Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / മജ്ഝിമനികായ (ടീകാ) • Majjhimanikāya (ṭīkā)

    ൯. സമ്മാദിട്ഠിസുത്തവണ്ണനാ

    9. Sammādiṭṭhisuttavaṇṇanā

    ൮൯. കഥേതുകമ്യതാപുച്ഛാ ഏവാതി അവധാരണേന ഇതരാ ചതസ്സോ പുച്ഛാ നിവത്തേതി ഇതരാസം അസമ്ഭവതോ, തത്ഥ യഥാപുച്ഛിതസ്സ അത്ഥസ്സ വിസ്സജ്ജനതോ ച ‘‘അയം സമ്മാദിട്ഠീ’’തി യാഥാവതോ അജാനന്താപി പുഥുജ്ജനാ ബാഹിരകതാപസാദയോ അത്തനോ സമാനസീലേ ഠിതം സമ്മാദിട്ഠീതി വദന്തി. അനുസ്സവാദിവസേനാപീതി അനുസ്സവാകാരപരിവിതക്കദിട്ഠിനിജ്ഝാനക്ഖന്തിവസേനപി. യഥാസമങ്ഗിതാകാരസ്സ അത്ഥസ്സ ഏവമേതന്തി നിജ്ഝാനക്ഖമാപനതോ ഏകന്തതോ യാഥാവഗ്ഗാഹോ ഹോതീതി ആഹ ‘‘അത്തപച്ചക്ഖേനപീ’’തി, യാഥാവതോ ലക്ഖണസ്സ പടിവിദ്ധത്താ അത്തനോ പച്ചക്ഖഭാവേനാതി അത്ഥോ. ബഹുന്നം വചനം ഉപാദായാതി ഇമിനാ സാസനേ ലോകേ ച നിരുള്ഹതായ അയം ആമേഡിതപയോഗോതി സാസനസ്സ നിരുള്ഹതായ ച സമ്പസാദം ഉപാദായപി തദുഭയികോ ആമേഡിതപയോഗോ ദട്ഠബ്ബോ. അത്ഥന്തി വചനത്ഥം. ലക്ഖണന്തി സഭാവം. ഉപാദായാതി ഗഹേത്വാ. സോഭനായാതി സുന്ദരായ. പസത്ഥായാതി പസംസായ. തേസു പുരിമേന ധമ്മാനം യഥാസഭാവാവബോധസങ്ഖാതം സമ്മാദിട്ഠിസഭാവം ദസ്സേതി. തേന ഹി സാ സബ്ബധമ്മേ അഭിഭവിത്വാ സോഭതി. ദുതിയേന സമ്പയുത്തധമ്മേസു പരിണായികഭാവം. തേന ഹി സാ സമ്പയുത്തധമ്മേ ഞാണമയേ വിയ തംസമങ്ഗിനഞ്ച പുഗ്ഗലം ഞാണപിണ്ഡം വിയ കരോതി, തസ്സ ‘‘പണ്ഡിതോ നിപുണോ ഛേകോ വിഞ്ഞൂ വിഭാവീ’’തിആദിനാ ദിസാസു പസംസാ പത്ഥരതി.

    89.Kathetukamyatāpucchāevāti avadhāraṇena itarā catasso pucchā nivatteti itarāsaṃ asambhavato, tattha yathāpucchitassa atthassa vissajjanato ca ‘‘ayaṃ sammādiṭṭhī’’ti yāthāvato ajānantāpi puthujjanā bāhirakatāpasādayo attano samānasīle ṭhitaṃ sammādiṭṭhīti vadanti. Anussavādivasenāpīti anussavākāraparivitakkadiṭṭhinijjhānakkhantivasenapi. Yathāsamaṅgitākārassa atthassa evametanti nijjhānakkhamāpanato ekantato yāthāvaggāho hotīti āha ‘‘attapaccakkhenapī’’ti, yāthāvato lakkhaṇassa paṭividdhattā attano paccakkhabhāvenāti attho. Bahunnaṃ vacanaṃ upādāyāti iminā sāsane loke ca niruḷhatāya ayaṃ āmeḍitapayogoti sāsanassa niruḷhatāya ca sampasādaṃ upādāyapi tadubhayiko āmeḍitapayogo daṭṭhabbo. Atthanti vacanatthaṃ. Lakkhaṇanti sabhāvaṃ. Upādāyāti gahetvā. Sobhanāyāti sundarāya. Pasatthāyāti pasaṃsāya. Tesu purimena dhammānaṃ yathāsabhāvāvabodhasaṅkhātaṃ sammādiṭṭhisabhāvaṃ dasseti. Tena hi sā sabbadhamme abhibhavitvā sobhati. Dutiyena sampayuttadhammesu pariṇāyikabhāvaṃ. Tena hi sā sampayuttadhamme ñāṇamaye viya taṃsamaṅginañca puggalaṃ ñāṇapiṇḍaṃ viya karoti, tassa ‘‘paṇḍito nipuṇo cheko viññū vibhāvī’’tiādinā disāsu pasaṃsā pattharati.

    കമ്മസ്സകതാഞാണന്തി കമ്മം സകോ ഏതസ്സാതി കമ്മസ്സകോ, തസ്സ ഭാവോ കമ്മസ്സകതാ, തത്ഥ ഞാണം ‘‘ഇദം കമ്മം സത്താനം സകം, ഇദം നോ സക’’ന്തി ഏവം ജാനനഞാണം. സച്ചാനുലോമികഞാണന്തി അരിയസച്ചാനം പടിവേധസ്സ അനുലോമതോ സച്ചാനുലോമികം ഞാണം, വിപസ്സനാഞാണം. നോ സച്ചാനുലോമികായാതി ബാഹിരകോ സച്ചാനുലോമികായ സമ്മാദിട്ഠിയാ നോ സമ്മാദിട്ഠി സബ്ബേന സബ്ബം തസ്സ അഭാവതോ. തത്ഥ കാരണമാഹ ‘‘അത്തദിട്ഠിപരാമാസകത്താ’’തി. കമ്മസ്സ കതാദിട്ഠി പന ബാഹിരകസ്സ അത്തദിട്ഠിം അനുരുജ്ഝന്തീ പവത്തതി ‘‘അത്ഥി ദിന്ന’’ന്തിആദിനയപ്പവത്തിതോ. സാസനികോ ദ്വീഹിപീതി സാസനികോ പുഥുജ്ജനോ കമ്മസ്സകതാഞാണാദീഹി ദ്വീഹിപി സമ്മാദിട്ഠി. ഓക്കന്തസമ്മത്തനിയാമത്താ ‘‘സേക്ഖോ നിയതായാ’’തി വുത്തം. അസേക്ഖായ സമ്മാദിട്ഠിയാ സമ്മാദിട്ഠീതി ആനേത്വാ സമ്ബന്ധിതബ്ബം. തീസുപി പുഗ്ഗലേസു സേക്ഖോ ഇധ സമ്മാദിട്ഠീതി അധിപ്പേതോതി ദസ്സേന്തോ ‘‘നിയതായ നിയ്യാനികായാ’’തിആദിമാഹ.

    Kammassakatāñāṇanti kammaṃ sako etassāti kammassako, tassa bhāvo kammassakatā, tattha ñāṇaṃ ‘‘idaṃ kammaṃ sattānaṃ sakaṃ, idaṃ no saka’’nti evaṃ jānanañāṇaṃ. Saccānulomikañāṇanti ariyasaccānaṃ paṭivedhassa anulomato saccānulomikaṃ ñāṇaṃ, vipassanāñāṇaṃ. No saccānulomikāyāti bāhirako saccānulomikāya sammādiṭṭhiyā no sammādiṭṭhi sabbena sabbaṃ tassa abhāvato. Tattha kāraṇamāha ‘‘attadiṭṭhiparāmāsakattā’’ti. Kammassa katādiṭṭhi pana bāhirakassa attadiṭṭhiṃ anurujjhantī pavattati ‘‘atthi dinna’’ntiādinayappavattito. Sāsaniko dvīhipīti sāsaniko puthujjano kammassakatāñāṇādīhi dvīhipi sammādiṭṭhi. Okkantasammattaniyāmattā ‘‘sekkho niyatāyā’’ti vuttaṃ. Asekkhāya sammādiṭṭhiyā sammādiṭṭhīti ānetvā sambandhitabbaṃ. Tīsupi puggalesu sekkho idha sammādiṭṭhīti adhippetoti dassento ‘‘niyatāya niyyānikāyā’’tiādimāha.

    ഇദാനി യഥാവുത്തമത്ഥം പാളിയാ വിഭാവേതും ‘‘തേനേവാഹാ’’തിആദി വുത്തം. അന്തദ്വയന്തി ‘‘സസ്സതം, ഉച്ഛേദം, കാമസുഖം, അത്തകിലമഥ’’ന്തി ഏതം അന്തദ്വയം. ലീനുദ്ധച്ചപതിട്ഠാനായൂഹനന്തദ്വയസ്സ അനുപഗമനം അത്ഥസിദ്ധമേവ. ഉജുഭാവേനാതി ഉജുസഭാവേന മഗ്ഗേന, മജ്ഝിമായ പടിപത്തിയാതി അത്ഥോ. ധമ്മേ പസാദഗ്ഗഹണേന സത്ഥരി സങ്ഘേ ച പസാദോപി ഗഹിതോയേവ ഹോതീതി ‘‘ധമ്മേ’’ഇച്ചേവ വുത്തോ തദവിനാഭാവതോ. യസ്മാ ഏസ നിയതായ സമ്മാദിട്ഠിയാ സമന്നാഗതോ സമ്മാദിട്ഠീതി അധിപ്പേതോ, തഞ്ച വട്ടതോ നിയ്യാനം വിവട്ടാധിഗമേന ഹോതീതി ആഹ ‘‘ആഗതോ ഇമം സദ്ധമ്മ’’ന്തി. നിബ്ബാനഞ്ഹി സന്തോ സദാ വിജ്ജമാനോ ധമ്മോതി കത്വാ സദ്ധമ്മോതി ഇമം ഫലേഹി അസാധാരണേന പരിയായേന വത്തബ്ബതം ലഭതി. തയിദമസ്സ ആഗമം സച്ഛികിരിയാഭിസമയോ, സോ ച പഹാനാഭിസമയാദീഹി സഹേവ ഇധ ഇജ്ഝതീതി ദസ്സേന്തോ ‘‘സബ്ബദിട്ഠിഗഹനാനീ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ സബ്ബദിട്ഠിഗഹനാനി വിനിബ്ബേഠേന്തോ സബ്ബകിലേസേ പജഹന്തോതി പദദ്വയേന പന പഹാനാഭിസമയമാഹ, ജാതിസംസാരാ നിക്ഖമന്തോതി ഇമിനാ പരിഞ്ഞാഭിസമയം. സമതിക്കമത്ഥോ ഹി പരിഞ്ഞത്ഥോ. പടിപത്തിം പരിനിട്ഠപേന്തോതി ഇമിനാ ഭാവനാഭിസമയന്തി ദട്ഠബ്ബം.

    Idāni yathāvuttamatthaṃ pāḷiyā vibhāvetuṃ ‘‘tenevāhā’’tiādi vuttaṃ. Antadvayanti ‘‘sassataṃ, ucchedaṃ, kāmasukhaṃ, attakilamatha’’nti etaṃ antadvayaṃ. Līnuddhaccapatiṭṭhānāyūhanantadvayassa anupagamanaṃ atthasiddhameva. Ujubhāvenāti ujusabhāvena maggena, majjhimāya paṭipattiyāti attho. Dhamme pasādaggahaṇena satthari saṅghe ca pasādopi gahitoyeva hotīti ‘‘dhamme’’icceva vutto tadavinābhāvato. Yasmā esa niyatāya sammādiṭṭhiyā samannāgato sammādiṭṭhīti adhippeto, tañca vaṭṭato niyyānaṃ vivaṭṭādhigamena hotīti āha ‘‘āgato imaṃ saddhamma’’nti. Nibbānañhi santo sadā vijjamāno dhammoti katvā saddhammoti imaṃ phalehi asādhāraṇena pariyāyena vattabbataṃ labhati. Tayidamassa āgamaṃ sacchikiriyābhisamayo, so ca pahānābhisamayādīhi saheva idha ijjhatīti dassento ‘‘sabbadiṭṭhigahanānī’’tiādimāha. Tattha sabbadiṭṭhigahanāni vinibbeṭhento sabbakilese pajahantoti padadvayena pana pahānābhisamayamāha, jātisaṃsārā nikkhamantoti iminā pariññābhisamayaṃ. Samatikkamattho hi pariññattho. Paṭipattiṃ pariniṭṭhapentoti iminā bhāvanābhisamayanti daṭṭhabbaṃ.

    കാലപരിച്ഛേദവചനന്തി പരിച്ഛിജ്ജതീതി പരിച്ഛേദോ, കാലോ ഏവ പരിച്ഛേദോ കാലപരിച്ഛേദോ, യോ സോ അകുസലപജാനനാദിനാ പരിച്ഛിന്നോ മഗ്ഗവുട്ഠാനകാലോ മഗ്ഗക്ഖണോ, തസ്സ വചനന്തി അത്ഥോ. തേനാഹ ‘‘യസ്മിം കാലേ’’തി. അകുസലഞ്ചാതി -സദ്ദോ സമുച്ചയത്ഥോ. തേന വക്ഖമാനം അകുസലമൂലാദിം സമുച്ചിനോതി. ദസാകുസലകമ്മപഥന്തി കുതോയം വിസേസോ, യാവതാ അനിദ്ധാരിതവിസേസം അകുസലം ഗഹിതന്തി? ന സാമഞ്ഞജോതനായ വിസേസേ അവട്ഠാനതോ. കിം വാ ഇമായ യുത്തിചിന്തായ, യസ്മാ പഠമവാരേന ഉദ്ദേസവസേന ദേസിതസ്സ അത്ഥസ്സ വിത്ഥാരദേസനാ ദുതിയവാരോ. തേനേവാഹ ‘‘കതമം പനാവുസോ’’തിആദി. യസ്മാ ലോകുത്തരാ സമ്മാദിട്ഠി ഇധ അധിപ്പേതാ, തസ്മാ നിരോധാരമ്മണായ പജാനനായ മഗ്ഗപഞ്ഞായ കിച്ചവസേന സമ്മോഹതോ ‘‘ഇദം ദുക്ഖ’’ന്തി ദസഅകുസലകമ്മപഥം പടിവിജ്ഝന്തോ ‘‘അകുസലം പജാനാതീ’’തി വുച്ചതീതി അത്ഥോ. തസ്സാതി അകുസലകമ്മപഥസങ്ഖാതസ്സ ദുക്ഖസ്സ. തേനേവ പകാരേനാതി ‘‘നിരോധാരമ്മണായ പജാനനായ കിച്ചവസേനാ’’തി വുത്തപ്പകാരേന.

    Kālaparicchedavacananti paricchijjatīti paricchedo, kālo eva paricchedo kālaparicchedo, yo so akusalapajānanādinā paricchinno maggavuṭṭhānakālo maggakkhaṇo, tassa vacananti attho. Tenāha ‘‘yasmiṃ kāle’’ti. Akusalañcāti ca-saddo samuccayattho. Tena vakkhamānaṃ akusalamūlādiṃ samuccinoti. Dasākusalakammapathanti kutoyaṃ viseso, yāvatā aniddhāritavisesaṃ akusalaṃ gahitanti? Na sāmaññajotanāya visese avaṭṭhānato. Kiṃ vā imāya yutticintāya, yasmā paṭhamavārena uddesavasena desitassa atthassa vitthāradesanā dutiyavāro. Tenevāha ‘‘katamaṃ panāvuso’’tiādi. Yasmā lokuttarā sammādiṭṭhi idha adhippetā, tasmā nirodhārammaṇāya pajānanāya maggapaññāya kiccavasena sammohato ‘‘idaṃ dukkha’’nti dasaakusalakammapathaṃ paṭivijjhanto ‘‘akusalaṃ pajānātī’’ti vuccatīti attho. Tassāti akusalakammapathasaṅkhātassa dukkhassa. Teneva pakārenāti ‘‘nirodhārammaṇāya pajānanāya kiccavasenā’’ti vuttappakārena.

    കുസലന്തി ഏത്ഥായം വചനത്ഥോ – കുച്ഛിതേ പാപധമ്മേ സലയതി ചലയതി കമ്പേതീതി കുസലം, കുച്ഛിതേന വാ ആകാരേന സയന്തീതി കുസാ, പാപകാ ധമ്മാ. തേ കുസേ ലുനാതി ഛിന്ദതീതി കുസലം. കുച്ഛിതാനം വാ സാനതോ തനുകരണതോ ഞാണം കുസം നാമ, തേന ലാതബ്ബം ഗഹേതബ്ബം പവത്തേതബ്ബന്തി കുസലം. യഥാ വാ കുസോ ഉഭയഭാഗഗതം ഹത്ഥപദേസം ലുനാതി, ഏവമിദം ഉപ്പന്നാനുപ്പന്നവസേന ഉഭയഭാഗഗതം സംകിലേസപക്ഖം ലുനാതി ഛിന്ദതി, തസ്മാ കുസോ വിയ ലുനാതീതി കുസലം. കുച്ഛിതാനം വാ സാവജ്ജധമ്മാനം സലനതോ സംവരണതോ കുസലം. കുസലധമ്മവസേന ഹി അകുസലാ മനച്ഛട്ഠേസു ദ്വാരേസു അപ്പവത്തിയാ സംവുതാ ഹോന്തി. കുച്ഛിതേ വാ പാപധമ്മേ സലയതി ഗമേതി അപനേതീതി കുസലം. കുച്ഛിതാനം വാ പാണാതിപാതാദീനം സാനതോ നിസാനതോ തേജനതോ കുസാ, ദോസലോഭാദയോ. സാദീനവവസേന ചേതനായ തിക്ഖഭാവപ്പത്തിയാ പാണാതിപാതാദീനം മഹാസാവജ്ജതാ. തേ കുസേ ലുനാതി ഛിന്ദതീതി കുസലം. കുച്ഛിതാനം വാ സാനതോ അന്തകരണതോ വിനാസനതോ കുസാനി, പുഞ്ഞകിരിയവസേന പവത്താനി സദ്ധാദീനി ഇന്ദ്രിയാനി. തേഹി ലാതബ്ബം പവത്തേതബ്ബന്തി കുസലം. ‘‘കു’’ഇതി വാ ഭൂമി വുച്ചതി, അധിട്ഠാനഭാവേന തംസദിസസ്സ അത്തനോ നിസ്സയഭൂതസ്സ രൂപാരൂപപബന്ധസ്സ സമ്പതി ആയതിഞ്ച അനുദഹേന വിനാസനതോ കും സസന്തീതി കുസാ, രാഗാദയോ. തേ വിയ അത്തനോ നിസ്സയസ്സ ലവനതോ ഛിന്ദനതോ കുസലം. പയോഗസമ്പാദിതാ ഹി കുസലധമ്മാ അച്ചന്തമേവ രൂപാരൂപധമ്മേ അപ്പവത്തികരണേന സമുച്ഛിന്ദന്തി. കുസലസ്സ മൂലന്തി കുസലമൂലം, സുപ്പതിട്ഠിതഭാവസാധനേന കുസലസ്സ പതിട്ഠാ നിദാനന്തി അത്ഥോ. അകുസലമൂലന്തി ഏത്ഥാപി ഏസേവ നയോ.

    Kusalanti etthāyaṃ vacanattho – kucchite pāpadhamme salayati calayati kampetīti kusalaṃ, kucchitena vā ākārena sayantīti kusā, pāpakā dhammā. Te kuse lunāti chindatīti kusalaṃ. Kucchitānaṃ vā sānato tanukaraṇato ñāṇaṃ kusaṃ nāma, tena lātabbaṃ gahetabbaṃ pavattetabbanti kusalaṃ. Yathā vā kuso ubhayabhāgagataṃ hatthapadesaṃ lunāti, evamidaṃ uppannānuppannavasena ubhayabhāgagataṃ saṃkilesapakkhaṃ lunāti chindati, tasmā kuso viya lunātīti kusalaṃ. Kucchitānaṃ vā sāvajjadhammānaṃ salanato saṃvaraṇato kusalaṃ. Kusaladhammavasena hi akusalā manacchaṭṭhesu dvāresu appavattiyā saṃvutā honti. Kucchite vā pāpadhamme salayati gameti apanetīti kusalaṃ. Kucchitānaṃ vā pāṇātipātādīnaṃ sānato nisānato tejanato kusā, dosalobhādayo. Sādīnavavasena cetanāya tikkhabhāvappattiyā pāṇātipātādīnaṃ mahāsāvajjatā. Te kuse lunāti chindatīti kusalaṃ. Kucchitānaṃ vā sānato antakaraṇato vināsanato kusāni, puññakiriyavasena pavattāni saddhādīni indriyāni. Tehi lātabbaṃ pavattetabbanti kusalaṃ. ‘‘Ku’’iti vā bhūmi vuccati, adhiṭṭhānabhāvena taṃsadisassa attano nissayabhūtassa rūpārūpapabandhassa sampati āyatiñca anudahena vināsanato kuṃ sasantīti kusā, rāgādayo. Te viya attano nissayassa lavanato chindanato kusalaṃ. Payogasampāditā hi kusaladhammā accantameva rūpārūpadhamme appavattikaraṇena samucchindanti. Kusalassa mūlanti kusalamūlaṃ, suppatiṭṭhitabhāvasādhanena kusalassa patiṭṭhā nidānanti attho. Akusalamūlanti etthāpi eseva nayo.

    അകുസലന്തി പന ന കുസലം അകുസലം, കുസലധമ്മാനം പടിപക്ഖവസേന അകുസലന്തി പദസ്സ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. ഏവഞ്ഹി ആരോഗ്യാനവജ്ജസുഖവിപാകകോസല്ലസമ്ഭൂതട്ഠേന കുസലം വുച്ചതീതി. യഥാ യം ധമ്മജാതം ന അരോഗം ന അവജ്ജം ന സുഖവിപാകം ന ച കോസല്ലസമ്ഭൂതം, തം അകുസലന്തി അയമത്ഥോ ദസ്സിതോ ഹോതി. ഏവം യം ന കുച്ഛിതാനം സലനസഭാവം, ന കുസേന, കുസേഹി വാ പവത്തേതബ്ബം, ന ച കുസോ വിയ ലവനകം, തം അകുസലം നാമാതി അയമ്പി അത്ഥോ ദസ്സിതോതി വേദിതബ്ബോ. വത്ഥുപജാനനാതി ദുക്ഖാദിവത്ഥുനോ പജാനനാ പടിവേധോ. തഥാ ബുജ്ഝനകപുഗ്ഗലാനം അജ്ഝാസയവസേന ദേസനാ പവത്താതി ആഹ ‘‘അകുസലാദിപജാനനേനാപീ’’തി. തേനേവ ച സംഖിത്തേന ദേസനാ പവത്താ. ഭാവനാമനസികാരോ പന ‘‘സബ്ബം ഭിക്ഖവേ അഭിഞ്ഞേയ്യ’’ന്തി (സം॰ നി॰ ൪.൪൬; പടി॰ മ॰ ൧.൩) വചനതോ അനവസേസതോ രൂപാരൂപധമ്മാനം പരിഗ്ഗഹവസേനേവ പവത്തതി. തേനാഹ ‘‘ദേസനായേവാ’’തിആദി. തത്ഥ മനസികാരപടിവേധോതി പുബ്ബഭാഗേ പവത്തവിപസ്സനാമനസികാരോ അരിയമഗ്ഗപടിവേധോ ച. കസ്സചി അകോപനതോ വിത്ഥാരവസേനേവ വുത്തം വിപസ്സനം അനുയുഞ്ജന്താ മഗ്ഗം പടിവിജ്ഝന്താപി വിത്ഥാരനയേനേവ പടിവിജ്ഝന്തീതി അത്ഥോ വിസുദ്ധിക്കമസ്സ അഭാവതോ.

    Akusalanti pana na kusalaṃ akusalaṃ, kusaladhammānaṃ paṭipakkhavasena akusalanti padassa attho veditabbo. Evañhi ārogyānavajjasukhavipākakosallasambhūtaṭṭhena kusalaṃ vuccatīti. Yathā yaṃ dhammajātaṃ na arogaṃ na avajjaṃ na sukhavipākaṃ na ca kosallasambhūtaṃ, taṃ akusalanti ayamattho dassito hoti. Evaṃ yaṃ na kucchitānaṃ salanasabhāvaṃ, na kusena, kusehi vā pavattetabbaṃ, na ca kuso viya lavanakaṃ, taṃ akusalaṃ nāmāti ayampi attho dassitoti veditabbo. Vatthupajānanāti dukkhādivatthuno pajānanā paṭivedho. Tathā bujjhanakapuggalānaṃ ajjhāsayavasena desanā pavattāti āha ‘‘akusalādipajānanenāpī’’ti. Teneva ca saṃkhittena desanā pavattā. Bhāvanāmanasikāro pana ‘‘sabbaṃ bhikkhave abhiññeyya’’nti (saṃ. ni. 4.46; paṭi. ma. 1.3) vacanato anavasesato rūpārūpadhammānaṃ pariggahavaseneva pavattati. Tenāha ‘‘desanāyevā’’tiādi. Tattha manasikārapaṭivedhoti pubbabhāge pavattavipassanāmanasikāro ariyamaggapaṭivedho ca. Kassaci akopanato vitthāravaseneva vuttaṃ vipassanaṃ anuyuñjantā maggaṃ paṭivijjhantāpi vitthāranayeneva paṭivijjhantīti attho visuddhikkamassa abhāvato.

    ഭിക്ഖൂതി മഹാവിഹാരേ ധമ്മസങ്ഗീതിവസേന പഞ്ചനികായമണ്ഡലേ നിസിന്നഭിക്ഖൂ. ഥേരോതി തത്ഥ സങ്ഘത്ഥേരോതി വദന്തി. വത്ഥസുത്തവണ്ണനായം വുത്തനയേന പന മഹാസങ്ഘരക്ഖിതത്ഥേരസ്സ അന്തേവാസികഭിക്ഖൂ സന്ധായ ‘‘ആഹംസൂ’’തി വുത്തം. ഥേരോതി പന മഹാസങ്ഘരക്ഖിതത്ഥേരോ. സോ ഹി ഇമസ്മിം മജ്ഝിമനികായേ തം തം വിനിച്ഛയം കഥേസി. രാസിതോതി പിണ്ഡതോ, ഏകജ്ഝന്തി അത്ഥോ.

    Bhikkhūti mahāvihāre dhammasaṅgītivasena pañcanikāyamaṇḍale nisinnabhikkhū. Theroti tattha saṅghattheroti vadanti. Vatthasuttavaṇṇanāyaṃ vuttanayena pana mahāsaṅgharakkhitattherassa antevāsikabhikkhū sandhāya ‘‘āhaṃsū’’ti vuttaṃ. Theroti pana mahāsaṅgharakkhitatthero. So hi imasmiṃ majjhimanikāye taṃ taṃ vinicchayaṃ kathesi. Rāsitoti piṇḍato, ekajjhanti attho.

    അകുസലകമ്മപഥവണ്ണനാ

    Akusalakammapathavaṇṇanā

    അകോസല്ലപ്പവത്തിയാതി കോസല്ലപടിപക്ഖതോ അകോസല്ലം വുച്ചതി അഞ്ഞാണം, തതോ പവത്തനതോ, അകോസല്ലസമ്ഭൂതത്താതി അത്ഥോ. ഞാണപടിപക്ഖോ അഞ്ഞാണം മിത്തപടിപക്ഖോ അമിത്തോ വിയ കുസലപടിപക്ഖോ അകുസലം കുസലേന പഹാതബ്ബത്താ, ന പന കുസലാനം പഹായതത്താ. കുസലമേവ ഹി പയോഗസമ്പാദിതം അകുസലം പജഹതി. സഹ അവജ്ജേഹി ലോഭാദീഹി വത്തതീതി സാവജ്ജം. ദുക്ഖോ അനിട്ഠോ ചതുക്ഖന്ധ-സങ്ഖാതോ വിപാകോ ഏതസ്സാതി ദുക്ഖവിപാകം. തത്ഥ സാവജ്ജവചനേന അകുസലാനം പവത്തിദുക്ഖതം ദസ്സേതി, ദുക്ഖവിപാകവചനേന വിപാകദുക്ഖതം. പുരിമഞ്ഹി പവത്തിസമ്ഭവവസേന അകുസലസ്സ ലക്ഖണവചനം, പച്ഛിമം താലന്തരേ വിപാകുപ്പാദനസമത്ഥതാവസേന. തഥാ പുരിമേന അകുസലസ്സ അവിസുദ്ധസഭാവതം ദസ്സേതി, പച്ഛിമേന അവിസുദ്ധവിപാകതം. പുരിമേന അകുസലം കുസലസഭാവതോ നിവത്തേതി, പച്ഛിമേന അബ്യാകതസഭാവതോ സവിപാകത്തദീപകത്താ പച്ഛിമസ്സ. പുരിമേന വാ അവജ്ജവന്തതാദസ്സനതോ കിച്ചട്ഠേന രസേന അനത്ഥജനനരസതം ദസ്സേതി, പച്ഛിമേന സമ്പത്തിഅത്ഥേന അനിട്ഠവിപാകരസതം. പുരിമേന ച ഉപട്ഠാനാകാരട്ഠേന പച്ചുപട്ഠാനേന സംകിലേസപച്ചുപട്ഠാനതം, പച്ഛിമേന ഫലട്ഠേന ദുക്ഖവിപാകപച്ചുപട്ഠാനതം. പുരിമേന ച അയോനിസോമനസികാരം അകുസലസ്സ പദട്ഠാനം പകാസേതി. തതോ ഹി തം സാവജ്ജം ജാതം, പച്ഛിമേന അകുസലസ്സ അഞ്ഞേസം പദട്ഠാനഭാവം വിഭാവേതി. തഞ്ഹി ദുക്ഖവിപാകസ്സ കാരണന്തി. സംകിലിട്ഠന്തി സംകിലേസേഹി സമന്നാഗതം, ദസഹി കിലേസവത്ഥൂഹി വിബാധിതം, ഉപതാപിതം വാ തേഹി വിദൂസിതം മലീനകതഞ്ചാതി അത്ഥോ. ഇദഞ്ചസ്സ ദുക്ഖവിപാകതഞ്ചാതി അത്ഥേ ഇദഞ്ച ദുക്ഖവിപാകതം അപച്ചക്ഖതായ അസദ്ദഹന്താനം പച്ചക്ഖതോ ആദീനവദസ്സനേന സംവേജനത്ഥം വുത്തം. സാധാരണാ സബ്ബസ്സപി അകുസലസ്സ.

    Akosallappavattiyāti kosallapaṭipakkhato akosallaṃ vuccati aññāṇaṃ, tato pavattanato, akosallasambhūtattāti attho. Ñāṇapaṭipakkho aññāṇaṃ mittapaṭipakkho amitto viya kusalapaṭipakkho akusalaṃ kusalena pahātabbattā, na pana kusalānaṃ pahāyatattā. Kusalameva hi payogasampāditaṃ akusalaṃ pajahati. Saha avajjehi lobhādīhi vattatīti sāvajjaṃ. Dukkho aniṭṭho catukkhandha-saṅkhāto vipāko etassāti dukkhavipākaṃ. Tattha sāvajjavacanena akusalānaṃ pavattidukkhataṃ dasseti, dukkhavipākavacanena vipākadukkhataṃ. Purimañhi pavattisambhavavasena akusalassa lakkhaṇavacanaṃ, pacchimaṃ tālantare vipākuppādanasamatthatāvasena. Tathā purimena akusalassa avisuddhasabhāvataṃ dasseti, pacchimena avisuddhavipākataṃ. Purimena akusalaṃ kusalasabhāvato nivatteti, pacchimena abyākatasabhāvato savipākattadīpakattā pacchimassa. Purimena vā avajjavantatādassanato kiccaṭṭhena rasena anatthajananarasataṃ dasseti, pacchimena sampattiatthena aniṭṭhavipākarasataṃ. Purimena ca upaṭṭhānākāraṭṭhena paccupaṭṭhānena saṃkilesapaccupaṭṭhānataṃ, pacchimena phalaṭṭhena dukkhavipākapaccupaṭṭhānataṃ. Purimena ca ayonisomanasikāraṃ akusalassa padaṭṭhānaṃ pakāseti. Tato hi taṃ sāvajjaṃ jātaṃ, pacchimena akusalassa aññesaṃ padaṭṭhānabhāvaṃ vibhāveti. Tañhi dukkhavipākassa kāraṇanti. Saṃkiliṭṭhanti saṃkilesehi samannāgataṃ, dasahi kilesavatthūhi vibādhitaṃ, upatāpitaṃ vā tehi vidūsitaṃ malīnakatañcāti attho. Idañcassa dukkhavipākatañcāti atthe idañca dukkhavipākataṃ apaccakkhatāya asaddahantānaṃ paccakkhato ādīnavadassanena saṃvejanatthaṃ vuttaṃ. Sādhāraṇā sabbassapi akusalassa.

    സരസേനേവ (ധ॰ സ॰ മൂലടീ॰ ൧) പതനസഭാവസ്സ അന്തരാ ഏവ അതീവ പാതനം അതിപാതോ, സണികം പതിതും അദത്വാ സീഘം പാതനന്തി അത്ഥോ. അതിക്കമ്മവാ സത്ഥാദീഹി അഭിഭവിത്വാ പാതനം അതിപാതോ. പയോഗവത്ഥുമഹന്തതാദീഹി മഹാസാവജ്ജതാ തേഹി പച്ചയേഹി ഉപ്പജ്ജമാനായ ചേതനായ ബലവഭാവതോ. ഏകസ്സ ഹി പയോഗസ്സ സഹസാ നിപ്ഫാദനവസേന സകിച്ചസാധികായ ബഹുക്ഖത്തും പവത്തജവനേഹി ലദ്ധാസേവനായ ച സന്നിട്ഠാപകചേതനായ വസേന പയോഗസ്സ മഹന്തഭാവോ. സതിപി കദാചി ഖുദ്ദകേ ചേവ മഹന്തേ ച പാണേ പയോഗസ്സ സമഭാവേ മഹന്തം ഹനന്തസ്സ ചേതനാ തിബ്ബാകാരാ ഉപ്പജ്ജതീതി വത്ഥുസ്സ മഹന്തഭാവോ. ഇതി ഉഭയമ്പേതം ചേതനായ ബലവഭാവേനേവ ഹോതീതി. യഥാവുത്തപച്ചയപരിയായേപി തംതംപച്ചയേഹി ചേതനായ ബലവതായ ഏവ മഹാസാവജ്ജഭാവോ വേദിതബ്ബോ. പയോഗവത്ഥുആദിപച്ചയാനഞ്ഹി അമഹത്തേപി ഹന്തബ്ബസ്സ ഗുണവന്തതായ മഹാസാവജ്ജതാ, തബ്ബിപരിയായേന അപ്പസാവജ്ജതാ ച വത്ഥുസ്സ മഹത്താമഹത്തേസു വിയ ദട്ഠബ്ബാ. കിലേസാനം ഉപക്കമാനം ദ്വിന്നഞ്ച മുദുതായ തിബ്ബതായ ച അപ്പസാവജ്ജതാ മഹാസാവജ്ജതാപി യോജേതബ്ബാ. പാണോ പാണസഞ്ഞിതാ വധകചിത്തഞ്ച പുബ്ബഭാഗിയാപി ഹോന്തി, ഉപക്കമോ വധകചേതനാസമുട്ഠാപിതോ. പഞ്ച സമ്ഭാരാ ഹി പാണാതിപാതചേതനാതി സാ പഞ്ചസമ്ഭാരവിനിമുത്താ ദട്ഠബ്ബാ. അയഞ്ച വിചാരോ അദിന്നാദാനാദീസുപി യഥാരഹം വത്തബ്ബോ. വിജ്ഝനപഹരണാദിവസേന സഹത്ഥേനനിബ്ബത്തോ സാഹത്ഥികോ, ആണാപനവസേന പവത്തോ ആണത്തികോ, ഉസുസത്തിയന്തപാസാണാദിനിസ്സജ്ജനവസേന പവത്തോ നിസ്സഗ്ഗിയോ, അദുഹലസജ്ജനാദിവസേന പവത്തോ ഥാവരോ, ആഥബ്ബണികാദീനം വിയ മന്തപരിജപ്പനവസേന പവത്തോ വിജ്ജാമയോ, കമ്മവിപാകജിദ്ധിമയോ ഇദ്ധിമയോ ദാഠാകോടനാദീനി വിയ.

    Saraseneva (dha. sa. mūlaṭī. 1) patanasabhāvassa antarā eva atīva pātanaṃ atipāto, saṇikaṃ patituṃ adatvā sīghaṃ pātananti attho. Atikkammavā satthādīhi abhibhavitvā pātanaṃ atipāto. Payogavatthumahantatādīhi mahāsāvajjatā tehi paccayehi uppajjamānāya cetanāya balavabhāvato. Ekassa hi payogassa sahasā nipphādanavasena sakiccasādhikāya bahukkhattuṃ pavattajavanehi laddhāsevanāya ca sanniṭṭhāpakacetanāya vasena payogassa mahantabhāvo. Satipi kadāci khuddake ceva mahante ca pāṇe payogassa samabhāve mahantaṃ hanantassa cetanā tibbākārā uppajjatīti vatthussa mahantabhāvo. Iti ubhayampetaṃ cetanāya balavabhāveneva hotīti. Yathāvuttapaccayapariyāyepi taṃtaṃpaccayehi cetanāya balavatāya eva mahāsāvajjabhāvo veditabbo. Payogavatthuādipaccayānañhi amahattepi hantabbassa guṇavantatāya mahāsāvajjatā, tabbipariyāyena appasāvajjatā ca vatthussa mahattāmahattesu viya daṭṭhabbā. Kilesānaṃ upakkamānaṃ dvinnañca mudutāya tibbatāya ca appasāvajjatā mahāsāvajjatāpi yojetabbā. Pāṇo pāṇasaññitā vadhakacittañca pubbabhāgiyāpi honti, upakkamo vadhakacetanāsamuṭṭhāpito. Pañca sambhārā hi pāṇātipātacetanāti sā pañcasambhāravinimuttā daṭṭhabbā. Ayañca vicāro adinnādānādīsupi yathārahaṃ vattabbo. Vijjhanapaharaṇādivasena sahatthenanibbatto sāhatthiko, āṇāpanavasena pavatto āṇattiko, ususattiyantapāsāṇādinissajjanavasena pavatto nissaggiyo, aduhalasajjanādivasena pavatto thāvaro, āthabbaṇikādīnaṃ viya mantaparijappanavasena pavatto vijjāmayo, kammavipākajiddhimayo iddhimayo dāṭhākoṭanādīni viya.

    യദി ‘‘മമ ഇദ’’ന്തി പരേന പരിഗ്ഗഹിതം അദിന്നം, ഉത്താനസേയ്യകദാരകസന്തകേ കഥം തസ്സ പരിഗ്ഗഹസഞ്ഞായ ഏവ അഭാവതോതി ആഹ ‘‘യത്ഥ പരോ’’തിആദി. പരോ നാമ വിഞ്ഞൂ വാ അവിഞ്ഞൂ വാ അത്ഥി തസ്സ വത്ഥുസ്സ സാമികോ. അവിഞ്ഞൂപി ഹി വിഞ്ഞുകാലേ യഥാകാമം കരോന്തോ അദണ്ഡാരഹോതി. മന്തപരിജപ്പനേന പരസന്തകഹരണം വിജ്ജാമയോ, വിനാ മന്തേന പരസന്തകസ്സ കായവചീപയോഗേഹി പരികഡ്ഢനം താദിസേനിദ്ധിവസേന ഇദ്ധിമയോ പയോഗോതി അദിന്നാദാനേ ഛ പയോഗാ സാഹത്ഥികാദയോ വുത്താ. യഥാനുരൂപന്തി ഏത്ഥ സാഹത്ഥികോ താവ പഞ്ചന്നമ്പി അവഹാരാനം വസേന പവത്തതി, തഥാ ആണത്തിയോ നിസ്സഗ്ഗിയോ ച. ഥാവരോ ഥേയ്യാവഹാരപസയ്ഹാവഹാരപടിച്ഛന്നാവഹാരവസേന. തഥാ സേസാപീതി ദട്ഠബ്ബം.

    Yadi ‘‘mama ida’’nti parena pariggahitaṃ adinnaṃ, uttānaseyyakadārakasantake kathaṃ tassa pariggahasaññāya eva abhāvatoti āha ‘‘yattha paro’’tiādi. Paro nāma viññū vā aviññū vā atthi tassa vatthussa sāmiko. Aviññūpi hi viññukāle yathākāmaṃ karonto adaṇḍārahoti. Mantaparijappanena parasantakaharaṇaṃ vijjāmayo, vinā mantena parasantakassa kāyavacīpayogehi parikaḍḍhanaṃ tādiseniddhivasena iddhimayo payogoti adinnādāne cha payogāsāhatthikādayo vuttā. Yathānurūpanti ettha sāhatthiko tāva pañcannampi avahārānaṃ vasena pavattati, tathā āṇattiyo nissaggiyo ca. Thāvaro theyyāvahārapasayhāvahārapaṭicchannāvahāravasena. Tathā sesāpīti daṭṭhabbaṃ.

    മേഥുനസമാചാരേസൂതി സദാരാസന്തോസ-പരദാരഗമനവസേന ദുവിധേസു മേഥുനസമാചാരേസു. അയമേവഹി ഭേദോ ഇധാധിപ്പേതോ. ഗോത്തരക്ഖിതാ സഗോത്തേഹി രക്ഖിതാ. ധമ്മരക്ഖിതാ സഹധമ്മികേഹി രക്ഖിതാ. സാരക്ഖാ സസാമികാ. യസ്സാ ഗമനേ രഞ്ഞാ ദണ്ഡോ ഠപിതോ, സാ സപരിദണ്ഡാ. ഭരിയഭാവത്ഥം ധനേന കീതാ ധനക്കീതാ. ഛന്ദേന വസന്തീ ഛന്ദവാസിനീ. ഭോഗത്ഥം വസന്തീ ഭോഗവാസിനീ. പടത്ഥം വസന്തീ പടവാസിനീ. ഉദകപത്തം ആമസിത്വാ ഗഹിതാ ഓദപത്തകിനീ. ചുമ്ബടകം അപനേത്വാ ഗഹിതാ ഓഭടചുമ്ബടാ. കരമരാനീതാ ധജാഹതാ. തങ്ഖണികാ മുഹുത്തികാ. അഭിഭവിത്വാ വീതിക്കമേ മിച്ഛാചാരോ മഹാസാവജ്ജോ, ന തഥാ ദ്വിന്നം സമാനഛന്ദതായ. അഭിഭവിത്വാ വീതിക്കമനേ സതിപി മഗ്ഗേനമഗ്ഗപടിപത്തിഅധിവാസനേ പുരിമുപ്പന്നസേവനാഭിസന്ധിപയോഗാഭാവതോ മിച്ഛാചാരോ ന ഹോതി അഭിഭുയ്യമാനസ്സാതി വദന്തി. സേവനാചിത്തേ സതി പയോഗാഭാവോ അപ്പമാണം യേഭുയ്യേന ഇത്ഥിയാ സേവനാപയോഗസ്സ അഭാവതോ. തഥാ സതി പുരേതരം സേവനാചിത്തസ്സ ഉപട്ഠാനേപി തസ്സാ മിച്ഛാചാരോ ന സിയാ, തഥാ പുരിസസ്സപി സേവനാപയോഗാഭാവേതി, തസ്മാ അത്തനോ രുചിയാ പവത്തിതസ്സ വസേന തയോ, ബലക്കാരേന പവത്തിതസ്സ വസേന തയോതി സബ്ബേപി അഗ്ഗഹിതഗ്ഗഹണേന ചത്താരോ സമ്ഭാരാതി വുത്തന്തി വേദിതബ്ബം.

    Methunasamācāresūti sadārāsantosa-paradāragamanavasena duvidhesu methunasamācāresu. Ayamevahi bhedo idhādhippeto. Gottarakkhitā sagottehi rakkhitā. Dhammarakkhitā sahadhammikehi rakkhitā. Sārakkhā sasāmikā. Yassā gamane raññā daṇḍo ṭhapito, sā saparidaṇḍā. Bhariyabhāvatthaṃ dhanena kītā dhanakkītā. Chandena vasantī chandavāsinī. Bhogatthaṃ vasantī bhogavāsinī. Paṭatthaṃ vasantī paṭavāsinī. Udakapattaṃ āmasitvā gahitā odapattakinī. Cumbaṭakaṃ apanetvā gahitā obhaṭacumbaṭā. Karamarānītā dhajāhatā. Taṅkhaṇikā muhuttikā. Abhibhavitvā vītikkame micchācāro mahāsāvajjo, na tathā dvinnaṃ samānachandatāya. Abhibhavitvā vītikkamane satipi maggenamaggapaṭipattiadhivāsane purimuppannasevanābhisandhipayogābhāvato micchācāro na hoti abhibhuyyamānassāti vadanti. Sevanācitte sati payogābhāvo appamāṇaṃ yebhuyyena itthiyā sevanāpayogassa abhāvato. Tathā sati puretaraṃ sevanācittassa upaṭṭhānepi tassā micchācāro na siyā, tathā purisassapi sevanāpayogābhāveti, tasmā attano ruciyā pavattitassa vasena tayo, balakkārena pavattitassa vasena tayoti sabbepi aggahitaggahaṇena cattāro sambhārāti vuttanti veditabbaṃ.

    അത്ഥഭഞ്ജകോതി കമ്മപഥവസേന വുത്തം. കമ്മപഥകഥാ ഹേസാതി. അസ്സാതി വിസംവാദകസ്സ. മുസാ വദതി ഏതേനാതി ചേതനാ മുസാവാദോ, ഇമസ്മിം പക്ഖേ അതഥാകാരേന വത്ഥുനോ വിഞ്ഞാപനപയോഗോ മുസാ, തംസമുട്ഠാപികാ ചേതനാമുസാവാദോതി വുത്തത്താ തതോ അഞ്ഞഥാ വത്തും ‘‘അപരോ നയോ’’തിആദി വുത്തം. അത്തനോ സന്തകം അദാതുകാമതായാതിആദി മുസാവാദസാമഞ്ഞേന വുത്തം. ഹസാധിപ്പായേനപി വിസംവാദനപുരക്ഖാരസ്സ മുസാവാദോ. പരസ്സാതി വിസംവാദനവസേന വിഞ്ഞാപേതബ്ബസ്സ. സോതി മുസാവാദപയോഗോ.

    Atthabhañjakoti kammapathavasena vuttaṃ. Kammapathakathā hesāti. Assāti visaṃvādakassa. Musā vadati etenāti cetanā musāvādo, imasmiṃ pakkhe atathākārena vatthuno viññāpanapayogo musā, taṃsamuṭṭhāpikā cetanāmusāvādoti vuttattā tato aññathā vattuṃ ‘‘aparo nayo’’tiādi vuttaṃ. Attano santakaṃ adātukāmatāyātiādi musāvādasāmaññena vuttaṃ. Hasādhippāyenapi visaṃvādanapurakkhārassa musāvādo. Parassāti visaṃvādanavasena viññāpetabbassa. Soti musāvādapayogo.

    സുഞ്ഞഭാവന്തി പീതിവിരഹിതതായ രിത്തഭാവം. ഫരുസസദ്ദതായ നേവ കണ്ണസുഖാ. അത്ഥവിപന്നതായ ന ഹദയസുഖാ. സംകിലിട്ഠചിത്തസ്സാതി ദോസേന, ലോഭേന വാ ദൂസിതചിത്തസ്സ.

    Suññabhāvanti pītivirahitatāya rittabhāvaṃ. Pharusasaddatāya neva kaṇṇasukhā. Atthavipannatāya na hadayasukhā. Saṃkiliṭṭhacittassāti dosena, lobhena vā dūsitacittassa.

    ഏകന്തഫരുസാ ചേതനാതി ഏതേന ദുട്ഠചിത്തതംയേവ വിഭാവേതി, ദുട്ഠചിത്തതാ ചസ്സ അമരണാധിപ്പായവസേന ദട്ഠബ്ബാ. സതി ഹി മരണാധിപ്പായേ അത്ഥസിദ്ധി, തദഭാവേ പാണാതിപാതബ്യാപാദാ സിയുന്തി. യം പടിച്ച ഫരുസവാചാ പയുജ്ജതി, തസ്സ സമ്മുഖാവ സീസം ഏതി. പരമ്മുഖാപി സീസം ഏതി ഏവാതി അപരേ. തത്ഥായം അധിപ്പായോ യുത്തോ സിയാ – സമ്മുഖാ പയോഗേ അഗാരവാദീനം ബലവഭാവതോ സിയാ ചേതനാ ബലവതീ, പരസ്സ ച തദത്ഥവിഞ്ഞാപനം, ന തഥാ അസമ്മുഖാതി. യഥാ ച അക്കോസിതേ മതേ ആളഹനേ കതാ ഖമാപനാ ഉപവാദന്തരായം നിവത്തേതി, ഏവം പരമ്മുഖാ പയുത്താ ഫരുസവാചാ ഹോതിയേവാതി സക്കാ വിഞ്ഞാതും. തസ്സാതി ഏകന്തഫരുസചേതനായ ഏവ ഫരുസവാചാഭാവസ്സ ആവിഭാവത്ഥം. മമ്മച്ഛേദകോ സവനഫരുസതായാതി അധിപ്പായോ. ചിത്തസണ്ഹാതായ ഫരുസവാചാ ന ഹോതി കമ്മപഥാ’പ്പത്തത്താ, കമ്മഭാവം പന ന സക്കാ വാരേതും. ഏവം അന്വയവസേന ചേതനാഫരുസതായ ഫരുസവാചം സാധേത്വാ ഇദാനി തമേവ ബ്യതിരേകവസേന സാധേതും ‘‘വചനസണ്ഹതായാ’’തിആദി വുത്തം. ഏസാതി ഫരുസവാചാ. കമ്മപഥഭാവം അപ്പത്താ അപ്പസാവജ്ജാ, ഇതരാ മഹാസാവജ്ജാ. തഥാ കിലേസാനം മുദുതിബ്ബതാഭേദേഹി സബ്ബം പുരിമസദിസം.

    Ekantapharusā cetanāti etena duṭṭhacittataṃyeva vibhāveti, duṭṭhacittatā cassa amaraṇādhippāyavasena daṭṭhabbā. Sati hi maraṇādhippāye atthasiddhi, tadabhāve pāṇātipātabyāpādā siyunti. Yaṃ paṭicca pharusavācā payujjati, tassa sammukhāva sīsaṃ eti. Parammukhāpi sīsaṃ eti evāti apare. Tatthāyaṃ adhippāyo yutto siyā – sammukhā payoge agāravādīnaṃ balavabhāvato siyā cetanā balavatī, parassa ca tadatthaviññāpanaṃ, na tathā asammukhāti. Yathā ca akkosite mate āḷahane katā khamāpanā upavādantarāyaṃ nivatteti, evaṃ parammukhā payuttā pharusavācā hotiyevāti sakkā viññātuṃ. Tassāti ekantapharusacetanāya eva pharusavācābhāvassa āvibhāvatthaṃ. Mammacchedako savanapharusatāyāti adhippāyo. Cittasaṇhātāya pharusavācā na hoti kammapathā’ppattattā, kammabhāvaṃ pana na sakkā vāretuṃ. Evaṃ anvayavasena cetanāpharusatāya pharusavācaṃ sādhetvā idāni tameva byatirekavasena sādhetuṃ ‘‘vacanasaṇhatāyā’’tiādi vuttaṃ. Esāti pharusavācā. Kammapathabhāvaṃ appattā appasāvajjā, itarā mahāsāvajjā. Tathā kilesānaṃ mudutibbatābhedehi sabbaṃ purimasadisaṃ.

    ആസേവനം ബഹുലീകരണം. യം ഉദ്ദിസ്സ പവത്തിതോ, തേന അഗ്ഗഹിതേ അപ്പസാവജ്ജോ, ഗഹിതേ മഹാസാവജ്ജോ കമ്മപഥപ്പത്തിതോ. യോ കോചി പന സമ്ഫപ്പലാപോ ദ്വീഹി സമ്ഭാരേഹി സിജ്ഝതി. കിലേസാനം മുദുതിബ്ബതാവസേനപി അപ്പസാവജ്ജമഹാസാവജ്ജതാ വേദിതബ്ബാ.

    Āsevanaṃ bahulīkaraṇaṃ. Yaṃ uddissa pavattito, tena aggahite appasāvajjo, gahite mahāsāvajjo kammapathappattito. Yo koci pana samphappalāpo dvīhi sambhārehi sijjhati. Kilesānaṃ mudutibbatāvasenapi appasāvajjamahāsāvajjatā veditabbā.

    അത്തനോ പരിണാമനം ചിത്തേനേവാതി വേദിതബ്ബം. ഹിതസുഖം ബ്യാപാദയതീതി യോ തം ഉപ്പാദേതി, തസ്സ ഹിതസുഖം വിനാസേതി. അഹോ വതാതി ഇമിനാ അച്ചന്തവിനാസചിന്തനം ദീപേതി. ഏവം ഹിസ്സ ദാരുണപവത്തിയാ കമ്മപഥപ്പത്തി. യഥാഭുച്ചഗഹണാഭാവേനാതി യാഥാവഗ്ഗാഹസ്സ അഭാവേന അനിച്ചാദിസഭാവസ്സ നിച്ചാദിതോ ഗഹണേന. മിച്ഛാ പസ്സതീതി വിതഥം പസ്സതി. സമ്ഫപ്പലാപോ വിയാതി ഇമിനാ ആസേവനസ്സ മന്ദതായ അപ്പസാവജ്ജതം, മഹന്തതായ മഹാസാവജ്ജതം ദസ്സേതി. ഗഹിതാകാരവിപരീതതാതി മിച്ഛാദിട്ഠിയാ ഗഹിതാകാരസ്സ വിപരീതഭാവോ. വത്ഥുനോതി തസ്സാ അയഥാഭൂതസഭാവമാഹ. തഥാഭാവേനാതി ഗഹിതാകാരേനേവ തസ്സ ദിട്ഠിഗതികസ്സ, തസ്സ വാ വത്ഥുനോ ഉപട്ഠാനം ഏവമേതം, ന ഇതോ അഞ്ഞഥാതി.

    Attano pariṇāmanaṃ cittenevāti veditabbaṃ. Hitasukhaṃ byāpādayatīti yo taṃ uppādeti, tassa hitasukhaṃ vināseti. Aho vatāti iminā accantavināsacintanaṃ dīpeti. Evaṃ hissa dāruṇapavattiyā kammapathappatti. Yathābhuccagahaṇābhāvenāti yāthāvaggāhassa abhāvena aniccādisabhāvassa niccādito gahaṇena. Micchā passatīti vitathaṃ passati. Samphappalāpo viyāti iminā āsevanassa mandatāya appasāvajjataṃ, mahantatāya mahāsāvajjataṃ dasseti. Gahitākāraviparītatāti micchādiṭṭhiyā gahitākārassa viparītabhāvo. Vatthunoti tassā ayathābhūtasabhāvamāha. Tathābhāvenāti gahitākāreneva tassa diṭṭhigatikassa, tassa vā vatthuno upaṭṭhānaṃ evametaṃ, na ito aññathāti.

    ധമ്മതോതി സഭാവതോ. കോട്ഠാസതോതി ഫസ്സപഞ്ചമകാദീസു ചിത്തങ്ഗകോട്ഠാസേസു യം കോട്ഠാസാ ഹോന്തി, തതോതി അത്ഥോ. ചേതനാധമ്മാതി ചേതനാസഭാവാ.

    Dhammatoti sabhāvato. Koṭṭhāsatoti phassapañcamakādīsu cittaṅgakoṭṭhāsesu yaṃ koṭṭhāsā honti, tatoti attho. Cetanādhammāti cetanāsabhāvā.

    പടിപാടിയാ സത്താതി ഏത്ഥ നനു ചേതനാ അഭിധമ്മേ കമ്മപഥേസു ന വുത്താതി പടിപാടിയാ സത്തന്നം കമ്മപഥഭാവോ ന യുത്തോതി? ന, അവചനസ്സ അഞ്ഞഹേതുകത്താ. ന ഹി തത്ഥ ചേതനായ അകമ്മപഥത്താ കമ്മപഥരാസിമ്ഹി അവചനം, കദാചി പന കമ്മപഥോ ഹോതി, ന സബ്ബദാതി കമ്മപഥഭാവസ്സ അനിയതത്താ അവചനം. യദാ പന കമ്മപഥോ ഹോതി, തദാ കമ്മപഥരാസിസങ്ഗഹോ ന നിവാരിതോ. ഏത്ഥാഹ – യദി ചേതനായ സബ്ബദാ കമ്മപഥഭാവാഭാവതോ അനിയതോ കമ്മപഥഭാവോതി കമ്മപഥരാസിമ്ഹി അവചനം, നനു അഭിജ്ഝാദീനം കമ്മപഥഭാവം അപ്പത്താനം അത്ഥിതായ അനിയതോ കമ്മപഥഭാവോതി തേസമ്പി കമ്മപഥരാസിമ്ഹി അവചനം ആപജ്ജതീതി? നാപജ്ജതി കമ്മപഥതാതംസഭാഗതാഹി തേസം തത്ഥ വുത്തത്താ. യദി ഏവം ചേതനാപി തത്ഥ വത്തബ്ബാ സിയാ? സച്ചമേതം, സാ പന പാണാതിപാതാദികാതി പാകടോ, തസ്സാ കമ്മപഥഭാവോതി ന വുത്താ സിയാ. ചേതനായ ഹി – ‘‘ചേതനാഹം, ഭിക്ഖവേ, കമ്മം വദാമി (അ॰ നി॰ ൬.൬൩; കഥാ॰ ൫൩൯), തിവിധാ, ഭിക്ഖവേ, കായസഞ്ചേതനാ അകുസലം കായകമ്മ’’ന്തിആദിവചനതോ (കഥാ॰ ൫൩൯) കമ്മഭാവോ പാകടോ, കമ്മംയേവ ച സുഗതിദുഗ്ഗതീനം തത്ഥ ഉപ്പജ്ജനകസുഖദുക്ഖാനഞ്ച പഥഭാവേന പവത്തം കമ്മപഥോതി വുച്ചതീതി പാകടോ തസ്സാ കമ്മപഥഭാവോ, അഭിജ്ഝാദീനം പന ചേതനാസമീഹനഭാവേന സുചരിതദുച്ചരിതഭാവോ ചേതനാജനിതപിട്ഠിവട്ടകഭാവേന സുഗതിദുഗ്ഗതിതദുപ്പജ്ജനകസുഖദുക്ഖാനം പഥഭാവോ ചാതി ന തഥാ പാകടോ കമ്മപഥഭാവോതി തേയേവ തേന സഭാവേന ദസ്സേതും അഭിധമ്മേ ചേതനാ കമ്മപഥരാസിഭാവേന ന വുത്താ , അതഥാജാതിയകത്താ വാ ചേതനാ തേഹി സദ്ധിം ന വുത്താതി ദട്ഠബ്ബം. മൂലം പത്വാതി മൂലദേസനം പത്വാ, മൂലസഭാവേസു ധമ്മേസു വുച്ചമാനേസൂതി അത്ഥോ.

    Paṭipāṭiyā sattāti ettha nanu cetanā abhidhamme kammapathesu na vuttāti paṭipāṭiyā sattannaṃ kammapathabhāvo na yuttoti? Na, avacanassa aññahetukattā. Na hi tattha cetanāya akammapathattā kammapatharāsimhi avacanaṃ, kadāci pana kammapatho hoti, na sabbadāti kammapathabhāvassa aniyatattā avacanaṃ. Yadā pana kammapatho hoti, tadā kammapatharāsisaṅgaho na nivārito. Etthāha – yadi cetanāya sabbadā kammapathabhāvābhāvato aniyato kammapathabhāvoti kammapatharāsimhi avacanaṃ, nanu abhijjhādīnaṃ kammapathabhāvaṃ appattānaṃ atthitāya aniyato kammapathabhāvoti tesampi kammapatharāsimhi avacanaṃ āpajjatīti? Nāpajjati kammapathatātaṃsabhāgatāhi tesaṃ tattha vuttattā. Yadi evaṃ cetanāpi tattha vattabbā siyā? Saccametaṃ, sā pana pāṇātipātādikāti pākaṭo, tassā kammapathabhāvoti na vuttā siyā. Cetanāya hi – ‘‘cetanāhaṃ, bhikkhave, kammaṃ vadāmi (a. ni. 6.63; kathā. 539), tividhā, bhikkhave, kāyasañcetanā akusalaṃ kāyakamma’’ntiādivacanato (kathā. 539) kammabhāvo pākaṭo, kammaṃyeva ca sugatiduggatīnaṃ tattha uppajjanakasukhadukkhānañca pathabhāvena pavattaṃ kammapathoti vuccatīti pākaṭo tassā kammapathabhāvo, abhijjhādīnaṃ pana cetanāsamīhanabhāvena sucaritaduccaritabhāvo cetanājanitapiṭṭhivaṭṭakabhāvena sugatiduggatitaduppajjanakasukhadukkhānaṃ pathabhāvo cāti na tathā pākaṭo kammapathabhāvoti teyeva tena sabhāvena dassetuṃ abhidhamme cetanā kammapatharāsibhāvena na vuttā , atathājātiyakattā vā cetanā tehi saddhiṃ na vuttāti daṭṭhabbaṃ. Mūlaṃ patvāti mūladesanaṃ patvā, mūlasabhāvesu dhammesu vuccamānesūti attho.

    അദിന്നാദാനം സത്താരമ്മണന്തി ഇദം ‘‘പഞ്ച സിക്ഖാപദാ പരിത്താരമ്മണാ ഏവ വാ’’തി ഇമായ പഞ്ഹപുച്ഛകപാളിയാ വിരുജ്ഝതി. യഞ്ഹി പാണാതിപാതാദിദുസ്സീല്യസ്സ ആരമ്മണം, തദേവ തം വേരമണിയാ ആരമ്മണം. വീതിക്കമിതബ്ബവത്ഥുതോ ഏവ ഹി വിരതീതി. സത്താരമ്മണന്തി വാ സത്തസങ്ഖാതം സങ്ഖാരാരമ്മണമേവ ഉപാദായ വുത്തന്തി നായം വിരോധോ. തഥാ ഹി വുത്തം സമ്മോഹവിനോദനിയം (വിഭ॰ അട്ഠ॰ ൭൧൪) ‘‘യാനി സിക്ഖാപദാനി ഏത്ഥ സത്താരമ്മണാനീതി വുത്താനി, താനി യസ്മാ സത്തോതി സങ്ഖ്യം ഗതം സങ്ഖാരമേവ ആരമ്മണം കരോന്തീ’’തി. വിസഭാഗവത്ഥുനോ ‘‘ഇത്ഥീ, പുരിസോ’’തി ഗഹേതബ്ബതോ സത്താരമ്മണോതി ഏകേ. ‘‘ഏകോ ദിട്ഠോ, ദ്വേ സുതാ’’തിആദിനാ സമ്ഫപ്പലപനേ ദിട്ഠസുതമുതവിഞ്ഞാതവസേന. തഥാ അഭിജ്ഝാതി ഏത്ഥ തഥാ-സദ്ദോ ‘‘ദിട്ഠസുതമുതവിഞ്ഞാതവസേനാ’’തി ഇദമ്പി ഉപസംഹരതി, ന സത്തസങ്ഖാരാരമ്മണതം ഏവ ദസ്സനാദിവസേന അഭിജ്ഝായനതോ. ‘‘നത്ഥി സത്താ ഓപപാതികാ’’തി പവത്തമാനാപി മിച്ഛാദിട്ഠി തേഭൂമകധമ്മവിസയാവാതി അധിപ്പായേനസ്സാ സങ്ഖാരാരമ്മണതാ വുത്താ. കഥം പന മിച്ഛാദിട്ഠിയാ സബ്ബേ തേഭൂമകധമ്മാ ആരമ്മണം ഹോന്തീതി? സാധാരണതോ. ‘‘നത്ഥി സുകതദുക്കടാനം കമ്മാനം ഫലം വിപാകോ’’തി ഹി പവത്തമാനായ അത്ഥതോ രൂപാരുപാവചരധമ്മാപി ഗഹിതാ ഏവ ഹോന്തീതി.

    Adinnādānaṃ sattārammaṇanti idaṃ ‘‘pañca sikkhāpadā parittārammaṇā eva vā’’ti imāya pañhapucchakapāḷiyā virujjhati. Yañhi pāṇātipātādidussīlyassa ārammaṇaṃ, tadeva taṃ veramaṇiyā ārammaṇaṃ. Vītikkamitabbavatthuto eva hi viratīti. Sattārammaṇanti vā sattasaṅkhātaṃ saṅkhārārammaṇameva upādāya vuttanti nāyaṃ virodho. Tathā hi vuttaṃ sammohavinodaniyaṃ (vibha. aṭṭha. 714) ‘‘yāni sikkhāpadāni ettha sattārammaṇānīti vuttāni, tāni yasmā sattoti saṅkhyaṃ gataṃ saṅkhārameva ārammaṇaṃ karontī’’ti. Visabhāgavatthuno ‘‘itthī, puriso’’ti gahetabbato sattārammaṇoti eke. ‘‘Eko diṭṭho, dve sutā’’tiādinā samphappalapane diṭṭhasutamutaviññātavasena. Tathā abhijjhāti ettha tathā-saddo ‘‘diṭṭhasutamutaviññātavasenā’’ti idampi upasaṃharati, na sattasaṅkhārārammaṇataṃ eva dassanādivasena abhijjhāyanato. ‘‘Natthi sattā opapātikā’’ti pavattamānāpi micchādiṭṭhi tebhūmakadhammavisayāvāti adhippāyenassā saṅkhārārammaṇatā vuttā. Kathaṃ pana micchādiṭṭhiyā sabbe tebhūmakadhammā ārammaṇaṃ hontīti? Sādhāraṇato. ‘‘Natthi sukatadukkaṭānaṃ kammānaṃ phalaṃ vipāko’’ti hi pavattamānāya atthato rūpārupāvacaradhammāpi gahitā eva hontīti.

    സുഖബഹുലതായ രാജാനോ ഹസമാനാപി ‘‘ചോരം ഘാതേഥാ’’തി വദന്തി, ഹാസോ പന തേസം അഞ്ഞവിസയോതി ആഹ ‘‘സന്നിട്ഠാപക…പേ॰… ഹോതീ’’തി.

    Sukhabahulatāya rājāno hasamānāpi ‘‘coraṃ ghātethā’’ti vadanti, hāso pana tesaṃ aññavisayoti āha ‘‘sanniṭṭhāpaka…pe… hotī’’ti.

    കേസഞ്ചീതി സഹജാതാനം അദിന്നാദാനാദീനം. സമ്പയുത്തപഭാവകട്ഠേനാതി സമ്പയുത്തോ ഹുത്വാ ഉപ്പാദകട്ഠേന. കേസഞ്ചീതി അസഹജാതാനം. ഉപനിസ്സയപച്ചയട്ഠേനാതി ഏതേന മൂലട്ഠേന ലോഭസ്സ ഉപകാരതം നിവത്തേതി. സുപ്പതിട്ഠിതഭാവസാധനട്ഠോ ഹി മൂലട്ഠോ, സോ ച ഹേതുപച്ചയതാഅവിനാഭാവീ, തേന ചേത്ഥ മൂലമിവ മൂലന്തി ഗഹേതബ്ബം, നിപ്പരിയായതോ പന പുബ്ബേ ‘‘കേസഞ്ചീ’’തി വുത്താനം സഹജാതാനം മൂലഭാവോ വേദിതബ്ബോ. രത്തോ ഖോതിആദിനാ സുത്തപദേനപി പാണാതിപാതാദീനം അകുസലാനം ലോഭസ്സ മൂലകാരണതം വിഭാവേതി, ന മൂലട്ഠേനുപകാരത്ഥം അവിസേസതോ തേസം ഹേതുപച്ചയത്താഭാവതോ.

    Kesañcīti sahajātānaṃ adinnādānādīnaṃ. Sampayuttapabhāvakaṭṭhenāti sampayutto hutvā uppādakaṭṭhena. Kesañcīti asahajātānaṃ. Upanissayapaccayaṭṭhenāti etena mūlaṭṭhena lobhassa upakārataṃ nivatteti. Suppatiṭṭhitabhāvasādhanaṭṭho hi mūlaṭṭho, so ca hetupaccayatāavinābhāvī, tena cettha mūlamiva mūlanti gahetabbaṃ, nippariyāyato pana pubbe ‘‘kesañcī’’ti vuttānaṃ sahajātānaṃ mūlabhāvo veditabbo. Ratto khotiādinā suttapadenapi pāṇātipātādīnaṃ akusalānaṃ lobhassa mūlakāraṇataṃ vibhāveti, na mūlaṭṭhenupakāratthaṃ avisesato tesaṃ hetupaccayattābhāvato.

    അകുസലകമ്മപഥവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Akusalakammapathavaṇṇanā niṭṭhitā.

    കുസലകമ്മപഥവണ്ണനാ

    Kusalakammapathavaṇṇanā

    വേരന്തി പാണാതിപാതാദിപാപധമ്മം. സോ ഹി വേരഹേതുതായ ‘‘വേര’’ന്തി വുച്ചതി, തം മണതി ‘‘മയി ഇധ ഠിതായ കഥമാഗച്ഛസീ’’തി തജ്ജേന്തീ വിയ നിവാരേതീതി വേരമണീ. തേനാഹ ‘‘പജഹതീ’’തി. ‘‘വിരമണീ’’തി വത്തബ്ബേ നിരുത്തിനയേന ഏവ-കാരം കത്വാ ഏവം വുത്തം. വിഭങ്ഗേ (വിഭ॰ ൭൦൩, ൭൦൪) ഏവ നിദ്ദിസനവസേന ഏവം വുത്താ. അസമാദിന്നസീലസ്സ സമ്പത്തതോ യഥാഉപട്ഠിതവീതിക്കമിതബ്ബവത്ഥുതോ വിരതി സമ്പത്തവിരതി, സമാദാനവസേന ഉപ്പന്നാ വിരതി സമാദാനവിരതി, സമാദാനവസേന ഉപ്പന്നാ വിരതി സമാദാനവിരതി, കിലേസാനം സമുച്ഛിന്ദനവസേന പവത്താവിരതി സമുച്ഛേദവിരതി.

    Veranti pāṇātipātādipāpadhammaṃ. So hi verahetutāya ‘‘vera’’nti vuccati, taṃ maṇati ‘‘mayi idha ṭhitāya kathamāgacchasī’’ti tajjentī viya nivāretīti veramaṇī. Tenāha ‘‘pajahatī’’ti. ‘‘Viramaṇī’’ti vattabbe niruttinayena eva-kāraṃ katvā evaṃ vuttaṃ. Vibhaṅge (vibha. 703, 704) eva niddisanavasena evaṃ vuttā. Asamādinnasīlassa sampattato yathāupaṭṭhitavītikkamitabbavatthuto virati sampattavirati, samādānavasena uppannā virati samādānavirati, samādānavasena uppannā virati samādānavirati, kilesānaṃ samucchindanavasena pavattāvirati samucchedavirati.

    ജീവമാനസസസ്സ മംസരുധിരസമ്മിസ്സതായ അല്ലസസമംസം. മുഞ്ചി സബ്ബത്ഥ സമകരുണതായ. സച്ചം വത്വാ ‘‘ഏതേന സച്ചവജ്ജേന മയ്ഹം മാതു രോഗോ സമ്മതൂ’’തി അധിട്ഠാസി.

    Jīvamānasasassa maṃsarudhirasammissatāya allasasamaṃsaṃ. Muñci sabbattha samakaruṇatāya. Saccaṃ vatvā ‘‘etena saccavajjena mayhaṃ mātu rogo sammatū’’ti adhiṭṭhāsi.

    മഹാസപ്പോതി അജഗരോ. മുഞ്ചിത്വാ അഗമാസി സീലതേജേന.

    Mahāsappoti ajagaro. Muñcitvā agamāsi sīlatejena.

    കോസല്ലം വുച്ചതി ഞാണം, കോസല്ലേന, കോസല്ലതോ വാ പവത്തിയാ ഉപഗമനതോ. കുച്ഛിതസയനതോതി കുച്ഛിതേനാകാരേന സയനതോ അനുസയനതോ, പവത്തനതോ വാ. ‘‘വേരമണികുസലാ’’തി വത്തബ്ബാപി പുച്ഛാനുരൂപം വിസ്സജ്ജനന്തി ‘‘കുസലാ’’തി ന വുത്താ, ‘‘കുസല’’ന്ത്വേവ വുത്താ.

    Kosallaṃ vuccati ñāṇaṃ, kosallena, kosallato vā pavattiyā upagamanato. Kucchitasayanatoti kucchitenākārena sayanato anusayanato, pavattanato vā. ‘‘Veramaṇikusalā’’ti vattabbāpi pucchānurūpaṃ vissajjananti ‘‘kusalā’’ti na vuttā, ‘‘kusala’’ntveva vuttā.

    കാമഞ്ചേത്ഥ പാളിയം വിരതിയോവ ആഗതാ, സിക്ഖാപദവിഭങ്ഗേ (വിഭ॰ ൭൦൪) പന ചേതനാപി ആഹരിത്വാ ദീപിതാതി തദുഭയമ്പി ഗണ്ഹന്തോ ‘‘ചേതനാപി വട്ടന്തി വിരതിയോപീ’’തി ആഹ.

    Kāmañcettha pāḷiyaṃ viratiyova āgatā, sikkhāpadavibhaṅge (vibha. 704) pana cetanāpi āharitvā dīpitāti tadubhayampi gaṇhanto ‘‘cetanāpi vaṭṭanti viratiyopī’’ti āha.

    അനഭിജ്ഝാ ഹി മൂലം പത്വാ കമ്മപഥകോട്ഠാസം പത്വാ അനഭിജ്ഝാതി വുത്തധമ്മോ മൂലതോ അലോഭോ കുസലമൂലം ഹോതീതി ഏവമത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. സേസപദദ്വയേപി ഏസേവ നയോ.

    Anabhijjhā hi mūlaṃ patvā kammapathakoṭṭhāsaṃ patvā anabhijjhāti vuttadhammo mūlato alobho kusalamūlaṃ hotīti evamattho daṭṭhabbo. Sesapadadvayepi eseva nayo.

    ദുസ്സീല്യാരമ്മണാ തദാരമ്മണാ ജീവിതിന്ദ്രിയാദിആരമ്മണാ കഥം ദുസ്സീല്യാനി പജഹന്തീതി തം ദസ്സേതും ‘‘യഥാ പനാ’’തിആദി വുത്തം.

    Dussīlyārammaṇā tadārammaṇā jīvitindriyādiārammaṇā kathaṃ dussīlyāni pajahantīti taṃ dassetuṃ ‘‘yathā panā’’tiādi vuttaṃ.

    അനഭിജ്ഝാ …പേ॰… വിരമന്തസ്സാതി അഭിജ്ഝം പജഹന്തസ്സാതി അത്ഥോ. ന ഹി മനോദുച്ചരിതതോ വിരതി അത്ഥി അനഭിജ്ഝാദീഹേവ തപ്പഹാനസിദ്ധിതോ. തേസു അലോഭോതിആദീസു യം വത്തബ്ബം, തം അകുസലമൂലേസു വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം.

    Anabhijjhā…pe… viramantassāti abhijjhaṃ pajahantassāti attho. Na hi manoduccaritato virati atthi anabhijjhādīheva tappahānasiddhito. Tesu alobhotiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ akusalamūlesu vuttanayeneva veditabbaṃ.

    അപ്പനാവാരന്തി നിഗമനവാരം. ഏകേന നയേനാതി വേദനാദിവസേന അരൂപമുഖേനേവ അനേകവിധേസു വിപസ്സനാകമ്മട്ഠാനേസു ഏകേന കമ്മട്ഠാനനയേന. ‘‘ഠപേത്വാ അഭിജ്ഝം നവ അകുസലകമ്മപഥാ’’തി വത്തബ്ബം. ദസാതി വാ ഇദം ‘‘കുസലകമ്മപഥാ’’തി ഇമിനാ സമ്ബന്ധിതബ്ബം ‘‘അകുസലകമ്മപഥാ ച ദസ കുസലകമ്മപഥാ ചാ’’തി. ‘‘ഠപേത്വാ അഭിജ്ഝ’’ന്തി ഹി ഇമിനാവ അകുസലകമ്മപഥാനം നവഭാവോ വുത്തോ ഹോതി. അഥ വാ ദസാതി ഇദം ഉഭയഥാപി സമ്ബന്ധിതബ്ബം. അഭിജ്ഝാ ഹി പഹാതബ്ബാപി സതി പരിഞ്ഞേയ്യതം നാതിവത്തതീതി. തഥാ ഹി വുത്തം ‘‘രൂപതണ്ഹാ പിയരൂപം സാതരൂപ’’ന്തിആദി, തസ്മാ സാ തായ പരിഞ്ഞേയ്യതായ ദുക്ഖസച്ചേപി സങ്ഗഹം ലഭതേവ, പഹാതബ്ബം പന ഉപാദായ ‘‘ഠപേത്വാ അഭിജ്ഝ’’ന്തി വുത്തം. തേനേവാഹ ‘‘പരിയായേന പന സബ്ബേപി കമ്മപഥാ ദുക്ഖസച്ച’’ന്തി. അഭിജ്ഝാലോഭാനം പവത്തിആകാരസിദ്ധഭേദം ഉപാദായ ‘‘ഇമേ ദ്വേ ധമ്മാ’’തി വുത്തം. സുത്തന്തനയേന തണ്ഹാ ‘‘സമുദയസച്ച’’ന്തി വുത്താതി ആഹ ‘‘നിപ്പരിയായേന സമുദയസച്ച’’ന്തി. അപ്പവത്തീതി അപ്പവത്തിനിമിത്തമാഹ യഥാ ‘‘രാഗക്ഖയോ ദോസക്ഖയോ’’തി (സം॰ നി॰ ൪.൩൧൪). സപ്പച്ചയതായ സങ്ഖതസഭാവേ ദുക്ഖസച്ചേ ഗഹിതേ അപ്പച്ചയതായ അസങ്ഖതം നിരോധസച്ചം പടിപക്ഖതോ ആവത്തതി, ഏകന്തസാവജ്ജേ ആചയഗാമിലക്ഖണേ സമുദയസച്ചേ ഗഹിതേ സാവജ്ജാ വിഗമനം അപചയഗാമിലക്ഖണം മഗ്ഗസച്ചംപടിപക്ഖതോ ആവത്തതീതി ദ്വേ ആവത്തഹാരവസേന വേദിതബ്ബാനീതി വുത്തം. തേനേവാഹ നേത്തിയം (നേത്തി॰ ൪.നിദ്ദേസവാര) –

    Appanāvāranti nigamanavāraṃ. Ekena nayenāti vedanādivasena arūpamukheneva anekavidhesu vipassanākammaṭṭhānesu ekena kammaṭṭhānanayena. ‘‘Ṭhapetvā abhijjhaṃ nava akusalakammapathā’’ti vattabbaṃ. Dasāti vā idaṃ ‘‘kusalakammapathā’’ti iminā sambandhitabbaṃ ‘‘akusalakammapathā ca dasa kusalakammapathā cā’’ti. ‘‘Ṭhapetvā abhijjha’’nti hi imināva akusalakammapathānaṃ navabhāvo vutto hoti. Atha vā dasāti idaṃ ubhayathāpi sambandhitabbaṃ. Abhijjhā hi pahātabbāpi sati pariññeyyataṃ nātivattatīti. Tathā hi vuttaṃ ‘‘rūpataṇhā piyarūpaṃ sātarūpa’’ntiādi, tasmā sā tāya pariññeyyatāya dukkhasaccepi saṅgahaṃ labhateva, pahātabbaṃ pana upādāya ‘‘ṭhapetvā abhijjha’’nti vuttaṃ. Tenevāha ‘‘pariyāyena pana sabbepi kammapathā dukkhasacca’’nti. Abhijjhālobhānaṃ pavattiākārasiddhabhedaṃ upādāya ‘‘ime dve dhammā’’ti vuttaṃ. Suttantanayena taṇhā ‘‘samudayasacca’’nti vuttāti āha ‘‘nippariyāyena samudayasacca’’nti. Appavattīti appavattinimittamāha yathā ‘‘rāgakkhayo dosakkhayo’’ti (saṃ. ni. 4.314). Sappaccayatāya saṅkhatasabhāve dukkhasacce gahite appaccayatāya asaṅkhataṃ nirodhasaccaṃ paṭipakkhato āvattati, ekantasāvajje ācayagāmilakkhaṇe samudayasacce gahite sāvajjā vigamanaṃ apacayagāmilakkhaṇaṃ maggasaccaṃpaṭipakkhato āvattatīti dve āvattahāravasena veditabbānīti vuttaṃ. Tenevāha nettiyaṃ (netti. 4.niddesavāra) –

    ‘‘ഏകമ്ഹി പദട്ഠാനേ, പരിയേസതി സേസകം പദട്ഠാനം;

    ‘‘Ekamhi padaṭṭhāne, pariyesati sesakaṃ padaṭṭhānaṃ;

    ആവത്തതി പടിപക്ഖേ, ആവത്തോ നാമ സോ ഹാരോ’’തി.

    Āvattati paṭipakkhe, āvatto nāma so hāro’’ti.

    സബ്ബാകാരേനാതി കാമരാഗരൂപരാഗാദിസബ്ബപ്പകാരേഹി, സബ്ബതോ വാ അപായഗമനീയാദിആകാരതോ, തത്ഥ കിഞ്ചിപി അനവസേസേത്വാ വാ. സബ്ബാകാരേനേവാതി സബ്ബാകാരതോ. നീഹരിത്വാതി അപനേത്വാ, സമുച്ഛിന്ദിത്വാഇച്ചേവ അത്ഥോ. കഞ്ചി ധമ്മം അനവകാരീകരിത്വാതി രൂപവേദനാദീസു കഞ്ചി ഏകധമ്മമ്പി അവിനിബ്ഭോഗം കത്വാ, ഏകേകതോ അഗ്ഗഹേത്വാ സമൂഹതോവ ഗഹേത്വാതി അത്ഥോ. അസ്മീതി അഹമസ്മീതി മാനഗ്ഗാഹവസേന. സോ പന യസ്മാ പഞ്ചക്ഖന്ധേ നിരവസേസതോ ഗണ്ഹാതി, തസ്മാ വുത്തം ‘‘സമൂഹഗ്ഗഹണാകാരേനാ’’തി. യസ്മാ ചേത്ഥ അഗ്ഗമഗ്ഗചിത്തം വുച്ചതി, തസ്മാ ആഹ ‘‘ദിട്ഠിസദിസം മാനാനുസയ’’ന്തി. ‘‘യം രൂപം തം അഹ’’ന്തിആദിനാ യഥാ ദിട്ഠി രൂപാദിം ‘‘അഹമസ്മീ’’തി ഗണ്ഹന്തീ പവത്തതി, ഏവം മാനോപി ‘‘സേയ്യോഹമസ്മീ’’തിആദിനാതി ആഹ ‘‘മാനാനുസയോ അസ്മീതി പവത്തത്താ ദിട്ഠിസദിസോ’’തി. പരിച്ഛേദകരോതി ഓസാനപരിച്ഛേദകരോ ഇതോ പരം ദുക്ഖസ്സാഭാവകരണതോ. കമ്മപഥദേസനായാതി കമ്മപഥമുഖേന പവത്തചതുസച്ചദേസനായ. മനസികാരപ്പടിവേധവസേനാതി വിപസ്സനാമനസികാരമഗ്ഗപ്പടിവേധവസേന.

    Sabbākārenāti kāmarāgarūparāgādisabbappakārehi, sabbato vā apāyagamanīyādiākārato, tattha kiñcipi anavasesetvā vā. Sabbākārenevāti sabbākārato. Nīharitvāti apanetvā, samucchinditvāicceva attho. Kañci dhammaṃ anavakārīkaritvāti rūpavedanādīsu kañci ekadhammampi avinibbhogaṃ katvā, ekekato aggahetvā samūhatova gahetvāti attho. Asmīti ahamasmīti mānaggāhavasena. So pana yasmā pañcakkhandhe niravasesato gaṇhāti, tasmā vuttaṃ ‘‘samūhaggahaṇākārenā’’ti. Yasmā cettha aggamaggacittaṃ vuccati, tasmā āha ‘‘diṭṭhisadisaṃ mānānusaya’’nti. ‘‘Yaṃ rūpaṃ taṃ aha’’ntiādinā yathā diṭṭhi rūpādiṃ ‘‘ahamasmī’’ti gaṇhantī pavattati, evaṃ mānopi ‘‘seyyohamasmī’’tiādināti āha ‘‘mānānusayo asmīti pavattattā diṭṭhisadiso’’ti. Paricchedakaroti osānaparicchedakaro ito paraṃ dukkhassābhāvakaraṇato. Kammapathadesanāyāti kammapathamukhena pavattacatusaccadesanāya. Manasikārappaṭivedhavasenāti vipassanāmanasikāramaggappaṭivedhavasena.

    കുസലകമ്മപഥവാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Kusalakammapathavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ആഹാരവാരവണ്ണനാ

    Āhāravāravaṇṇanā

    ൯൦. ആഹരതീതി (സം॰ നി॰ ടീ॰ ൨.൨.൧൧) ആനേതി, ഉപ്പാദേതി ഉപത്ഥമ്ഭേതി ചാതി അത്ഥോ. നിബ്ബത്താതി പസുതാ. തതോ പട്ഠായ ഹി ലോകേ ജാതവോഹാരോ. പടിസന്ധിഗ്ഗഹണതോ പന പട്ഠായ യാവ മാതുകുച്ഛിതോ നിക്ഖമനം, താവ സമ്ഭവേസിനോ. ഏസ താവ ഗബ്ഭസേയ്യകേസു ഭൂതസമ്ഭവേസിവിഭാഗോ, ഇതരേസു പന പഠമചിത്താദിവസേന വുത്തോ. സമ്ഭവ-സദ്ദോ ചേത്ഥ ഗബ്ഭസേയ്യകാനം വസേന പസൂതിപരിയായോ, ഇതരേസം വസേന ഉപ്പത്തിപരിയായോ. പഠമചിത്തപഠമഇരിയാപഥക്ഖണേസു ഹി തേ സമ്ഭവം ഉപ്പത്തിം ഏസന്തി ഉപഗച്ഛന്തി നാമ, ന താവ ഭൂതാ ഉപ്പത്തിയാ ന സുപ്പതിട്ഠിതത്താ. ഭൂതായേവ സബ്ബസോ ഭവേസനായ സമുച്ഛിന്നത്താ. ന പുന ഭവിസ്സന്തീതി അവധാരണേന നിവത്തിതമത്ഥം ദസ്സേതി, ‘‘യോ ച കാലഘസോ ഭൂതോ’’തിആദീസു (ജാ॰ ൧.൨.൧൯൦) ഭൂത-സദ്ദസ്സ ഖീണാസവവാചിതാ ദട്ഠബ്ബാ. വാ-സദ്ദോ ചേത്ഥ സമ്പിണ്ഡനത്ഥോ ‘‘അഗ്ഗിനാ വാ ഉദകേന വാ’’തിആദീസു (ഉദാ॰ ൭൬) വിയ.

    90.Āharatīti (saṃ. ni. ṭī. 2.2.11) āneti, uppādeti upatthambheti cāti attho. Nibbattāti pasutā. Tato paṭṭhāya hi loke jātavohāro. Paṭisandhiggahaṇato pana paṭṭhāya yāva mātukucchito nikkhamanaṃ, tāva sambhavesino. Esa tāva gabbhaseyyakesu bhūtasambhavesivibhāgo, itaresu pana paṭhamacittādivasena vutto. Sambhava-saddo cettha gabbhaseyyakānaṃ vasena pasūtipariyāyo, itaresaṃ vasena uppattipariyāyo. Paṭhamacittapaṭhamairiyāpathakkhaṇesu hi te sambhavaṃ uppattiṃ esanti upagacchanti nāma, na tāva bhūtā uppattiyā na suppatiṭṭhitattā. Bhūtāyeva sabbaso bhavesanāya samucchinnattā. Na puna bhavissantīti avadhāraṇena nivattitamatthaṃ dasseti, ‘‘yo ca kālaghaso bhūto’’tiādīsu (jā. 1.2.190) bhūta-saddassa khīṇāsavavācitā daṭṭhabbā. Vā-saddo cettha sampiṇḍanattho ‘‘agginā vā udakena vā’’tiādīsu (udā. 76) viya.

    യഥാസകം പച്ചയഭാവേന അത്തഭാവസ്സ പട്ഠപനമേവേത്ഥആഹാരേഹി കാതബ്ബഅനുഗ്ഗഹോതി അധിപ്പായേനാഹ ‘‘വചനഭേദോ…പേ॰… ഏകോയേവാ’’തി. സത്തസ്സ ഉപ്പന്നധമ്മാനന്തി സത്തസ്സസന്താനേ ഉപ്പന്നധമ്മാനം. യഥാ ‘‘വസ്സസതം തിട്ഠതീ’’തി വുത്തേ അനുപ്പബന്ധവസേന പവത്തതീതി വുത്തം ഹോതി, ഏവം ഠിതിയാതി അനുപ്പബന്ധവസേന പവത്തിയാതി അത്ഥോ, സാ പന അവിച്ഛേദോതി ആഹ ‘‘അവിച്ഛേദായാ’’തി. അനുപ്പബന്ധധമ്മുപ്പത്തിയാ സത്തസന്താനോ അനുഗ്ഗഹിതോ നാമ ഹോതീതി ആഹ ‘‘അനുപ്പന്നാനം ഉപ്പാദായാ’’തി. ഏതാനീതി ഠിതിഅനുഗ്ഗഹപദാനി. ഉഭയത്ഥ ദട്ഠബ്ബാനി, ന യഥാസങ്ഖ്യം.

    Yathāsakaṃ paccayabhāvena attabhāvassa paṭṭhapanamevetthaāhārehi kātabbaanuggahoti adhippāyenāha ‘‘vacanabhedo…pe… ekoyevā’’ti. Sattassa uppannadhammānanti sattassasantāne uppannadhammānaṃ. Yathā ‘‘vassasataṃ tiṭṭhatī’’ti vutte anuppabandhavasena pavattatīti vuttaṃ hoti, evaṃ ṭhitiyāti anuppabandhavasena pavattiyāti attho, sā pana avicchedoti āha ‘‘avicchedāyā’’ti. Anuppabandhadhammuppattiyā sattasantāno anuggahito nāma hotīti āha ‘‘anuppannānaṃ uppādāyā’’ti. Etānīti ṭhitianuggahapadāni. Ubhayattha daṭṭhabbāni, na yathāsaṅkhyaṃ.

    വത്ഥുഗതാ ഓജാ വത്ഥു വിയ തേന സദ്ധിം ആഹരിതബ്ബതം ഗച്ഛതീതി വുത്തം ‘‘അജ്ഝോഹരിതബ്ബതോ ആഹാരോ’’തി. നിബ്ബത്തിതഓജം പന സന്ധായ ‘‘കബളീകാരാഹാരോ ഓജട്ഠമകരൂപാനി ആഹരതീ’’തി വക്ഖതി. ഓളാരികതാ അപ്പോജതായ, ന വത്ഥുനോ ഥൂലതായ, കഥിനതായ വാ, തസ്മാ യസ്മിം വത്ഥുസ്മിം പരിത്താ ഓജാ ഹോതി, തം ഓളാരികം. സപ്പാദയോ ദുക്ഖുപ്പാദകതായ ഓളാരികാവേദിതബ്ബാ. വിസാണാദീനം തിവസ്സഛഡ്ഡിതാനം പൂതിഭൂത്തതാ മുദുകതാതി വദന്തി, തരച്ഛഖേളതേമികതായ പന തഥാഭൂതാനം തേസം മുദുകതാ. ധമ്മസഭാവോ ഹേസ. സസാനം ആഹാരോ സുഖുമോ തരുണതിണസസ്സഖാദനതോ. സകുണാനം ആഹാരോ സുഖുമോ തിണബീജാദിഖാദനതോ. പച്ചന്തവാസീനം സുഖുമോ, തേസഞ്ഹി സാകപണ്ണസുക്ഖകുരപദുമപത്തമ്പി ആഹാരോതി. തേസം പരനിമ്മിതവസവത്തീനം. സുഖുമോത്വേവാതി ന കിഞ്ചി ഉപാദായ, അഥ ഖോ സുഖുമോ ഇച്ചേവ നിട്ഠം പത്തോ തതോ പരം സുഖുമസ്സ അഭാവതോ.

    Vatthugatā ojā vatthu viya tena saddhiṃ āharitabbataṃ gacchatīti vuttaṃ ‘‘ajjhoharitabbato āhāro’’ti. Nibbattitaojaṃ pana sandhāya ‘‘kabaḷīkārāhāro ojaṭṭhamakarūpāni āharatī’’ti vakkhati. Oḷārikatā appojatāya, na vatthuno thūlatāya, kathinatāya vā, tasmā yasmiṃ vatthusmiṃ parittā ojā hoti, taṃ oḷārikaṃ. Sappādayo dukkhuppādakatāya oḷārikāveditabbā. Visāṇādīnaṃ tivassachaḍḍitānaṃ pūtibhūttatā mudukatāti vadanti, taracchakheḷatemikatāya pana tathābhūtānaṃ tesaṃ mudukatā. Dhammasabhāvo hesa. Sasānaṃāhāro sukhumo taruṇatiṇasassakhādanato. Sakuṇānaṃ āhāro sukhumo tiṇabījādikhādanato. Paccantavāsīnaṃ sukhumo, tesañhi sākapaṇṇasukkhakurapadumapattampi āhāroti. Tesaṃ paranimmitavasavattīnaṃ. Sukhumotvevāti na kiñci upādāya, atha kho sukhumo icceva niṭṭhaṃ patto tato paraṃ sukhumassa abhāvato.

    വത്ഥുവസേന പനേത്ഥ ആഹാരസ്സ ഓളാരികസുഖുമതാ വുത്താ, സാ ചസ്സ അപ്പോജമഹോജതാഹി വേദിതബ്ബാതി ദസ്സേതും ‘‘ഏത്ഥ ചാ’’തിആദി വുത്തം. പരിസ്സമന്തി ഖുദാവസേന ഉപ്പന്നം സരീരഖേദം. വിനോദേതീതി വത്ഥു തസ്സ വിനോദനമത്തം കരോതി. ന പന സക്കോതി പാലേതുന്തി സരീരം യാപേതും നപ്പഹോതി നിസ്സാരത്താ. ന സക്കോതി പരിസ്സമം വിനോദേതും ആമാസയസ്സ അപൂരണതോ.

    Vatthuvasena panettha āhārassa oḷārikasukhumatā vuttā, sā cassa appojamahojatāhi veditabbāti dassetuṃ ‘‘ettha cā’’tiādi vuttaṃ. Parissamanti khudāvasena uppannaṃ sarīrakhedaṃ. Vinodetīti vatthu tassa vinodanamattaṃ karoti. Na pana sakkoti pāletunti sarīraṃ yāpetuṃ nappahoti nissārattā. Na sakkoti parissamaṃ vinodetuṃ āmāsayassa apūraṇato.

    ഛബ്ബിധോപീതി ഇമിനാ കസ്സചിപി ഫസ്സസ്സ അനവസേസിതബ്ബതമാഹ. ആഹാരസ്സദേസനാക്കമേനേവേത്ഥ ഫസ്സാദീനം ദുതിയാദിതാ, ന അഞ്ഞേന കാരണേനാതി ആഹ ‘‘ദേസനാനയോ ഏവാ’’തിആദി. മനസോ സഞ്ചേതനാ, ന സത്തസ്സാതി ദസ്സനത്ഥം മനോഗഹണം യഥാ ‘‘ചിത്തസ്സ ഠിതി (ധ॰ സ॰ ൧൧), ചേതോവിമുത്തി ചാ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൬൯) ആഹ ‘‘മനോസഞ്ചേതനാതി ചേതനാ ഏവാ’’തി. ചിത്തന്തി യം കിഞ്ചി ചിത്തം, ന വിപാകവിഞ്ഞാണമേവ.

    Chabbidhopīti iminā kassacipi phassassa anavasesitabbatamāha. Āhārassadesanākkamenevettha phassādīnaṃ dutiyāditā, na aññena kāraṇenāti āha ‘‘desanānayo evā’’tiādi. Manaso sañcetanā, na sattassāti dassanatthaṃ manogahaṇaṃ yathā ‘‘cittassa ṭhiti (dha. sa. 11), cetovimutti cā’’ti (ma. ni. 1.69) āha ‘‘manosañcetanāti cetanā evā’’ti. Cittanti yaṃ kiñci cittaṃ, na vipākaviññāṇameva.

    പുബ്ബേ ‘‘ആഹാരന്തി പച്ചയ’’ന്തി വുത്തത്താ ‘‘യദി പച്ചയട്ഠോ ആഹാരട്ഠോ’’തിആദിനാ ചോദേതി. അഥ കസ്മാ ഇമേയേവ ചത്താരോ വുത്താതി അഥ കസ്മാ ചത്താരോവ വുത്താ, ഇമേ ഏവ ച വുത്താതി യോജനാ. വിസേസപച്ചയത്താതി ഏതേന യഥാ അഞ്ഞേ പച്ചയധമ്മാ അത്തനോ പച്ചയുപ്പന്നസ്സ പച്ചയാവ ഹോന്തി, ഇമേ പന തഥാ ച ഹോന്തി അഞ്ഞഥാ ചാതി സമാനേപി പച്ചയത്തേ അതിരേകപച്ചയാ ഹോന്തി, തസ്മാ ആഹാരാതി വുത്താതി ഇമമത്ഥം ദസ്സേതി. ഇദാനി തം അതിരേകപച്ചയതം ദസ്സേതും ‘‘വിസേസപച്ചയോ ഹീ’’തിആദി ആരദ്ധം. വിസേസപച്ചയോ രൂപകായസ്സ കബളീകാരോ ആഹാരോ ഉപത്ഥമ്ഭകഭാവതോ. തേനാഹ അട്ഠകഥായം (വിസുദ്ധി॰ ൨.൭൦൮; പട്ഠാ॰ അട്ഠ॰ പച്ചയുദ്ദേസവണ്ണനാ) ‘‘രൂപാരൂപാനം ഉപത്ഥമ്ഭകത്തേന ഉപകാരകാ ചത്താരോ ആഹാരാ ആഹാരപച്ചയോ’’തി. ഉപത്ഥമ്ഭകത്തഞ്ഹി സതിപി ജനകത്തേ അരൂപീനം ആഹാരാനം ആഹാരജരൂപസമുട്ഠാപകരൂപാഹാരസ്സ ച ഹോതി, അസതി പന ഉപത്ഥമ്ഭകത്തേ ആഹാരാനം ജനകത്തം നത്ഥീതി ഉപത്ഥമ്ഭകത്തം പധാനം. ജനയമാനോപി ഹി ആഹാരോ അവിച്ഛേദവസേന ഉപത്ഥമ്ഭയമാനോ ഏവ ജനേതീതി ഉപത്തമ്ഭകഭാവോ ഏവ ആഹാരഭാവോ. വേദനായ ഫസ്സോ വിസേസപച്ചയോ. ‘‘ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ’’തി ഹി വുത്തം. ‘‘സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണ’’ന്തി (ഉദാ॰ ൧; മ॰ നി॰ ൩.൧൨൬) വചനതോ വിഞ്ഞാണസ്സമനോസഞ്ചേതനാ. ‘‘ചേതനാ തിവിധം ഭവം ജനേതീ’’തി ഹി വുത്തം. ‘‘വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപ’’ന്തി പന വചനതോ നാമരൂപസ്സ വിഞ്ഞാണം വിസേസപച്ചയാ. ന ഹി ഓക്കന്തിവിഞ്ഞാണാഭാവേ നാമരൂപസ്സ അത്തസമ്ഭവോ. യഥാഹ ‘‘വിഞ്ഞാണഞ്ച ഹി, ആനന്ദ, മാതുകുച്ഛിസ്മിം ന ഓക്കമിസ്സഥ, അപി നു ഖോ നാമരൂപം മാതുകുച്ഛിസ്മിം സമുച്ചിസ്സഥാ’’തിആദി (ദീ॰ നി॰ ൨.൧൧൫). വുത്തമേവത്ഥം സുത്തേന സാധേതും ‘‘യഥാഹാ’’തിആദി വുത്തം.

    Pubbe ‘‘āhāranti paccaya’’nti vuttattā ‘‘yadi paccayaṭṭho āhāraṭṭho’’tiādinā codeti. Atha kasmā imeyeva cattāro vuttāti atha kasmā cattārova vuttā, ime eva ca vuttāti yojanā. Visesapaccayattāti etena yathā aññe paccayadhammā attano paccayuppannassa paccayāva honti, ime pana tathā ca honti aññathā cāti samānepi paccayatte atirekapaccayā honti, tasmā āhārāti vuttāti imamatthaṃ dasseti. Idāni taṃ atirekapaccayataṃ dassetuṃ ‘‘visesapaccayo hī’’tiādi āraddhaṃ. Visesapaccayo rūpakāyassa kabaḷīkāro āhāro upatthambhakabhāvato. Tenāha aṭṭhakathāyaṃ (visuddhi. 2.708; paṭṭhā. aṭṭha. paccayuddesavaṇṇanā) ‘‘rūpārūpānaṃ upatthambhakattena upakārakā cattāro āhārā āhārapaccayo’’ti. Upatthambhakattañhi satipi janakatte arūpīnaṃ āhārānaṃ āhārajarūpasamuṭṭhāpakarūpāhārassa ca hoti, asati pana upatthambhakatte āhārānaṃ janakattaṃ natthīti upatthambhakattaṃ padhānaṃ. Janayamānopi hi āhāro avicchedavasena upatthambhayamāno eva janetīti upattambhakabhāvo eva āhārabhāvo. Vedanāya phasso visesapaccayo. ‘‘Phassapaccayā vedanā’’ti hi vuttaṃ. ‘‘Saṅkhārapaccayā viññāṇa’’nti (udā. 1; ma. ni. 3.126) vacanato viññāṇassamanosañcetanā. ‘‘Cetanā tividhaṃ bhavaṃ janetī’’ti hi vuttaṃ. ‘‘Viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti pana vacanato nāmarūpassa viññāṇaṃ visesapaccayā. Na hi okkantiviññāṇābhāve nāmarūpassa attasambhavo. Yathāha ‘‘viññāṇañca hi, ānanda, mātukucchismiṃ na okkamissatha, api nu kho nāmarūpaṃ mātukucchismiṃ samuccissathā’’tiādi (dī. ni. 2.115). Vuttamevatthaṃ suttena sādhetuṃ ‘‘yathāhā’’tiādi vuttaṃ.

    ഏവം യദിപി പച്ചയട്ഠോ ആഹാരട്ഠോ, വിസേസപച്ചയതായ പന ഇമേ ഏവ ആഹാരാതി വുത്താതി തം നേസം വിസേസപച്ചയതം അവിഭാഗതോ ദസ്സേത്വാ ഇദാനി വിഭാഗതോ ദസ്സേതും ‘‘കോ പനേത്ഥാ’’തിആദി ആരദ്ധം. മുഖേ ഠപിതമത്തോയേവ അസങ്ഖാദിതോ, തത്തകേനപി അബ്ഭന്തരസ്സ ആഹാരസ്സ പച്ചയോ ഹോതി ഏവ. തേനാഹ ‘‘അട്ഠ രൂപാനി സമുട്ഠാപേതീ’’തി. സുഖവേദനായ ഹിതോ സുഖവേദനിയോ. സബ്ബഥാപീതി ചക്ഖുസമ്ഫസ്സാദിവസേന. യത്തകാ ഫസ്സസ്സ പകാരഭേദാ, തേസം വസേന സബ്ബപ്പകാരോപി ഫസ്സാഹാരോ. യഥാരഹം തിസ്സോ വേദനാ ആഹരതി, അനാഹാരകോ നത്ഥി.

    Evaṃ yadipi paccayaṭṭho āhāraṭṭho, visesapaccayatāya pana ime eva āhārāti vuttāti taṃ nesaṃ visesapaccayataṃ avibhāgato dassetvā idāni vibhāgato dassetuṃ ‘‘ko panetthā’’tiādi āraddhaṃ. Mukhe ṭhapitamattoyeva asaṅkhādito, tattakenapi abbhantarassa āhārassa paccayo hoti eva. Tenāha ‘‘aṭṭha rūpāni samuṭṭhāpetī’’ti. Sukhavedanāya hito sukhavedaniyo. Sabbathāpīti cakkhusamphassādivasena. Yattakā phassassa pakārabhedā, tesaṃ vasena sabbappakāropi phassāhāro. Yathārahaṃ tisso vedanā āharati, anāhārako natthi.

    സബ്ബഥാപീതി ഇധാപി ഫസ്സാഹാരേ വുത്തനയാനുസാരേന അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. തിസന്തതിവസേനാതി കായദസകം ഭാവദസകം വത്ഥുദസകന്തി തിവിധസന്തതിവസേന. സഹജാതാദിപച്ചയനയേനാതി സഹജാതാദിപച്ചയവിധിനാ. പടിസന്ധിവിഞ്ഞാണഞ്ഹി അത്തനാ സഹജാതനാമസ്സ സഹജാതഅഞ്ഞമഞ്ഞനിസ്സയവിപാകിന്ദ്രിയസമ്പയുത്തഅത്ഥിഅവിഗതപച്ചയേഹി പച്ചയോ ഹോന്തോയേവ ആഹാരപച്ചയതായ തം ആഹാരേതീ വുത്തം, സഹജാതരൂപേസു പന വത്ഥുനോ സമ്പയുത്തപച്ചയം ഠപേത്വാ വിപ്പയുത്തപച്ചയേന, സേസരൂപസ്സ അഞ്ഞമഞ്ഞപച്ചയഞ്ച ഠപേത്വാ വുത്തനയേനേവയോജനാ കാതബ്ബാ. താനീതി നപുംസകനിദ്ദേസോ അനപുംസകാനമ്പി നപുംസകേഹി സഹ വചനതോ.

    Sabbathāpīti idhāpi phassāhāre vuttanayānusārena attho veditabbo. Tisantativasenāti kāyadasakaṃ bhāvadasakaṃ vatthudasakanti tividhasantativasena. Sahajātādipaccayanayenāti sahajātādipaccayavidhinā. Paṭisandhiviññāṇañhi attanā sahajātanāmassa sahajātaaññamaññanissayavipākindriyasampayuttaatthiavigatapaccayehi paccayo hontoyeva āhārapaccayatāya taṃ āhāretī vuttaṃ, sahajātarūpesu pana vatthuno sampayuttapaccayaṃ ṭhapetvā vippayuttapaccayena, sesarūpassa aññamaññapaccayañca ṭhapetvā vuttanayenevayojanā kātabbā. Tānīti napuṃsakaniddeso anapuṃsakānampi napuṃsakehi saha vacanato.

    സാസവാ കുസലാകുസലചേതനാവ വുത്താ. വിസേസപച്ചയഭാവദസ്സനം ഹേതന്തി. തേനാഹ ‘‘അവിസേസേന പനാ’’തിആദി. പടിസന്ധിവിഞ്ഞാണമേവ വുത്തന്തി ഏത്ഥാപി ഏസേവ നയോ. യഥാ തസ്സ തസ്സ ഫലസ്സ വിസേസതോ പച്ചയതായ ഏതേസം ആഹാരട്ഠോ, ഏവം അവിസേസതോപീതി ദസ്സന്തേന ‘‘അവിസേസേന പനാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ തംസമ്പയുത്തതംസമുട്ഠാനധമ്മാനന്തി തേഹി ഫസ്സാദീഹി സമ്പയുത്തധമ്മാനഞ്ചേവ തംസമുട്ഠാനരൂപധമ്മാനഞ്ച. തത്ഥ സമ്പയുത്തഗ്ഗഹണം യഥാരഹതോ ദട്ഠബ്ബം, സമുട്ഠാനഗ്ഗഹണം പന അവിസേസതോ.

    Sāsavākusalākusalacetanāva vuttā. Visesapaccayabhāvadassanaṃ hetanti. Tenāha ‘‘avisesena panā’’tiādi. Paṭisandhiviññāṇameva vuttanti etthāpi eseva nayo. Yathā tassa tassa phalassa visesato paccayatāya etesaṃ āhāraṭṭho, evaṃ avisesatopīti dassantena ‘‘avisesena panā’’tiādi vuttaṃ. Tattha taṃsampayuttataṃsamuṭṭhānadhammānanti tehi phassādīhi sampayuttadhammānañceva taṃsamuṭṭhānarūpadhammānañca. Tattha sampayuttaggahaṇaṃ yathārahato daṭṭhabbaṃ, samuṭṭhānaggahaṇaṃ pana avisesato.

    ഉപത്ഥമ്ഭേന്തോ ആഹാരകിച്ചം സാധേതീതി ഉപത്ഥമ്ഭേന്തോയേവ രൂപം സമുട്ഠാപേതി, ഓജട്ഠമകരൂപസമുട്ഠാപനേനേവ പനസ്സ ഉപത്ഥമ്ഭനകിച്ചസിദ്ധി. ഫുസന്തോയേവാതി ഫുസനകിച്ചം കരോന്തോ ഏവ. ആയൂഹമാനാവാതി ചേതയമാനാ ഏവ അഭിസന്ദഹന്തീ ഏവ. വിജാനന്തമേവാതി ഉപപത്തിപരികപ്പനവസേന വിജാനന്തമേവ ആഹാരകിച്ചം സാധേതീതി യോജനാ. സേസപദദ്വയേപി ഏസേവ നയോ. ആഹാരകിച്ചസാധനഞ്ച തേസം വേദനാദിഉപ്പത്തിഹേതുതായ അത്തഭാവസ്സ പവത്തനമേവ.

    Upatthambhento āhārakiccaṃ sādhetīti upatthambhentoyeva rūpaṃ samuṭṭhāpeti, ojaṭṭhamakarūpasamuṭṭhāpaneneva panassa upatthambhanakiccasiddhi. Phusantoyevāti phusanakiccaṃ karonto eva. Āyūhamānāvāti cetayamānā eva abhisandahantī eva. Vijānantamevāti upapattiparikappanavasena vijānantameva āhārakiccaṃ sādhetīti yojanā. Sesapadadvayepi eseva nayo. Āhārakiccasādhanañca tesaṃ vedanādiuppattihetutāya attabhāvassa pavattanameva.

    കായട്ഠപനേനാതി കസ്മാ വുത്തം? നനു കമ്മജാദിരൂപം കമ്മാദിനാവ പവത്തതീതി ചോദനം സന്ധായാഹ ‘‘കമ്മജനിതോപീ’’തിആദി. ഉപാദിന്നരൂപസന്തതിയാ ഉപത്ഥമ്ഭനേനേവ ഉതുചിത്തജരൂപസന്തതീനമ്പി ഉപത്ഥമ്ഭനസിദ്ധി ഹോതീതി ‘‘ദ്വിന്നം രൂപസന്തതീന’’ന്തി വുത്തം. ഉപത്ഥമ്ഭനമേവ സന്ധായ ‘‘അനുപാലകോ ഹുത്വാ’’തി ച വുത്തം. രൂപകായസ്സ ഠിതിഹേതുതാ ഹി യാപനാ അനുപാലനാ.

    Kāyaṭṭhapanenāti kasmā vuttaṃ? Nanu kammajādirūpaṃ kammādināva pavattatīti codanaṃ sandhāyāha ‘‘kammajanitopī’’tiādi. Upādinnarūpasantatiyā upatthambhaneneva utucittajarūpasantatīnampi upatthambhanasiddhi hotīti ‘‘dvinnaṃ rūpasantatīna’’nti vuttaṃ. Upatthambhanameva sandhāya ‘‘anupālako hutvā’’ti ca vuttaṃ. Rūpakāyassa ṭhitihetutā hi yāpanā anupālanā.

    സുഖാദിവത്ഥുഭൂതന്തി സുഖാദീനം പവത്തിട്ഠാനഭൂതം. ആരമ്മണമ്പി ഹി വസതി ഏത്ഥ ആരമ്മണകരണവസേന തദാരമ്മണാ ധമ്മാതി വത്ഥൂതി വുച്ചതി. ഫുസന്തോയേവാതി ഇദം ഫസ്സസ്സ ഫുസനസഭാവത്താ വുത്തം. ന ഹി ധമ്മാനം സഭാവേന വിനാ പവത്തി അത്ഥി. വേദനാപവത്തിയാ വിനാ സത്താനം സന്ധാവനതാ നത്ഥീതി ആഹ ‘‘സുഖാദി…പേ॰… ഹോതീ’’തി, ന ചേത്ഥ സഞ്ഞീഭവകഥായം അസഞ്ഞീഭവോ ദസ്സേതബ്ബോ, തസ്സാപി വാ കാരണഭൂതവേദനാപവത്തിവസേനേവ ഠിതിയാ ഹേതുനോ അബ്യാപിതാ. തഥാ ഹി ‘‘മനോസഞ്ചേതനാ…പേ॰… ഭവമൂലനിപ്ഫാദനതോ സത്താനം ഠിതിയാ ഹോതീ’’തി വുത്താ, തതോ ഏവ ‘‘വിഞ്ഞാണം വിജാനന്തമേവാതി ഉപപത്തിപരികപ്പനവസേന വിജാനന്തമേവാ’’തി വുത്തോവായമത്ഥോതി.

    Sukhādivatthubhūtanti sukhādīnaṃ pavattiṭṭhānabhūtaṃ. Ārammaṇampi hi vasati ettha ārammaṇakaraṇavasena tadārammaṇā dhammāti vatthūti vuccati. Phusantoyevāti idaṃ phassassa phusanasabhāvattā vuttaṃ. Na hi dhammānaṃ sabhāvena vinā pavatti atthi. Vedanāpavattiyā vinā sattānaṃ sandhāvanatā natthīti āha ‘‘sukhādi…pe… hotī’’ti, na cettha saññībhavakathāyaṃ asaññībhavo dassetabbo, tassāpi vā kāraṇabhūtavedanāpavattivaseneva ṭhitiyā hetuno abyāpitā. Tathā hi ‘‘manosañcetanā…pe… bhavamūlanipphādanato sattānaṃ ṭhitiyā hotī’’ti vuttā, tato eva ‘‘viññāṇaṃ vijānantamevāti upapattiparikappanavasena vijānantamevā’’ti vuttovāyamatthoti.

    ചത്താരി ഭയാനി ദട്ഠബ്ബാനി ആദീനവവിഭാവനതോ. നികന്തീതി നികാമനാ. രസതണ്ഹം സന്ധായ വദതി. സാ ഹി കബളീകാരേ ആഹാരേ ബലവതീ. തേനേവ തത്ഥ അവധാരണം കതം. ഭായതി ഏതസ്മാതി ഭയം, നികന്തിയേവഭയം മഹാനത്ഥഹേതുതോ. ഉപഗമനം വിസയിന്ദ്രിയവിഞ്ഞാണേസു വിസയവിഞ്ഞാണേസു ഏവ ച സങ്ഗതിവസേന പവത്തി, തം വേദനാദിഉപ്പത്തിഹേതുതായ ‘‘ഭയ’’ന്തി വുത്തം. അവധാരണേ പയോജനം വുത്തനയമേവ. സേസദ്വയേപി ഏസേവനയോ. ആയൂഹനം അഭിസന്ദഹനം, സംവിധാനന്തിപി വദന്തി. തം ഭവൂപപത്തിഹേതുതായ ‘‘ഭയ’’ന്തി വുത്തം. അഭിനിപാതോ തത്ഥ തത്ഥ ഭവേ പടിസന്ധിഗ്ഗഹണവസേന നിബ്ബത്തി. സോ ഭവൂപപത്തിഹേതുകാനം സബ്ബേസം അനത്ഥാനം മൂലകാരണത്താ ‘‘ഭയ’’ന്തി വുത്തോ. ഇദാനി നികന്തിആദീനം സപ്പടിഭയതം വിത്ഥാരതോ ദസ്സേതും ‘‘കിംകാരണാ’’തിആദി ആരദ്ധം. തത്ഥ നികന്തിം കത്വാതി ആലയം ജനേത്വാ, തണ്ഹം ഉപ്പാദേത്വാതി അത്ഥോ.

    Cattāribhayāni daṭṭhabbāni ādīnavavibhāvanato. Nikantīti nikāmanā. Rasataṇhaṃ sandhāya vadati. Sā hi kabaḷīkāre āhāre balavatī. Teneva tattha avadhāraṇaṃ kataṃ. Bhāyati etasmāti bhayaṃ, nikantiyevabhayaṃ mahānatthahetuto. Upagamanaṃ visayindriyaviññāṇesu visayaviññāṇesu eva ca saṅgativasena pavatti, taṃ vedanādiuppattihetutāya ‘‘bhaya’’nti vuttaṃ. Avadhāraṇe payojanaṃ vuttanayameva. Sesadvayepi esevanayo. Āyūhanaṃ abhisandahanaṃ, saṃvidhānantipi vadanti. Taṃ bhavūpapattihetutāya ‘‘bhaya’’nti vuttaṃ. Abhinipāto tattha tattha bhave paṭisandhiggahaṇavasena nibbatti. So bhavūpapattihetukānaṃ sabbesaṃ anatthānaṃ mūlakāraṇattā ‘‘bhaya’’nti vutto. Idāni nikantiādīnaṃ sappaṭibhayataṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘kiṃkāraṇā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha nikantiṃ katvāti ālayaṃ janetvā, taṇhaṃ uppādetvāti attho.

    ഫസ്സ ഉപഗച്ഛന്താതി ചക്ഖുസമ്ഫസ്സാദിഭേദം ഫസ്സം പവത്തേന്താ. ഫസ്സസ്സാദിനോതി കായസമ്ഫസ്സവസേന ഫോട്ടബ്ബസങ്ഖാതസ്സ ഫസ്സസ്സ അസ്സാദനസീലാ. കായസമ്ഫസ്സവസേന ഹി സത്താനം ഫോട്ഠബ്ബതണ്ഹാ പവത്തതീതി ദസ്സേതും ഫസ്സാഹാരാദീനവദസ്സനേ ഫോട്ഠബ്ബാരമ്മണം ഉദ്ധടം ‘‘പരേസം രക്ഖിതഗോപിതേസൂ’’തിആദിനാ. ഫസ്സസ്സാദിനോതി വാ ഫസ്സാഹാരസ്സാദിനോതി അത്ഥോ. സതി ഹി ഫസ്സാഹാരേ സത്താനം ഫസ്സാരമ്മണേ അസ്സാദോ, നാസതീതി. തേനാഹ ‘‘ഫസ്സസ്സാദമൂലക’’ന്തിആദി.

    Phassa upagacchantāti cakkhusamphassādibhedaṃ phassaṃ pavattentā. Phassassādinoti kāyasamphassavasena phoṭṭabbasaṅkhātassa phassassa assādanasīlā. Kāyasamphassavasena hi sattānaṃ phoṭṭhabbataṇhā pavattatīti dassetuṃ phassāhārādīnavadassane phoṭṭhabbārammaṇaṃ uddhaṭaṃ ‘‘paresaṃ rakkhitagopitesū’’tiādinā. Phassassādinoti vā phassāhārassādinoti attho. Sati hi phassāhāre sattānaṃ phassārammaṇe assādo, nāsatīti. Tenāha ‘‘phassassādamūlaka’’ntiādi.

    ജാതിനിമിത്തസ്സ ഭയസ്സ അഭിനിപാതസഭാവേന ഗഹിതത്താ ‘‘തമ്മൂലക’’ന്തി വുത്തം, കമ്മായൂഹനനിമിത്തന്തി അത്ഥോ.

    Jātinimittassa bhayassa abhinipātasabhāvena gahitattā ‘‘tammūlaka’’nti vuttaṃ, kammāyūhananimittanti attho.

    അഭിനിപതതീതി അഭിനിബ്ബത്തതി. പഠമാഭിനിബ്ബത്തി ഹി സത്താനം തത്ഥ തത്ഥ അങ്ഗാരകാസുസദിസേ ഭവേ അഭിനിപാതസദിസീതി. തമ്മൂലകത്താതി നാമരൂപനിബ്ബത്തിമൂലകത്താ.

    Abhinipatatīti abhinibbattati. Paṭhamābhinibbatti hi sattānaṃ tattha tattha aṅgārakāsusadise bhave abhinipātasadisīti. Tammūlakattāti nāmarūpanibbattimūlakattā.

    തത്രാതി താസു ഉപമാസു. ഭൂതമത്ഥം കത്വാതി ന പരികപ്പിതമത്ഥം, അഥ ഖോ ഭൂതം ഭൂതപുബ്ബം അത്ഥം കത്വാ. പാഥേയ്യഹത്ഥേസു ഗച്ഛന്തേസു പാഥേയ്യം, ഗച്ഛന്തം വിയ ഹോതീതി വുത്തം ‘‘ഗന്ത്വാ പാഥേയ്യം നിട്ഠാസീ’’തി. ഗന്ത്വാതി വാഗമനഹേതൂതി അത്ഥോ. ഖുപ്പിപാസാതുരതായ ഘനച്ഛായം രുക്ഖം ഉപഗന്തും അസമത്ഥാ വിരള്ഹച്ഛായായം നിസീദിംസു. ന ദാനി സക്കാ തം മയാ കാതും അതിദുബ്ബലഭാവതോ. പരിക്ഖലിതഗതിതരുണദാരകോ ഖുപ്പിപാസാഭിഭൂതോ ച, തസ്മാ ഗച്ഛന്തോയേവ മതോ.

    Tatrāti tāsu upamāsu. Bhūtamatthaṃ katvāti na parikappitamatthaṃ, atha kho bhūtaṃ bhūtapubbaṃ atthaṃ katvā. Pātheyyahatthesu gacchantesu pātheyyaṃ, gacchantaṃ viya hotīti vuttaṃ ‘‘gantvā pātheyyaṃ niṭṭhāsī’’ti. Gantvāti vāgamanahetūti attho. Khuppipāsāturatāya ghanacchāyaṃ rukkhaṃ upagantuṃ asamatthā viraḷhacchāyāyaṃ nisīdiṃsu. Na dāni sakkā taṃ mayā kātuṃ atidubbalabhāvato. Parikkhalitagatitaruṇadārako khuppipāsābhibhūto ca, tasmā gacchantoyeva mato.

    സജാതിമംസതായാതി (സം॰ നി॰ ടീ॰ ൨.൨.൬൩) സമാനജാതിമംസതായ, മനുസ്സമംസതായാതി അത്ഥോ. യം മനുസ്സമംസം, തഞ്ഹി ലോകേ ജിഗുച്ഛനീയത്താ പടികുലം. തഥാ ഹി തം വിഞ്ഞൂഹി വജ്ജിതം, മനുസ്സമംസേസുപി ഞാതിമംസം അയുത്തപരിഭോഗതായ പടികൂലം, തത്ഥാപി പുത്തമംസം, തത്ഥാപി പിയപുത്തമംസം, തത്ഥാപി തരുണമംസം, തത്ഥാപി ആമകമംസം, തത്ഥാപി അഗോരസാഭിസങ്ഖതം, തത്ഥാപി അലോണം, തത്ഥാപി അധൂപിതന്തി ഏവം ഹേട്ഠിമതോ ഉത്തരുത്തരസ്സ പടികൂലതരഭാവകാരണതാ ദട്ഠബ്ബാ. പുത്തമംസസദിസന്തി പടികൂലതാഉപട്ഠാപനേന പുത്തമംസസദിസം കത്വാ പസ്സതി. തത്ഥ നികന്തിം പരിയാദിയതീതി അരിയമഗ്ഗേന ആഹാരേ സാപേക്ഖം ഖേപേതി.

    Sajātimaṃsatāyāti (saṃ. ni. ṭī. 2.2.63) samānajātimaṃsatāya, manussamaṃsatāyāti attho. Yaṃ manussamaṃsaṃ, tañhi loke jigucchanīyattā paṭikulaṃ. Tathā hi taṃ viññūhi vajjitaṃ, manussamaṃsesupi ñātimaṃsaṃ ayuttaparibhogatāya paṭikūlaṃ, tatthāpi puttamaṃsaṃ, tatthāpi piyaputtamaṃsaṃ, tatthāpi taruṇamaṃsaṃ, tatthāpi āmakamaṃsaṃ, tatthāpi agorasābhisaṅkhataṃ, tatthāpi aloṇaṃ, tatthāpi adhūpitanti evaṃ heṭṭhimato uttaruttarassa paṭikūlatarabhāvakāraṇatā daṭṭhabbā. Puttamaṃsasadisanti paṭikūlatāupaṭṭhāpanena puttamaṃsasadisaṃ katvā passati. Tattha nikantiṃ pariyādiyatīti ariyamaggena āhāre sāpekkhaṃ khepeti.

    സാ ഗാവീതി ‘‘സേയ്യഥാപി ഭിക്ഖവേ ഗാവീ’’തി (സം॰ നി॰ ൨.൬൩) ഏവം സുത്തേ വുത്തഗാവീ. ഉദ്ദാലേത്വാതി ഉപ്പാടേത്വാ. നിസ്സായ തിട്ഠതീതി പടിച്ചപച്ചയം കത്വാ പവത്തതി. ദുക്ഖദുക്ഖതാദിവസേന തിണ്ണമ്പി വേദയിതാനം ദുക്ഖഭാവം സന്ധായാഹ ‘‘വേദയിതദുക്ഖസ്സാ’’തി.

    Sā gāvīti ‘‘seyyathāpi bhikkhave gāvī’’ti (saṃ. ni. 2.63) evaṃ sutte vuttagāvī. Uddāletvāti uppāṭetvā. Nissāya tiṭṭhatīti paṭiccapaccayaṃ katvā pavattati. Dukkhadukkhatādivasena tiṇṇampi vedayitānaṃ dukkhabhāvaṃ sandhāyāha ‘‘vedayitadukkhassā’’ti.

    സാധുസമ്മതാപി ഗതി വിപരിണാമസങ്ഖാരദുക്ഖതാവസേന കിലേസദുക്ഖവസേന ച മഹാപരിളാഹായേവാതി വുത്തം ‘‘മഹാപരിളാഹട്ഠേന തയോ ഭവാ’’തി. യഥാ ഉപകഡ്ഢകാ ദ്വേ പുരിസാ, ഏവം കുസലാകുസലവസേന ദ്വേ മനോസഞ്ചേതനാ. യഥാ മനോസഞ്ചേതനാ ന പവത്തതി, തഥാ പടിപജ്ജന്തോ തത്ഥ നികന്തിം പരിയാദിയതീതി വേദിതബ്ബോ.

    Sādhusammatāpi gati vipariṇāmasaṅkhāradukkhatāvasena kilesadukkhavasena ca mahāpariḷāhāyevāti vuttaṃ ‘‘mahāpariḷāhaṭṭhena tayo bhavā’’ti. Yathā upakaḍḍhakā dve purisā, evaṃ kusalākusalavasena dve manosañcetanā. Yathā manosañcetanā na pavattati, tathā paṭipajjanto tattha nikantiṃ pariyādiyatīti veditabbo.

    സത്തിസതേന ഹതാ ഏവ ഉപമാ സത്തിസതഹതൂപമാ, തസ്സം സത്തിസതഹതൂപമായം. തം സത്തിസതം. അസ്സ പുരിസസ്സ. പതിതോകാസേതി പുരിമസത്തീഹി പതിതപ്പദേസേ. ദുക്ഖസ്സ പമാണം നത്ഥി അനേകസ്സ അപരാപരം ഉപ്പജ്ജനതോ. ഖന്ധജനനന്തി ഖന്ധാനം അപരാപരുപ്പാദോ, പഠമാഭിനിബ്ബത്തി പന പടിസന്ധി ഏവ. ആഗുചാരീ പുരിസോ വിയ പടിസന്ധിവിഞ്ഞാണം നാനപ്പകാരദുക്ഖുപ്പാദസന്നിസ്സയതോ, തേഹി ച ദുക്ഖേഹി ഉപഗന്തബ്ബതോ. സമ്പയുത്തധമ്മാനം പമുഖഭാവേന പവത്തിയാ ‘‘വിഞ്ഞാണസ്സ ദുക്ഖുപ്പാദോതി വുത്താ. തഥാ ഹി വുത്തം ‘‘മനോപുബ്ബങ്ഗമാ ധമ്മാ’’തി (ധ॰ പ॰ ൧, ൨) യഥാ വിഞ്ഞാണം ആയതിം പടിസന്ധിവസേന ന പവത്തതി, ഏവം കരണം തത്ഥ നികന്തിപരിയാദാനം ദട്ഠബ്ബം.

    Sattisatena hatā eva upamā sattisatahatūpamā, tassaṃ sattisatahatūpamāyaṃ. Taṃ sattisataṃ. Assa purisassa. Patitokāseti purimasattīhi patitappadese. Dukkhassa pamāṇaṃ natthi anekassa aparāparaṃ uppajjanato. Khandhajanananti khandhānaṃ aparāparuppādo, paṭhamābhinibbatti pana paṭisandhi eva. Āgucārī puriso viya paṭisandhiviññāṇaṃ nānappakāradukkhuppādasannissayato, tehi ca dukkhehi upagantabbato. Sampayuttadhammānaṃ pamukhabhāvena pavattiyā ‘‘viññāṇassa dukkhuppādoti vuttā. Tathā hi vuttaṃ ‘‘manopubbaṅgamā dhammā’’ti (dha. pa. 1, 2) yathā viññāṇaṃ āyatiṃ paṭisandhivasena na pavattati, evaṃ karaṇaṃ tattha nikantipariyādānaṃ daṭṭhabbaṃ.

    പരിഞ്ഞാതം വത്ഥൂതി ദുക്ഖസച്ചമാഹ. പഞ്ചകാമഗുണികോ രാഗോതി പഞ്ചകാമഗുണാരമ്മണോ രാഗോ. പരിഞ്ഞാതോ ഹോതീതി പരിച്ഛിജ്ജ ജാനനേന സമതിക്കന്തോ ഹോതി. രസതണ്ഹായ ഹി സമ്മദേവ വിഗതായ രൂപതണ്ഹാദയോപി വിഗതായേവ ഹോന്തി. തഥാ ച സതി കാമരാഗസംയോജനം സമുച്ഛിന്നമേവ ഹോതി, ഏവം കരണം തത്ഥ നികന്തിപരിയാദാനം ദട്ഠബ്ബം. പരിഞ്ഞാഭിസമയേ ഹി സിദ്ധേ പഹാനാഭിസമയോ സിദ്ധോ ഏവാതി. പഹീനേ ച കാമരാഗസംയോജനേ ഓരമ്ഭാഗിയസംയോജനാനം ലേസോപി നാവസിസ്സതീതി ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘നത്ഥി തം സംയോജന’’ന്തിആദി. തേന കബളീകാരാഹാരപരിഞ്ഞാ അനാഗാമിതം പാപേതീതി ദസ്സേതി. സേസാഹാരപരിഞ്ഞാ പന അരഹത്തനിട്ഠാ ഏവാതി ദസ്സേന്തോ ‘‘ഫസ്സേ ഭിക്ഖവേ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ തിസ്സോ തണ്ഹാതി കാമതണ്ഹാ രൂപതണ്ഹാ അരൂപതണ്ഹാതി ഇമാ തിസ്സോ തണ്ഹാ.

    Pariññātaṃvatthūti dukkhasaccamāha. Pañcakāmaguṇiko rāgoti pañcakāmaguṇārammaṇo rāgo. Pariññāto hotīti paricchijja jānanena samatikkanto hoti. Rasataṇhāya hi sammadeva vigatāya rūpataṇhādayopi vigatāyeva honti. Tathā ca sati kāmarāgasaṃyojanaṃ samucchinnameva hoti, evaṃ karaṇaṃ tattha nikantipariyādānaṃ daṭṭhabbaṃ. Pariññābhisamaye hi siddhe pahānābhisamayo siddho evāti. Pahīne ca kāmarāgasaṃyojane orambhāgiyasaṃyojanānaṃ lesopi nāvasissatīti dassento āha ‘‘natthi taṃ saṃyojana’’ntiādi. Tena kabaḷīkārāhārapariññā anāgāmitaṃ pāpetīti dasseti. Sesāhārapariññā pana arahattaniṭṭhā evāti dassento ‘‘phasse bhikkhave’’tiādimāha. Tattha tisso taṇhāti kāmataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhāti imā tisso taṇhā.

    ‘‘പുരിമതണ്ഹാസമുദയാ’’തി സങ്ഖേപതോ വുത്തമത്ഥം വിത്ഥാരതോ ദസ്സേതും ‘‘കഥ’’ന്തിആദി ആരദ്ധം. തത്ഥ തണ്ഹാപച്ചയനിബ്ബത്താതി തണ്ഹാപച്ചയാ നിബ്ബത്താ. പടിസന്ധിക്ഖണേ പുരിമതണ്ഹാസമുദയാ ആഹാരാനം സമുദയദസ്സനേനേവ പവത്തിക്ഖണേപി ഉപാദിന്നകആഹാരസമുദയോ ദസ്സിതോ ഹോതീതി തം അനാമസിത്വാ അനുപാദിന്നകാനം തണ്ഹാസമുദയം ദസ്സേതും ‘‘യസ്മാ പനാ’’തിആദി വുത്തം. ഇധാതി ഇമസ്മിം സുത്തേ മിസ്സിത്വാ കഥിതാ അവിസേസിതത്താ. സഹജാതതണ്ഹാപച്ചയനിബ്ബത്തോതി ഏത്ഥ സഹജാതഗ്ഗഹണം അസഹജാതതണ്ഹാപച്ചയനിബ്ബത്തോപി അനുപാദിന്നകആഹാരോ ലബ്ഭതീതി ദസ്സനത്ഥം. സോ പന അസഹജാതതണ്ഹാപച്ചയനിബ്ബത്തതാസാമഞ്ഞേനപി യഥാവുത്തഉപാദിന്നകാഹാരേന സംസയം ജനേയ്യാതി ന ഉദ്ധടോ, ന ച ഏതം കാരണം ‘‘രാഗം ഉപനിസ്സായ ദോമനസ്സം ഉപ്പജ്ജതീ’’തി വചനതോ, തണ്ഹോപനിസ്സയപടിഘചിത്തസമുട്ഠാനായ ച ഓജായ വസേന അനുപാദിന്നകആഹാരസ്സ ലബ്ഭനതോ. കഥം പന തണ്ഹാ ഓജായ ഉപനിസ്സയപച്ചയോ; ന ഹി പട്ഠാനേ കത്ഥചി രൂപസ്സ ഉപനിസ്സയപച്ചയോ വുത്തോ അത്ഥീതി. നായം വിരോധോ ‘‘യസ്മിം സതി യം ഹോതി, സോ തസ്സ ഉപനിസ്സയോ’’തി സുത്തന്തനയസ്സ അധിപ്പേതത്താ യഥാവുത്തത്ഥസമ്ഭവതോ. തേനേവാഹ ‘‘ഇമിസ്സാ…പേ॰… തണ്ഹായ നിരോധേനാ’’തി.

    ‘‘Purimataṇhāsamudayā’’ti saṅkhepato vuttamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘katha’’ntiādi āraddhaṃ. Tattha taṇhāpaccayanibbattāti taṇhāpaccayā nibbattā. Paṭisandhikkhaṇe purimataṇhāsamudayā āhārānaṃ samudayadassaneneva pavattikkhaṇepi upādinnakaāhārasamudayo dassito hotīti taṃ anāmasitvā anupādinnakānaṃ taṇhāsamudayaṃ dassetuṃ ‘‘yasmā panā’’tiādi vuttaṃ. Idhāti imasmiṃ sutte missitvā kathitā avisesitattā. Sahajātataṇhāpaccayanibbattoti ettha sahajātaggahaṇaṃ asahajātataṇhāpaccayanibbattopi anupādinnakaāhāro labbhatīti dassanatthaṃ. So pana asahajātataṇhāpaccayanibbattatāsāmaññenapi yathāvuttaupādinnakāhārena saṃsayaṃ janeyyāti na uddhaṭo, na ca etaṃ kāraṇaṃ ‘‘rāgaṃ upanissāya domanassaṃ uppajjatī’’ti vacanato, taṇhopanissayapaṭighacittasamuṭṭhānāya ca ojāya vasena anupādinnakaāhārassa labbhanato. Kathaṃ pana taṇhā ojāya upanissayapaccayo; na hi paṭṭhāne katthaci rūpassa upanissayapaccayo vutto atthīti. Nāyaṃ virodho ‘‘yasmiṃ sati yaṃ hoti, so tassa upanissayo’’ti suttantanayassa adhippetattā yathāvuttatthasambhavato. Tenevāha ‘‘imissā…pe… taṇhāya nirodhenā’’ti.

    കാരണേ സബ്ബസോ നിരുദ്ധേ ഫലമ്പി സബ്ബസോ നിരുജ്ഝതീതി ആഹ ‘‘ആഹാരനിരോധോ പഞ്ഞായതീ’’തി. ആഹാരാനം ദുക്ഖസച്ചേകദേസത്താ ആഹാരഗ്ഗഹണം ദുക്ഖസച്ചഗ്ഗഹണമേവ ഹോതീതി ആഹ ‘‘ഇധ ചത്താരിപി സച്ചാനി സരൂപേനേവ വുത്താനീ’’തി. സച്ചദേസനാ ദുക്ഖാദീനം യാവദേവ പരിഞ്ഞേയ്യാദിഭാവസന്ദസ്സനത്ഥാ, തസ്മാ ജരാമരണാദീസു പരിഞ്ഞേയ്യാദിഭാവോ അസമ്മോഹതോ സല്ലക്ഖേതബ്ബോതി ദസ്സേന്തോ ‘‘സബ്ബത്ഥ അസമ്മുയ്ഹന്തേന സച്ചാനി ഉദ്ധരിതബ്ബാനീ’’തി ആഹ.

    Kāraṇe sabbaso niruddhe phalampi sabbaso nirujjhatīti āha ‘‘āhāranirodho paññāyatī’’ti. Āhārānaṃ dukkhasaccekadesattā āhāraggahaṇaṃ dukkhasaccaggahaṇameva hotīti āha ‘‘idha cattāripi saccāni sarūpeneva vuttānī’’ti. Saccadesanā dukkhādīnaṃ yāvadeva pariññeyyādibhāvasandassanatthā, tasmā jarāmaraṇādīsu pariññeyyādibhāvo asammohato sallakkhetabboti dassento ‘‘sabbattha asammuyhantena saccāni uddharitabbānī’’ti āha.

    ആഹാരവാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Āhāravāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    സച്ചവാരവണ്ണനാ

    Saccavāravaṇṇanā

    ൯൧. യേന യേന പരിയായേന ബ്യാകരോതീതി യേന യേന ദുക്ഖാദിജരാമരണാദിപരിയായേന അരിയസച്ചാനി സങ്ഖേപതോ ച വിത്ഥാരതോ ച കഥേതി. ദുക്ഖന്തി ദുക്ഖസച്ചം ദുക്ഖം, ന ദുക്ഖമത്തം.

    91.Yena yena pariyāyena byākarotīti yena yena dukkhādijarāmaraṇādipariyāyena ariyasaccāni saṅkhepato ca vitthārato ca katheti. Dukkhanti dukkhasaccaṃ dukkhaṃ, na dukkhamattaṃ.

    സച്ചവാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Saccavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ജരാമരണവാരവണ്ണനാ

    Jarāmaraṇavāravaṇṇanā

    ൯൨. തേസം തേസന്തി ബ്യാപനിച്ഛാവസേനായം നിദ്ദേസോ കതോ, തസ്മാ യഥാ ‘‘ഗാമോ ഗാമോ രമണീയോ’’തി വുത്തേ രമണീയതായ താദിസാ സബ്ബേപി ഗാമാ സങ്ഗഹം ഗച്ഛന്തി, ഏവം ‘‘തേസം തേസം സത്താനം ജാതീ’’തി വുത്തേ ജാതിസങ്ഖാതവികാരവസേന സബ്ബേപി സത്താ സങ്ഗഹം ഗച്ഛന്തി. തേനാഹ ‘‘സങ്ഖേപതോ അനേകേസം സത്താനം സാധാരണനിദ്ദേസോ’’തി.

    92.Tesaṃtesanti byāpanicchāvasenāyaṃ niddeso kato, tasmā yathā ‘‘gāmo gāmo ramaṇīyo’’ti vutte ramaṇīyatāya tādisā sabbepi gāmā saṅgahaṃ gacchanti, evaṃ ‘‘tesaṃ tesaṃ sattānaṃ jātī’’ti vutte jātisaṅkhātavikāravasena sabbepi sattā saṅgahaṃ gacchanti. Tenāha ‘‘saṅkhepato anekesaṃ sattānaṃ sādhāraṇaniddeso’’ti.

    ഗതിജാതിവസേനാതി (സം॰ നി॰ ടീ॰ ൨.൧.൨) പഞ്ചഗതിവസേന, തത്ഥാപി ഏകേകായ ഗതിയാ ഖത്തിയാദിഭുമ്മദേവാദിഹത്ഥിആദിജാതിവസേന ച. നികിയ്യന്തി സത്താ ഏത്ഥ, ഏതേന വാതി നികായോ, ഗോത്തചരണാദിവിഭാഗോ. ജരായ സഭാവോ നാമ വയോഹാനി, തസ്മാ ജരാതി വയോഹാനിസങ്ഖാതസ്സ സഭാവസ്സ നിദ്ദേസോ, പാകടജരാവസേന നിദ്ദേസോ ഖണ്ഡിച്ചാദിവസേന ഗഹണതോ. ജീരണമേവ ജീരണതാ, ജീരന്തസ്സ വാ ആകാരോ താ-സദ്ദേന വുത്തോ. തേനാഹ ‘‘അയം ആകാരനിദ്ദേസോ’’തി. ദന്താദീനം വസേന ഖണ്ഡം ജാതം ഏതസ്സാതി ഖണ്ഡിതോ, പുഗ്ഗലോ. തസ്സ ഭാവോ ഖണ്ഡിച്ചം. പലിതം ഏതസ്സ അത്ഥീതി പലിതോ, തസ്സ ഭാവോ പാലിച്ചം. വലി തചോ ഏതസ്സാതി വലിത്തചോ, തസ്സ ഭാവോ വലിത്തചതാ. ഇമേ ഖണ്ഡിച്ചാദയോ ജരാ. വികാരാനം ദസ്സനവസേനാതി വിപത്തിദസ്സനവസേന. വാതസ്സാതി മഹതോ വാതക്ഖന്ധസ്സ. ഖണ്ഡിച്ചാദിവസേന ഗതമഗ്ഗോ പാകടോ, തസ്മാ ഖണ്ഡിച്ചാദിഗ്ഗഹണം ജരായ കിച്ചനിദ്ദേസോതി വുത്തന്തി ദസ്സേതി. ന ച ഖണ്ഡിച്ചാദീനേവ ജരാതി കലലകാലതോ പഭുതി പുരിമരൂപാനം ജരാപത്തക്ഖണേ ഉപ്പജ്ജമാനാനി പച്ഛിമരൂപാനി പരിപക്കരൂപാനുരൂപാനി പരിണതപരിണതാനി ഉപ്പജ്ജന്തീതി അനുക്കമേന സുപരിണതരൂപാനം പരിപാകകാലേ ഉപ്പജ്ജമാനാനി ഖണ്ഡിച്ചാദിസഭാവാനി ഉപ്പജ്ജന്തി, താനി ഉദകാദിമഗ്ഗേസു തിണരുക്ഖസംഭഗ്ഗതാദയോ വിയ പരിപാകഗതമഗ്ഗസങ്ഖാതേസു പരിപക്കരൂപേസു ഉപ്പന്നാനി ‘‘ജരായ ഗതോ മഗ്ഗോ’’ഇച്ചേവ വുത്താനി, ന ജരാതി.

    Gatijātivasenāti (saṃ. ni. ṭī. 2.1.2) pañcagativasena, tatthāpi ekekāya gatiyā khattiyādibhummadevādihatthiādijātivasena ca. Nikiyyanti sattā ettha, etena vāti nikāyo, gottacaraṇādivibhāgo. Jarāya sabhāvo nāma vayohāni, tasmā jarāti vayohānisaṅkhātassa sabhāvassa niddeso, pākaṭajarāvasena niddeso khaṇḍiccādivasena gahaṇato. Jīraṇameva jīraṇatā, jīrantassa vā ākāro tā-saddena vutto. Tenāha ‘‘ayaṃ ākāraniddeso’’ti. Dantādīnaṃ vasena khaṇḍaṃ jātaṃ etassāti khaṇḍito, puggalo. Tassa bhāvo khaṇḍiccaṃ. Palitaṃ etassa atthīti palito, tassa bhāvo pāliccaṃ. Vali taco etassāti valittaco, tassa bhāvo valittacatā. Ime khaṇḍiccādayo jarā. Vikārānaṃ dassanavasenāti vipattidassanavasena. Vātassāti mahato vātakkhandhassa. Khaṇḍiccādivasena gatamaggo pākaṭo, tasmā khaṇḍiccādiggahaṇaṃ jarāya kiccaniddesoti vuttanti dasseti. Na ca khaṇḍiccādīneva jarāti kalalakālato pabhuti purimarūpānaṃ jarāpattakkhaṇe uppajjamānāni pacchimarūpāni paripakkarūpānurūpāni pariṇatapariṇatāni uppajjantīti anukkamena supariṇatarūpānaṃ paripākakāle uppajjamānāni khaṇḍiccādisabhāvāni uppajjanti, tāni udakādimaggesu tiṇarukkhasaṃbhaggatādayo viya paripākagatamaggasaṅkhātesu paripakkarūpesu uppannāni ‘‘jarāya gato maggo’’icceva vuttāni, na jarāti.

    പകതിയാതി ഫലവിപച്ചനപകതിയാ, ജരായ വാ പാപുണിതബ്ബം ഫലമേവപകതി, തായ ജരാ ദീപിതാ. സുപ്പസന്നാനീതി സുട്ഠു പസന്നാനി. തമേവ സുപ്പസന്നതം കിച്ചതോ ദസ്സേതും ‘‘സുഖുമമ്പീ’’തിആദി വുത്തം. തിക്ഖവിസദതാ ഹി തേസം ഇന്ദ്രിയാനം സുപ്പസന്നതാ. ആലുളിതാനീതി ആകുലാനി. അവിസദാനീതി അബ്യത്താനി.

    Pakatiyāti phalavipaccanapakatiyā, jarāya vā pāpuṇitabbaṃ phalamevapakati, tāya jarā dīpitā. Suppasannānīti suṭṭhu pasannāni. Tameva suppasannataṃ kiccato dassetuṃ ‘‘sukhumampī’’tiādi vuttaṃ. Tikkhavisadatā hi tesaṃ indriyānaṃ suppasannatā. Āluḷitānīti ākulāni. Avisadānīti abyattāni.

    കാമം രൂപധമ്മേസുപി ഖണികജരാ ദുരുപലക്ഖിതാ പടിച്ഛന്നാവ, സാ പന യസ്മാ സന്താനവസേന പവത്തിയാ പരിബ്യത്താവ ഹോതീതി ‘‘പാകടജരാ’’ഇച്ചേവ വുത്താ. അവീചി നിരന്തരാ ജരാ അവീചിജരാ സതി സന്താനേ സത്താനം അനുപ്പബന്ധതോ. തതോ അഞ്ഞേസൂതി മന്ദദസകാദീസു പുബ്ബദസകാദിപരിച്ഛേദതോ അഞ്ഞേസു യഥാവുത്തേസു. അന്തരന്തരാതി തേസു ഏവ വുത്തപ്പകാരേസു പുരിമദസകാദിതോ പച്ഛിമദസകാദീനം അന്തരന്തരാ. വണ്ണവിസേസാദീനന്തി വണ്ണവിസേസസണ്ഠാനവിസേസസമ്ഫസ്സവിസേസാദീനം.

    Kāmaṃ rūpadhammesupi khaṇikajarā durupalakkhitā paṭicchannāva, sā pana yasmā santānavasena pavattiyā paribyattāva hotīti ‘‘pākaṭajarā’’icceva vuttā. Avīci nirantarā jarā avīcijarā sati santāne sattānaṃ anuppabandhato. Tato aññesūti mandadasakādīsu pubbadasakādiparicchedato aññesu yathāvuttesu. Antarantarāti tesu eva vuttappakāresu purimadasakādito pacchimadasakādīnaṃ antarantarā. Vaṇṇavisesādīnanti vaṇṇavisesasaṇṭhānavisesasamphassavisesādīnaṃ.

    വചനകവസേനാതി ക-കാരേന ഹി പദം വഡ്ഢേത്വാ വുത്തം, തസ്മാ ചവനം ചുതീതി വുത്തം ഹോതി. തം പന ഏകചതുപഞ്ചവോകാരഭവേസു ചുതിയാ അവിസേസതോ ഗഹണന്തി ആഹ ‘‘ഏകചതുപഞ്ചക്ഖന്ധാനം സാമഞ്ഞവചന’’ന്തി. ചവനകവസേനാതി വാ ചവനകസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ വസേനാതി അത്ഥോ. ചവനമേവ ചവനതാതി ആഹ ‘‘ഭാവവചനേനാ’’തി. ലക്ഖണനിദസ്സനന്തി വയസങ്ഖാതസ്സ ലക്ഖണസ്സ നിദസ്സനം. ചവന്തസ്സ വാ ആകാരോ താ-സദ്ദേന വുത്തോ ‘‘ചവനതാ’’തി. ഭിജ്ജനം ഭേദോതി വുത്തം ‘‘ചുതിക്ഖന്ധാനം ഭങ്ഗുപ്പത്തിപരിദീപന’’ന്തി. യഥാ ഭിന്നസ്സ ഘടസ്സ കേനചി പരിയായേന ഘനഘടഭാവേന ഠാനം നത്ഥി, ഏവം ഭിന്നാനം ഖന്ധാനന്തി ചവനം അന്തരഹിതം നാമാതി ആഹ ‘‘അന്തരധാനന്തി…പേ॰… പരിദീപന’’ന്തി. യോ മച്ചൂതി വുച്ചതി ഭേദോ, യഞ്ച മരണം പാണചാഗോ, തദുഭയം ഏകജ്ഝം കത്വാ വുത്തം ‘‘മച്ചു മരണ’’ന്തി ഏവം വാ ഏത്ഥ അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. കാലസ്സ അന്തകസ്സ കിരിയാതി യാ ലോകേ വുച്ചതി, സാ ചുതി, മരണന്തി അത്ഥോ. ചവനകാലോ ഏവ വാ അനതിക്കമനീയത്താ വിസേസേന കാലോതി വുത്തോതി തസ്സ കിരിയാ അത്ഥതോ ചുതിക്ഖന്ധാനം ഭേദപ്പത്തിയേവ. ‘‘ചുതി ചവനതാ’’തിആദിനാ പുബ്ബേ വോഹാരമിസ്സകേന നിദ്ദിട്ഠം.

    Vacanakavasenāti ka-kārena hi padaṃ vaḍḍhetvā vuttaṃ, tasmā cavanaṃ cutīti vuttaṃ hoti. Taṃ pana ekacatupañcavokārabhavesu cutiyā avisesato gahaṇanti āha ‘‘ekacatupañcakkhandhānaṃ sāmaññavacana’’nti. Cavanakavasenāti vā cavanakassa puggalassa vasenāti attho. Cavanameva cavanatāti āha ‘‘bhāvavacanenā’’ti. Lakkhaṇanidassananti vayasaṅkhātassa lakkhaṇassa nidassanaṃ. Cavantassa vā ākāro tā-saddena vutto ‘‘cavanatā’’ti. Bhijjanaṃ bhedoti vuttaṃ ‘‘cutikkhandhānaṃ bhaṅguppattiparidīpana’’nti. Yathā bhinnassa ghaṭassa kenaci pariyāyena ghanaghaṭabhāvena ṭhānaṃ natthi, evaṃ bhinnānaṃ khandhānanti cavanaṃ antarahitaṃ nāmāti āha ‘‘antaradhānanti…pe… paridīpana’’nti. Yo maccūti vuccati bhedo, yañca maraṇaṃ pāṇacāgo, tadubhayaṃ ekajjhaṃ katvā vuttaṃ ‘‘maccu maraṇa’’nti evaṃ vā ettha attho daṭṭhabbo. Kālassa antakassa kiriyāti yā loke vuccati, sā cuti, maraṇanti attho. Cavanakālo eva vā anatikkamanīyattā visesena kāloti vuttoti tassa kiriyā atthato cutikkhandhānaṃ bhedappattiyeva. ‘‘Cuti cavanatā’’tiādinā pubbe vohāramissakena niddiṭṭhaṃ.

    ഇദാനി നിബ്ബത്തിതപരമത്ഥനയേനേവ നിദ്ദേസോതി ദസ്സേതും ‘‘പരമത്ഥേന ദീപേതു’’ന്തി വുത്തം. ‘‘ചവനകവസേനാ’’തിആദിനാ ഹി പുഗ്ഗലവസേന ച വോഹാരാധിട്ഠാനാ സംവണ്ണനാ കതാ. ന കിഞ്ചി കളേവരം നിക്ഖിപകി ഓപപാതികാനം ചുതിക്ഖന്ധാനം അന്തരധാനമേവഹോതി, തതോ പരം ഉതുസമുട്ഠാനരൂപസന്തതി ന പവത്തതി. ‘‘ജാതിസമുദയാ’’തിആദീസു യം വത്തബ്ബം, തം ‘‘തണ്ഹാസമുദയാ’’തിആദീസു വുത്തനയനേവ സക്കാ വിഞ്ഞാതുന്തി ന വുത്തം.

    Idāni nibbattitaparamatthanayeneva niddesoti dassetuṃ ‘‘paramatthena dīpetu’’nti vuttaṃ. ‘‘Cavanakavasenā’’tiādinā hi puggalavasena ca vohārādhiṭṭhānā saṃvaṇṇanā katā. Na kiñci kaḷevaraṃ nikkhipaki opapātikānaṃ cutikkhandhānaṃ antaradhānamevahoti, tato paraṃ utusamuṭṭhānarūpasantati na pavattati. ‘‘Jātisamudayā’’tiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ ‘‘taṇhāsamudayā’’tiādīsu vuttanayaneva sakkā viññātunti na vuttaṃ.

    ജരാമരണവാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Jarāmaraṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ജാതിവാരവണ്ണനാ

    Jātivāravaṇṇanā

    ൯൩. ജായനട്ഠേനാതിആദി ആയതനവസേന യോനിവസേന ച ദ്വീഹി ദ്വീഹി പദേഹി സബ്ബസത്തേ പരിയാദിയിത്വാ ജാതിം ദസ്സേതും വുത്തം. സമ്മോഹവിനോദനിയം (വിഭ॰ അട്ഠ॰ ൧൯൧) പന ‘‘ജായമാനകവസേന ജാതി, സഞ്ജായനവസേന സഞ്ജാതീ’’തി വുത്തത്താ തത്ഥ ഏകേകേനേവ പദേന സബ്ബസത്തേ പരിയാദിയിത്വാ ജാതിം ദസ്സേതീതി ദട്ഠബ്ബം. സമ്പുണ്ണാ ജാതി സഞ്ജാതീതി കത്വാ ‘‘സാ പരിപുണ്ണായതനവസേന യുത്താ’’തി വുത്തം. ഏതേനേവ കേവലം ജാതിസദ്ദേന വുത്തായ ജാതിയാ അപരിപുണ്ണായതനതാ ദട്ഠബ്ബാ. അഭിബ്യത്താ നിബ്ബത്തി അഭിനിബ്ബത്തി, പാകടാ നിബ്ബത്തീതി അത്ഥോ. ‘‘തേസം തേസം സത്താനം…പേ॰… അഭിനിബ്ബത്തീ’’തി സത്തവസേന പവത്തത്താ വോഹാരദേസനാ.

    93.Jāyanaṭṭhenātiādi āyatanavasena yonivasena ca dvīhi dvīhi padehi sabbasatte pariyādiyitvā jātiṃ dassetuṃ vuttaṃ. Sammohavinodaniyaṃ (vibha. aṭṭha. 191) pana ‘‘jāyamānakavasena jāti, sañjāyanavasena sañjātī’’ti vuttattā tattha ekekeneva padena sabbasatte pariyādiyitvā jātiṃ dassetīti daṭṭhabbaṃ. Sampuṇṇā jāti sañjātīti katvā ‘‘sā paripuṇṇāyatanavasena yuttā’’ti vuttaṃ. Eteneva kevalaṃ jātisaddena vuttāya jātiyā aparipuṇṇāyatanatā daṭṭhabbā. Abhibyattā nibbatti abhinibbatti, pākaṭā nibbattīti attho. ‘‘Tesaṃ tesaṃ sattānaṃ…pe… abhinibbattī’’ti sattavasena pavattattā vohāradesanā.

    തത്ര തത്രാതി ഏത്ഥ ചതുവോകാരഭവേ ദ്വിന്നം, ഏകവോകാരഭവേ ദ്വിന്നം, സേസരൂപധാതുയം പടിസന്ധിക്ഖണേ ഉപ്പജ്ജമാനാനം പഞ്ചന്നം, കാമധാതുയം വികലാവികലിന്ദ്രിയവസേന സത്തന്നം നവന്നം ദസന്നം, പുന ദസന്നം, ഏകാദസന്നഞ്ച ആയതനാനം വസേന സങ്ഗഹോ വേദിതബ്ബോ. യദിപി ചുതിക്ഖന്ധാ അനന്തരാനം പടിസന്ധികധമ്മാനം അനന്തരാദിനാ പച്ചയാ ഹോന്തി, യേ പന സമുദയാ അജനകാ, തേ ഏത്ഥ ഉപപത്തിഭവോതി അധിപ്പേതാ. ജനകോ ഏവ ഭവോതി അധിപ്പേതോതി ദസ്സേന്തോ ‘‘ജാതിയാ പച്ചയഭൂതോ കമ്മഭവോ വേദിതബ്ബോ’’തി ആഹ.

    Tatratatrāti ettha catuvokārabhave dvinnaṃ, ekavokārabhave dvinnaṃ, sesarūpadhātuyaṃ paṭisandhikkhaṇe uppajjamānānaṃ pañcannaṃ, kāmadhātuyaṃ vikalāvikalindriyavasena sattannaṃ navannaṃ dasannaṃ, puna dasannaṃ, ekādasannañca āyatanānaṃ vasena saṅgaho veditabbo. Yadipi cutikkhandhā anantarānaṃ paṭisandhikadhammānaṃ anantarādinā paccayā honti, ye pana samudayā ajanakā, te ettha upapattibhavoti adhippetā. Janako eva bhavoti adhippetoti dassento ‘‘jātiyā paccayabhūto kammabhavo veditabbo’’ti āha.

    ജാതിവാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Jātivāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ഭവവാരവണ്ണനാ

    Bhavavāravaṇṇanā

    ൯൪. ഭാവനഭവനട്ഠേന ഭവോ ദുവിധോ. തത്ഥ കമ്മഭവോ ‘‘ഭവതി ഏതസ്മാ ഉപപത്തിഭവോ’’തി ഭാവനട്ഠേന ഭവോ. അട്ഠകഥായം പന ഉപപത്തിഭവം ‘‘ഭവതീതി ഭവോ’’തി വത്വാ തസ്സ കാരണത്താ കമ്മം ഫലൂപചാരേന ഭവോതി അയമത്ഥോ വുത്തോ, ഉഭയത്ഥാപി ഉപപത്തിഭവഹേതുഭാവനേത്ഥ കമ്മസ്സ കമ്മഭവപരിയായോതി ദസ്സിതം ഹോതി. സബ്ബഥാപീതി ഭാവനഭവനകുസലാകുസലഉപപത്തിസമ്പത്തിഭവഹീനപണീതാദിനാ സബ്ബപ്പകാരേനപി. കാമഭവോതി വുത്തം കാമതണ്ഹാഹേതുകതോ കാമതണ്ഹായ ആരമ്മണഭാവതോ ച. രൂപഭവൂപഗകമ്മം രൂപഭവോ, തഥാ അരൂപഭവൂപഗകമ്മം അരൂപഭവോ, തംതംനിബ്ബത്തക്ഖന്ധാ രൂപാരൂപുപത്തിഭവാ, രൂപാരൂപഭവഭാവോ പന തേസം ‘‘കാമഭവോ’’തി ഏത്ഥ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബോ.

    94. Bhāvanabhavanaṭṭhena bhavo duvidho. Tattha kammabhavo ‘‘bhavati etasmā upapattibhavo’’ti bhāvanaṭṭhena bhavo. Aṭṭhakathāyaṃ pana upapattibhavaṃ ‘‘bhavatīti bhavo’’ti vatvā tassa kāraṇattā kammaṃ phalūpacārena bhavoti ayamattho vutto, ubhayatthāpi upapattibhavahetubhāvanettha kammassa kammabhavapariyāyoti dassitaṃ hoti. Sabbathāpīti bhāvanabhavanakusalākusalaupapattisampattibhavahīnapaṇītādinā sabbappakārenapi. Kāmabhavoti vuttaṃ kāmataṇhāhetukato kāmataṇhāya ārammaṇabhāvato ca. Rūpabhavūpagakammaṃ rūpabhavo, tathā arūpabhavūpagakammaṃ arūpabhavo, taṃtaṃnibbattakkhandhā rūpārūpupattibhavā, rūpārūpabhavabhāvo pana tesaṃ ‘‘kāmabhavo’’ti ettha vuttanayeneva veditabbo.

    ഭവവാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Bhavavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ഉപാദാനവാരവണ്ണനാ

    Upādānavāravaṇṇanā

    ൯൫. ഉപാദാനന്തി ചതുബ്ബിധമ്പി ഉപാദാനം. യഥാ ഹി കാമസ്സാദവസേന, ഭവസ്സാദവസേന വാ തംതംസുഗതിഭവൂപഗം കമ്മം കരോന്തസ്സ കാമുപാദാനം, ഏവം ഉച്ഛേദാദിമിച്ഛാഭിനിവേസവസേനാതി ചത്താരിപി ഉപാദാനാനി യഥാരഹം തസ്സ തസ്സ കുസലകമ്മഭവസ്സ ഉപനിസ്സയവസേനേവ പച്ചയാ ഹോന്തി, അകുസലകമ്മഭവസ്സ അസഹജാതസ്സ അനന്തരസ്സ ഉപനിസ്സയവസേനപി ആരമ്മണവസേനപി . സഹജാതസ്സ കാമുപാദാനം സഹജാത-അഞ്ഞമഞ്ഞ-നിസ്സയ-സമ്പയുത്ത-അത്ഥി-അവിഗത-ഹേതു-വസേന സത്തധാ, സേസഉപാദാനാനി തത്ഥ ഹേതുപച്ചയഭാവം പഹായ മഗ്ഗപച്ചയം പക്ഖിപിത്വാ സത്തധാവ പച്ചയാ ഹോന്തി. അനന്തരസ്സ പന അനന്തരസമനന്തരഅനന്തരൂപനിസ്സയനത്ഥിവിഗതാസേവനവസേന പച്ചയാ ഹോന്തി. തസ്സിദമ്പി സഹജാതാദീതി ആദി-സദ്ദേന സങ്ഗഹിതന്തി ദട്ഠബ്ബം. വത്ഥുകാമം ഉപാദിയതി ചിത്തം, പുഗ്ഗലോ വാ ഏതേനാതി അത്ഥോ. ന്തി വത്ഥുകാമം. കാമേതീതി കാമോ ച സോ ഉപാദിയതീതി ഉപാദാനഞ്ചാതി യോജനാ. വുത്തനയേനാതി അഭിധമ്മേ വുത്തനയേന.

    95.Upādānanti catubbidhampi upādānaṃ. Yathā hi kāmassādavasena, bhavassādavasena vā taṃtaṃsugatibhavūpagaṃ kammaṃ karontassa kāmupādānaṃ, evaṃ ucchedādimicchābhinivesavasenāti cattāripi upādānāni yathārahaṃ tassa tassa kusalakammabhavassa upanissayavaseneva paccayā honti, akusalakammabhavassa asahajātassa anantarassa upanissayavasenapi ārammaṇavasenapi . Sahajātassa kāmupādānaṃ sahajāta-aññamañña-nissaya-sampayutta-atthi-avigata-hetu-vasena sattadhā, sesaupādānāni tattha hetupaccayabhāvaṃ pahāya maggapaccayaṃ pakkhipitvā sattadhāva paccayā honti. Anantarassa pana anantarasamanantaraanantarūpanissayanatthivigatāsevanavasena paccayā honti. Tassidampi sahajātādīti ādi-saddena saṅgahitanti daṭṭhabbaṃ. Vatthukāmaṃ upādiyati cittaṃ, puggalo vā etenāti attho. Tanti vatthukāmaṃ. Kāmetīti kāmo ca so upādiyatīti upādānañcāti yojanā. Vuttanayenāti abhidhamme vuttanayena.

    സസ്സതോ അത്താതി ഇദം പുരിമദിട്ഠിം ഉപാദിയമാനം ഉത്തരദിട്ഠിം നിദസ്സേതും വുത്തം. യഥാ ഏസാ ദിട്ഠി ദള്ഹീകരണവസേന പുരിമം പുരിമം ഉത്തരാ ഉത്തരാ ഉപാദിയതി, ഏവം ‘‘നത്ഥി ദിന്ന’’ന്തിആദികാപീതി. അത്തഗ്ഗഹണം പന അത്തവാദുപാദാനന്തി നയിദം ദിട്ഠുപാദാനദസ്സനന്തി ദട്ഠബ്ബം. ലോകോ ചാതി അത്തഗ്ഗഹണവിനിമുത്തഗഹണം ദിട്ഠുപാദാനഭൂതം ഇധ പുരിമദിട്ഠിഉത്തരദിട്ഠിവചനേഹി വുത്തന്തി വേദിതബ്ബം. സബ്ബദിട്ഠിഗതസ്സ ‘‘ദിട്ഠുപാദാന’’ന്തി ഏതം അധിവചനം ‘‘സബ്ബാപി ദിട്ഠി ദിട്ഠുപാദാന’’ന്തി വചനതോ.

    Sassato attāti idaṃ purimadiṭṭhiṃ upādiyamānaṃ uttaradiṭṭhiṃ nidassetuṃ vuttaṃ. Yathā esā diṭṭhi daḷhīkaraṇavasena purimaṃ purimaṃ uttarā uttarā upādiyati, evaṃ ‘‘natthi dinna’’ntiādikāpīti. Attaggahaṇaṃ pana attavādupādānanti nayidaṃ diṭṭhupādānadassananti daṭṭhabbaṃ. Loko cāti attaggahaṇavinimuttagahaṇaṃ diṭṭhupādānabhūtaṃ idha purimadiṭṭhiuttaradiṭṭhivacanehi vuttanti veditabbaṃ. Sabbadiṭṭhigatassa ‘‘diṭṭhupādāna’’nti etaṃ adhivacanaṃ ‘‘sabbāpi diṭṭhi diṭṭhupādāna’’nti vacanato.

    സീലബ്ബതം ഉപാദിയന്തീതി സീലബ്ബതം ‘‘സുദ്ധിമഗ്ഗോ’’തി ഉപാദിയന്തി. ഏതേന മിച്ഛാഭിനിവേസേന. സയം വാ തം മിച്ഛാഭിനിവേസസഹഗതം. സീലബ്ബതസഹചരണതോ സീലബ്ബതഞ്ച തം ദള്ഹഗ്ഗാഹഭാവതോ ഉപാദാനഞ്ചാതി സീലബ്ബതുപാദാനം. ഏവം സുദ്ധീതി അഭിനിവേസതോതി ഏവം ഗോസീലഗോവതാദിചരണേന സംസാരസുദ്ധീതി അഭിനിവേസഭാവതോ. ഏതേന തം സഹചരണതോ അഭിനിവേസസ്സ തംസദ്ദാരഹതം ദസ്സേതി.

    Sīlabbataṃ upādiyantīti sīlabbataṃ ‘‘suddhimaggo’’ti upādiyanti. Etena micchābhinivesena. Sayaṃ vā taṃ micchābhinivesasahagataṃ. Sīlabbatasahacaraṇato sīlabbatañca taṃ daḷhaggāhabhāvato upādānañcāti sīlabbatupādānaṃ. Evaṃ suddhīti abhinivesatoti evaṃ gosīlagovatādicaraṇena saṃsārasuddhīti abhinivesabhāvato. Etena taṃ sahacaraṇato abhinivesassa taṃsaddārahataṃ dasseti.

    വദന്തീതി ‘‘അത്ഥി മേ അത്താ’’തിആദിനാ വോഹരന്തി. ഏതേന ദിട്ഠിഗതേന. അത്തവാദമത്തമേവാതി അത്താതി വാചാമത്തമേവ. ഏതേന വാചാവത്ഥുമത്തമേതം, യദിദം ബാഹിരകപരികപ്പിതോ അത്താതി ദസ്സേതി.

    Vadantīti ‘‘atthi me attā’’tiādinā voharanti. Etena diṭṭhigatena. Attavādamattamevāti attāti vācāmattameva. Etena vācāvatthumattametaṃ, yadidaṃ bāhirakaparikappito attāti dasseti.

    തണ്ഹാ കാമുപാദാനസ്സാതി ഏത്ഥ ‘‘തത്ഥ കതമം കാമുപാദാനം? യോ കാമേസു കാമച്ഛന്ദോ കാമരാഗോ കാമനന്ദീ കാമതണ്ഹാ കാമസ്നേഹോ കാമപരിളാഹോ കാമമുച്ഛാ കാമജ്ഝോസാനം. ഇദം വുച്ചതി കാമുപാദാന’’ന്തി വചനതോ തണ്ഹാദള്ഹത്തം കാമുപാദാനം. തണ്ഹാദള്ഹത്തന്തി ച പുരിമതണ്ഹാഉപനിസ്സയപച്ചയതോ ദള്ഹഭൂതാ ഉത്തരതണ്ഹാ ഏവ. കേചി പനാഹു –

    Taṇhākāmupādānassāti ettha ‘‘tattha katamaṃ kāmupādānaṃ? Yo kāmesu kāmacchando kāmarāgo kāmanandī kāmataṇhā kāmasneho kāmapariḷāho kāmamucchā kāmajjhosānaṃ. Idaṃ vuccati kāmupādāna’’nti vacanato taṇhādaḷhattaṃ kāmupādānaṃ. Taṇhādaḷhattanti ca purimataṇhāupanissayapaccayato daḷhabhūtā uttarataṇhā eva. Keci panāhu –

    ‘‘അപ്പത്തവിസയപത്ഥനാ തണ്ഹാ അന്ധകാരേ ചോരസ്സഹത്ഥപ്പസാരണം വിയ, സമ്പത്തവിസയഗ്ഗഹണം ഉപാദാനം തസ്സേവ ഭണ്ഡഗ്ഗഹണം വിയാ’’തി. അപ്പിച്ഛസന്തുട്ഠിപടിപക്ഖാ ഏതേ ധമ്മാ പരിയേസനാരക്ഖദുക്ഖമൂലാനി, തസ്മാ വുത്തലക്ഖണാ തണ്ഹാ വുത്തലക്ഖണസ്സേവ ഉപാദാനസ്സ അനാനന്തരസ്സ ഉപനിസ്സയവസേന പച്ചയോ, ആരമ്മണാദിവസേനപി പച്ചയോ ഹോതിയേവ, അനന്തരാദീനം പന അനന്തരാദിവസേന പച്ചയോ. സബ്ബസ്സപി ഹി ലോഭസ്സ തണ്ഹാപരിയായോപി കാമുപാദാനപരിയായോപി ലബ്ഭതേവാതി. അവസേസാനന്തി ദിട്ഠുപാദാനാദീനം. സഹജാതാദിവസേനാതി സഹജാതാനം സഹജാതാദിവസേന, അസഹജാതാനം അനന്തരഉപനിസ്സയാദിവസേനാതി സബ്ബം ഹേട്ഠാ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം.

    ‘‘Appattavisayapatthanā taṇhā andhakāre corassahatthappasāraṇaṃ viya, sampattavisayaggahaṇaṃ upādānaṃ tasseva bhaṇḍaggahaṇaṃ viyā’’ti. Appicchasantuṭṭhipaṭipakkhā ete dhammā pariyesanārakkhadukkhamūlāni, tasmā vuttalakkhaṇā taṇhā vuttalakkhaṇasseva upādānassa anānantarassa upanissayavasena paccayo, ārammaṇādivasenapi paccayo hotiyeva, anantarādīnaṃ pana anantarādivasena paccayo. Sabbassapi hi lobhassa taṇhāpariyāyopi kāmupādānapariyāyopi labbhatevāti. Avasesānanti diṭṭhupādānādīnaṃ. Sahajātādivasenāti sahajātānaṃ sahajātādivasena, asahajātānaṃ anantaraupanissayādivasenāti sabbaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ.

    ഉപാദാനവാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Upādānavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    തണ്ഹാവാരവണ്ണനാ

    Taṇhāvāravaṇṇanā

    ൯൬. ‘‘ചക്ഖുസമ്ഫസ്സോ’’തിആദി ഫസ്സസ്സ മാതിതോ നാമം വിയ പുത്തസ്സ വത്ഥുതോ തസ്സ നിസ്സയഭാവേന ഉപ്പത്തിഹേതുത്താ, ആരമ്മണം പന കേവലം ഉപ്പത്തിഹേതൂതി വുത്തം ‘‘സേട്ഠി…പേ॰… നാമ’’ന്തി. കാമരാഗഭാവേനാതി വത്ഥുകാമസ്സ രജ്ജനവസേന. രൂപം അസ്സാദേന്തീതി രുപാരമ്മണം തണ്ഹാഭിനന്ദനാവസേന അഭിരമമാനാ ഏവ അസ്സാദേന്തീ. നിച്ചന്തിആദിനാ ദിട്ഠാഭിനന്ദനാമുഖേന രൂപം അഭിരമന്തീ. പേച്ച ന ഭവിസ്സതീതി ഭിജ്ജിത്വാ ന ഹോതി പുന അനുപ്പജ്ജനതോ. തഥാ സദ്ദകണ്ഹാദയോപീതി യഥാ രൂപതണ്ഹാ കാമരാഗഭാവേന സസ്സതരാഗവസേന ഉച്ഛേദരാഗവസേനാതി ച പവത്തിയാ തിസ്സോ തണ്ഹാ, തഥാ സദ്ദതണ്ഹാ ഗന്ധരസഫോട്ഠബ്ബധമ്മതണ്ഹാപി. തണ്ഹാവിചരിതാനീതി തണ്ഹാസമുദാചാരാ, സമുദാചാരവസേന പവത്തതണ്ഹാതി അത്ഥോ.

    96. ‘‘Cakkhusamphasso’’tiādi phassassa mātito nāmaṃ viya puttassa vatthuto tassa nissayabhāvena uppattihetuttā, ārammaṇaṃ pana kevalaṃ uppattihetūti vuttaṃ ‘‘seṭṭhi…pe… nāma’’nti. Kāmarāgabhāvenāti vatthukāmassa rajjanavasena. Rūpaṃ assādentīti rupārammaṇaṃ taṇhābhinandanāvasena abhiramamānā eva assādentī. Niccantiādinā diṭṭhābhinandanāmukhena rūpaṃ abhiramantī. Pecca na bhavissatīti bhijjitvā na hoti puna anuppajjanato. Tathā saddakaṇhādayopīti yathā rūpataṇhā kāmarāgabhāvena sassatarāgavasena ucchedarāgavasenāti ca pavattiyā tisso taṇhā, tathā saddataṇhā gandharasaphoṭṭhabbadhammataṇhāpi. Taṇhāvicaritānīti taṇhāsamudācārā, samudācāravasena pavattataṇhāti attho.

    അജ്ഝത്തികസ്സുപാദായാതി (വിഭ॰ അട്ഠ॰ ൯൭൩; സം॰ നി॰ ടീ॰ ൨.൨.൨) അജ്ഝത്തികം ഖന്ധപഞ്ചകം ഉപാദായ. ഉപയോഗത്ഥേ ഹി ഇദം സാമിവചനം. അസ്മീതി ഹോതീതി യദേതം അജ്ഝത്തം ഖന്ധപഞ്ചകം ഉപാദായ തണ്ഹാമാനദിട്ഠിവസേന സമൂഹഗാഹതോ അസ്മീതി ഏവം ഹോതി, തസ്മിം സതീതി അത്ഥോ. ഇത്ഥസ്മീതി ഹോതീതി ഖത്തിയാദീസു ‘‘ഇദംപകാരോ അഹ’’ന്തി ഏവം തണ്ഹാമാനദിട്ഠിവസേന ഹോതീതി ഇദമേത്ഥ അനുപനിധായ ഗഹണം. ഏവമാദിനാതി ആദി-സദ്ദേന ‘‘ഏവംസ്മീതി, അഞ്ഞഥാസ്മീതി, ഭവിസ്സന്തി, ഇത്ഥം ഭവിസ്സന്തി, ഏവം ഭവിസ്സന്തി, അഞ്ഞഥാ ഭവിസ്സന്തി, അസസ്മീതി, സതസ്മീതി, സിയന്തി, ഇത്ഥം സിയന്തി, ഏവം സിയന്തി, അഞ്ഞഥാ സിയന്തി, അപാഹം സിയന്തി, അപാഹം ഇത്ഥം സിയന്തി, അപാഹം ഏവം സിയന്തി, അപാഹം അഞ്ഞഥാ സിയ’’ന്തി (വിഭ॰ ൯൭൩) ഇമേസം തണ്ഹാവിചരിതാനം ഗഹണം. തത്ഥ ഏവംസ്മീതി ഇദം സമതോ ഉപനിധായ ഗഹണം, യഥാ അയം ഖത്തിയോ, യഥാ അയം ബ്രാഹ്മണോ, ഏവം അഹമ്പീതി അത്ഥോ. അഞ്ഞഥാസ്മീതി ഇദം അസമണോ ഉപനിധായ ഗഹണം, യഥാ അയം ഖത്തിയോ, യഥാ അയം ബ്രാഹ്മണോ, തതോ അഞ്ഞഥാ അഹം ഹീനോ വാ അധികോ വാതി അത്ഥോ. ഇതി ഇമാനി പുബ്ബേ വുത്താനി ദ്വേതി ഏതാനി പച്ചുപ്പന്നവസേന ചത്താരി തണ്ഹാവിചരിതാനി. ഭവിസ്സന്തിആദീനി പന ചത്താരി അനാഗതവസേന വുത്താനി. തേസം പുരിമചതുക്കേ വുത്തനയേനേവ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. അസസ്മീതി അസതീതി അസം. നിച്ചസ്സേതം അധിവചനം, തസ്മാ സസ്സതോ അസ്മീതി അത്ഥോ. സതസ്മീതി സീദതീതി സതം. അനിച്ചസ്സേതം അധിവചനം, തസ്മാ അസസ്സതോ അസ്മീതി അത്ഥോ. ഇതി ഇമാനി ദ്വേ സസ്സതുച്ഛേദവസേന വുത്താനി. ഇതോ പരാനി സിയന്തിആദീനി ചത്താരി സംസയപരിവിതക്കവസേന വുത്താനി, താനി പുരിമചതുക്കേ വുത്തനയേന അത്ഥതോ വേദിതബ്ബാനി. അപാഹം സിയന്തിആദീനി ചത്താരി ‘‘അപി നാമാഹം ഭവേയ്യ’’ന്തി ഏവം പത്ഥനാകപ്പനവസേന വുത്താനി, താനി പുരിമചതുക്കേ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബാനി.

    Ajjhattikassupādāyāti (vibha. aṭṭha. 973; saṃ. ni. ṭī. 2.2.2) ajjhattikaṃ khandhapañcakaṃ upādāya. Upayogatthe hi idaṃ sāmivacanaṃ. Asmīti hotīti yadetaṃ ajjhattaṃ khandhapañcakaṃ upādāya taṇhāmānadiṭṭhivasena samūhagāhato asmīti evaṃ hoti, tasmiṃ satīti attho. Itthasmīti hotīti khattiyādīsu ‘‘idaṃpakāro aha’’nti evaṃ taṇhāmānadiṭṭhivasena hotīti idamettha anupanidhāya gahaṇaṃ. Evamādināti ādi-saddena ‘‘evaṃsmīti, aññathāsmīti, bhavissanti, itthaṃ bhavissanti, evaṃ bhavissanti, aññathā bhavissanti, asasmīti, satasmīti, siyanti, itthaṃ siyanti, evaṃ siyanti, aññathā siyanti, apāhaṃ siyanti, apāhaṃ itthaṃ siyanti, apāhaṃ evaṃ siyanti, apāhaṃ aññathā siya’’nti (vibha. 973) imesaṃ taṇhāvicaritānaṃ gahaṇaṃ. Tattha evaṃsmīti idaṃ samato upanidhāya gahaṇaṃ, yathā ayaṃ khattiyo, yathā ayaṃ brāhmaṇo, evaṃ ahampīti attho. Aññathāsmīti idaṃ asamaṇo upanidhāya gahaṇaṃ, yathā ayaṃ khattiyo, yathā ayaṃ brāhmaṇo, tato aññathā ahaṃ hīno vā adhiko vāti attho. Iti imāni pubbe vuttāni dveti etāni paccuppannavasena cattāri taṇhāvicaritāni. Bhavissantiādīni pana cattāri anāgatavasena vuttāni. Tesaṃ purimacatukke vuttanayeneva attho veditabbo. Asasmīti asatīti asaṃ. Niccassetaṃ adhivacanaṃ, tasmā sassato asmīti attho. Satasmīti sīdatīti sataṃ. Aniccassetaṃ adhivacanaṃ, tasmā asassato asmīti attho. Iti imāni dve sassatucchedavasena vuttāni. Ito parāni siyantiādīni cattāri saṃsayaparivitakkavasena vuttāni, tāni purimacatukke vuttanayena atthato veditabbāni. Apāhaṃ siyantiādīni cattāri ‘‘api nāmāhaṃ bhaveyya’’nti evaṃ patthanākappanavasena vuttāni, tāni purimacatukke vuttanayeneva veditabbāni.

    ഏത്ഥ ച സസ്സതുച്ഛേദവസേന വുത്താ ദ്വേ ദിട്ഠിസീസാ നാമ, അസ്മി, ഭവിസ്സം, സിയം, അപാഹം സിയന്തി ഏതേ പന ചത്താരോ സുദ്ധസീസാ ഏവ, ‘‘ഇത്ഥസ്മീ’’തിആദയോ തയോ തയോതി ദ്വാദസ സീസമൂലകാ നാമ. ഏവമേതാനി ദ്വേ ദിട്ഠിസീസാ, ചത്താരോ സുദ്ധസീസാ, ദ്വാദസ സീസമൂലകാതി അജ്ഝത്തികസ്സുപാദായ അട്ഠാരസ്സ തണ്ഹാവിചരിതാനി വേദിതബ്ബാനി.

    Ettha ca sassatucchedavasena vuttā dve diṭṭhisīsā nāma, asmi, bhavissaṃ, siyaṃ, apāhaṃ siyanti ete pana cattāro suddhasīsā eva, ‘‘itthasmī’’tiādayo tayo tayoti dvādasa sīsamūlakā nāma. Evametāni dve diṭṭhisīsā, cattāro suddhasīsā, dvādasa sīsamūlakāti ajjhattikassupādāya aṭṭhārassa taṇhāvicaritāni veditabbāni.

    ബാഹിരസ്സുപാദായാതി ബാഹിരം ഖന്ധപഞ്ചകം ഉപാദായ. ഇദമ്പി ഹി ഉപയോഗത്ഥേ സാമിവചനം. ഇമിനാതി ഇമിനാ രുപേന വാ…പേ॰… വിഞ്ഞാണേന വാതി ഏവം രൂപാദീസു ഏകമേവ ‘‘അഹ’’ന്തി, ഇതരം കിഞ്ചനപലിബോധഭാവേന ഗഹേത്വാ തണ്ഹാദിവസേന ‘‘അസ്മീ’’തി അഭിനിവിസതി, ‘‘ഇമിനാ’’തി അയമേത്ഥ വിസേസോ. അസ്മീതി ഇമിനാ ഖഗ്ഗേന വാ ഛത്തേന വാ അഭിസേകേന വാ ‘‘ഖത്തിയോഹമസ്മീ’’തി അഭിനിവിസതി. ബാഹിരരൂപാദിനിസ്സിതാനീതി ബാഹിരാനി പരസന്തതിപരിയാപന്നാനി രൂപവേദനാദീനി നിസ്സിതാനി. അട്ഠാരസാതി ഇമിനാ ‘‘അസ്മീ’’തിആദിനയപ്പവത്താനി അട്ഠാരസ, താനി പുബ്ബേ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബാനി. ‘‘ഇമിനാ’’തി ഹി അയമേവേത്ഥ വിസേസോ, തസ്മാ ‘‘ദ്വേ ദിട്ഠിസീസാ’’തിആദിനാ വുത്തനയേനേവ നിദ്ധാരേത്വാ വേദിതബ്ബാ. ഉഭയം പന ഏകജ്ഝം കത്വാ ആഹ ‘‘ഛത്തിംസാ’’തി.

    Bāhirassupādāyāti bāhiraṃ khandhapañcakaṃ upādāya. Idampi hi upayogatthe sāmivacanaṃ. Imināti iminā rupena vā…pe… viññāṇena vāti evaṃ rūpādīsu ekameva ‘‘aha’’nti, itaraṃ kiñcanapalibodhabhāvena gahetvā taṇhādivasena ‘‘asmī’’ti abhinivisati, ‘‘iminā’’ti ayamettha viseso. Asmīti iminā khaggena vā chattena vā abhisekena vā ‘‘khattiyohamasmī’’ti abhinivisati. Bāhirarūpādinissitānīti bāhirāni parasantatipariyāpannāni rūpavedanādīni nissitāni. Aṭṭhārasāti iminā ‘‘asmī’’tiādinayappavattāni aṭṭhārasa, tāni pubbe vuttanayeneva veditabbāni. ‘‘Iminā’’ti hi ayamevettha viseso, tasmā ‘‘dve diṭṭhisīsā’’tiādinā vuttanayeneva niddhāretvā veditabbā. Ubhayaṃ pana ekajjhaṃ katvā āha ‘‘chattiṃsā’’ti.

    നിദ്ദേസത്ഥേനാതി ‘‘ഛയിമേ ആവുസോ തണ്ഹാകായാ’’തിആദിനിദ്ദേസപാളിയാ അത്ഥവചനേന. നിദ്ദേസവിത്ഥാരാതി തസ്സ ച നിദ്ദേസസ്സ അട്ഠസതതണ്ഹാവിചരിതവസേന വിത്ഥാരേന. വിത്ഥാരസ്സ ച പുന സങ്ഗഹതോതി ദ്വീഹി ആകാരേഹി വിത്ഥാരിതസ്സ അട്ഠാരസതണ്ഹാവിചരിതപഭേദസ്സ ഛളേവ തിസ്സോയേവാതി ച പുന സങ്ഗഹണതോ ച.

    Niddesatthenāti ‘‘chayime āvuso taṇhākāyā’’tiādiniddesapāḷiyā atthavacanena. Niddesavitthārāti tassa ca niddesassa aṭṭhasatataṇhāvicaritavasena vitthārena. Vitthārassa ca puna saṅgahatoti dvīhi ākārehi vitthāritassa aṭṭhārasataṇhāvicaritapabhedassa chaḷeva tissoyevāti ca puna saṅgahaṇato ca.

    വിപാകവേദനാ അധിപ്പേതാ വിസേസതോ അത്താനം അസ്സാദേതബ്ബതോ. തമേവ ഹിസ്സാ അസ്സാദേതബ്ബതം പകാസേതും ‘‘കഥ’’ന്തിആദി വുത്തം. അസ്സാദനേനാതി അഭിരതിയാ. മമായന്താതി ധനായന്താ. ചിത്തകാരാദീനന്തി ആദി-സദ്ദേന ഇട്ഠവണ്ണാരമ്മണദായകാനം സങ്ഗഹോ. സിപ്പസന്ദസ്സനകാദീനന്തി ആദി-സദ്ദേന വേജ്ജാദീനം സങ്ഗഹോ. വേജ്ജാ ഹി രസായതനോജാവസേന തദുപത്ഥമ്ഭിതവസേന ച ധമ്മാരമ്മണസ്സ ദായകാ. സ്വായം ആദി-സദ്ദോ ‘‘വീണാവാദകാദീ’’തിആദിനാ പച്ചേകഞ്ച യോജേതബ്ബോ, പുത്തം മമായന്താതി പുത്തം സമ്പിയായന്താ. പുത്തോ വിയ ചേത്ഥ വേദനാ ദട്ഠബ്ബാ, സപ്പായസപ്പിഖീരാദീനി വിയ വേദനായ പച്ചയഭൂതാനി ഇട്ഠരൂപാദിആരമ്മണാനി, ധാതി വിയ രൂപാദിഛളാരമ്മണദായകാ ചിത്തകാരാദയോ ദട്ഠബ്ബാ.

    Vipākavedanā adhippetā visesato attānaṃ assādetabbato. Tameva hissā assādetabbataṃ pakāsetuṃ ‘‘katha’’ntiādi vuttaṃ. Assādanenāti abhiratiyā. Mamāyantāti dhanāyantā. Cittakārādīnanti ādi-saddena iṭṭhavaṇṇārammaṇadāyakānaṃ saṅgaho. Sippasandassanakādīnanti ādi-saddena vejjādīnaṃ saṅgaho. Vejjā hi rasāyatanojāvasena tadupatthambhitavasena ca dhammārammaṇassa dāyakā. Svāyaṃ ādi-saddo ‘‘vīṇāvādakādī’’tiādinā paccekañca yojetabbo, puttaṃ mamāyantāti puttaṃ sampiyāyantā. Putto viya cettha vedanā daṭṭhabbā, sappāyasappikhīrādīni viya vedanāya paccayabhūtāni iṭṭharūpādiārammaṇāni, dhāti viya rūpādichaḷārammaṇadāyakā cittakārādayo daṭṭhabbā.

    തണ്ഹാവാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Taṇhāvāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    വേദനാവാരവണ്ണനാ

    Vedanāvāravaṇṇanā

    ൯൭. ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ ഏവ വേദനാ അതീതാദിഭേദഭിന്നാ രാസിവസേന ഏകജ്ഝം ഗഹേത്വാ ഏകോ വേദനാകായോ യഥാ വേദനാക്ഖന്ധോ, ഏവം സോതസമ്ഫസ്സജാദികാതി പാളിയം ‘‘ഛയിമേ ആവുസോ വേദനാകായാ’’തി വുത്തന്തി ആഹ ‘‘വേദനാകായാതി വേദനാസമൂഹാ’’തി. ചക്ഖുസമ്ഫസ്സതോ ജാതാ ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ. സാ പന ഉപാദിന്നാപി അനുപാദിന്നാപി, തദുഭയസ്സപി സങ്ഗണ്ഹന്തേന അത്ഥവണ്ണനായ കതത്താ ആഹ ‘‘അയം താവേത്ഥ സബ്ബസങ്ഗാഹികകഥാ’’തി. ഇദാനി ‘‘വിപാകവിധി അയ’’ന്തി ഉപാദിന്നയേവ ഗണ്ഹന്തോ ‘‘വിപാകവസേനാ’’തിആദിമാഹ. മനോദ്വാരേ മനോവിഞ്ഞാണധാതുസമ്പയുത്താതി തദാരമ്മണമനോവിഞ്ഞാണധാതുസമ്പയുത്താ.

    97. Cakkhusamphassajā eva vedanā atītādibhedabhinnā rāsivasena ekajjhaṃ gahetvā eko vedanākāyo yathā vedanākkhandho, evaṃ sotasamphassajādikāti pāḷiyaṃ ‘‘chayime āvuso vedanākāyā’’ti vuttanti āha ‘‘vedanākāyāti vedanāsamūhā’’ti. Cakkhusamphassato jātā cakkhusamphassajā vedanā. Sā pana upādinnāpi anupādinnāpi, tadubhayassapi saṅgaṇhantena atthavaṇṇanāya katattā āha ‘‘ayaṃ tāvettha sabbasaṅgāhikakathā’’ti. Idāni ‘‘vipākavidhi aya’’nti upādinnayeva gaṇhanto ‘‘vipākavasenā’’tiādimāha. Manodvāre manoviññāṇadhātusampayuttāti tadārammaṇamanoviññāṇadhātusampayuttā.

    അവസേസാനന്തി സമ്പടിച്ഛനാദിവേദനാനം. ഉപനിസ്സയാദീതി ആദി-സദ്ദേന അനന്തരാദീനം സങ്ഗഹോ ദട്ഠബ്ബോ. അനന്തരാനഞ്ഹി അനന്തരാദിവസേന, ഇതരേസം ഉപനിസ്സയവസേന ഫസ്സോ പച്ചയോ ഹോതി, മനോദ്വാരേ പന തദാരമ്മണവേദനാനം മനോസമ്ഫസ്സോ ഉപനിസ്സയവസേന പച്ചയോ. അദ്വാരികാനന്തി ദ്വാരരഹിതാനം. ന ഹി പടിസന്ധിആദിവേദനാനം കിഞ്ചി ദ്വാരം അത്ഥി. സഹജാതമനോസമ്ഫസ്സസമുദയാതി ഏതേനസ്സ താസം സഹജാതകോടിയാ പച്ചയഭാവമാഹ.

    Avasesānanti sampaṭicchanādivedanānaṃ. Upanissayādīti ādi-saddena anantarādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Anantarānañhi anantarādivasena, itaresaṃ upanissayavasena phasso paccayo hoti, manodvāre pana tadārammaṇavedanānaṃ manosamphasso upanissayavasena paccayo. Advārikānanti dvārarahitānaṃ. Na hi paṭisandhiādivedanānaṃ kiñci dvāraṃ atthi. Sahajātamanosamphassasamudayāti etenassa tāsaṃ sahajātakoṭiyā paccayabhāvamāha.

    വേദനാവാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Vedanāvāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ഫസ്സവാരവണ്ണനാ

    Phassavāravaṇṇanā

    ൯൮. ചക്ഖും നിസ്സായ ഉപ്പന്നോ സമ്ഫസ്സോ ചക്ഖുസമ്ഫസ്സോ. പഞ്ചവത്ഥുകാതി ചക്ഖാദിപഞ്ചവത്ഥുകാ ചക്ഖാദിപഞ്ചവത്ഥുസന്നിസ്സയാ. ‘‘ഉപാദിന്നകകഥാ ഏസാ’’തി ബാവീസതിഗ്ഗഹണം, പവത്തികഥാഭാവതോ ലോകിയഗ്ഗഹണം. വിപാകമനസമ്പയുത്തഫസ്സാതി വിപാകമനോവിഞ്ഞാണസമ്പയുത്താ ഫസ്സാ. പച്ചയുപ്പന്നേന വിയ പച്ചയേനപി ഉപാദിന്നകേനേവ ഭവിതബ്ബന്തി ‘‘ഛന്നം ചക്ഖാദീനം ആയതനാന’’ന്തി വുത്തം.

    98. Cakkhuṃ nissāya uppanno samphasso cakkhusamphasso. Pañcavatthukāti cakkhādipañcavatthukā cakkhādipañcavatthusannissayā. ‘‘Upādinnakakathā esā’’ti bāvīsatiggahaṇaṃ, pavattikathābhāvato lokiyaggahaṇaṃ. Vipākamanasampayuttaphassāti vipākamanoviññāṇasampayuttā phassā. Paccayuppannena viya paccayenapi upādinnakeneva bhavitabbanti ‘‘channaṃ cakkhādīnaṃ āyatanāna’’nti vuttaṃ.

    ഫസ്സവാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Phassavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    സളായതനവാരവണ്ണനാ

    Saḷāyatanavāravaṇṇanā

    ൯൯. നിദസ്സനമത്തഞ്ചേതം, തസ്മാ യഥാ ഏത്ഥ അരൂപലോകാപേക്ഖായ ഛട്ഠായതനഞ്ച സളായതനഞ്ച സളായതനന്തി ഏകസേസോ ഇച്ഛിതബ്ബോ, ഏവം യേസം പച്ചയുപ്പന്നോ ഉപാദിന്നോ, പച്ചയോ പന അനുപാദിന്നോതിപി ഇച്ഛിതബ്ബോ. തേസം മതേന ബാഹിരായതനവസേനപി ഏകസേസോ വേദിതബ്ബോ ‘‘ഛട്ഠായതനഞ്ച സളായതനഞ്ച സളായതനഞ്ച സളായതന’’ന്തി. വിസുദ്ധിമഗ്ഗോപി ഇമസ്സ ആഗമസ്സ അത്ഥസംവണ്ണനാതി ആഹ ‘‘വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ…പേ॰… വുത്തനയമേവാ’’തി. ഏസ നയോ അഞ്ഞത്ഥാപി വിസുദ്ധിമഗ്ഗഗ്ഗഹണേ.

    99. Nidassanamattañcetaṃ, tasmā yathā ettha arūpalokāpekkhāya chaṭṭhāyatanañca saḷāyatanañca saḷāyatananti ekaseso icchitabbo, evaṃ yesaṃ paccayuppanno upādinno, paccayo pana anupādinnotipi icchitabbo. Tesaṃ matena bāhirāyatanavasenapi ekaseso veditabbo ‘‘chaṭṭhāyatanañca saḷāyatanañca saḷāyatanañca saḷāyatana’’nti. Visuddhimaggopi imassa āgamassa atthasaṃvaṇṇanāti āha ‘‘visuddhimagge…pe… vuttanayamevā’’ti. Esa nayo aññatthāpi visuddhimaggaggahaṇe.

    സളായതനവാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Saḷāyatanavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    നാമരൂപവാരവണ്ണനാ

    Nāmarūpavāravaṇṇanā

    ൧൦൦. നമനലക്ഖണന്തി ആരമ്മണാഭിമുഖം നമനസഭാവം തേന വിനാ അപവത്തനതോ. രുപ്പനം സീതാദിവിരോധിപച്ചയസന്നിപാതേ വിസദിസുപ്പത്തി. ഇമേ പന തയോതിആദിനാ സബ്ബചിത്തുപ്പാദസാധാരണവസേനേവ തംസങ്ഖാരക്ഖന്ധഗ്ഗഹണം, തസ്മാ യേ യത്ഥ അസാധാരണാ, തേപി അത്ഥതോ ഗഹിതായേവാതി ദസ്സേതി.

    100.Namanalakkhaṇanti ārammaṇābhimukhaṃ namanasabhāvaṃ tena vinā apavattanato. Ruppanaṃ sītādivirodhipaccayasannipāte visadisuppatti. Ime pana tayotiādinā sabbacittuppādasādhāraṇavaseneva taṃsaṅkhārakkhandhaggahaṇaṃ, tasmā ye yattha asādhāraṇā, tepi atthato gahitāyevāti dasseti.

    ഉപാദിയിത്വാതി പച്ചയേ കത്വാ. പച്ചയകരണമേവ ഹി പച്ചയുപ്പന്നസ്സ പച്ചയഭൂതധമ്മാനം ഉപാദിയനം. സമൂഹസമ്ബന്ധേ സാമിവചനം ഏതന്തി ‘‘സമൂഹത്ഥേ ഏതം സാമിവചന’’ന്തി വുത്തം തേന വിനാ സമ്ബന്ധസ്സ അഭാവതോ. തേനാതി തസ്മാ. തം സബ്ബമ്പീതി തം ഭൂതുപാദായപഭേദം സബ്ബമ്പി സത്തവീസതിവിധം. യസ്സ നാമസ്സാതി ചതുവോകാരഭവേ നാമസ്സ. വിഞ്ഞാണമ്പി തപ്പരിയാപന്നമേവ വേദിതബ്ബം. രൂപസ്സാതി ഏകവോകാരഭവേ രൂപസ്സ. വിഞ്ഞാണം പന പഞ്ചവോകാരഭവേ സങ്ഖാരവിഞ്ഞാണമേവ. യസ്സ പഞ്ചവോകാരഭവേ നാമരൂപസ്സ. തസ്സ വസേനാതി സഹജാതസ്സ സഹജാതാദിവസേന, അനന്തരസ്സ അനന്തരാദിവസേന, ഇതരസ്സ ഉപനിസ്സയാദിവസേന തസ്സ നാമസ്സ യഥാരഹം തസ്സ തസ്സ വിഞ്ഞാണസ്സ പച്ചയഭാവോ വേദിതബ്ബോ.

    Upādiyitvāti paccaye katvā. Paccayakaraṇameva hi paccayuppannassa paccayabhūtadhammānaṃ upādiyanaṃ. Samūhasambandhe sāmivacanaṃ etanti ‘‘samūhatthe etaṃ sāmivacana’’nti vuttaṃ tena vinā sambandhassa abhāvato. Tenāti tasmā. Taṃ sabbampīti taṃ bhūtupādāyapabhedaṃ sabbampi sattavīsatividhaṃ. Yassa nāmassāti catuvokārabhave nāmassa. Viññāṇampi tappariyāpannameva veditabbaṃ. Rūpassāti ekavokārabhave rūpassa. Viññāṇaṃ pana pañcavokārabhave saṅkhāraviññāṇameva. Yassa pañcavokārabhave nāmarūpassa. Tassa vasenāti sahajātassa sahajātādivasena, anantarassa anantarādivasena, itarassa upanissayādivasena tassa nāmassa yathārahaṃ tassa tassa viññāṇassa paccayabhāvo veditabbo.

    നാമരൂപവാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Nāmarūpavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    വിഞ്ഞാണവാരവണ്ണനാ

    Viññāṇavāravaṇṇanā

    ൧൦൧. തേഭൂമകവിപാകഗ്ഗഹണേ കാരണം ഹേട്ഠാ വുത്തമേവ. സങ്ഖാരോ യസ്സ വിഞ്ഞാണസ്സാതി ഏത്ഥ അട്ഠവിധോപി കാമാവചരപുഞ്ഞാഭിസങ്ഖാരോ സോളസവിധസ്സ കാമാവചരവിപാകവിഞ്ഞാണസ്സ, പഞ്ചവിധോപി രൂപാവചരപുഞ്ഞാഭിസങ്ഖാരോ പഞ്ചവിധസ്സ രൂപാവചരവിപാകവിഞ്ഞാണസ്സ, ദ്വാദസവിധോപി അപുഞ്ഞാഭിസങ്ഖാരോ സത്തവിധസ്സ അകുസലവിപാകവിഞ്ഞാണസ്സ, ചതുബ്ബിധോപി ആനേഞ്ജാഭിസങ്കാരോ ചതുബ്ബിധസ്സ അരൂപാവചരവിപാകവിഞ്ഞാണസ്സ യഥാരഹം പടിസന്ധിപവത്തീസു കമ്മപച്ചയേന ചേവ ഉപനിസ്സയപച്ചയേന ച പച്ചയോ ഹോതി. അയമേത്ഥ സങ്ഖേപോ, വിത്ഥാരോ പന വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ (വിസുദ്ധി॰ ൨.൬൨൦) വുത്തനയേന വേദിതബ്ബോ.

    101.Tebhūmakavipākaggahaṇe kāraṇaṃ heṭṭhā vuttameva. Saṅkhāro yassa viññāṇassāti ettha aṭṭhavidhopi kāmāvacarapuññābhisaṅkhāro soḷasavidhassa kāmāvacaravipākaviññāṇassa, pañcavidhopi rūpāvacarapuññābhisaṅkhāro pañcavidhassa rūpāvacaravipākaviññāṇassa, dvādasavidhopi apuññābhisaṅkhāro sattavidhassa akusalavipākaviññāṇassa, catubbidhopi āneñjābhisaṅkāro catubbidhassa arūpāvacaravipākaviññāṇassa yathārahaṃ paṭisandhipavattīsu kammapaccayena ceva upanissayapaccayena ca paccayo hoti. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimagge (visuddhi. 2.620) vuttanayena veditabbo.

    വിഞ്ഞാണവാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Viññāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    സങ്ഖാരവാരവണ്ണനാ

    Saṅkhāravāravaṇṇanā

    ൧൦൨. അഭിസങ്ഖരണലക്ഖണോതി അഭിസഞ്ചേതയിതസഭാവോ, ആയൂഹനലക്ഖണോതി അത്ഥോ. ചോപനവസേനാതി കായവിഞ്ഞത്തിസങ്ഖാതചോപനവസേന. തേന പഞ്ചദ്വാരികചേതനാ പടിക്ഖിപതി. വചനഭേദവസേനാതി വാചാനിച്ഛാരണവസേന. വചീവിഞ്ഞത്തിസമുട്ഠാപനവസേനാതി അത്ഥോ. യഥാവുത്താ വീസതി, നവ മഹഗ്ഗതകുസലചേതനാ ചാതി ഏകൂനതിംസ മനോസഞ്ചേതനാ. ‘‘കുസലാനം ഉപനിസ്സയവസേനാ’’തി വുത്തം, ഏകച്ചാനം ആരമ്മണവസേനപീതി വത്തബ്ബം. സഹജാതാദിവസേനാതി സഹജാത-അഞ്ഞമഞ്ഞ-നിസ്സയ-സമ്പയുത്ത-അത്ഥി-അവിഗതഹേതുവസേന, അനന്തരാനം അനന്തരസമനന്തരഅനന്തരൂപനിസ്സയനത്ഥിവിഗതാസേവനസേന പച്ചയോ. അപി-സദ്ദേന ഉപനിസ്സയം സങ്ഗണ്ഹാതി.

    102.Abhisaṅkharaṇalakkhaṇoti abhisañcetayitasabhāvo, āyūhanalakkhaṇoti attho. Copanavasenāti kāyaviññattisaṅkhātacopanavasena. Tena pañcadvārikacetanā paṭikkhipati. Vacanabhedavasenāti vācānicchāraṇavasena. Vacīviññattisamuṭṭhāpanavasenāti attho. Yathāvuttā vīsati, nava mahaggatakusalacetanā cāti ekūnatiṃsa manosañcetanā. ‘‘Kusalānaṃ upanissayavasenā’’ti vuttaṃ, ekaccānaṃ ārammaṇavasenapīti vattabbaṃ. Sahajātādivasenāti sahajāta-aññamañña-nissaya-sampayutta-atthi-avigatahetuvasena, anantarānaṃ anantarasamanantaraanantarūpanissayanatthivigatāsevanasena paccayo. Api-saddena upanissayaṃ saṅgaṇhāti.

    സങ്ഖാരവാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Saṅkhāravāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    അവിജ്ജാവാരവണ്ണനാ

    Avijjāvāravaṇṇanā

    ൧൦൩. ‘‘ദുക്ഖസച്ചേഅഞ്ഞാണ’’ന്തി സങ്ഖേപതോ വുത്തമത്ഥം വിവരിതും ‘‘തത്ഥാ’’തിആദി ആരദ്ധം. ന്തി അഞ്ഞാണം. സതിപി പഹാതബ്ബത്തേ പരിഞ്ഞേയ്യത്തവസേന അന്തോഗധം. ദുക്ഖസച്ചഞ്ചസ്സാതി വത്ഥുസങ്ഖാതം സമ്പയുത്തഖന്ധസങ്ഖാതഞ്ച ദുക്ഖസച്ചം അസ്സ അഞ്ഞാണസ്സ. തം ഹിസ്സ നിസ്സയപച്ചയോ ഹോതി. തസ്സാതി ദുക്ഖസച്ചസ്സ. യാഥാവലക്ഖണപടിവേധനിവാരണേനാതി സങ്ഖതഅവിപരീതസഭാവപടിവിജ്ഝനസ്സ നിവാരണേന. ഏതേനസ്സ പരിഞ്ഞാഭിസമയസങ്ഖാതസ്സ അരിയമഗ്ഗപടിവേധസ്സ വിബന്ധകഭാവമാഹ. ഞാണപ്പവത്തിയാതി ‘‘ഇദം ദുക്ഖം, ഏത്തകം ദുക്ഖ’’ന്തി അനുബുജ്ഝനാകാരായ പുബ്ബഭാഗഞാണപ്പവത്തിയാ. ഏത്ഥാതി ദുക്ഖസച്ചേ. അപ്പദാനേനാതി അവിസ്സജ്ജനേന. ഏതേനസ്സാ അനുബോധഞാണസ്സപി വിബന്ധകതമാഹ.

    103.‘‘Dukkhasacceaññāṇa’’nti saṅkhepato vuttamatthaṃ vivarituṃ ‘‘tatthā’’tiādi āraddhaṃ. Tanti aññāṇaṃ. Satipi pahātabbatte pariññeyyattavasena antogadhaṃ. Dukkhasaccañcassāti vatthusaṅkhātaṃ sampayuttakhandhasaṅkhātañca dukkhasaccaṃ assa aññāṇassa. Taṃ hissa nissayapaccayo hoti. Tassāti dukkhasaccassa. Yāthāvalakkhaṇapaṭivedhanivāraṇenāti saṅkhataaviparītasabhāvapaṭivijjhanassa nivāraṇena. Etenassa pariññābhisamayasaṅkhātassa ariyamaggapaṭivedhassa vibandhakabhāvamāha. Ñāṇappavattiyāti ‘‘idaṃ dukkhaṃ, ettakaṃ dukkha’’nti anubujjhanākārāya pubbabhāgañāṇappavattiyā. Etthāti dukkhasacce. Appadānenāti avissajjanena. Etenassā anubodhañāṇassapi vibandhakatamāha.

    തീഹി കാരണേഹി വേദിതബ്ബം അന്തോഗധാഭാവതോ. ഇധ സമ്പയുത്തഖന്ധവസേനേവ വത്ഥുതോ സമുദയേ അഞ്ഞാണം ദട്ഠബ്ബം. ഏകേനേവാതി ഇതരം കാരണത്തയം പടിക്ഖിപതി. യദിപി അഞ്ഞാണം നിരോധമഗ്ഗേ ആരമ്മണം ന കരോതി, കുതോ തദന്തോഗധതബ്ബത്ഥുതാ, തേ പന ജാനിതുകാമസ്സ തപ്പടിച്ഛാദനവസേന അനിരോധമഗ്ഗേസു നിരോധമഗ്ഗഗ്ഗാഹഹേതുതാവസേന ച പവത്തമാനം ‘‘നിരോധേ പടിപദായഞ്ച അഞ്ഞാണ’’ന്തി വുച്ചതി. തേനാഹ ‘‘പടിച്ഛാദനതോ’’തിആദി. തസ്സത്ഥോ വുത്തോയേവ. ഗമ്ഭീരത്താതി സഭാവേനേവ ഗമ്ഭീരത്താ. അഗാധഅപതിട്ഠാഭാവേന തംവിസയസ്സ ഞാണസ്സ ഉപ്പാദേതും അസക്കുണേയ്യത്താ ദുദ്ദസം. പുരിമം പന സച്ചദ്വയം. വഞ്ചനീയട്ഠേനാതി വഞ്ചകഭാവേന അയാഥാവഭാവേന ഉപട്ഠാനതോ ദുദ്ദസത്താ ഗമ്ഭീരം, ന സഭാവതോ, തസ്മാ തംവിസയം അഞ്ഞാണം ഉപ്പജ്ജതി. തത്ഥാതി തസ്മിം പുരിമസച്ചദ്വയേ അനിച്ചാദിസഭാവലക്ഖണസ്സ ദുദ്ദസത്താ ഏവ നിച്ചാദിവിപല്ലാസവസേന പവത്തതി അഞ്ഞാണന്തി ആനേത്വാ സമ്ബന്ധിതബ്ബം.

    Tīhi kāraṇehi veditabbaṃ antogadhābhāvato. Idha sampayuttakhandhavaseneva vatthuto samudaye aññāṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Ekenevāti itaraṃ kāraṇattayaṃ paṭikkhipati. Yadipi aññāṇaṃ nirodhamagge ārammaṇaṃ na karoti, kuto tadantogadhatabbatthutā, te pana jānitukāmassa tappaṭicchādanavasena anirodhamaggesu nirodhamaggaggāhahetutāvasena ca pavattamānaṃ ‘‘nirodhe paṭipadāyañca aññāṇa’’nti vuccati. Tenāha ‘‘paṭicchādanato’’tiādi. Tassattho vuttoyeva. Gambhīrattāti sabhāveneva gambhīrattā. Agādhaapatiṭṭhābhāvena taṃvisayassa ñāṇassa uppādetuṃ asakkuṇeyyattā duddasaṃ. Purimaṃpana saccadvayaṃ. Vañcanīyaṭṭhenāti vañcakabhāvena ayāthāvabhāvena upaṭṭhānato duddasattā gambhīraṃ, na sabhāvato, tasmā taṃvisayaṃ aññāṇaṃ uppajjati. Tatthāti tasmiṃ purimasaccadvaye aniccādisabhāvalakkhaṇassa duddasattā eva niccādivipallāsavasena pavattati aññāṇanti ānetvā sambandhitabbaṃ.

    ഇദാനി നിദ്ദേസവിഭാഗേനപി അവിജ്ജായ സച്ചേസു പവത്തിവിഭാഗം ദസ്സേതും ‘‘അപിചാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ ദുക്ഖേതി ഏത്തകേന ഭുമ്മനിദ്ദേസേന. സങ്ഗഹതോതി പരിഞ്ഞേയ്യതായ ദുക്ഖേന സങ്ഗഹേതബ്ബതോ. തേന നിദ്ധാരണത്ഥം ദസ്സേതി. ദുക്ഖസ്മിഞ്ഹി അവിജ്ജാ നിദ്ധാരീയതി, ന അഞ്ഞസ്മിം. വത്ഥുതോതി ആധാരത്ഥം. ദുക്ഖസന്നിസ്സയാ ഹി അവിജ്ജാ. ആരമ്മണതോതി വിസയത്ഥം തം ആരബ്ഭ പവത്തനതോ. കിച്ചതോതി ബ്യാപനത്ഥം ഛാദനവസേന തം ബ്യാപേത്വാ പവത്തനതോ. ഇമിനാ നയേന സേസേസുപി അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. അവിസേസതോതി വിസേസാഭാവതോ, വുത്തനയേന ദുക്ഖാദീസു പവത്തിആകാരവിസേസം അഗ്ഗഹേത്വാതി അത്ഥോ. സഭാവതോതി സരസലക്ഖണതോ. ചതുന്നമ്പി സച്ചാനം അജാനനസഭാവാ ഹി അവിജ്ജാ. കാമരാഗഭവരാഗാ കാമാസവഭവാസവാതി ആഹ ‘‘സഹജാതാദിവസേനാ’’തി. നനു അവിജ്ജാ ഏവ അവിജ്ജാസവോ, സോ കഥം അവിജ്ജായ പച്ചയോതി ആഹ ‘‘പുബ്ബുപ്പന്നാ’’തിആദി.

    Idāni niddesavibhāgenapi avijjāya saccesu pavattivibhāgaṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Tattha dukkheti ettakena bhummaniddesena. Saṅgahatoti pariññeyyatāya dukkhena saṅgahetabbato. Tena niddhāraṇatthaṃ dasseti. Dukkhasmiñhi avijjā niddhārīyati, na aññasmiṃ. Vatthutoti ādhāratthaṃ. Dukkhasannissayā hi avijjā. Ārammaṇatoti visayatthaṃ taṃ ārabbha pavattanato. Kiccatoti byāpanatthaṃ chādanavasena taṃ byāpetvā pavattanato. Iminā nayena sesesupi attho veditabbo. Avisesatoti visesābhāvato, vuttanayena dukkhādīsu pavattiākāravisesaṃ aggahetvāti attho. Sabhāvatoti sarasalakkhaṇato. Catunnampi saccānaṃ ajānanasabhāvā hi avijjā. Kāmarāgabhavarāgā kāmāsavabhavāsavāti āha ‘‘sahajātādivasenā’’ti. Nanu avijjā eva avijjāsavo, so kathaṃ avijjāya paccayoti āha ‘‘pubbuppannā’’tiādi.

    അവിജ്ജാവാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Avijjāvāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ആസവവാരവണ്ണനാ

    Āsavavāravaṇṇanā

    ൧൦൪. ആസവവാരേ ആസവ-സദ്ദത്ഥോ ആസവവിചാരോ ച ഹേട്ഠാ വുത്തോയേവ. കസ്മാ പനായം വാരോ വുത്തോ, നനു അവിജ്ജാദികാവ പടിച്ചസമുപ്പാദദേസനാതി ചോദനം സന്ധായ ‘‘അയം വാരോ’’തിആദി ആരദ്ധം. പടിച്ചസമുപ്പാദപദേസൂതി പടിച്ചസമുപ്പാദകോട്ഠാസേസു. ദ്വാദസകോട്ഠാസാ ഹി സത്ഥു പടിച്ചസമുപ്പാദദേസനാ. തസ്സാപി പച്ചയദസ്സനവസേനാതി നായം കാപിലാനം മൂലപകതി വിയ അപ്പച്ചയാ, അഥ ഖോ സപ്പച്ചയാതി അവിജ്ജായപി പച്ചയദസ്സനവസേന. ആസവസമുദയേനാതി അതീതഭവേ ആസവാനം സമുദയേന ഏതരഹി അവിജ്ജായ സമുദയോ, ഏതരഹി അവിജ്ജായ സമുദയേന അനാഗതേ ആസവസമുദയോതി ഏവം ആസവാവിജ്ജാനം പച്ചയപച്ചയുപ്പന്നകഭാവേന അപരാപരം പവത്തമാനം ആദികോടിഅഭാവേനേവ തന്നിമിത്തസ്സ സംസാരസ്സ ആദികോടിഅഭാവതോ അനമതഗ്ഗതാസിദ്ധി വേദിതബ്ബാ.

    104.Āsavavāre āsava-saddattho āsavavicāro ca heṭṭhā vuttoyeva. Kasmā panāyaṃ vāro vutto, nanu avijjādikāva paṭiccasamuppādadesanāti codanaṃ sandhāya ‘‘ayaṃ vāro’’tiādi āraddhaṃ. Paṭiccasamuppādapadesūti paṭiccasamuppādakoṭṭhāsesu. Dvādasakoṭṭhāsā hi satthu paṭiccasamuppādadesanā. Tassāpi paccayadassanavasenāti nāyaṃ kāpilānaṃ mūlapakati viya appaccayā, atha kho sappaccayāti avijjāyapi paccayadassanavasena. Āsavasamudayenāti atītabhave āsavānaṃ samudayena etarahi avijjāya samudayo, etarahi avijjāya samudayena anāgate āsavasamudayoti evaṃ āsavāvijjānaṃ paccayapaccayuppannakabhāvena aparāparaṃ pavattamānaṃ ādikoṭiabhāveneva tannimittassa saṃsārassa ādikoṭiabhāvato anamataggatāsiddhi veditabbā.

    ദ്വത്തിംസ ഠാനാനീതി ദ്വത്തിംസ സച്ചപ്പടിവേധകാരണാനി, ദ്വത്തിംസ വാ ചതുസച്ചകമ്മട്ഠാനാനി. ഇമമ്ഹാ സമ്മാദിട്ഠിസുത്താതി യായ അരിയസാവകോ സമ്മാദിട്ഠി നാമ ഹോതി, സാ അരിയാ സമ്മാദിട്ഠി ഏത്ഥ വുത്താതി സമ്മാദിട്ഠിസുത്തം, ഇതോ സമ്മാദിട്ഠിസുത്തതോ.

    Dvattiṃsaṭhānānīti dvattiṃsa saccappaṭivedhakāraṇāni, dvattiṃsa vā catusaccakammaṭṭhānāni. Imamhā sammādiṭṭhisuttāti yāya ariyasāvako sammādiṭṭhi nāma hoti, sā ariyā sammādiṭṭhi ettha vuttāti sammādiṭṭhisuttaṃ, ito sammādiṭṭhisuttato.

    ചതുസച്ചപരിയായേഹീതി ചതുസച്ചാധിഗമകാരണേഹി. അരഹത്തപരിയായേഹീതി ‘‘സോ സബ്ബസോ രാഗാനുസയം പഹായാ’’തിആദിനാ അരഹത്താധിഗമകാരണേഹി. തേനാഹ ‘‘ചതുസട്ഠിയാ കാരണേഹീ’’തി.

    Catusaccapariyāyehīti catusaccādhigamakāraṇehi. Arahattapariyāyehīti ‘‘so sabbaso rāgānusayaṃ pahāyā’’tiādinā arahattādhigamakāraṇehi. Tenāha ‘‘catusaṭṭhiyā kāraṇehī’’ti.

    ആസവവാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Āsavavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    സമ്മാദിട്ഠിസുത്തവണ്ണനായ ലീനത്ഥപ്പകാസനാ സമത്താ.

    Sammādiṭṭhisuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / മജ്ഝിമനികായ • Majjhimanikāya / ൯. സമ്മാദിട്ഠിസുത്തം • 9. Sammādiṭṭhisuttaṃ

    അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / സുത്തപിടക (അട്ഠകഥാ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / മജ്ഝിമനികായ (അട്ഠകഥാ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ൯. സമ്മാദിട്ഠിസുത്തവണ്ണനാ • 9. Sammādiṭṭhisuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact