರಿಯಾಯೇಪಿ ತಂತಂಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಚೇತನಾಯ ಬಲವತಾಯ ಏವ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಪಯೋಗವತ್ಥುಆದಿಪಚ್ಚಯಾನಞ್ಹಿ ಅಮಹತ್ತೇಪಿ ಹನ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಗುಣವನ್ತತಾಯ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜತಾ, ತಬ್ಬಿಪರಿಯಾಯೇನ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜತಾ ಚ ವತ್ಥುಸ್ಸ ಮಹತ್ತಾಮಹತ್ತೇಸು ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಕಿಲೇಸಾನಂ ಉಪಕ್ಕಮಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಞ್ಚ ಮುದುತಾಯ ತಿಬ್ಬತಾಯ ಚ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜತಾ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜತಾಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ಪಾಣೋ ಪಾಣಸಞ್ಞಿತಾ ವಧಕಚಿತ್ತಞ್ಚ ಪುಬ್ಬಭಾಗಿಯಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ, ಉಪಕ್ಕಮೋ ವಧಕಚೇತನಾಸಮುಟ್ಠಾಪಿತೋ। ಪಞ್ಚ ಸಮ್ಭಾರಾ ಹಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಚೇತನಾತಿ ಸಾ ಪಞ್ಚಸಮ್ಭಾರವಿನಿಮುತ್ತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಅಯಞ್ಚ ವಿಚಾರೋ ಅದಿನ್ನಾದಾನಾದೀಸುಪಿ ಯಥಾರಹಂ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ವಿಜ್ಝನಪಹರಣಾದಿವಸೇನ ಸಹತ್ಥೇನನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಸಾಹತ್ಥಿಕೋ, ಆಣಾಪನವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಆಣತ್ತಿಕೋ, ಉಸುಸತ್ತಿಯನ್ತಪಾಸಾಣಾದಿನಿಸ್ಸಜ್ಜನವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯೋ, ಅದುಹಲಸಜ್ಜನಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಥಾವರೋ, ಆಥಬ್ಬಣಿಕಾದೀನಂ ವಿಯ ಮನ್ತಪರಿಜಪ್ಪನವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ವಿಜ್ಜಾಮಯೋ, ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಜಿದ್ಧಿಮಯೋ ಇದ್ಧಿಮಯೋ ದಾಠಾಕೋಟನಾದೀನಿ ವಿಯ।

    Saraseneva (dha. sa. mūlaṭī. 1) patanasabhāvassa antarā eva atīva pātanaṃ atipāto, saṇikaṃ patituṃ adatvā sīghaṃ pātananti attho. Atikkammavā satthādīhi abhibhavitvā pātanaṃ atipāto. Payogavatthumahantatādīhi mahāsāvajjatā tehi paccayehi uppajjamānāya cetanāya balavabhāvato. Ekassa hi payogassa sahasā nipphādanavasena sakiccasādhikāya bahukkhattuṃ pavattajavanehi laddhāsevanāya ca sanniṭṭhāpakacetanāya vasena payogassa mahantabhāvo. Satipi kadāci khuddake ceva mahante ca pāṇe payogassa samabhāve mahantaṃ hanantassa cetanā tibbākārā uppajjatīti vatthussa mahantabhāvo. Iti ubhayampetaṃ cetanāya balavabhāveneva hotīti. Yathāvuttapaccayapariyāyepi taṃtaṃpaccayehi cetanāya balavatāya eva mahāsāvajjabhāvo veditabbo. Payogavatthuādipaccayānañhi amahattepi hantabbassa guṇavantatāya mahāsāvajjatā, tabbipariyāyena appasāvajjatā ca vatthussa mahattāmahattesu viya daṭṭhabbā. Kilesānaṃ upakkamānaṃ dvinnañca mudutāya tibbatāya ca appasāvajjatā mahāsāvajjatāpi yojetabbā. Pāṇo pāṇasaññitā vadhakacittañca pubbabhāgiyāpi honti, upakkamo vadhakacetanāsamuṭṭhāpito. Pañca sambhārā hi pāṇātipātacetanāti sā pañcasambhāravinimuttā daṭṭhabbā. Ayañca vicāro adinnādānādīsupi yathārahaṃ vattabbo. Vijjhanapaharaṇādivasena sahatthenanibbatto sāhatthiko, āṇāpanavasena pavatto āṇattiko, ususattiyantapāsāṇādinissajjanavasena pavatto nissaggiyo, aduhalasajjanādivasena pavatto thāvaro, āthabbaṇikādīnaṃ viya mantaparijappanavasena pavatto vijjāmayo, kammavipākajiddhimayo iddhimayo dāṭhākoṭanādīni viya.

    ಯದಿ ‘‘ಮಮ ಇದ’’ನ್ತಿ ಪರೇನ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಅದಿನ್ನಂ, ಉತ್ತಾನಸೇಯ್ಯಕದಾರಕಸನ್ತಕೇ ಕಥಂ ತಸ್ಸ ಪರಿಗ್ಗಹಸಞ್ಞಾಯ ಏವ ಅಭಾವತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯತ್ಥ ಪರೋ’’ತಿಆದಿ। ಪರೋ ನಾಮ ವಿಞ್ಞೂ ವಾ ಅವಿಞ್ಞೂ ವಾ ಅತ್ಥಿ ತಸ್ಸ ವತ್ಥುಸ್ಸ ಸಾಮಿಕೋ। ಅವಿಞ್ಞೂಪಿ ಹಿ ವಿಞ್ಞುಕಾಲೇ ಯಥಾಕಾಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅದಣ್ಡಾರಹೋತಿ। ಮನ್ತಪರಿಜಪ್ಪನೇನ ಪರಸನ್ತಕಹರಣಂ ವಿಜ್ಜಾಮಯೋ, ವಿನಾ ಮನ್ತೇನ ಪರಸನ್ತಕಸ್ಸ ಕಾಯವಚೀಪಯೋಗೇಹಿ ಪರಿಕಡ್ಢನಂ ತಾದಿಸೇನಿದ್ಧಿವಸೇನ ಇದ್ಧಿಮಯೋ ಪಯೋಗೋತಿ ಅದಿನ್ನಾದಾನೇ ಛ ಪಯೋಗಾ ಸಾಹತ್ಥಿಕಾದಯೋ ವುತ್ತಾ। ಯಥಾನುರೂಪನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಾಹತ್ಥಿಕೋ ತಾವ ಪಞ್ಚನ್ನಮ್ಪಿ ಅವಹಾರಾನಂ ವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ, ತಥಾ ಆಣತ್ತಿಯೋ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯೋ ಚ। ಥಾವರೋ ಥೇಯ್ಯಾವಹಾರಪಸಯ್ಹಾವಹಾರಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾವಹಾರವಸೇನ। ತಥಾ ಸೇಸಾಪೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Yadi ‘‘mama ida’’nti parena pariggahitaṃ adinnaṃ, uttānaseyyakadārakasantake kathaṃ tassa pariggahasaññāya eva abhāvatoti āha ‘‘yattha paro’’tiādi. Paro nāma viññū vā aviññū vā atthi tassa vatthussa sāmiko. Aviññūpi hi viññukāle yathākāmaṃ karonto adaṇḍārahoti. Mantaparijappanena parasantakaharaṇaṃ vijjāmayo, vinā mantena parasantakassa kāyavacīpayogehi parikaḍḍhanaṃ tādiseniddhivasena iddhimayo payogoti adinnādāne cha payogāsāhatthikādayo vuttā. Yathānurūpanti ettha sāhatthiko tāva pañcannampi avahārānaṃ vasena pavattati, tathā āṇattiyo nissaggiyo ca. Thāvaro theyyāvahārapasayhāvahārapaṭicchannāvahāravasena. Tathā sesāpīti daṭṭhabbaṃ.

    ಮೇಥುನಸಮಾಚಾರೇಸೂತಿ ಸದಾರಾಸನ್ತೋಸ-ಪರದಾರಗಮನವಸೇನ ದುವಿಧೇಸು ಮೇಥುನಸಮಾಚಾರೇಸು। ಅಯಮೇವಹಿ ಭೇದೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಗೋತ್ತರಕ್ಖಿತಾ ಸಗೋತ್ತೇಹಿ ರಕ್ಖಿತಾ। ಧಮ್ಮರಕ್ಖಿತಾ ಸಹಧಮ್ಮಿಕೇಹಿ ರಕ್ಖಿತಾ। ಸಾರಕ್ಖಾ ಸಸಾಮಿಕಾ। ಯಸ್ಸಾ ಗಮನೇ ರಞ್ಞಾ ದಣ್ಡೋ ಠಪಿತೋ, ಸಾ ಸಪರಿದಣ್ಡಾ। ಭರಿಯಭಾವತ್ಥಂ ಧನೇನ ಕೀತಾ ಧನಕ್ಕೀತಾ। ಛನ್ದೇನ ವಸನ್ತೀ ಛನ್ದವಾಸಿನೀ। ಭೋಗತ್ಥಂ ವಸನ್ತೀ ಭೋಗವಾಸಿನೀ। ಪಟತ್ಥಂ ವಸನ್ತೀ ಪಟವಾಸಿನೀ। ಉದಕಪತ್ತಂ ಆಮಸಿತ್ವಾ ಗಹಿತಾ ಓದಪತ್ತಕಿನೀ। ಚುಮ್ಬಟಕಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಗಹಿತಾ ಓಭಟಚುಮ್ಬಟಾ। ಕರಮರಾನೀತಾ ಧಜಾಹತಾ। ತಙ್ಖಣಿಕಾ ಮುಹುತ್ತಿಕಾ। ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ವೀತಿಕ್ಕಮೇ ಮಿಚ್ಛಾಚಾರೋ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜೋ, ನ ತಥಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸಮಾನಛನ್ದತಾಯ। ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ವೀತಿಕ್ಕಮನೇ ಸತಿಪಿ ಮಗ್ಗೇನಮಗ್ಗಪಟಿಪತ್ತಿಅಧಿವಾಸನೇ ಪುರಿಮುಪ್ಪನ್ನಸೇವನಾಭಿಸನ್ಧಿಪಯೋಗಾಭಾವತೋ ಮಿಚ್ಛಾಚಾರೋ ನ ಹೋತಿ ಅಭಿಭುಯ್ಯಮಾನಸ್ಸಾತಿ ವದನ್ತಿ। ಸೇವನಾಚಿತ್ತೇ ಸತಿ ಪಯೋಗಾಭಾವೋ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಇತ್ಥಿಯಾ ಸೇವನಾಪಯೋಗಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ। ತಥಾ ಸತಿ ಪುರೇತರಂ ಸೇವನಾಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನೇಪಿ ತಸ್ಸಾ ಮಿಚ್ಛಾಚಾರೋ ನ ಸಿಯಾ, ತಥಾ ಪುರಿಸಸ್ಸಪಿ ಸೇವನಾಪಯೋಗಾಭಾವೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅತ್ತನೋ ರುಚಿಯಾ ಪವತ್ತಿತಸ್ಸ ವಸೇನ ತಯೋ, ಬಲಕ್ಕಾರೇನ ಪವತ್ತಿತಸ್ಸ ವಸೇನ ತಯೋತಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅಗ್ಗಹಿತಗ್ಗಹಣೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಸಮ್ಭಾರಾತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Methunasamācāresūti sadārāsantosa-paradāragamanavasena duvidhesu methunasamācāresu. Ayamevahi bhedo idhādhippeto. Gottarakkhitā sagottehi rakkhitā. Dhammarakkhitā sahadhammikehi rakkhitā. Sārakkhā sasāmikā. Yassā gamane raññā daṇḍo ṭhapito, sā saparidaṇḍā. Bhariyabhāvatthaṃ dhanena kītā dhanakkītā. Chandena vasantī chandavāsinī. Bhogatthaṃ vasantī bhogavāsinī. Paṭatthaṃ vasantī paṭavāsinī. Udakapattaṃ āmasitvā gahitā odapattakinī. Cumbaṭakaṃ apanetvā gahitā obhaṭacumbaṭā. Karamarānītā dhajāhatā. Taṅkhaṇikā muhuttikā. Abhibhavitvā vītikkame micchācāro mahāsāvajjo, na tathā dvinnaṃ samānachandatāya. Abhibhavitvā vītikkamane satipi maggenamaggapaṭipattiadhivāsane purimuppannasevanābhisandhipayogābhāvato micchācāro na hoti abhibhuyyamānassāti vadanti. Sevanācitte sati payogābhāvo appamāṇaṃ yebhuyyena itthiyā sevanāpayogassa abhāvato. Tathā sati puretaraṃ sevanācittassa upaṭṭhānepi tassā micchācāro na siyā, tathā purisassapi sevanāpayogābhāveti, tasmā attano ruciyā pavattitassa vasena tayo, balakkārena pavattitassa vasena tayoti sabbepi aggahitaggahaṇena cattāro sambhārāti vuttanti veditabbaṃ.

    ಅತ್ಥಭಞ್ಜಕೋತಿ ಕಮ್ಮಪಥವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಕಮ್ಮಪಥಕಥಾ ಹೇಸಾತಿ। ಅಸ್ಸಾತಿ ವಿಸಂವಾದಕಸ್ಸ। ಮುಸಾ ವದತಿ ಏತೇನಾತಿ ಚೇತನಾ ಮುಸಾವಾದೋ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ ಅತಥಾಕಾರೇನ ವತ್ಥುನೋ ವಿಞ್ಞಾಪನಪಯೋಗೋ ಮುಸಾ, ತಂಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಚೇತನಾಮುಸಾವಾದೋತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ತತೋ ಅಞ್ಞಥಾ ವತ್ತುಂ ‘‘ಅಪರೋ ನಯೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಂ ಅದಾತುಕಾಮತಾಯಾತಿಆದಿ ಮುಸಾವಾದಸಾಮಞ್ಞೇನ ವುತ್ತಂ। ಹಸಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನಪಿ ವಿಸಂವಾದನಪುರಕ್ಖಾರಸ್ಸ ಮುಸಾವಾದೋ। ಪರಸ್ಸಾತಿ ವಿಸಂವಾದನವಸೇನ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬಸ್ಸ। ಸೋತಿ ಮುಸಾವಾದಪಯೋಗೋ।

    Atthabhañjakoti kammapathavasena vuttaṃ. Kammapathakathā hesāti. Assāti visaṃvādakassa. Musā vadati etenāti cetanā musāvādo, imasmiṃ pakkhe atathākārena vatthuno viññāpanapayogo musā, taṃsamuṭṭhāpikā cetanāmusāvādoti vuttattā tato aññathā vattuṃ ‘‘aparo nayo’’tiādi vuttaṃ. Attano santakaṃ adātukāmatāyātiādi musāvādasāmaññena vuttaṃ. Hasādhippāyenapi visaṃvādanapurakkhārassa musāvādo. Parassāti visaṃvādanavasena viññāpetabbassa. Soti musāvādapayogo.

    ಸುಞ್ಞಭಾವನ್ತಿ ಪೀತಿವಿರಹಿತತಾಯ ರಿತ್ತಭಾವಂ। ಫರುಸಸದ್ದತಾಯ ನೇವ ಕಣ್ಣಸುಖಾ। ಅತ್ಥವಿಪನ್ನತಾಯ ನ ಹದಯಸುಖಾ। ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ದೋಸೇನ, ಲೋಭೇನ ವಾ ದೂಸಿತಚಿತ್ತಸ್ಸ।

    Suññabhāvanti pītivirahitatāya rittabhāvaṃ. Pharusasaddatāya neva kaṇṇasukhā. Atthavipannatāya na hadayasukhā. Saṃkiliṭṭhacittassāti dosena, lobhena vā dūsitacittassa.

    ಏಕನ್ತಫರುಸಾ ಚೇತನಾತಿ ಏತೇನ ದುಟ್ಠಚಿತ್ತತಂಯೇವ ವಿಭಾವೇತಿ, ದುಟ್ಠಚಿತ್ತತಾ ಚಸ್ಸ ಅಮರಣಾಧಿಪ್ಪಾಯವಸೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಸತಿ ಹಿ ಮರಣಾಧಿಪ್ಪಾಯೇ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧಿ, ತದಭಾವೇ ಪಾಣಾತಿಪಾತಬ್ಯಾಪಾದಾ ಸಿಯುನ್ತಿ। ಯಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಫರುಸವಾಚಾ ಪಯುಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖಾವ ಸೀಸಂ ಏತಿ। ಪರಮ್ಮುಖಾಪಿ ಸೀಸಂ ಏತಿ ಏವಾತಿ ಅಪರೇ। ತತ್ಥಾಯಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಯುತ್ತೋ ಸಿಯಾ – ಸಮ್ಮುಖಾ ಪಯೋಗೇ ಅಗಾರವಾದೀನಂ ಬಲವಭಾವತೋ ಸಿಯಾ ಚೇತನಾ ಬಲವತೀ, ಪರಸ್ಸ ಚ ತದತ್ಥವಿಞ್ಞಾಪನಂ, ನ ತಥಾ ಅಸಮ್ಮುಖಾತಿ। ಯಥಾ ಚ ಅಕ್ಕೋಸಿತೇ ಮತೇ ಆಳಹನೇ ಕತಾ ಖಮಾಪನಾ ಉಪವಾದನ್ತರಾಯಂ ನಿವತ್ತೇತಿ, ಏವಂ ಪರಮ್ಮುಖಾ ಪಯುತ್ತಾ ಫರುಸವಾಚಾ ಹೋತಿಯೇವಾತಿ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುಂ। ತಸ್ಸಾತಿ ಏಕನ್ತಫರುಸಚೇತನಾಯ ಏವ ಫರುಸವಾಚಾಭಾವಸ್ಸ ಆವಿಭಾವತ್ಥಂ। ಮಮ್ಮಚ್ಛೇದಕೋ ಸವನಫರುಸತಾಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಚಿತ್ತಸಣ್ಹಾತಾಯ ಫರುಸವಾಚಾ ನ ಹೋತಿ ಕಮ್ಮಪಥಾ’ಪ್ಪತ್ತತ್ತಾ, ಕಮ್ಮಭಾವಂ ಪನ ನ ಸಕ್ಕಾ ವಾರೇತುಂ। ಏವಂ ಅನ್ವಯವಸೇನ ಚೇತನಾಫರುಸತಾಯ ಫರುಸವಾಚಂ ಸಾಧೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಮೇವ ಬ್ಯತಿರೇಕವಸೇನ ಸಾಧೇತುಂ ‘‘ವಚನಸಣ್ಹತಾಯಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಏಸಾತಿ ಫರುಸವಾಚಾ। ಕಮ್ಮಪಥಭಾವಂ ಅಪ್ಪತ್ತಾ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜಾ, ಇತರಾ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಾ। ತಥಾ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಮುದುತಿಬ್ಬತಾಭೇದೇಹಿ ಸಬ್ಬಂ ಪುರಿಮಸದಿಸಂ।

    Ekantapharusā cetanāti etena duṭṭhacittataṃyeva vibhāveti, duṭṭhacittatā cassa amaraṇādhippāyavasena daṭṭhabbā. Sati hi maraṇādhippāye atthasiddhi, tadabhāve pāṇātipātabyāpādā siyunti. Yaṃ paṭicca pharusavācā payujjati, tassa sammukhāva sīsaṃ eti. Parammukhāpi sīsaṃ eti evāti apare. Tatthāyaṃ adhippāyo yutto siyā – sammukhā payoge agāravādīnaṃ balavabhāvato siyā cetanā balavatī, parassa ca tadatthaviññāpanaṃ, na tathā asammukhāti. Yathā ca akkosite mate āḷahane katā khamāpanā upavādantarāyaṃ nivatteti, evaṃ parammukhā payuttā pharusavācā hotiyevāti sakkā viññātuṃ. Tassāti ekantapharusacetanāya eva pharusavācābhāvassa āvibhāvatthaṃ. Mammacchedako savanapharusatāyāti adhippāyo. Cittasaṇhātāya pharusavācā na hoti kammapathā’ppattattā, kammabhāvaṃ pana na sakkā vāretuṃ. Evaṃ anvayavasena cetanāpharusatāya pharusavācaṃ sādhetvā idāni tameva byatirekavasena sādhetuṃ ‘‘vacanasaṇhatāyā’’tiādi vuttaṃ. Esāti pharusavācā. Kammapathabhāvaṃ appattā appasāvajjā, itarā mahāsāvajjā. Tathā kilesānaṃ mudutibbatābhedehi sabbaṃ purimasadisaṃ.

    ಆಸೇವನಂ ಬಹುಲೀಕರಣಂ। ಯಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪವತ್ತಿತೋ, ತೇನ ಅಗ್ಗಹಿತೇ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜೋ, ಗಹಿತೇ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜೋ ಕಮ್ಮಪಥಪ್ಪತ್ತಿತೋ। ಯೋ ಕೋಚಿ ಪನ ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪೋ ದ್ವೀಹಿ ಸಮ್ಭಾರೇಹಿ ಸಿಜ್ಝತಿ। ಕಿಲೇಸಾನಂ ಮುದುತಿಬ್ಬತಾವಸೇನಪಿ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜಮಹಾಸಾವಜ್ಜತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Āsevanaṃ bahulīkaraṇaṃ. Yaṃ uddissa pavattito, tena aggahite appasāvajjo, gahite mahāsāvajjo kammapathappattito. Yo koci pana samphappalāpo dvīhi sambhārehi sijjhati. Kilesānaṃ mudutibbatāvasenapi appasāvajjamahāsāvajjatā veditabbā.

    ಅತ್ತನೋ ಪರಿಣಾಮನಂ ಚಿತ್ತೇನೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಹಿತಸುಖಂ ಬ್ಯಾಪಾದಯತೀತಿ ಯೋ ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ತಸ್ಸ ಹಿತಸುಖಂ ವಿನಾಸೇತಿ। ಅಹೋ ವತಾತಿ ಇಮಿನಾ ಅಚ್ಚನ್ತವಿನಾಸಚಿನ್ತನಂ ದೀಪೇತಿ। ಏವಂ ಹಿಸ್ಸ ದಾರುಣಪವತ್ತಿಯಾ ಕಮ್ಮಪಥಪ್ಪತ್ತಿ। ಯಥಾಭುಚ್ಚಗಹಣಾಭಾವೇನಾತಿ ಯಾಥಾವಗ್ಗಾಹಸ್ಸ ಅಭಾವೇನ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಸಭಾವಸ್ಸ ನಿಚ್ಚಾದಿತೋ ಗಹಣೇನ। ಮಿಚ್ಛಾ ಪಸ್ಸತೀತಿ ವಿತಥಂ ಪಸ್ಸತಿ। ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪೋ ವಿಯಾತಿ ಇಮಿನಾ ಆಸೇವನಸ್ಸ ಮನ್ದತಾಯ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜತಂ, ಮಹನ್ತತಾಯ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಗಹಿತಾಕಾರವಿಪರೀತತಾತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಗಹಿತಾಕಾರಸ್ಸ ವಿಪರೀತಭಾವೋ। ವತ್ಥುನೋತಿ ತಸ್ಸಾ ಅಯಥಾಭೂತಸಭಾವಮಾಹ। ತಥಾಭಾವೇನಾತಿ ಗಹಿತಾಕಾರೇನೇವ ತಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಸ್ಸ, ತಸ್ಸ ವಾ ವತ್ಥುನೋ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಏವಮೇತಂ, ನ ಇತೋ ಅಞ್ಞಥಾತಿ।

    Attano pariṇāmanaṃ cittenevāti veditabbaṃ. Hitasukhaṃ byāpādayatīti yo taṃ uppādeti, tassa hitasukhaṃ vināseti. Aho vatāti iminā accantavināsacintanaṃ dīpeti. Evaṃ hissa dāruṇapavattiyā kammapathappatti. Yathābhuccagahaṇābhāvenāti yāthāvaggāhassa abhāvena aniccādisabhāvassa niccādito gahaṇena. Micchā passatīti vitathaṃ passati. Samphappalāpo viyāti iminā āsevanassa mandatāya appasāvajjataṃ, mahantatāya mahāsāvajjataṃ dasseti. Gahitākāraviparītatāti micchādiṭṭhiyā gahitākārassa viparītabhāvo. Vatthunoti tassā ayathābhūtasabhāvamāha. Tathābhāvenāti gahitākāreneva tassa diṭṭhigatikassa, tassa vā vatthuno upaṭṭhānaṃ evametaṃ, na ito aññathāti.

    ಧಮ್ಮತೋತಿ ಸಭಾವತೋ। ಕೋಟ್ಠಾಸತೋತಿ ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಮಕಾದೀಸು ಚಿತ್ತಙ್ಗಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಯಂ ಕೋಟ್ಠಾಸಾ ಹೋನ್ತಿ, ತತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚೇತನಾಧಮ್ಮಾತಿ ಚೇತನಾಸಭಾವಾ।

    Dhammatoti sabhāvato. Koṭṭhāsatoti phassapañcamakādīsu cittaṅgakoṭṭhāsesu yaṃ koṭṭhāsā honti, tatoti attho. Cetanādhammāti cetanāsabhāvā.

    ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸತ್ತಾತಿ ಏತ್ಥ ನನು ಚೇತನಾ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಕಮ್ಮಪಥೇಸು ನ ವುತ್ತಾತಿ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸತ್ತನ್ನಂ ಕಮ್ಮಪಥಭಾವೋ ನ ಯುತ್ತೋತಿ? ನ, ಅವಚನಸ್ಸ ಅಞ್ಞಹೇತುಕತ್ತಾ। ನ ಹಿ ತತ್ಥ ಚೇತನಾಯ ಅಕಮ್ಮಪಥತ್ತಾ ಕಮ್ಮಪಥರಾಸಿಮ್ಹಿ ಅವಚನಂ, ಕದಾಚಿ ಪನ ಕಮ್ಮಪಥೋ ಹೋತಿ, ನ ಸಬ್ಬದಾತಿ ಕಮ್ಮಪಥಭಾವಸ್ಸ ಅನಿಯತತ್ತಾ ಅವಚನಂ। ಯದಾ ಪನ ಕಮ್ಮಪಥೋ ಹೋತಿ, ತದಾ ಕಮ್ಮಪಥರಾಸಿಸಙ್ಗಹೋ ನ ನಿವಾರಿತೋ। ಏತ್ಥಾಹ – ಯದಿ ಚೇತನಾಯ ಸಬ್ಬದಾ ಕಮ್ಮಪಥಭಾವಾಭಾವತೋ ಅನಿಯತೋ ಕಮ್ಮಪಥಭಾವೋತಿ ಕಮ್ಮಪಥರಾಸಿಮ್ಹಿ ಅವಚನಂ, ನನು ಅಭಿಜ್ಝಾದೀನಂ ಕಮ್ಮಪಥಭಾವಂ ಅಪ್ಪತ್ತಾನಂ ಅತ್ಥಿತಾಯ ಅನಿಯತೋ ಕಮ್ಮಪಥಭಾವೋತಿ ತೇಸಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಪಥರಾಸಿಮ್ಹಿ ಅವಚನಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ? ನಾಪಜ್ಜತಿ ಕಮ್ಮಪಥತಾತಂಸಭಾಗತಾಹಿ ತೇಸಂ ತತ್ಥ ವುತ್ತತ್ತಾ। ಯದಿ ಏವಂ ಚೇತನಾಪಿ ತತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಸಿಯಾ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಸಾ ಪನ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಕಾತಿ ಪಾಕಟೋ, ತಸ್ಸಾ ಕಮ್ಮಪಥಭಾವೋತಿ ನ ವುತ್ತಾ ಸಿಯಾ। ಚೇತನಾಯ ಹಿ – ‘‘ಚೇತನಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಮ್ಮಂ ವದಾಮಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೬.೬೩; ಕಥಾ॰ ೫೩೯), ತಿವಿಧಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಾಯಸಞ್ಚೇತನಾ ಅಕುಸಲಂ ಕಾಯಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿಆದಿವಚನತೋ (ಕಥಾ॰ ೫೩೯) ಕಮ್ಮಭಾವೋ ಪಾಕಟೋ, ಕಮ್ಮಂಯೇವ ಚ ಸುಗತಿದುಗ್ಗತೀನಂ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸುಖದುಕ್ಖಾನಞ್ಚ ಪಥಭಾವೇನ ಪವತ್ತಂ ಕಮ್ಮಪಥೋತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಪಾಕಟೋ ತಸ್ಸಾ ಕಮ್ಮಪಥಭಾವೋ, ಅಭಿಜ್ಝಾದೀನಂ ಪನ ಚೇತನಾಸಮೀಹನಭಾವೇನ ಸುಚರಿತದುಚ್ಚರಿತಭಾವೋ ಚೇತನಾಜನಿತಪಿಟ್ಠಿವಟ್ಟಕಭಾವೇನ ಸುಗತಿದುಗ್ಗತಿತದುಪ್ಪಜ್ಜನಕಸುಖದುಕ್ಖಾನಂ ಪಥಭಾವೋ ಚಾತಿ ನ ತಥಾ ಪಾಕಟೋ ಕಮ್ಮಪಥಭಾವೋತಿ ತೇಯೇವ ತೇನ ಸಭಾವೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಚೇತನಾ ಕಮ್ಮಪಥರಾಸಿಭಾವೇನ ನ ವುತ್ತಾ , ಅತಥಾಜಾತಿಯಕತ್ತಾ ವಾ ಚೇತನಾ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ನ ವುತ್ತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಮೂಲಂ ಪತ್ವಾತಿ ಮೂಲದೇಸನಂ ಪತ್ವಾ, ಮೂಲಸಭಾವೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ವುಚ್ಚಮಾನೇಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Paṭipāṭiyā sattāti ettha nanu cetanā abhidhamme kammapathesu na vuttāti paṭipāṭiyā sattannaṃ kammapathabhāvo na yuttoti? Na, avacanassa aññahetukattā. Na hi tattha cetanāya akammapathattā kammapatharāsimhi avacanaṃ, kadāci pana kammapatho hoti, na sabbadāti kammapathabhāvassa aniyatattā avacanaṃ. Yadā pana kammapatho hoti, tadā kammapatharāsisaṅgaho na nivārito. Etthāha – yadi cetanāya sabbadā kammapathabhāvābhāvato aniyato kammapathabhāvoti kammapatharāsimhi avacanaṃ, nanu abhijjhādīnaṃ kammapathabhāvaṃ appattānaṃ atthitāya aniyato kammapathabhāvoti tesampi kammapatharāsimhi avacanaṃ āpajjatīti? Nāpajjati kammapathatātaṃsabhāgatāhi tesaṃ tattha vuttattā. Yadi evaṃ cetanāpi tattha vattabbā siyā? Saccametaṃ, sā pana pāṇātipātādikāti pākaṭo, tassā kammapathabhāvoti na vuttā siyā. Cetanāya hi – ‘‘cetanāhaṃ, bhikkhave, kammaṃ vadāmi (a. ni. 6.63; kathā. 539), tividhā, bhikkhave, kāyasañcetanā akusalaṃ kāyakamma’’ntiādivacanato (kathā. 539) kammabhāvo pākaṭo, kammaṃyeva ca sugatiduggatīnaṃ tattha uppajjanakasukhadukkhānañca pathabhāvena pavattaṃ kammapathoti vuccatīti pākaṭo tassā kammapathabhāvo, abhijjhādīnaṃ pana cetanāsamīhanabhāvena sucaritaduccaritabhāvo cetanājanitapiṭṭhivaṭṭakabhāvena sugatiduggatitaduppajjanakasukhadukkhānaṃ pathabhāvo cāti na tathā pākaṭo kammapathabhāvoti teyeva tena sabhāvena dassetuṃ abhidhamme cetanā kammapatharāsibhāvena na vuttā , atathājātiyakattā vā cetanā tehi saddhiṃ na vuttāti daṭṭhabbaṃ. Mūlaṃ patvāti mūladesanaṃ patvā, mūlasabhāvesu dhammesu vuccamānesūti attho.

    ಅದಿನ್ನಾದಾನಂ ಸತ್ತಾರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಇದಂ ‘‘ಪಞ್ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾ ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಾ ಏವ ವಾ’’ತಿ ಇಮಾಯ ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಕಪಾಳಿಯಾ ವಿರುಜ್ಝತಿ। ಯಞ್ಹಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿದುಸ್ಸೀಲ್ಯಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ, ತದೇವ ತಂ ವೇರಮಣಿಯಾ ಆರಮ್ಮಣಂ। ವೀತಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬವತ್ಥುತೋ ಏವ ಹಿ ವಿರತೀತಿ। ಸತ್ತಾರಮ್ಮಣನ್ತಿ ವಾ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾತಂ ಸಙ್ಖಾರಾರಮ್ಮಣಮೇವ ಉಪಾದಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ನಾಯಂ ವಿರೋಧೋ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನಿಯಂ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೭೧೪) ‘‘ಯಾನಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಏತ್ಥ ಸತ್ತಾರಮ್ಮಣಾನೀತಿ ವುತ್ತಾನಿ, ತಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ಸತ್ತೋತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗತಂ ಸಙ್ಖಾರಮೇವ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ। ವಿಸಭಾಗವತ್ಥುನೋ ‘‘ಇತ್ಥೀ, ಪುರಿಸೋ’’ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬತೋ ಸತ್ತಾರಮ್ಮಣೋತಿ ಏಕೇ। ‘‘ಏಕೋ ದಿಟ್ಠೋ, ದ್ವೇ ಸುತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಪನೇ ದಿಟ್ಠಸುತಮುತವಿಞ್ಞಾತವಸೇನ। ತಥಾ ಅಭಿಜ್ಝಾತಿ ಏತ್ಥ ತಥಾ-ಸದ್ದೋ ‘‘ದಿಟ್ಠಸುತಮುತವಿಞ್ಞಾತವಸೇನಾ’’ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ಉಪಸಂಹರತಿ, ನ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರಾರಮ್ಮಣತಂ ಏವ ದಸ್ಸನಾದಿವಸೇನ ಅಭಿಜ್ಝಾಯನತೋ। ‘‘ನತ್ಥಿ ಸತ್ತಾ ಓಪಪಾತಿಕಾ’’ತಿ ಪವತ್ತಮಾನಾಪಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮವಿಸಯಾವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಸ್ಸಾ ಸಙ್ಖಾರಾರಮ್ಮಣತಾ ವುತ್ತಾ। ಕಥಂ ಪನ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಬ್ಬೇ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋನ್ತೀತಿ? ಸಾಧಾರಣತೋ। ‘‘ನತ್ಥಿ ಸುಕತದುಕ್ಕಟಾನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ಫಲಂ ವಿಪಾಕೋ’’ತಿ ಹಿ ಪವತ್ತಮಾನಾಯ ಅತ್ಥತೋ ರೂಪಾರುಪಾವಚರಧಮ್ಮಾಪಿ ಗಹಿತಾ ಏವ ಹೋನ್ತೀತಿ।

    Adinnādānaṃ sattārammaṇanti idaṃ ‘‘pañca sikkhāpadā parittārammaṇā eva vā’’ti imāya pañhapucchakapāḷiyā virujjhati. Yañhi pāṇātipātādidussīlyassa ārammaṇaṃ, tadeva taṃ veramaṇiyā ārammaṇaṃ. Vītikkamitabbavatthuto eva hi viratīti. Sattārammaṇanti vā sattasaṅkhātaṃ saṅkhārārammaṇameva upādāya vuttanti nāyaṃ virodho. Tathā hi vuttaṃ sammohavinodaniyaṃ (vibha. aṭṭha. 714) ‘‘yāni sikkhāpadāni ettha sattārammaṇānīti vuttāni, tāni yasmā sattoti saṅkhyaṃ gataṃ saṅkhārameva ārammaṇaṃ karontī’’ti. Visabhāgavatthuno ‘‘itthī, puriso’’ti gahetabbato sattārammaṇoti eke. ‘‘Eko diṭṭho, dve sutā’’tiādinā samphappalapane diṭṭhasutamutaviññātavasena. Tathā abhijjhāti ettha tathā-saddo ‘‘diṭṭhasutamutaviññātavasenā’’ti idampi upasaṃharati, na sattasaṅkhārārammaṇataṃ eva dassanādivasena abhijjhāyanato. ‘‘Natthi sattā opapātikā’’ti pavattamānāpi micchādiṭṭhi tebhūmakadhammavisayāvāti adhippāyenassā saṅkhārārammaṇatā vuttā. Kathaṃ pana micchādiṭṭhiyā sabbe tebhūmakadhammā ārammaṇaṃ hontīti? Sādhāraṇato. ‘‘Natthi sukatadukkaṭānaṃ kammānaṃ phalaṃ vipāko’’ti hi pavattamānāya atthato rūpārupāvacaradhammāpi gahitā eva hontīti.

    ಸುಖಬಹುಲತಾಯ ರಾಜಾನೋ ಹಸಮಾನಾಪಿ ‘‘ಚೋರಂ ಘಾತೇಥಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ಹಾಸೋ ಪನ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞವಿಸಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸನ್ನಿಟ್ಠಾಪಕ…ಪೇ॰… ಹೋತೀ’’ತಿ।

    Sukhabahulatāya rājāno hasamānāpi ‘‘coraṃ ghātethā’’ti vadanti, hāso pana tesaṃ aññavisayoti āha ‘‘sanniṭṭhāpaka…pe… hotī’’ti.

    ಕೇಸಞ್ಚೀತಿ ಸಹಜಾತಾನಂ ಅದಿನ್ನಾದಾನಾದೀನಂ। ಸಮ್ಪಯುತ್ತಪಭಾವಕಟ್ಠೇನಾತಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪ್ಪಾದಕಟ್ಠೇನ। ಕೇಸಞ್ಚೀತಿ ಅಸಹಜಾತಾನಂ। ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಟ್ಠೇನಾತಿ ಏತೇನ ಮೂಲಟ್ಠೇನ ಲೋಭಸ್ಸ ಉಪಕಾರತಂ ನಿವತ್ತೇತಿ। ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವಸಾಧನಟ್ಠೋ ಹಿ ಮೂಲಟ್ಠೋ, ಸೋ ಚ ಹೇತುಪಚ್ಚಯತಾಅವಿನಾಭಾವೀ, ತೇನ ಚೇತ್ಥ ಮೂಲಮಿವ ಮೂಲನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಪನ ಪುಬ್ಬೇ ‘‘ಕೇಸಞ್ಚೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಂ ಸಹಜಾತಾನಂ ಮೂಲಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ರತ್ತೋ ಖೋತಿಆದಿನಾ ಸುತ್ತಪದೇನಪಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀನಂ ಅಕುಸಲಾನಂ ಲೋಭಸ್ಸ ಮೂಲಕಾರಣತಂ ವಿಭಾವೇತಿ, ನ ಮೂಲಟ್ಠೇನುಪಕಾರತ್ಥಂ ಅವಿಸೇಸತೋ ತೇಸಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯತ್ತಾಭಾವತೋ।

    Kesañcīti sahajātānaṃ adinnādānādīnaṃ. Sampayuttapabhāvakaṭṭhenāti sampayutto hutvā uppādakaṭṭhena. Kesañcīti asahajātānaṃ. Upanissayapaccayaṭṭhenāti etena mūlaṭṭhena lobhassa upakārataṃ nivatteti. Suppatiṭṭhitabhāvasādhanaṭṭho hi mūlaṭṭho, so ca hetupaccayatāavinābhāvī, tena cettha mūlamiva mūlanti gahetabbaṃ, nippariyāyato pana pubbe ‘‘kesañcī’’ti vuttānaṃ sahajātānaṃ mūlabhāvo veditabbo. Ratto khotiādinā suttapadenapi pāṇātipātādīnaṃ akusalānaṃ lobhassa mūlakāraṇataṃ vibhāveti, na mūlaṭṭhenupakāratthaṃ avisesato tesaṃ hetupaccayattābhāvato.

    ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Akusalakammapathavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥವಣ್ಣನಾ

    Kusalakammapathavaṇṇanā

    ವೇರನ್ತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಪಾಪಧಮ್ಮಂ। ಸೋ ಹಿ ವೇರಹೇತುತಾಯ ‘‘ವೇರ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಮಣತಿ ‘‘ಮಯಿ ಇಧ ಠಿತಾಯ ಕಥಮಾಗಚ್ಛಸೀ’’ತಿ ತಜ್ಜೇನ್ತೀ ವಿಯ ನಿವಾರೇತೀತಿ ವೇರಮಣೀ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಜಹತೀ’’ತಿ। ‘‘ವಿರಮಣೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ಏವ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ಏವಂ ವುತ್ತಂ। ವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ॰ ೭೦೩, ೭೦೪) ಏವ ನಿದ್ದಿಸನವಸೇನ ಏವಂ ವುತ್ತಾ। ಅಸಮಾದಿನ್ನಸೀಲಸ್ಸ ಸಮ್ಪತ್ತತೋ ಯಥಾಉಪಟ್ಠಿತವೀತಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬವತ್ಥುತೋ ವಿರತಿ ಸಮ್ಪತ್ತವಿರತಿ, ಸಮಾದಾನವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ವಿರತಿ ಸಮಾದಾನವಿರತಿ, ಸಮಾದಾನವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ವಿರತಿ ಸಮಾದಾನವಿರತಿ, ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನವಸೇನ ಪವತ್ತಾವಿರತಿ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿರತಿ।

    Veranti pāṇātipātādipāpadhammaṃ. So hi verahetutāya ‘‘vera’’nti vuccati, taṃ maṇati ‘‘mayi idha ṭhitāya kathamāgacchasī’’ti tajjentī viya nivāretīti veramaṇī. Tenāha ‘‘pajahatī’’ti. ‘‘Viramaṇī’’ti vattabbe niruttinayena eva-kāraṃ katvā evaṃ vuttaṃ. Vibhaṅge (vibha. 703, 704) eva niddisanavasena evaṃ vuttā. Asamādinnasīlassa sampattato yathāupaṭṭhitavītikkamitabbavatthuto virati sampattavirati, samādānavasena uppannā virati samādānavirati, samādānavasena uppannā virati samādānavirati, kilesānaṃ samucchindanavasena pavattāvirati samucchedavirati.

    ಜೀವಮಾನಸಸಸ್ಸ ಮಂಸರುಧಿರಸಮ್ಮಿಸ್ಸತಾಯ ಅಲ್ಲಸಸಮಂಸಂ। ಮುಞ್ಚಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಮಕರುಣತಾಯ। ಸಚ್ಚಂ ವತ್ವಾ ‘‘ಏತೇನ ಸಚ್ಚವಜ್ಜೇನ ಮಯ್ಹಂ ಮಾತು ರೋಗೋ ಸಮ್ಮತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ।

    Jīvamānasasassa maṃsarudhirasammissatāya allasasamaṃsaṃ. Muñci sabbattha samakaruṇatāya. Saccaṃ vatvā ‘‘etena saccavajjena mayhaṃ mātu rogo sammatū’’ti adhiṭṭhāsi.

    ಮಹಾಸಪ್ಪೋತಿ ಅಜಗರೋ। ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಅಗಮಾಸಿ ಸೀಲತೇಜೇನ।

    Mahāsappoti ajagaro. Muñcitvā agamāsi sīlatejena.

    ಕೋಸಲ್ಲಂ ವುಚ್ಚತಿ ಞಾಣಂ, ಕೋಸಲ್ಲೇನ, ಕೋಸಲ್ಲತೋ ವಾ ಪವತ್ತಿಯಾ ಉಪಗಮನತೋ। ಕುಚ್ಛಿತಸಯನತೋತಿ ಕುಚ್ಛಿತೇನಾಕಾರೇನ ಸಯನತೋ ಅನುಸಯನತೋ, ಪವತ್ತನತೋ ವಾ। ‘‘ವೇರಮಣಿಕುಸಲಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಾಪಿ ಪುಚ್ಛಾನುರೂಪಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನನ್ತಿ ‘‘ಕುಸಲಾ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಾ, ‘‘ಕುಸಲ’’ನ್ತ್ವೇವ ವುತ್ತಾ।

    Kosallaṃ vuccati ñāṇaṃ, kosallena, kosallato vā pavattiyā upagamanato. Kucchitasayanatoti kucchitenākārena sayanato anusayanato, pavattanato vā. ‘‘Veramaṇikusalā’’ti vattabbāpi pucchānurūpaṃ vissajjananti ‘‘kusalā’’ti na vuttā, ‘‘kusala’’ntveva vuttā.

    ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಪಾಳಿಯಂ ವಿರತಿಯೋವ ಆಗತಾ, ಸಿಕ್ಖಾಪದವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ॰ ೭೦೪) ಪನ ಚೇತನಾಪಿ ಆಹರಿತ್ವಾ ದೀಪಿತಾತಿ ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ‘‘ಚೇತನಾಪಿ ವಟ್ಟನ್ತಿ ವಿರತಿಯೋಪೀ’’ತಿ ಆಹ।

    Kāmañcettha pāḷiyaṃ viratiyova āgatā, sikkhāpadavibhaṅge (vibha. 704) pana cetanāpi āharitvā dīpitāti tadubhayampi gaṇhanto ‘‘cetanāpi vaṭṭanti viratiyopī’’ti āha.

    ಅನಭಿಜ್ಝಾ ಹಿ ಮೂಲಂ ಪತ್ವಾ ಕಮ್ಮಪಥಕೋಟ್ಠಾಸಂ ಪತ್ವಾ ಅನಭಿಜ್ಝಾತಿ ವುತ್ತಧಮ್ಮೋ ಮೂಲತೋ ಅಲೋಭೋ ಕುಸಲಮೂಲಂ ಹೋತೀತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।

    Anabhijjhā hi mūlaṃ patvā kammapathakoṭṭhāsaṃ patvā anabhijjhāti vuttadhammo mūlato alobho kusalamūlaṃ hotīti evamattho daṭṭhabbo. Sesapadadvayepi eseva nayo.

    ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಾರಮ್ಮಣಾ ತದಾರಮ್ಮಣಾ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಾದಿಆರಮ್ಮಣಾ ಕಥಂ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಾನಿ ಪಜಹನ್ತೀತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।

    Dussīlyārammaṇā tadārammaṇā jīvitindriyādiārammaṇā kathaṃ dussīlyāni pajahantīti taṃ dassetuṃ ‘‘yathā panā’’tiādi vuttaṃ.

    ಅನಭಿಜ್ಝಾ …ಪೇ॰… ವಿರಮನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅಭಿಜ್ಝಂ ಪಜಹನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ಹಿ ಮನೋದುಚ್ಚರಿತತೋ ವಿರತಿ ಅತ್ಥಿ ಅನಭಿಜ್ಝಾದೀಹೇವ ತಪ್ಪಹಾನಸಿದ್ಧಿತೋ। ತೇಸು ಅಲೋಭೋತಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಅಕುಸಲಮೂಲೇಸು ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Anabhijjhā…pe… viramantassāti abhijjhaṃ pajahantassāti attho. Na hi manoduccaritato virati atthi anabhijjhādīheva tappahānasiddhito. Tesu alobhotiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ akusalamūlesu vuttanayeneva veditabbaṃ.

    ಅಪ್ಪನಾವಾರನ್ತಿ ನಿಗಮನವಾರಂ। ಏಕೇನ ನಯೇನಾತಿ ವೇದನಾದಿವಸೇನ ಅರೂಪಮುಖೇನೇವ ಅನೇಕವಿಧೇಸು ವಿಪಸ್ಸನಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇಸು ಏಕೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನನಯೇನ। ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಅಭಿಜ್ಝಂ ನವ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ದಸಾತಿ ವಾ ಇದಂ ‘‘ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ ‘‘ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾ ಚ ದಸ ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾ ಚಾ’’ತಿ। ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಅಭಿಜ್ಝ’’ನ್ತಿ ಹಿ ಇಮಿನಾವ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾನಂ ನವಭಾವೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ। ಅಥ ವಾ ದಸಾತಿ ಇದಂ ಉಭಯಥಾಪಿ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ। ಅಭಿಜ್ಝಾ ಹಿ ಪಹಾತಬ್ಬಾಪಿ ಸತಿ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯತಂ ನಾತಿವತ್ತತೀತಿ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ರೂಪತಣ್ಹಾ ಪಿಯರೂಪಂ ಸಾತರೂಪ’’ನ್ತಿಆದಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಾ ತಾಯ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯತಾಯ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚೇಪಿ ಸಙ್ಗಹಂ ಲಭತೇವ, ಪಹಾತಬ್ಬಂ ಪನ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಅಭಿಜ್ಝ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಪರಿಯಾಯೇನ ಪನ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಕಮ್ಮಪಥಾ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ। ಅಭಿಜ್ಝಾಲೋಭಾನಂ ಪವತ್ತಿಆಕಾರಸಿದ್ಧಭೇದಂ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಇಮೇ ದ್ವೇ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸುತ್ತನ್ತನಯೇನ ತಣ್ಹಾ ‘‘ಸಮುದಯಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಸಮುದಯಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ। ಅಪ್ಪವತ್ತೀತಿ ಅಪ್ಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಮಾಹ ಯಥಾ ‘‘ರಾಗಕ್ಖಯೋ ದೋಸಕ್ಖಯೋ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೩೧೪)। ಸಪ್ಪಚ್ಚಯತಾಯ ಸಙ್ಖತಸಭಾವೇ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚೇ ಗಹಿತೇ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯತಾಯ ಅಸಙ್ಖತಂ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಆವತ್ತತಿ, ಏಕನ್ತಸಾವಜ್ಜೇ ಆಚಯಗಾಮಿಲಕ್ಖಣೇ ಸಮುದಯಸಚ್ಚೇ ಗಹಿತೇ ಸಾವಜ್ಜಾ ವಿಗಮನಂ ಅಪಚಯಗಾಮಿಲಕ್ಖಣಂ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಆವತ್ತತೀತಿ ದ್ವೇ ಆವತ್ತಹಾರವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನೇವಾಹ ನೇತ್ತಿಯಂ (ನೇತ್ತಿ॰ ೪.ನಿದ್ದೇಸವಾರ) –

    Appanāvāranti nigamanavāraṃ. Ekena nayenāti vedanādivasena arūpamukheneva anekavidhesu vipassanākammaṭṭhānesu ekena kammaṭṭhānanayena. ‘‘Ṭhapetvā abhijjhaṃ nava akusalakammapathā’’ti vattabbaṃ. Dasāti vā idaṃ ‘‘kusalakammapathā’’ti iminā sambandhitabbaṃ ‘‘akusalakammapathā ca dasa kusalakammapathā cā’’ti. ‘‘Ṭhapetvā abhijjha’’nti hi imināva akusalakammapathānaṃ navabhāvo vutto hoti. Atha vā dasāti idaṃ ubhayathāpi sambandhitabbaṃ. Abhijjhā hi pahātabbāpi sati pariññeyyataṃ nātivattatīti. Tathā hi vuttaṃ ‘‘rūpataṇhā piyarūpaṃ sātarūpa’’ntiādi, tasmā sā tāya pariññeyyatāya dukkhasaccepi saṅgahaṃ labhateva, pahātabbaṃ pana upādāya ‘‘ṭhapetvā abhijjha’’nti vuttaṃ. Tenevāha ‘‘pariyāyena pana sabbepi kammapathā dukkhasacca’’nti. Abhijjhālobhānaṃ pavattiākārasiddhabhedaṃ upādāya ‘‘ime dve dhammā’’ti vuttaṃ. Suttantanayena taṇhā ‘‘samudayasacca’’nti vuttāti āha ‘‘nippariyāyena samudayasacca’’nti. Appavattīti appavattinimittamāha yathā ‘‘rāgakkhayo dosakkhayo’’ti (saṃ. ni. 4.314). Sappaccayatāya saṅkhatasabhāve dukkhasacce gahite appaccayatāya asaṅkhataṃ nirodhasaccaṃ paṭipakkhato āvattati, ekantasāvajje ācayagāmilakkhaṇe samudayasacce gahite sāvajjā vigamanaṃ apacayagāmilakkhaṇaṃ maggasaccaṃpaṭipakkhato āvattatīti dve āvattahāravasena veditabbānīti vuttaṃ. Tenevāha nettiyaṃ (netti. 4.niddesavāra) –

    ‘‘ಏಕಮ್ಹಿ ಪದಟ್ಠಾನೇ, ಪರಿಯೇಸತಿ ಸೇಸಕಂ ಪದಟ್ಠಾನಂ।

    ‘‘Ekamhi padaṭṭhāne, pariyesati sesakaṃ padaṭṭhānaṃ;

    ಆವತ್ತತಿ ಪಟಿಪಕ್ಖೇ, ಆವತ್ತೋ ನಾಮ ಸೋ ಹಾರೋ’’ತಿ॥

    Āvattati paṭipakkhe, āvatto nāma so hāro’’ti.

    ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನಾತಿ ಕಾಮರಾಗರೂಪರಾಗಾದಿಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇಹಿ, ಸಬ್ಬತೋ ವಾ ಅಪಾಯಗಮನೀಯಾದಿಆಕಾರತೋ, ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಿಪಿ ಅನವಸೇಸೇತ್ವಾ ವಾ। ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನೇವಾತಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರತೋ। ನೀಹರಿತ್ವಾತಿ ಅಪನೇತ್ವಾ, ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾಇಚ್ಚೇವ ಅತ್ಥೋ। ಕಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಂ ಅನವಕಾರೀಕರಿತ್ವಾತಿ ರೂಪವೇದನಾದೀಸು ಕಞ್ಚಿ ಏಕಧಮ್ಮಮ್ಪಿ ಅವಿನಿಬ್ಭೋಗಂ ಕತ್ವಾ, ಏಕೇಕತೋ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸಮೂಹತೋವ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಸ್ಮೀತಿ ಅಹಮಸ್ಮೀತಿ ಮಾನಗ್ಗಾಹವಸೇನ। ಸೋ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧೇ ನಿರವಸೇಸತೋ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮೂಹಗ್ಗಹಣಾಕಾರೇನಾ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಚೇತ್ಥ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಚಿತ್ತಂ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ದಿಟ್ಠಿಸದಿಸಂ ಮಾನಾನುಸಯ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಯಂ ರೂಪಂ ತಂ ಅಹ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಯಥಾ ದಿಟ್ಠಿ ರೂಪಾದಿಂ ‘‘ಅಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಗಣ್ಹನ್ತೀ ಪವತ್ತತಿ, ಏವಂ ಮಾನೋಪಿ ‘‘ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿಆದಿನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಮಾನಾನುಸಯೋ ಅಸ್ಮೀತಿ ಪವತ್ತತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಿಸದಿಸೋ’’ತಿ। ಪರಿಚ್ಛೇದಕರೋತಿ ಓಸಾನಪರಿಚ್ಛೇದಕರೋ ಇತೋ ಪರಂ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾಭಾವಕರಣತೋ। ಕಮ್ಮಪಥದೇಸನಾಯಾತಿ ಕಮ್ಮಪಥಮುಖೇನ ಪವತ್ತಚತುಸಚ್ಚದೇಸನಾಯ। ಮನಸಿಕಾರಪ್ಪಟಿವೇಧವಸೇನಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಮನಸಿಕಾರಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿವೇಧವಸೇನ।

    Sabbākārenāti kāmarāgarūparāgādisabbappakārehi, sabbato vā apāyagamanīyādiākārato, tattha kiñcipi anavasesetvā vā. Sabbākārenevāti sabbākārato. Nīharitvāti apanetvā, samucchinditvāicceva attho. Kañci dhammaṃ anavakārīkaritvāti rūpavedanādīsu kañci ekadhammampi avinibbhogaṃ katvā, ekekato aggahetvā samūhatova gahetvāti attho. Asmīti ahamasmīti mānaggāhavasena. So pana yasmā pañcakkhandhe niravasesato gaṇhāti, tasmā vuttaṃ ‘‘samūhaggahaṇākārenā’’ti. Yasmā cettha aggamaggacittaṃ vuccati, tasmā āha ‘‘diṭṭhisadisaṃ mānānusaya’’nti. ‘‘Yaṃ rūpaṃ taṃ aha’’ntiādinā yathā diṭṭhi rūpādiṃ ‘‘ahamasmī’’ti gaṇhantī pavattati, evaṃ mānopi ‘‘seyyohamasmī’’tiādināti āha ‘‘mānānusayo asmīti pavattattā diṭṭhisadiso’’ti. Paricchedakaroti osānaparicchedakaro ito paraṃ dukkhassābhāvakaraṇato. Kammapathadesanāyāti kammapathamukhena pavattacatusaccadesanāya. Manasikārappaṭivedhavasenāti vipassanāmanasikāramaggappaṭivedhavasena.

    ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Kusalakammapathavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಆಹಾರವಾರವಣ್ಣನಾ

    Āhāravāravaṇṇanā

    ೯೦. ಆಹರತೀತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೨.೧೧) ಆನೇತಿ, ಉಪ್ಪಾದೇತಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭೇತಿ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿಬ್ಬತ್ತಾತಿ ಪಸುತಾ। ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹಿ ಲೋಕೇ ಜಾತವೋಹಾರೋ। ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣತೋ ಪನ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿತೋ ನಿಕ್ಖಮನಂ, ತಾವ ಸಮ್ಭವೇಸಿನೋ। ಏಸ ತಾವ ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಕೇಸು ಭೂತಸಮ್ಭವೇಸಿವಿಭಾಗೋ, ಇತರೇಸು ಪನ ಪಠಮಚಿತ್ತಾದಿವಸೇನ ವುತ್ತೋ। ಸಮ್ಭವ-ಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಕಾನಂ ವಸೇನ ಪಸೂತಿಪರಿಯಾಯೋ, ಇತರೇಸಂ ವಸೇನ ಉಪ್ಪತ್ತಿಪರಿಯಾಯೋ। ಪಠಮಚಿತ್ತಪಠಮಇರಿಯಾಪಥಕ್ಖಣೇಸು ಹಿ ತೇ ಸಮ್ಭವಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ಏಸನ್ತಿ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಿ ನಾಮ, ನ ತಾವ ಭೂತಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ನ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತತ್ತಾ। ಭೂತಾಯೇವ ಸಬ್ಬಸೋ ಭವೇಸನಾಯ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ। ನ ಪುನ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅವಧಾರಣೇನ ನಿವತ್ತಿತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ‘‘ಯೋ ಚ ಕಾಲಘಸೋ ಭೂತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಜಾ॰ ೧.೨.೧೯೦) ಭೂತ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವವಾಚಿತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ವಾ-ಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ ‘‘ಅಗ್ಗಿನಾ ವಾ ಉದಕೇನ ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಉದಾ॰ ೭೬) ವಿಯ।

    90.Āharatīti (saṃ. ni. ṭī. 2.2.11) āneti, uppādeti upatthambheti cāti attho. Nibbattāti pasutā. Tato paṭṭhāya hi loke jātavohāro. Paṭisandhiggahaṇato pana paṭṭhāya yāva mātukucchito nikkhamanaṃ, tāva sambhavesino. Esa tāva gabbhaseyyakesu bhūtasambhavesivibhāgo, itaresu pana paṭhamacittādivasena vutto. Sambhava-saddo cettha gabbhaseyyakānaṃ vasena pasūtipariyāyo, itaresaṃ vasena uppattipariyāyo. Paṭhamacittapaṭhamairiyāpathakkhaṇesu hi te sambhavaṃ uppattiṃ esanti upagacchanti nāma, na tāva bhūtā uppattiyā na suppatiṭṭhitattā. Bhūtāyeva sabbaso bhavesanāya samucchinnattā. Na puna bhavissantīti avadhāraṇena nivattitamatthaṃ dasseti, ‘‘yo ca kālaghaso bhūto’’tiādīsu (jā. 1.2.190) bhūta-saddassa khīṇāsavavācitā daṭṭhabbā. Vā-saddo cettha sampiṇḍanattho ‘‘agginā vā udakena vā’’tiādīsu (udā. 76) viya.

    ಯಥಾಸಕಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಪಟ್ಠಪನಮೇವೇತ್ಥಆಹಾರೇಹಿ ಕಾತಬ್ಬಅನುಗ್ಗಹೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾಹ ‘‘ವಚನಭೇದೋ…ಪೇ॰… ಏಕೋಯೇವಾ’’ತಿ। ಸತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಸತ್ತಸ್ಸಸನ್ತಾನೇ ಉಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮಾನಂ। ಯಥಾ ‘‘ವಸ್ಸಸತಂ ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಅನುಪ್ಪಬನ್ಧವಸೇನ ಪವತ್ತತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಠಿತಿಯಾತಿ ಅನುಪ್ಪಬನ್ಧವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಸಾ ಪನ ಅವಿಚ್ಛೇದೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅವಿಚ್ಛೇದಾಯಾ’’ತಿ। ಅನುಪ್ಪಬನ್ಧಧಮ್ಮುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸತ್ತಸನ್ತಾನೋ ಅನುಗ್ಗಹಿತೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅನುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಾಯಾ’’ತಿ। ಏತಾನೀತಿ ಠಿತಿಅನುಗ್ಗಹಪದಾನಿ। ಉಭಯತ್ಥ ದಟ್ಠಬ್ಬಾನಿ, ನ ಯಥಾಸಙ್ಖ್ಯಂ।

    Yathāsakaṃ paccayabhāvena attabhāvassa paṭṭhapanamevetthaāhārehi kātabbaanuggahoti adhippāyenāha ‘‘vacanabhedo…pe… ekoyevā’’ti. Sattassa uppannadhammānanti sattassasantāne uppannadhammānaṃ. Yathā ‘‘vassasataṃ tiṭṭhatī’’ti vutte anuppabandhavasena pavattatīti vuttaṃ hoti, evaṃ ṭhitiyāti anuppabandhavasena pavattiyāti attho, sā pana avicchedoti āha ‘‘avicchedāyā’’ti. Anuppabandhadhammuppattiyā sattasantāno anuggahito nāma hotīti āha ‘‘anuppannānaṃ uppādāyā’’ti. Etānīti ṭhitianuggahapadāni. Ubhayattha daṭṭhabbāni, na yathāsaṅkhyaṃ.

    ವತ್ಥುಗತಾ ಓಜಾ ವತ್ಥು ವಿಯ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಆಹರಿತಬ್ಬತಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಜ್ಝೋಹರಿತಬ್ಬತೋ ಆಹಾರೋ’’ತಿ। ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಓಜಂ ಪನ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರೋ ಓಜಟ್ಠಮಕರೂಪಾನಿ ಆಹರತೀ’’ತಿ ವಕ್ಖತಿ। ಓಳಾರಿಕತಾ ಅಪ್ಪೋಜತಾಯ, ನ ವತ್ಥುನೋ ಥೂಲತಾಯ, ಕಥಿನತಾಯ ವಾ, ತಸ್ಮಾ ಯಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಪರಿತ್ತಾ ಓಜಾ ಹೋತಿ, ತಂ ಓಳಾರಿಕಂ। ಸಪ್ಪಾದಯೋ ದುಕ್ಖುಪ್ಪಾದಕತಾಯ ಓಳಾರಿಕಾವೇದಿತಬ್ಬಾ। ವಿಸಾಣಾದೀನಂ ತಿವಸ್ಸಛಡ್ಡಿತಾನಂ ಪೂತಿಭೂತ್ತತಾ ಮುದುಕತಾತಿ ವದನ್ತಿ, ತರಚ್ಛಖೇಳತೇಮಿಕತಾಯ ಪನ ತಥಾಭೂತಾನಂ ತೇಸಂ ಮುದುಕತಾ। ಧಮ್ಮಸಭಾವೋ ಹೇಸ। ಸಸಾನಂ ಆಹಾರೋ ಸುಖುಮೋ ತರುಣತಿಣಸಸ್ಸಖಾದನತೋ। ಸಕುಣಾನಂ ಆಹಾರೋ ಸುಖುಮೋ ತಿಣಬೀಜಾದಿಖಾದನತೋ। ಪಚ್ಚನ್ತವಾಸೀನಂ ಸುಖುಮೋ, ತೇಸಞ್ಹಿ ಸಾಕಪಣ್ಣಸುಕ್ಖಕುರಪದುಮಪತ್ತಮ್ಪಿ ಆಹಾರೋತಿ। ತೇಸಂ ಪರನಿಮ್ಮಿತವಸವತ್ತೀನಂ। ಸುಖುಮೋತ್ವೇವಾತಿ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಉಪಾದಾಯ, ಅಥ ಖೋ ಸುಖುಮೋ ಇಚ್ಚೇವ ನಿಟ್ಠಂ ಪತ್ತೋ ತತೋ ಪರಂ ಸುಖುಮಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ।

    Vatthugatā ojā vatthu viya tena saddhiṃ āharitabbataṃ gacchatīti vuttaṃ ‘‘ajjhoharitabbato āhāro’’ti. Nibbattitaojaṃ pana sandhāya ‘‘kabaḷīkārāhāro ojaṭṭhamakarūpāni āharatī’’ti vakkhati. Oḷārikatā appojatāya, na vatthuno thūlatāya, kathinatāya vā, tasmā yasmiṃ vatthusmiṃ parittā ojā hoti, taṃ oḷārikaṃ. Sappādayo dukkhuppādakatāya oḷārikāveditabbā. Visāṇādīnaṃ tivassachaḍḍitānaṃ pūtibhūttatā mudukatāti vadanti, taracchakheḷatemikatāya pana tathābhūtānaṃ tesaṃ mudukatā. Dhammasabhāvo hesa. Sasānaṃāhāro sukhumo taruṇatiṇasassakhādanato. Sakuṇānaṃ āhāro sukhumo tiṇabījādikhādanato. Paccantavāsīnaṃ sukhumo, tesañhi sākapaṇṇasukkhakurapadumapattampi āhāroti. Tesaṃ paranimmitavasavattīnaṃ. Sukhumotvevāti na kiñci upādāya, atha kho sukhumo icceva niṭṭhaṃ patto tato paraṃ sukhumassa abhāvato.

    ವತ್ಥುವಸೇನ ಪನೇತ್ಥ ಆಹಾರಸ್ಸ ಓಳಾರಿಕಸುಖುಮತಾ ವುತ್ತಾ, ಸಾ ಚಸ್ಸ ಅಪ್ಪೋಜಮಹೋಜತಾಹಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏತ್ಥ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಪರಿಸ್ಸಮನ್ತಿ ಖುದಾವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಸರೀರಖೇದಂ। ವಿನೋದೇತೀತಿ ವತ್ಥು ತಸ್ಸ ವಿನೋದನಮತ್ತಂ ಕರೋತಿ। ನ ಪನ ಸಕ್ಕೋತಿ ಪಾಲೇತುನ್ತಿ ಸರೀರಂ ಯಾಪೇತುಂ ನಪ್ಪಹೋತಿ ನಿಸ್ಸಾರತ್ತಾ। ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ಪರಿಸ್ಸಮಂ ವಿನೋದೇತುಂ ಆಮಾಸಯಸ್ಸ ಅಪೂರಣತೋ।

    Vatthuvasena panettha āhārassa oḷārikasukhumatā vuttā, sā cassa appojamahojatāhi veditabbāti dassetuṃ ‘‘ettha cā’’tiādi vuttaṃ. Parissamanti khudāvasena uppannaṃ sarīrakhedaṃ. Vinodetīti vatthu tassa vinodanamattaṃ karoti. Na pana sakkoti pāletunti sarīraṃ yāpetuṃ nappahoti nissārattā. Na sakkoti parissamaṃ vinodetuṃ āmāsayassa apūraṇato.

    ಛಬ್ಬಿಧೋಪೀತಿ ಇಮಿನಾ ಕಸ್ಸಚಿಪಿ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಅನವಸೇಸಿತಬ್ಬತಮಾಹ। ಆಹಾರಸ್ಸದೇಸನಾಕ್ಕಮೇನೇವೇತ್ಥ ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ದುತಿಯಾದಿತಾ, ನ ಅಞ್ಞೇನ ಕಾರಣೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ದೇಸನಾನಯೋ ಏವಾ’’ತಿಆದಿ। ಮನಸೋ ಸಞ್ಚೇತನಾ, ನ ಸತ್ತಸ್ಸಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಮನೋಗಹಣಂ ಯಥಾ ‘‘ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಠಿತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೧), ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ಚಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೬೯) ಆಹ ‘‘ಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾತಿ ಚೇತನಾ ಏವಾ’’ತಿ। ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಚಿತ್ತಂ, ನ ವಿಪಾಕವಿಞ್ಞಾಣಮೇವ।

    Chabbidhopīti iminā kassacipi phassassa anavasesitabbatamāha. Āhārassadesanākkamenevettha phassādīnaṃ dutiyāditā, na aññena kāraṇenāti āha ‘‘desanānayo evā’’tiādi. Manaso sañcetanā, na sattassāti dassanatthaṃ manogahaṇaṃ yathā ‘‘cittassa ṭhiti (dha. sa. 11), cetovimutti cā’’ti (ma. ni. 1.69) āha ‘‘manosañcetanāti cetanā evā’’ti. Cittanti yaṃ kiñci cittaṃ, na vipākaviññāṇameva.

    ಪುಬ್ಬೇ ‘‘ಆಹಾರನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಯದಿ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೋ ಆಹಾರಟ್ಠೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಚೋದೇತಿ। ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಇಮೇಯೇವ ಚತ್ತಾರೋ ವುತ್ತಾತಿ ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಚತ್ತಾರೋವ ವುತ್ತಾ, ಇಮೇ ಏವ ಚ ವುತ್ತಾತಿ ಯೋಜನಾ। ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯತ್ತಾತಿ ಏತೇನ ಯಥಾ ಅಞ್ಞೇ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಾ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾವ ಹೋನ್ತಿ, ಇಮೇ ಪನ ತಥಾ ಚ ಹೋನ್ತಿ ಅಞ್ಞಥಾ ಚಾತಿ ಸಮಾನೇಪಿ ಪಚ್ಚಯತ್ತೇ ಅತಿರೇಕಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಹಾರಾತಿ ವುತ್ತಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಇದಾನಿ ತಂ ಅತಿರೇಕಪಚ್ಚಯತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ ರೂಪಕಾಯಸ್ಸ ಕಬಳೀಕಾರೋ ಆಹಾರೋ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಭಾವತೋ। ತೇನಾಹ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೭೦೮; ಪಟ್ಠಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ಪಚ್ಚಯುದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ) ‘‘ರೂಪಾರೂಪಾನಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕತ್ತೇನ ಉಪಕಾರಕಾ ಚತ್ತಾರೋ ಆಹಾರಾ ಆಹಾರಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ। ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕತ್ತಞ್ಹಿ ಸತಿಪಿ ಜನಕತ್ತೇ ಅರೂಪೀನಂ ಆಹಾರಾನಂ ಆಹಾರಜರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪಕರೂಪಾಹಾರಸ್ಸ ಚ ಹೋತಿ, ಅಸತಿ ಪನ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕತ್ತೇ ಆಹಾರಾನಂ ಜನಕತ್ತಂ ನತ್ಥೀತಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕತ್ತಂ ಪಧಾನಂ। ಜನಯಮಾನೋಪಿ ಹಿ ಆಹಾರೋ ಅವಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಯಮಾನೋ ಏವ ಜನೇತೀತಿ ಉಪತ್ತಮ್ಭಕಭಾವೋ ಏವ ಆಹಾರಭಾವೋ। ವೇದನಾಯ ಫಸ್ಸೋ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ। ‘‘ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ವೇದನಾ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಸಙ್ಖಾರಪಚ್ಚಯಾ ವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ (ಉದಾ॰ ೧; ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೨೬) ವಚನತೋ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾ। ‘‘ಚೇತನಾ ತಿವಿಧಂ ಭವಂ ಜನೇತೀ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮರೂಪ’’ನ್ತಿ ಪನ ವಚನತೋ ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯಾ। ನ ಹಿ ಓಕ್ಕನ್ತಿವಿಞ್ಞಾಣಾಭಾವೇ ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ಅತ್ತಸಮ್ಭವೋ। ಯಥಾಹ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚ ಹಿ, ಆನನ್ದ, ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ನ ಓಕ್ಕಮಿಸ್ಸಥ, ಅಪಿ ನು ಖೋ ನಾಮರೂಪಂ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಸಮುಚ್ಚಿಸ್ಸಥಾ’’ತಿಆದಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೧೫)। ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಸುತ್ತೇನ ಸಾಧೇತುಂ ‘‘ಯಥಾಹಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।

    Pubbe ‘‘āhāranti paccaya’’nti vuttattā ‘‘yadi paccayaṭṭho āhāraṭṭho’’tiādinā codeti. Atha kasmā imeyeva cattāro vuttāti atha kasmā cattārova vuttā, ime eva ca vuttāti yojanā. Visesapaccayattāti etena yathā aññe paccayadhammā attano paccayuppannassa paccayāva honti, ime pana tathā ca honti aññathā cāti samānepi paccayatte atirekapaccayā honti, tasmā āhārāti vuttāti imamatthaṃ dasseti. Idāni taṃ atirekapaccayataṃ dassetuṃ ‘‘visesapaccayo hī’’tiādi āraddhaṃ. Visesapaccayo rūpakāyassa kabaḷīkāro āhāro upatthambhakabhāvato. Tenāha aṭṭhakathāyaṃ (visuddhi. 2.708; paṭṭhā. aṭṭha. paccayuddesavaṇṇanā) ‘‘rūpārūpānaṃ upatthambhakattena upakārakā cattāro āhārā āhārapaccayo’’ti. Upatthambhakattañhi satipi janakatte arūpīnaṃ āhārānaṃ āhārajarūpasamuṭṭhāpakarūpāhārassa ca hoti, asati pana upatthambhakatte āhārānaṃ janakattaṃ natthīti upatthambhakattaṃ padhānaṃ. Janayamānopi hi āhāro avicchedavasena upatthambhayamāno eva janetīti upattambhakabhāvo eva āhārabhāvo. Vedanāya phasso visesapaccayo. ‘‘Phassapaccayā vedanā’’ti hi vuttaṃ. ‘‘Saṅkhārapaccayā viññāṇa’’nti (udā. 1; ma. ni. 3.126) vacanato viññāṇassamanosañcetanā. ‘‘Cetanā tividhaṃ bhavaṃ janetī’’ti hi vuttaṃ. ‘‘Viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti pana vacanato nāmarūpassa viññāṇaṃ visesapaccayā. Na hi okkantiviññāṇābhāve nāmarūpassa attasambhavo. Yathāha ‘‘viññāṇañca hi, ānanda, mātukucchismiṃ na okkamissatha, api nu kho nāmarūpaṃ mātukucchismiṃ samuccissathā’’tiādi (dī. ni. 2.115). Vuttamevatthaṃ suttena sādhetuṃ ‘‘yathāhā’’tiādi vuttaṃ.

    ಏವಂ ಯದಿಪಿ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೋ ಆಹಾರಟ್ಠೋ, ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯತಾಯ ಪನ ಇಮೇ ಏವ ಆಹಾರಾತಿ ವುತ್ತಾತಿ ತಂ ನೇಸಂ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯತಂ ಅವಿಭಾಗತೋ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ವಿಭಾಗತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕೋ ಪನೇತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ಮುಖೇ ಠಪಿತಮತ್ತೋಯೇವ ಅಸಙ್ಖಾದಿತೋ, ತತ್ತಕೇನಪಿ ಅಬ್ಭನ್ತರಸ್ಸ ಆಹಾರಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ ಏವ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಟ್ಠ ರೂಪಾನಿ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತೀ’’ತಿ। ಸುಖವೇದನಾಯ ಹಿತೋ ಸುಖವೇದನಿಯೋ। ಸಬ್ಬಥಾಪೀತಿ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಾದಿವಸೇನ। ಯತ್ತಕಾ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಪಕಾರಭೇದಾ, ತೇಸಂ ವಸೇನ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೋಪಿ ಫಸ್ಸಾಹಾರೋ। ಯಥಾರಹಂ ತಿಸ್ಸೋ ವೇದನಾ ಆಹರತಿ, ಅನಾಹಾರಕೋ ನತ್ಥಿ।

    Evaṃ yadipi paccayaṭṭho āhāraṭṭho, visesapaccayatāya pana ime eva āhārāti vuttāti taṃ nesaṃ visesapaccayataṃ avibhāgato dassetvā idāni vibhāgato dassetuṃ ‘‘ko panetthā’’tiādi āraddhaṃ. Mukhe ṭhapitamattoyeva asaṅkhādito, tattakenapi abbhantarassa āhārassa paccayo hoti eva. Tenāha ‘‘aṭṭha rūpāni samuṭṭhāpetī’’ti. Sukhavedanāya hito sukhavedaniyo. Sabbathāpīti cakkhusamphassādivasena. Yattakā phassassa pakārabhedā, tesaṃ vasena sabbappakāropi phassāhāro. Yathārahaṃ tisso vedanā āharati, anāhārako natthi.

    ಸಬ್ಬಥಾಪೀತಿ ಇಧಾಪಿ ಫಸ್ಸಾಹಾರೇ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತಿಸನ್ತತಿವಸೇನಾತಿ ಕಾಯದಸಕಂ ಭಾವದಸಕಂ ವತ್ಥುದಸಕನ್ತಿ ತಿವಿಧಸನ್ತತಿವಸೇನ। ಸಹಜಾತಾದಿಪಚ್ಚಯನಯೇನಾತಿ ಸಹಜಾತಾದಿಪಚ್ಚಯವಿಧಿನಾ। ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಹಿ ಅತ್ತನಾ ಸಹಜಾತನಾಮಸ್ಸ ಸಹಜಾತಅಞ್ಞಮಞ್ಞನಿಸ್ಸಯವಿಪಾಕಿನ್ದ್ರಿಯಸಮ್ಪಯುತ್ತಅತ್ಥಿಅವಿಗತಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋನ್ತೋಯೇವ ಆಹಾರಪಚ್ಚಯತಾಯ ತಂ ಆಹಾರೇತೀ ವುತ್ತಂ, ಸಹಜಾತರೂಪೇಸು ಪನ ವತ್ಥುನೋ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯಂ ಠಪೇತ್ವಾ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯೇನ, ಸೇಸರೂಪಸ್ಸ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯಞ್ಚ ಠಪೇತ್ವಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ। ತಾನೀತಿ ನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ ಅನಪುಂಸಕಾನಮ್ಪಿ ನಪುಂಸಕೇಹಿ ಸಹ ವಚನತೋ।

    Sabbathāpīti idhāpi phassāhāre vuttanayānusārena attho veditabbo. Tisantativasenāti kāyadasakaṃ bhāvadasakaṃ vatthudasakanti tividhasantativasena. Sahajātādipaccayanayenāti sahajātādipaccayavidhinā. Paṭisandhiviññāṇañhi attanā sahajātanāmassa sahajātaaññamaññanissayavipākindriyasampayuttaatthiavigatapaccayehi paccayo hontoyeva āhārapaccayatāya taṃ āhāretī vuttaṃ, sahajātarūpesu pana vatthuno sampayuttapaccayaṃ ṭhapetvā vippayuttapaccayena, sesarūpassa aññamaññapaccayañca ṭhapetvā vuttanayenevayojanā kātabbā. Tānīti napuṃsakaniddeso anapuṃsakānampi napuṃsakehi saha vacanato.

    ಸಾಸವಾ ಕುಸಲಾಕುಸಲಚೇತನಾವ ವುತ್ತಾ। ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯಭಾವದಸ್ಸನಂ ಹೇತನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅವಿಸೇಸೇನ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಮೇವ ವುತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಯಥಾ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಫಲಸ್ಸ ವಿಸೇಸತೋ ಪಚ್ಚಯತಾಯ ಏತೇಸಂ ಆಹಾರಟ್ಠೋ, ಏವಂ ಅವಿಸೇಸತೋಪೀತಿ ದಸ್ಸನ್ತೇನ ‘‘ಅವಿಸೇಸೇನ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತತಂಸಮುಟ್ಠಾನಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ತೇಹಿ ಫಸ್ಸಾದೀಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಞ್ಚೇವ ತಂಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಧಮ್ಮಾನಞ್ಚ। ತತ್ಥ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ಯಥಾರಹತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಸಮುಟ್ಠಾನಗ್ಗಹಣಂ ಪನ ಅವಿಸೇಸತೋ।

    Sāsavākusalākusalacetanāva vuttā. Visesapaccayabhāvadassanaṃ hetanti. Tenāha ‘‘avisesena panā’’tiādi. Paṭisandhiviññāṇameva vuttanti etthāpi eseva nayo. Yathā tassa tassa phalassa visesato paccayatāya etesaṃ āhāraṭṭho, evaṃ avisesatopīti dassantena ‘‘avisesena panā’’tiādi vuttaṃ. Tattha taṃsampayuttataṃsamuṭṭhānadhammānanti tehi phassādīhi sampayuttadhammānañceva taṃsamuṭṭhānarūpadhammānañca. Tattha sampayuttaggahaṇaṃ yathārahato daṭṭhabbaṃ, samuṭṭhānaggahaṇaṃ pana avisesato.

    ಉಪತ್ಥಮ್ಭೇನ್ತೋ ಆಹಾರಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇತೀತಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭೇನ್ತೋಯೇವ ರೂಪಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ, ಓಜಟ್ಠಮಕರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪನೇನೇವ ಪನಸ್ಸ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಕಿಚ್ಚಸಿದ್ಧಿ। ಫುಸನ್ತೋಯೇವಾತಿ ಫುಸನಕಿಚ್ಚಂ ಕರೋನ್ತೋ ಏವ। ಆಯೂಹಮಾನಾವಾತಿ ಚೇತಯಮಾನಾ ಏವ ಅಭಿಸನ್ದಹನ್ತೀ ಏವ। ವಿಜಾನನ್ತಮೇವಾತಿ ಉಪಪತ್ತಿಪರಿಕಪ್ಪನವಸೇನ ವಿಜಾನನ್ತಮೇವ ಆಹಾರಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಆಹಾರಕಿಚ್ಚಸಾಧನಞ್ಚ ತೇಸಂ ವೇದನಾದಿಉಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುತಾಯ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಪವತ್ತನಮೇವ।

    Upatthambhento āhārakiccaṃ sādhetīti upatthambhentoyeva rūpaṃ samuṭṭhāpeti, ojaṭṭhamakarūpasamuṭṭhāpaneneva panassa upatthambhanakiccasiddhi. Phusantoyevāti phusanakiccaṃ karonto eva. Āyūhamānāvāti cetayamānā eva abhisandahantī eva. Vijānantamevāti upapattiparikappanavasena vijānantameva āhārakiccaṃ sādhetīti yojanā. Sesapadadvayepi eseva nayo. Āhārakiccasādhanañca tesaṃ vedanādiuppattihetutāya attabhāvassa pavattanameva.

    ಕಾಯಟ್ಠಪನೇನಾತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ? ನನು ಕಮ್ಮಜಾದಿರೂಪಂ ಕಮ್ಮಾದಿನಾವ ಪವತ್ತತೀತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಕಮ್ಮಜನಿತೋಪೀ’’ತಿಆದಿ। ಉಪಾದಿನ್ನರೂಪಸನ್ತತಿಯಾ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನೇನೇವ ಉತುಚಿತ್ತಜರೂಪಸನ್ತತೀನಮ್ಪಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಸಿದ್ಧಿ ಹೋತೀತಿ ‘‘ದ್ವಿನ್ನಂ ರೂಪಸನ್ತತೀನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಅನುಪಾಲಕೋ ಹುತ್ವಾ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ। ರೂಪಕಾಯಸ್ಸ ಠಿತಿಹೇತುತಾ ಹಿ ಯಾಪನಾ ಅನುಪಾಲನಾ।

    Kāyaṭṭhapanenāti kasmā vuttaṃ? Nanu kammajādirūpaṃ kammādināva pavattatīti codanaṃ sandhāyāha ‘‘kammajanitopī’’tiādi. Upādinnarūpasantatiyā upatthambhaneneva utucittajarūpasantatīnampi upatthambhanasiddhi hotīti ‘‘dvinnaṃ rūpasantatīna’’nti vuttaṃ. Upatthambhanameva sandhāya ‘‘anupālako hutvā’’ti ca vuttaṃ. Rūpakāyassa ṭhitihetutā hi yāpanā anupālanā.

    ಸುಖಾದಿವತ್ಥುಭೂತನ್ತಿ ಸುಖಾದೀನಂ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಭೂತಂ। ಆರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಹಿ ವಸತಿ ಏತ್ಥ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ತದಾರಮ್ಮಣಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ವತ್ಥೂತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಫುಸನ್ತೋಯೇವಾತಿ ಇದಂ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಫುಸನಸಭಾವತ್ತಾ ವುತ್ತಂ। ನ ಹಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಭಾವೇನ ವಿನಾ ಪವತ್ತಿ ಅತ್ಥಿ। ವೇದನಾಪವತ್ತಿಯಾ ವಿನಾ ಸತ್ತಾನಂ ಸನ್ಧಾವನತಾ ನತ್ಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸುಖಾದಿ…ಪೇ॰… ಹೋತೀ’’ತಿ, ನ ಚೇತ್ಥ ಸಞ್ಞೀಭವಕಥಾಯಂ ಅಸಞ್ಞೀಭವೋ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬೋ, ತಸ್ಸಾಪಿ ವಾ ಕಾರಣಭೂತವೇದನಾಪವತ್ತಿವಸೇನೇವ ಠಿತಿಯಾ ಹೇತುನೋ ಅಬ್ಯಾಪಿತಾ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾ…ಪೇ॰… ಭವಮೂಲನಿಪ್ಫಾದನತೋ ಸತ್ತಾನಂ ಠಿತಿಯಾ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ತತೋ ಏವ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಂ ವಿಜಾನನ್ತಮೇವಾತಿ ಉಪಪತ್ತಿಪರಿಕಪ್ಪನವಸೇನ ವಿಜಾನನ್ತಮೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋವಾಯಮತ್ಥೋತಿ।

    Sukhādivatthubhūtanti sukhādīnaṃ pavattiṭṭhānabhūtaṃ. Ārammaṇampi hi vasati ettha ārammaṇakaraṇavasena tadārammaṇā dhammāti vatthūti vuccati. Phusantoyevāti idaṃ phassassa phusanasabhāvattā vuttaṃ. Na hi dhammānaṃ sabhāvena vinā pavatti atthi. Vedanāpavattiyā vinā sattānaṃ sandhāvanatā natthīti āha ‘‘sukhādi…pe… hotī’’ti, na cettha saññībhavakathāyaṃ asaññībhavo dassetabbo, tassāpi vā kāraṇabhūtavedanāpavattivaseneva ṭhitiyā hetuno abyāpitā. Tathā hi ‘‘manosañcetanā…pe… bhavamūlanipphādanato sattānaṃ ṭhitiyā hotī’’ti vuttā, tato eva ‘‘viññāṇaṃ vijānantamevāti upapattiparikappanavasena vijānantamevā’’ti vuttovāyamatthoti.

    ಚತ್ತಾರಿ ಭಯಾನಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾನಿ ಆದೀನವವಿಭಾವನತೋ। ನಿಕನ್ತೀತಿ ನಿಕಾಮನಾ। ರಸತಣ್ಹಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ಸಾ ಹಿ ಕಬಳೀಕಾರೇ ಆಹಾರೇ ಬಲವತೀ। ತೇನೇವ ತತ್ಥ ಅವಧಾರಣಂ ಕತಂ। ಭಾಯತಿ ಏತಸ್ಮಾತಿ ಭಯಂ, ನಿಕನ್ತಿಯೇವಭಯಂ ಮಹಾನತ್ಥಹೇತುತೋ। ಉಪಗಮನಂ ವಿಸಯಿನ್ದ್ರಿಯವಿಞ್ಞಾಣೇಸು ವಿಸಯವಿಞ್ಞಾಣೇಸು ಏವ ಚ ಸಙ್ಗತಿವಸೇನ ಪವತ್ತಿ, ತಂ ವೇದನಾದಿಉಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುತಾಯ ‘‘ಭಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅವಧಾರಣೇ ಪಯೋಜನಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ। ಸೇಸದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವನಯೋ। ಆಯೂಹನಂ ಅಭಿಸನ್ದಹನಂ, ಸಂವಿಧಾನನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ। ತಂ ಭವೂಪಪತ್ತಿಹೇತುತಾಯ ‘‘ಭಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಭಿನಿಪಾತೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣವಸೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ಸೋ ಭವೂಪಪತ್ತಿಹೇತುಕಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಅನತ್ಥಾನಂ ಮೂಲಕಾರಣತ್ತಾ ‘‘ಭಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೋ। ಇದಾನಿ ನಿಕನ್ತಿಆದೀನಂ ಸಪ್ಪಟಿಭಯತಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಿಂಕಾರಣಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ನಿಕನ್ತಿಂ ಕತ್ವಾತಿ ಆಲಯಂ ಜನೇತ್ವಾ, ತಣ್ಹಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Cattāribhayāni daṭṭhabbāni ādīnavavibhāvanato. Nikantīti nikāmanā. Rasataṇhaṃ sandhāya vadati. Sā hi kabaḷīkāre āhāre balavatī. Teneva tattha avadhāraṇaṃ kataṃ. Bhāyati etasmāti bhayaṃ, nikantiyevabhayaṃ mahānatthahetuto. Upagamanaṃ visayindriyaviññāṇesu visayaviññāṇesu eva ca saṅgativasena pavatti, taṃ vedanādiuppattihetutāya ‘‘bhaya’’nti vuttaṃ. Avadhāraṇe payojanaṃ vuttanayameva. Sesadvayepi esevanayo. Āyūhanaṃ abhisandahanaṃ, saṃvidhānantipi vadanti. Taṃ bhavūpapattihetutāya ‘‘bhaya’’nti vuttaṃ. Abhinipāto tattha tattha bhave paṭisandhiggahaṇavasena nibbatti. So bhavūpapattihetukānaṃ sabbesaṃ anatthānaṃ mūlakāraṇattā ‘‘bhaya’’nti vutto. Idāni nikantiādīnaṃ sappaṭibhayataṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘kiṃkāraṇā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha nikantiṃ katvāti ālayaṃ janetvā, taṇhaṃ uppādetvāti attho.

    ಫಸ್ಸ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಾತಿ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಾದಿಭೇದಂ ಫಸ್ಸಂ ಪವತ್ತೇನ್ತಾ। ಫಸ್ಸಸ್ಸಾದಿನೋತಿ ಕಾಯಸಮ್ಫಸ್ಸವಸೇನ ಫೋಟ್ಟಬ್ಬಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾದನಸೀಲಾ। ಕಾಯಸಮ್ಫಸ್ಸವಸೇನ ಹಿ ಸತ್ತಾನಂ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬತಣ್ಹಾ ಪವತ್ತತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಫಸ್ಸಾಹಾರಾದೀನವದಸ್ಸನೇ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾರಮ್ಮಣಂ ಉದ್ಧಟಂ ‘‘ಪರೇಸಂ ರಕ್ಖಿತಗೋಪಿತೇಸೂ’’ತಿಆದಿನಾ। ಫಸ್ಸಸ್ಸಾದಿನೋತಿ ವಾ ಫಸ್ಸಾಹಾರಸ್ಸಾದಿನೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸತಿ ಹಿ ಫಸ್ಸಾಹಾರೇ ಸತ್ತಾನಂ ಫಸ್ಸಾರಮ್ಮಣೇ ಅಸ್ಸಾದೋ, ನಾಸತೀತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಫಸ್ಸಸ್ಸಾದಮೂಲಕ’’ನ್ತಿಆದಿ।

    Phassa upagacchantāti cakkhusamphassādibhedaṃ phassaṃ pavattentā. Phassassādinoti kāyasamphassavasena phoṭṭabbasaṅkhātassa phassassa assādanasīlā. Kāyasamphassavasena hi sattānaṃ phoṭṭhabbataṇhā pavattatīti dassetuṃ phassāhārādīnavadassane phoṭṭhabbārammaṇaṃ uddhaṭaṃ ‘‘paresaṃ rakkhitagopitesū’’tiādinā. Phassassādinoti vā phassāhārassādinoti attho. Sati hi phassāhāre sattānaṃ phassārammaṇe assādo, nāsatīti. Tenāha ‘‘phassassādamūlaka’’ntiādi.

    ಜಾತಿನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಭಯಸ್ಸ ಅಭಿನಿಪಾತಸಭಾವೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ತಮ್ಮೂಲಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಕಮ್ಮಾಯೂಹನನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Jātinimittassa bhayassa abhinipātasabhāvena gahitattā ‘‘tammūlaka’’nti vuttaṃ, kammāyūhananimittanti attho.

    ಅಭಿನಿಪತತೀತಿ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತತಿ। ಪಠಮಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಹಿ ಸತ್ತಾನಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಅಙ್ಗಾರಕಾಸುಸದಿಸೇ ಭವೇ ಅಭಿನಿಪಾತಸದಿಸೀತಿ। ತಮ್ಮೂಲಕತ್ತಾತಿ ನಾಮರೂಪನಿಬ್ಬತ್ತಿಮೂಲಕತ್ತಾ।

    Abhinipatatīti abhinibbattati. Paṭhamābhinibbatti hi sattānaṃ tattha tattha aṅgārakāsusadise bhave abhinipātasadisīti. Tammūlakattāti nāmarūpanibbattimūlakattā.

    ತತ್ರಾತಿ ತಾಸು ಉಪಮಾಸು। ಭೂತಮತ್ಥಂ ಕತ್ವಾತಿ ನ ಪರಿಕಪ್ಪಿತಮತ್ಥಂ, ಅಥ ಖೋ ಭೂತಂ ಭೂತಪುಬ್ಬಂ ಅತ್ಥಂ ಕತ್ವಾ। ಪಾಥೇಯ್ಯಹತ್ಥೇಸು ಗಚ್ಛನ್ತೇಸು ಪಾಥೇಯ್ಯಂ, ಗಚ್ಛನ್ತಂ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಗನ್ತ್ವಾ ಪಾಥೇಯ್ಯಂ ನಿಟ್ಠಾಸೀ’’ತಿ। ಗನ್ತ್ವಾತಿ ವಾಗಮನಹೇತೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ಖುಪ್ಪಿಪಾಸಾತುರತಾಯ ಘನಚ್ಛಾಯಂ ರುಕ್ಖಂ ಉಪಗನ್ತುಂ ಅಸಮತ್ಥಾ ವಿರಳ್ಹಚ್ಛಾಯಾಯಂ ನಿಸೀದಿಂಸು। ನ ದಾನಿ ಸಕ್ಕಾ ತಂ ಮಯಾ ಕಾತುಂ ಅತಿದುಬ್ಬಲಭಾವತೋ। ಪರಿಕ್ಖಲಿತಗತಿತರುಣದಾರಕೋ ಖುಪ್ಪಿಪಾಸಾಭಿಭೂತೋ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಗಚ್ಛನ್ತೋಯೇವ ಮತೋ।

    Tatrāti tāsu upamāsu. Bhūtamatthaṃ katvāti na parikappitamatthaṃ, atha kho bhūtaṃ bhūtapubbaṃ atthaṃ katvā. Pātheyyahatthesu gacchantesu pātheyyaṃ, gacchantaṃ viya hotīti vuttaṃ ‘‘gantvā pātheyyaṃ niṭṭhāsī’’ti. Gantvāti vāgamanahetūti attho. Khuppipāsāturatāya ghanacchāyaṃ rukkhaṃ upagantuṃ asamatthā viraḷhacchāyāyaṃ nisīdiṃsu. Na dāni sakkā taṃ mayā kātuṃ atidubbalabhāvato. Parikkhalitagatitaruṇadārako khuppipāsābhibhūto ca, tasmā gacchantoyeva mato.

    ಸಜಾತಿಮಂಸತಾಯಾತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೨.೬೩) ಸಮಾನಜಾತಿಮಂಸತಾಯ, ಮನುಸ್ಸಮಂಸತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಂ ಮನುಸ್ಸಮಂಸಂ, ತಞ್ಹಿ ಲೋಕೇ ಜಿಗುಚ್ಛನೀಯತ್ತಾ ಪಟಿಕುಲಂ। ತಥಾ ಹಿ ತಂ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ವಜ್ಜಿತಂ, ಮನುಸ್ಸಮಂಸೇಸುಪಿ ಞಾತಿಮಂಸಂ ಅಯುತ್ತಪರಿಭೋಗತಾಯ ಪಟಿಕೂಲಂ, ತತ್ಥಾಪಿ ಪುತ್ತಮಂಸಂ, ತತ್ಥಾಪಿ ಪಿಯಪುತ್ತಮಂಸಂ, ತತ್ಥಾಪಿ ತರುಣಮಂಸಂ, ತತ್ಥಾಪಿ ಆಮಕಮಂಸಂ, ತತ್ಥಾಪಿ ಅಗೋರಸಾಭಿಸಙ್ಖತಂ, ತತ್ಥಾಪಿ ಅಲೋಣಂ, ತತ್ಥಾಪಿ ಅಧೂಪಿತನ್ತಿ ಏವಂ ಹೇಟ್ಠಿಮತೋ ಉತ್ತರುತ್ತರಸ್ಸ ಪಟಿಕೂಲತರಭಾವಕಾರಣತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಪುತ್ತಮಂಸಸದಿಸನ್ತಿ ಪಟಿಕೂಲತಾಉಪಟ್ಠಾಪನೇನ ಪುತ್ತಮಂಸಸದಿಸಂ ಕತ್ವಾ ಪಸ್ಸತಿ। ತತ್ಥ ನಿಕನ್ತಿಂ ಪರಿಯಾದಿಯತೀತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಆಹಾರೇ ಸಾಪೇಕ್ಖಂ ಖೇಪೇತಿ।

    Sajātimaṃsatāyāti (saṃ. ni. ṭī. 2.2.63) samānajātimaṃsatāya, manussamaṃsatāyāti attho. Yaṃ manussamaṃsaṃ, tañhi loke jigucchanīyattā paṭikulaṃ. Tathā hi taṃ viññūhi vajjitaṃ, manussamaṃsesupi ñātimaṃsaṃ ayuttaparibhogatāya paṭikūlaṃ, tatthāpi puttamaṃsaṃ, tatthāpi piyaputtamaṃsaṃ, tatthāpi taruṇamaṃsaṃ, tatthāpi āmakamaṃsaṃ, tatthāpi agorasābhisaṅkhataṃ, tatthāpi aloṇaṃ, tatthāpi adhūpitanti evaṃ heṭṭhimato uttaruttarassa paṭikūlatarabhāvakāraṇatā daṭṭhabbā. Puttamaṃsasadisanti paṭikūlatāupaṭṭhāpanena puttamaṃsasadisaṃ katvā passati. Tattha nikantiṃ pariyādiyatīti ariyamaggena āhāre sāpekkhaṃ khepeti.

    ಸಾ ಗಾವೀತಿ ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ಗಾವೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೬೩) ಏವಂ ಸುತ್ತೇ ವುತ್ತಗಾವೀ। ಉದ್ದಾಲೇತ್ವಾತಿ ಉಪ್ಪಾಟೇತ್ವಾ। ನಿಸ್ಸಾಯ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಪಟಿಚ್ಚಪಚ್ಚಯಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತತಿ। ದುಕ್ಖದುಕ್ಖತಾದಿವಸೇನ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ವೇದಯಿತಾನಂ ದುಕ್ಖಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ವೇದಯಿತದುಕ್ಖಸ್ಸಾ’’ತಿ।

    Sā gāvīti ‘‘seyyathāpi bhikkhave gāvī’’ti (saṃ. ni. 2.63) evaṃ sutte vuttagāvī. Uddāletvāti uppāṭetvā. Nissāya tiṭṭhatīti paṭiccapaccayaṃ katvā pavattati. Dukkhadukkhatādivasena tiṇṇampi vedayitānaṃ dukkhabhāvaṃ sandhāyāha ‘‘vedayitadukkhassā’’ti.

    ಸಾಧುಸಮ್ಮತಾಪಿ ಗತಿ ವಿಪರಿಣಾಮಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖತಾವಸೇನ ಕಿಲೇಸದುಕ್ಖವಸೇನ ಚ ಮಹಾಪರಿಳಾಹಾಯೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮಹಾಪರಿಳಾಹಟ್ಠೇನ ತಯೋ ಭವಾ’’ತಿ। ಯಥಾ ಉಪಕಡ್ಢಕಾ ದ್ವೇ ಪುರಿಸಾ, ಏವಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲವಸೇನ ದ್ವೇ ಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾ। ಯಥಾ ಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾ ನ ಪವತ್ತತಿ, ತಥಾ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೋ ತತ್ಥ ನಿಕನ್ತಿಂ ಪರಿಯಾದಿಯತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Sādhusammatāpi gati vipariṇāmasaṅkhāradukkhatāvasena kilesadukkhavasena ca mahāpariḷāhāyevāti vuttaṃ ‘‘mahāpariḷāhaṭṭhena tayo bhavā’’ti. Yathā upakaḍḍhakā dve purisā, evaṃ kusalākusalavasena dve manosañcetanā. Yathā manosañcetanā na pavattati, tathā paṭipajjanto tattha nikantiṃ pariyādiyatīti veditabbo.

    ಸತ್ತಿಸತೇನ ಹತಾ ಏವ ಉಪಮಾ ಸತ್ತಿಸತಹತೂಪಮಾ, ತಸ್ಸಂ ಸತ್ತಿಸತಹತೂಪಮಾಯಂ। ತಂ ಸತ್ತಿಸತಂ। ಅಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ। ಪತಿತೋಕಾಸೇತಿ ಪುರಿಮಸತ್ತೀಹಿ ಪತಿತಪ್ಪದೇಸೇ। ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಮಾಣಂ ನತ್ಥಿ ಅನೇಕಸ್ಸ ಅಪರಾಪರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ। ಖನ್ಧಜನನನ್ತಿ ಖನ್ಧಾನಂ ಅಪರಾಪರುಪ್ಪಾದೋ, ಪಠಮಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಪನ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಏವ। ಆಗುಚಾರೀ ಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರದುಕ್ಖುಪ್ಪಾದಸನ್ನಿಸ್ಸಯತೋ, ತೇಹಿ ಚ ದುಕ್ಖೇಹಿ ಉಪಗನ್ತಬ್ಬತೋ। ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಪಮುಖಭಾವೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ದುಕ್ಖುಪ್ಪಾದೋತಿ ವುತ್ತಾ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೧, ೨) ಯಥಾ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಆಯತಿಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ನ ಪವತ್ತತಿ, ಏವಂ ಕರಣಂ ತತ್ಥ ನಿಕನ್ತಿಪರಿಯಾದಾನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Sattisatena hatā eva upamā sattisatahatūpamā, tassaṃ sattisatahatūpamāyaṃ. Taṃ sattisataṃ. Assa purisassa. Patitokāseti purimasattīhi patitappadese. Dukkhassa pamāṇaṃ natthi anekassa aparāparaṃ uppajjanato. Khandhajanananti khandhānaṃ aparāparuppādo, paṭhamābhinibbatti pana paṭisandhi eva. Āgucārī puriso viya paṭisandhiviññāṇaṃ nānappakāradukkhuppādasannissayato, tehi ca dukkhehi upagantabbato. Sampayuttadhammānaṃ pamukhabhāvena pavattiyā ‘‘viññāṇassa dukkhuppādoti vuttā. Tathā hi vuttaṃ ‘‘manopubbaṅgamā dhammā’’ti (dha. pa. 1, 2) yathā viññāṇaṃ āyatiṃ paṭisandhivasena na pavattati, evaṃ karaṇaṃ tattha nikantipariyādānaṃ daṭṭhabbaṃ.

    ಪರಿಞ್ಞಾತಂ ವತ್ಥೂತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಮಾಹ। ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕೋ ರಾಗೋತಿ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಾರಮ್ಮಣೋ ರಾಗೋ। ಪರಿಞ್ಞಾತೋ ಹೋತೀತಿ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜ ಜಾನನೇನ ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತೋ ಹೋತಿ। ರಸತಣ್ಹಾಯ ಹಿ ಸಮ್ಮದೇವ ವಿಗತಾಯ ರೂಪತಣ್ಹಾದಯೋಪಿ ವಿಗತಾಯೇವ ಹೋನ್ತಿ। ತಥಾ ಚ ಸತಿ ಕಾಮರಾಗಸಂಯೋಜನಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಮೇವ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಕರಣಂ ತತ್ಥ ನಿಕನ್ತಿಪರಿಯಾದಾನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯೇ ಹಿ ಸಿದ್ಧೇ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯೋ ಸಿದ್ಧೋ ಏವಾತಿ। ಪಹೀನೇ ಚ ಕಾಮರಾಗಸಂಯೋಜನೇ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಾನಂ ಲೇಸೋಪಿ ನಾವಸಿಸ್ಸತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ನತ್ಥಿ ತಂ ಸಂಯೋಜನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ತೇನ ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರಪರಿಞ್ಞಾ ಅನಾಗಾಮಿತಂ ಪಾಪೇತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸೇಸಾಹಾರಪರಿಞ್ಞಾ ಪನ ಅರಹತ್ತನಿಟ್ಠಾ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಫಸ್ಸೇ ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ತಿಸ್ಸೋ ತಣ್ಹಾತಿ ಕಾಮತಣ್ಹಾ ರೂಪತಣ್ಹಾ ಅರೂಪತಣ್ಹಾತಿ ಇಮಾ ತಿಸ್ಸೋ ತಣ್ಹಾ।

    Pariññātaṃvatthūti dukkhasaccamāha. Pañcakāmaguṇiko rāgoti pañcakāmaguṇārammaṇo rāgo. Pariññāto hotīti paricchijja jānanena samatikkanto hoti. Rasataṇhāya hi sammadeva vigatāya rūpataṇhādayopi vigatāyeva honti. Tathā ca sati kāmarāgasaṃyojanaṃ samucchinnameva hoti, evaṃ karaṇaṃ tattha nikantipariyādānaṃ daṭṭhabbaṃ. Pariññābhisamaye hi siddhe pahānābhisamayo siddho evāti. Pahīne ca kāmarāgasaṃyojane orambhāgiyasaṃyojanānaṃ lesopi nāvasissatīti dassento āha ‘‘natthi taṃ saṃyojana’’ntiādi. Tena kabaḷīkārāhārapariññā anāgāmitaṃ pāpetīti dasseti. Sesāhārapariññā pana arahattaniṭṭhā evāti dassento ‘‘phasse bhikkhave’’tiādimāha. Tattha tisso taṇhāti kāmataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhāti imā tisso taṇhā.

    ‘‘ಪುರಿಮತಣ್ಹಾಸಮುದಯಾ’’ತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಥ’’ನ್ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯನಿಬ್ಬತ್ತಾತಿ ತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ। ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಪುರಿಮತಣ್ಹಾಸಮುದಯಾ ಆಹಾರಾನಂ ಸಮುದಯದಸ್ಸನೇನೇವ ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣೇಪಿ ಉಪಾದಿನ್ನಕಆಹಾರಸಮುದಯೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತೀತಿ ತಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಅನುಪಾದಿನ್ನಕಾನಂ ತಣ್ಹಾಸಮುದಯಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಮಿಸ್ಸಿತ್ವಾ ಕಥಿತಾ ಅವಿಸೇಸಿತತ್ತಾ। ಸಹಜಾತತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯನಿಬ್ಬತ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ಸಹಜಾತಗ್ಗಹಣಂ ಅಸಹಜಾತತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯನಿಬ್ಬತ್ತೋಪಿ ಅನುಪಾದಿನ್ನಕಆಹಾರೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ಸೋ ಪನ ಅಸಹಜಾತತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯನಿಬ್ಬತ್ತತಾಸಾಮಞ್ಞೇನಪಿ ಯಥಾವುತ್ತಉಪಾದಿನ್ನಕಾಹಾರೇನ ಸಂಸಯಂ ಜನೇಯ್ಯಾತಿ ನ ಉದ್ಧಟೋ, ನ ಚ ಏತಂ ಕಾರಣಂ ‘‘ರಾಗಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವಚನತೋ, ತಣ್ಹೋಪನಿಸ್ಸಯಪಟಿಘಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾಯ ಚ ಓಜಾಯ ವಸೇನ ಅನುಪಾದಿನ್ನಕಆಹಾರಸ್ಸ ಲಬ್ಭನತೋ। ಕಥಂ ಪನ ತಣ್ಹಾ ಓಜಾಯ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ; ನ ಹಿ ಪಟ್ಠಾನೇ ಕತ್ಥಚಿ ರೂಪಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ ವುತ್ತೋ ಅತ್ಥೀತಿ। ನಾಯಂ ವಿರೋಧೋ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಯಂ ಹೋತಿ, ಸೋ ತಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ’’ತಿ ಸುತ್ತನ್ತನಯಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಯಥಾವುತ್ತತ್ಥಸಮ್ಭವತೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಇಮಿಸ್ಸಾ…ಪೇ॰… ತಣ್ಹಾಯ ನಿರೋಧೇನಾ’’ತಿ।

    ‘‘Purimataṇhāsamudayā’’ti saṅkhepato vuttamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘katha’’ntiādi āraddhaṃ. Tattha taṇhāpaccayanibbattāti taṇhāpaccayā nibbattā. Paṭisandhikkhaṇe purimataṇhāsamudayā āhārānaṃ samudayadassaneneva pavattikkhaṇepi upādinnakaāhārasamudayo dassito hotīti taṃ anāmasitvā anupādinnakānaṃ taṇhāsamudayaṃ dassetuṃ ‘‘yasmā panā’’tiādi vuttaṃ. Idhāti imasmiṃ sutte missitvā kathitā avisesitattā. Sahajātataṇhāpaccayanibbattoti ettha sahajātaggahaṇaṃ asahajātataṇhāpaccayanibbattopi anupādinnakaāhāro labbhatīti dassanatthaṃ. So pana asahajātataṇhāpaccayanibbattatāsāmaññenapi yathāvuttaupādinnakāhārena saṃsayaṃ janeyyāti na uddhaṭo, na ca etaṃ kāraṇaṃ ‘‘rāgaṃ upanissāya domanassaṃ uppajjatī’’ti vacanato, taṇhopanissayapaṭighacittasamuṭṭhānāya ca ojāya vasena anupādinnakaāhārassa labbhanato. Kathaṃ pana taṇhā ojāya upanissayapaccayo; na hi paṭṭhāne katthaci rūpassa upanissayapaccayo vutto atthīti. Nāyaṃ virodho ‘‘yasmiṃ sati yaṃ hoti, so tassa upanissayo’’ti suttantanayassa adhippetattā yathāvuttatthasambhavato. Tenevāha ‘‘imissā…pe… taṇhāya nirodhenā’’ti.

    ಕಾರಣೇ ಸಬ್ಬಸೋ ನಿರುದ್ಧೇ ಫಲಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಸೋ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಆಹಾರನಿರೋಧೋ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿ। ಆಹಾರಾನಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚೇಕದೇಸತ್ತಾ ಆಹಾರಗ್ಗಹಣಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಗ್ಗಹಣಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಇಧ ಚತ್ತಾರಿಪಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಸರೂಪೇನೇವ ವುತ್ತಾನೀ’’ತಿ। ಸಚ್ಚದೇಸನಾ ದುಕ್ಖಾದೀನಂ ಯಾವದೇವ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾದಿಭಾವಸನ್ದಸ್ಸನತ್ಥಾ, ತಸ್ಮಾ ಜರಾಮರಣಾದೀಸು ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾದಿಭಾವೋ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನ್ತೇನ ಸಚ್ಚಾನಿ ಉದ್ಧರಿತಬ್ಬಾನೀ’’ತಿ ಆಹ।

    Kāraṇe sabbaso niruddhe phalampi sabbaso nirujjhatīti āha ‘‘āhāranirodho paññāyatī’’ti. Āhārānaṃ dukkhasaccekadesattā āhāraggahaṇaṃ dukkhasaccaggahaṇameva hotīti āha ‘‘idha cattāripi saccāni sarūpeneva vuttānī’’ti. Saccadesanā dukkhādīnaṃ yāvadeva pariññeyyādibhāvasandassanatthā, tasmā jarāmaraṇādīsu pariññeyyādibhāvo asammohato sallakkhetabboti dassento ‘‘sabbattha asammuyhantena saccāni uddharitabbānī’’ti āha.

    ಆಹಾರವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Āhāravāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಸಚ್ಚವಾರವಣ್ಣನಾ

    Saccavāravaṇṇanā

    ೯೧. ಯೇನ ಯೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ಬ್ಯಾಕರೋತೀತಿ ಯೇನ ಯೇನ ದುಕ್ಖಾದಿಜರಾಮರಣಾದಿಪರಿಯಾಯೇನ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಚ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಚ ಕಥೇತಿ। ದುಕ್ಖನ್ತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ, ನ ದುಕ್ಖಮತ್ತಂ।

    91.Yena yena pariyāyena byākarotīti yena yena dukkhādijarāmaraṇādipariyāyena ariyasaccāni saṅkhepato ca vitthārato ca katheti. Dukkhanti dukkhasaccaṃ dukkhaṃ, na dukkhamattaṃ.

    ಸಚ್ಚವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Saccavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಜರಾಮರಣವಾರವಣ್ಣನಾ

    Jarāmaraṇavāravaṇṇanā

    ೯೨. ತೇಸಂ ತೇಸನ್ತಿ ಬ್ಯಾಪನಿಚ್ಛಾವಸೇನಾಯಂ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ‘‘ಗಾಮೋ ಗಾಮೋ ರಮಣೀಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ರಮಣೀಯತಾಯ ತಾದಿಸಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಗಾಮಾ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಏವಂ ‘‘ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಜಾತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಜಾತಿಸಙ್ಖಾತವಿಕಾರವಸೇನ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸತ್ತಾ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಅನೇಕೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಸಾಧಾರಣನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ।

    92.Tesaṃtesanti byāpanicchāvasenāyaṃ niddeso kato, tasmā yathā ‘‘gāmo gāmo ramaṇīyo’’ti vutte ramaṇīyatāya tādisā sabbepi gāmā saṅgahaṃ gacchanti, evaṃ ‘‘tesaṃ tesaṃ sattānaṃ jātī’’ti vutte jātisaṅkhātavikāravasena sabbepi sattā saṅgahaṃ gacchanti. Tenāha ‘‘saṅkhepato anekesaṃ sattānaṃ sādhāraṇaniddeso’’ti.

    ಗತಿಜಾತಿವಸೇನಾತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೧.೨) ಪಞ್ಚಗತಿವಸೇನ, ತತ್ಥಾಪಿ ಏಕೇಕಾಯ ಗತಿಯಾ ಖತ್ತಿಯಾದಿಭುಮ್ಮದೇವಾದಿಹತ್ಥಿಆದಿಜಾತಿವಸೇನ ಚ। ನಿಕಿಯ್ಯನ್ತಿ ಸತ್ತಾ ಏತ್ಥ, ಏತೇನ ವಾತಿ ನಿಕಾಯೋ, ಗೋತ್ತಚರಣಾದಿವಿಭಾಗೋ। ಜರಾಯ ಸಭಾವೋ ನಾಮ ವಯೋಹಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ಜರಾತಿ ವಯೋಹಾನಿಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಸಭಾವಸ್ಸ ನಿದ್ದೇಸೋ, ಪಾಕಟಜರಾವಸೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಗಹಣತೋ। ಜೀರಣಮೇವ ಜೀರಣತಾ, ಜೀರನ್ತಸ್ಸ ವಾ ಆಕಾರೋ ತಾ-ಸದ್ದೇನ ವುತ್ತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಯಂ ಆಕಾರನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ। ದನ್ತಾದೀನಂ ವಸೇನ ಖಣ್ಡಂ ಜಾತಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಖಣ್ಡಿತೋ, ಪುಗ್ಗಲೋ। ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಂ। ಪಲಿತಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಪಲಿತೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಪಾಲಿಚ್ಚಂ। ವಲಿ ತಚೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ವಲಿತ್ತಚೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ವಲಿತ್ತಚತಾ। ಇಮೇ ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಾದಯೋ ಜರಾ। ವಿಕಾರಾನಂ ದಸ್ಸನವಸೇನಾತಿ ವಿಪತ್ತಿದಸ್ಸನವಸೇನ। ವಾತಸ್ಸಾತಿ ಮಹತೋ ವಾತಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ। ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಗತಮಗ್ಗೋ ಪಾಕಟೋ, ತಸ್ಮಾ ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಾದಿಗ್ಗಹಣಂ ಜರಾಯ ಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೋತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ನ ಚ ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಾದೀನೇವ ಜರಾತಿ ಕಲಲಕಾಲತೋ ಪಭುತಿ ಪುರಿಮರೂಪಾನಂ ಜರಾಪತ್ತಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಿ ಪಚ್ಛಿಮರೂಪಾನಿ ಪರಿಪಕ್ಕರೂಪಾನುರೂಪಾನಿ ಪರಿಣತಪರಿಣತಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಸುಪರಿಣತರೂಪಾನಂ ಪರಿಪಾಕಕಾಲೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಿ ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಾದಿಸಭಾವಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಾನಿ ಉದಕಾದಿಮಗ್ಗೇಸು ತಿಣರುಕ್ಖಸಂಭಗ್ಗತಾದಯೋ ವಿಯ ಪರಿಪಾಕಗತಮಗ್ಗಸಙ್ಖಾತೇಸು ಪರಿಪಕ್ಕರೂಪೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನಾನಿ ‘‘ಜರಾಯ ಗತೋ ಮಗ್ಗೋ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಾನಿ, ನ ಜರಾತಿ।

    Gatijātivasenāti (saṃ. ni. ṭī. 2.1.2) pañcagativasena, tatthāpi ekekāya gatiyā khattiyādibhummadevādihatthiādijātivasena ca. Nikiyyanti sattā ettha, etena vāti nikāyo, gottacaraṇādivibhāgo. Jarāya sabhāvo nāma vayohāni, tasmā jarāti vayohānisaṅkhātassa sabhāvassa niddeso, pākaṭajarāvasena niddeso khaṇḍiccādivasena gahaṇato. Jīraṇameva jīraṇatā, jīrantassa vā ākāro tā-saddena vutto. Tenāha ‘‘ayaṃ ākāraniddeso’’ti. Dantādīnaṃ vasena khaṇḍaṃ jātaṃ etassāti khaṇḍito, puggalo. Tassa bhāvo khaṇḍiccaṃ. Palitaṃ etassa atthīti palito, tassa bhāvo pāliccaṃ. Vali taco etassāti valittaco, tassa bhāvo valittacatā. Ime khaṇḍiccādayo jarā. Vikārānaṃ dassanavasenāti vipattidassanavasena. Vātassāti mahato vātakkhandhassa. Khaṇḍiccādivasena gatamaggo pākaṭo, tasmā khaṇḍiccādiggahaṇaṃ jarāya kiccaniddesoti vuttanti dasseti. Na ca khaṇḍiccādīneva jarāti kalalakālato pabhuti purimarūpānaṃ jarāpattakkhaṇe uppajjamānāni pacchimarūpāni paripakkarūpānurūpāni pariṇatapariṇatāni uppajjantīti anukkamena supariṇatarūpānaṃ paripākakāle uppajjamānāni khaṇḍiccādisabhāvāni uppajjanti, tāni udakādimaggesu tiṇarukkhasaṃbhaggatādayo viya paripākagatamaggasaṅkhātesu paripakkarūpesu uppannāni ‘‘jarāya gato maggo’’icceva vuttāni, na jarāti.

    ಪಕತಿಯಾತಿ ಫಲವಿಪಚ್ಚನಪಕತಿಯಾ, ಜರಾಯ ವಾ ಪಾಪುಣಿತಬ್ಬಂ ಫಲಮೇವಪಕತಿ, ತಾಯ ಜರಾ ದೀಪಿತಾ। ಸುಪ್ಪಸನ್ನಾನೀತಿ ಸುಟ್ಠು ಪಸನ್ನಾನಿ। ತಮೇವ ಸುಪ್ಪಸನ್ನತಂ ಕಿಚ್ಚತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸುಖುಮಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತಿಕ್ಖವಿಸದತಾ ಹಿ ತೇಸಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಸುಪ್ಪಸನ್ನತಾ। ಆಲುಳಿತಾನೀತಿ ಆಕುಲಾನಿ। ಅವಿಸದಾನೀತಿ ಅಬ್ಯತ್ತಾನಿ।

    Pakatiyāti phalavipaccanapakatiyā, jarāya vā pāpuṇitabbaṃ phalamevapakati, tāya jarā dīpitā. Suppasannānīti suṭṭhu pasannāni. Tameva suppasannataṃ kiccato dassetuṃ ‘‘sukhumampī’’tiādi vuttaṃ. Tikkhavisadatā hi tesaṃ indriyānaṃ suppasannatā. Āluḷitānīti ākulāni. Avisadānīti abyattāni.

    ಕಾಮಂ ರೂಪಧಮ್ಮೇಸುಪಿ ಖಣಿಕಜರಾ ದುರುಪಲಕ್ಖಿತಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾವ, ಸಾ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಸನ್ತಾನವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಪರಿಬ್ಯತ್ತಾವ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಪಾಕಟಜರಾ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಾ। ಅವೀಚಿ ನಿರನ್ತರಾ ಜರಾ ಅವೀಚಿಜರಾ ಸತಿ ಸನ್ತಾನೇ ಸತ್ತಾನಂ ಅನುಪ್ಪಬನ್ಧತೋ। ತತೋ ಅಞ್ಞೇಸೂತಿ ಮನ್ದದಸಕಾದೀಸು ಪುಬ್ಬದಸಕಾದಿಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಅಞ್ಞೇಸು ಯಥಾವುತ್ತೇಸು। ಅನ್ತರನ್ತರಾತಿ ತೇಸು ಏವ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇಸು ಪುರಿಮದಸಕಾದಿತೋ ಪಚ್ಛಿಮದಸಕಾದೀನಂ ಅನ್ತರನ್ತರಾ। ವಣ್ಣವಿಸೇಸಾದೀನನ್ತಿ ವಣ್ಣವಿಸೇಸಸಣ್ಠಾನವಿಸೇಸಸಮ್ಫಸ್ಸವಿಸೇಸಾದೀನಂ।

    Kāmaṃ rūpadhammesupi khaṇikajarā durupalakkhitā paṭicchannāva, sā pana yasmā santānavasena pavattiyā paribyattāva hotīti ‘‘pākaṭajarā’’icceva vuttā. Avīci nirantarā jarā avīcijarā sati santāne sattānaṃ anuppabandhato. Tato aññesūti mandadasakādīsu pubbadasakādiparicchedato aññesu yathāvuttesu. Antarantarāti tesu eva vuttappakāresu purimadasakādito pacchimadasakādīnaṃ antarantarā. Vaṇṇavisesādīnanti vaṇṇavisesasaṇṭhānavisesasamphassavisesādīnaṃ.

    ವಚನಕವಸೇನಾತಿ ಕ-ಕಾರೇನ ಹಿ ಪದಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಚವನಂ ಚುತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತಂ ಪನ ಏಕಚತುಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇಸು ಚುತಿಯಾ ಅವಿಸೇಸತೋ ಗಹಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕಚತುಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಸಾಮಞ್ಞವಚನ’’ನ್ತಿ। ಚವನಕವಸೇನಾತಿ ವಾ ಚವನಕಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚವನಮೇವ ಚವನತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಭಾವವಚನೇನಾ’’ತಿ। ಲಕ್ಖಣನಿದಸ್ಸನನ್ತಿ ವಯಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ನಿದಸ್ಸನಂ। ಚವನ್ತಸ್ಸ ವಾ ಆಕಾರೋ ತಾ-ಸದ್ದೇನ ವುತ್ತೋ ‘‘ಚವನತಾ’’ತಿ। ಭಿಜ್ಜನಂ ಭೇದೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚುತಿಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಭಙ್ಗುಪ್ಪತ್ತಿಪರಿದೀಪನ’’ನ್ತಿ। ಯಥಾ ಭಿನ್ನಸ್ಸ ಘಟಸ್ಸ ಕೇನಚಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ಘನಘಟಭಾವೇನ ಠಾನಂ ನತ್ಥಿ, ಏವಂ ಭಿನ್ನಾನಂ ಖನ್ಧಾನನ್ತಿ ಚವನಂ ಅನ್ತರಹಿತಂ ನಾಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅನ್ತರಧಾನನ್ತಿ…ಪೇ॰… ಪರಿದೀಪನ’’ನ್ತಿ। ಯೋ ಮಚ್ಚೂತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಭೇದೋ, ಯಞ್ಚ ಮರಣಂ ಪಾಣಚಾಗೋ, ತದುಭಯಂ ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮಚ್ಚು ಮರಣ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ವಾ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಕಾಲಸ್ಸ ಅನ್ತಕಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾತಿ ಯಾ ಲೋಕೇ ವುಚ್ಚತಿ, ಸಾ ಚುತಿ, ಮರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚವನಕಾಲೋ ಏವ ವಾ ಅನತಿಕ್ಕಮನೀಯತ್ತಾ ವಿಸೇಸೇನ ಕಾಲೋತಿ ವುತ್ತೋತಿ ತಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾ ಅತ್ಥತೋ ಚುತಿಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಭೇದಪ್ಪತ್ತಿಯೇವ। ‘‘ಚುತಿ ಚವನತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪುಬ್ಬೇ ವೋಹಾರಮಿಸ್ಸಕೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ।

    Vacanakavasenāti ka-kārena hi padaṃ vaḍḍhetvā vuttaṃ, tasmā cavanaṃ cutīti vuttaṃ hoti. Taṃ pana ekacatupañcavokārabhavesu cutiyā avisesato gahaṇanti āha ‘‘ekacatupañcakkhandhānaṃ sāmaññavacana’’nti. Cavanakavasenāti vā cavanakassa puggalassa vasenāti attho. Cavanameva cavanatāti āha ‘‘bhāvavacanenā’’ti. Lakkhaṇanidassananti vayasaṅkhātassa lakkhaṇassa nidassanaṃ. Cavantassa vā ākāro tā-saddena vutto ‘‘cavanatā’’ti. Bhijjanaṃ bhedoti vuttaṃ ‘‘cutikkhandhānaṃ bhaṅguppattiparidīpana’’nti. Yathā bhinnassa ghaṭassa kenaci pariyāyena ghanaghaṭabhāvena ṭhānaṃ natthi, evaṃ bhinnānaṃ khandhānanti cavanaṃ antarahitaṃ nāmāti āha ‘‘antaradhānanti…pe… paridīpana’’nti. Yo maccūti vuccati bhedo, yañca maraṇaṃ pāṇacāgo, tadubhayaṃ ekajjhaṃ katvā vuttaṃ ‘‘maccu maraṇa’’nti evaṃ vā ettha attho daṭṭhabbo. Kālassa antakassa kiriyāti yā loke vuccati, sā cuti, maraṇanti attho. Cavanakālo eva vā anatikkamanīyattā visesena kāloti vuttoti tassa kiriyā atthato cutikkhandhānaṃ bhedappattiyeva. ‘‘Cuti cavanatā’’tiādinā pubbe vohāramissakena niddiṭṭhaṃ.

    ಇದಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಪರಮತ್ಥನಯೇನೇವ ನಿದ್ದೇಸೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪರಮತ್ಥೇನ ದೀಪೇತು’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಚವನಕವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲವಸೇನ ಚ ವೋಹಾರಾಧಿಟ್ಠಾನಾ ಸಂವಣ್ಣನಾ ಕತಾ। ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಳೇವರಂ ನಿಕ್ಖಿಪಕಿ ಓಪಪಾತಿಕಾನಂ ಚುತಿಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಅನ್ತರಧಾನಮೇವಹೋತಿ, ತತೋ ಪರಂ ಉತುಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಸನ್ತತಿ ನ ಪವತ್ತತಿ। ‘‘ಜಾತಿಸಮುದಯಾ’’ತಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ‘‘ತಣ್ಹಾಸಮುದಯಾ’’ತಿಆದೀಸು ವುತ್ತನಯನೇವ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುನ್ತಿ ನ ವುತ್ತಂ।

    Idāni nibbattitaparamatthanayeneva niddesoti dassetuṃ ‘‘paramatthena dīpetu’’nti vuttaṃ. ‘‘Cavanakavasenā’’tiādinā hi puggalavasena ca vohārādhiṭṭhānā saṃvaṇṇanā katā. Na kiñci kaḷevaraṃ nikkhipaki opapātikānaṃ cutikkhandhānaṃ antaradhānamevahoti, tato paraṃ utusamuṭṭhānarūpasantati na pavattati. ‘‘Jātisamudayā’’tiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ ‘‘taṇhāsamudayā’’tiādīsu vuttanayaneva sakkā viññātunti na vuttaṃ.

    ಜರಾಮರಣವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Jarāmaraṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಜಾತಿವಾರವಣ್ಣನಾ

    Jātivāravaṇṇanā

    ೯೩. ಜಾಯನಟ್ಠೇನಾತಿಆದಿ ಆಯತನವಸೇನ ಯೋನಿವಸೇನ ಚ ದ್ವೀಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ಜಾತಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ। ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನಿಯಂ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೯೧) ಪನ ‘‘ಜಾಯಮಾನಕವಸೇನ ಜಾತಿ, ಸಞ್ಜಾಯನವಸೇನ ಸಞ್ಜಾತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ತತ್ಥ ಏಕೇಕೇನೇವ ಪದೇನ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ಜಾತಿಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಸಮ್ಪುಣ್ಣಾ ಜಾತಿ ಸಞ್ಜಾತೀತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಾಯತನವಸೇನ ಯುತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏತೇನೇವ ಕೇವಲಂ ಜಾತಿಸದ್ದೇನ ವುತ್ತಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಾಯತನತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಅಭಿಬ್ಯತ್ತಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಪಾಕಟಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ…ಪೇ॰… ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತೀ’’ತಿ ಸತ್ತವಸೇನ ಪವತ್ತತ್ತಾ ವೋಹಾರದೇಸನಾ।

    93.Jāyanaṭṭhenātiādi āyatanavasena yonivasena ca dvīhi dvīhi padehi sabbasatte pariyādiyitvā jātiṃ dassetuṃ vuttaṃ. Sammohavinodaniyaṃ (vibha. aṭṭha. 191) pana ‘‘jāyamānakavasena jāti, sañjāyanavasena sañjātī’’ti vuttattā tattha ekekeneva padena sabbasatte pariyādiyitvā jātiṃ dassetīti daṭṭhabbaṃ. Sampuṇṇā jāti sañjātīti katvā ‘‘sā paripuṇṇāyatanavasena yuttā’’ti vuttaṃ. Eteneva kevalaṃ jātisaddena vuttāya jātiyā aparipuṇṇāyatanatā daṭṭhabbā. Abhibyattā nibbatti abhinibbatti, pākaṭā nibbattīti attho. ‘‘Tesaṃ tesaṃ sattānaṃ…pe… abhinibbattī’’ti sattavasena pavattattā vohāradesanā.

    ತತ್ರ ತತ್ರಾತಿ ಏತ್ಥ ಚತುವೋಕಾರಭವೇ ದ್ವಿನ್ನಂ, ಏಕವೋಕಾರಭವೇ ದ್ವಿನ್ನಂ, ಸೇಸರೂಪಧಾತುಯಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ, ಕಾಮಧಾತುಯಂ ವಿಕಲಾವಿಕಲಿನ್ದ್ರಿಯವಸೇನ ಸತ್ತನ್ನಂ ನವನ್ನಂ ದಸನ್ನಂ, ಪುನ ದಸನ್ನಂ, ಏಕಾದಸನ್ನಞ್ಚ ಆಯತನಾನಂ ವಸೇನ ಸಙ್ಗಹೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯದಿಪಿ ಚುತಿಕ್ಖನ್ಧಾ ಅನನ್ತರಾನಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಧಮ್ಮಾನಂ ಅನನ್ತರಾದಿನಾ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ಯೇ ಪನ ಸಮುದಯಾ ಅಜನಕಾ, ತೇ ಏತ್ಥ ಉಪಪತ್ತಿಭವೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ಜನಕೋ ಏವ ಭವೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಜಾತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯಭೂತೋ ಕಮ್ಮಭವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಆಹ।

    Tatratatrāti ettha catuvokārabhave dvinnaṃ, ekavokārabhave dvinnaṃ, sesarūpadhātuyaṃ paṭisandhikkhaṇe uppajjamānānaṃ pañcannaṃ, kāmadhātuyaṃ vikalāvikalindriyavasena sattannaṃ navannaṃ dasannaṃ, puna dasannaṃ, ekādasannañca āyatanānaṃ vasena saṅgaho veditabbo. Yadipi cutikkhandhā anantarānaṃ paṭisandhikadhammānaṃ anantarādinā paccayā honti, ye pana samudayā ajanakā, te ettha upapattibhavoti adhippetā. Janako eva bhavoti adhippetoti dassento ‘‘jātiyā paccayabhūto kammabhavo veditabbo’’ti āha.

    ಜಾತಿವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Jātivāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಭವವಾರವಣ್ಣನಾ

    Bhavavāravaṇṇanā

    ೯೪. ಭಾವನಭವನಟ್ಠೇನ ಭವೋ ದುವಿಧೋ। ತತ್ಥ ಕಮ್ಮಭವೋ ‘‘ಭವತಿ ಏತಸ್ಮಾ ಉಪಪತ್ತಿಭವೋ’’ತಿ ಭಾವನಟ್ಠೇನ ಭವೋ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಉಪಪತ್ತಿಭವಂ ‘‘ಭವತೀತಿ ಭವೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಕಾರಣತ್ತಾ ಕಮ್ಮಂ ಫಲೂಪಚಾರೇನ ಭವೋತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ, ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ಉಪಪತ್ತಿಭವಹೇತುಭಾವನೇತ್ಥ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಮ್ಮಭವಪರಿಯಾಯೋತಿ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ। ಸಬ್ಬಥಾಪೀತಿ ಭಾವನಭವನಕುಸಲಾಕುಸಲಉಪಪತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಭವಹೀನಪಣೀತಾದಿನಾ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನಪಿ। ಕಾಮಭವೋತಿ ವುತ್ತಂ ಕಾಮತಣ್ಹಾಹೇತುಕತೋ ಕಾಮತಣ್ಹಾಯ ಆರಮ್ಮಣಭಾವತೋ ಚ। ರೂಪಭವೂಪಗಕಮ್ಮಂ ರೂಪಭವೋ, ತಥಾ ಅರೂಪಭವೂಪಗಕಮ್ಮಂ ಅರೂಪಭವೋ, ತಂತಂನಿಬ್ಬತ್ತಕ್ಖನ್ಧಾ ರೂಪಾರೂಪುಪತ್ತಿಭವಾ, ರೂಪಾರೂಪಭವಭಾವೋ ಪನ ತೇಸಂ ‘‘ಕಾಮಭವೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    94. Bhāvanabhavanaṭṭhena bhavo duvidho. Tattha kammabhavo ‘‘bhavati etasmā upapattibhavo’’ti bhāvanaṭṭhena bhavo. Aṭṭhakathāyaṃ pana upapattibhavaṃ ‘‘bhavatīti bhavo’’ti vatvā tassa kāraṇattā kammaṃ phalūpacārena bhavoti ayamattho vutto, ubhayatthāpi upapattibhavahetubhāvanettha kammassa kammabhavapariyāyoti dassitaṃ hoti. Sabbathāpīti bhāvanabhavanakusalākusalaupapattisampattibhavahīnapaṇītādinā sabbappakārenapi. Kāmabhavoti vuttaṃ kāmataṇhāhetukato kāmataṇhāya ārammaṇabhāvato ca. Rūpabhavūpagakammaṃ rūpabhavo, tathā arūpabhavūpagakammaṃ arūpabhavo, taṃtaṃnibbattakkhandhā rūpārūpupattibhavā, rūpārūpabhavabhāvo pana tesaṃ ‘‘kāmabhavo’’ti ettha vuttanayeneva veditabbo.

    ಭವವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Bhavavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಉಪಾದಾನವಾರವಣ್ಣನಾ

    Upādānavāravaṇṇanā

    ೯೫. ಉಪಾದಾನನ್ತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ಉಪಾದಾನಂ। ಯಥಾ ಹಿ ಕಾಮಸ್ಸಾದವಸೇನ, ಭವಸ್ಸಾದವಸೇನ ವಾ ತಂತಂಸುಗತಿಭವೂಪಗಂ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಕಾಮುಪಾದಾನಂ, ಏವಂ ಉಚ್ಛೇದಾದಿಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸವಸೇನಾತಿ ಚತ್ತಾರಿಪಿ ಉಪಾದಾನಾನಿ ಯಥಾರಹಂ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಕುಸಲಕಮ್ಮಭವಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನೇವ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಭವಸ್ಸ ಅಸಹಜಾತಸ್ಸ ಅನನ್ತರಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನಪಿ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನಪಿ । ಸಹಜಾತಸ್ಸ ಕಾಮುಪಾದಾನಂ ಸಹಜಾತ-ಅಞ್ಞಮಞ್ಞ-ನಿಸ್ಸಯ-ಸಮ್ಪಯುತ್ತ-ಅತ್ಥಿ-ಅವಿಗತ-ಹೇತು-ವಸೇನ ಸತ್ತಧಾ, ಸೇಸಉಪಾದಾನಾನಿ ತತ್ಥ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಭಾವಂ ಪಹಾಯ ಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಸತ್ತಧಾವ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ। ಅನನ್ತರಸ್ಸ ಪನ ಅನನ್ತರಸಮನನ್ತರಅನನ್ತರೂಪನಿಸ್ಸಯನತ್ಥಿವಿಗತಾಸೇವನವಸೇನ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ। ತಸ್ಸಿದಮ್ಪಿ ಸಹಜಾತಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ವತ್ಥುಕಾಮಂ ಉಪಾದಿಯತಿ ಚಿತ್ತಂ, ಪುಗ್ಗಲೋ ವಾ ಏತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತನ್ತಿ ವತ್ಥುಕಾಮಂ। ಕಾಮೇತೀತಿ ಕಾಮೋ ಚ ಸೋ ಉಪಾದಿಯತೀತಿ ಉಪಾದಾನಞ್ಚಾತಿ ಯೋಜನಾ। ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ವುತ್ತನಯೇನ।

    95.Upādānanti catubbidhampi upādānaṃ. Yathā hi kāmassādavasena, bhavassādavasena vā taṃtaṃsugatibhavūpagaṃ kammaṃ karontassa kāmupādānaṃ, evaṃ ucchedādimicchābhinivesavasenāti cattāripi upādānāni yathārahaṃ tassa tassa kusalakammabhavassa upanissayavaseneva paccayā honti, akusalakammabhavassa asahajātassa anantarassa upanissayavasenapi ārammaṇavasenapi . Sahajātassa kāmupādānaṃ sahajāta-aññamañña-nissaya-sampayutta-atthi-avigata-hetu-vasena sattadhā, sesaupādānāni tattha hetupaccayabhāvaṃ pahāya maggapaccayaṃ pakkhipitvā sattadhāva paccayā honti. Anantarassa pana anantarasamanantaraanantarūpanissayanatthivigatāsevanavasena paccayā honti. Tassidampi sahajātādīti ādi-saddena saṅgahitanti daṭṭhabbaṃ. Vatthukāmaṃ upādiyati cittaṃ, puggalo vā etenāti attho. Tanti vatthukāmaṃ. Kāmetīti kāmo ca so upādiyatīti upādānañcāti yojanā. Vuttanayenāti abhidhamme vuttanayena.

    ಸಸ್ಸತೋ ಅತ್ತಾತಿ ಇದಂ ಪುರಿಮದಿಟ್ಠಿಂ ಉಪಾದಿಯಮಾನಂ ಉತ್ತರದಿಟ್ಠಿಂ ನಿದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ। ಯಥಾ ಏಸಾ ದಿಟ್ಠಿ ದಳ್ಹೀಕರಣವಸೇನ ಪುರಿಮಂ ಪುರಿಮಂ ಉತ್ತರಾ ಉತ್ತರಾ ಉಪಾದಿಯತಿ, ಏವಂ ‘‘ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿಆದಿಕಾಪೀತಿ। ಅತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ಪನ ಅತ್ತವಾದುಪಾದಾನನ್ತಿ ನಯಿದಂ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನದಸ್ಸನನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಲೋಕೋ ಚಾತಿ ಅತ್ತಗ್ಗಹಣವಿನಿಮುತ್ತಗಹಣಂ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನಭೂತಂ ಇಧ ಪುರಿಮದಿಟ್ಠಿಉತ್ತರದಿಟ್ಠಿವಚನೇಹಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸಬ್ಬದಿಟ್ಠಿಗತಸ್ಸ ‘‘ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನ’’ನ್ತಿ ಏತಂ ಅಧಿವಚನಂ ‘‘ಸಬ್ಬಾಪಿ ದಿಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನ’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ।

    Sassato attāti idaṃ purimadiṭṭhiṃ upādiyamānaṃ uttaradiṭṭhiṃ nidassetuṃ vuttaṃ. Yathā esā diṭṭhi daḷhīkaraṇavasena purimaṃ purimaṃ uttarā uttarā upādiyati, evaṃ ‘‘natthi dinna’’ntiādikāpīti. Attaggahaṇaṃ pana attavādupādānanti nayidaṃ diṭṭhupādānadassananti daṭṭhabbaṃ. Loko cāti attaggahaṇavinimuttagahaṇaṃ diṭṭhupādānabhūtaṃ idha purimadiṭṭhiuttaradiṭṭhivacanehi vuttanti veditabbaṃ. Sabbadiṭṭhigatassa ‘‘diṭṭhupādāna’’nti etaṃ adhivacanaṃ ‘‘sabbāpi diṭṭhi diṭṭhupādāna’’nti vacanato.

    ಸೀಲಬ್ಬತಂ ಉಪಾದಿಯನ್ತೀತಿ ಸೀಲಬ್ಬತಂ ‘‘ಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಉಪಾದಿಯನ್ತಿ। ಏತೇನ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸೇನ। ಸಯಂ ವಾ ತಂ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸಸಹಗತಂ। ಸೀಲಬ್ಬತಸಹಚರಣತೋ ಸೀಲಬ್ಬತಞ್ಚ ತಂ ದಳ್ಹಗ್ಗಾಹಭಾವತೋ ಉಪಾದಾನಞ್ಚಾತಿ ಸೀಲಬ್ಬತುಪಾದಾನಂ। ಏವಂ ಸುದ್ಧೀತಿ ಅಭಿನಿವೇಸತೋತಿ ಏವಂ ಗೋಸೀಲಗೋವತಾದಿಚರಣೇನ ಸಂಸಾರಸುದ್ಧೀತಿ ಅಭಿನಿವೇಸಭಾವತೋ। ಏತೇನ ತಂ ಸಹಚರಣತೋ ಅಭಿನಿವೇಸಸ್ಸ ತಂಸದ್ದಾರಹತಂ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Sīlabbataṃ upādiyantīti sīlabbataṃ ‘‘suddhimaggo’’ti upādiyanti. Etena micchābhinivesena. Sayaṃ vā taṃ micchābhinivesasahagataṃ. Sīlabbatasahacaraṇato sīlabbatañca taṃ daḷhaggāhabhāvato upādānañcāti sīlabbatupādānaṃ. Evaṃ suddhīti abhinivesatoti evaṃ gosīlagovatādicaraṇena saṃsārasuddhīti abhinivesabhāvato. Etena taṃ sahacaraṇato abhinivesassa taṃsaddārahataṃ dasseti.

    ವದನ್ತೀತಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವೋಹರನ್ತಿ। ಏತೇನ ದಿಟ್ಠಿಗತೇನ। ಅತ್ತವಾದಮತ್ತಮೇವಾತಿ ಅತ್ತಾತಿ ವಾಚಾಮತ್ತಮೇವ। ಏತೇನ ವಾಚಾವತ್ಥುಮತ್ತಮೇತಂ, ಯದಿದಂ ಬಾಹಿರಕಪರಿಕಪ್ಪಿತೋ ಅತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Vadantīti ‘‘atthi me attā’’tiādinā voharanti. Etena diṭṭhigatena. Attavādamattamevāti attāti vācāmattameva. Etena vācāvatthumattametaṃ, yadidaṃ bāhirakaparikappito attāti dasseti.

    ತಣ್ಹಾ ಕಾಮುಪಾದಾನಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಕಾಮುಪಾದಾನಂ? ಯೋ ಕಾಮೇಸು ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ಕಾಮರಾಗೋ ಕಾಮನನ್ದೀ ಕಾಮತಣ್ಹಾ ಕಾಮಸ್ನೇಹೋ ಕಾಮಪರಿಳಾಹೋ ಕಾಮಮುಚ್ಛಾ ಕಾಮಜ್ಝೋಸಾನಂ। ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ಕಾಮುಪಾದಾನ’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ ತಣ್ಹಾದಳ್ಹತ್ತಂ ಕಾಮುಪಾದಾನಂ। ತಣ್ಹಾದಳ್ಹತ್ತನ್ತಿ ಚ ಪುರಿಮತಣ್ಹಾಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯತೋ ದಳ್ಹಭೂತಾ ಉತ್ತರತಣ್ಹಾ ಏವ। ಕೇಚಿ ಪನಾಹು –

    Taṇhākāmupādānassāti ettha ‘‘tattha katamaṃ kāmupādānaṃ? Yo kāmesu kāmacchando kāmarāgo kāmanandī kāmataṇhā kāmasneho kāmapariḷāho kāmamucchā kāmajjhosānaṃ. Idaṃ vuccati kāmupādāna’’nti vacanato taṇhādaḷhattaṃ kāmupādānaṃ. Taṇhādaḷhattanti ca purimataṇhāupanissayapaccayato daḷhabhūtā uttarataṇhā eva. Keci panāhu –

    ‘‘ಅಪ್ಪತ್ತವಿಸಯಪತ್ಥನಾ ತಣ್ಹಾ ಅನ್ಧಕಾರೇ ಚೋರಸ್ಸಹತ್ಥಪ್ಪಸಾರಣಂ ವಿಯ, ಸಮ್ಪತ್ತವಿಸಯಗ್ಗಹಣಂ ಉಪಾದಾನಂ ತಸ್ಸೇವ ಭಣ್ಡಗ್ಗಹಣಂ ವಿಯಾ’’ತಿ। ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಸನ್ತುಟ್ಠಿಪಟಿಪಕ್ಖಾ ಏತೇ ಧಮ್ಮಾ ಪರಿಯೇಸನಾರಕ್ಖದುಕ್ಖಮೂಲಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣಾ ತಣ್ಹಾ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣಸ್ಸೇವ ಉಪಾದಾನಸ್ಸ ಅನಾನನ್ತರಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಪಚ್ಚಯೋ, ಆರಮ್ಮಣಾದಿವಸೇನಪಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿಯೇವ, ಅನನ್ತರಾದೀನಂ ಪನ ಅನನ್ತರಾದಿವಸೇನ ಪಚ್ಚಯೋ। ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ಹಿ ಲೋಭಸ್ಸ ತಣ್ಹಾಪರಿಯಾಯೋಪಿ ಕಾಮುಪಾದಾನಪರಿಯಾಯೋಪಿ ಲಬ್ಭತೇವಾತಿ। ಅವಸೇಸಾನನ್ತಿ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನಾದೀನಂ। ಸಹಜಾತಾದಿವಸೇನಾತಿ ಸಹಜಾತಾನಂ ಸಹಜಾತಾದಿವಸೇನ, ಅಸಹಜಾತಾನಂ ಅನನ್ತರಉಪನಿಸ್ಸಯಾದಿವಸೇನಾತಿ ಸಬ್ಬಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    ‘‘Appattavisayapatthanā taṇhā andhakāre corassahatthappasāraṇaṃ viya, sampattavisayaggahaṇaṃ upādānaṃ tasseva bhaṇḍaggahaṇaṃ viyā’’ti. Appicchasantuṭṭhipaṭipakkhā ete dhammā pariyesanārakkhadukkhamūlāni, tasmā vuttalakkhaṇā taṇhā vuttalakkhaṇasseva upādānassa anānantarassa upanissayavasena paccayo, ārammaṇādivasenapi paccayo hotiyeva, anantarādīnaṃ pana anantarādivasena paccayo. Sabbassapi hi lobhassa taṇhāpariyāyopi kāmupādānapariyāyopi labbhatevāti. Avasesānanti diṭṭhupādānādīnaṃ. Sahajātādivasenāti sahajātānaṃ sahajātādivasena, asahajātānaṃ anantaraupanissayādivasenāti sabbaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ.

    ಉಪಾದಾನವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Upādānavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ತಣ್ಹಾವಾರವಣ್ಣನಾ

    Taṇhāvāravaṇṇanā

    ೯೬. ‘‘ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸೋ’’ತಿಆದಿ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಮಾತಿತೋ ನಾಮಂ ವಿಯ ಪುತ್ತಸ್ಸ ವತ್ಥುತೋ ತಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಭಾವೇನ ಉಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುತ್ತಾ, ಆರಮ್ಮಣಂ ಪನ ಕೇವಲಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಹೇತೂತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೇಟ್ಠಿ…ಪೇ॰… ನಾಮ’’ನ್ತಿ। ಕಾಮರಾಗಭಾವೇನಾತಿ ವತ್ಥುಕಾಮಸ್ಸ ರಜ್ಜನವಸೇನ। ರೂಪಂ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತೀತಿ ರುಪಾರಮ್ಮಣಂ ತಣ್ಹಾಭಿನನ್ದನಾವಸೇನ ಅಭಿರಮಮಾನಾ ಏವ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತೀ। ನಿಚ್ಚನ್ತಿಆದಿನಾ ದಿಟ್ಠಾಭಿನನ್ದನಾಮುಖೇನ ರೂಪಂ ಅಭಿರಮನ್ತೀ। ಪೇಚ್ಚ ನ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ನ ಹೋತಿ ಪುನ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ। ತಥಾ ಸದ್ದಕಣ್ಹಾದಯೋಪೀತಿ ಯಥಾ ರೂಪತಣ್ಹಾ ಕಾಮರಾಗಭಾವೇನ ಸಸ್ಸತರಾಗವಸೇನ ಉಚ್ಛೇದರಾಗವಸೇನಾತಿ ಚ ಪವತ್ತಿಯಾ ತಿಸ್ಸೋ ತಣ್ಹಾ, ತಥಾ ಸದ್ದತಣ್ಹಾ ಗನ್ಧರಸಫೋಟ್ಠಬ್ಬಧಮ್ಮತಣ್ಹಾಪಿ। ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನೀತಿ ತಣ್ಹಾಸಮುದಾಚಾರಾ, ಸಮುದಾಚಾರವಸೇನ ಪವತ್ತತಣ್ಹಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

    96. ‘‘Cakkhusamphasso’’tiādi phassassa mātito nāmaṃ viya puttassa vatthuto tassa nissayabhāvena uppattihetuttā, ārammaṇaṃ pana kevalaṃ uppattihetūti vuttaṃ ‘‘seṭṭhi…pe… nāma’’nti. Kāmarāgabhāvenāti vatthukāmassa rajjanavasena. Rūpaṃ assādentīti rupārammaṇaṃ taṇhābhinandanāvasena abhiramamānā eva assādentī. Niccantiādinā diṭṭhābhinandanāmukhena rūpaṃ abhiramantī. Pecca na bhavissatīti bhijjitvā na hoti puna anuppajjanato. Tathā saddakaṇhādayopīti yathā rūpataṇhā kāmarāgabhāvena sassatarāgavasena ucchedarāgavasenāti ca pavattiyā tisso taṇhā, tathā saddataṇhā gandharasaphoṭṭhabbadhammataṇhāpi. Taṇhāvicaritānīti taṇhāsamudācārā, samudācāravasena pavattataṇhāti attho.

    ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಸ್ಸುಪಾದಾಯಾತಿ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೯೭೩; ಸಂ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೨.೨) ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ಉಪಾದಾಯ। ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ಹಿ ಇದಂ ಸಾಮಿವಚನಂ। ಅಸ್ಮೀತಿ ಹೋತೀತಿ ಯದೇತಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ಉಪಾದಾಯ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಸಮೂಹಗಾಹತೋ ಅಸ್ಮೀತಿ ಏವಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇತ್ಥಸ್ಮೀತಿ ಹೋತೀತಿ ಖತ್ತಿಯಾದೀಸು ‘‘ಇದಂಪಕಾರೋ ಅಹ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಹೋತೀತಿ ಇದಮೇತ್ಥ ಅನುಪನಿಧಾಯ ಗಹಣಂ। ಏವಮಾದಿನಾತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಏವಂಸ್ಮೀತಿ, ಅಞ್ಞಥಾಸ್ಮೀತಿ, ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಇತ್ಥಂ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಏವಂ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಅಸಸ್ಮೀತಿ, ಸತಸ್ಮೀತಿ, ಸಿಯನ್ತಿ, ಇತ್ಥಂ ಸಿಯನ್ತಿ, ಏವಂ ಸಿಯನ್ತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ಸಿಯನ್ತಿ, ಅಪಾಹಂ ಸಿಯನ್ತಿ, ಅಪಾಹಂ ಇತ್ಥಂ ಸಿಯನ್ತಿ, ಅಪಾಹಂ ಏವಂ ಸಿಯನ್ತಿ, ಅಪಾಹಂ ಅಞ್ಞಥಾ ಸಿಯ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ॰ ೯೭೩) ಇಮೇಸಂ ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನಂ ಗಹಣಂ। ತತ್ಥ ಏವಂಸ್ಮೀತಿ ಇದಂ ಸಮತೋ ಉಪನಿಧಾಯ ಗಹಣಂ, ಯಥಾ ಅಯಂ ಖತ್ತಿಯೋ, ಯಥಾ ಅಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ಏವಂ ಅಹಮ್ಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಞ್ಞಥಾಸ್ಮೀತಿ ಇದಂ ಅಸಮಣೋ ಉಪನಿಧಾಯ ಗಹಣಂ, ಯಥಾ ಅಯಂ ಖತ್ತಿಯೋ, ಯಥಾ ಅಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ತತೋ ಅಞ್ಞಥಾ ಅಹಂ ಹೀನೋ ವಾ ಅಧಿಕೋ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇತಿ ಇಮಾನಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಾನಿ ದ್ವೇತಿ ಏತಾನಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನವಸೇನ ಚತ್ತಾರಿ ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನಿ। ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿಆದೀನಿ ಪನ ಚತ್ತಾರಿ ಅನಾಗತವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ। ತೇಸಂ ಪುರಿಮಚತುಕ್ಕೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಸಸ್ಮೀತಿ ಅಸತೀತಿ ಅಸಂ। ನಿಚ್ಚಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ, ತಸ್ಮಾ ಸಸ್ಸತೋ ಅಸ್ಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸತಸ್ಮೀತಿ ಸೀದತೀತಿ ಸತಂ। ಅನಿಚ್ಚಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ, ತಸ್ಮಾ ಅಸಸ್ಸತೋ ಅಸ್ಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇತಿ ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ। ಇತೋ ಪರಾನಿ ಸಿಯನ್ತಿಆದೀನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸಂಸಯಪರಿವಿತಕ್ಕವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ, ತಾನಿ ಪುರಿಮಚತುಕ್ಕೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಅತ್ಥತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಅಪಾಹಂ ಸಿಯನ್ತಿಆದೀನಿ ಚತ್ತಾರಿ ‘‘ಅಪಿ ನಾಮಾಹಂ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪತ್ಥನಾಕಪ್ಪನವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ, ತಾನಿ ಪುರಿಮಚತುಕ್ಕೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ।

    Ajjhattikassupādāyāti (vibha. aṭṭha. 973; saṃ. ni. ṭī. 2.2.2) ajjhattikaṃ khandhapañcakaṃ upādāya. Upayogatthe hi idaṃ sāmivacanaṃ. Asmīti hotīti yadetaṃ ajjhattaṃ khandhapañcakaṃ upādāya taṇhāmānadiṭṭhivasena samūhagāhato asmīti evaṃ hoti, tasmiṃ satīti attho. Itthasmīti hotīti khattiyādīsu ‘‘idaṃpakāro aha’’nti evaṃ taṇhāmānadiṭṭhivasena hotīti idamettha anupanidhāya gahaṇaṃ. Evamādināti ādi-saddena ‘‘evaṃsmīti, aññathāsmīti, bhavissanti, itthaṃ bhavissanti, evaṃ bhavissanti, aññathā bhavissanti, asasmīti, satasmīti, siyanti, itthaṃ siyanti, evaṃ siyanti, aññathā siyanti, apāhaṃ siyanti, apāhaṃ itthaṃ siyanti, apāhaṃ evaṃ siyanti, apāhaṃ aññathā siya’’nti (vibha. 973) imesaṃ taṇhāvicaritānaṃ gahaṇaṃ. Tattha evaṃsmīti idaṃ samato upanidhāya gahaṇaṃ, yathā ayaṃ khattiyo, yathā ayaṃ brāhmaṇo, evaṃ ahampīti attho. Aññathāsmīti idaṃ asamaṇo upanidhāya gahaṇaṃ, yathā ayaṃ khattiyo, yathā ayaṃ brāhmaṇo, tato aññathā ahaṃ hīno vā adhiko vāti attho. Iti imāni pubbe vuttāni dveti etāni paccuppannavasena cattāri taṇhāvicaritāni. Bhavissantiādīni pana cattāri anāgatavasena vuttāni. Tesaṃ purimacatukke vuttanayeneva attho veditabbo. Asasmīti asatīti asaṃ. Niccassetaṃ adhivacanaṃ, tasmā sassato asmīti attho. Satasmīti sīdatīti sataṃ. Aniccassetaṃ adhivacanaṃ, tasmā asassato asmīti attho. Iti imāni dve sassatucchedavasena vuttāni. Ito parāni siyantiādīni cattāri saṃsayaparivitakkavasena vuttāni, tāni purimacatukke vuttanayena atthato veditabbāni. Apāhaṃ siyantiādīni cattāri ‘‘api nāmāhaṃ bhaveyya’’nti evaṃ patthanākappanavasena vuttāni, tāni purimacatukke vuttanayeneva veditabbāni.

    ಏತ್ಥ ಚ ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದವಸೇನ ವುತ್ತಾ ದ್ವೇ ದಿಟ್ಠಿಸೀಸಾ ನಾಮ, ಅಸ್ಮಿ, ಭವಿಸ್ಸಂ, ಸಿಯಂ, ಅಪಾಹಂ ಸಿಯನ್ತಿ ಏತೇ ಪನ ಚತ್ತಾರೋ ಸುದ್ಧಸೀಸಾ ಏವ, ‘‘ಇತ್ಥಸ್ಮೀ’’ತಿಆದಯೋ ತಯೋ ತಯೋತಿ ದ್ವಾದಸ ಸೀಸಮೂಲಕಾ ನಾಮ। ಏವಮೇತಾನಿ ದ್ವೇ ದಿಟ್ಠಿಸೀಸಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಸುದ್ಧಸೀಸಾ, ದ್ವಾದಸ ಸೀಸಮೂಲಕಾತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಸ್ಸುಪಾದಾಯ ಅಟ್ಠಾರಸ್ಸ ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ।

    Ettha ca sassatucchedavasena vuttā dve diṭṭhisīsā nāma, asmi, bhavissaṃ, siyaṃ, apāhaṃ siyanti ete pana cattāro suddhasīsā eva, ‘‘itthasmī’’tiādayo tayo tayoti dvādasa sīsamūlakā nāma. Evametāni dve diṭṭhisīsā, cattāro suddhasīsā, dvādasa sīsamūlakāti ajjhattikassupādāya aṭṭhārassa taṇhāvicaritāni veditabbāni.

    ಬಾಹಿರಸ್ಸುಪಾದಾಯಾತಿ ಬಾಹಿರಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ಉಪಾದಾಯ। ಇದಮ್ಪಿ ಹಿ ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ। ಇಮಿನಾತಿ ಇಮಿನಾ ರುಪೇನ ವಾ…ಪೇ॰… ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ವಾತಿ ಏವಂ ರೂಪಾದೀಸು ಏಕಮೇವ ‘‘ಅಹ’’ನ್ತಿ, ಇತರಂ ಕಿಞ್ಚನಪಲಿಬೋಧಭಾವೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ತಣ್ಹಾದಿವಸೇನ ‘‘ಅಸ್ಮೀ’’ತಿ ಅಭಿನಿವಿಸತಿ, ‘‘ಇಮಿನಾ’’ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ವಿಸೇಸೋ। ಅಸ್ಮೀತಿ ಇಮಿನಾ ಖಗ್ಗೇನ ವಾ ಛತ್ತೇನ ವಾ ಅಭಿಸೇಕೇನ ವಾ ‘‘ಖತ್ತಿಯೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಅಭಿನಿವಿಸತಿ। ಬಾಹಿರರೂಪಾದಿನಿಸ್ಸಿತಾನೀತಿ ಬಾಹಿರಾನಿ ಪರಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಿ ರೂಪವೇದನಾದೀನಿ ನಿಸ್ಸಿತಾನಿ। ಅಟ್ಠಾರಸಾತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಅಸ್ಮೀ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾನಿ ಅಟ್ಠಾರಸ, ತಾನಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ‘‘ಇಮಿನಾ’’ತಿ ಹಿ ಅಯಮೇವೇತ್ಥ ವಿಸೇಸೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ದ್ವೇ ದಿಟ್ಠಿಸೀಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಉಭಯಂ ಪನ ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಛತ್ತಿಂಸಾ’’ತಿ।

    Bāhirassupādāyāti bāhiraṃ khandhapañcakaṃ upādāya. Idampi hi upayogatthe sāmivacanaṃ. Imināti iminā rupena vā…pe… viññāṇena vāti evaṃ rūpādīsu ekameva ‘‘aha’’nti, itaraṃ kiñcanapalibodhabhāvena gahetvā taṇhādivasena ‘‘asmī’’ti abhinivisati, ‘‘iminā’’ti ayamettha viseso. Asmīti iminā khaggena vā chattena vā abhisekena vā ‘‘khattiyohamasmī’’ti abhinivisati. Bāhirarūpādinissitānīti bāhirāni parasantatipariyāpannāni rūpavedanādīni nissitāni. Aṭṭhārasāti iminā ‘‘asmī’’tiādinayappavattāni aṭṭhārasa, tāni pubbe vuttanayeneva veditabbāni. ‘‘Iminā’’ti hi ayamevettha viseso, tasmā ‘‘dve diṭṭhisīsā’’tiādinā vuttanayeneva niddhāretvā veditabbā. Ubhayaṃ pana ekajjhaṃ katvā āha ‘‘chattiṃsā’’ti.

    ನಿದ್ದೇಸತ್ಥೇನಾತಿ ‘‘ಛಯಿಮೇ ಆವುಸೋ ತಣ್ಹಾಕಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಿದ್ದೇಸಪಾಳಿಯಾ ಅತ್ಥವಚನೇನ। ನಿದ್ದೇಸವಿತ್ಥಾರಾತಿ ತಸ್ಸ ಚ ನಿದ್ದೇಸಸ್ಸ ಅಟ್ಠಸತತಣ್ಹಾವಿಚರಿತವಸೇನ ವಿತ್ಥಾರೇನ। ವಿತ್ಥಾರಸ್ಸ ಚ ಪುನ ಸಙ್ಗಹತೋತಿ ದ್ವೀಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ವಿತ್ಥಾರಿತಸ್ಸ ಅಟ್ಠಾರಸತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಪಭೇದಸ್ಸ ಛಳೇವ ತಿಸ್ಸೋಯೇವಾತಿ ಚ ಪುನ ಸಙ್ಗಹಣತೋ ಚ।

    Niddesatthenāti ‘‘chayime āvuso taṇhākāyā’’tiādiniddesapāḷiyā atthavacanena. Niddesavitthārāti tassa ca niddesassa aṭṭhasatataṇhāvicaritavasena vitthārena. Vitthārassa ca puna saṅgahatoti dvīhi ākārehi vitthāritassa aṭṭhārasataṇhāvicaritapabhedassa chaḷeva tissoyevāti ca puna saṅgahaṇato ca.

    ವಿಪಾಕವೇದನಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ ವಿಸೇಸತೋ ಅತ್ತಾನಂ ಅಸ್ಸಾದೇತಬ್ಬತೋ। ತಮೇವ ಹಿಸ್ಸಾ ಅಸ್ಸಾದೇತಬ್ಬತಂ ಪಕಾಸೇತುಂ ‘‘ಕಥ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಸ್ಸಾದನೇನಾತಿ ಅಭಿರತಿಯಾ। ಮಮಾಯನ್ತಾತಿ ಧನಾಯನ್ತಾ। ಚಿತ್ತಕಾರಾದೀನನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಇಟ್ಠವಣ್ಣಾರಮ್ಮಣದಾಯಕಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ। ಸಿಪ್ಪಸನ್ದಸ್ಸನಕಾದೀನನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ವೇಜ್ಜಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ। ವೇಜ್ಜಾ ಹಿ ರಸಾಯತನೋಜಾವಸೇನ ತದುಪತ್ಥಮ್ಭಿತವಸೇನ ಚ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ದಾಯಕಾ। ಸ್ವಾಯಂ ಆದಿ-ಸದ್ದೋ ‘‘ವೀಣಾವಾದಕಾದೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಚ್ಚೇಕಞ್ಚ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ, ಪುತ್ತಂ ಮಮಾಯನ್ತಾತಿ ಪುತ್ತಂ ಸಮ್ಪಿಯಾಯನ್ತಾ। ಪುತ್ತೋ ವಿಯ ಚೇತ್ಥ ವೇದನಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ, ಸಪ್ಪಾಯಸಪ್ಪಿಖೀರಾದೀನಿ ವಿಯ ವೇದನಾಯ ಪಚ್ಚಯಭೂತಾನಿ ಇಟ್ಠರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣಾನಿ, ಧಾತಿ ವಿಯ ರೂಪಾದಿಛಳಾರಮ್ಮಣದಾಯಕಾ ಚಿತ್ತಕಾರಾದಯೋ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।

    Vipākavedanā adhippetā visesato attānaṃ assādetabbato. Tameva hissā assādetabbataṃ pakāsetuṃ ‘‘katha’’ntiādi vuttaṃ. Assādanenāti abhiratiyā. Mamāyantāti dhanāyantā. Cittakārādīnanti ādi-saddena iṭṭhavaṇṇārammaṇadāyakānaṃ saṅgaho. Sippasandassanakādīnanti ādi-saddena vejjādīnaṃ saṅgaho. Vejjā hi rasāyatanojāvasena tadupatthambhitavasena ca dhammārammaṇassa dāyakā. Svāyaṃ ādi-saddo ‘‘vīṇāvādakādī’’tiādinā paccekañca yojetabbo, puttaṃ mamāyantāti puttaṃ sampiyāyantā. Putto viya cettha vedanā daṭṭhabbā, sappāyasappikhīrādīni viya vedanāya paccayabhūtāni iṭṭharūpādiārammaṇāni, dhāti viya rūpādichaḷārammaṇadāyakā cittakārādayo daṭṭhabbā.

    ತಣ್ಹಾವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Taṇhāvāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ವೇದನಾವಾರವಣ್ಣನಾ

    Vedanāvāravaṇṇanā

    ೯೭. ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾ ಏವ ವೇದನಾ ಅತೀತಾದಿಭೇದಭಿನ್ನಾ ರಾಸಿವಸೇನ ಏಕಜ್ಝಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕೋ ವೇದನಾಕಾಯೋ ಯಥಾ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ, ಏವಂ ಸೋತಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾದಿಕಾತಿ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಛಯಿಮೇ ಆವುಸೋ ವೇದನಾಕಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವೇದನಾಕಾಯಾತಿ ವೇದನಾಸಮೂಹಾ’’ತಿ। ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸತೋ ಜಾತಾ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾ ವೇದನಾ। ಸಾ ಪನ ಉಪಾದಿನ್ನಾಪಿ ಅನುಪಾದಿನ್ನಾಪಿ, ತದುಭಯಸ್ಸಪಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹನ್ತೇನ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾಯ ಕತತ್ತಾ ಆಹ ‘‘ಅಯಂ ತಾವೇತ್ಥ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಿಕಕಥಾ’’ತಿ। ಇದಾನಿ ‘‘ವಿಪಾಕವಿಧಿ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಉಪಾದಿನ್ನಯೇವ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ‘‘ವಿಪಾಕವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಮನೋದ್ವಾರೇ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಸಮ್ಪಯುತ್ತಾತಿ ತದಾರಮ್ಮಣಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ।

    97. Cakkhusamphassajā eva vedanā atītādibhedabhinnā rāsivasena ekajjhaṃ gahetvā eko vedanākāyo yathā vedanākkhandho, evaṃ sotasamphassajādikāti pāḷiyaṃ ‘‘chayime āvuso vedanākāyā’’ti vuttanti āha ‘‘vedanākāyāti vedanāsamūhā’’ti. Cakkhusamphassato jātā cakkhusamphassajā vedanā. Sā pana upādinnāpi anupādinnāpi, tadubhayassapi saṅgaṇhantena atthavaṇṇanāya katattā āha ‘‘ayaṃ tāvettha sabbasaṅgāhikakathā’’ti. Idāni ‘‘vipākavidhi aya’’nti upādinnayeva gaṇhanto ‘‘vipākavasenā’’tiādimāha. Manodvāre manoviññāṇadhātusampayuttāti tadārammaṇamanoviññāṇadhātusampayuttā.

    ಅವಸೇಸಾನನ್ತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಾದಿವೇದನಾನಂ। ಉಪನಿಸ್ಸಯಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅನನ್ತರಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅನನ್ತರಾನಞ್ಹಿ ಅನನ್ತರಾದಿವಸೇನ, ಇತರೇಸಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಫಸ್ಸೋ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ಮನೋದ್ವಾರೇ ಪನ ತದಾರಮ್ಮಣವೇದನಾನಂ ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಪಚ್ಚಯೋ। ಅದ್ವಾರಿಕಾನನ್ತಿ ದ್ವಾರರಹಿತಾನಂ। ನ ಹಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಆದಿವೇದನಾನಂ ಕಿಞ್ಚಿ ದ್ವಾರಂ ಅತ್ಥಿ। ಸಹಜಾತಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸಸಮುದಯಾತಿ ಏತೇನಸ್ಸ ತಾಸಂ ಸಹಜಾತಕೋಟಿಯಾ ಪಚ್ಚಯಭಾವಮಾಹ।

    Avasesānanti sampaṭicchanādivedanānaṃ. Upanissayādīti ādi-saddena anantarādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Anantarānañhi anantarādivasena, itaresaṃ upanissayavasena phasso paccayo hoti, manodvāre pana tadārammaṇavedanānaṃ manosamphasso upanissayavasena paccayo. Advārikānanti dvārarahitānaṃ. Na hi paṭisandhiādivedanānaṃ kiñci dvāraṃ atthi. Sahajātamanosamphassasamudayāti etenassa tāsaṃ sahajātakoṭiyā paccayabhāvamāha.

    ವೇದನಾವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Vedanāvāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಫಸ್ಸವಾರವಣ್ಣನಾ

    Phassavāravaṇṇanā

    ೯೮. ಚಕ್ಖುಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸೋ। ಪಞ್ಚವತ್ಥುಕಾತಿ ಚಕ್ಖಾದಿಪಞ್ಚವತ್ಥುಕಾ ಚಕ್ಖಾದಿಪಞ್ಚವತ್ಥುಸನ್ನಿಸ್ಸಯಾ। ‘‘ಉಪಾದಿನ್ನಕಕಥಾ ಏಸಾ’’ತಿ ಬಾವೀಸತಿಗ್ಗಹಣಂ, ಪವತ್ತಿಕಥಾಭಾವತೋ ಲೋಕಿಯಗ್ಗಹಣಂ। ವಿಪಾಕಮನಸಮ್ಪಯುತ್ತಫಸ್ಸಾತಿ ವಿಪಾಕಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಫಸ್ಸಾ। ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನೇನ ವಿಯ ಪಚ್ಚಯೇನಪಿ ಉಪಾದಿನ್ನಕೇನೇವ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ‘‘ಛನ್ನಂ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಆಯತನಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।

    98. Cakkhuṃ nissāya uppanno samphasso cakkhusamphasso. Pañcavatthukāti cakkhādipañcavatthukā cakkhādipañcavatthusannissayā. ‘‘Upādinnakakathā esā’’ti bāvīsatiggahaṇaṃ, pavattikathābhāvato lokiyaggahaṇaṃ. Vipākamanasampayuttaphassāti vipākamanoviññāṇasampayuttā phassā. Paccayuppannena viya paccayenapi upādinnakeneva bhavitabbanti ‘‘channaṃ cakkhādīnaṃ āyatanāna’’nti vuttaṃ.

    ಫಸ್ಸವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Phassavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಸಳಾಯತನವಾರವಣ್ಣನಾ

    Saḷāyatanavāravaṇṇanā

    ೯೯. ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಞ್ಚೇತಂ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ಏತ್ಥ ಅರೂಪಲೋಕಾಪೇಕ್ಖಾಯ ಛಟ್ಠಾಯತನಞ್ಚ ಸಳಾಯತನಞ್ಚ ಸಳಾಯತನನ್ತಿ ಏಕಸೇಸೋ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ, ಏವಂ ಯೇಸಂ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನೋ ಉಪಾದಿನ್ನೋ, ಪಚ್ಚಯೋ ಪನ ಅನುಪಾದಿನ್ನೋತಿಪಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ। ತೇಸಂ ಮತೇನ ಬಾಹಿರಾಯತನವಸೇನಪಿ ಏಕಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ‘‘ಛಟ್ಠಾಯತನಞ್ಚ ಸಳಾಯತನಞ್ಚ ಸಳಾಯತನಞ್ಚ ಸಳಾಯತನ’’ನ್ತಿ। ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋಪಿ ಇಮಸ್ಸ ಆಗಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ…ಪೇ॰… ವುತ್ತನಯಮೇವಾ’’ತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಗ್ಗಹಣೇ।

    99. Nidassanamattañcetaṃ, tasmā yathā ettha arūpalokāpekkhāya chaṭṭhāyatanañca saḷāyatanañca saḷāyatananti ekaseso icchitabbo, evaṃ yesaṃ paccayuppanno upādinno, paccayo pana anupādinnotipi icchitabbo. Tesaṃ matena bāhirāyatanavasenapi ekaseso veditabbo ‘‘chaṭṭhāyatanañca saḷāyatanañca saḷāyatanañca saḷāyatana’’nti. Visuddhimaggopi imassa āgamassa atthasaṃvaṇṇanāti āha ‘‘visuddhimagge…pe… vuttanayamevā’’ti. Esa nayo aññatthāpi visuddhimaggaggahaṇe.

    ಸಳಾಯತನವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Saḷāyatanavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ನಾಮರೂಪವಾರವಣ್ಣನಾ

    Nāmarūpavāravaṇṇanā

    ೧೦೦. ನಮನಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಆರಮ್ಮಣಾಭಿಮುಖಂ ನಮನಸಭಾವಂ ತೇನ ವಿನಾ ಅಪವತ್ತನತೋ। ರುಪ್ಪನಂ ಸೀತಾದಿವಿರೋಧಿಪಚ್ಚಯಸನ್ನಿಪಾತೇ ವಿಸದಿಸುಪ್ಪತ್ತಿ। ಇಮೇ ಪನ ತಯೋತಿಆದಿನಾ ಸಬ್ಬಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸಾಧಾರಣವಸೇನೇವ ತಂಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಗ್ಗಹಣಂ, ತಸ್ಮಾ ಯೇ ಯತ್ಥ ಅಸಾಧಾರಣಾ, ತೇಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಗಹಿತಾಯೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।

    100.Namanalakkhaṇanti ārammaṇābhimukhaṃ namanasabhāvaṃ tena vinā apavattanato. Ruppanaṃ sītādivirodhipaccayasannipāte visadisuppatti. Ime pana tayotiādinā sabbacittuppādasādhāraṇavaseneva taṃsaṅkhārakkhandhaggahaṇaṃ, tasmā ye yattha asādhāraṇā, tepi atthato gahitāyevāti dasseti.

    ಉಪಾದಿಯಿತ್ವಾತಿ ಪಚ್ಚಯೇ ಕತ್ವಾ। ಪಚ್ಚಯಕರಣಮೇವ ಹಿ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭೂತಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪಾದಿಯನಂ। ಸಮೂಹಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಸಾಮಿವಚನಂ ಏತನ್ತಿ ‘‘ಸಮೂಹತ್ಥೇ ಏತಂ ಸಾಮಿವಚನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ತೇನ ವಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ। ತೇನಾತಿ ತಸ್ಮಾ। ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪೀತಿ ತಂ ಭೂತುಪಾದಾಯಪಭೇದಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸತ್ತವೀಸತಿವಿಧಂ। ಯಸ್ಸ ನಾಮಸ್ಸಾತಿ ಚತುವೋಕಾರಭವೇ ನಾಮಸ್ಸ। ವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ತಪ್ಪರಿಯಾಪನ್ನಮೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ರೂಪಸ್ಸಾತಿ ಏಕವೋಕಾರಭವೇ ರೂಪಸ್ಸ। ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪನ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇ ಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣಮೇವ। ಯಸ್ಸ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇ ನಾಮರೂಪಸ್ಸ। ತಸ್ಸ ವಸೇನಾತಿ ಸಹಜಾತಸ್ಸ ಸಹಜಾತಾದಿವಸೇನ, ಅನನ್ತರಸ್ಸ ಅನನ್ತರಾದಿವಸೇನ, ಇತರಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಾದಿವಸೇನ ತಸ್ಸ ನಾಮಸ್ಸ ಯಥಾರಹಂ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Upādiyitvāti paccaye katvā. Paccayakaraṇameva hi paccayuppannassa paccayabhūtadhammānaṃ upādiyanaṃ. Samūhasambandhe sāmivacanaṃ etanti ‘‘samūhatthe etaṃ sāmivacana’’nti vuttaṃ tena vinā sambandhassa abhāvato. Tenāti tasmā. Taṃ sabbampīti taṃ bhūtupādāyapabhedaṃ sabbampi sattavīsatividhaṃ. Yassa nāmassāti catuvokārabhave nāmassa. Viññāṇampi tappariyāpannameva veditabbaṃ. Rūpassāti ekavokārabhave rūpassa. Viññāṇaṃ pana pañcavokārabhave saṅkhāraviññāṇameva. Yassa pañcavokārabhave nāmarūpassa. Tassa vasenāti sahajātassa sahajātādivasena, anantarassa anantarādivasena, itarassa upanissayādivasena tassa nāmassa yathārahaṃ tassa tassa viññāṇassa paccayabhāvo veditabbo.

    ನಾಮರೂಪವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Nāmarūpavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ವಿಞ್ಞಾಣವಾರವಣ್ಣನಾ

    Viññāṇavāravaṇṇanā

    ೧೦೧. ತೇಭೂಮಕವಿಪಾಕಗ್ಗಹಣೇ ಕಾರಣಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ। ಸಙ್ಖಾರೋ ಯಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಟ್ಠವಿಧೋಪಿ ಕಾಮಾವಚರಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ಸೋಳಸವಿಧಸ್ಸ ಕಾಮಾವಚರವಿಪಾಕವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ, ಪಞ್ಚವಿಧೋಪಿ ರೂಪಾವಚರಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ಪಞ್ಚವಿಧಸ್ಸ ರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ, ದ್ವಾದಸವಿಧೋಪಿ ಅಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ಸತ್ತವಿಧಸ್ಸ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ, ಚತುಬ್ಬಿಧೋಪಿ ಆನೇಞ್ಜಾಭಿಸಙ್ಕಾರೋ ಚತುಬ್ಬಿಧಸ್ಸ ಅರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಯಥಾರಹಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಪವತ್ತೀಸು ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯೇನ ಚೇವ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇನ ಚ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೬೨೦) ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    101.Tebhūmakavipākaggahaṇe kāraṇaṃ heṭṭhā vuttameva. Saṅkhāro yassa viññāṇassāti ettha aṭṭhavidhopi kāmāvacarapuññābhisaṅkhāro soḷasavidhassa kāmāvacaravipākaviññāṇassa, pañcavidhopi rūpāvacarapuññābhisaṅkhāro pañcavidhassa rūpāvacaravipākaviññāṇassa, dvādasavidhopi apuññābhisaṅkhāro sattavidhassa akusalavipākaviññāṇassa, catubbidhopi āneñjābhisaṅkāro catubbidhassa arūpāvacaravipākaviññāṇassa yathārahaṃ paṭisandhipavattīsu kammapaccayena ceva upanissayapaccayena ca paccayo hoti. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimagge (visuddhi. 2.620) vuttanayena veditabbo.

    ವಿಞ್ಞಾಣವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Viññāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಸಙ್ಖಾರವಾರವಣ್ಣನಾ

    Saṅkhāravāravaṇṇanā

    ೧೦೨. ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಲಕ್ಖಣೋತಿ ಅಭಿಸಞ್ಚೇತಯಿತಸಭಾವೋ, ಆಯೂಹನಲಕ್ಖಣೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚೋಪನವಸೇನಾತಿ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಚೋಪನವಸೇನ। ತೇನ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಚೇತನಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ವಚನಭೇದವಸೇನಾತಿ ವಾಚಾನಿಚ್ಛಾರಣವಸೇನ। ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಾಪನವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾವುತ್ತಾ ವೀಸತಿ, ನವ ಮಹಗ್ಗತಕುಸಲಚೇತನಾ ಚಾತಿ ಏಕೂನತಿಂಸ ಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾ। ‘‘ಕುಸಲಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏಕಚ್ಚಾನಂ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನಪೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಸಹಜಾತಾದಿವಸೇನಾತಿ ಸಹಜಾತ-ಅಞ್ಞಮಞ್ಞ-ನಿಸ್ಸಯ-ಸಮ್ಪಯುತ್ತ-ಅತ್ಥಿ-ಅವಿಗತಹೇತುವಸೇನ, ಅನನ್ತರಾನಂ ಅನನ್ತರಸಮನನ್ತರಅನನ್ತರೂಪನಿಸ್ಸಯನತ್ಥಿವಿಗತಾಸೇವನಸೇನ ಪಚ್ಚಯೋ। ಅಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಉಪನಿಸ್ಸಯಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ।

    102.Abhisaṅkharaṇalakkhaṇoti abhisañcetayitasabhāvo, āyūhanalakkhaṇoti attho. Copanavasenāti kāyaviññattisaṅkhātacopanavasena. Tena pañcadvārikacetanā paṭikkhipati. Vacanabhedavasenāti vācānicchāraṇavasena. Vacīviññattisamuṭṭhāpanavasenāti attho. Yathāvuttā vīsati, nava mahaggatakusalacetanā cāti ekūnatiṃsa manosañcetanā. ‘‘Kusalānaṃ upanissayavasenā’’ti vuttaṃ, ekaccānaṃ ārammaṇavasenapīti vattabbaṃ. Sahajātādivasenāti sahajāta-aññamañña-nissaya-sampayutta-atthi-avigatahetuvasena, anantarānaṃ anantarasamanantaraanantarūpanissayanatthivigatāsevanasena paccayo. Api-saddena upanissayaṃ saṅgaṇhāti.

    ಸಙ್ಖಾರವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Saṅkhāravāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಅವಿಜ್ಜಾವಾರವಣ್ಣನಾ

    Avijjāvāravaṇṇanā

    ೧೦೩. ‘‘ದುಕ್ಖಸಚ್ಚೇಅಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತನ್ತಿ ಅಞ್ಞಾಣಂ। ಸತಿಪಿ ಪಹಾತಬ್ಬತ್ತೇ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತವಸೇನ ಅನ್ತೋಗಧಂ। ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಞ್ಚಸ್ಸಾತಿ ವತ್ಥುಸಙ್ಖಾತಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಖನ್ಧಸಙ್ಖಾತಞ್ಚ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ಅಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಣಸ್ಸ। ತಂ ಹಿಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ತಸ್ಸಾತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಸ್ಸ। ಯಾಥಾವಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧನಿವಾರಣೇನಾತಿ ಸಙ್ಖತಅವಿಪರೀತಸಭಾವಪಟಿವಿಜ್ಝನಸ್ಸ ನಿವಾರಣೇನ। ಏತೇನಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ವಿಬನ್ಧಕಭಾವಮಾಹ। ಞಾಣಪ್ಪವತ್ತಿಯಾತಿ ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ, ಏತ್ತಕಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಅನುಬುಜ್ಝನಾಕಾರಾಯ ಪುಬ್ಬಭಾಗಞಾಣಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ। ಏತ್ಥಾತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚೇ। ಅಪ್ಪದಾನೇನಾತಿ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇನ। ಏತೇನಸ್ಸಾ ಅನುಬೋಧಞಾಣಸ್ಸಪಿ ವಿಬನ್ಧಕತಮಾಹ।

    103.‘‘Dukkhasacceaññāṇa’’nti saṅkhepato vuttamatthaṃ vivarituṃ ‘‘tatthā’’tiādi āraddhaṃ. Tanti aññāṇaṃ. Satipi pahātabbatte pariññeyyattavasena antogadhaṃ. Dukkhasaccañcassāti vatthusaṅkhātaṃ sampayuttakhandhasaṅkhātañca dukkhasaccaṃ assa aññāṇassa. Taṃ hissa nissayapaccayo hoti. Tassāti dukkhasaccassa. Yāthāvalakkhaṇapaṭivedhanivāraṇenāti saṅkhataaviparītasabhāvapaṭivijjhanassa nivāraṇena. Etenassa pariññābhisamayasaṅkhātassa ariyamaggapaṭivedhassa vibandhakabhāvamāha. Ñāṇappavattiyāti ‘‘idaṃ dukkhaṃ, ettakaṃ dukkha’’nti anubujjhanākārāya pubbabhāgañāṇappavattiyā. Etthāti dukkhasacce. Appadānenāti avissajjanena. Etenassā anubodhañāṇassapi vibandhakatamāha.

    ತೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ಅನ್ತೋಗಧಾಭಾವತೋ। ಇಧ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಖನ್ಧವಸೇನೇವ ವತ್ಥುತೋ ಸಮುದಯೇ ಅಞ್ಞಾಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಏಕೇನೇವಾತಿ ಇತರಂ ಕಾರಣತ್ತಯಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಯದಿಪಿ ಅಞ್ಞಾಣಂ ನಿರೋಧಮಗ್ಗೇ ಆರಮ್ಮಣಂ ನ ಕರೋತಿ, ಕುತೋ ತದನ್ತೋಗಧತಬ್ಬತ್ಥುತಾ, ತೇ ಪನ ಜಾನಿತುಕಾಮಸ್ಸ ತಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದನವಸೇನ ಅನಿರೋಧಮಗ್ಗೇಸು ನಿರೋಧಮಗ್ಗಗ್ಗಾಹಹೇತುತಾವಸೇನ ಚ ಪವತ್ತಮಾನಂ ‘‘ನಿರೋಧೇ ಪಟಿಪದಾಯಞ್ಚ ಅಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಟಿಚ್ಛಾದನತೋ’’ತಿಆದಿ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ ವುತ್ತೋಯೇವ। ಗಮ್ಭೀರತ್ತಾತಿ ಸಭಾವೇನೇವ ಗಮ್ಭೀರತ್ತಾ। ಅಗಾಧಅಪತಿಟ್ಠಾಭಾವೇನ ತಂವಿಸಯಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ದುದ್ದಸಂ। ಪುರಿಮಂ ಪನ ಸಚ್ಚದ್ವಯಂ। ವಞ್ಚನೀಯಟ್ಠೇನಾತಿ ವಞ್ಚಕಭಾವೇನ ಅಯಾಥಾವಭಾವೇನ ಉಪಟ್ಠಾನತೋ ದುದ್ದಸತ್ತಾ ಗಮ್ಭೀರಂ, ನ ಸಭಾವತೋ, ತಸ್ಮಾ ತಂವಿಸಯಂ ಅಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪುರಿಮಸಚ್ಚದ್ವಯೇ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಸಭಾವಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ದುದ್ದಸತ್ತಾ ಏವ ನಿಚ್ಚಾದಿವಿಪಲ್ಲಾಸವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ ಅಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ।

    Tīhi kāraṇehi veditabbaṃ antogadhābhāvato. Idha sampayuttakhandhavaseneva vatthuto samudaye aññāṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Ekenevāti itaraṃ kāraṇattayaṃ paṭikkhipati. Yadipi aññāṇaṃ nirodhamagge ārammaṇaṃ na karoti, kuto tadantogadhatabbatthutā, te pana jānitukāmassa tappaṭicchādanavasena anirodhamaggesu nirodhamaggaggāhahetutāvasena ca pavattamānaṃ ‘‘nirodhe paṭipadāyañca aññāṇa’’nti vuccati. Tenāha ‘‘paṭicchādanato’’tiādi. Tassattho vuttoyeva. Gambhīrattāti sabhāveneva gambhīrattā. Agādhaapatiṭṭhābhāvena taṃvisayassa ñāṇassa uppādetuṃ asakkuṇeyyattā duddasaṃ. Purimaṃpana saccadvayaṃ. Vañcanīyaṭṭhenāti vañcakabhāvena ayāthāvabhāvena upaṭṭhānato duddasattā gambhīraṃ, na sabhāvato, tasmā taṃvisayaṃ aññāṇaṃ uppajjati. Tatthāti tasmiṃ purimasaccadvaye aniccādisabhāvalakkhaṇassa duddasattā eva niccādivipallāsavasena pavattati aññāṇanti ānetvā sambandhitabbaṃ.

    ಇದಾನಿ ನಿದ್ದೇಸವಿಭಾಗೇನಪಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸಚ್ಚೇಸು ಪವತ್ತಿವಿಭಾಗಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ದುಕ್ಖೇತಿ ಏತ್ತಕೇನ ಭುಮ್ಮನಿದ್ದೇಸೇನ। ಸಙ್ಗಹತೋತಿ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯತಾಯ ದುಕ್ಖೇನ ಸಙ್ಗಹೇತಬ್ಬತೋ। ತೇನ ನಿದ್ಧಾರಣತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ದುಕ್ಖಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಅವಿಜ್ಜಾ ನಿದ್ಧಾರೀಯತಿ, ನ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ। ವತ್ಥುತೋತಿ ಆಧಾರತ್ಥಂ। ದುಕ್ಖಸನ್ನಿಸ್ಸಯಾ ಹಿ ಅವಿಜ್ಜಾ। ಆರಮ್ಮಣತೋತಿ ವಿಸಯತ್ಥಂ ತಂ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತನತೋ। ಕಿಚ್ಚತೋತಿ ಬ್ಯಾಪನತ್ಥಂ ಛಾದನವಸೇನ ತಂ ಬ್ಯಾಪೇತ್ವಾ ಪವತ್ತನತೋ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸೇಸೇಸುಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅವಿಸೇಸತೋತಿ ವಿಸೇಸಾಭಾವತೋ, ವುತ್ತನಯೇನ ದುಕ್ಖಾದೀಸು ಪವತ್ತಿಆಕಾರವಿಸೇಸಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಭಾವತೋತಿ ಸರಸಲಕ್ಖಣತೋ। ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಸಚ್ಚಾನಂ ಅಜಾನನಸಭಾವಾ ಹಿ ಅವಿಜ್ಜಾ। ಕಾಮರಾಗಭವರಾಗಾ ಕಾಮಾಸವಭವಾಸವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಹಜಾತಾದಿವಸೇನಾ’’ತಿ। ನನು ಅವಿಜ್ಜಾ ಏವ ಅವಿಜ್ಜಾಸವೋ, ಸೋ ಕಥಂ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪುಬ್ಬುಪ್ಪನ್ನಾ’’ತಿಆದಿ।

    Idāni niddesavibhāgenapi avijjāya saccesu pavattivibhāgaṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Tattha dukkheti ettakena bhummaniddesena. Saṅgahatoti pariññeyyatāya dukkhena saṅgahetabbato. Tena niddhāraṇatthaṃ dasseti. Dukkhasmiñhi avijjā niddhārīyati, na aññasmiṃ. Vatthutoti ādhāratthaṃ. Dukkhasannissayā hi avijjā. Ārammaṇatoti visayatthaṃ taṃ ārabbha pavattanato. Kiccatoti byāpanatthaṃ chādanavasena taṃ byāpetvā pavattanato. Iminā nayena sesesupi attho veditabbo. Avisesatoti visesābhāvato, vuttanayena dukkhādīsu pavattiākāravisesaṃ aggahetvāti attho. Sabhāvatoti sarasalakkhaṇato. Catunnampi saccānaṃ ajānanasabhāvā hi avijjā. Kāmarāgabhavarāgā kāmāsavabhavāsavāti āha ‘‘sahajātādivasenā’’ti. Nanu avijjā eva avijjāsavo, so kathaṃ avijjāya paccayoti āha ‘‘pubbuppannā’’tiādi.

    ಅವಿಜ್ಜಾವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Avijjāvāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಆಸವವಾರವಣ್ಣನಾ

    Āsavavāravaṇṇanā

    ೧೦೪. ಆಸವವಾರೇ ಆಸವ-ಸದ್ದತ್ಥೋ ಆಸವವಿಚಾರೋ ಚ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೋಯೇವ। ಕಸ್ಮಾ ಪನಾಯಂ ವಾರೋ ವುತ್ತೋ, ನನು ಅವಿಜ್ಜಾದಿಕಾವ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದದೇಸನಾತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಅಯಂ ವಾರೋ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಪದೇಸೂತಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು। ದ್ವಾದಸಕೋಟ್ಠಾಸಾ ಹಿ ಸತ್ಥು ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದದೇಸನಾ। ತಸ್ಸಾಪಿ ಪಚ್ಚಯದಸ್ಸನವಸೇನಾತಿ ನಾಯಂ ಕಾಪಿಲಾನಂ ಮೂಲಪಕತಿ ವಿಯ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಾ, ಅಥ ಖೋ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯಪಿ ಪಚ್ಚಯದಸ್ಸನವಸೇನ। ಆಸವಸಮುದಯೇನಾತಿ ಅತೀತಭವೇ ಆಸವಾನಂ ಸಮುದಯೇನ ಏತರಹಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸಮುದಯೋ, ಏತರಹಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸಮುದಯೇನ ಅನಾಗತೇ ಆಸವಸಮುದಯೋತಿ ಏವಂ ಆಸವಾವಿಜ್ಜಾನಂ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಕಭಾವೇನ ಅಪರಾಪರಂ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಆದಿಕೋಟಿಅಭಾವೇನೇವ ತನ್ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಸಂಸಾರಸ್ಸ ಆದಿಕೋಟಿಅಭಾವತೋ ಅನಮತಗ್ಗತಾಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    104.Āsavavāre āsava-saddattho āsavavicāro ca heṭṭhā vuttoyeva. Kasmā panāyaṃ vāro vutto, nanu avijjādikāva paṭiccasamuppādadesanāti codanaṃ sandhāya ‘‘ayaṃ vāro’’tiādi āraddhaṃ. Paṭiccasamuppādapadesūti paṭiccasamuppādakoṭṭhāsesu. Dvādasakoṭṭhāsā hi satthu paṭiccasamuppādadesanā. Tassāpi paccayadassanavasenāti nāyaṃ kāpilānaṃ mūlapakati viya appaccayā, atha kho sappaccayāti avijjāyapi paccayadassanavasena. Āsavasamudayenāti atītabhave āsavānaṃ samudayena etarahi avijjāya samudayo, etarahi avijjāya samudayena anāgate āsavasamudayoti evaṃ āsavāvijjānaṃ paccayapaccayuppannakabhāvena aparāparaṃ pavattamānaṃ ādikoṭiabhāveneva tannimittassa saṃsārassa ādikoṭiabhāvato anamataggatāsiddhi veditabbā.

    ದ್ವತ್ತಿಂಸ ಠಾನಾನೀತಿ ದ್ವತ್ತಿಂಸ ಸಚ್ಚಪ್ಪಟಿವೇಧಕಾರಣಾನಿ, ದ್ವತ್ತಿಂಸ ವಾ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾನಿ। ಇಮಮ್ಹಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸುತ್ತಾತಿ ಯಾಯ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಸಾ ಅರಿಯಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಾತಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸುತ್ತಂ, ಇತೋ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸುತ್ತತೋ।

    Dvattiṃsaṭhānānīti dvattiṃsa saccappaṭivedhakāraṇāni, dvattiṃsa vā catusaccakammaṭṭhānāni. Imamhā sammādiṭṭhisuttāti yāya ariyasāvako sammādiṭṭhi nāma hoti, sā ariyā sammādiṭṭhi ettha vuttāti sammādiṭṭhisuttaṃ, ito sammādiṭṭhisuttato.

    ಚತುಸಚ್ಚಪರಿಯಾಯೇಹೀತಿ ಚತುಸಚ್ಚಾಧಿಗಮಕಾರಣೇಹಿ। ಅರಹತ್ತಪರಿಯಾಯೇಹೀತಿ ‘‘ಸೋ ಸಬ್ಬಸೋ ರಾಗಾನುಸಯಂ ಪಹಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅರಹತ್ತಾಧಿಗಮಕಾರಣೇಹಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಚತುಸಟ್ಠಿಯಾ ಕಾರಣೇಹೀ’’ತಿ।

    Catusaccapariyāyehīti catusaccādhigamakāraṇehi. Arahattapariyāyehīti ‘‘so sabbaso rāgānusayaṃ pahāyā’’tiādinā arahattādhigamakāraṇehi. Tenāha ‘‘catusaṭṭhiyā kāraṇehī’’ti.

    ಆಸವವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Āsavavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ।

    Sammādiṭṭhisuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.




    Next: ೧೦. ಸತಿಪಟ್ಠಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 10. Satipaṭṭhānasuttavaṇṇanā




    Related texts:



    ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ • Majjhimanikāya / ೯. ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸುತ್ತಂ • 9. Sammādiṭṭhisuttaṃ

    ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ೯. ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 9. Sammādiṭṭhisuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact