Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Majjhimanikāya (ṭīkā)

    ੯. ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ

    9. Sammādiṭṭhisuttavaṇṇanā

    ੮੯. ਕਥੇਤੁਕਮ੍ਯਤਾਪੁਚ੍ਛਾ ਏવਾਤਿ ਅવਧਾਰਣੇਨ ਇਤਰਾ ਚਤਸ੍ਸੋ ਪੁਚ੍ਛਾ ਨਿવਤ੍ਤੇਤਿ ਇਤਰਾਸਂ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ, ਤਤ੍ਥ ਯਥਾਪੁਚ੍ਛਿਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਤੋ ਚ ‘‘ਅਯਂ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠੀ’’ਤਿ ਯਾਥਾવਤੋ ਅਜਾਨਨ੍ਤਾਪਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾ ਬਾਹਿਰਕਤਾਪਸਾਦਯੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਮਾਨਸੀਲੇ ਠਿਤਂ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠੀਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਅਨੁਸ੍ਸવਾਦਿવਸੇਨਾਪੀਤਿ ਅਨੁਸ੍ਸવਾਕਾਰਪਰਿવਿਤਕ੍ਕਦਿਟ੍ਠਿਨਿਜ੍ਝਾਨਕ੍ਖਨ੍ਤਿવਸੇਨਪਿ। ਯਥਾਸਮਙ੍ਗਿਤਾਕਾਰਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਏવਮੇਤਨ੍ਤਿ ਨਿਜ੍ਝਾਨਕ੍ਖਮਾਪਨਤੋ ਏਕਨ੍ਤਤੋ ਯਾਥਾવਗ੍ਗਾਹੋ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਤ੍ਤਪਚ੍ਚਕ੍ਖੇਨਪੀ’’ਤਿ, ਯਾਥਾવਤੋ ਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਪਟਿવਿਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਭਾવੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਬਹੁਨ੍ਨਂ વਚਨਂ ਉਪਾਦਾਯਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਾਸਨੇ ਲੋਕੇ ਚ ਨਿਰੁਲ਼੍ਹਤਾਯ ਅਯਂ ਆਮੇਡਿਤਪਯੋਗੋਤਿ ਸਾਸਨਸ੍ਸ ਨਿਰੁਲ਼੍ਹਤਾਯ ਚ ਸਮ੍ਪਸਾਦਂ ਉਪਾਦਾਯਪਿ ਤਦੁਭਯਿਕੋ ਆਮੇਡਿਤਪਯੋਗੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਅਤ੍ਥਨ੍ਤਿ વਚਨਤ੍ਥਂ। ਲਕ੍ਖਣਨ੍ਤਿ ਸਭਾવਂ। ਉਪਾਦਾਯਾਤਿ ਗਹੇਤ੍વਾ। ਸੋਭਨਾਯਾਤਿ ਸੁਨ੍ਦਰਾਯ। ਪਸਤ੍ਥਾਯਾਤਿ ਪਸਂਸਾਯ। ਤੇਸੁ ਪੁਰਿਮੇਨ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਯਥਾਸਭਾવਾવਬੋਧਸਙ੍ਖਾਤਂ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਸਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤੇਨ ਹਿ ਸਾ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇ ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ ਸੋਭਤਿ। ਦੁਤਿਯੇਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇਸੁ ਪਰਿਣਾਯਿਕਭਾવਂ। ਤੇਨ ਹਿ ਸਾ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇ ਞਾਣਮਯੇ વਿਯ ਤਂਸਮਙ੍ਗਿਨਞ੍ਚ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਞਾਣਪਿਣ੍ਡਂ વਿਯ ਕਰੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਨਿਪੁਣੋ ਛੇਕੋ વਿਞ੍ਞੂ વਿਭਾવੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਦਿਸਾਸੁ ਪਸਂਸਾ ਪਤ੍ਥਰਤਿ।

    89.Kathetukamyatāpucchāevāti avadhāraṇena itarā catasso pucchā nivatteti itarāsaṃ asambhavato, tattha yathāpucchitassa atthassa vissajjanato ca ‘‘ayaṃ sammādiṭṭhī’’ti yāthāvato ajānantāpi puthujjanā bāhirakatāpasādayo attano samānasīle ṭhitaṃ sammādiṭṭhīti vadanti. Anussavādivasenāpīti anussavākāraparivitakkadiṭṭhinijjhānakkhantivasenapi. Yathāsamaṅgitākārassa atthassa evametanti nijjhānakkhamāpanato ekantato yāthāvaggāho hotīti āha ‘‘attapaccakkhenapī’’ti, yāthāvato lakkhaṇassa paṭividdhattā attano paccakkhabhāvenāti attho. Bahunnaṃ vacanaṃ upādāyāti iminā sāsane loke ca niruḷhatāya ayaṃ āmeḍitapayogoti sāsanassa niruḷhatāya ca sampasādaṃ upādāyapi tadubhayiko āmeḍitapayogo daṭṭhabbo. Atthanti vacanatthaṃ. Lakkhaṇanti sabhāvaṃ. Upādāyāti gahetvā. Sobhanāyāti sundarāya. Pasatthāyāti pasaṃsāya. Tesu purimena dhammānaṃ yathāsabhāvāvabodhasaṅkhātaṃ sammādiṭṭhisabhāvaṃ dasseti. Tena hi sā sabbadhamme abhibhavitvā sobhati. Dutiyena sampayuttadhammesu pariṇāyikabhāvaṃ. Tena hi sā sampayuttadhamme ñāṇamaye viya taṃsamaṅginañca puggalaṃ ñāṇapiṇḍaṃ viya karoti, tassa ‘‘paṇḍito nipuṇo cheko viññū vibhāvī’’tiādinā disāsu pasaṃsā pattharati.

    ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਕਤਾਞਾਣਨ੍ਤਿ ਕਮ੍ਮਂ ਸਕੋ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਕੋ, ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਕਤਾ, ਤਤ੍ਥ ਞਾਣਂ ‘‘ਇਦਂ ਕਮ੍ਮਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਕਂ, ਇਦਂ ਨੋ ਸਕ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਜਾਨਨਞਾਣਂ। ਸਚ੍ਚਾਨੁਲੋਮਿਕਞਾਣਨ੍ਤਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਂ ਪਟਿવੇਧਸ੍ਸ ਅਨੁਲੋਮਤੋ ਸਚ੍ਚਾਨੁਲੋਮਿਕਂ ਞਾਣਂ, વਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਂ। ਨੋ ਸਚ੍ਚਾਨੁਲੋਮਿਕਾਯਾਤਿ ਬਾਹਿਰਕੋ ਸਚ੍ਚਾਨੁਲੋਮਿਕਾਯ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਨੋ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਸਬ੍ਬੇਨ ਸਬ੍ਬਂ ਤਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ। ਤਤ੍ਥ ਕਾਰਣਮਾਹ ‘‘ਅਤ੍ਤਦਿਟ੍ਠਿਪਰਾਮਾਸਕਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਤਾਦਿਟ੍ਠਿ ਪਨ ਬਾਹਿਰਕਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਦਿਟ੍ਠਿਂ ਅਨੁਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤੀ ਪવਤ੍ਤਤਿ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਦਿਨ੍ਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਯਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਤੋ। ਸਾਸਨਿਕੋ ਦ੍વੀਹਿਪੀਤਿ ਸਾਸਨਿਕੋ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਕਤਾਞਾਣਾਦੀਹਿ ਦ੍વੀਹਿਪਿ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ। ਓਕ੍ਕਨ੍ਤਸਮ੍ਮਤ੍ਤਨਿਯਾਮਤ੍ਤਾ ‘‘ਸੇਕ੍ਖੋ ਨਿਯਤਾਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਸੇਕ੍ਖਾਯ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠੀਤਿ ਆਨੇਤ੍વਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿਤਬ੍ਬਂ। ਤੀਸੁਪਿ ਪੁਗ੍ਗਲੇਸੁ ਸੇਕ੍ਖੋ ਇਧ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਨਿਯਤਾਯ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।

    Kammassakatāñāṇanti kammaṃ sako etassāti kammassako, tassa bhāvo kammassakatā, tattha ñāṇaṃ ‘‘idaṃ kammaṃ sattānaṃ sakaṃ, idaṃ no saka’’nti evaṃ jānanañāṇaṃ. Saccānulomikañāṇanti ariyasaccānaṃ paṭivedhassa anulomato saccānulomikaṃ ñāṇaṃ, vipassanāñāṇaṃ. No saccānulomikāyāti bāhirako saccānulomikāya sammādiṭṭhiyā no sammādiṭṭhi sabbena sabbaṃ tassa abhāvato. Tattha kāraṇamāha ‘‘attadiṭṭhiparāmāsakattā’’ti. Kammassa katādiṭṭhi pana bāhirakassa attadiṭṭhiṃ anurujjhantī pavattati ‘‘atthi dinna’’ntiādinayappavattito. Sāsaniko dvīhipīti sāsaniko puthujjano kammassakatāñāṇādīhi dvīhipi sammādiṭṭhi. Okkantasammattaniyāmattā ‘‘sekkho niyatāyā’’ti vuttaṃ. Asekkhāya sammādiṭṭhiyā sammādiṭṭhīti ānetvā sambandhitabbaṃ. Tīsupi puggalesu sekkho idha sammādiṭṭhīti adhippetoti dassento ‘‘niyatāya niyyānikāyā’’tiādimāha.

    ਇਦਾਨਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ ਪਾਲ਼ਿਯਾ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘ਤੇਨੇવਾਹਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਨ੍ਤਦ੍વਯਨ੍ਤਿ ‘‘ਸਸ੍ਸਤਂ, ਉਚ੍ਛੇਦਂ, ਕਾਮਸੁਖਂ, ਅਤ੍ਤਕਿਲਮਥ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤਂ ਅਨ੍ਤਦ੍વਯਂ। ਲੀਨੁਦ੍ਧਚ੍ਚਪਤਿਟ੍ਠਾਨਾਯੂਹਨਨ੍ਤਦ੍વਯਸ੍ਸ ਅਨੁਪਗਮਨਂ ਅਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧਮੇવ। ਉਜੁਭਾવੇਨਾਤਿ ਉਜੁਸਭਾવੇਨ ਮਗ੍ਗੇਨ, ਮਜ੍ਝਿਮਾਯ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਧਮ੍ਮੇ ਪਸਾਦਗ੍ਗਹਣੇਨ ਸਤ੍ਥਰਿ ਸਙ੍ਘੇ ਚ ਪਸਾਦੋਪਿ ਗਹਿਤੋਯੇવ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘ਧਮ੍ਮੇ’’ਇਚ੍ਚੇવ વੁਤ੍ਤੋ ਤਦવਿਨਾਭਾવਤੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਏਸ ਨਿਯਤਾਯ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ, ਤਞ੍ਚ વਟ੍ਟਤੋ ਨਿਯ੍ਯਾਨਂ વਿવਟ੍ਟਾਧਿਗਮੇਨ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਆਗਤੋ ਇਮਂ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਞ੍ਹਿ ਸਨ੍ਤੋ ਸਦਾ વਿਜ੍ਜਮਾਨੋ ਧਮ੍ਮੋਤਿ ਕਤ੍વਾ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮੋਤਿ ਇਮਂ ਫਲੇਹਿ ਅਸਾਧਾਰਣੇਨ ਪਰਿਯਾਯੇਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਲਭਤਿ। ਤਯਿਦਮਸ੍ਸ ਆਗਮਂ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਭਿਸਮਯੋ, ਸੋ ਚ ਪਹਾਨਾਭਿਸਮਯਾਦੀਹਿ ਸਹੇવ ਇਧ ਇਜ੍ਝਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਬ੍ਬਦਿਟ੍ਠਿਗਹਨਾਨੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਦਿਟ੍ਠਿਗਹਨਾਨਿ વਿਨਿਬ੍ਬੇਠੇਨ੍ਤੋ ਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸੇ ਪਜਹਨ੍ਤੋਤਿ ਪਦਦ੍વਯੇਨ ਪਨ ਪਹਾਨਾਭਿਸਮਯਮਾਹ, ਜਾਤਿਸਂਸਾਰਾ ਨਿਕ੍ਖਮਨ੍ਤੋਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਰਿਞ੍ਞਾਭਿਸਮਯਂ। ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਤ੍ਥੋ ਹਿ ਪਰਿਞ੍ਞਤ੍ਥੋ। ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ ਪਰਿਨਿਟ੍ਠਪੇਨ੍ਤੋਤਿ ਇਮਿਨਾ ਭਾવਨਾਭਿਸਮਯਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    Idāni yathāvuttamatthaṃ pāḷiyā vibhāvetuṃ ‘‘tenevāhā’’tiādi vuttaṃ. Antadvayanti ‘‘sassataṃ, ucchedaṃ, kāmasukhaṃ, attakilamatha’’nti etaṃ antadvayaṃ. Līnuddhaccapatiṭṭhānāyūhanantadvayassa anupagamanaṃ atthasiddhameva. Ujubhāvenāti ujusabhāvena maggena, majjhimāya paṭipattiyāti attho. Dhamme pasādaggahaṇena satthari saṅghe ca pasādopi gahitoyeva hotīti ‘‘dhamme’’icceva vutto tadavinābhāvato. Yasmā esa niyatāya sammādiṭṭhiyā samannāgato sammādiṭṭhīti adhippeto, tañca vaṭṭato niyyānaṃ vivaṭṭādhigamena hotīti āha ‘‘āgato imaṃ saddhamma’’nti. Nibbānañhi santo sadā vijjamāno dhammoti katvā saddhammoti imaṃ phalehi asādhāraṇena pariyāyena vattabbataṃ labhati. Tayidamassa āgamaṃ sacchikiriyābhisamayo, so ca pahānābhisamayādīhi saheva idha ijjhatīti dassento ‘‘sabbadiṭṭhigahanānī’’tiādimāha. Tattha sabbadiṭṭhigahanāni vinibbeṭhento sabbakilese pajahantoti padadvayena pana pahānābhisamayamāha, jātisaṃsārā nikkhamantoti iminā pariññābhisamayaṃ. Samatikkamattho hi pariññattho. Paṭipattiṃ pariniṭṭhapentoti iminā bhāvanābhisamayanti daṭṭhabbaṃ.

    ਕਾਲਪਰਿਚ੍ਛੇਦવਚਨਨ੍ਤਿ ਪਰਿਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤੀਤਿ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ, ਕਾਲੋ ਏવ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ ਕਾਲਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ, ਯੋ ਸੋ ਅਕੁਸਲਪਜਾਨਨਾਦਿਨਾ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋ ਮਗ੍ਗવੁਟ੍ਠਾਨਕਾਲੋ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੋ, ਤਸ੍ਸ વਚਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਯਸ੍ਮਿਂ ਕਾਲੇ’’ਤਿ। ਅਕੁਸਲਞ੍ਚਾਤਿ ਚ-ਸਦ੍ਦੋ ਸਮੁਚ੍ਚਯਤ੍ਥੋ। ਤੇਨ વਕ੍ਖਮਾਨਂ ਅਕੁਸਲਮੂਲਾਦਿਂ ਸਮੁਚ੍ਚਿਨੋਤਿ। ਦਸਾਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥਨ੍ਤਿ ਕੁਤੋਯਂ વਿਸੇਸੋ, ਯਾવਤਾ ਅਨਿਦ੍ਧਾਰਿਤવਿਸੇਸਂ ਅਕੁਸਲਂ ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ? ਨ ਸਾਮਞ੍ਞਜੋਤਨਾਯ વਿਸੇਸੇ ਅવਟ੍ਠਾਨਤੋ। ਕਿਂ વਾ ਇਮਾਯ ਯੁਤ੍ਤਿਚਿਨ੍ਤਾਯ, ਯਸ੍ਮਾ ਪਠਮવਾਰੇਨ ਉਦ੍ਦੇਸવਸੇਨ ਦੇਸਿਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰਦੇਸਨਾ ਦੁਤਿਯવਾਰੋ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਕਤਮਂ ਪਨਾવੁਸੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਇਧ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਨਿਰੋਧਾਰਮ੍ਮਣਾਯ ਪਜਾਨਨਾਯ ਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾਯ ਕਿਚ੍ਚવਸੇਨ ਸਮ੍ਮੋਹਤੋ ‘‘ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ ਦਸਅਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਕੁਸਲਂ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ। ਤੇਨੇવ ਪਕਾਰੇਨਾਤਿ ‘‘ਨਿਰੋਧਾਰਮ੍ਮਣਾਯ ਪਜਾਨਨਾਯ ਕਿਚ੍ਚવਸੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇਨ।

    Kālaparicchedavacananti paricchijjatīti paricchedo, kālo eva paricchedo kālaparicchedo, yo so akusalapajānanādinā paricchinno maggavuṭṭhānakālo maggakkhaṇo, tassa vacananti attho. Tenāha ‘‘yasmiṃ kāle’’ti. Akusalañcāti ca-saddo samuccayattho. Tena vakkhamānaṃ akusalamūlādiṃ samuccinoti. Dasākusalakammapathanti kutoyaṃ viseso, yāvatā aniddhāritavisesaṃ akusalaṃ gahitanti? Na sāmaññajotanāya visese avaṭṭhānato. Kiṃ vā imāya yutticintāya, yasmā paṭhamavārena uddesavasena desitassa atthassa vitthāradesanā dutiyavāro. Tenevāha ‘‘katamaṃ panāvuso’’tiādi. Yasmā lokuttarā sammādiṭṭhi idha adhippetā, tasmā nirodhārammaṇāya pajānanāya maggapaññāya kiccavasena sammohato ‘‘idaṃ dukkha’’nti dasaakusalakammapathaṃ paṭivijjhanto ‘‘akusalaṃ pajānātī’’ti vuccatīti attho. Tassāti akusalakammapathasaṅkhātassa dukkhassa. Teneva pakārenāti ‘‘nirodhārammaṇāya pajānanāya kiccavasenā’’ti vuttappakārena.

    ਕੁਸਲਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਯਂ વਚਨਤ੍ਥੋ – ਕੁਚ੍ਛਿਤੇ ਪਾਪਧਮ੍ਮੇ ਸਲਯਤਿ ਚਲਯਤਿ ਕਮ੍ਪੇਤੀਤਿ ਕੁਸਲਂ, ਕੁਚ੍ਛਿਤੇਨ વਾ ਆਕਾਰੇਨ ਸਯਨ੍ਤੀਤਿ ਕੁਸਾ, ਪਾਪਕਾ ਧਮ੍ਮਾ। ਤੇ ਕੁਸੇ ਲੁਨਾਤਿ ਛਿਨ੍ਦਤੀਤਿ ਕੁਸਲਂ। ਕੁਚ੍ਛਿਤਾਨਂ વਾ ਸਾਨਤੋ ਤਨੁਕਰਣਤੋ ਞਾਣਂ ਕੁਸਂ ਨਾਮ, ਤੇਨ ਲਾਤਬ੍ਬਂ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ ਪવਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਕੁਸਲਂ। ਯਥਾ વਾ ਕੁਸੋ ਉਭਯਭਾਗਗਤਂ ਹਤ੍ਥਪਦੇਸਂ ਲੁਨਾਤਿ, ਏવਮਿਦਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨવਸੇਨ ਉਭਯਭਾਗਗਤਂ ਸਂਕਿਲੇਸਪਕ੍ਖਂ ਲੁਨਾਤਿ ਛਿਨ੍ਦਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਕੁਸੋ વਿਯ ਲੁਨਾਤੀਤਿ ਕੁਸਲਂ। ਕੁਚ੍ਛਿਤਾਨਂ વਾ ਸਾવਜ੍ਜਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਲਨਤੋ ਸਂવਰਣਤੋ ਕੁਸਲਂ। ਕੁਸਲਧਮ੍ਮવਸੇਨ ਹਿ ਅਕੁਸਲਾ ਮਨਚ੍ਛਟ੍ਠੇਸੁ ਦ੍વਾਰੇਸੁ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਸਂવੁਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਕੁਚ੍ਛਿਤੇ વਾ ਪਾਪਧਮ੍ਮੇ ਸਲਯਤਿ ਗਮੇਤਿ ਅਪਨੇਤੀਤਿ ਕੁਸਲਂ। ਕੁਚ੍ਛਿਤਾਨਂ વਾ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾਦੀਨਂ ਸਾਨਤੋ ਨਿਸਾਨਤੋ ਤੇਜਨਤੋ ਕੁਸਾ, ਦੋਸਲੋਭਾਦਯੋ। ਸਾਦੀਨવવਸੇਨ ਚੇਤਨਾਯ ਤਿਕ੍ਖਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾਦੀਨਂ ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜਤਾ। ਤੇ ਕੁਸੇ ਲੁਨਾਤਿ ਛਿਨ੍ਦਤੀਤਿ ਕੁਸਲਂ। ਕੁਚ੍ਛਿਤਾਨਂ વਾ ਸਾਨਤੋ ਅਨ੍ਤਕਰਣਤੋ વਿਨਾਸਨਤੋ ਕੁਸਾਨਿ, ਪੁਞ੍ਞਕਿਰਿਯવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾਨਿ ਸਦ੍ਧਾਦੀਨਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ। ਤੇਹਿ ਲਾਤਬ੍ਬਂ ਪવਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਕੁਸਲਂ। ‘‘ਕੁ’’ਇਤਿ વਾ ਭੂਮਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਭਾવੇਨ ਤਂਸਦਿਸਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨੋ ਨਿਸ੍ਸਯਭੂਤਸ੍ਸ ਰੂਪਾਰੂਪਪਬਨ੍ਧਸ੍ਸ ਸਮ੍ਪਤਿ ਆਯਤਿਞ੍ਚ ਅਨੁਦਹੇਨ વਿਨਾਸਨਤੋ ਕੁਂ ਸਸਨ੍ਤੀਤਿ ਕੁਸਾ, ਰਾਗਾਦਯੋ। ਤੇ વਿਯ ਅਤ੍ਤਨੋ ਨਿਸ੍ਸਯਸ੍ਸ ਲવਨਤੋ ਛਿਨ੍ਦਨਤੋ ਕੁਸਲਂ। ਪਯੋਗਸਮ੍ਪਾਦਿਤਾ ਹਿ ਕੁਸਲਧਮ੍ਮਾ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਮੇવ ਰੂਪਾਰੂਪਧਮ੍ਮੇ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਕਰਣੇਨ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨ੍ਤਿ। ਕੁਸਲਸ੍ਸ ਮੂਲਨ੍ਤਿ ਕੁਸਲਮੂਲਂ, ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਭਾવਸਾਧਨੇਨ ਕੁਸਲਸ੍ਸ ਪਤਿਟ੍ਠਾ ਨਿਦਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਕੁਸਲਮੂਲਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।

    Kusalanti etthāyaṃ vacanattho – kucchite pāpadhamme salayati calayati kampetīti kusalaṃ, kucchitena vā ākārena sayantīti kusā, pāpakā dhammā. Te kuse lunāti chindatīti kusalaṃ. Kucchitānaṃ vā sānato tanukaraṇato ñāṇaṃ kusaṃ nāma, tena lātabbaṃ gahetabbaṃ pavattetabbanti kusalaṃ. Yathā vā kuso ubhayabhāgagataṃ hatthapadesaṃ lunāti, evamidaṃ uppannānuppannavasena ubhayabhāgagataṃ saṃkilesapakkhaṃ lunāti chindati, tasmā kuso viya lunātīti kusalaṃ. Kucchitānaṃ vā sāvajjadhammānaṃ salanato saṃvaraṇato kusalaṃ. Kusaladhammavasena hi akusalā manacchaṭṭhesu dvāresu appavattiyā saṃvutā honti. Kucchite vā pāpadhamme salayati gameti apanetīti kusalaṃ. Kucchitānaṃ vā pāṇātipātādīnaṃ sānato nisānato tejanato kusā, dosalobhādayo. Sādīnavavasena cetanāya tikkhabhāvappattiyā pāṇātipātādīnaṃ mahāsāvajjatā. Te kuse lunāti chindatīti kusalaṃ. Kucchitānaṃ vā sānato antakaraṇato vināsanato kusāni, puññakiriyavasena pavattāni saddhādīni indriyāni. Tehi lātabbaṃ pavattetabbanti kusalaṃ. ‘‘Ku’’iti vā bhūmi vuccati, adhiṭṭhānabhāvena taṃsadisassa attano nissayabhūtassa rūpārūpapabandhassa sampati āyatiñca anudahena vināsanato kuṃ sasantīti kusā, rāgādayo. Te viya attano nissayassa lavanato chindanato kusalaṃ. Payogasampāditā hi kusaladhammā accantameva rūpārūpadhamme appavattikaraṇena samucchindanti. Kusalassa mūlanti kusalamūlaṃ, suppatiṭṭhitabhāvasādhanena kusalassa patiṭṭhā nidānanti attho. Akusalamūlanti etthāpi eseva nayo.

    ਅਕੁਸਲਨ੍ਤਿ ਪਨ ਨ ਕੁਸਲਂ ਅਕੁਸਲਂ, ਕੁਸਲਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਟਿਪਕ੍ਖવਸੇਨ ਅਕੁਸਲਨ੍ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਏવਞ੍ਹਿ ਆਰੋਗ੍ਯਾਨવਜ੍ਜਸੁਖવਿਪਾਕਕੋਸਲ੍ਲਸਮ੍ਭੂਤਟ੍ਠੇਨ ਕੁਸਲਂ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ। ਯਥਾ ਯਂ ਧਮ੍ਮਜਾਤਂ ਨ ਅਰੋਗਂ ਨ ਅવਜ੍ਜਂ ਨ ਸੁਖવਿਪਾਕਂ ਨ ਚ ਕੋਸਲ੍ਲਸਮ੍ਭੂਤਂ, ਤਂ ਅਕੁਸਲਨ੍ਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ ਹੋਤਿ। ਏવਂ ਯਂ ਨ ਕੁਚ੍ਛਿਤਾਨਂ ਸਲਨਸਭਾવਂ, ਨ ਕੁਸੇਨ, ਕੁਸੇਹਿ વਾ ਪવਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਂ, ਨ ਚ ਕੁਸੋ વਿਯ ਲવਨਕਂ, ਤਂ ਅਕੁਸਲਂ ਨਾਮਾਤਿ ਅਯਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। વਤ੍ਥੁਪਜਾਨਨਾਤਿ ਦੁਕ੍ਖਾਦਿવਤ੍ਥੁਨੋ ਪਜਾਨਨਾ ਪਟਿવੇਧੋ। ਤਥਾ ਬੁਜ੍ਝਨਕਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਅਜ੍ਝਾਸਯવਸੇਨ ਦੇਸਨਾ ਪવਤ੍ਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਕੁਸਲਾਦਿਪਜਾਨਨੇਨਾਪੀ’’ਤਿ। ਤੇਨੇવ ਚ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਦੇਸਨਾ ਪવਤ੍ਤਾ। ਭਾવਨਾਮਨਸਿਕਾਰੋ ਪਨ ‘‘ਸਬ੍ਬਂ ਭਿਕ੍ਖવੇ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੪੬; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੩) વਚਨਤੋ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਰੂਪਾਰੂਪਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਰਿਗ੍ਗਹવਸੇਨੇવ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਦੇਸਨਾਯੇવਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਮਨਸਿਕਾਰਪਟਿવੇਧੋਤਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਪવਤ੍ਤવਿਪਸ੍ਸਨਾਮਨਸਿਕਾਰੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਪਟਿવੇਧੋ ਚ। ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਕੋਪਨਤੋ વਿਤ੍ਥਾਰવਸੇਨੇવ વੁਤ੍ਤਂ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਅਨੁਯੁਞ੍ਜਨ੍ਤਾ ਮਗ੍ਗਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤਾਪਿ વਿਤ੍ਥਾਰਨਯੇਨੇવ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ વਿਸੁਦ੍ਧਿਕ੍ਕਮਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ।

    Akusalanti pana na kusalaṃ akusalaṃ, kusaladhammānaṃ paṭipakkhavasena akusalanti padassa attho veditabbo. Evañhi ārogyānavajjasukhavipākakosallasambhūtaṭṭhena kusalaṃ vuccatīti. Yathā yaṃ dhammajātaṃ na arogaṃ na avajjaṃ na sukhavipākaṃ na ca kosallasambhūtaṃ, taṃ akusalanti ayamattho dassito hoti. Evaṃ yaṃ na kucchitānaṃ salanasabhāvaṃ, na kusena, kusehi vā pavattetabbaṃ, na ca kuso viya lavanakaṃ, taṃ akusalaṃ nāmāti ayampi attho dassitoti veditabbo. Vatthupajānanāti dukkhādivatthuno pajānanā paṭivedho. Tathā bujjhanakapuggalānaṃ ajjhāsayavasena desanā pavattāti āha ‘‘akusalādipajānanenāpī’’ti. Teneva ca saṃkhittena desanā pavattā. Bhāvanāmanasikāro pana ‘‘sabbaṃ bhikkhave abhiññeyya’’nti (saṃ. ni. 4.46; paṭi. ma. 1.3) vacanato anavasesato rūpārūpadhammānaṃ pariggahavaseneva pavattati. Tenāha ‘‘desanāyevā’’tiādi. Tattha manasikārapaṭivedhoti pubbabhāge pavattavipassanāmanasikāro ariyamaggapaṭivedho ca. Kassaci akopanato vitthāravaseneva vuttaṃ vipassanaṃ anuyuñjantā maggaṃ paṭivijjhantāpi vitthāranayeneva paṭivijjhantīti attho visuddhikkamassa abhāvato.

    ਭਿਕ੍ਖੂਤਿ ਮਹਾવਿਹਾਰੇ ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗੀਤਿવਸੇਨ ਪਞ੍ਚਨਿਕਾਯਮਣ੍ਡਲੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨਭਿਕ੍ਖੂ। ਥੇਰੋਤਿ ਤਤ੍ਥ ਸਙ੍ਘਤ੍ਥੇਰੋਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। વਤ੍ਥਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾਯਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਪਨ ਮਹਾਸਙ੍ਘਰਕ੍ਖਿਤਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੇવਾਸਿਕਭਿਕ੍ਖੂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਆਹਂਸੂ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਥੇਰੋਤਿ ਪਨ ਮਹਾਸਙ੍ਘਰਕ੍ਖਿਤਤ੍ਥੇਰੋ। ਸੋ ਹਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯੇ ਤਂ ਤਂ વਿਨਿਚ੍ਛਯਂ ਕਥੇਸਿ। ਰਾਸਿਤੋਤਿ ਪਿਣ੍ਡਤੋ, ਏਕਜ੍ਝਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Bhikkhūti mahāvihāre dhammasaṅgītivasena pañcanikāyamaṇḍale nisinnabhikkhū. Theroti tattha saṅghattheroti vadanti. Vatthasuttavaṇṇanāyaṃ vuttanayena pana mahāsaṅgharakkhitattherassa antevāsikabhikkhū sandhāya ‘‘āhaṃsū’’ti vuttaṃ. Theroti pana mahāsaṅgharakkhitatthero. So hi imasmiṃ majjhimanikāye taṃ taṃ vinicchayaṃ kathesi. Rāsitoti piṇḍato, ekajjhanti attho.

    ਅਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥવਣ੍ਣਨਾ

    Akusalakammapathavaṇṇanā

    ਅਕੋਸਲ੍ਲਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਕੋਸਲ੍ਲਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ ਅਕੋਸਲ੍ਲਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅਞ੍ਞਾਣਂ, ਤਤੋ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ, ਅਕੋਸਲ੍ਲਸਮ੍ਭੂਤਤ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਞਾਣਪਟਿਪਕ੍ਖੋ ਅਞ੍ਞਾਣਂ ਮਿਤ੍ਤਪਟਿਪਕ੍ਖੋ ਅਮਿਤ੍ਤੋ વਿਯ ਕੁਸਲਪਟਿਪਕ੍ਖੋ ਅਕੁਸਲਂ ਕੁਸਲੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ, ਨ ਪਨ ਕੁਸਲਾਨਂ ਪਹਾਯਤਤ੍ਤਾ। ਕੁਸਲਮੇવ ਹਿ ਪਯੋਗਸਮ੍ਪਾਦਿਤਂ ਅਕੁਸਲਂ ਪਜਹਤਿ। ਸਹ ਅવਜ੍ਜੇਹਿ ਲੋਭਾਦੀਹਿ વਤ੍ਤਤੀਤਿ ਸਾવਜ੍ਜਂ। ਦੁਕ੍ਖੋ ਅਨਿਟ੍ਠੋ ਚਤੁਕ੍ਖਨ੍ਧ-ਸਙ੍ਖਾਤੋ વਿਪਾਕੋ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਦੁਕ੍ਖવਿਪਾਕਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਾવਜ੍ਜવਚਨੇਨ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਿਦੁਕ੍ਖਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਦੁਕ੍ਖવਿਪਾਕવਚਨੇਨ વਿਪਾਕਦੁਕ੍ਖਤਂ। ਪੁਰਿਮਞ੍ਹਿ ਪવਤ੍ਤਿਸਮ੍ਭવવਸੇਨ ਅਕੁਸਲਸ੍ਸ ਲਕ੍ਖਣવਚਨਂ, ਪਚ੍ਛਿਮਂ ਤਾਲਨ੍ਤਰੇ વਿਪਾਕੁਪ੍ਪਾਦਨਸਮਤ੍ਥਤਾવਸੇਨ। ਤਥਾ ਪੁਰਿਮੇਨ ਅਕੁਸਲਸ੍ਸ ਅવਿਸੁਦ੍ਧਸਭਾવਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਪਚ੍ਛਿਮੇਨ ਅવਿਸੁਦ੍ਧવਿਪਾਕਤਂ। ਪੁਰਿਮੇਨ ਅਕੁਸਲਂ ਕੁਸਲਸਭਾવਤੋ ਨਿવਤ੍ਤੇਤਿ, ਪਚ੍ਛਿਮੇਨ ਅਬ੍ਯਾਕਤਸਭਾવਤੋ ਸવਿਪਾਕਤ੍ਤਦੀਪਕਤ੍ਤਾ ਪਚ੍ਛਿਮਸ੍ਸ। ਪੁਰਿਮੇਨ વਾ ਅવਜ੍ਜવਨ੍ਤਤਾਦਸ੍ਸਨਤੋ ਕਿਚ੍ਚਟ੍ਠੇਨ ਰਸੇਨ ਅਨਤ੍ਥਜਨਨਰਸਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਪਚ੍ਛਿਮੇਨ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਅਤ੍ਥੇਨ ਅਨਿਟ੍ਠવਿਪਾਕਰਸਤਂ। ਪੁਰਿਮੇਨ ਚ ਉਪਟ੍ਠਾਨਾਕਾਰਟ੍ਠੇਨ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੇਨ ਸਂਕਿਲੇਸਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਤਂ, ਪਚ੍ਛਿਮੇਨ ਫਲਟ੍ਠੇਨ ਦੁਕ੍ਖવਿਪਾਕਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਤਂ। ਪੁਰਿਮੇਨ ਚ ਅਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਂ ਅਕੁਸਲਸ੍ਸ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ ਪਕਾਸੇਤਿ। ਤਤੋ ਹਿ ਤਂ ਸਾવਜ੍ਜਂ ਜਾਤਂ, ਪਚ੍ਛਿਮੇਨ ਅਕੁਸਲਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਪਦਟ੍ਠਾਨਭਾવਂ વਿਭਾવੇਤਿ। ਤਞ੍ਹਿ ਦੁਕ੍ਖવਿਪਾਕਸ੍ਸ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ। ਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਸਂਕਿਲੇਸੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ, ਦਸਹਿ ਕਿਲੇਸવਤ੍ਥੂਹਿ વਿਬਾਧਿਤਂ, ਉਪਤਾਪਿਤਂ વਾ ਤੇਹਿ વਿਦੂਸਿਤਂ ਮਲੀਨਕਤਞ੍ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਦਞ੍ਚਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖવਿਪਾਕਤਞ੍ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੇ ਇਦਞ੍ਚ ਦੁਕ੍ਖવਿਪਾਕਤਂ ਅਪਚ੍ਚਕ੍ਖਤਾਯ ਅਸਦ੍ਦਹਨ੍ਤਾਨਂ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਤੋ ਆਦੀਨવਦਸ੍ਸਨੇਨ ਸਂવੇਜਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਾਧਾਰਣਾ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸਪਿ ਅਕੁਸਲਸ੍ਸ।

    Akosallappavattiyāti kosallapaṭipakkhato akosallaṃ vuccati aññāṇaṃ, tato pavattanato, akosallasambhūtattāti attho. Ñāṇapaṭipakkho aññāṇaṃ mittapaṭipakkho amitto viya kusalapaṭipakkho akusalaṃ kusalena pahātabbattā, na pana kusalānaṃ pahāyatattā. Kusalameva hi payogasampāditaṃ akusalaṃ pajahati. Saha avajjehi lobhādīhi vattatīti sāvajjaṃ. Dukkho aniṭṭho catukkhandha-saṅkhāto vipāko etassāti dukkhavipākaṃ. Tattha sāvajjavacanena akusalānaṃ pavattidukkhataṃ dasseti, dukkhavipākavacanena vipākadukkhataṃ. Purimañhi pavattisambhavavasena akusalassa lakkhaṇavacanaṃ, pacchimaṃ tālantare vipākuppādanasamatthatāvasena. Tathā purimena akusalassa avisuddhasabhāvataṃ dasseti, pacchimena avisuddhavipākataṃ. Purimena akusalaṃ kusalasabhāvato nivatteti, pacchimena abyākatasabhāvato savipākattadīpakattā pacchimassa. Purimena vā avajjavantatādassanato kiccaṭṭhena rasena anatthajananarasataṃ dasseti, pacchimena sampattiatthena aniṭṭhavipākarasataṃ. Purimena ca upaṭṭhānākāraṭṭhena paccupaṭṭhānena saṃkilesapaccupaṭṭhānataṃ, pacchimena phalaṭṭhena dukkhavipākapaccupaṭṭhānataṃ. Purimena ca ayonisomanasikāraṃ akusalassa padaṭṭhānaṃ pakāseti. Tato hi taṃ sāvajjaṃ jātaṃ, pacchimena akusalassa aññesaṃ padaṭṭhānabhāvaṃ vibhāveti. Tañhi dukkhavipākassa kāraṇanti. Saṃkiliṭṭhanti saṃkilesehi samannāgataṃ, dasahi kilesavatthūhi vibādhitaṃ, upatāpitaṃ vā tehi vidūsitaṃ malīnakatañcāti attho. Idañcassa dukkhavipākatañcāti atthe idañca dukkhavipākataṃ apaccakkhatāya asaddahantānaṃ paccakkhato ādīnavadassanena saṃvejanatthaṃ vuttaṃ. Sādhāraṇā sabbassapi akusalassa.

    ਸਰਸੇਨੇવ (ਧ॰ ਸ॰ ਮੂਲਟੀ॰ ੧) ਪਤਨਸਭਾવਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਰਾ ਏવ ਅਤੀવ ਪਾਤਨਂ ਅਤਿਪਾਤੋ, ਸਣਿਕਂ ਪਤਿਤੁਂ ਅਦਤ੍વਾ ਸੀਘਂ ਪਾਤਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਤਿਕ੍ਕਮ੍ਮવਾ ਸਤ੍ਥਾਦੀਹਿ ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ ਪਾਤਨਂ ਅਤਿਪਾਤੋ। ਪਯੋਗવਤ੍ਥੁਮਹਨ੍ਤਤਾਦੀਹਿ ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜਤਾ ਤੇਹਿ ਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾਯ ਚੇਤਨਾਯ ਬਲવਭਾવਤੋ। ਏਕਸ੍ਸ ਹਿ ਪਯੋਗਸ੍ਸ ਸਹਸਾ ਨਿਪ੍ਫਾਦਨવਸੇਨ ਸਕਿਚ੍ਚਸਾਧਿਕਾਯ ਬਹੁਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਪવਤ੍ਤਜવਨੇਹਿ ਲਦ੍ਧਾਸੇવਨਾਯ ਚ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਪਕਚੇਤਨਾਯ વਸੇਨ ਪਯੋਗਸ੍ਸ ਮਹਨ੍ਤਭਾવੋ। ਸਤਿਪਿ ਕਦਾਚਿ ਖੁਦ੍ਦਕੇ ਚੇવ ਮਹਨ੍ਤੇ ਚ ਪਾਣੇ ਪਯੋਗਸ੍ਸ ਸਮਭਾવੇ ਮਹਨ੍ਤਂ ਹਨਨ੍ਤਸ੍ਸ ਚੇਤਨਾ ਤਿਬ੍ਬਾਕਾਰਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ વਤ੍ਥੁਸ੍ਸ ਮਹਨ੍ਤਭਾવੋ। ਇਤਿ ਉਭਯਮ੍ਪੇਤਂ ਚੇਤਨਾਯ ਬਲવਭਾવੇਨੇવ ਹੋਤੀਤਿ। ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯਪਰਿਯਾਯੇਪਿ ਤਂਤਂਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਚੇਤਨਾਯ ਬਲવਤਾਯ ਏવ ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜਭਾવੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਪਯੋਗવਤ੍ਥੁਆਦਿਪਚ੍ਚਯਾਨਞ੍ਹਿ ਅਮਹਤ੍ਤੇਪਿ ਹਨ੍ਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਗੁਣવਨ੍ਤਤਾਯ ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜਤਾ, ਤਬ੍ਬਿਪਰਿਯਾਯੇਨ ਅਪ੍ਪਸਾવਜ੍ਜਤਾ ਚ વਤ੍ਥੁਸ੍ਸ ਮਹਤ੍ਤਾਮਹਤ੍ਤੇਸੁ વਿਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਉਪਕ੍ਕਮਾਨਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਞ੍ਚ ਮੁਦੁਤਾਯ ਤਿਬ੍ਬਤਾਯ ਚ ਅਪ੍ਪਸਾવਜ੍ਜਤਾ ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜਤਾਪਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ। ਪਾਣੋ ਪਾਣਸਞ੍ਞਿਤਾ વਧਕਚਿਤ੍ਤਞ੍ਚ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਿਯਾਪਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਉਪਕ੍ਕਮੋ વਧਕਚੇਤਨਾਸਮੁਟ੍ਠਾਪਿਤੋ। ਪਞ੍ਚ ਸਮ੍ਭਾਰਾ ਹਿ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਚੇਤਨਾਤਿ ਸਾ ਪਞ੍ਚਸਮ੍ਭਾਰવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਅਯਞ੍ਚ વਿਚਾਰੋ ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨਾਦੀਸੁਪਿ ਯਥਾਰਹਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ। વਿਜ੍ਝਨਪਹਰਣਾਦਿવਸੇਨ ਸਹਤ੍ਥੇਨਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ ਸਾਹਤ੍ਥਿਕੋ, ਆਣਾਪਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤੋ ਆਣਤ੍ਤਿਕੋ, ਉਸੁਸਤ੍ਤਿਯਨ੍ਤਪਾਸਾਣਾਦਿਨਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤੋ ਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਿਯੋ, ਅਦੁਹਲਸਜ੍ਜਨਾਦਿવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤੋ ਥਾવਰੋ, ਆਥਬ੍ਬਣਿਕਾਦੀਨਂ વਿਯ ਮਨ੍ਤਪਰਿਜਪ੍ਪਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤੋ વਿਜ੍ਜਾਮਯੋ, ਕਮ੍ਮવਿਪਾਕਜਿਦ੍ਧਿਮਯੋ ਇਦ੍ਧਿਮਯੋ ਦਾਠਾਕੋਟਨਾਦੀਨਿ વਿਯ।

    Saraseneva (dha. sa. mūlaṭī. 1) patanasabhāvassa antarā eva atīva pātanaṃ atipāto, saṇikaṃ patituṃ adatvā sīghaṃ pātananti attho. Atikkammavā satthādīhi abhibhavitvā pātanaṃ atipāto. Payogavatthumahantatādīhi mahāsāvajjatā tehi paccayehi uppajjamānāya cetanāya balavabhāvato. Ekassa hi payogassa sahasā nipphādanavasena sakiccasādhikāya bahukkhattuṃ pavattajavanehi laddhāsevanāya ca sanniṭṭhāpakacetanāya vasena payogassa mahantabhāvo. Satipi kadāci khuddake ceva mahante ca pāṇe payogassa samabhāve mahantaṃ hanantassa cetanā tibbākārā uppajjatīti vatthussa mahantabhāvo. Iti ubhayampetaṃ cetanāya balavabhāveneva hotīti. Yathāvuttapaccayapariyāyepi taṃtaṃpaccayehi cetanāya balavatāya eva mahāsāvajjabhāvo veditabbo. Payogavatthuādipaccayānañhi amahattepi hantabbassa guṇavantatāya mahāsāvajjatā, tabbipariyāyena appasāvajjatā ca vatthussa mahattāmahattesu viya daṭṭhabbā. Kilesānaṃ upakkamānaṃ dvinnañca mudutāya tibbatāya ca appasāvajjatā mahāsāvajjatāpi yojetabbā. Pāṇo pāṇasaññitā vadhakacittañca pubbabhāgiyāpi honti, upakkamo vadhakacetanāsamuṭṭhāpito. Pañca sambhārā hi pāṇātipātacetanāti sā pañcasambhāravinimuttā daṭṭhabbā. Ayañca vicāro adinnādānādīsupi yathārahaṃ vattabbo. Vijjhanapaharaṇādivasena sahatthenanibbatto sāhatthiko, āṇāpanavasena pavatto āṇattiko, ususattiyantapāsāṇādinissajjanavasena pavatto nissaggiyo, aduhalasajjanādivasena pavatto thāvaro, āthabbaṇikādīnaṃ viya mantaparijappanavasena pavatto vijjāmayo, kammavipākajiddhimayo iddhimayo dāṭhākoṭanādīni viya.

    ਯਦਿ ‘‘ਮਮ ਇਦ’’ਨ੍ਤਿ ਪਰੇਨ ਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਂ ਅਦਿਨ੍ਨਂ, ਉਤ੍ਤਾਨਸੇਯ੍ਯਕਦਾਰਕਸਨ੍ਤਕੇ ਕਥਂ ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਗ੍ਗਹਸਞ੍ਞਾਯ ਏવ ਅਭਾવਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਯਤ੍ਥ ਪਰੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਪਰੋ ਨਾਮ વਿਞ੍ਞੂ વਾ ਅવਿਞ੍ਞੂ વਾ ਅਤ੍ਥਿ ਤਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁਸ੍ਸ ਸਾਮਿਕੋ। ਅવਿਞ੍ਞੂਪਿ ਹਿ વਿਞ੍ਞੁਕਾਲੇ ਯਥਾਕਾਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਅਦਣ੍ਡਾਰਹੋਤਿ। ਮਨ੍ਤਪਰਿਜਪ੍ਪਨੇਨ ਪਰਸਨ੍ਤਕਹਰਣਂ વਿਜ੍ਜਾਮਯੋ, વਿਨਾ ਮਨ੍ਤੇਨ ਪਰਸਨ੍ਤਕਸ੍ਸ ਕਾਯવਚੀਪਯੋਗੇਹਿ ਪਰਿਕਡ੍ਢਨਂ ਤਾਦਿਸੇਨਿਦ੍ਧਿવਸੇਨ ਇਦ੍ਧਿਮਯੋ ਪਯੋਗੋਤਿ ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨੇ ਛ ਪਯੋਗਾ ਸਾਹਤ੍ਥਿਕਾਦਯੋ વੁਤ੍ਤਾ। ਯਥਾਨੁਰੂਪਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਾਹਤ੍ਥਿਕੋ ਤਾવ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਅવਹਾਰਾਨਂ વਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਤਥਾ ਆਣਤ੍ਤਿਯੋ ਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਿਯੋ ਚ। ਥਾવਰੋ ਥੇਯ੍ਯਾવਹਾਰਪਸਯ੍ਹਾવਹਾਰਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਾવਹਾਰવਸੇਨ। ਤਥਾ ਸੇਸਾਪੀਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    Yadi ‘‘mama ida’’nti parena pariggahitaṃ adinnaṃ, uttānaseyyakadārakasantake kathaṃ tassa pariggahasaññāya eva abhāvatoti āha ‘‘yattha paro’’tiādi. Paro nāma viññū vā aviññū vā atthi tassa vatthussa sāmiko. Aviññūpi hi viññukāle yathākāmaṃ karonto adaṇḍārahoti. Mantaparijappanena parasantakaharaṇaṃ vijjāmayo, vinā mantena parasantakassa kāyavacīpayogehi parikaḍḍhanaṃ tādiseniddhivasena iddhimayo payogoti adinnādāne cha payogāsāhatthikādayo vuttā. Yathānurūpanti ettha sāhatthiko tāva pañcannampi avahārānaṃ vasena pavattati, tathā āṇattiyo nissaggiyo ca. Thāvaro theyyāvahārapasayhāvahārapaṭicchannāvahāravasena. Tathā sesāpīti daṭṭhabbaṃ.

    ਮੇਥੁਨਸਮਾਚਾਰੇਸੂਤਿ ਸਦਾਰਾਸਨ੍ਤੋਸ-ਪਰਦਾਰਗਮਨવਸੇਨ ਦੁવਿਧੇਸੁ ਮੇਥੁਨਸਮਾਚਾਰੇਸੁ। ਅਯਮੇવਹਿ ਭੇਦੋ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਗੋਤ੍ਤਰਕ੍ਖਿਤਾ ਸਗੋਤ੍ਤੇਹਿ ਰਕ੍ਖਿਤਾ। ਧਮ੍ਮਰਕ੍ਖਿਤਾ ਸਹਧਮ੍ਮਿਕੇਹਿ ਰਕ੍ਖਿਤਾ। ਸਾਰਕ੍ਖਾ ਸਸਾਮਿਕਾ। ਯਸ੍ਸਾ ਗਮਨੇ ਰਞ੍ਞਾ ਦਣ੍ਡੋ ਠਪਿਤੋ, ਸਾ ਸਪਰਿਦਣ੍ਡਾ। ਭਰਿਯਭਾવਤ੍ਥਂ ਧਨੇਨ ਕੀਤਾ ਧਨਕ੍ਕੀਤਾ। ਛਨ੍ਦੇਨ વਸਨ੍ਤੀ ਛਨ੍ਦવਾਸਿਨੀ। ਭੋਗਤ੍ਥਂ વਸਨ੍ਤੀ ਭੋਗવਾਸਿਨੀ। ਪਟਤ੍ਥਂ વਸਨ੍ਤੀ ਪਟવਾਸਿਨੀ। ਉਦਕਪਤ੍ਤਂ ਆਮਸਿਤ੍વਾ ਗਹਿਤਾ ਓਦਪਤ੍ਤਕਿਨੀ। ਚੁਮ੍ਬਟਕਂ ਅਪਨੇਤ੍વਾ ਗਹਿਤਾ ਓਭਟਚੁਮ੍ਬਟਾ। ਕਰਮਰਾਨੀਤਾ ਧਜਾਹਤਾ। ਤਙ੍ਖਣਿਕਾ ਮੁਹੁਤ੍ਤਿਕਾ। ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ વੀਤਿਕ੍ਕਮੇ ਮਿਚ੍ਛਾਚਾਰੋ ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜੋ, ਨ ਤਥਾ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਸਮਾਨਛਨ੍ਦਤਾਯ। ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ વੀਤਿਕ੍ਕਮਨੇ ਸਤਿਪਿ ਮਗ੍ਗੇਨਮਗ੍ਗਪਟਿਪਤ੍ਤਿਅਧਿવਾਸਨੇ ਪੁਰਿਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸੇવਨਾਭਿਸਨ੍ਧਿਪਯੋਗਾਭਾવਤੋ ਮਿਚ੍ਛਾਚਾਰੋ ਨ ਹੋਤਿ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯਮਾਨਸ੍ਸਾਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਸੇવਨਾਚਿਤ੍ਤੇ ਸਤਿ ਪਯੋਗਾਭਾવੋ ਅਪ੍ਪਮਾਣਂ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਇਤ੍ਥਿਯਾ ਸੇવਨਾਪਯੋਗਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ। ਤਥਾ ਸਤਿ ਪੁਰੇਤਰਂ ਸੇવਨਾਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪਟ੍ਠਾਨੇਪਿ ਤਸ੍ਸਾ ਮਿਚ੍ਛਾਚਾਰੋ ਨ ਸਿਯਾ, ਤਥਾ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸਪਿ ਸੇવਨਾਪਯੋਗਾਭਾવੇਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਰੁਚਿਯਾ ਪવਤ੍ਤਿਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ਤਯੋ, ਬਲਕ੍ਕਾਰੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ਤਯੋਤਿ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਅਗ੍ਗਹਿਤਗ੍ਗਹਣੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਮ੍ਭਾਰਾਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।

    Methunasamācāresūti sadārāsantosa-paradāragamanavasena duvidhesu methunasamācāresu. Ayamevahi bhedo idhādhippeto. Gottarakkhitā sagottehi rakkhitā. Dhammarakkhitā sahadhammikehi rakkhitā. Sārakkhā sasāmikā. Yassā gamane raññā daṇḍo ṭhapito, sā saparidaṇḍā. Bhariyabhāvatthaṃ dhanena kītā dhanakkītā. Chandena vasantī chandavāsinī. Bhogatthaṃ vasantī bhogavāsinī. Paṭatthaṃ vasantī paṭavāsinī. Udakapattaṃ āmasitvā gahitā odapattakinī. Cumbaṭakaṃ apanetvā gahitā obhaṭacumbaṭā. Karamarānītā dhajāhatā. Taṅkhaṇikā muhuttikā. Abhibhavitvā vītikkame micchācāro mahāsāvajjo, na tathā dvinnaṃ samānachandatāya. Abhibhavitvā vītikkamane satipi maggenamaggapaṭipattiadhivāsane purimuppannasevanābhisandhipayogābhāvato micchācāro na hoti abhibhuyyamānassāti vadanti. Sevanācitte sati payogābhāvo appamāṇaṃ yebhuyyena itthiyā sevanāpayogassa abhāvato. Tathā sati puretaraṃ sevanācittassa upaṭṭhānepi tassā micchācāro na siyā, tathā purisassapi sevanāpayogābhāveti, tasmā attano ruciyā pavattitassa vasena tayo, balakkārena pavattitassa vasena tayoti sabbepi aggahitaggahaṇena cattāro sambhārāti vuttanti veditabbaṃ.

    ਅਤ੍ਥਭਞ੍ਜਕੋਤਿ ਕਮ੍ਮਪਥવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਮ੍ਮਪਥਕਥਾ ਹੇਸਾਤਿ। ਅਸ੍ਸਾਤਿ વਿਸਂવਾਦਕਸ੍ਸ। ਮੁਸਾ વਦਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਚੇਤਨਾ ਮੁਸਾવਾਦੋ, ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਕ੍ਖੇ ਅਤਥਾਕਾਰੇਨ વਤ੍ਥੁਨੋ વਿਞ੍ਞਾਪਨਪਯੋਗੋ ਮੁਸਾ, ਤਂਸਮੁਟ੍ਠਾਪਿਕਾ ਚੇਤਨਾਮੁਸਾવਾਦੋਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਤਤੋ ਅਞ੍ਞਥਾ વਤ੍ਤੁਂ ‘‘ਅਪਰੋ ਨਯੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਕਂ ਅਦਾਤੁਕਾਮਤਾਯਾਤਿਆਦਿ ਮੁਸਾવਾਦਸਾਮਞ੍ਞੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਹਸਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨਪਿ વਿਸਂવਾਦਨਪੁਰਕ੍ਖਾਰਸ੍ਸ ਮੁਸਾવਾਦੋ। ਪਰਸ੍ਸਾਤਿ વਿਸਂવਾਦਨવਸੇਨ વਿਞ੍ਞਾਪੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ। ਸੋਤਿ ਮੁਸਾવਾਦਪਯੋਗੋ।

    Atthabhañjakoti kammapathavasena vuttaṃ. Kammapathakathā hesāti. Assāti visaṃvādakassa. Musā vadati etenāti cetanā musāvādo, imasmiṃ pakkhe atathākārena vatthuno viññāpanapayogo musā, taṃsamuṭṭhāpikā cetanāmusāvādoti vuttattā tato aññathā vattuṃ ‘‘aparo nayo’’tiādi vuttaṃ. Attano santakaṃ adātukāmatāyātiādi musāvādasāmaññena vuttaṃ. Hasādhippāyenapi visaṃvādanapurakkhārassa musāvādo. Parassāti visaṃvādanavasena viññāpetabbassa. Soti musāvādapayogo.

    ਸੁਞ੍ਞਭਾવਨ੍ਤਿ ਪੀਤਿવਿਰਹਿਤਤਾਯ ਰਿਤ੍ਤਭਾવਂ। ਫਰੁਸਸਦ੍ਦਤਾਯ ਨੇવ ਕਣ੍ਣਸੁਖਾ। ਅਤ੍ਥવਿਪਨ੍ਨਤਾਯ ਨ ਹਦਯਸੁਖਾ। ਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਦੋਸੇਨ, ਲੋਭੇਨ વਾ ਦੂਸਿਤਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ।

    Suññabhāvanti pītivirahitatāya rittabhāvaṃ. Pharusasaddatāya neva kaṇṇasukhā. Atthavipannatāya na hadayasukhā. Saṃkiliṭṭhacittassāti dosena, lobhena vā dūsitacittassa.

    ਏਕਨ੍ਤਫਰੁਸਾ ਚੇਤਨਾਤਿ ਏਤੇਨ ਦੁਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤਤਂਯੇવ વਿਭਾવੇਤਿ, ਦੁਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤਤਾ ਚਸ੍ਸ ਅਮਰਣਾਧਿਪ੍ਪਾਯવਸੇਨ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਸਤਿ ਹਿ ਮਰਣਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇ ਅਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧਿ, ਤਦਭਾવੇ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਬ੍ਯਾਪਾਦਾ ਸਿਯੁਨ੍ਤਿ। ਯਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਫਰੁਸવਾਚਾ ਪਯੁਜ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮੁਖਾવ ਸੀਸਂ ਏਤਿ। ਪਰਮ੍ਮੁਖਾਪਿ ਸੀਸਂ ਏਤਿ ਏવਾਤਿ ਅਪਰੇ। ਤਤ੍ਥਾਯਂ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ ਯੁਤ੍ਤੋ ਸਿਯਾ – ਸਮ੍ਮੁਖਾ ਪਯੋਗੇ ਅਗਾਰવਾਦੀਨਂ ਬਲવਭਾવਤੋ ਸਿਯਾ ਚੇਤਨਾ ਬਲવਤੀ, ਪਰਸ੍ਸ ਚ ਤਦਤ੍ਥવਿਞ੍ਞਾਪਨਂ, ਨ ਤਥਾ ਅਸਮ੍ਮੁਖਾਤਿ। ਯਥਾ ਚ ਅਕ੍ਕੋਸਿਤੇ ਮਤੇ ਆਲ਼ਹਨੇ ਕਤਾ ਖਮਾਪਨਾ ਉਪવਾਦਨ੍ਤਰਾਯਂ ਨਿવਤ੍ਤੇਤਿ, ਏવਂ ਪਰਮ੍ਮੁਖਾ ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਫਰੁਸવਾਚਾ ਹੋਤਿਯੇવਾਤਿ ਸਕ੍ਕਾ વਿਞ੍ਞਾਤੁਂ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਏਕਨ੍ਤਫਰੁਸਚੇਤਨਾਯ ਏવ ਫਰੁਸવਾਚਾਭਾવਸ੍ਸ ਆવਿਭਾવਤ੍ਥਂ। ਮਮ੍ਮਚ੍ਛੇਦਕੋ ਸવਨਫਰੁਸਤਾਯਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਚਿਤ੍ਤਸਣ੍ਹਾਤਾਯ ਫਰੁਸવਾਚਾ ਨ ਹੋਤਿ ਕਮ੍ਮਪਥਾ’ਪ੍ਪਤ੍ਤਤ੍ਤਾ, ਕਮ੍ਮਭਾવਂ ਪਨ ਨ ਸਕ੍ਕਾ વਾਰੇਤੁਂ। ਏવਂ ਅਨ੍વਯવਸੇਨ ਚੇਤਨਾਫਰੁਸਤਾਯ ਫਰੁਸવਾਚਂ ਸਾਧੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤਮੇવ ਬ੍ਯਤਿਰੇਕવਸੇਨ ਸਾਧੇਤੁਂ ‘‘વਚਨਸਣ੍ਹਤਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਸਾਤਿ ਫਰੁਸવਾਚਾ। ਕਮ੍ਮਪਥਭਾવਂ ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਅਪ੍ਪਸਾવਜ੍ਜਾ, ਇਤਰਾ ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜਾ। ਤਥਾ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਮੁਦੁਤਿਬ੍ਬਤਾਭੇਦੇਹਿ ਸਬ੍ਬਂ ਪੁਰਿਮਸਦਿਸਂ।

    Ekantapharusā cetanāti etena duṭṭhacittataṃyeva vibhāveti, duṭṭhacittatā cassa amaraṇādhippāyavasena daṭṭhabbā. Sati hi maraṇādhippāye atthasiddhi, tadabhāve pāṇātipātabyāpādā siyunti. Yaṃ paṭicca pharusavācā payujjati, tassa sammukhāva sīsaṃ eti. Parammukhāpi sīsaṃ eti evāti apare. Tatthāyaṃ adhippāyo yutto siyā – sammukhā payoge agāravādīnaṃ balavabhāvato siyā cetanā balavatī, parassa ca tadatthaviññāpanaṃ, na tathā asammukhāti. Yathā ca akkosite mate āḷahane katā khamāpanā upavādantarāyaṃ nivatteti, evaṃ parammukhā payuttā pharusavācā hotiyevāti sakkā viññātuṃ. Tassāti ekantapharusacetanāya eva pharusavācābhāvassa āvibhāvatthaṃ. Mammacchedako savanapharusatāyāti adhippāyo. Cittasaṇhātāya pharusavācā na hoti kammapathā’ppattattā, kammabhāvaṃ pana na sakkā vāretuṃ. Evaṃ anvayavasena cetanāpharusatāya pharusavācaṃ sādhetvā idāni tameva byatirekavasena sādhetuṃ ‘‘vacanasaṇhatāyā’’tiādi vuttaṃ. Esāti pharusavācā. Kammapathabhāvaṃ appattā appasāvajjā, itarā mahāsāvajjā. Tathā kilesānaṃ mudutibbatābhedehi sabbaṃ purimasadisaṃ.

    ਆਸੇવਨਂ ਬਹੁਲੀਕਰਣਂ। ਯਂ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿਤੋ, ਤੇਨ ਅਗ੍ਗਹਿਤੇ ਅਪ੍ਪਸਾવਜ੍ਜੋ, ਗਹਿਤੇ ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜੋ ਕਮ੍ਮਪਥਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ। ਯੋ ਕੋਚਿ ਪਨ ਸਮ੍ਫਪ੍ਪਲਾਪੋ ਦ੍વੀਹਿ ਸਮ੍ਭਾਰੇਹਿ ਸਿਜ੍ਝਤਿ। ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਮੁਦੁਤਿਬ੍ਬਤਾવਸੇਨਪਿ ਅਪ੍ਪਸਾવਜ੍ਜਮਹਾਸਾવਜ੍ਜਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    Āsevanaṃ bahulīkaraṇaṃ. Yaṃ uddissa pavattito, tena aggahite appasāvajjo, gahite mahāsāvajjo kammapathappattito. Yo koci pana samphappalāpo dvīhi sambhārehi sijjhati. Kilesānaṃ mudutibbatāvasenapi appasāvajjamahāsāvajjatā veditabbā.

    ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਰਿਣਾਮਨਂ ਚਿਤ੍ਤੇਨੇવਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਹਿਤਸੁਖਂ ਬ੍ਯਾਪਾਦਯਤੀਤਿ ਯੋ ਤਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਹਿਤਸੁਖਂ વਿਨਾਸੇਤਿ। ਅਹੋ વਤਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤવਿਨਾਸਚਿਨ੍ਤਨਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਏવਂ ਹਿਸ੍ਸ ਦਾਰੁਣਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਕਮ੍ਮਪਥਪ੍ਪਤ੍ਤਿ। ਯਥਾਭੁਚ੍ਚਗਹਣਾਭਾવੇਨਾਤਿ ਯਾਥਾવਗ੍ਗਾਹਸ੍ਸ ਅਭਾવੇਨ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਸਭਾવਸ੍ਸ ਨਿਚ੍ਚਾਦਿਤੋ ਗਹਣੇਨ। ਮਿਚ੍ਛਾ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ વਿਤਥਂ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਸਮ੍ਫਪ੍ਪਲਾਪੋ વਿਯਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਆਸੇવਨਸ੍ਸ ਮਨ੍ਦਤਾਯ ਅਪ੍ਪਸਾવਜ੍ਜਤਂ, ਮਹਨ੍ਤਤਾਯ ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਗਹਿਤਾਕਾਰવਿਪਰੀਤਤਾਤਿ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਗਹਿਤਾਕਾਰਸ੍ਸ વਿਪਰੀਤਭਾવੋ। વਤ੍ਥੁਨੋਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਅਯਥਾਭੂਤਸਭਾવਮਾਹ। ਤਥਾਭਾવੇਨਾਤਿ ਗਹਿਤਾਕਾਰੇਨੇવ ਤਸ੍ਸ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਿਕਸ੍ਸ, ਤਸ੍ਸ વਾ વਤ੍ਥੁਨੋ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਏવਮੇਤਂ, ਨ ਇਤੋ ਅਞ੍ਞਥਾਤਿ।

    Attano pariṇāmanaṃ cittenevāti veditabbaṃ. Hitasukhaṃ byāpādayatīti yo taṃ uppādeti, tassa hitasukhaṃ vināseti. Aho vatāti iminā accantavināsacintanaṃ dīpeti. Evaṃ hissa dāruṇapavattiyā kammapathappatti. Yathābhuccagahaṇābhāvenāti yāthāvaggāhassa abhāvena aniccādisabhāvassa niccādito gahaṇena. Micchā passatīti vitathaṃ passati. Samphappalāpo viyāti iminā āsevanassa mandatāya appasāvajjataṃ, mahantatāya mahāsāvajjataṃ dasseti. Gahitākāraviparītatāti micchādiṭṭhiyā gahitākārassa viparītabhāvo. Vatthunoti tassā ayathābhūtasabhāvamāha. Tathābhāvenāti gahitākāreneva tassa diṭṭhigatikassa, tassa vā vatthuno upaṭṭhānaṃ evametaṃ, na ito aññathāti.

    ਧਮ੍ਮਤੋਤਿ ਸਭਾવਤੋ। ਕੋਟ੍ਠਾਸਤੋਤਿ ਫਸ੍ਸਪਞ੍ਚਮਕਾਦੀਸੁ ਚਿਤ੍ਤਙ੍ਗਕੋਟ੍ਠਾਸੇਸੁ ਯਂ ਕੋਟ੍ਠਾਸਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਚੇਤਨਾਧਮ੍ਮਾਤਿ ਚੇਤਨਾਸਭਾવਾ।

    Dhammatoti sabhāvato. Koṭṭhāsatoti phassapañcamakādīsu cittaṅgakoṭṭhāsesu yaṃ koṭṭhāsā honti, tatoti attho. Cetanādhammāti cetanāsabhāvā.

    ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਸਤ੍ਤਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਨਨੁ ਚੇਤਨਾ ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ ਕਮ੍ਮਪਥੇਸੁ ਨ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ ਕਮ੍ਮਪਥਭਾવੋ ਨ ਯੁਤ੍ਤੋਤਿ? ਨ, ਅવਚਨਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਹੇਤੁਕਤ੍ਤਾ। ਨ ਹਿ ਤਤ੍ਥ ਚੇਤਨਾਯ ਅਕਮ੍ਮਪਥਤ੍ਤਾ ਕਮ੍ਮਪਥਰਾਸਿਮ੍ਹਿ ਅવਚਨਂ, ਕਦਾਚਿ ਪਨ ਕਮ੍ਮਪਥੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਸਬ੍ਬਦਾਤਿ ਕਮ੍ਮਪਥਭਾવਸ੍ਸ ਅਨਿਯਤਤ੍ਤਾ ਅવਚਨਂ। ਯਦਾ ਪਨ ਕਮ੍ਮਪਥੋ ਹੋਤਿ, ਤਦਾ ਕਮ੍ਮਪਥਰਾਸਿਸਙ੍ਗਹੋ ਨ ਨਿવਾਰਿਤੋ। ਏਤ੍ਥਾਹ – ਯਦਿ ਚੇਤਨਾਯ ਸਬ੍ਬਦਾ ਕਮ੍ਮਪਥਭਾવਾਭਾવਤੋ ਅਨਿਯਤੋ ਕਮ੍ਮਪਥਭਾવੋਤਿ ਕਮ੍ਮਪਥਰਾਸਿਮ੍ਹਿ ਅવਚਨਂ, ਨਨੁ ਅਭਿਜ੍ਝਾਦੀਨਂ ਕਮ੍ਮਪਥਭਾવਂ ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਾਨਂ ਅਤ੍ਥਿਤਾਯ ਅਨਿਯਤੋ ਕਮ੍ਮਪਥਭਾવੋਤਿ ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਕਮ੍ਮਪਥਰਾਸਿਮ੍ਹਿ ਅવਚਨਂ ਆਪਜ੍ਜਤੀਤਿ? ਨਾਪਜ੍ਜਤਿ ਕਮ੍ਮਪਥਤਾਤਂਸਭਾਗਤਾਹਿ ਤੇਸਂ ਤਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਯਦਿ ਏવਂ ਚੇਤਨਾਪਿ ਤਤ੍ਥ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ ਸਿਯਾ? ਸਚ੍ਚਮੇਤਂ, ਸਾ ਪਨ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾਦਿਕਾਤਿ ਪਾਕਟੋ, ਤਸ੍ਸਾ ਕਮ੍ਮਪਥਭਾવੋਤਿ ਨ વੁਤ੍ਤਾ ਸਿਯਾ। ਚੇਤਨਾਯ ਹਿ – ‘‘ਚੇਤਨਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕਮ੍ਮਂ વਦਾਮਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੬.੬੩; ਕਥਾ॰ ੫੩੯), ਤਿવਿਧਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕਾਯਸਞ੍ਚੇਤਨਾ ਅਕੁਸਲਂ ਕਾਯਕਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿવਚਨਤੋ (ਕਥਾ॰ ੫੩੯) ਕਮ੍ਮਭਾવੋ ਪਾਕਟੋ, ਕਮ੍ਮਂਯੇવ ਚ ਸੁਗਤਿਦੁਗ੍ਗਤੀਨਂ ਤਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਸੁਖਦੁਕ੍ਖਾਨਞ੍ਚ ਪਥਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤਂ ਕਮ੍ਮਪਥੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਪਾਕਟੋ ਤਸ੍ਸਾ ਕਮ੍ਮਪਥਭਾવੋ, ਅਭਿਜ੍ਝਾਦੀਨਂ ਪਨ ਚੇਤਨਾਸਮੀਹਨਭਾવੇਨ ਸੁਚਰਿਤਦੁਚ੍ਚਰਿਤਭਾવੋ ਚੇਤਨਾਜਨਿਤਪਿਟ੍ਠਿવਟ੍ਟਕਭਾવੇਨ ਸੁਗਤਿਦੁਗ੍ਗਤਿਤਦੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਸੁਖਦੁਕ੍ਖਾਨਂ ਪਥਭਾવੋ ਚਾਤਿ ਨ ਤਥਾ ਪਾਕਟੋ ਕਮ੍ਮਪਥਭਾવੋਤਿ ਤੇਯੇવ ਤੇਨ ਸਭਾવੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ ਚੇਤਨਾ ਕਮ੍ਮਪਥਰਾਸਿਭਾવੇਨ ਨ વੁਤ੍ਤਾ , ਅਤਥਾਜਾਤਿਯਕਤ੍ਤਾ વਾ ਚੇਤਨਾ ਤੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਨ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਮੂਲਂ ਪਤ੍વਾਤਿ ਮੂਲਦੇਸਨਂ ਪਤ੍વਾ, ਮੂਲਸਭਾવੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ વੁਚ੍ਚਮਾਨੇਸੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Paṭipāṭiyā sattāti ettha nanu cetanā abhidhamme kammapathesu na vuttāti paṭipāṭiyā sattannaṃ kammapathabhāvo na yuttoti? Na, avacanassa aññahetukattā. Na hi tattha cetanāya akammapathattā kammapatharāsimhi avacanaṃ, kadāci pana kammapatho hoti, na sabbadāti kammapathabhāvassa aniyatattā avacanaṃ. Yadā pana kammapatho hoti, tadā kammapatharāsisaṅgaho na nivārito. Etthāha – yadi cetanāya sabbadā kammapathabhāvābhāvato aniyato kammapathabhāvoti kammapatharāsimhi avacanaṃ, nanu abhijjhādīnaṃ kammapathabhāvaṃ appattānaṃ atthitāya aniyato kammapathabhāvoti tesampi kammapatharāsimhi avacanaṃ āpajjatīti? Nāpajjati kammapathatātaṃsabhāgatāhi tesaṃ tattha vuttattā. Yadi evaṃ cetanāpi tattha vattabbā siyā? Saccametaṃ, sā pana pāṇātipātādikāti pākaṭo, tassā kammapathabhāvoti na vuttā siyā. Cetanāya hi – ‘‘cetanāhaṃ, bhikkhave, kammaṃ vadāmi (a. ni. 6.63; kathā. 539), tividhā, bhikkhave, kāyasañcetanā akusalaṃ kāyakamma’’ntiādivacanato (kathā. 539) kammabhāvo pākaṭo, kammaṃyeva ca sugatiduggatīnaṃ tattha uppajjanakasukhadukkhānañca pathabhāvena pavattaṃ kammapathoti vuccatīti pākaṭo tassā kammapathabhāvo, abhijjhādīnaṃ pana cetanāsamīhanabhāvena sucaritaduccaritabhāvo cetanājanitapiṭṭhivaṭṭakabhāvena sugatiduggatitaduppajjanakasukhadukkhānaṃ pathabhāvo cāti na tathā pākaṭo kammapathabhāvoti teyeva tena sabhāvena dassetuṃ abhidhamme cetanā kammapatharāsibhāvena na vuttā , atathājātiyakattā vā cetanā tehi saddhiṃ na vuttāti daṭṭhabbaṃ. Mūlaṃ patvāti mūladesanaṃ patvā, mūlasabhāvesu dhammesu vuccamānesūti attho.

    ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ‘‘ਪਞ੍ਚ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾ ਪਰਿਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਾ ਏવ વਾ’’ਤਿ ਇਮਾਯ ਪਞ੍ਹਪੁਚ੍ਛਕਪਾਲ਼ਿਯਾ વਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਯਞ੍ਹਿ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾਦਿਦੁਸ੍ਸੀਲ੍ਯਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਂ, ਤਦੇવ ਤਂ વੇਰਮਣਿਯਾ ਆਰਮ੍ਮਣਂ। વੀਤਿਕ੍ਕਮਿਤਬ੍ਬવਤ੍ਥੁਤੋ ਏવ ਹਿ વਿਰਤੀਤਿ। ਸਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਨ੍ਤਿ વਾ ਸਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾਰਮ੍ਮਣਮੇવ ਉਪਾਦਾਯ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਨਾਯਂ વਿਰੋਧੋ। ਤਥਾ ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ ਸਮ੍ਮੋਹવਿਨੋਦਨਿਯਂ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੭੧੪) ‘‘ਯਾਨਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਿ ਏਤ੍ਥ ਸਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਾਨੀਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ, ਤਾਨਿ ਯਸ੍ਮਾ ਸਤ੍ਤੋਤਿ ਸਙ੍ਖ੍ਯਂ ਗਤਂ ਸਙ੍ਖਾਰਮੇવ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਰੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। વਿਸਭਾਗવਤ੍ਥੁਨੋ ‘‘ਇਤ੍ਥੀ, ਪੁਰਿਸੋ’’ਤਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬਤੋ ਸਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣੋਤਿ ਏਕੇ। ‘‘ਏਕੋ ਦਿਟ੍ਠੋ, ਦ੍વੇ ਸੁਤਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਸਮ੍ਫਪ੍ਪਲਪਨੇ ਦਿਟ੍ਠਸੁਤਮੁਤવਿਞ੍ਞਾਤવਸੇਨ। ਤਥਾ ਅਭਿਜ੍ਝਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਤਥਾ-ਸਦ੍ਦੋ ‘‘ਦਿਟ੍ਠਸੁਤਮੁਤવਿਞ੍ਞਾਤવਸੇਨਾ’’ਤਿ ਇਦਮ੍ਪਿ ਉਪਸਂਹਰਤਿ, ਨ ਸਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਾਰਮ੍ਮਣਤਂ ਏવ ਦਸ੍ਸਨਾਦਿવਸੇਨ ਅਭਿਜ੍ਝਾਯਨਤੋ। ‘‘ਨਤ੍ਥਿ ਸਤ੍ਤਾ ਓਪਪਾਤਿਕਾ’’ਤਿ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾਪਿ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿ ਤੇਭੂਮਕਧਮ੍ਮવਿਸਯਾવਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨਸ੍ਸਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਰਮ੍ਮਣਤਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਕਥਂ ਪਨ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸਬ੍ਬੇ ਤੇਭੂਮਕਧਮ੍ਮਾ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ? ਸਾਧਾਰਣਤੋ। ‘‘ਨਤ੍ਥਿ ਸੁਕਤਦੁਕ੍ਕਟਾਨਂ ਕਮ੍ਮਾਨਂ ਫਲਂ વਿਪਾਕੋ’’ਤਿ ਹਿ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾਯ ਅਤ੍ਥਤੋ ਰੂਪਾਰੁਪਾવਚਰਧਮ੍ਮਾਪਿ ਗਹਿਤਾ ਏવ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ।

    Adinnādānaṃ sattārammaṇanti idaṃ ‘‘pañca sikkhāpadā parittārammaṇā eva vā’’ti imāya pañhapucchakapāḷiyā virujjhati. Yañhi pāṇātipātādidussīlyassa ārammaṇaṃ, tadeva taṃ veramaṇiyā ārammaṇaṃ. Vītikkamitabbavatthuto eva hi viratīti. Sattārammaṇanti vā sattasaṅkhātaṃ saṅkhārārammaṇameva upādāya vuttanti nāyaṃ virodho. Tathā hi vuttaṃ sammohavinodaniyaṃ (vibha. aṭṭha. 714) ‘‘yāni sikkhāpadāni ettha sattārammaṇānīti vuttāni, tāni yasmā sattoti saṅkhyaṃ gataṃ saṅkhārameva ārammaṇaṃ karontī’’ti. Visabhāgavatthuno ‘‘itthī, puriso’’ti gahetabbato sattārammaṇoti eke. ‘‘Eko diṭṭho, dve sutā’’tiādinā samphappalapane diṭṭhasutamutaviññātavasena. Tathā abhijjhāti ettha tathā-saddo ‘‘diṭṭhasutamutaviññātavasenā’’ti idampi upasaṃharati, na sattasaṅkhārārammaṇataṃ eva dassanādivasena abhijjhāyanato. ‘‘Natthi sattā opapātikā’’ti pavattamānāpi micchādiṭṭhi tebhūmakadhammavisayāvāti adhippāyenassā saṅkhārārammaṇatā vuttā. Kathaṃ pana micchādiṭṭhiyā sabbe tebhūmakadhammā ārammaṇaṃ hontīti? Sādhāraṇato. ‘‘Natthi sukatadukkaṭānaṃ kammānaṃ phalaṃ vipāko’’ti hi pavattamānāya atthato rūpārupāvacaradhammāpi gahitā eva hontīti.

    ਸੁਖਬਹੁਲਤਾਯ ਰਾਜਾਨੋ ਹਸਮਾਨਾਪਿ ‘‘ਚੋਰਂ ਘਾਤੇਥਾ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ, ਹਾਸੋ ਪਨ ਤੇਸਂ ਅਞ੍ਞવਿਸਯੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਪਕ…ਪੇ॰… ਹੋਤੀ’’ਤਿ।

    Sukhabahulatāya rājāno hasamānāpi ‘‘coraṃ ghātethā’’ti vadanti, hāso pana tesaṃ aññavisayoti āha ‘‘sanniṭṭhāpaka…pe… hotī’’ti.

    ਕੇਸਞ੍ਚੀਤਿ ਸਹਜਾਤਾਨਂ ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨਾਦੀਨਂ। ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਭਾવਕਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਾਦਕਟ੍ਠੇਨ। ਕੇਸਞ੍ਚੀਤਿ ਅਸਹਜਾਤਾਨਂ। ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਏਤੇਨ ਮੂਲਟ੍ਠੇਨ ਲੋਭਸ੍ਸ ਉਪਕਾਰਤਂ ਨਿવਤ੍ਤੇਤਿ। ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਭਾવਸਾਧਨਟ੍ਠੋ ਹਿ ਮੂਲਟ੍ਠੋ, ਸੋ ਚ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਤਾਅવਿਨਾਭਾવੀ, ਤੇਨ ਚੇਤ੍ਥ ਮੂਲਮਿવ ਮੂਲਨ੍ਤਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ, ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਤੋ ਪਨ ਪੁਬ੍ਬੇ ‘‘ਕੇਸਞ੍ਚੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨਂ ਸਹਜਾਤਾਨਂ ਮੂਲਭਾવੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਰਤ੍ਤੋ ਖੋਤਿਆਦਿਨਾ ਸੁਤ੍ਤਪਦੇਨਪਿ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾਦੀਨਂ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਲੋਭਸ੍ਸ ਮੂਲਕਾਰਣਤਂ વਿਭਾવੇਤਿ, ਨ ਮੂਲਟ੍ਠੇਨੁਪਕਾਰਤ੍ਥਂ ਅવਿਸੇਸਤੋ ਤੇਸਂ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਾਭਾવਤੋ।

    Kesañcīti sahajātānaṃ adinnādānādīnaṃ. Sampayuttapabhāvakaṭṭhenāti sampayutto hutvā uppādakaṭṭhena. Kesañcīti asahajātānaṃ. Upanissayapaccayaṭṭhenāti etena mūlaṭṭhena lobhassa upakārataṃ nivatteti. Suppatiṭṭhitabhāvasādhanaṭṭho hi mūlaṭṭho, so ca hetupaccayatāavinābhāvī, tena cettha mūlamiva mūlanti gahetabbaṃ, nippariyāyato pana pubbe ‘‘kesañcī’’ti vuttānaṃ sahajātānaṃ mūlabhāvo veditabbo. Ratto khotiādinā suttapadenapi pāṇātipātādīnaṃ akusalānaṃ lobhassa mūlakāraṇataṃ vibhāveti, na mūlaṭṭhenupakāratthaṃ avisesato tesaṃ hetupaccayattābhāvato.

    ਅਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Akusalakammapathavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥવਣ੍ਣਨਾ

    Kusalakammapathavaṇṇanā

    વੇਰਨ੍ਤਿ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾਦਿਪਾਪਧਮ੍ਮਂ। ਸੋ ਹਿ વੇਰਹੇਤੁਤਾਯ ‘‘વੇਰ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਂ ਮਣਤਿ ‘‘ਮਯਿ ਇਧ ਠਿਤਾਯ ਕਥਮਾਗਚ੍ਛਸੀ’’ਤਿ ਤਜ੍ਜੇਨ੍ਤੀ વਿਯ ਨਿવਾਰੇਤੀਤਿ વੇਰਮਣੀ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪਜਹਤੀ’’ਤਿ। ‘‘વਿਰਮਣੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਨਯੇਨ ਏવ-ਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਂ। વਿਭਙ੍ਗੇ (વਿਭ॰ ੭੦੩, ੭੦੪) ਏવ ਨਿਦ੍ਦਿਸਨવਸੇਨ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਾ। ਅਸਮਾਦਿਨ੍ਨਸੀਲਸ੍ਸ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਤੋ ਯਥਾਉਪਟ੍ਠਿਤવੀਤਿਕ੍ਕਮਿਤਬ੍ਬવਤ੍ਥੁਤੋ વਿਰਤਿ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤવਿਰਤਿ, ਸਮਾਦਾਨવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ વਿਰਤਿ ਸਮਾਦਾਨવਿਰਤਿ, ਸਮਾਦਾਨવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ વਿਰਤਿ ਸਮਾਦਾਨવਿਰਤਿ, ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾવਿਰਤਿ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਿਰਤਿ।

    Veranti pāṇātipātādipāpadhammaṃ. So hi verahetutāya ‘‘vera’’nti vuccati, taṃ maṇati ‘‘mayi idha ṭhitāya kathamāgacchasī’’ti tajjentī viya nivāretīti veramaṇī. Tenāha ‘‘pajahatī’’ti. ‘‘Viramaṇī’’ti vattabbe niruttinayena eva-kāraṃ katvā evaṃ vuttaṃ. Vibhaṅge (vibha. 703, 704) eva niddisanavasena evaṃ vuttā. Asamādinnasīlassa sampattato yathāupaṭṭhitavītikkamitabbavatthuto virati sampattavirati, samādānavasena uppannā virati samādānavirati, samādānavasena uppannā virati samādānavirati, kilesānaṃ samucchindanavasena pavattāvirati samucchedavirati.

    ਜੀવਮਾਨਸਸਸ੍ਸ ਮਂਸਰੁਧਿਰਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਤਾਯ ਅਲ੍ਲਸਸਮਂਸਂ। ਮੁਞ੍ਚਿ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਸਮਕਰੁਣਤਾਯ। ਸਚ੍ਚਂ વਤ੍વਾ ‘‘ਏਤੇਨ ਸਚ੍ਚવਜ੍ਜੇਨ ਮਯ੍ਹਂ ਮਾਤੁ ਰੋਗੋ ਸਮ੍ਮਤੂ’’ਤਿ ਅਧਿਟ੍ਠਾਸਿ।

    Jīvamānasasassa maṃsarudhirasammissatāya allasasamaṃsaṃ. Muñci sabbattha samakaruṇatāya. Saccaṃ vatvā ‘‘etena saccavajjena mayhaṃ mātu rogo sammatū’’ti adhiṭṭhāsi.

    ਮਹਾਸਪ੍ਪੋਤਿ ਅਜਗਰੋ। ਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਅਗਮਾਸਿ ਸੀਲਤੇਜੇਨ।

    Mahāsappoti ajagaro. Muñcitvā agamāsi sīlatejena.

    ਕੋਸਲ੍ਲਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਞਾਣਂ, ਕੋਸਲ੍ਲੇਨ, ਕੋਸਲ੍ਲਤੋ વਾ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਉਪਗਮਨਤੋ। ਕੁਚ੍ਛਿਤਸਯਨਤੋਤਿ ਕੁਚ੍ਛਿਤੇਨਾਕਾਰੇਨ ਸਯਨਤੋ ਅਨੁਸਯਨਤੋ, ਪવਤ੍ਤਨਤੋ વਾ। ‘‘વੇਰਮਣਿਕੁਸਲਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾਪਿ ਪੁਚ੍ਛਾਨੁਰੂਪਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਨ੍ਤਿ ‘‘ਕੁਸਲਾ’’ਤਿ ਨ વੁਤ੍ਤਾ, ‘‘ਕੁਸਲ’’ਨ੍ਤ੍વੇવ વੁਤ੍ਤਾ।

    Kosallaṃ vuccati ñāṇaṃ, kosallena, kosallato vā pavattiyā upagamanato. Kucchitasayanatoti kucchitenākārena sayanato anusayanato, pavattanato vā. ‘‘Veramaṇikusalā’’ti vattabbāpi pucchānurūpaṃ vissajjananti ‘‘kusalā’’ti na vuttā, ‘‘kusala’’ntveva vuttā.

    ਕਾਮਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਪਾਲ਼ਿਯਂ વਿਰਤਿਯੋવ ਆਗਤਾ, ਸਿਕ੍ਖਾਪਦવਿਭਙ੍ਗੇ (વਿਭ॰ ੭੦੪) ਪਨ ਚੇਤਨਾਪਿ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਦੀਪਿਤਾਤਿ ਤਦੁਭਯਮ੍ਪਿ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ‘‘ਚੇਤਨਾਪਿ વਟ੍ਟਨ੍ਤਿ વਿਰਤਿਯੋਪੀ’’ਤਿ ਆਹ।

    Kāmañcettha pāḷiyaṃ viratiyova āgatā, sikkhāpadavibhaṅge (vibha. 704) pana cetanāpi āharitvā dīpitāti tadubhayampi gaṇhanto ‘‘cetanāpi vaṭṭanti viratiyopī’’ti āha.

    ਅਨਭਿਜ੍ਝਾ ਹਿ ਮੂਲਂ ਪਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮਪਥਕੋਟ੍ਠਾਸਂ ਪਤ੍વਾ ਅਨਭਿਜ੍ਝਾਤਿ વੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮੋ ਮੂਲਤੋ ਅਲੋਭੋ ਕੁਸਲਮੂਲਂ ਹੋਤੀਤਿ ਏવਮਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਸੇਸਪਦਦ੍વਯੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।

    Anabhijjhā hi mūlaṃ patvā kammapathakoṭṭhāsaṃ patvā anabhijjhāti vuttadhammo mūlato alobho kusalamūlaṃ hotīti evamattho daṭṭhabbo. Sesapadadvayepi eseva nayo.

    ਦੁਸ੍ਸੀਲ੍ਯਾਰਮ੍ਮਣਾ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਾ ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣਾ ਕਥਂ ਦੁਸ੍ਸੀਲ੍ਯਾਨਿ ਪਜਹਨ੍ਤੀਤਿ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਥਾ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Dussīlyārammaṇā tadārammaṇā jīvitindriyādiārammaṇā kathaṃ dussīlyāni pajahantīti taṃ dassetuṃ ‘‘yathā panā’’tiādi vuttaṃ.

    ਅਨਭਿਜ੍ਝਾ …ਪੇ॰… વਿਰਮਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਭਿਜ੍ਝਂ ਪਜਹਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨ ਹਿ ਮਨੋਦੁਚ੍ਚਰਿਤਤੋ વਿਰਤਿ ਅਤ੍ਥਿ ਅਨਭਿਜ੍ਝਾਦੀਹੇવ ਤਪ੍ਪਹਾਨਸਿਦ੍ਧਿਤੋ। ਤੇਸੁ ਅਲੋਭੋਤਿਆਦੀਸੁ ਯਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ਅਕੁਸਲਮੂਲੇਸੁ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।

    Anabhijjhā…pe… viramantassāti abhijjhaṃ pajahantassāti attho. Na hi manoduccaritato virati atthi anabhijjhādīheva tappahānasiddhito. Tesu alobhotiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ akusalamūlesu vuttanayeneva veditabbaṃ.

    ਅਪ੍ਪਨਾવਾਰਨ੍ਤਿ ਨਿਗਮਨવਾਰਂ। ਏਕੇਨ ਨਯੇਨਾਤਿ વੇਦਨਾਦਿવਸੇਨ ਅਰੂਪਮੁਖੇਨੇવ ਅਨੇਕવਿਧੇਸੁ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ਏਕੇਨ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਨਯੇਨ। ‘‘ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਭਿਜ੍ਝਂ ਨવ ਅਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਦਸਾਤਿ વਾ ਇਦਂ ‘‘ਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿਤਬ੍ਬਂ ‘‘ਅਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥਾ ਚ ਦਸ ਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥਾ ਚਾ’’ਤਿ। ‘‘ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਭਿਜ੍ਝ’’ਨ੍ਤਿ ਹਿ ਇਮਿਨਾવ ਅਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥਾਨਂ ਨવਭਾવੋ વੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ। ਅਥ વਾ ਦਸਾਤਿ ਇਦਂ ਉਭਯਥਾਪਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਭਿਜ੍ਝਾ ਹਿ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾਪਿ ਸਤਿ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤਂ ਨਾਤਿવਤ੍ਤਤੀਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਰੂਪਤਣ੍ਹਾ ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਾ ਤਾਯ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤਾਯ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚੇਪਿ ਸਙ੍ਗਹਂ ਲਭਤੇવ, ਪਹਾਤਬ੍ਬਂ ਪਨ ਉਪਾਦਾਯ ‘‘ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਭਿਜ੍ਝ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਪਨ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਕਮ੍ਮਪਥਾ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਭਿਜ੍ਝਾਲੋਭਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰਸਿਦ੍ਧਭੇਦਂ ਉਪਾਦਾਯ ‘‘ਇਮੇ ਦ੍વੇ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਨਯੇਨ ਤਣ੍ਹਾ ‘‘ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤੀਤਿ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤਮਾਹ ਯਥਾ ‘‘ਰਾਗਕ੍ਖਯੋ ਦੋਸਕ੍ਖਯੋ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੩੧੪)। ਸਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤਾਯ ਸਙ੍ਖਤਸਭਾવੇ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚੇ ਗਹਿਤੇ ਅਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤਾਯ ਅਸਙ੍ਖਤਂ ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਂ ਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ ਆવਤ੍ਤਤਿ, ਏਕਨ੍ਤਸਾવਜ੍ਜੇ ਆਚਯਗਾਮਿਲਕ੍ਖਣੇ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚੇ ਗਹਿਤੇ ਸਾવਜ੍ਜਾ વਿਗਮਨਂ ਅਪਚਯਗਾਮਿਲਕ੍ਖਣਂ ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਂਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ ਆવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਦ੍વੇ ਆવਤ੍ਤਹਾਰવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨੇવਾਹ ਨੇਤ੍ਤਿਯਂ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੪.ਨਿਦ੍ਦੇਸવਾਰ) –

    Appanāvāranti nigamanavāraṃ. Ekena nayenāti vedanādivasena arūpamukheneva anekavidhesu vipassanākammaṭṭhānesu ekena kammaṭṭhānanayena. ‘‘Ṭhapetvā abhijjhaṃ nava akusalakammapathā’’ti vattabbaṃ. Dasāti vā idaṃ ‘‘kusalakammapathā’’ti iminā sambandhitabbaṃ ‘‘akusalakammapathā ca dasa kusalakammapathā cā’’ti. ‘‘Ṭhapetvā abhijjha’’nti hi imināva akusalakammapathānaṃ navabhāvo vutto hoti. Atha vā dasāti idaṃ ubhayathāpi sambandhitabbaṃ. Abhijjhā hi pahātabbāpi sati pariññeyyataṃ nātivattatīti. Tathā hi vuttaṃ ‘‘rūpataṇhā piyarūpaṃ sātarūpa’’ntiādi, tasmā sā tāya pariññeyyatāya dukkhasaccepi saṅgahaṃ labhateva, pahātabbaṃ pana upādāya ‘‘ṭhapetvā abhijjha’’nti vuttaṃ. Tenevāha ‘‘pariyāyena pana sabbepi kammapathā dukkhasacca’’nti. Abhijjhālobhānaṃ pavattiākārasiddhabhedaṃ upādāya ‘‘ime dve dhammā’’ti vuttaṃ. Suttantanayena taṇhā ‘‘samudayasacca’’nti vuttāti āha ‘‘nippariyāyena samudayasacca’’nti. Appavattīti appavattinimittamāha yathā ‘‘rāgakkhayo dosakkhayo’’ti (saṃ. ni. 4.314). Sappaccayatāya saṅkhatasabhāve dukkhasacce gahite appaccayatāya asaṅkhataṃ nirodhasaccaṃ paṭipakkhato āvattati, ekantasāvajje ācayagāmilakkhaṇe samudayasacce gahite sāvajjā vigamanaṃ apacayagāmilakkhaṇaṃ maggasaccaṃpaṭipakkhato āvattatīti dve āvattahāravasena veditabbānīti vuttaṃ. Tenevāha nettiyaṃ (netti. 4.niddesavāra) –

    ‘‘ਏਕਮ੍ਹਿ ਪਦਟ੍ਠਾਨੇ, ਪਰਿਯੇਸਤਿ ਸੇਸਕਂ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ।

    ‘‘Ekamhi padaṭṭhāne, pariyesati sesakaṃ padaṭṭhānaṃ;

    ਆવਤ੍ਤਤਿ ਪਟਿਪਕ੍ਖੇ, ਆવਤ੍ਤੋ ਨਾਮ ਸੋ ਹਾਰੋ’’ਤਿ॥

    Āvattati paṭipakkhe, āvatto nāma so hāro’’ti.

    ਸਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨਾਤਿ ਕਾਮਰਾਗਰੂਪਰਾਗਾਦਿਸਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਰੇਹਿ, ਸਬ੍ਬਤੋ વਾ ਅਪਾਯਗਮਨੀਯਾਦਿਆਕਾਰਤੋ, ਤਤ੍ਥ ਕਿਞ੍ਚਿਪਿ ਅਨવਸੇਸੇਤ੍વਾ વਾ। ਸਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨੇવਾਤਿ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰਤੋ। ਨੀਹਰਿਤ੍વਾਤਿ ਅਪਨੇਤ੍વਾ, ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾਇਚ੍ਚੇવ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਞ੍ਚਿ ਧਮ੍ਮਂ ਅਨવਕਾਰੀਕਰਿਤ੍વਾਤਿ ਰੂਪવੇਦਨਾਦੀਸੁ ਕਞ੍ਚਿ ਏਕਧਮ੍ਮਮ੍ਪਿ ਅવਿਨਿਬ੍ਭੋਗਂ ਕਤ੍વਾ, ਏਕੇਕਤੋ ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਸਮੂਹਤੋવ ਗਹੇਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਸ੍ਮੀਤਿ ਅਹਮਸ੍ਮੀਤਿ ਮਾਨਗ੍ਗਾਹવਸੇਨ। ਸੋ ਪਨ ਯਸ੍ਮਾ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਨਿਰવਸੇਸਤੋ ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਮੂਹਗ੍ਗਹਣਾਕਾਰੇਨਾ’’ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਚੇਤ੍ਥ ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗਚਿਤ੍ਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਆਹ ‘‘ਦਿਟ੍ਠਿਸਦਿਸਂ ਮਾਨਾਨੁਸਯ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਯਂ ਰੂਪਂ ਤਂ ਅਹ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਯਥਾ ਦਿਟ੍ਠਿ ਰੂਪਾਦਿਂ ‘‘ਅਹਮਸ੍ਮੀ’’ਤਿ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੀ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਏવਂ ਮਾਨੋਪਿ ‘‘ਸੇਯ੍ਯੋਹਮਸ੍ਮੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਮਾਨਾਨੁਸਯੋ ਅਸ੍ਮੀਤਿ ਪવਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਦਿਟ੍ਠਿਸਦਿਸੋ’’ਤਿ। ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਕਰੋਤਿ ਓਸਾਨਪਰਿਚ੍ਛੇਦਕਰੋ ਇਤੋ ਪਰਂ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸਾਭਾવਕਰਣਤੋ। ਕਮ੍ਮਪਥਦੇਸਨਾਯਾਤਿ ਕਮ੍ਮਪਥਮੁਖੇਨ ਪવਤ੍ਤਚਤੁਸਚ੍ਚਦੇਸਨਾਯ। ਮਨਸਿਕਾਰਪ੍ਪਟਿવੇਧવਸੇਨਾਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਮਨਸਿਕਾਰਮਗ੍ਗਪ੍ਪਟਿવੇਧવਸੇਨ।

    Sabbākārenāti kāmarāgarūparāgādisabbappakārehi, sabbato vā apāyagamanīyādiākārato, tattha kiñcipi anavasesetvā vā. Sabbākārenevāti sabbākārato. Nīharitvāti apanetvā, samucchinditvāicceva attho. Kañci dhammaṃ anavakārīkaritvāti rūpavedanādīsu kañci ekadhammampi avinibbhogaṃ katvā, ekekato aggahetvā samūhatova gahetvāti attho. Asmīti ahamasmīti mānaggāhavasena. So pana yasmā pañcakkhandhe niravasesato gaṇhāti, tasmā vuttaṃ ‘‘samūhaggahaṇākārenā’’ti. Yasmā cettha aggamaggacittaṃ vuccati, tasmā āha ‘‘diṭṭhisadisaṃ mānānusaya’’nti. ‘‘Yaṃ rūpaṃ taṃ aha’’ntiādinā yathā diṭṭhi rūpādiṃ ‘‘ahamasmī’’ti gaṇhantī pavattati, evaṃ mānopi ‘‘seyyohamasmī’’tiādināti āha ‘‘mānānusayo asmīti pavattattā diṭṭhisadiso’’ti. Paricchedakaroti osānaparicchedakaro ito paraṃ dukkhassābhāvakaraṇato. Kammapathadesanāyāti kammapathamukhena pavattacatusaccadesanāya. Manasikārappaṭivedhavasenāti vipassanāmanasikāramaggappaṭivedhavasena.

    ਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Kusalakammapathavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਆਹਾਰવਾਰવਣ੍ਣਨਾ

    Āhāravāravaṇṇanā

    ੯੦. ਆਹਰਤੀਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੨.੨.੧੧) ਆਨੇਤਿ, ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਿ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭੇਤਿ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਤਿ ਪਸੁਤਾ। ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਹਿ ਲੋਕੇ ਜਾਤવੋਹਾਰੋ। ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਗ੍ਗਹਣਤੋ ਪਨ ਪਟ੍ਠਾਯ ਯਾવ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਤੋ ਨਿਕ੍ਖਮਨਂ, ਤਾવ ਸਮ੍ਭવੇਸਿਨੋ। ਏਸ ਤਾવ ਗਬ੍ਭਸੇਯ੍ਯਕੇਸੁ ਭੂਤਸਮ੍ਭવੇਸਿવਿਭਾਗੋ, ਇਤਰੇਸੁ ਪਨ ਪਠਮਚਿਤ੍ਤਾਦਿવਸੇਨ વੁਤ੍ਤੋ। ਸਮ੍ਭવ-ਸਦ੍ਦੋ ਚੇਤ੍ਥ ਗਬ੍ਭਸੇਯ੍ਯਕਾਨਂ વਸੇਨ ਪਸੂਤਿਪਰਿਯਾਯੋ, ਇਤਰੇਸਂ વਸੇਨ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਪਰਿਯਾਯੋ। ਪਠਮਚਿਤ੍ਤਪਠਮਇਰਿਯਾਪਥਕ੍ਖਣੇਸੁ ਹਿ ਤੇ ਸਮ੍ਭવਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਏਸਨ੍ਤਿ ਉਪਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਨ ਤਾવ ਭੂਤਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਨ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਤ੍ਤਾ। ਭੂਤਾਯੇવ ਸਬ੍ਬਸੋ ਭવੇਸਨਾਯ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾ। ਨ ਪੁਨ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਅવਧਾਰਣੇਨ ਨਿવਤ੍ਤਿਤਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ‘‘ਯੋ ਚ ਕਾਲਘਸੋ ਭੂਤੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਜਾ॰ ੧.੨.੧੯੦) ਭੂਤ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਖੀਣਾਸવવਾਚਿਤਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। વਾ-ਸਦ੍ਦੋ ਚੇਤ੍ਥ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡਨਤ੍ਥੋ ‘‘ਅਗ੍ਗਿਨਾ વਾ ਉਦਕੇਨ વਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਉਦਾ॰ ੭੬) વਿਯ।

    90.Āharatīti (saṃ. ni. ṭī. 2.2.11) āneti, uppādeti upatthambheti cāti attho. Nibbattāti pasutā. Tato paṭṭhāya hi loke jātavohāro. Paṭisandhiggahaṇato pana paṭṭhāya yāva mātukucchito nikkhamanaṃ, tāva sambhavesino. Esa tāva gabbhaseyyakesu bhūtasambhavesivibhāgo, itaresu pana paṭhamacittādivasena vutto. Sambhava-saddo cettha gabbhaseyyakānaṃ vasena pasūtipariyāyo, itaresaṃ vasena uppattipariyāyo. Paṭhamacittapaṭhamairiyāpathakkhaṇesu hi te sambhavaṃ uppattiṃ esanti upagacchanti nāma, na tāva bhūtā uppattiyā na suppatiṭṭhitattā. Bhūtāyeva sabbaso bhavesanāya samucchinnattā. Na puna bhavissantīti avadhāraṇena nivattitamatthaṃ dasseti, ‘‘yo ca kālaghaso bhūto’’tiādīsu (jā. 1.2.190) bhūta-saddassa khīṇāsavavācitā daṭṭhabbā. Vā-saddo cettha sampiṇḍanattho ‘‘agginā vā udakena vā’’tiādīsu (udā. 76) viya.

    ਯਥਾਸਕਂ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੇਨ ਅਤ੍ਤਭਾવਸ੍ਸ ਪਟ੍ਠਪਨਮੇવੇਤ੍ਥਆਹਾਰੇਹਿ ਕਾਤਬ੍ਬਅਨੁਗ੍ਗਹੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨਾਹ ‘‘વਚਨਭੇਦੋ…ਪੇ॰… ਏਕੋਯੇવਾ’’ਤਿ। ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਧਮ੍ਮਾਨਨ੍ਤਿ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸਸਨ੍ਤਾਨੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਧਮ੍ਮਾਨਂ। ਯਥਾ ‘‘વਸ੍ਸਸਤਂ ਤਿਟ੍ਠਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਅਨੁਪ੍ਪਬਨ੍ਧવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਠਿਤਿਯਾਤਿ ਅਨੁਪ੍ਪਬਨ੍ਧવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਸਾ ਪਨ ਅવਿਚ੍ਛੇਦੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਅવਿਚ੍ਛੇਦਾਯਾ’’ਤਿ। ਅਨੁਪ੍ਪਬਨ੍ਧਧਮ੍ਮੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨੋ ਅਨੁਗ੍ਗਹਿਤੋ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯਾ’’ਤਿ। ਏਤਾਨੀਤਿ ਠਿਤਿਅਨੁਗ੍ਗਹਪਦਾਨਿ। ਉਭਯਤ੍ਥ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾਨਿ, ਨ ਯਥਾਸਙ੍ਖ੍ਯਂ।

    Yathāsakaṃ paccayabhāvena attabhāvassa paṭṭhapanamevetthaāhārehi kātabbaanuggahoti adhippāyenāha ‘‘vacanabhedo…pe… ekoyevā’’ti. Sattassa uppannadhammānanti sattassasantāne uppannadhammānaṃ. Yathā ‘‘vassasataṃ tiṭṭhatī’’ti vutte anuppabandhavasena pavattatīti vuttaṃ hoti, evaṃ ṭhitiyāti anuppabandhavasena pavattiyāti attho, sā pana avicchedoti āha ‘‘avicchedāyā’’ti. Anuppabandhadhammuppattiyā sattasantāno anuggahito nāma hotīti āha ‘‘anuppannānaṃ uppādāyā’’ti. Etānīti ṭhitianuggahapadāni. Ubhayattha daṭṭhabbāni, na yathāsaṅkhyaṃ.

    વਤ੍ਥੁਗਤਾ ਓਜਾ વਤ੍ਥੁ વਿਯ ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਆਹਰਿਤਬ੍ਬਤਂ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਜ੍ਝੋਹਰਿਤਬ੍ਬਤੋ ਆਹਾਰੋ’’ਤਿ। ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤਓਜਂ ਪਨ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਕਬਲ਼ੀਕਾਰਾਹਾਰੋ ਓਜਟ੍ਠਮਕਰੂਪਾਨਿ ਆਹਰਤੀ’’ਤਿ વਕ੍ਖਤਿ। ਓਲ਼ਾਰਿਕਤਾ ਅਪ੍ਪੋਜਤਾਯ, ਨ વਤ੍ਥੁਨੋ ਥੂਲਤਾਯ, ਕਥਿਨਤਾਯ વਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਯਸ੍ਮਿਂ વਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ਪਰਿਤ੍ਤਾ ਓਜਾ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਓਲ਼ਾਰਿਕਂ। ਸਪ੍ਪਾਦਯੋ ਦੁਕ੍ਖੁਪ੍ਪਾਦਕਤਾਯ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾવੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। વਿਸਾਣਾਦੀਨਂ ਤਿવਸ੍ਸਛਡ੍ਡਿਤਾਨਂ ਪੂਤਿਭੂਤ੍ਤਤਾ ਮੁਦੁਕਤਾਤਿ વਦਨ੍ਤਿ, ਤਰਚ੍ਛਖੇਲ਼ਤੇਮਿਕਤਾਯ ਪਨ ਤਥਾਭੂਤਾਨਂ ਤੇਸਂ ਮੁਦੁਕਤਾ। ਧਮ੍ਮਸਭਾવੋ ਹੇਸ। ਸਸਾਨਂ ਆਹਾਰੋ ਸੁਖੁਮੋ ਤਰੁਣਤਿਣਸਸ੍ਸਖਾਦਨਤੋ। ਸਕੁਣਾਨਂ ਆਹਾਰੋ ਸੁਖੁਮੋ ਤਿਣਬੀਜਾਦਿਖਾਦਨਤੋ। ਪਚ੍ਚਨ੍ਤવਾਸੀਨਂ ਸੁਖੁਮੋ, ਤੇਸਞ੍ਹਿ ਸਾਕਪਣ੍ਣਸੁਕ੍ਖਕੁਰਪਦੁਮਪਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਆਹਾਰੋਤਿ। ਤੇਸਂ ਪਰਨਿਮ੍ਮਿਤવਸવਤ੍ਤੀਨਂ। ਸੁਖੁਮੋਤ੍વੇવਾਤਿ ਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਉਪਾਦਾਯ, ਅਥ ਖੋ ਸੁਖੁਮੋ ਇਚ੍ਚੇવ ਨਿਟ੍ਠਂ ਪਤ੍ਤੋ ਤਤੋ ਪਰਂ ਸੁਖੁਮਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ।

    Vatthugatā ojā vatthu viya tena saddhiṃ āharitabbataṃ gacchatīti vuttaṃ ‘‘ajjhoharitabbato āhāro’’ti. Nibbattitaojaṃ pana sandhāya ‘‘kabaḷīkārāhāro ojaṭṭhamakarūpāni āharatī’’ti vakkhati. Oḷārikatā appojatāya, na vatthuno thūlatāya, kathinatāya vā, tasmā yasmiṃ vatthusmiṃ parittā ojā hoti, taṃ oḷārikaṃ. Sappādayo dukkhuppādakatāya oḷārikāveditabbā. Visāṇādīnaṃ tivassachaḍḍitānaṃ pūtibhūttatā mudukatāti vadanti, taracchakheḷatemikatāya pana tathābhūtānaṃ tesaṃ mudukatā. Dhammasabhāvo hesa. Sasānaṃāhāro sukhumo taruṇatiṇasassakhādanato. Sakuṇānaṃ āhāro sukhumo tiṇabījādikhādanato. Paccantavāsīnaṃ sukhumo, tesañhi sākapaṇṇasukkhakurapadumapattampi āhāroti. Tesaṃ paranimmitavasavattīnaṃ. Sukhumotvevāti na kiñci upādāya, atha kho sukhumo icceva niṭṭhaṃ patto tato paraṃ sukhumassa abhāvato.

    વਤ੍ਥੁવਸੇਨ ਪਨੇਤ੍ਥ ਆਹਾਰਸ੍ਸ ਓਲ਼ਾਰਿਕਸੁਖੁਮਤਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਸਾ ਚਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪੋਜਮਹੋਜਤਾਹਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਏਤ੍ਥ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਰਿਸ੍ਸਮਨ੍ਤਿ ਖੁਦਾવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਸਰੀਰਖੇਦਂ। વਿਨੋਦੇਤੀਤਿ વਤ੍ਥੁ ਤਸ੍ਸ વਿਨੋਦਨਮਤ੍ਤਂ ਕਰੋਤਿ। ਨ ਪਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ ਪਾਲੇਤੁਨ੍ਤਿ ਸਰੀਰਂ ਯਾਪੇਤੁਂ ਨਪ੍ਪਹੋਤਿ ਨਿਸ੍ਸਾਰਤ੍ਤਾ। ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ ਪਰਿਸ੍ਸਮਂ વਿਨੋਦੇਤੁਂ ਆਮਾਸਯਸ੍ਸ ਅਪੂਰਣਤੋ।

    Vatthuvasena panettha āhārassa oḷārikasukhumatā vuttā, sā cassa appojamahojatāhi veditabbāti dassetuṃ ‘‘ettha cā’’tiādi vuttaṃ. Parissamanti khudāvasena uppannaṃ sarīrakhedaṃ. Vinodetīti vatthu tassa vinodanamattaṃ karoti. Na pana sakkoti pāletunti sarīraṃ yāpetuṃ nappahoti nissārattā. Na sakkoti parissamaṃ vinodetuṃ āmāsayassa apūraṇato.

    ਛਬ੍ਬਿਧੋਪੀਤਿ ਇਮਿਨਾ ਕਸ੍ਸਚਿਪਿ ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਅਨવਸੇਸਿਤਬ੍ਬਤਮਾਹ। ਆਹਾਰਸ੍ਸਦੇਸਨਾਕ੍ਕਮੇਨੇવੇਤ੍ਥ ਫਸ੍ਸਾਦੀਨਂ ਦੁਤਿਯਾਦਿਤਾ, ਨ ਅਞ੍ਞੇਨ ਕਾਰਣੇਨਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਦੇਸਨਾਨਯੋ ਏવਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਮਨਸੋ ਸਞ੍ਚੇਤਨਾ, ਨ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਮਨੋਗਹਣਂ ਯਥਾ ‘‘ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਠਿਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੧), ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿ ਚਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੬੯) ਆਹ ‘‘ਮਨੋਸਞ੍ਚੇਤਨਾਤਿ ਚੇਤਨਾ ਏવਾ’’ਤਿ। ਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਨ વਿਪਾਕવਿਞ੍ਞਾਣਮੇવ।

    Chabbidhopīti iminā kassacipi phassassa anavasesitabbatamāha. Āhārassadesanākkamenevettha phassādīnaṃ dutiyāditā, na aññena kāraṇenāti āha ‘‘desanānayo evā’’tiādi. Manaso sañcetanā, na sattassāti dassanatthaṃ manogahaṇaṃ yathā ‘‘cittassa ṭhiti (dha. sa. 11), cetovimutti cā’’ti (ma. ni. 1.69) āha ‘‘manosañcetanāti cetanā evā’’ti. Cittanti yaṃ kiñci cittaṃ, na vipākaviññāṇameva.

    ਪੁਬ੍ਬੇ ‘‘ਆਹਾਰਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚਯ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਯਦਿ ਪਚ੍ਚਯਟ੍ਠੋ ਆਹਾਰਟ੍ਠੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਚੋਦੇਤਿ। ਅਥ ਕਸ੍ਮਾ ਇਮੇਯੇવ ਚਤ੍ਤਾਰੋ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਅਥ ਕਸ੍ਮਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋવ વੁਤ੍ਤਾ, ਇਮੇ ਏવ ਚ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਾਤਿ ਏਤੇਨ ਯਥਾ ਅਞ੍ਞੇ ਪਚ੍ਚਯਧਮ੍ਮਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਾવ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਇਮੇ ਪਨ ਤਥਾ ਚ ਹੋਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞਥਾ ਚਾਤਿ ਸਮਾਨੇਪਿ ਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤੇ ਅਤਿਰੇਕਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਆਹਾਰਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਇਦਾਨਿ ਤਂ ਅਤਿਰੇਕਪਚ੍ਚਯਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯੋ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯੋ ਰੂਪਕਾਯਸ੍ਸ ਕਬਲ਼ੀਕਾਰੋ ਆਹਾਰੋ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕਭਾવਤੋ। ਤੇਨਾਹ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੨.੭੦੮; ਪਟ੍ਠਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਪਚ੍ਚਯੁਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ) ‘‘ਰੂਪਾਰੂਪਾਨਂ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕਤ੍ਤੇਨ ਉਪਕਾਰਕਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਆਹਾਰਾ ਆਹਾਰਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿ। ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕਤ੍ਤਞ੍ਹਿ ਸਤਿਪਿ ਜਨਕਤ੍ਤੇ ਅਰੂਪੀਨਂ ਆਹਾਰਾਨਂ ਆਹਾਰਜਰੂਪਸਮੁਟ੍ਠਾਪਕਰੂਪਾਹਾਰਸ੍ਸ ਚ ਹੋਤਿ, ਅਸਤਿ ਪਨ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕਤ੍ਤੇ ਆਹਾਰਾਨਂ ਜਨਕਤ੍ਤਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕਤ੍ਤਂ ਪਧਾਨਂ। ਜਨਯਮਾਨੋਪਿ ਹਿ ਆਹਾਰੋ ਅવਿਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਯਮਾਨੋ ਏવ ਜਨੇਤੀਤਿ ਉਪਤ੍ਤਮ੍ਭਕਭਾવੋ ਏવ ਆਹਾਰਭਾવੋ। વੇਦਨਾਯ ਫਸ੍ਸੋ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯੋ। ‘‘ਫਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯਾ વੇਦਨਾ’’ਤਿ ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਸਙ੍ਖਾਰਪਚ੍ਚਯਾ વਿਞ੍ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ (ਉਦਾ॰ ੧; ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੨੬) વਚਨਤੋ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸਮਨੋਸਞ੍ਚੇਤਨਾ। ‘‘ਚੇਤਨਾ ਤਿવਿਧਂ ਭવਂ ਜਨੇਤੀ’’ਤਿ ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘વਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾ ਨਾਮਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ ਪਨ વਚਨਤੋ ਨਾਮਰੂਪਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਂ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯਾ। ਨ ਹਿ ਓਕ੍ਕਨ੍ਤਿવਿਞ੍ਞਾਣਾਭਾવੇ ਨਾਮਰੂਪਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਸਮ੍ਭવੋ। ਯਥਾਹ ‘‘વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚ ਹਿ, ਆਨਨ੍ਦ, ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਸ੍ਮਿਂ ਨ ਓਕ੍ਕਮਿਸ੍ਸਥ, ਅਪਿ ਨੁ ਖੋ ਨਾਮਰੂਪਂ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਸ੍ਮਿਂ ਸਮੁਚ੍ਚਿਸ੍ਸਥਾ’’ਤਿਆਦਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੧੫)। વੁਤ੍ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਸੁਤ੍ਤੇਨ ਸਾਧੇਤੁਂ ‘‘ਯਥਾਹਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Pubbe ‘‘āhāranti paccaya’’nti vuttattā ‘‘yadi paccayaṭṭho āhāraṭṭho’’tiādinā codeti. Atha kasmā imeyeva cattāro vuttāti atha kasmā cattārova vuttā, ime eva ca vuttāti yojanā. Visesapaccayattāti etena yathā aññe paccayadhammā attano paccayuppannassa paccayāva honti, ime pana tathā ca honti aññathā cāti samānepi paccayatte atirekapaccayā honti, tasmā āhārāti vuttāti imamatthaṃ dasseti. Idāni taṃ atirekapaccayataṃ dassetuṃ ‘‘visesapaccayo hī’’tiādi āraddhaṃ. Visesapaccayo rūpakāyassa kabaḷīkāro āhāro upatthambhakabhāvato. Tenāha aṭṭhakathāyaṃ (visuddhi. 2.708; paṭṭhā. aṭṭha. paccayuddesavaṇṇanā) ‘‘rūpārūpānaṃ upatthambhakattena upakārakā cattāro āhārā āhārapaccayo’’ti. Upatthambhakattañhi satipi janakatte arūpīnaṃ āhārānaṃ āhārajarūpasamuṭṭhāpakarūpāhārassa ca hoti, asati pana upatthambhakatte āhārānaṃ janakattaṃ natthīti upatthambhakattaṃ padhānaṃ. Janayamānopi hi āhāro avicchedavasena upatthambhayamāno eva janetīti upattambhakabhāvo eva āhārabhāvo. Vedanāya phasso visesapaccayo. ‘‘Phassapaccayā vedanā’’ti hi vuttaṃ. ‘‘Saṅkhārapaccayā viññāṇa’’nti (udā. 1; ma. ni. 3.126) vacanato viññāṇassamanosañcetanā. ‘‘Cetanā tividhaṃ bhavaṃ janetī’’ti hi vuttaṃ. ‘‘Viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti pana vacanato nāmarūpassa viññāṇaṃ visesapaccayā. Na hi okkantiviññāṇābhāve nāmarūpassa attasambhavo. Yathāha ‘‘viññāṇañca hi, ānanda, mātukucchismiṃ na okkamissatha, api nu kho nāmarūpaṃ mātukucchismiṃ samuccissathā’’tiādi (dī. ni. 2.115). Vuttamevatthaṃ suttena sādhetuṃ ‘‘yathāhā’’tiādi vuttaṃ.

    ਏવਂ ਯਦਿਪਿ ਪਚ੍ਚਯਟ੍ਠੋ ਆਹਾਰਟ੍ਠੋ, વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯਤਾਯ ਪਨ ਇਮੇ ਏવ ਆਹਾਰਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਤਂ ਨੇਸਂ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯਤਂ ਅવਿਭਾਗਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ વਿਭਾਗਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕੋ ਪਨੇਤ੍ਥਾ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਮੁਖੇ ਠਪਿਤਮਤ੍ਤੋਯੇવ ਅਸਙ੍ਖਾਦਿਤੋ, ਤਤ੍ਤਕੇਨਪਿ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਸ੍ਸ ਆਹਾਰਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ ਏવ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਟ੍ਠ ਰੂਪਾਨਿ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤੀ’’ਤਿ। ਸੁਖવੇਦਨਾਯ ਹਿਤੋ ਸੁਖવੇਦਨਿਯੋ। ਸਬ੍ਬਥਾਪੀਤਿ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਾਦਿવਸੇਨ। ਯਤ੍ਤਕਾ ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਪਕਾਰਭੇਦਾ, ਤੇਸਂ વਸੇਨ ਸਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਰੋਪਿ ਫਸ੍ਸਾਹਾਰੋ। ਯਥਾਰਹਂ ਤਿਸ੍ਸੋ વੇਦਨਾ ਆਹਰਤਿ, ਅਨਾਹਾਰਕੋ ਨਤ੍ਥਿ।

    Evaṃ yadipi paccayaṭṭho āhāraṭṭho, visesapaccayatāya pana ime eva āhārāti vuttāti taṃ nesaṃ visesapaccayataṃ avibhāgato dassetvā idāni vibhāgato dassetuṃ ‘‘ko panetthā’’tiādi āraddhaṃ. Mukhe ṭhapitamattoyeva asaṅkhādito, tattakenapi abbhantarassa āhārassa paccayo hoti eva. Tenāha ‘‘aṭṭha rūpāni samuṭṭhāpetī’’ti. Sukhavedanāya hito sukhavedaniyo. Sabbathāpīti cakkhusamphassādivasena. Yattakā phassassa pakārabhedā, tesaṃ vasena sabbappakāropi phassāhāro. Yathārahaṃ tisso vedanā āharati, anāhārako natthi.

    ਸਬ੍ਬਥਾਪੀਤਿ ਇਧਾਪਿ ਫਸ੍ਸਾਹਾਰੇ વੁਤ੍ਤਨਯਾਨੁਸਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਿਸਨ੍ਤਤਿવਸੇਨਾਤਿ ਕਾਯਦਸਕਂ ਭਾવਦਸਕਂ વਤ੍ਥੁਦਸਕਨ੍ਤਿ ਤਿવਿਧਸਨ੍ਤਤਿવਸੇਨ। ਸਹਜਾਤਾਦਿਪਚ੍ਚਯਨਯੇਨਾਤਿ ਸਹਜਾਤਾਦਿਪਚ੍ਚਯવਿਧਿਨਾ। ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਹਿ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਹਜਾਤਨਾਮਸ੍ਸ ਸਹਜਾਤਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਨਿਸ੍ਸਯવਿਪਾਕਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਅਤ੍ਥਿਅવਿਗਤਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਨ੍ਤੋਯੇવ ਆਹਾਰਪਚ੍ਚਯਤਾਯ ਤਂ ਆਹਾਰੇਤੀ વੁਤ੍ਤਂ, ਸਹਜਾਤਰੂਪੇਸੁ ਪਨ વਤ੍ਥੁਨੋ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯਂ ਠਪੇਤ੍વਾ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯੇਨ, ਸੇਸਰੂਪਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਪਚ੍ਚਯਞ੍ਚ ਠਪੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવਯੋਜਨਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾ। ਤਾਨੀਤਿ ਨਪੁਂਸਕਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਅਨਪੁਂਸਕਾਨਮ੍ਪਿ ਨਪੁਂਸਕੇਹਿ ਸਹ વਚਨਤੋ।

    Sabbathāpīti idhāpi phassāhāre vuttanayānusārena attho veditabbo. Tisantativasenāti kāyadasakaṃ bhāvadasakaṃ vatthudasakanti tividhasantativasena. Sahajātādipaccayanayenāti sahajātādipaccayavidhinā. Paṭisandhiviññāṇañhi attanā sahajātanāmassa sahajātaaññamaññanissayavipākindriyasampayuttaatthiavigatapaccayehi paccayo hontoyeva āhārapaccayatāya taṃ āhāretī vuttaṃ, sahajātarūpesu pana vatthuno sampayuttapaccayaṃ ṭhapetvā vippayuttapaccayena, sesarūpassa aññamaññapaccayañca ṭhapetvā vuttanayenevayojanā kātabbā. Tānīti napuṃsakaniddeso anapuṃsakānampi napuṃsakehi saha vacanato.

    ਸਾਸવਾ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਚੇਤਨਾવ વੁਤ੍ਤਾ। વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯਭਾવਦਸ੍ਸਨਂ ਹੇਤਨ੍ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅવਿਸੇਸੇਨ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣਮੇવ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਯਥਾ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਫਲਸ੍ਸ વਿਸੇਸਤੋ ਪਚ੍ਚਯਤਾਯ ਏਤੇਸਂ ਆਹਾਰਟ੍ਠੋ, ਏવਂ ਅવਿਸੇਸਤੋਪੀਤਿ ਦਸ੍ਸਨ੍ਤੇਨ ‘‘ਅવਿਸੇਸੇਨ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤਂਸਮੁਟ੍ਠਾਨਧਮ੍ਮਾਨਨ੍ਤਿ ਤੇਹਿ ਫਸ੍ਸਾਦੀਹਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨਞ੍ਚੇવ ਤਂਸਮੁਟ੍ਠਾਨਰੂਪਧਮ੍ਮਾਨਞ੍ਚ। ਤਤ੍ਥ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਗ੍ਗਹਣਂ ਯਥਾਰਹਤੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ, ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਗ੍ਗਹਣਂ ਪਨ ਅવਿਸੇਸਤੋ।

    Sāsavākusalākusalacetanāva vuttā. Visesapaccayabhāvadassanaṃ hetanti. Tenāha ‘‘avisesena panā’’tiādi. Paṭisandhiviññāṇameva vuttanti etthāpi eseva nayo. Yathā tassa tassa phalassa visesato paccayatāya etesaṃ āhāraṭṭho, evaṃ avisesatopīti dassantena ‘‘avisesena panā’’tiādi vuttaṃ. Tattha taṃsampayuttataṃsamuṭṭhānadhammānanti tehi phassādīhi sampayuttadhammānañceva taṃsamuṭṭhānarūpadhammānañca. Tattha sampayuttaggahaṇaṃ yathārahato daṭṭhabbaṃ, samuṭṭhānaggahaṇaṃ pana avisesato.

    ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭੇਨ੍ਤੋ ਆਹਾਰਕਿਚ੍ਚਂ ਸਾਧੇਤੀਤਿ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭੇਨ੍ਤੋਯੇવ ਰੂਪਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ, ਓਜਟ੍ਠਮਕਰੂਪਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨੇਨੇવ ਪਨਸ੍ਸ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਨਕਿਚ੍ਚਸਿਦ੍ਧਿ। ਫੁਸਨ੍ਤੋਯੇવਾਤਿ ਫੁਸਨਕਿਚ੍ਚਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਏવ। ਆਯੂਹਮਾਨਾવਾਤਿ ਚੇਤਯਮਾਨਾ ਏવ ਅਭਿਸਨ੍ਦਹਨ੍ਤੀ ਏવ। વਿਜਾਨਨ੍ਤਮੇવਾਤਿ ਉਪਪਤ੍ਤਿਪਰਿਕਪ੍ਪਨવਸੇਨ વਿਜਾਨਨ੍ਤਮੇવ ਆਹਾਰਕਿਚ੍ਚਂ ਸਾਧੇਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਸੇਸਪਦਦ੍વਯੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਆਹਾਰਕਿਚ੍ਚਸਾਧਨਞ੍ਚ ਤੇਸਂ વੇਦਨਾਦਿਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁਤਾਯ ਅਤ੍ਤਭਾવਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਨਮੇવ।

    Upatthambhento āhārakiccaṃ sādhetīti upatthambhentoyeva rūpaṃ samuṭṭhāpeti, ojaṭṭhamakarūpasamuṭṭhāpaneneva panassa upatthambhanakiccasiddhi. Phusantoyevāti phusanakiccaṃ karonto eva. Āyūhamānāvāti cetayamānā eva abhisandahantī eva. Vijānantamevāti upapattiparikappanavasena vijānantameva āhārakiccaṃ sādhetīti yojanā. Sesapadadvayepi eseva nayo. Āhārakiccasādhanañca tesaṃ vedanādiuppattihetutāya attabhāvassa pavattanameva.

    ਕਾਯਟ੍ਠਪਨੇਨਾਤਿ ਕਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ? ਨਨੁ ਕਮ੍ਮਜਾਦਿਰੂਪਂ ਕਮ੍ਮਾਦਿਨਾવ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਚੋਦਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਕਮ੍ਮਜਨਿਤੋਪੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਰੂਪਸਨ੍ਤਤਿਯਾ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਨੇਨੇવ ਉਤੁਚਿਤ੍ਤਜਰੂਪਸਨ੍ਤਤੀਨਮ੍ਪਿ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਨਸਿਦ੍ਧਿ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਰੂਪਸਨ੍ਤਤੀਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਨਮੇવ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਅਨੁਪਾਲਕੋ ਹੁਤ੍વਾ’’ਤਿ ਚ વੁਤ੍ਤਂ। ਰੂਪਕਾਯਸ੍ਸ ਠਿਤਿਹੇਤੁਤਾ ਹਿ ਯਾਪਨਾ ਅਨੁਪਾਲਨਾ।

    Kāyaṭṭhapanenāti kasmā vuttaṃ? Nanu kammajādirūpaṃ kammādināva pavattatīti codanaṃ sandhāyāha ‘‘kammajanitopī’’tiādi. Upādinnarūpasantatiyā upatthambhaneneva utucittajarūpasantatīnampi upatthambhanasiddhi hotīti ‘‘dvinnaṃ rūpasantatīna’’nti vuttaṃ. Upatthambhanameva sandhāya ‘‘anupālako hutvā’’ti ca vuttaṃ. Rūpakāyassa ṭhitihetutā hi yāpanā anupālanā.

    ਸੁਖਾਦਿવਤ੍ਥੁਭੂਤਨ੍ਤਿ ਸੁਖਾਦੀਨਂ ਪવਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਭੂਤਂ। ਆਰਮ੍ਮਣਮ੍ਪਿ ਹਿ વਸਤਿ ਏਤ੍ਥ ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣવਸੇਨ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਾ ਧਮ੍ਮਾਤਿ વਤ੍ਥੂਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਫੁਸਨ੍ਤੋਯੇવਾਤਿ ਇਦਂ ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਫੁਸਨਸਭਾવਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਨ ਹਿ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਭਾવੇਨ વਿਨਾ ਪવਤ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥਿ। વੇਦਨਾਪવਤ੍ਤਿਯਾ વਿਨਾ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਨ੍ਧਾવਨਤਾ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਸੁਖਾਦਿ…ਪੇ॰… ਹੋਤੀ’’ਤਿ, ਨ ਚੇਤ੍ਥ ਸਞ੍ਞੀਭવਕਥਾਯਂ ਅਸਞ੍ਞੀਭવੋ ਦਸ੍ਸੇਤਬ੍ਬੋ, ਤਸ੍ਸਾਪਿ વਾ ਕਾਰਣਭੂਤવੇਦਨਾਪવਤ੍ਤਿવਸੇਨੇવ ਠਿਤਿਯਾ ਹੇਤੁਨੋ ਅਬ੍ਯਾਪਿਤਾ। ਤਥਾ ਹਿ ‘‘ਮਨੋਸਞ੍ਚੇਤਨਾ…ਪੇ॰… ਭવਮੂਲਨਿਪ੍ਫਾਦਨਤੋ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਠਿਤਿਯਾ ਹੋਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਤਤੋ ਏવ ‘‘વਿਞ੍ਞਾਣਂ વਿਜਾਨਨ੍ਤਮੇવਾਤਿ ਉਪਪਤ੍ਤਿਪਰਿਕਪ੍ਪਨવਸੇਨ વਿਜਾਨਨ੍ਤਮੇવਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋવਾਯਮਤ੍ਥੋਤਿ।

    Sukhādivatthubhūtanti sukhādīnaṃ pavattiṭṭhānabhūtaṃ. Ārammaṇampi hi vasati ettha ārammaṇakaraṇavasena tadārammaṇā dhammāti vatthūti vuccati. Phusantoyevāti idaṃ phassassa phusanasabhāvattā vuttaṃ. Na hi dhammānaṃ sabhāvena vinā pavatti atthi. Vedanāpavattiyā vinā sattānaṃ sandhāvanatā natthīti āha ‘‘sukhādi…pe… hotī’’ti, na cettha saññībhavakathāyaṃ asaññībhavo dassetabbo, tassāpi vā kāraṇabhūtavedanāpavattivaseneva ṭhitiyā hetuno abyāpitā. Tathā hi ‘‘manosañcetanā…pe… bhavamūlanipphādanato sattānaṃ ṭhitiyā hotī’’ti vuttā, tato eva ‘‘viññāṇaṃ vijānantamevāti upapattiparikappanavasena vijānantamevā’’ti vuttovāyamatthoti.

    ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਭਯਾਨਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾਨਿ ਆਦੀਨવવਿਭਾવਨਤੋ। ਨਿਕਨ੍ਤੀਤਿ ਨਿਕਾਮਨਾ। ਰਸਤਣ੍ਹਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વਦਤਿ। ਸਾ ਹਿ ਕਬਲ਼ੀਕਾਰੇ ਆਹਾਰੇ ਬਲવਤੀ। ਤੇਨੇવ ਤਤ੍ਥ ਅવਧਾਰਣਂ ਕਤਂ। ਭਾਯਤਿ ਏਤਸ੍ਮਾਤਿ ਭਯਂ, ਨਿਕਨ੍ਤਿਯੇવਭਯਂ ਮਹਾਨਤ੍ਥਹੇਤੁਤੋ। ਉਪਗਮਨਂ વਿਸਯਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯવਿਞ੍ਞਾਣੇਸੁ વਿਸਯવਿਞ੍ਞਾਣੇਸੁ ਏવ ਚ ਸਙ੍ਗਤਿવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਿ, ਤਂ વੇਦਨਾਦਿਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁਤਾਯ ‘‘ਭਯ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅવਧਾਰਣੇ ਪਯੋਜਨਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ। ਸੇਸਦ੍વਯੇਪਿ ਏਸੇવਨਯੋ। ਆਯੂਹਨਂ ਅਭਿਸਨ੍ਦਹਨਂ, ਸਂવਿਧਾਨਨ੍ਤਿਪਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਤਂ ਭવੂਪਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁਤਾਯ ‘‘ਭਯ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਭਿਨਿਪਾਤੋ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਭવੇ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਗ੍ਗਹਣવਸੇਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ। ਸੋ ਭવੂਪਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁਕਾਨਂ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਅਨਤ੍ਥਾਨਂ ਮੂਲਕਾਰਣਤ੍ਤਾ ‘‘ਭਯ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਇਦਾਨਿ ਨਿਕਨ੍ਤਿਆਦੀਨਂ ਸਪ੍ਪਟਿਭਯਤਂ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕਿਂਕਾਰਣਾ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਨਿਕਨ੍ਤਿਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਆਲਯਂ ਜਨੇਤ੍વਾ, ਤਣ੍ਹਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Cattāribhayāni daṭṭhabbāni ādīnavavibhāvanato. Nikantīti nikāmanā. Rasataṇhaṃ sandhāya vadati. Sā hi kabaḷīkāre āhāre balavatī. Teneva tattha avadhāraṇaṃ kataṃ. Bhāyati etasmāti bhayaṃ, nikantiyevabhayaṃ mahānatthahetuto. Upagamanaṃ visayindriyaviññāṇesu visayaviññāṇesu eva ca saṅgativasena pavatti, taṃ vedanādiuppattihetutāya ‘‘bhaya’’nti vuttaṃ. Avadhāraṇe payojanaṃ vuttanayameva. Sesadvayepi esevanayo. Āyūhanaṃ abhisandahanaṃ, saṃvidhānantipi vadanti. Taṃ bhavūpapattihetutāya ‘‘bhaya’’nti vuttaṃ. Abhinipāto tattha tattha bhave paṭisandhiggahaṇavasena nibbatti. So bhavūpapattihetukānaṃ sabbesaṃ anatthānaṃ mūlakāraṇattā ‘‘bhaya’’nti vutto. Idāni nikantiādīnaṃ sappaṭibhayataṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘kiṃkāraṇā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha nikantiṃ katvāti ālayaṃ janetvā, taṇhaṃ uppādetvāti attho.

    ਫਸ੍ਸ ਉਪਗਚ੍ਛਨ੍ਤਾਤਿ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਾਦਿਭੇਦਂ ਫਸ੍ਸਂ ਪવਤ੍ਤੇਨ੍ਤਾ। ਫਸ੍ਸਸ੍ਸਾਦਿਨੋਤਿ ਕਾਯਸਮ੍ਫਸ੍ਸવਸੇਨ ਫੋਟ੍ਟਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦਨਸੀਲਾ। ਕਾਯਸਮ੍ਫਸ੍ਸવਸੇਨ ਹਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਤਣ੍ਹਾ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਫਸ੍ਸਾਹਾਰਾਦੀਨવਦਸ੍ਸਨੇ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾਰਮ੍ਮਣਂ ਉਦ੍ਧਟਂ ‘‘ਪਰੇਸਂ ਰਕ੍ਖਿਤਗੋਪਿਤੇਸੂ’’ਤਿਆਦਿਨਾ। ਫਸ੍ਸਸ੍ਸਾਦਿਨੋਤਿ વਾ ਫਸ੍ਸਾਹਾਰਸ੍ਸਾਦਿਨੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਤਿ ਹਿ ਫਸ੍ਸਾਹਾਰੇ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਫਸ੍ਸਾਰਮ੍ਮਣੇ ਅਸ੍ਸਾਦੋ, ਨਾਸਤੀਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਫਸ੍ਸਸ੍ਸਾਦਮੂਲਕ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ।

    Phassa upagacchantāti cakkhusamphassādibhedaṃ phassaṃ pavattentā. Phassassādinoti kāyasamphassavasena phoṭṭabbasaṅkhātassa phassassa assādanasīlā. Kāyasamphassavasena hi sattānaṃ phoṭṭhabbataṇhā pavattatīti dassetuṃ phassāhārādīnavadassane phoṭṭhabbārammaṇaṃ uddhaṭaṃ ‘‘paresaṃ rakkhitagopitesū’’tiādinā. Phassassādinoti vā phassāhārassādinoti attho. Sati hi phassāhāre sattānaṃ phassārammaṇe assādo, nāsatīti. Tenāha ‘‘phassassādamūlaka’’ntiādi.

    ਜਾਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਯਸ੍ਸ ਅਭਿਨਿਪਾਤਸਭਾવੇਨ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਤਮ੍ਮੂਲਕ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਕਮ੍ਮਾਯੂਹਨਨਿਮਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Jātinimittassa bhayassa abhinipātasabhāvena gahitattā ‘‘tammūlaka’’nti vuttaṃ, kammāyūhananimittanti attho.

    ਅਭਿਨਿਪਤਤੀਤਿ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਿ। ਪਠਮਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ ਹਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਅਙ੍ਗਾਰਕਾਸੁਸਦਿਸੇ ਭવੇ ਅਭਿਨਿਪਾਤਸਦਿਸੀਤਿ। ਤਮ੍ਮੂਲਕਤ੍ਤਾਤਿ ਨਾਮਰੂਪਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਮੂਲਕਤ੍ਤਾ।

    Abhinipatatīti abhinibbattati. Paṭhamābhinibbatti hi sattānaṃ tattha tattha aṅgārakāsusadise bhave abhinipātasadisīti. Tammūlakattāti nāmarūpanibbattimūlakattā.

    ਤਤ੍ਰਾਤਿ ਤਾਸੁ ਉਪਮਾਸੁ। ਭੂਤਮਤ੍ਥਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਨ ਪਰਿਕਪ੍ਪਿਤਮਤ੍ਥਂ, ਅਥ ਖੋ ਭੂਤਂ ਭੂਤਪੁਬ੍ਬਂ ਅਤ੍ਥਂ ਕਤ੍વਾ। ਪਾਥੇਯ੍ਯਹਤ੍ਥੇਸੁ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੇਸੁ ਪਾਥੇਯ੍ਯਂ, ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ વਿਯ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਾਥੇਯ੍ਯਂ ਨਿਟ੍ਠਾਸੀ’’ਤਿ। ਗਨ੍ਤ੍વਾਤਿ વਾਗਮਨਹੇਤੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਖੁਪ੍ਪਿਪਾਸਾਤੁਰਤਾਯ ਘਨਚ੍ਛਾਯਂ ਰੁਕ੍ਖਂ ਉਪਗਨ੍ਤੁਂ ਅਸਮਤ੍ਥਾ વਿਰਲ਼੍ਹਚ੍ਛਾਯਾਯਂ ਨਿਸੀਦਿਂਸੁ। ਨ ਦਾਨਿ ਸਕ੍ਕਾ ਤਂ ਮਯਾ ਕਾਤੁਂ ਅਤਿਦੁਬ੍ਬਲਭਾવਤੋ। ਪਰਿਕ੍ਖਲਿਤਗਤਿਤਰੁਣਦਾਰਕੋ ਖੁਪ੍ਪਿਪਾਸਾਭਿਭੂਤੋ ਚ, ਤਸ੍ਮਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋਯੇવ ਮਤੋ।

    Tatrāti tāsu upamāsu. Bhūtamatthaṃ katvāti na parikappitamatthaṃ, atha kho bhūtaṃ bhūtapubbaṃ atthaṃ katvā. Pātheyyahatthesu gacchantesu pātheyyaṃ, gacchantaṃ viya hotīti vuttaṃ ‘‘gantvā pātheyyaṃ niṭṭhāsī’’ti. Gantvāti vāgamanahetūti attho. Khuppipāsāturatāya ghanacchāyaṃ rukkhaṃ upagantuṃ asamatthā viraḷhacchāyāyaṃ nisīdiṃsu. Na dāni sakkā taṃ mayā kātuṃ atidubbalabhāvato. Parikkhalitagatitaruṇadārako khuppipāsābhibhūto ca, tasmā gacchantoyeva mato.

    ਸਜਾਤਿਮਂਸਤਾਯਾਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੨.੨.੬੩) ਸਮਾਨਜਾਤਿਮਂਸਤਾਯ, ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਤਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਂ ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਂ, ਤਞ੍ਹਿ ਲੋਕੇ ਜਿਗੁਚ੍ਛਨੀਯਤ੍ਤਾ ਪਟਿਕੁਲਂ। ਤਥਾ ਹਿ ਤਂ વਿਞ੍ਞੂਹਿ વਜ੍ਜਿਤਂ, ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸੇਸੁਪਿ ਞਾਤਿਮਂਸਂ ਅਯੁਤ੍ਤਪਰਿਭੋਗਤਾਯ ਪਟਿਕੂਲਂ, ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਪੁਤ੍ਤਮਂਸਂ, ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਪਿਯਪੁਤ੍ਤਮਂਸਂ, ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਤਰੁਣਮਂਸਂ, ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਆਮਕਮਂਸਂ, ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਅਗੋਰਸਾਭਿਸਙ੍ਖਤਂ, ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਅਲੋਣਂ, ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਅਧੂਪਿਤਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਹੇਟ੍ਠਿਮਤੋ ਉਤ੍ਤਰੁਤ੍ਤਰਸ੍ਸ ਪਟਿਕੂਲਤਰਭਾવਕਾਰਣਤਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਪੁਤ੍ਤਮਂਸਸਦਿਸਨ੍ਤਿ ਪਟਿਕੂਲਤਾਉਪਟ੍ਠਾਪਨੇਨ ਪੁਤ੍ਤਮਂਸਸਦਿਸਂ ਕਤ੍વਾ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਨਿਕਨ੍ਤਿਂ ਪਰਿਯਾਦਿਯਤੀਤਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇਨ ਆਹਾਰੇ ਸਾਪੇਕ੍ਖਂ ਖੇਪੇਤਿ।

    Sajātimaṃsatāyāti (saṃ. ni. ṭī. 2.2.63) samānajātimaṃsatāya, manussamaṃsatāyāti attho. Yaṃ manussamaṃsaṃ, tañhi loke jigucchanīyattā paṭikulaṃ. Tathā hi taṃ viññūhi vajjitaṃ, manussamaṃsesupi ñātimaṃsaṃ ayuttaparibhogatāya paṭikūlaṃ, tatthāpi puttamaṃsaṃ, tatthāpi piyaputtamaṃsaṃ, tatthāpi taruṇamaṃsaṃ, tatthāpi āmakamaṃsaṃ, tatthāpi agorasābhisaṅkhataṃ, tatthāpi aloṇaṃ, tatthāpi adhūpitanti evaṃ heṭṭhimato uttaruttarassa paṭikūlatarabhāvakāraṇatā daṭṭhabbā. Puttamaṃsasadisanti paṭikūlatāupaṭṭhāpanena puttamaṃsasadisaṃ katvā passati. Tattha nikantiṃ pariyādiyatīti ariyamaggena āhāre sāpekkhaṃ khepeti.

    ਸਾ ਗਾવੀਤਿ ‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਭਿਕ੍ਖવੇ ਗਾવੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੬੩) ਏવਂ ਸੁਤ੍ਤੇ વੁਤ੍ਤਗਾવੀ। ਉਦ੍ਦਾਲੇਤ੍વਾਤਿ ਉਪ੍ਪਾਟੇਤ੍વਾ। ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਤਿਟ੍ਠਤੀਤਿ ਪਟਿਚ੍ਚਪਚ੍ਚਯਂ ਕਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਦੁਕ੍ਖਦੁਕ੍ਖਤਾਦਿવਸੇਨ ਤਿਣ੍ਣਮ੍ਪਿ વੇਦਯਿਤਾਨਂ ਦੁਕ੍ਖਭਾવਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘વੇਦਯਿਤਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸਾ’’ਤਿ।

    Sā gāvīti ‘‘seyyathāpi bhikkhave gāvī’’ti (saṃ. ni. 2.63) evaṃ sutte vuttagāvī. Uddāletvāti uppāṭetvā. Nissāya tiṭṭhatīti paṭiccapaccayaṃ katvā pavattati. Dukkhadukkhatādivasena tiṇṇampi vedayitānaṃ dukkhabhāvaṃ sandhāyāha ‘‘vedayitadukkhassā’’ti.

    ਸਾਧੁਸਮ੍ਮਤਾਪਿ ਗਤਿ વਿਪਰਿਣਾਮਸਙ੍ਖਾਰਦੁਕ੍ਖਤਾવਸੇਨ ਕਿਲੇਸਦੁਕ੍ਖવਸੇਨ ਚ ਮਹਾਪਰਿਲ਼ਾਹਾਯੇવਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਮਹਾਪਰਿਲ਼ਾਹਟ੍ਠੇਨ ਤਯੋ ਭવਾ’’ਤਿ। ਯਥਾ ਉਪਕਡ੍ਢਕਾ ਦ੍વੇ ਪੁਰਿਸਾ, ਏવਂ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲવਸੇਨ ਦ੍વੇ ਮਨੋਸਞ੍ਚੇਤਨਾ। ਯਥਾ ਮਨੋਸਞ੍ਚੇਤਨਾ ਨ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਤਥਾ ਪਟਿਪਜ੍ਜਨ੍ਤੋ ਤਤ੍ਥ ਨਿਕਨ੍ਤਿਂ ਪਰਿਯਾਦਿਯਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Sādhusammatāpi gati vipariṇāmasaṅkhāradukkhatāvasena kilesadukkhavasena ca mahāpariḷāhāyevāti vuttaṃ ‘‘mahāpariḷāhaṭṭhena tayo bhavā’’ti. Yathā upakaḍḍhakā dve purisā, evaṃ kusalākusalavasena dve manosañcetanā. Yathā manosañcetanā na pavattati, tathā paṭipajjanto tattha nikantiṃ pariyādiyatīti veditabbo.

    ਸਤ੍ਤਿਸਤੇਨ ਹਤਾ ਏવ ਉਪਮਾ ਸਤ੍ਤਿਸਤਹਤੂਪਮਾ, ਤਸ੍ਸਂ ਸਤ੍ਤਿਸਤਹਤੂਪਮਾਯਂ। ਤਂ ਸਤ੍ਤਿਸਤਂ। ਅਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ। ਪਤਿਤੋਕਾਸੇਤਿ ਪੁਰਿਮਸਤ੍ਤੀਹਿ ਪਤਿਤਪ੍ਪਦੇਸੇ। ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਮਾਣਂ ਨਤ੍ਥਿ ਅਨੇਕਸ੍ਸ ਅਪਰਾਪਰਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤੋ। ਖਨ੍ਧਜਨਨਨ੍ਤਿ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਅਪਰਾਪਰੁਪ੍ਪਾਦੋ, ਪਠਮਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ ਪਨ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿ ਏવ। ਆਗੁਚਾਰੀ ਪੁਰਿਸੋ વਿਯ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਦੁਕ੍ਖੁਪ੍ਪਾਦਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਤੋ, ਤੇਹਿ ਚ ਦੁਕ੍ਖੇਹਿ ਉਪਗਨ੍ਤਬ੍ਬਤੋ। ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਮੁਖਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ‘‘વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖੁਪ੍ਪਾਦੋਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਥਾ ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਮਨੋਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੧, ੨) ਯਥਾ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਆਯਤਿਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਸੇਨ ਨ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਏવਂ ਕਰਣਂ ਤਤ੍ਥ ਨਿਕਨ੍ਤਿਪਰਿਯਾਦਾਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    Sattisatena hatā eva upamā sattisatahatūpamā, tassaṃ sattisatahatūpamāyaṃ. Taṃ sattisataṃ. Assa purisassa. Patitokāseti purimasattīhi patitappadese. Dukkhassa pamāṇaṃ natthi anekassa aparāparaṃ uppajjanato. Khandhajanananti khandhānaṃ aparāparuppādo, paṭhamābhinibbatti pana paṭisandhi eva. Āgucārī puriso viya paṭisandhiviññāṇaṃ nānappakāradukkhuppādasannissayato, tehi ca dukkhehi upagantabbato. Sampayuttadhammānaṃ pamukhabhāvena pavattiyā ‘‘viññāṇassa dukkhuppādoti vuttā. Tathā hi vuttaṃ ‘‘manopubbaṅgamā dhammā’’ti (dha. pa. 1, 2) yathā viññāṇaṃ āyatiṃ paṭisandhivasena na pavattati, evaṃ karaṇaṃ tattha nikantipariyādānaṃ daṭṭhabbaṃ.

    ਪਰਿਞ੍ਞਾਤਂ વਤ੍ਥੂਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਮਾਹ। ਪਞ੍ਚਕਾਮਗੁਣਿਕੋ ਰਾਗੋਤਿ ਪਞ੍ਚਕਾਮਗੁਣਾਰਮ੍ਮਣੋ ਰਾਗੋ। ਪਰਿਞ੍ਞਾਤੋ ਹੋਤੀਤਿ ਪਰਿਚ੍ਛਿਜ੍ਜ ਜਾਨਨੇਨ ਸਮਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤੋ ਹੋਤਿ। ਰਸਤਣ੍ਹਾਯ ਹਿ ਸਮ੍ਮਦੇવ વਿਗਤਾਯ ਰੂਪਤਣ੍ਹਾਦਯੋਪਿ વਿਗਤਾਯੇવ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਚ ਸਤਿ ਕਾਮਰਾਗਸਂਯੋਜਨਂ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨਮੇવ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਕਰਣਂ ਤਤ੍ਥ ਨਿਕਨ੍ਤਿਪਰਿਯਾਦਾਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਪਰਿਞ੍ਞਾਭਿਸਮਯੇ ਹਿ ਸਿਦ੍ਧੇ ਪਹਾਨਾਭਿਸਮਯੋ ਸਿਦ੍ਧੋ ਏવਾਤਿ। ਪਹੀਨੇ ਚ ਕਾਮਰਾਗਸਂਯੋਜਨੇ ਓਰਮ੍ਭਾਗਿਯਸਂਯੋਜਨਾਨਂ ਲੇਸੋਪਿ ਨਾવਸਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਨਤ੍ਥਿ ਤਂ ਸਂਯੋਜਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਤੇਨ ਕਬਲ਼ੀਕਾਰਾਹਾਰਪਰਿਞ੍ਞਾ ਅਨਾਗਾਮਿਤਂ ਪਾਪੇਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸੇਸਾਹਾਰਪਰਿਞ੍ਞਾ ਪਨ ਅਰਹਤ੍ਤਨਿਟ੍ਠਾ ਏવਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਫਸ੍ਸੇ ਭਿਕ੍ਖવੇ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਤਿਸ੍ਸੋ ਤਣ੍ਹਾਤਿ ਕਾਮਤਣ੍ਹਾ ਰੂਪਤਣ੍ਹਾ ਅਰੂਪਤਣ੍ਹਾਤਿ ਇਮਾ ਤਿਸ੍ਸੋ ਤਣ੍ਹਾ।

    Pariññātaṃvatthūti dukkhasaccamāha. Pañcakāmaguṇiko rāgoti pañcakāmaguṇārammaṇo rāgo. Pariññāto hotīti paricchijja jānanena samatikkanto hoti. Rasataṇhāya hi sammadeva vigatāya rūpataṇhādayopi vigatāyeva honti. Tathā ca sati kāmarāgasaṃyojanaṃ samucchinnameva hoti, evaṃ karaṇaṃ tattha nikantipariyādānaṃ daṭṭhabbaṃ. Pariññābhisamaye hi siddhe pahānābhisamayo siddho evāti. Pahīne ca kāmarāgasaṃyojane orambhāgiyasaṃyojanānaṃ lesopi nāvasissatīti dassento āha ‘‘natthi taṃ saṃyojana’’ntiādi. Tena kabaḷīkārāhārapariññā anāgāmitaṃ pāpetīti dasseti. Sesāhārapariññā pana arahattaniṭṭhā evāti dassento ‘‘phasse bhikkhave’’tiādimāha. Tattha tisso taṇhāti kāmataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhāti imā tisso taṇhā.

    ‘‘ਪੁਰਿਮਤਣ੍ਹਾਸਮੁਦਯਾ’’ਤਿ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕਥ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਤਣ੍ਹਾਪਚ੍ਚਯਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਤਿ ਤਣ੍ਹਾਪਚ੍ਚਯਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ। ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕ੍ਖਣੇ ਪੁਰਿਮਤਣ੍ਹਾਸਮੁਦਯਾ ਆਹਾਰਾਨਂ ਸਮੁਦਯਦਸ੍ਸਨੇਨੇવ ਪવਤ੍ਤਿਕ੍ਖਣੇਪਿ ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਕਆਹਾਰਸਮੁਦਯੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ ਹੋਤੀਤਿ ਤਂ ਅਨਾਮਸਿਤ੍વਾ ਅਨੁਪਾਦਿਨ੍ਨਕਾਨਂ ਤਣ੍ਹਾਸਮੁਦਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਸ੍ਮਾ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਧਾਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸੁਤ੍ਤੇ ਮਿਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਕਥਿਤਾ ਅવਿਸੇਸਿਤਤ੍ਤਾ। ਸਹਜਾਤਤਣ੍ਹਾਪਚ੍ਚਯਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਹਜਾਤਗ੍ਗਹਣਂ ਅਸਹਜਾਤਤਣ੍ਹਾਪਚ੍ਚਯਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋਪਿ ਅਨੁਪਾਦਿਨ੍ਨਕਆਹਾਰੋ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ। ਸੋ ਪਨ ਅਸਹਜਾਤਤਣ੍ਹਾਪਚ੍ਚਯਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਾਸਾਮਞ੍ਞੇਨਪਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਉਪਾਦਿਨ੍ਨਕਾਹਾਰੇਨ ਸਂਸਯਂ ਜਨੇਯ੍ਯਾਤਿ ਨ ਉਦ੍ਧਟੋ, ਨ ਚ ਏਤਂ ਕਾਰਣਂ ‘‘ਰਾਗਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਾਯ ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ વਚਨਤੋ, ਤਣ੍ਹੋਪਨਿਸ੍ਸਯਪਟਿਘਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਯ ਚ ਓਜਾਯ વਸੇਨ ਅਨੁਪਾਦਿਨ੍ਨਕਆਹਾਰਸ੍ਸ ਲਬ੍ਭਨਤੋ। ਕਥਂ ਪਨ ਤਣ੍ਹਾ ਓਜਾਯ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯੋ; ਨ ਹਿ ਪਟ੍ਠਾਨੇ ਕਤ੍ਥਚਿ ਰੂਪਸ੍ਸ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯੋ વੁਤ੍ਤੋ ਅਤ੍ਥੀਤਿ। ਨਾਯਂ વਿਰੋਧੋ ‘‘ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਤਿ ਯਂ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ’’ਤਿ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਨਯਸ੍ਸ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਤ੍ਥਸਮ੍ਭવਤੋ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਇਮਿਸ੍ਸਾ…ਪੇ॰… ਤਣ੍ਹਾਯ ਨਿਰੋਧੇਨਾ’’ਤਿ।

    ‘‘Purimataṇhāsamudayā’’ti saṅkhepato vuttamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘katha’’ntiādi āraddhaṃ. Tattha taṇhāpaccayanibbattāti taṇhāpaccayā nibbattā. Paṭisandhikkhaṇe purimataṇhāsamudayā āhārānaṃ samudayadassaneneva pavattikkhaṇepi upādinnakaāhārasamudayo dassito hotīti taṃ anāmasitvā anupādinnakānaṃ taṇhāsamudayaṃ dassetuṃ ‘‘yasmā panā’’tiādi vuttaṃ. Idhāti imasmiṃ sutte missitvā kathitā avisesitattā. Sahajātataṇhāpaccayanibbattoti ettha sahajātaggahaṇaṃ asahajātataṇhāpaccayanibbattopi anupādinnakaāhāro labbhatīti dassanatthaṃ. So pana asahajātataṇhāpaccayanibbattatāsāmaññenapi yathāvuttaupādinnakāhārena saṃsayaṃ janeyyāti na uddhaṭo, na ca etaṃ kāraṇaṃ ‘‘rāgaṃ upanissāya domanassaṃ uppajjatī’’ti vacanato, taṇhopanissayapaṭighacittasamuṭṭhānāya ca ojāya vasena anupādinnakaāhārassa labbhanato. Kathaṃ pana taṇhā ojāya upanissayapaccayo; na hi paṭṭhāne katthaci rūpassa upanissayapaccayo vutto atthīti. Nāyaṃ virodho ‘‘yasmiṃ sati yaṃ hoti, so tassa upanissayo’’ti suttantanayassa adhippetattā yathāvuttatthasambhavato. Tenevāha ‘‘imissā…pe… taṇhāya nirodhenā’’ti.

    ਕਾਰਣੇ ਸਬ੍ਬਸੋ ਨਿਰੁਦ੍ਧੇ ਫਲਮ੍ਪਿ ਸਬ੍ਬਸੋ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਆਹਾਰਨਿਰੋਧੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀ’’ਤਿ। ਆਹਾਰਾਨਂ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚੇਕਦੇਸਤ੍ਤਾ ਆਹਾਰਗ੍ਗਹਣਂ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਗ੍ਗਹਣਮੇવ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਇਧ ਚਤ੍ਤਾਰਿਪਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਸਰੂਪੇਨੇવ વੁਤ੍ਤਾਨੀ’’ਤਿ। ਸਚ੍ਚਦੇਸਨਾ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਨਂ ਯਾવਦੇવ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾਦਿਭਾવਸਨ੍ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਜਰਾਮਰਣਾਦੀਸੁ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾਦਿਭਾવੋ ਅਸਮ੍ਮੋਹਤੋ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤਬ੍ਬੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਅਸਮ੍ਮੁਯ੍ਹਨ੍ਤੇਨ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਉਦ੍ਧਰਿਤਬ੍ਬਾਨੀ’’ਤਿ ਆਹ।

    Kāraṇe sabbaso niruddhe phalampi sabbaso nirujjhatīti āha ‘‘āhāranirodho paññāyatī’’ti. Āhārānaṃ dukkhasaccekadesattā āhāraggahaṇaṃ dukkhasaccaggahaṇameva hotīti āha ‘‘idha cattāripi saccāni sarūpeneva vuttānī’’ti. Saccadesanā dukkhādīnaṃ yāvadeva pariññeyyādibhāvasandassanatthā, tasmā jarāmaraṇādīsu pariññeyyādibhāvo asammohato sallakkhetabboti dassento ‘‘sabbattha asammuyhantena saccāni uddharitabbānī’’ti āha.

    ਆਹਾਰવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Āhāravāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਸਚ੍ਚવਾਰવਣ੍ਣਨਾ

    Saccavāravaṇṇanā

    ੯੧. ਯੇਨ ਯੇਨ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਬ੍ਯਾਕਰੋਤੀਤਿ ਯੇਨ ਯੇਨ ਦੁਕ੍ਖਾਦਿਜਰਾਮਰਣਾਦਿਪਰਿਯਾਯੇਨ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਚ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਚ ਕਥੇਤਿ। ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਨ ਦੁਕ੍ਖਮਤ੍ਤਂ।

    91.Yena yena pariyāyena byākarotīti yena yena dukkhādijarāmaraṇādipariyāyena ariyasaccāni saṅkhepato ca vitthārato ca katheti. Dukkhanti dukkhasaccaṃ dukkhaṃ, na dukkhamattaṃ.

    ਸਚ੍ਚવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Saccavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਜਰਾਮਰਣવਾਰવਣ੍ਣਨਾ

    Jarāmaraṇavāravaṇṇanā

    ੯੨. ਤੇਸਂ ਤੇਸਨ੍ਤਿ ਬ੍ਯਾਪਨਿਚ੍ਛਾવਸੇਨਾਯਂ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਕਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਯਥਾ ‘‘ਗਾਮੋ ਗਾਮੋ ਰਮਣੀਯੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਰਮਣੀਯਤਾਯ ਤਾਦਿਸਾ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਗਾਮਾ ਸਙ੍ਗਹਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ‘‘ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਜਾਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਜਾਤਿਸਙ੍ਖਾਤવਿਕਾਰવਸੇਨ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਸਤ੍ਤਾ ਸਙ੍ਗਹਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਅਨੇਕੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਾਧਾਰਣਨਿਦ੍ਦੇਸੋ’’ਤਿ।

    92.Tesaṃtesanti byāpanicchāvasenāyaṃ niddeso kato, tasmā yathā ‘‘gāmo gāmo ramaṇīyo’’ti vutte ramaṇīyatāya tādisā sabbepi gāmā saṅgahaṃ gacchanti, evaṃ ‘‘tesaṃ tesaṃ sattānaṃ jātī’’ti vutte jātisaṅkhātavikāravasena sabbepi sattā saṅgahaṃ gacchanti. Tenāha ‘‘saṅkhepato anekesaṃ sattānaṃ sādhāraṇaniddeso’’ti.

    ਗਤਿਜਾਤਿવਸੇਨਾਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੨.੧.੨) ਪਞ੍ਚਗਤਿવਸੇਨ, ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਏਕੇਕਾਯ ਗਤਿਯਾ ਖਤ੍ਤਿਯਾਦਿਭੁਮ੍ਮਦੇવਾਦਿਹਤ੍ਥਿਆਦਿਜਾਤਿવਸੇਨ ਚ। ਨਿਕਿਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਸਤ੍ਤਾ ਏਤ੍ਥ, ਏਤੇਨ વਾਤਿ ਨਿਕਾਯੋ, ਗੋਤ੍ਤਚਰਣਾਦਿવਿਭਾਗੋ। ਜਰਾਯ ਸਭਾવੋ ਨਾਮ વਯੋਹਾਨਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਜਰਾਤਿ વਯੋਹਾਨਿਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਸਭਾવਸ੍ਸ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ, ਪਾਕਟਜਰਾવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਖਣ੍ਡਿਚ੍ਚਾਦਿવਸੇਨ ਗਹਣਤੋ। ਜੀਰਣਮੇવ ਜੀਰਣਤਾ, ਜੀਰਨ੍ਤਸ੍ਸ વਾ ਆਕਾਰੋ ਤਾ-ਸਦ੍ਦੇਨ વੁਤ੍ਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਯਂ ਆਕਾਰਨਿਦ੍ਦੇਸੋ’’ਤਿ। ਦਨ੍ਤਾਦੀਨਂ વਸੇਨ ਖਣ੍ਡਂ ਜਾਤਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਖਣ੍ਡਿਤੋ, ਪੁਗ੍ਗਲੋ। ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਖਣ੍ਡਿਚ੍ਚਂ। ਪਲਿਤਂ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਪਲਿਤੋ, ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਪਾਲਿਚ੍ਚਂ। વਲਿ ਤਚੋ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ વਲਿਤ੍ਤਚੋ, ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ વਲਿਤ੍ਤਚਤਾ। ਇਮੇ ਖਣ੍ਡਿਚ੍ਚਾਦਯੋ ਜਰਾ। વਿਕਾਰਾਨਂ ਦਸ੍ਸਨવਸੇਨਾਤਿ વਿਪਤ੍ਤਿਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ। વਾਤਸ੍ਸਾਤਿ ਮਹਤੋ વਾਤਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ। ਖਣ੍ਡਿਚ੍ਚਾਦਿવਸੇਨ ਗਤਮਗ੍ਗੋ ਪਾਕਟੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਖਣ੍ਡਿਚ੍ਚਾਦਿਗ੍ਗਹਣਂ ਜਰਾਯ ਕਿਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸੋਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਨ ਚ ਖਣ੍ਡਿਚ੍ਚਾਦੀਨੇવ ਜਰਾਤਿ ਕਲਲਕਾਲਤੋ ਪਭੁਤਿ ਪੁਰਿਮਰੂਪਾਨਂ ਜਰਾਪਤ੍ਤਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾਨਿ ਪਚ੍ਛਿਮਰੂਪਾਨਿ ਪਰਿਪਕ੍ਕਰੂਪਾਨੁਰੂਪਾਨਿ ਪਰਿਣਤਪਰਿਣਤਾਨਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਸੁਪਰਿਣਤਰੂਪਾਨਂ ਪਰਿਪਾਕਕਾਲੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾਨਿ ਖਣ੍ਡਿਚ੍ਚਾਦਿਸਭਾવਾਨਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਤਾਨਿ ਉਦਕਾਦਿਮਗ੍ਗੇਸੁ ਤਿਣਰੁਕ੍ਖਸਂਭਗ੍ਗਤਾਦਯੋ વਿਯ ਪਰਿਪਾਕਗਤਮਗ੍ਗਸਙ੍ਖਾਤੇਸੁ ਪਰਿਪਕ੍ਕਰੂਪੇਸੁ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਿ ‘‘ਜਰਾਯ ਗਤੋ ਮਗ੍ਗੋ’’ਇਚ੍ਚੇવ વੁਤ੍ਤਾਨਿ, ਨ ਜਰਾਤਿ।

    Gatijātivasenāti (saṃ. ni. ṭī. 2.1.2) pañcagativasena, tatthāpi ekekāya gatiyā khattiyādibhummadevādihatthiādijātivasena ca. Nikiyyanti sattā ettha, etena vāti nikāyo, gottacaraṇādivibhāgo. Jarāya sabhāvo nāma vayohāni, tasmā jarāti vayohānisaṅkhātassa sabhāvassa niddeso, pākaṭajarāvasena niddeso khaṇḍiccādivasena gahaṇato. Jīraṇameva jīraṇatā, jīrantassa vā ākāro tā-saddena vutto. Tenāha ‘‘ayaṃ ākāraniddeso’’ti. Dantādīnaṃ vasena khaṇḍaṃ jātaṃ etassāti khaṇḍito, puggalo. Tassa bhāvo khaṇḍiccaṃ. Palitaṃ etassa atthīti palito, tassa bhāvo pāliccaṃ. Vali taco etassāti valittaco, tassa bhāvo valittacatā. Ime khaṇḍiccādayo jarā. Vikārānaṃ dassanavasenāti vipattidassanavasena. Vātassāti mahato vātakkhandhassa. Khaṇḍiccādivasena gatamaggo pākaṭo, tasmā khaṇḍiccādiggahaṇaṃ jarāya kiccaniddesoti vuttanti dasseti. Na ca khaṇḍiccādīneva jarāti kalalakālato pabhuti purimarūpānaṃ jarāpattakkhaṇe uppajjamānāni pacchimarūpāni paripakkarūpānurūpāni pariṇatapariṇatāni uppajjantīti anukkamena supariṇatarūpānaṃ paripākakāle uppajjamānāni khaṇḍiccādisabhāvāni uppajjanti, tāni udakādimaggesu tiṇarukkhasaṃbhaggatādayo viya paripākagatamaggasaṅkhātesu paripakkarūpesu uppannāni ‘‘jarāya gato maggo’’icceva vuttāni, na jarāti.

    ਪਕਤਿਯਾਤਿ ਫਲવਿਪਚ੍ਚਨਪਕਤਿਯਾ, ਜਰਾਯ વਾ ਪਾਪੁਣਿਤਬ੍ਬਂ ਫਲਮੇવਪਕਤਿ, ਤਾਯ ਜਰਾ ਦੀਪਿਤਾ। ਸੁਪ੍ਪਸਨ੍ਨਾਨੀਤਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਪਸਨ੍ਨਾਨਿ। ਤਮੇવ ਸੁਪ੍ਪਸਨ੍ਨਤਂ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸੁਖੁਮਮ੍ਪੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਿਕ੍ਖવਿਸਦਤਾ ਹਿ ਤੇਸਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਸੁਪ੍ਪਸਨ੍ਨਤਾ। ਆਲੁਲ਼ਿਤਾਨੀਤਿ ਆਕੁਲਾਨਿ। ਅવਿਸਦਾਨੀਤਿ ਅਬ੍ਯਤ੍ਤਾਨਿ।

    Pakatiyāti phalavipaccanapakatiyā, jarāya vā pāpuṇitabbaṃ phalamevapakati, tāya jarā dīpitā. Suppasannānīti suṭṭhu pasannāni. Tameva suppasannataṃ kiccato dassetuṃ ‘‘sukhumampī’’tiādi vuttaṃ. Tikkhavisadatā hi tesaṃ indriyānaṃ suppasannatā. Āluḷitānīti ākulāni. Avisadānīti abyattāni.

    ਕਾਮਂ ਰੂਪਧਮ੍ਮੇਸੁਪਿ ਖਣਿਕਜਰਾ ਦੁਰੁਪਲਕ੍ਖਿਤਾ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਾવ, ਸਾ ਪਨ ਯਸ੍ਮਾ ਸਨ੍ਤਾਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਪਰਿਬ੍ਯਤ੍ਤਾવ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘ਪਾਕਟਜਰਾ’’ਇਚ੍ਚੇવ વੁਤ੍ਤਾ। ਅવੀਚਿ ਨਿਰਨ੍ਤਰਾ ਜਰਾ ਅવੀਚਿਜਰਾ ਸਤਿ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਨੁਪ੍ਪਬਨ੍ਧਤੋ। ਤਤੋ ਅਞ੍ਞੇਸੂਤਿ ਮਨ੍ਦਦਸਕਾਦੀਸੁ ਪੁਬ੍ਬਦਸਕਾਦਿਪਰਿਚ੍ਛੇਦਤੋ ਅਞ੍ਞੇਸੁ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਸੁ। ਅਨ੍ਤਰਨ੍ਤਰਾਤਿ ਤੇਸੁ ਏવ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇਸੁ ਪੁਰਿਮਦਸਕਾਦਿਤੋ ਪਚ੍ਛਿਮਦਸਕਾਦੀਨਂ ਅਨ੍ਤਰਨ੍ਤਰਾ। વਣ੍ਣવਿਸੇਸਾਦੀਨਨ੍ਤਿ વਣ੍ਣવਿਸੇਸਸਣ੍ਠਾਨવਿਸੇਸਸਮ੍ਫਸ੍ਸવਿਸੇਸਾਦੀਨਂ।

    Kāmaṃ rūpadhammesupi khaṇikajarā durupalakkhitā paṭicchannāva, sā pana yasmā santānavasena pavattiyā paribyattāva hotīti ‘‘pākaṭajarā’’icceva vuttā. Avīci nirantarā jarā avīcijarā sati santāne sattānaṃ anuppabandhato. Tato aññesūti mandadasakādīsu pubbadasakādiparicchedato aññesu yathāvuttesu. Antarantarāti tesu eva vuttappakāresu purimadasakādito pacchimadasakādīnaṃ antarantarā. Vaṇṇavisesādīnanti vaṇṇavisesasaṇṭhānavisesasamphassavisesādīnaṃ.

    વਚਨਕવਸੇਨਾਤਿ ਕ-ਕਾਰੇਨ ਹਿ ਪਦਂ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਚવਨਂ ਚੁਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਂ ਪਨ ਏਕਚਤੁਪਞ੍ਚવੋਕਾਰਭવੇਸੁ ਚੁਤਿਯਾ ਅવਿਸੇਸਤੋ ਗਹਣਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਏਕਚਤੁਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਸਾਮਞ੍ਞવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਚવਨਕવਸੇਨਾਤਿ વਾ ਚવਨਕਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ વਸੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਚવਨਮੇવ ਚવਨਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਭਾવવਚਨੇਨਾ’’ਤਿ। ਲਕ੍ਖਣਨਿਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ વਯਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਚવਨ੍ਤਸ੍ਸ વਾ ਆਕਾਰੋ ਤਾ-ਸਦ੍ਦੇਨ વੁਤ੍ਤੋ ‘‘ਚવਨਤਾ’’ਤਿ। ਭਿਜ੍ਜਨਂ ਭੇਦੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਚੁਤਿਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਭਙ੍ਗੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਪਰਿਦੀਪਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਯਥਾ ਭਿਨ੍ਨਸ੍ਸ ਘਟਸ੍ਸ ਕੇਨਚਿ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਘਨਘਟਭਾવੇਨ ਠਾਨਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਏવਂ ਭਿਨ੍ਨਾਨਂ ਖਨ੍ਧਾਨਨ੍ਤਿ ਚવਨਂ ਅਨ੍ਤਰਹਿਤਂ ਨਾਮਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਨ੍ਤਰਧਾਨਨ੍ਤਿ…ਪੇ॰… ਪਰਿਦੀਪਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਯੋ ਮਚ੍ਚੂਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਭੇਦੋ, ਯਞ੍ਚ ਮਰਣਂ ਪਾਣਚਾਗੋ, ਤਦੁਭਯਂ ਏਕਜ੍ਝਂ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਮਚ੍ਚੁ ਮਰਣ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ વਾ ਏਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਕਾਲਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਕਸ੍ਸ ਕਿਰਿਯਾਤਿ ਯਾ ਲੋਕੇ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਸਾ ਚੁਤਿ, ਮਰਣਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਚવਨਕਾਲੋ ਏવ વਾ ਅਨਤਿਕ੍ਕਮਨੀਯਤ੍ਤਾ વਿਸੇਸੇਨ ਕਾਲੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਤਸ੍ਸ ਕਿਰਿਯਾ ਅਤ੍ਥਤੋ ਚੁਤਿਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਭੇਦਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯੇવ। ‘‘ਚੁਤਿ ਚવਨਤਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪੁਬ੍ਬੇ વੋਹਾਰਮਿਸ੍ਸਕੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਂ।

    Vacanakavasenāti ka-kārena hi padaṃ vaḍḍhetvā vuttaṃ, tasmā cavanaṃ cutīti vuttaṃ hoti. Taṃ pana ekacatupañcavokārabhavesu cutiyā avisesato gahaṇanti āha ‘‘ekacatupañcakkhandhānaṃ sāmaññavacana’’nti. Cavanakavasenāti vā cavanakassa puggalassa vasenāti attho. Cavanameva cavanatāti āha ‘‘bhāvavacanenā’’ti. Lakkhaṇanidassananti vayasaṅkhātassa lakkhaṇassa nidassanaṃ. Cavantassa vā ākāro tā-saddena vutto ‘‘cavanatā’’ti. Bhijjanaṃ bhedoti vuttaṃ ‘‘cutikkhandhānaṃ bhaṅguppattiparidīpana’’nti. Yathā bhinnassa ghaṭassa kenaci pariyāyena ghanaghaṭabhāvena ṭhānaṃ natthi, evaṃ bhinnānaṃ khandhānanti cavanaṃ antarahitaṃ nāmāti āha ‘‘antaradhānanti…pe… paridīpana’’nti. Yo maccūti vuccati bhedo, yañca maraṇaṃ pāṇacāgo, tadubhayaṃ ekajjhaṃ katvā vuttaṃ ‘‘maccu maraṇa’’nti evaṃ vā ettha attho daṭṭhabbo. Kālassa antakassa kiriyāti yā loke vuccati, sā cuti, maraṇanti attho. Cavanakālo eva vā anatikkamanīyattā visesena kāloti vuttoti tassa kiriyā atthato cutikkhandhānaṃ bhedappattiyeva. ‘‘Cuti cavanatā’’tiādinā pubbe vohāramissakena niddiṭṭhaṃ.

    ਇਦਾਨਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤਪਰਮਤ੍ਥਨਯੇਨੇવ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਪਰਮਤ੍ਥੇਨ ਦੀਪੇਤੁ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਚવਨਕવਸੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਹਿ ਪੁਗ੍ਗਲવਸੇਨ ਚ વੋਹਾਰਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾ ਸਂવਣ੍ਣਨਾ ਕਤਾ। ਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਕਲ਼ੇવਰਂ ਨਿਕ੍ਖਿਪਕਿ ਓਪਪਾਤਿਕਾਨਂ ਚੁਤਿਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਅਨ੍ਤਰਧਾਨਮੇવਹੋਤਿ, ਤਤੋ ਪਰਂ ਉਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨਰੂਪਸਨ੍ਤਤਿ ਨ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ‘‘ਜਾਤਿਸਮੁਦਯਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਯਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ‘‘ਤਣ੍ਹਾਸਮੁਦਯਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વੁਤ੍ਤਨਯਨੇવ ਸਕ੍ਕਾ વਿਞ੍ਞਾਤੁਨ੍ਤਿ ਨ વੁਤ੍ਤਂ।

    Idāni nibbattitaparamatthanayeneva niddesoti dassetuṃ ‘‘paramatthena dīpetu’’nti vuttaṃ. ‘‘Cavanakavasenā’’tiādinā hi puggalavasena ca vohārādhiṭṭhānā saṃvaṇṇanā katā. Na kiñci kaḷevaraṃ nikkhipaki opapātikānaṃ cutikkhandhānaṃ antaradhānamevahoti, tato paraṃ utusamuṭṭhānarūpasantati na pavattati. ‘‘Jātisamudayā’’tiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ ‘‘taṇhāsamudayā’’tiādīsu vuttanayaneva sakkā viññātunti na vuttaṃ.

    ਜਰਾਮਰਣવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Jarāmaraṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਜਾਤਿવਾਰવਣ੍ਣਨਾ

    Jātivāravaṇṇanā

    ੯੩. ਜਾਯਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿਆਦਿ ਆਯਤਨવਸੇਨ ਯੋਨਿવਸੇਨ ਚ ਦ੍વੀਹਿ ਦ੍વੀਹਿ ਪਦੇਹਿ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੇ ਪਰਿਯਾਦਿਯਿਤ੍વਾ ਜਾਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਮ੍ਮੋਹવਿਨੋਦਨਿਯਂ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੯੧) ਪਨ ‘‘ਜਾਯਮਾਨਕવਸੇਨ ਜਾਤਿ, ਸਞ੍ਜਾਯਨવਸੇਨ ਸਞ੍ਜਾਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਤਤ੍ਥ ਏਕੇਕੇਨੇવ ਪਦੇਨ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੇ ਪਰਿਯਾਦਿਯਿਤ੍વਾ ਜਾਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤੀਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਸਮ੍ਪੁਣ੍ਣਾ ਜਾਤਿ ਸਞ੍ਜਾਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਸਾ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਯਤਨવਸੇਨ ਯੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਤੇਨੇવ ਕੇવਲਂ ਜਾਤਿਸਦ੍ਦੇਨ વੁਤ੍ਤਾਯ ਜਾਤਿਯਾ ਅਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਯਤਨਤਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਅਭਿਬ੍ਯਤ੍ਤਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ, ਪਾਕਟਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ…ਪੇ॰… ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੀ’’ਤਿ ਸਤ੍ਤવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਤ੍ਤਾ વੋਹਾਰਦੇਸਨਾ।

    93.Jāyanaṭṭhenātiādi āyatanavasena yonivasena ca dvīhi dvīhi padehi sabbasatte pariyādiyitvā jātiṃ dassetuṃ vuttaṃ. Sammohavinodaniyaṃ (vibha. aṭṭha. 191) pana ‘‘jāyamānakavasena jāti, sañjāyanavasena sañjātī’’ti vuttattā tattha ekekeneva padena sabbasatte pariyādiyitvā jātiṃ dassetīti daṭṭhabbaṃ. Sampuṇṇā jāti sañjātīti katvā ‘‘sā paripuṇṇāyatanavasena yuttā’’ti vuttaṃ. Eteneva kevalaṃ jātisaddena vuttāya jātiyā aparipuṇṇāyatanatā daṭṭhabbā. Abhibyattā nibbatti abhinibbatti, pākaṭā nibbattīti attho. ‘‘Tesaṃ tesaṃ sattānaṃ…pe… abhinibbattī’’ti sattavasena pavattattā vohāradesanā.

    ਤਤ੍ਰ ਤਤ੍ਰਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਚਤੁવੋਕਾਰਭવੇ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ, ਏਕવੋਕਾਰਭવੇ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ, ਸੇਸਰੂਪਧਾਤੁਯਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾਨਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ, ਕਾਮਧਾਤੁਯਂ વਿਕਲਾવਿਕਲਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯવਸੇਨ ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ ਨવਨ੍ਨਂ ਦਸਨ੍ਨਂ, ਪੁਨ ਦਸਨ੍ਨਂ, ਏਕਾਦਸਨ੍ਨਞ੍ਚ ਆਯਤਨਾਨਂ વਸੇਨ ਸਙ੍ਗਹੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਯਦਿਪਿ ਚੁਤਿਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਅਨਨ੍ਤਰਾਨਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਨਨ੍ਤਰਾਦਿਨਾ ਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਯੇ ਪਨ ਸਮੁਦਯਾ ਅਜਨਕਾ, ਤੇ ਏਤ੍ਥ ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ। ਜਨਕੋ ਏવ ਭવੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਜਾਤਿਯਾ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤੋ ਕਮ੍ਮਭવੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ ਆਹ।

    Tatratatrāti ettha catuvokārabhave dvinnaṃ, ekavokārabhave dvinnaṃ, sesarūpadhātuyaṃ paṭisandhikkhaṇe uppajjamānānaṃ pañcannaṃ, kāmadhātuyaṃ vikalāvikalindriyavasena sattannaṃ navannaṃ dasannaṃ, puna dasannaṃ, ekādasannañca āyatanānaṃ vasena saṅgaho veditabbo. Yadipi cutikkhandhā anantarānaṃ paṭisandhikadhammānaṃ anantarādinā paccayā honti, ye pana samudayā ajanakā, te ettha upapattibhavoti adhippetā. Janako eva bhavoti adhippetoti dassento ‘‘jātiyā paccayabhūto kammabhavo veditabbo’’ti āha.

    ਜਾਤਿવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Jātivāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਭવવਾਰવਣ੍ਣਨਾ

    Bhavavāravaṇṇanā

    ੯੪. ਭਾવਨਭવਨਟ੍ਠੇਨ ਭવੋ ਦੁવਿਧੋ। ਤਤ੍ਥ ਕਮ੍ਮਭવੋ ‘‘ਭવਤਿ ਏਤਸ੍ਮਾ ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવੋ’’ਤਿ ਭਾવਨਟ੍ਠੇਨ ਭવੋ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવਂ ‘‘ਭવਤੀਤਿ ਭવੋ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਕਾਰਣਤ੍ਤਾ ਕਮ੍ਮਂ ਫਲੂਪਚਾਰੇਨ ਭવੋਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਉਭਯਤ੍ਥਾਪਿ ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવਹੇਤੁਭਾવਨੇਤ੍ਥ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਭવਪਰਿਯਾਯੋਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਂ ਹੋਤਿ। ਸਬ੍ਬਥਾਪੀਤਿ ਭਾવਨਭવਨਕੁਸਲਾਕੁਸਲਉਪਪਤ੍ਤਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਭવਹੀਨਪਣੀਤਾਦਿਨਾ ਸਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਰੇਨਪਿ। ਕਾਮਭવੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਕਾਮਤਣ੍ਹਾਹੇਤੁਕਤੋ ਕਾਮਤਣ੍ਹਾਯ ਆਰਮ੍ਮਣਭਾવਤੋ ਚ। ਰੂਪਭવੂਪਗਕਮ੍ਮਂ ਰੂਪਭવੋ, ਤਥਾ ਅਰੂਪਭવੂਪਗਕਮ੍ਮਂ ਅਰੂਪਭવੋ, ਤਂਤਂਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਰੂਪਾਰੂਪੁਪਤ੍ਤਿਭવਾ, ਰੂਪਾਰੂਪਭવਭਾવੋ ਪਨ ਤੇਸਂ ‘‘ਕਾਮਭવੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    94. Bhāvanabhavanaṭṭhena bhavo duvidho. Tattha kammabhavo ‘‘bhavati etasmā upapattibhavo’’ti bhāvanaṭṭhena bhavo. Aṭṭhakathāyaṃ pana upapattibhavaṃ ‘‘bhavatīti bhavo’’ti vatvā tassa kāraṇattā kammaṃ phalūpacārena bhavoti ayamattho vutto, ubhayatthāpi upapattibhavahetubhāvanettha kammassa kammabhavapariyāyoti dassitaṃ hoti. Sabbathāpīti bhāvanabhavanakusalākusalaupapattisampattibhavahīnapaṇītādinā sabbappakārenapi. Kāmabhavoti vuttaṃ kāmataṇhāhetukato kāmataṇhāya ārammaṇabhāvato ca. Rūpabhavūpagakammaṃ rūpabhavo, tathā arūpabhavūpagakammaṃ arūpabhavo, taṃtaṃnibbattakkhandhā rūpārūpupattibhavā, rūpārūpabhavabhāvo pana tesaṃ ‘‘kāmabhavo’’ti ettha vuttanayeneva veditabbo.

    ਭવવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Bhavavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਉਪਾਦਾਨવਾਰવਣ੍ਣਨਾ

    Upādānavāravaṇṇanā

    ੯੫. ਉਪਾਦਾਨਨ੍ਤਿ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਮ੍ਪਿ ਉਪਾਦਾਨਂ। ਯਥਾ ਹਿ ਕਾਮਸ੍ਸਾਦવਸੇਨ, ਭવਸ੍ਸਾਦવਸੇਨ વਾ ਤਂਤਂਸੁਗਤਿਭવੂਪਗਂ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਂ, ਏવਂ ਉਚ੍ਛੇਦਾਦਿਮਿਚ੍ਛਾਭਿਨਿવੇਸવਸੇਨਾਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿਪਿ ਉਪਾਦਾਨਾਨਿ ਯਥਾਰਹਂ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਕੁਸਲਕਮ੍ਮਭવਸ੍ਸ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯવਸੇਨੇવ ਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਅਕੁਸਲਕਮ੍ਮਭવਸ੍ਸ ਅਸਹਜਾਤਸ੍ਸ ਅਨਨ੍ਤਰਸ੍ਸ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯવਸੇਨਪਿ ਆਰਮ੍ਮਣવਸੇਨਪਿ । ਸਹਜਾਤਸ੍ਸ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਂ ਸਹਜਾਤ-ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞ-ਨਿਸ੍ਸਯ-ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤ-ਅਤ੍ਥਿ-ਅવਿਗਤ-ਹੇਤੁ-વਸੇਨ ਸਤ੍ਤਧਾ, ਸੇਸਉਪਾਦਾਨਾਨਿ ਤਤ੍ਥ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਭਾવਂ ਪਹਾਯ ਮਗ੍ਗਪਚ੍ਚਯਂ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਸਤ੍ਤਧਾવ ਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਅਨਨ੍ਤਰਸ੍ਸ ਪਨ ਅਨਨ੍ਤਰਸਮਨਨ੍ਤਰਅਨਨ੍ਤਰੂਪਨਿਸ੍ਸਯਨਤ੍ਥਿવਿਗਤਾਸੇવਨવਸੇਨ ਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਸਿਦਮ੍ਪਿ ਸਹਜਾਤਾਦੀਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। વਤ੍ਥੁਕਾਮਂ ਉਪਾਦਿਯਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਪੁਗ੍ਗਲੋ વਾ ਏਤੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਨ੍ਤਿ વਤ੍ਥੁਕਾਮਂ। ਕਾਮੇਤੀਤਿ ਕਾਮੋ ਚ ਸੋ ਉਪਾਦਿਯਤੀਤਿ ਉਪਾਦਾਨਞ੍ਚਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। વੁਤ੍ਤਨਯੇਨਾਤਿ ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ।

    95.Upādānanti catubbidhampi upādānaṃ. Yathā hi kāmassādavasena, bhavassādavasena vā taṃtaṃsugatibhavūpagaṃ kammaṃ karontassa kāmupādānaṃ, evaṃ ucchedādimicchābhinivesavasenāti cattāripi upādānāni yathārahaṃ tassa tassa kusalakammabhavassa upanissayavaseneva paccayā honti, akusalakammabhavassa asahajātassa anantarassa upanissayavasenapi ārammaṇavasenapi . Sahajātassa kāmupādānaṃ sahajāta-aññamañña-nissaya-sampayutta-atthi-avigata-hetu-vasena sattadhā, sesaupādānāni tattha hetupaccayabhāvaṃ pahāya maggapaccayaṃ pakkhipitvā sattadhāva paccayā honti. Anantarassa pana anantarasamanantaraanantarūpanissayanatthivigatāsevanavasena paccayā honti. Tassidampi sahajātādīti ādi-saddena saṅgahitanti daṭṭhabbaṃ. Vatthukāmaṃ upādiyati cittaṃ, puggalo vā etenāti attho. Tanti vatthukāmaṃ. Kāmetīti kāmo ca so upādiyatīti upādānañcāti yojanā. Vuttanayenāti abhidhamme vuttanayena.

    ਸਸ੍ਸਤੋ ਅਤ੍ਤਾਤਿ ਇਦਂ ਪੁਰਿਮਦਿਟ੍ਠਿਂ ਉਪਾਦਿਯਮਾਨਂ ਉਤ੍ਤਰਦਿਟ੍ਠਿਂ ਨਿਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਥਾ ਏਸਾ ਦਿਟ੍ਠਿ ਦਲ਼੍ਹੀਕਰਣવਸੇਨ ਪੁਰਿਮਂ ਪੁਰਿਮਂ ਉਤ੍ਤਰਾ ਉਤ੍ਤਰਾ ਉਪਾਦਿਯਤਿ, ਏવਂ ‘‘ਨਤ੍ਥਿ ਦਿਨ੍ਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਕਾਪੀਤਿ। ਅਤ੍ਤਗ੍ਗਹਣਂ ਪਨ ਅਤ੍ਤવਾਦੁਪਾਦਾਨਨ੍ਤਿ ਨਯਿਦਂ ਦਿਟ੍ਠੁਪਾਦਾਨਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਲੋਕੋ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਤਗ੍ਗਹਣવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਗਹਣਂ ਦਿਟ੍ਠੁਪਾਦਾਨਭੂਤਂ ਇਧ ਪੁਰਿਮਦਿਟ੍ਠਿਉਤ੍ਤਰਦਿਟ੍ਠਿવਚਨੇਹਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਸਬ੍ਬਦਿਟ੍ਠਿਗਤਸ੍ਸ ‘‘ਦਿਟ੍ਠੁਪਾਦਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ ‘‘ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਦਿਟ੍ਠਿ ਦਿਟ੍ਠੁਪਾਦਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વਚਨਤੋ।

    Sassato attāti idaṃ purimadiṭṭhiṃ upādiyamānaṃ uttaradiṭṭhiṃ nidassetuṃ vuttaṃ. Yathā esā diṭṭhi daḷhīkaraṇavasena purimaṃ purimaṃ uttarā uttarā upādiyati, evaṃ ‘‘natthi dinna’’ntiādikāpīti. Attaggahaṇaṃ pana attavādupādānanti nayidaṃ diṭṭhupādānadassananti daṭṭhabbaṃ. Loko cāti attaggahaṇavinimuttagahaṇaṃ diṭṭhupādānabhūtaṃ idha purimadiṭṭhiuttaradiṭṭhivacanehi vuttanti veditabbaṃ. Sabbadiṭṭhigatassa ‘‘diṭṭhupādāna’’nti etaṃ adhivacanaṃ ‘‘sabbāpi diṭṭhi diṭṭhupādāna’’nti vacanato.

    ਸੀਲਬ੍ਬਤਂ ਉਪਾਦਿਯਨ੍ਤੀਤਿ ਸੀਲਬ੍ਬਤਂ ‘‘ਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੋ’’ਤਿ ਉਪਾਦਿਯਨ੍ਤਿ। ਏਤੇਨ ਮਿਚ੍ਛਾਭਿਨਿવੇਸੇਨ। ਸਯਂ વਾ ਤਂ ਮਿਚ੍ਛਾਭਿਨਿવੇਸਸਹਗਤਂ। ਸੀਲਬ੍ਬਤਸਹਚਰਣਤੋ ਸੀਲਬ੍ਬਤਞ੍ਚ ਤਂ ਦਲ਼੍ਹਗ੍ਗਾਹਭਾવਤੋ ਉਪਾਦਾਨਞ੍ਚਾਤਿ ਸੀਲਬ੍ਬਤੁਪਾਦਾਨਂ। ਏવਂ ਸੁਦ੍ਧੀਤਿ ਅਭਿਨਿવੇਸਤੋਤਿ ਏવਂ ਗੋਸੀਲਗੋવਤਾਦਿਚਰਣੇਨ ਸਂਸਾਰਸੁਦ੍ਧੀਤਿ ਅਭਿਨਿવੇਸਭਾવਤੋ। ਏਤੇਨ ਤਂ ਸਹਚਰਣਤੋ ਅਭਿਨਿવੇਸਸ੍ਸ ਤਂਸਦ੍ਦਾਰਹਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    Sīlabbataṃ upādiyantīti sīlabbataṃ ‘‘suddhimaggo’’ti upādiyanti. Etena micchābhinivesena. Sayaṃ vā taṃ micchābhinivesasahagataṃ. Sīlabbatasahacaraṇato sīlabbatañca taṃ daḷhaggāhabhāvato upādānañcāti sīlabbatupādānaṃ. Evaṃ suddhīti abhinivesatoti evaṃ gosīlagovatādicaraṇena saṃsārasuddhīti abhinivesabhāvato. Etena taṃ sahacaraṇato abhinivesassa taṃsaddārahataṃ dasseti.

    વਦਨ੍ਤੀਤਿ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੋਹਰਨ੍ਤਿ। ਏਤੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤੇਨ। ਅਤ੍ਤવਾਦਮਤ੍ਤਮੇવਾਤਿ ਅਤ੍ਤਾਤਿ વਾਚਾਮਤ੍ਤਮੇવ। ਏਤੇਨ વਾਚਾવਤ੍ਥੁਮਤ੍ਤਮੇਤਂ, ਯਦਿਦਂ ਬਾਹਿਰਕਪਰਿਕਪ੍ਪਿਤੋ ਅਤ੍ਤਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    Vadantīti ‘‘atthi me attā’’tiādinā voharanti. Etena diṭṭhigatena. Attavādamattamevāti attāti vācāmattameva. Etena vācāvatthumattametaṃ, yadidaṃ bāhirakaparikappito attāti dasseti.

    ਤਣ੍ਹਾ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਸ੍ਸਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਂ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਂ? ਯੋ ਕਾਮੇਸੁ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋ ਕਾਮਰਾਗੋ ਕਾਮਨਨ੍ਦੀ ਕਾਮਤਣ੍ਹਾ ਕਾਮਸ੍ਨੇਹੋ ਕਾਮਪਰਿਲ਼ਾਹੋ ਕਾਮਮੁਚ੍ਛਾ ਕਾਮਜ੍ਝੋਸਾਨਂ। ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વਚਨਤੋ ਤਣ੍ਹਾਦਲ਼੍ਹਤ੍ਤਂ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਂ। ਤਣ੍ਹਾਦਲ਼੍ਹਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਚ ਪੁਰਿਮਤਣ੍ਹਾਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯਤੋ ਦਲ਼੍ਹਭੂਤਾ ਉਤ੍ਤਰਤਣ੍ਹਾ ਏવ। ਕੇਚਿ ਪਨਾਹੁ –

    Taṇhākāmupādānassāti ettha ‘‘tattha katamaṃ kāmupādānaṃ? Yo kāmesu kāmacchando kāmarāgo kāmanandī kāmataṇhā kāmasneho kāmapariḷāho kāmamucchā kāmajjhosānaṃ. Idaṃ vuccati kāmupādāna’’nti vacanato taṇhādaḷhattaṃ kāmupādānaṃ. Taṇhādaḷhattanti ca purimataṇhāupanissayapaccayato daḷhabhūtā uttarataṇhā eva. Keci panāhu –

    ‘‘ਅਪ੍ਪਤ੍ਤવਿਸਯਪਤ੍ਥਨਾ ਤਣ੍ਹਾ ਅਨ੍ਧਕਾਰੇ ਚੋਰਸ੍ਸਹਤ੍ਥਪ੍ਪਸਾਰਣਂ વਿਯ, ਸਮ੍ਪਤ੍ਤવਿਸਯਗ੍ਗਹਣਂ ਉਪਾਦਾਨਂ ਤਸ੍ਸੇવ ਭਣ੍ਡਗ੍ਗਹਣਂ વਿਯਾ’’ਤਿ। ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਿਪਟਿਪਕ੍ਖਾ ਏਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਪਰਿਯੇਸਨਾਰਕ੍ਖਦੁਕ੍ਖਮੂਲਾਨਿ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਾ ਤਣ੍ਹਾ વੁਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸੇવ ਉਪਾਦਾਨਸ੍ਸ ਅਨਾਨਨ੍ਤਰਸ੍ਸ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯવਸੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ, ਆਰਮ੍ਮਣਾਦਿવਸੇਨਪਿ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿਯੇવ, ਅਨਨ੍ਤਰਾਦੀਨਂ ਪਨ ਅਨਨ੍ਤਰਾਦਿવਸੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ। ਸਬ੍ਬਸ੍ਸਪਿ ਹਿ ਲੋਭਸ੍ਸ ਤਣ੍ਹਾਪਰਿਯਾਯੋਪਿ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਪਰਿਯਾਯੋਪਿ ਲਬ੍ਭਤੇવਾਤਿ। ਅવਸੇਸਾਨਨ੍ਤਿ ਦਿਟ੍ਠੁਪਾਦਾਨਾਦੀਨਂ। ਸਹਜਾਤਾਦਿવਸੇਨਾਤਿ ਸਹਜਾਤਾਨਂ ਸਹਜਾਤਾਦਿવਸੇਨ, ਅਸਹਜਾਤਾਨਂ ਅਨਨ੍ਤਰਉਪਨਿਸ੍ਸਯਾਦਿવਸੇਨਾਤਿ ਸਬ੍ਬਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।

    ‘‘Appattavisayapatthanā taṇhā andhakāre corassahatthappasāraṇaṃ viya, sampattavisayaggahaṇaṃ upādānaṃ tasseva bhaṇḍaggahaṇaṃ viyā’’ti. Appicchasantuṭṭhipaṭipakkhā ete dhammā pariyesanārakkhadukkhamūlāni, tasmā vuttalakkhaṇā taṇhā vuttalakkhaṇasseva upādānassa anānantarassa upanissayavasena paccayo, ārammaṇādivasenapi paccayo hotiyeva, anantarādīnaṃ pana anantarādivasena paccayo. Sabbassapi hi lobhassa taṇhāpariyāyopi kāmupādānapariyāyopi labbhatevāti. Avasesānanti diṭṭhupādānādīnaṃ. Sahajātādivasenāti sahajātānaṃ sahajātādivasena, asahajātānaṃ anantaraupanissayādivasenāti sabbaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ.

    ਉਪਾਦਾਨવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Upādānavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਤਣ੍ਹਾવਾਰવਣ੍ਣਨਾ

    Taṇhāvāravaṇṇanā

    ੯੬. ‘‘ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ’’ਤਿਆਦਿ ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਮਾਤਿਤੋ ਨਾਮਂ વਿਯ ਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁਤੋ ਤਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਯਭਾવੇਨ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁਤ੍ਤਾ, ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਪਨ ਕੇવਲਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਹੇਤੂਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸੇਟ੍ਠਿ…ਪੇ॰… ਨਾਮ’’ਨ੍ਤਿ। ਕਾਮਰਾਗਭਾવੇਨਾਤਿ વਤ੍ਥੁਕਾਮਸ੍ਸ ਰਜ੍ਜਨવਸੇਨ। ਰੂਪਂ ਅਸ੍ਸਾਦੇਨ੍ਤੀਤਿ ਰੁਪਾਰਮ੍ਮਣਂ ਤਣ੍ਹਾਭਿਨਨ੍ਦਨਾવਸੇਨ ਅਭਿਰਮਮਾਨਾ ਏવ ਅਸ੍ਸਾਦੇਨ੍ਤੀ। ਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਦਿਟ੍ਠਾਭਿਨਨ੍ਦਨਾਮੁਖੇਨ ਰੂਪਂ ਅਭਿਰਮਨ੍ਤੀ। ਪੇਚ੍ਚ ਨ ਭવਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਭਿਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਨ ਹੋਤਿ ਪੁਨ ਅਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤੋ। ਤਥਾ ਸਦ੍ਦਕਣ੍ਹਾਦਯੋਪੀਤਿ ਯਥਾ ਰੂਪਤਣ੍ਹਾ ਕਾਮਰਾਗਭਾવੇਨ ਸਸ੍ਸਤਰਾਗવਸੇਨ ਉਚ੍ਛੇਦਰਾਗવਸੇਨਾਤਿ ਚ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਤਿਸ੍ਸੋ ਤਣ੍ਹਾ, ਤਥਾ ਸਦ੍ਦਤਣ੍ਹਾ ਗਨ੍ਧਰਸਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਧਮ੍ਮਤਣ੍ਹਾਪਿ। ਤਣ੍ਹਾવਿਚਰਿਤਾਨੀਤਿ ਤਣ੍ਹਾਸਮੁਦਾਚਾਰਾ, ਸਮੁਦਾਚਾਰવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਤਣ੍ਹਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    96. ‘‘Cakkhusamphasso’’tiādi phassassa mātito nāmaṃ viya puttassa vatthuto tassa nissayabhāvena uppattihetuttā, ārammaṇaṃ pana kevalaṃ uppattihetūti vuttaṃ ‘‘seṭṭhi…pe… nāma’’nti. Kāmarāgabhāvenāti vatthukāmassa rajjanavasena. Rūpaṃ assādentīti rupārammaṇaṃ taṇhābhinandanāvasena abhiramamānā eva assādentī. Niccantiādinā diṭṭhābhinandanāmukhena rūpaṃ abhiramantī. Pecca na bhavissatīti bhijjitvā na hoti puna anuppajjanato. Tathā saddakaṇhādayopīti yathā rūpataṇhā kāmarāgabhāvena sassatarāgavasena ucchedarāgavasenāti ca pavattiyā tisso taṇhā, tathā saddataṇhā gandharasaphoṭṭhabbadhammataṇhāpi. Taṇhāvicaritānīti taṇhāsamudācārā, samudācāravasena pavattataṇhāti attho.

    ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਸ੍ਸੁਪਾਦਾਯਾਤਿ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੯੭੩; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੨.੨.੨) ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਂ ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕਂ ਉਪਾਦਾਯ। ਉਪਯੋਗਤ੍ਥੇ ਹਿ ਇਦਂ ਸਾਮਿવਚਨਂ। ਅਸ੍ਮੀਤਿ ਹੋਤੀਤਿ ਯਦੇਤਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕਂ ਉਪਾਦਾਯ ਤਣ੍ਹਾਮਾਨਦਿਟ੍ਠਿવਸੇਨ ਸਮੂਹਗਾਹਤੋ ਅਸ੍ਮੀਤਿ ਏવਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਤ੍ਥਸ੍ਮੀਤਿ ਹੋਤੀਤਿ ਖਤ੍ਤਿਯਾਦੀਸੁ ‘‘ਇਦਂਪਕਾਰੋ ਅਹ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਤਣ੍ਹਾਮਾਨਦਿਟ੍ਠਿવਸੇਨ ਹੋਤੀਤਿ ਇਦਮੇਤ੍ਥ ਅਨੁਪਨਿਧਾਯ ਗਹਣਂ। ਏવਮਾਦਿਨਾਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ‘‘ਏવਂਸ੍ਮੀਤਿ, ਅਞ੍ਞਥਾਸ੍ਮੀਤਿ, ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਇਤ੍ਥਂ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਅਞ੍ਞਥਾ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਅਸਸ੍ਮੀਤਿ, ਸਤਸ੍ਮੀਤਿ, ਸਿਯਨ੍ਤਿ, ਇਤ੍ਥਂ ਸਿਯਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਸਿਯਨ੍ਤਿ, ਅਞ੍ਞਥਾ ਸਿਯਨ੍ਤਿ, ਅਪਾਹਂ ਸਿਯਨ੍ਤਿ, ਅਪਾਹਂ ਇਤ੍ਥਂ ਸਿਯਨ੍ਤਿ, ਅਪਾਹਂ ਏવਂ ਸਿਯਨ੍ਤਿ, ਅਪਾਹਂ ਅਞ੍ਞਥਾ ਸਿਯ’’ਨ੍ਤਿ (વਿਭ॰ ੯੭੩) ਇਮੇਸਂ ਤਣ੍ਹਾવਿਚਰਿਤਾਨਂ ਗਹਣਂ। ਤਤ੍ਥ ਏવਂਸ੍ਮੀਤਿ ਇਦਂ ਸਮਤੋ ਉਪਨਿਧਾਯ ਗਹਣਂ, ਯਥਾ ਅਯਂ ਖਤ੍ਤਿਯੋ, ਯਥਾ ਅਯਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ, ਏવਂ ਅਹਮ੍ਪੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਞ੍ਞਥਾਸ੍ਮੀਤਿ ਇਦਂ ਅਸਮਣੋ ਉਪਨਿਧਾਯ ਗਹਣਂ, ਯਥਾ ਅਯਂ ਖਤ੍ਤਿਯੋ, ਯਥਾ ਅਯਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ, ਤਤੋ ਅਞ੍ਞਥਾ ਅਹਂ ਹੀਨੋ વਾ ਅਧਿਕੋ વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਤਿ ਇਮਾਨਿ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਾਨਿ ਦ੍વੇਤਿ ਏਤਾਨਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨવਸੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਤਣ੍ਹਾવਿਚਰਿਤਾਨਿ। ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿਆਦੀਨਿ ਪਨ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਨਾਗਤવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਤੇਸਂ ਪੁਰਿਮਚਤੁਕ੍ਕੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਸਸ੍ਮੀਤਿ ਅਸਤੀਤਿ ਅਸਂ। ਨਿਚ੍ਚਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਸ੍ਸਤੋ ਅਸ੍ਮੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਤਸ੍ਮੀਤਿ ਸੀਦਤੀਤਿ ਸਤਂ। ਅਨਿਚ੍ਚਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਸਸ੍ਸਤੋ ਅਸ੍ਮੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਤਿ ਇਮਾਨਿ ਦ੍વੇ ਸਸ੍ਸਤੁਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਇਤੋ ਪਰਾਨਿ ਸਿਯਨ੍ਤਿਆਦੀਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਂਸਯਪਰਿવਿਤਕ੍ਕવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨਿ, ਤਾਨਿ ਪੁਰਿਮਚਤੁਕ੍ਕੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਅਤ੍ਥਤੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਅਪਾਹਂ ਸਿਯਨ੍ਤਿਆਦੀਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ‘‘ਅਪਿ ਨਾਮਾਹਂ ਭવੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਪਤ੍ਥਨਾਕਪ੍ਪਨવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨਿ, ਤਾਨਿ ਪੁਰਿਮਚਤੁਕ੍ਕੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ।

    Ajjhattikassupādāyāti (vibha. aṭṭha. 973; saṃ. ni. ṭī. 2.2.2) ajjhattikaṃ khandhapañcakaṃ upādāya. Upayogatthe hi idaṃ sāmivacanaṃ. Asmīti hotīti yadetaṃ ajjhattaṃ khandhapañcakaṃ upādāya taṇhāmānadiṭṭhivasena samūhagāhato asmīti evaṃ hoti, tasmiṃ satīti attho. Itthasmīti hotīti khattiyādīsu ‘‘idaṃpakāro aha’’nti evaṃ taṇhāmānadiṭṭhivasena hotīti idamettha anupanidhāya gahaṇaṃ. Evamādināti ādi-saddena ‘‘evaṃsmīti, aññathāsmīti, bhavissanti, itthaṃ bhavissanti, evaṃ bhavissanti, aññathā bhavissanti, asasmīti, satasmīti, siyanti, itthaṃ siyanti, evaṃ siyanti, aññathā siyanti, apāhaṃ siyanti, apāhaṃ itthaṃ siyanti, apāhaṃ evaṃ siyanti, apāhaṃ aññathā siya’’nti (vibha. 973) imesaṃ taṇhāvicaritānaṃ gahaṇaṃ. Tattha evaṃsmīti idaṃ samato upanidhāya gahaṇaṃ, yathā ayaṃ khattiyo, yathā ayaṃ brāhmaṇo, evaṃ ahampīti attho. Aññathāsmīti idaṃ asamaṇo upanidhāya gahaṇaṃ, yathā ayaṃ khattiyo, yathā ayaṃ brāhmaṇo, tato aññathā ahaṃ hīno vā adhiko vāti attho. Iti imāni pubbe vuttāni dveti etāni paccuppannavasena cattāri taṇhāvicaritāni. Bhavissantiādīni pana cattāri anāgatavasena vuttāni. Tesaṃ purimacatukke vuttanayeneva attho veditabbo. Asasmīti asatīti asaṃ. Niccassetaṃ adhivacanaṃ, tasmā sassato asmīti attho. Satasmīti sīdatīti sataṃ. Aniccassetaṃ adhivacanaṃ, tasmā asassato asmīti attho. Iti imāni dve sassatucchedavasena vuttāni. Ito parāni siyantiādīni cattāri saṃsayaparivitakkavasena vuttāni, tāni purimacatukke vuttanayena atthato veditabbāni. Apāhaṃ siyantiādīni cattāri ‘‘api nāmāhaṃ bhaveyya’’nti evaṃ patthanākappanavasena vuttāni, tāni purimacatukke vuttanayeneva veditabbāni.

    ਏਤ੍ਥ ਚ ਸਸ੍ਸਤੁਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾ ਦ੍વੇ ਦਿਟ੍ਠਿਸੀਸਾ ਨਾਮ, ਅਸ੍ਮਿ, ਭવਿਸ੍ਸਂ, ਸਿਯਂ, ਅਪਾਹਂ ਸਿਯਨ੍ਤਿ ਏਤੇ ਪਨ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸੁਦ੍ਧਸੀਸਾ ਏવ, ‘‘ਇਤ੍ਥਸ੍ਮੀ’’ਤਿਆਦਯੋ ਤਯੋ ਤਯੋਤਿ ਦ੍વਾਦਸ ਸੀਸਮੂਲਕਾ ਨਾਮ। ਏવਮੇਤਾਨਿ ਦ੍વੇ ਦਿਟ੍ਠਿਸੀਸਾ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸੁਦ੍ਧਸੀਸਾ, ਦ੍વਾਦਸ ਸੀਸਮੂਲਕਾਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਸ੍ਸੁਪਾਦਾਯ ਅਟ੍ਠਾਰਸ੍ਸ ਤਣ੍ਹਾવਿਚਰਿਤਾਨਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ।

    Ettha ca sassatucchedavasena vuttā dve diṭṭhisīsā nāma, asmi, bhavissaṃ, siyaṃ, apāhaṃ siyanti ete pana cattāro suddhasīsā eva, ‘‘itthasmī’’tiādayo tayo tayoti dvādasa sīsamūlakā nāma. Evametāni dve diṭṭhisīsā, cattāro suddhasīsā, dvādasa sīsamūlakāti ajjhattikassupādāya aṭṭhārassa taṇhāvicaritāni veditabbāni.

    ਬਾਹਿਰਸ੍ਸੁਪਾਦਾਯਾਤਿ ਬਾਹਿਰਂ ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕਂ ਉਪਾਦਾਯ। ਇਦਮ੍ਪਿ ਹਿ ਉਪਯੋਗਤ੍ਥੇ ਸਾਮਿવਚਨਂ। ਇਮਿਨਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਰੁਪੇਨ વਾ…ਪੇ॰… વਿਞ੍ਞਾਣੇਨ વਾਤਿ ਏવਂ ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਏਕਮੇવ ‘‘ਅਹ’’ਨ੍ਤਿ, ਇਤਰਂ ਕਿਞ੍ਚਨਪਲਿਬੋਧਭਾવੇਨ ਗਹੇਤ੍વਾ ਤਣ੍ਹਾਦਿવਸੇਨ ‘‘ਅਸ੍ਮੀ’’ਤਿ ਅਭਿਨਿવਿਸਤਿ, ‘‘ਇਮਿਨਾ’’ਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ વਿਸੇਸੋ। ਅਸ੍ਮੀਤਿ ਇਮਿਨਾ ਖਗ੍ਗੇਨ વਾ ਛਤ੍ਤੇਨ વਾ ਅਭਿਸੇਕੇਨ વਾ ‘‘ਖਤ੍ਤਿਯੋਹਮਸ੍ਮੀ’’ਤਿ ਅਭਿਨਿવਿਸਤਿ। ਬਾਹਿਰਰੂਪਾਦਿਨਿਸ੍ਸਿਤਾਨੀਤਿ ਬਾਹਿਰਾਨਿ ਪਰਸਨ੍ਤਤਿਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾਨਿ ਰੂਪવੇਦਨਾਦੀਨਿ ਨਿਸ੍ਸਿਤਾਨਿ। ਅਟ੍ਠਾਰਸਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ‘‘ਅਸ੍ਮੀ’’ਤਿਆਦਿਨਯਪ੍ਪવਤ੍ਤਾਨਿ ਅਟ੍ਠਾਰਸ, ਤਾਨਿ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ। ‘‘ਇਮਿਨਾ’’ਤਿ ਹਿ ਅਯਮੇવੇਤ੍ਥ વਿਸੇਸੋ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਦ੍વੇ ਦਿਟ੍ਠਿਸੀਸਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਉਭਯਂ ਪਨ ਏਕਜ੍ਝਂ ਕਤ੍વਾ ਆਹ ‘‘ਛਤ੍ਤਿਂਸਾ’’ਤਿ।

    Bāhirassupādāyāti bāhiraṃ khandhapañcakaṃ upādāya. Idampi hi upayogatthe sāmivacanaṃ. Imināti iminā rupena vā…pe… viññāṇena vāti evaṃ rūpādīsu ekameva ‘‘aha’’nti, itaraṃ kiñcanapalibodhabhāvena gahetvā taṇhādivasena ‘‘asmī’’ti abhinivisati, ‘‘iminā’’ti ayamettha viseso. Asmīti iminā khaggena vā chattena vā abhisekena vā ‘‘khattiyohamasmī’’ti abhinivisati. Bāhirarūpādinissitānīti bāhirāni parasantatipariyāpannāni rūpavedanādīni nissitāni. Aṭṭhārasāti iminā ‘‘asmī’’tiādinayappavattāni aṭṭhārasa, tāni pubbe vuttanayeneva veditabbāni. ‘‘Iminā’’ti hi ayamevettha viseso, tasmā ‘‘dve diṭṭhisīsā’’tiādinā vuttanayeneva niddhāretvā veditabbā. Ubhayaṃ pana ekajjhaṃ katvā āha ‘‘chattiṃsā’’ti.

    ਨਿਦ੍ਦੇਸਤ੍ਥੇਨਾਤਿ ‘‘ਛਯਿਮੇ ਆવੁਸੋ ਤਣ੍ਹਾਕਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿਨਿਦ੍ਦੇਸਪਾਲ਼ਿਯਾ ਅਤ੍ਥવਚਨੇਨ। ਨਿਦ੍ਦੇਸવਿਤ੍ਥਾਰਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਚ ਨਿਦ੍ਦੇਸਸ੍ਸ ਅਟ੍ਠਸਤਤਣ੍ਹਾવਿਚਰਿਤવਸੇਨ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ। વਿਤ੍ਥਾਰਸ੍ਸ ਚ ਪੁਨ ਸਙ੍ਗਹਤੋਤਿ ਦ੍વੀਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ વਿਤ੍ਥਾਰਿਤਸ੍ਸ ਅਟ੍ਠਾਰਸਤਣ੍ਹਾવਿਚਰਿਤਪਭੇਦਸ੍ਸ ਛਲ਼ੇવ ਤਿਸ੍ਸੋਯੇવਾਤਿ ਚ ਪੁਨ ਸਙ੍ਗਹਣਤੋ ਚ।

    Niddesatthenāti ‘‘chayime āvuso taṇhākāyā’’tiādiniddesapāḷiyā atthavacanena. Niddesavitthārāti tassa ca niddesassa aṭṭhasatataṇhāvicaritavasena vitthārena. Vitthārassa ca puna saṅgahatoti dvīhi ākārehi vitthāritassa aṭṭhārasataṇhāvicaritapabhedassa chaḷeva tissoyevāti ca puna saṅgahaṇato ca.

    વਿਪਾਕવੇਦਨਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ વਿਸੇਸਤੋ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਅਸ੍ਸਾਦੇਤਬ੍ਬਤੋ। ਤਮੇવ ਹਿਸ੍ਸਾ ਅਸ੍ਸਾਦੇਤਬ੍ਬਤਂ ਪਕਾਸੇਤੁਂ ‘‘ਕਥ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਸ੍ਸਾਦਨੇਨਾਤਿ ਅਭਿਰਤਿਯਾ। ਮਮਾਯਨ੍ਤਾਤਿ ਧਨਾਯਨ੍ਤਾ। ਚਿਤ੍ਤਕਾਰਾਦੀਨਨ੍ਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਇਟ੍ਠવਣ੍ਣਾਰਮ੍ਮਣਦਾਯਕਾਨਂ ਸਙ੍ਗਹੋ। ਸਿਪ੍ਪਸਨ੍ਦਸ੍ਸਨਕਾਦੀਨਨ੍ਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ વੇਜ੍ਜਾਦੀਨਂ ਸਙ੍ਗਹੋ। વੇਜ੍ਜਾ ਹਿ ਰਸਾਯਤਨੋਜਾવਸੇਨ ਤਦੁਪਤ੍ਥਮ੍ਭਿਤવਸੇਨ ਚ ਧਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਦਾਯਕਾ। ਸ੍વਾਯਂ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੋ ‘‘વੀਣਾવਾਦਕਾਦੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਚ੍ਚੇਕਞ੍ਚ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ, ਪੁਤ੍ਤਂ ਮਮਾਯਨ੍ਤਾਤਿ ਪੁਤ੍ਤਂ ਸਮ੍ਪਿਯਾਯਨ੍ਤਾ। ਪੁਤ੍ਤੋ વਿਯ ਚੇਤ੍ਥ વੇਦਨਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ, ਸਪ੍ਪਾਯਸਪ੍ਪਿਖੀਰਾਦੀਨਿ વਿਯ વੇਦਨਾਯ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਾਨਿ ਇਟ੍ਠਰੂਪਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣਾਨਿ, ਧਾਤਿ વਿਯ ਰੂਪਾਦਿਛਲ਼ਾਰਮ੍ਮਣਦਾਯਕਾ ਚਿਤ੍ਤਕਾਰਾਦਯੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ।

    Vipākavedanā adhippetā visesato attānaṃ assādetabbato. Tameva hissā assādetabbataṃ pakāsetuṃ ‘‘katha’’ntiādi vuttaṃ. Assādanenāti abhiratiyā. Mamāyantāti dhanāyantā. Cittakārādīnanti ādi-saddena iṭṭhavaṇṇārammaṇadāyakānaṃ saṅgaho. Sippasandassanakādīnanti ādi-saddena vejjādīnaṃ saṅgaho. Vejjā hi rasāyatanojāvasena tadupatthambhitavasena ca dhammārammaṇassa dāyakā. Svāyaṃ ādi-saddo ‘‘vīṇāvādakādī’’tiādinā paccekañca yojetabbo, puttaṃ mamāyantāti puttaṃ sampiyāyantā. Putto viya cettha vedanā daṭṭhabbā, sappāyasappikhīrādīni viya vedanāya paccayabhūtāni iṭṭharūpādiārammaṇāni, dhāti viya rūpādichaḷārammaṇadāyakā cittakārādayo daṭṭhabbā.

    ਤਣ੍ਹਾવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Taṇhāvāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    વੇਦਨਾવਾਰવਣ੍ਣਨਾ

    Vedanāvāravaṇṇanā

    ੯੭. ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ ਏવ વੇਦਨਾ ਅਤੀਤਾਦਿਭੇਦਭਿਨ੍ਨਾ ਰਾਸਿવਸੇਨ ਏਕਜ੍ਝਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਏਕੋ વੇਦਨਾਕਾਯੋ ਯਥਾ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਏવਂ ਸੋਤਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾਦਿਕਾਤਿ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ‘‘ਛਯਿਮੇ ਆવੁਸੋ વੇਦਨਾਕਾਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘વੇਦਨਾਕਾਯਾਤਿ વੇਦਨਾਸਮੂਹਾ’’ਤਿ। ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਤੋ ਜਾਤਾ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ વੇਦਨਾ। ਸਾ ਪਨ ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਾਪਿ ਅਨੁਪਾਦਿਨ੍ਨਾਪਿ, ਤਦੁਭਯਸ੍ਸਪਿ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੇਨ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾਯ ਕਤਤ੍ਤਾ ਆਹ ‘‘ਅਯਂ ਤਾવੇਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਗਾਹਿਕਕਥਾ’’ਤਿ। ਇਦਾਨਿ ‘‘વਿਪਾਕવਿਧਿ ਅਯ’’ਨ੍ਤਿ ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਯੇવ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ‘‘વਿਪਾਕવਸੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਮਨੋਦ੍વਾਰੇ ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਤਿ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ।

    97. Cakkhusamphassajā eva vedanā atītādibhedabhinnā rāsivasena ekajjhaṃ gahetvā eko vedanākāyo yathā vedanākkhandho, evaṃ sotasamphassajādikāti pāḷiyaṃ ‘‘chayime āvuso vedanākāyā’’ti vuttanti āha ‘‘vedanākāyāti vedanāsamūhā’’ti. Cakkhusamphassato jātā cakkhusamphassajā vedanā. Sā pana upādinnāpi anupādinnāpi, tadubhayassapi saṅgaṇhantena atthavaṇṇanāya katattā āha ‘‘ayaṃ tāvettha sabbasaṅgāhikakathā’’ti. Idāni ‘‘vipākavidhi aya’’nti upādinnayeva gaṇhanto ‘‘vipākavasenā’’tiādimāha. Manodvāre manoviññāṇadhātusampayuttāti tadārammaṇamanoviññāṇadhātusampayuttā.

    ਅવਸੇਸਾਨਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨਾਦਿવੇਦਨਾਨਂ। ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਾਦੀਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਅਨਨ੍ਤਰਾਦੀਨਂ ਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਅਨਨ੍ਤਰਾਨਞ੍ਹਿ ਅਨਨ੍ਤਰਾਦਿવਸੇਨ, ਇਤਰੇਸਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯવਸੇਨ ਫਸ੍ਸੋ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ, ਮਨੋਦ੍વਾਰੇ ਪਨ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣવੇਦਨਾਨਂ ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯવਸੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ। ਅਦ੍વਾਰਿਕਾਨਨ੍ਤਿ ਦ੍વਾਰਰਹਿਤਾਨਂ। ਨ ਹਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਆਦਿવੇਦਨਾਨਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਦ੍વਾਰਂ ਅਤ੍ਥਿ। ਸਹਜਾਤਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਸਮੁਦਯਾਤਿ ਏਤੇਨਸ੍ਸ ਤਾਸਂ ਸਹਜਾਤਕੋਟਿਯਾ ਪਚ੍ਚਯਭਾવਮਾਹ।

    Avasesānanti sampaṭicchanādivedanānaṃ. Upanissayādīti ādi-saddena anantarādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Anantarānañhi anantarādivasena, itaresaṃ upanissayavasena phasso paccayo hoti, manodvāre pana tadārammaṇavedanānaṃ manosamphasso upanissayavasena paccayo. Advārikānanti dvārarahitānaṃ. Na hi paṭisandhiādivedanānaṃ kiñci dvāraṃ atthi. Sahajātamanosamphassasamudayāti etenassa tāsaṃ sahajātakoṭiyā paccayabhāvamāha.

    વੇਦਨਾવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Vedanāvāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਫਸ੍ਸવਾਰવਣ੍ਣਨਾ

    Phassavāravaṇṇanā

    ੯੮. ਚਕ੍ਖੁਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ। ਪਞ੍ਚવਤ੍ਥੁਕਾਤਿ ਚਕ੍ਖਾਦਿਪਞ੍ਚવਤ੍ਥੁਕਾ ਚਕ੍ਖਾਦਿਪਞ੍ਚવਤ੍ਥੁਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਾ। ‘‘ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਕਕਥਾ ਏਸਾ’’ਤਿ ਬਾવੀਸਤਿਗ੍ਗਹਣਂ, ਪવਤ੍ਤਿਕਥਾਭਾવਤੋ ਲੋਕਿਯਗ੍ਗਹਣਂ। વਿਪਾਕਮਨਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਫਸ੍ਸਾਤਿ વਿਪਾਕਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਫਸ੍ਸਾ। ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਨ વਿਯ ਪਚ੍ਚਯੇਨਪਿ ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਕੇਨੇવ ਭવਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ‘‘ਛਨ੍ਨਂ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਂ ਆਯਤਨਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    98. Cakkhuṃ nissāya uppanno samphasso cakkhusamphasso. Pañcavatthukāti cakkhādipañcavatthukā cakkhādipañcavatthusannissayā. ‘‘Upādinnakakathā esā’’ti bāvīsatiggahaṇaṃ, pavattikathābhāvato lokiyaggahaṇaṃ. Vipākamanasampayuttaphassāti vipākamanoviññāṇasampayuttā phassā. Paccayuppannena viya paccayenapi upādinnakeneva bhavitabbanti ‘‘channaṃ cakkhādīnaṃ āyatanāna’’nti vuttaṃ.

    ਫਸ੍ਸવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Phassavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਸਲ਼ਾਯਤਨવਾਰવਣ੍ਣਨਾ

    Saḷāyatanavāravaṇṇanā

    ੯੯. ਨਿਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਞ੍ਚੇਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਯਥਾ ਏਤ੍ਥ ਅਰੂਪਲੋਕਾਪੇਕ੍ਖਾਯ ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਞ੍ਚ ਸਲ਼ਾਯਤਨਞ੍ਚ ਸਲ਼ਾਯਤਨਨ੍ਤਿ ਏਕਸੇਸੋ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬੋ, ਏવਂ ਯੇਸਂ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਉਪਾਦਿਨ੍ਨੋ, ਪਚ੍ਚਯੋ ਪਨ ਅਨੁਪਾਦਿਨ੍ਨੋਤਿਪਿ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬੋ। ਤੇਸਂ ਮਤੇਨ ਬਾਹਿਰਾਯਤਨવਸੇਨਪਿ ਏਕਸੇਸੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ ‘‘ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਞ੍ਚ ਸਲ਼ਾਯਤਨਞ੍ਚ ਸਲ਼ਾਯਤਨਞ੍ਚ ਸਲ਼ਾਯਤਨ’’ਨ੍ਤਿ। વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੋਪਿ ਇਮਸ੍ਸ ਆਗਮਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸਂવਣ੍ਣਨਾਤਿ ਆਹ ‘‘વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੇ…ਪੇ॰… વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવਾ’’ਤਿ। ਏਸ ਨਯੋ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥਾਪਿ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗਗ੍ਗਹਣੇ।

    99. Nidassanamattañcetaṃ, tasmā yathā ettha arūpalokāpekkhāya chaṭṭhāyatanañca saḷāyatanañca saḷāyatananti ekaseso icchitabbo, evaṃ yesaṃ paccayuppanno upādinno, paccayo pana anupādinnotipi icchitabbo. Tesaṃ matena bāhirāyatanavasenapi ekaseso veditabbo ‘‘chaṭṭhāyatanañca saḷāyatanañca saḷāyatanañca saḷāyatana’’nti. Visuddhimaggopi imassa āgamassa atthasaṃvaṇṇanāti āha ‘‘visuddhimagge…pe… vuttanayamevā’’ti. Esa nayo aññatthāpi visuddhimaggaggahaṇe.

    ਸਲ਼ਾਯਤਨવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Saḷāyatanavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਨਾਮਰੂਪવਾਰવਣ੍ਣਨਾ

    Nāmarūpavāravaṇṇanā

    ੧੦੦. ਨਮਨਲਕ੍ਖਣਨ੍ਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਾਭਿਮੁਖਂ ਨਮਨਸਭਾવਂ ਤੇਨ વਿਨਾ ਅਪવਤ੍ਤਨਤੋ। ਰੁਪ੍ਪਨਂ ਸੀਤਾਦਿવਿਰੋਧਿਪਚ੍ਚਯਸਨ੍ਨਿਪਾਤੇ વਿਸਦਿਸੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ। ਇਮੇ ਪਨ ਤਯੋਤਿਆਦਿਨਾ ਸਬ੍ਬਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਸਾਧਾਰਣવਸੇਨੇવ ਤਂਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧਗ੍ਗਹਣਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਯੇ ਯਤ੍ਥ ਅਸਾਧਾਰਣਾ, ਤੇਪਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਗਹਿਤਾਯੇવਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    100.Namanalakkhaṇanti ārammaṇābhimukhaṃ namanasabhāvaṃ tena vinā apavattanato. Ruppanaṃ sītādivirodhipaccayasannipāte visadisuppatti. Ime pana tayotiādinā sabbacittuppādasādhāraṇavaseneva taṃsaṅkhārakkhandhaggahaṇaṃ, tasmā ye yattha asādhāraṇā, tepi atthato gahitāyevāti dasseti.

    ਉਪਾਦਿਯਿਤ੍વਾਤਿ ਪਚ੍ਚਯੇ ਕਤ੍વਾ। ਪਚ੍ਚਯਕਰਣਮੇવ ਹਿ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਪਾਦਿਯਨਂ। ਸਮੂਹਸਮ੍ਬਨ੍ਧੇ ਸਾਮਿવਚਨਂ ਏਤਨ੍ਤਿ ‘‘ਸਮੂਹਤ੍ਥੇ ਏਤਂ ਸਾਮਿવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਤੇਨ વਿਨਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ। ਤੇਨਾਤਿ ਤਸ੍ਮਾ। ਤਂ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪੀਤਿ ਤਂ ਭੂਤੁਪਾਦਾਯਪਭੇਦਂ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਸਤ੍ਤવੀਸਤਿવਿਧਂ। ਯਸ੍ਸ ਨਾਮਸ੍ਸਾਤਿ ਚਤੁવੋਕਾਰਭવੇ ਨਾਮਸ੍ਸ। વਿਞ੍ਞਾਣਮ੍ਪਿ ਤਪ੍ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਮੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਰੂਪਸ੍ਸਾਤਿ ਏਕવੋਕਾਰਭવੇ ਰੂਪਸ੍ਸ। વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਨ ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰਭવੇ ਸਙ੍ਖਾਰવਿਞ੍ਞਾਣਮੇવ। ਯਸ੍ਸ ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰਭવੇ ਨਾਮਰੂਪਸ੍ਸ। ਤਸ੍ਸ વਸੇਨਾਤਿ ਸਹਜਾਤਸ੍ਸ ਸਹਜਾਤਾਦਿવਸੇਨ, ਅਨਨ੍ਤਰਸ੍ਸ ਅਨਨ੍ਤਰਾਦਿવਸੇਨ, ਇਤਰਸ੍ਸ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਾਦਿવਸੇਨ ਤਸ੍ਸ ਨਾਮਸ੍ਸ ਯਥਾਰਹਂ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Upādiyitvāti paccaye katvā. Paccayakaraṇameva hi paccayuppannassa paccayabhūtadhammānaṃ upādiyanaṃ. Samūhasambandhe sāmivacanaṃ etanti ‘‘samūhatthe etaṃ sāmivacana’’nti vuttaṃ tena vinā sambandhassa abhāvato. Tenāti tasmā. Taṃ sabbampīti taṃ bhūtupādāyapabhedaṃ sabbampi sattavīsatividhaṃ. Yassa nāmassāti catuvokārabhave nāmassa. Viññāṇampi tappariyāpannameva veditabbaṃ. Rūpassāti ekavokārabhave rūpassa. Viññāṇaṃ pana pañcavokārabhave saṅkhāraviññāṇameva. Yassa pañcavokārabhave nāmarūpassa. Tassa vasenāti sahajātassa sahajātādivasena, anantarassa anantarādivasena, itarassa upanissayādivasena tassa nāmassa yathārahaṃ tassa tassa viññāṇassa paccayabhāvo veditabbo.

    ਨਾਮਰੂਪવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Nāmarūpavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    વਿਞ੍ਞਾਣવਾਰવਣ੍ਣਨਾ

    Viññāṇavāravaṇṇanā

    ੧੦੧. ਤੇਭੂਮਕવਿਪਾਕਗ੍ਗਹਣੇ ਕਾਰਣਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਮੇવ। ਸਙ੍ਖਾਰੋ ਯਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਟ੍ਠવਿਧੋਪਿ ਕਾਮਾવਚਰਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ ਸੋਲ਼ਸવਿਧਸ੍ਸ ਕਾਮਾવਚਰવਿਪਾਕવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ, ਪਞ੍ਚવਿਧੋਪਿ ਰੂਪਾવਚਰਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ ਪਞ੍ਚવਿਧਸ੍ਸ ਰੂਪਾવਚਰવਿਪਾਕવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ, ਦ੍વਾਦਸવਿਧੋਪਿ ਅਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ ਸਤ੍ਤવਿਧਸ੍ਸ ਅਕੁਸਲવਿਪਾਕવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ, ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੋਪਿ ਆਨੇਞ੍ਜਾਭਿਸਙ੍ਕਾਰੋ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਸ੍ਸ ਅਰੂਪਾવਚਰવਿਪਾਕવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਯਥਾਰਹਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਪવਤ੍ਤੀਸੁ ਕਮ੍ਮਪਚ੍ਚਯੇਨ ਚੇવ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯੇਨ ਚ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪੋ, વਿਤ੍ਥਾਰੋ ਪਨ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੇ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੨.੬੨੦) વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    101.Tebhūmakavipākaggahaṇe kāraṇaṃ heṭṭhā vuttameva. Saṅkhāro yassa viññāṇassāti ettha aṭṭhavidhopi kāmāvacarapuññābhisaṅkhāro soḷasavidhassa kāmāvacaravipākaviññāṇassa, pañcavidhopi rūpāvacarapuññābhisaṅkhāro pañcavidhassa rūpāvacaravipākaviññāṇassa, dvādasavidhopi apuññābhisaṅkhāro sattavidhassa akusalavipākaviññāṇassa, catubbidhopi āneñjābhisaṅkāro catubbidhassa arūpāvacaravipākaviññāṇassa yathārahaṃ paṭisandhipavattīsu kammapaccayena ceva upanissayapaccayena ca paccayo hoti. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimagge (visuddhi. 2.620) vuttanayena veditabbo.

    વਿਞ੍ਞਾਣવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Viññāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਸਙ੍ਖਾਰવਾਰવਣ੍ਣਨਾ

    Saṅkhāravāravaṇṇanā

    ੧੦੨. ਅਭਿਸਙ੍ਖਰਣਲਕ੍ਖਣੋਤਿ ਅਭਿਸਞ੍ਚੇਤਯਿਤਸਭਾવੋ, ਆਯੂਹਨਲਕ੍ਖਣੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਚੋਪਨવਸੇਨਾਤਿ ਕਾਯવਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਸਙ੍ਖਾਤਚੋਪਨવਸੇਨ। ਤੇਨ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰਿਕਚੇਤਨਾ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ। વਚਨਭੇਦવਸੇਨਾਤਿ વਾਚਾਨਿਚ੍ਛਾਰਣવਸੇਨ। વਚੀવਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨવਸੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾ વੀਸਤਿ, ਨવ ਮਹਗ੍ਗਤਕੁਸਲਚੇਤਨਾ ਚਾਤਿ ਏਕੂਨਤਿਂਸ ਮਨੋਸਞ੍ਚੇਤਨਾ। ‘‘ਕੁਸਲਾਨਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯવਸੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਏਕਚ੍ਚਾਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣવਸੇਨਪੀਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਸਹਜਾਤਾਦਿવਸੇਨਾਤਿ ਸਹਜਾਤ-ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞ-ਨਿਸ੍ਸਯ-ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤ-ਅਤ੍ਥਿ-ਅવਿਗਤਹੇਤੁવਸੇਨ, ਅਨਨ੍ਤਰਾਨਂ ਅਨਨ੍ਤਰਸਮਨਨ੍ਤਰਅਨਨ੍ਤਰੂਪਨਿਸ੍ਸਯਨਤ੍ਥਿવਿਗਤਾਸੇવਨਸੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ। ਅਪਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ।

    102.Abhisaṅkharaṇalakkhaṇoti abhisañcetayitasabhāvo, āyūhanalakkhaṇoti attho. Copanavasenāti kāyaviññattisaṅkhātacopanavasena. Tena pañcadvārikacetanā paṭikkhipati. Vacanabhedavasenāti vācānicchāraṇavasena. Vacīviññattisamuṭṭhāpanavasenāti attho. Yathāvuttā vīsati, nava mahaggatakusalacetanā cāti ekūnatiṃsa manosañcetanā. ‘‘Kusalānaṃ upanissayavasenā’’ti vuttaṃ, ekaccānaṃ ārammaṇavasenapīti vattabbaṃ. Sahajātādivasenāti sahajāta-aññamañña-nissaya-sampayutta-atthi-avigatahetuvasena, anantarānaṃ anantarasamanantaraanantarūpanissayanatthivigatāsevanasena paccayo. Api-saddena upanissayaṃ saṅgaṇhāti.

    ਸਙ੍ਖਾਰવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Saṅkhāravāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਅવਿਜ੍ਜਾવਾਰવਣ੍ਣਨਾ

    Avijjāvāravaṇṇanā

    ੧੦੩. ‘‘ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚੇਅਞ੍ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ વਿવਰਿਤੁਂ ‘‘ਤਤ੍ਥਾ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞਾਣਂ। ਸਤਿਪਿ ਪਹਾਤਬ੍ਬਤ੍ਤੇ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤ੍ਤવਸੇਨ ਅਨ੍ਤੋਗਧਂ। ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਞ੍ਚਸ੍ਸਾਤਿ વਤ੍ਥੁਸਙ੍ਖਾਤਂ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਖਨ੍ਧਸਙ੍ਖਾਤਞ੍ਚ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਂ ਅਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ। ਤਂ ਹਿਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਸ੍ਸ। ਯਾਥਾવਲਕ੍ਖਣਪਟਿવੇਧਨਿવਾਰਣੇਨਾਤਿ ਸਙ੍ਖਤਅવਿਪਰੀਤਸਭਾવਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਸ੍ਸ ਨਿવਾਰਣੇਨ। ਏਤੇਨਸ੍ਸ ਪਰਿਞ੍ਞਾਭਿਸਮਯਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਪਟਿવੇਧਸ੍ਸ વਿਬਨ੍ਧਕਭਾવਮਾਹ। ਞਾਣਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ‘‘ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਏਤ੍ਤਕਂ ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ ਅਨੁਬੁਜ੍ਝਨਾਕਾਰਾਯ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਞਾਣਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚੇ। ਅਪ੍ਪਦਾਨੇਨਾਤਿ ਅવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇਨ। ਏਤੇਨਸ੍ਸਾ ਅਨੁਬੋਧਞਾਣਸ੍ਸਪਿ વਿਬਨ੍ਧਕਤਮਾਹ।

    103.‘‘Dukkhasacceaññāṇa’’nti saṅkhepato vuttamatthaṃ vivarituṃ ‘‘tatthā’’tiādi āraddhaṃ. Tanti aññāṇaṃ. Satipi pahātabbatte pariññeyyattavasena antogadhaṃ. Dukkhasaccañcassāti vatthusaṅkhātaṃ sampayuttakhandhasaṅkhātañca dukkhasaccaṃ assa aññāṇassa. Taṃ hissa nissayapaccayo hoti. Tassāti dukkhasaccassa. Yāthāvalakkhaṇapaṭivedhanivāraṇenāti saṅkhataaviparītasabhāvapaṭivijjhanassa nivāraṇena. Etenassa pariññābhisamayasaṅkhātassa ariyamaggapaṭivedhassa vibandhakabhāvamāha. Ñāṇappavattiyāti ‘‘idaṃ dukkhaṃ, ettakaṃ dukkha’’nti anubujjhanākārāya pubbabhāgañāṇappavattiyā. Etthāti dukkhasacce. Appadānenāti avissajjanena. Etenassā anubodhañāṇassapi vibandhakatamāha.

    ਤੀਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ ਅਨ੍ਤੋਗਧਾਭਾવਤੋ। ਇਧ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਖਨ੍ਧવਸੇਨੇવ વਤ੍ਥੁਤੋ ਸਮੁਦਯੇ ਅਞ੍ਞਾਣਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਏਕੇਨੇવਾਤਿ ਇਤਰਂ ਕਾਰਣਤ੍ਤਯਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ। ਯਦਿਪਿ ਅਞ੍ਞਾਣਂ ਨਿਰੋਧਮਗ੍ਗੇ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਨ ਕਰੋਤਿ, ਕੁਤੋ ਤਦਨ੍ਤੋਗਧਤਬ੍ਬਤ੍ਥੁਤਾ, ਤੇ ਪਨ ਜਾਨਿਤੁਕਾਮਸ੍ਸ ਤਪ੍ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨવਸੇਨ ਅਨਿਰੋਧਮਗ੍ਗੇਸੁ ਨਿਰੋਧਮਗ੍ਗਗ੍ਗਾਹਹੇਤੁਤਾવਸੇਨ ਚ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ ‘‘ਨਿਰੋਧੇ ਪਟਿਪਦਾਯਞ੍ਚ ਅਞ੍ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨਤੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋਯੇવ। ਗਮ੍ਭੀਰਤ੍ਤਾਤਿ ਸਭਾવੇਨੇવ ਗਮ੍ਭੀਰਤ੍ਤਾ। ਅਗਾਧਅਪਤਿਟ੍ਠਾਭਾવੇਨ ਤਂવਿਸਯਸ੍ਸ ਞਾਣਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ ਦੁਦ੍ਦਸਂ। ਪੁਰਿਮਂ ਪਨ ਸਚ੍ਚਦ੍વਯਂ। વਞ੍ਚਨੀਯਟ੍ਠੇਨਾਤਿ વਞ੍ਚਕਭਾવੇਨ ਅਯਾਥਾવਭਾવੇਨ ਉਪਟ੍ਠਾਨਤੋ ਦੁਦ੍ਦਸਤ੍ਤਾ ਗਮ੍ਭੀਰਂ, ਨ ਸਭਾવਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂવਿਸਯਂ ਅਞ੍ਞਾਣਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਪੁਰਿਮਸਚ੍ਚਦ੍વਯੇ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਸਭਾવਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਦੁਦ੍ਦਸਤ੍ਤਾ ਏવ ਨਿਚ੍ਚਾਦਿવਿਪਲ੍ਲਾਸવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਤਿ ਅਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਆਨੇਤ੍વਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿਤਬ੍ਬਂ।

    Tīhi kāraṇehi veditabbaṃ antogadhābhāvato. Idha sampayuttakhandhavaseneva vatthuto samudaye aññāṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Ekenevāti itaraṃ kāraṇattayaṃ paṭikkhipati. Yadipi aññāṇaṃ nirodhamagge ārammaṇaṃ na karoti, kuto tadantogadhatabbatthutā, te pana jānitukāmassa tappaṭicchādanavasena anirodhamaggesu nirodhamaggaggāhahetutāvasena ca pavattamānaṃ ‘‘nirodhe paṭipadāyañca aññāṇa’’nti vuccati. Tenāha ‘‘paṭicchādanato’’tiādi. Tassattho vuttoyeva. Gambhīrattāti sabhāveneva gambhīrattā. Agādhaapatiṭṭhābhāvena taṃvisayassa ñāṇassa uppādetuṃ asakkuṇeyyattā duddasaṃ. Purimaṃpana saccadvayaṃ. Vañcanīyaṭṭhenāti vañcakabhāvena ayāthāvabhāvena upaṭṭhānato duddasattā gambhīraṃ, na sabhāvato, tasmā taṃvisayaṃ aññāṇaṃ uppajjati. Tatthāti tasmiṃ purimasaccadvaye aniccādisabhāvalakkhaṇassa duddasattā eva niccādivipallāsavasena pavattati aññāṇanti ānetvā sambandhitabbaṃ.

    ਇਦਾਨਿ ਨਿਦ੍ਦੇਸવਿਭਾਗੇਨਪਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਪવਤ੍ਤਿવਿਭਾਗਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਪਿਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਦੁਕ੍ਖੇਤਿ ਏਤ੍ਤਕੇਨ ਭੁਮ੍ਮਨਿਦ੍ਦੇਸੇਨ। ਸਙ੍ਗਹਤੋਤਿ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤਾਯ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਸਙ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਤੋ। ਤੇਨ ਨਿਦ੍ਧਾਰਣਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਨਿਦ੍ਧਾਰੀਯਤਿ, ਨ ਅਞ੍ਞਸ੍ਮਿਂ। વਤ੍ਥੁਤੋਤਿ ਆਧਾਰਤ੍ਥਂ। ਦੁਕ੍ਖਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਾ ਹਿ ਅવਿਜ੍ਜਾ। ਆਰਮ੍ਮਣਤੋਤਿ વਿਸਯਤ੍ਥਂ ਤਂ ਆਰਬ੍ਭ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ। ਕਿਚ੍ਚਤੋਤਿ ਬ੍ਯਾਪਨਤ੍ਥਂ ਛਾਦਨવਸੇਨ ਤਂ ਬ੍ਯਾਪੇਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ। ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਸੇਸੇਸੁਪਿ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅવਿਸੇਸਤੋਤਿ વਿਸੇਸਾਭਾવਤੋ, વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰવਿਸੇਸਂ ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਭਾવਤੋਤਿ ਸਰਸਲਕ੍ਖਣਤੋ। ਚਤੁਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਸਚ੍ਚਾਨਂ ਅਜਾਨਨਸਭਾવਾ ਹਿ ਅવਿਜ੍ਜਾ। ਕਾਮਰਾਗਭવਰਾਗਾ ਕਾਮਾਸવਭવਾਸવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਹਜਾਤਾਦਿવਸੇਨਾ’’ਤਿ। ਨਨੁ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਏવ ਅવਿਜ੍ਜਾਸવੋ, ਸੋ ਕਥਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਪੁਬ੍ਬੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ’’ਤਿਆਦਿ।

    Idāni niddesavibhāgenapi avijjāya saccesu pavattivibhāgaṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Tattha dukkheti ettakena bhummaniddesena. Saṅgahatoti pariññeyyatāya dukkhena saṅgahetabbato. Tena niddhāraṇatthaṃ dasseti. Dukkhasmiñhi avijjā niddhārīyati, na aññasmiṃ. Vatthutoti ādhāratthaṃ. Dukkhasannissayā hi avijjā. Ārammaṇatoti visayatthaṃ taṃ ārabbha pavattanato. Kiccatoti byāpanatthaṃ chādanavasena taṃ byāpetvā pavattanato. Iminā nayena sesesupi attho veditabbo. Avisesatoti visesābhāvato, vuttanayena dukkhādīsu pavattiākāravisesaṃ aggahetvāti attho. Sabhāvatoti sarasalakkhaṇato. Catunnampi saccānaṃ ajānanasabhāvā hi avijjā. Kāmarāgabhavarāgā kāmāsavabhavāsavāti āha ‘‘sahajātādivasenā’’ti. Nanu avijjā eva avijjāsavo, so kathaṃ avijjāya paccayoti āha ‘‘pubbuppannā’’tiādi.

    ਅવਿਜ੍ਜਾવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Avijjāvāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਆਸવવਾਰવਣ੍ਣਨਾ

    Āsavavāravaṇṇanā

    ੧੦੪. ਆਸવવਾਰੇ ਆਸવ-ਸਦ੍ਦਤ੍ਥੋ ਆਸવવਿਚਾਰੋ ਚ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤੋਯੇવ। ਕਸ੍ਮਾ ਪਨਾਯਂ વਾਰੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਨਨੁ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਿਕਾવ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਦੇਸਨਾਤਿ ਚੋਦਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਅਯਂ વਾਰੋ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਪਦੇਸੂਤਿ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਕੋਟ੍ਠਾਸੇਸੁ। ਦ੍વਾਦਸਕੋਟ੍ਠਾਸਾ ਹਿ ਸਤ੍ਥੁ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਦੇਸਨਾ। ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਪਚ੍ਚਯਦਸ੍ਸਨવਸੇਨਾਤਿ ਨਾਯਂ ਕਾਪਿਲਾਨਂ ਮੂਲਪਕਤਿ વਿਯ ਅਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ, ਅਥ ਖੋ ਸਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਯਪਿ ਪਚ੍ਚਯਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ। ਆਸવਸਮੁਦਯੇਨਾਤਿ ਅਤੀਤਭવੇ ਆਸવਾਨਂ ਸਮੁਦਯੇਨ ਏਤਰਹਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਸਮੁਦਯੋ, ਏਤਰਹਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਸਮੁਦਯੇਨ ਅਨਾਗਤੇ ਆਸવਸਮੁਦਯੋਤਿ ਏવਂ ਆਸવਾવਿਜ੍ਜਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਕਭਾવੇਨ ਅਪਰਾਪਰਂ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ ਆਦਿਕੋਟਿਅਭਾવੇਨੇવ ਤਨ੍ਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਂਸਾਰਸ੍ਸ ਆਦਿਕੋਟਿਅਭਾવਤੋ ਅਨਮਤਗ੍ਗਤਾਸਿਦ੍ਧਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    104.Āsavavāre āsava-saddattho āsavavicāro ca heṭṭhā vuttoyeva. Kasmā panāyaṃ vāro vutto, nanu avijjādikāva paṭiccasamuppādadesanāti codanaṃ sandhāya ‘‘ayaṃ vāro’’tiādi āraddhaṃ. Paṭiccasamuppādapadesūti paṭiccasamuppādakoṭṭhāsesu. Dvādasakoṭṭhāsā hi satthu paṭiccasamuppādadesanā. Tassāpi paccayadassanavasenāti nāyaṃ kāpilānaṃ mūlapakati viya appaccayā, atha kho sappaccayāti avijjāyapi paccayadassanavasena. Āsavasamudayenāti atītabhave āsavānaṃ samudayena etarahi avijjāya samudayo, etarahi avijjāya samudayena anāgate āsavasamudayoti evaṃ āsavāvijjānaṃ paccayapaccayuppannakabhāvena aparāparaṃ pavattamānaṃ ādikoṭiabhāveneva tannimittassa saṃsārassa ādikoṭiabhāvato anamataggatāsiddhi veditabbā.

    ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸ ਠਾਨਾਨੀਤਿ ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸ ਸਚ੍ਚਪ੍ਪਟਿવੇਧਕਾਰਣਾਨਿ, ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸ વਾ ਚਤੁਸਚ੍ਚਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਾਨਿ। ਇਮਮ੍ਹਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਸੁਤ੍ਤਾਤਿ ਯਾਯ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਸਾ ਅਰਿਯਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਏਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਸੁਤ੍ਤਂ, ਇਤੋ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਸੁਤ੍ਤਤੋ।

    Dvattiṃsaṭhānānīti dvattiṃsa saccappaṭivedhakāraṇāni, dvattiṃsa vā catusaccakammaṭṭhānāni. Imamhā sammādiṭṭhisuttāti yāya ariyasāvako sammādiṭṭhi nāma hoti, sā ariyā sammādiṭṭhi ettha vuttāti sammādiṭṭhisuttaṃ, ito sammādiṭṭhisuttato.

    ਚਤੁਸਚ੍ਚਪਰਿਯਾਯੇਹੀਤਿ ਚਤੁਸਚ੍ਚਾਧਿਗਮਕਾਰਣੇਹਿ। ਅਰਹਤ੍ਤਪਰਿਯਾਯੇਹੀਤਿ ‘‘ਸੋ ਸਬ੍ਬਸੋ ਰਾਗਾਨੁਸਯਂ ਪਹਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਰਹਤ੍ਤਾਧਿਗਮਕਾਰਣੇਹਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਚਤੁਸਟ੍ਠਿਯਾ ਕਾਰਣੇਹੀ’’ਤਿ।

    Catusaccapariyāyehīti catusaccādhigamakāraṇehi. Arahattapariyāyehīti ‘‘so sabbaso rāgānusayaṃ pahāyā’’tiādinā arahattādhigamakāraṇehi. Tenāha ‘‘catusaṭṭhiyā kāraṇehī’’ti.

    ਆਸવવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Āsavavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾਯ ਲੀਨਤ੍ਥਪ੍ਪਕਾਸਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।

    Sammādiṭṭhisuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.




    Next: ੧੦. ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 10. Satipaṭṭhānasuttavaṇṇanā




    Related texts:



    ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯ • Majjhimanikāya / ੯. ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਸੁਤ੍ਤਂ • 9. Sammādiṭṭhisuttaṃ

    ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ੯. ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 9. Sammādiṭṭhisuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact