| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / วิภงฺค-อนุฎีกา • Vibhaṅga-anuṭīkā |
๘. สมฺมปฺปธานวิภโงฺค
8. Sammappadhānavibhaṅgo
๑. สุตฺตนฺตภาชนียวณฺณนา
1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
๓๙๐. การณสโทฺท ยุตฺติวาจโก ‘‘สพฺพเมตํ อการณํ วทตี’’ติอาทีสุ วิย, ตสฺมา การณปฺปธานาติ ยุตฺติปฺปธานา, อนุปฺปนฺนปาปกานุปฺปาทนาทิกิริยาย อนุรูปปฺปธานาติ เอวํ วา เอตฺถ อโตฺถ ทฎฺฐโพฺพฯ อนุปฺปนฺนปาปกาทีนํ อนุปฺปาทาทิ อนุปฺปนฺนปาปกานุปฺปาทาทิฯ
390. Kāraṇasaddo yuttivācako ‘‘sabbametaṃ akāraṇaṃ vadatī’’tiādīsu viya, tasmā kāraṇappadhānāti yuttippadhānā, anuppannapāpakānuppādanādikiriyāya anurūpappadhānāti evaṃ vā ettha attho daṭṭhabbo. Anuppannapāpakādīnaṃ anuppādādi anuppannapāpakānuppādādi.
๓๙๑. ‘‘น อโญฺญ ธโมฺมติ ยถา ตณฺหายนมิจฺฉาภินิเวสวายมนสภาวานํ ตณฺหาทีนํ ฉนฺทปริยาโย อญฺญธโมฺม นาม โหติ กตฺตุกมฺยตาสงฺขาตสฺส ฉนฺทนิยสฺส เตสุ อภาวา, ธมฺมจฺฉโนฺท ปน ตํสภาวตฺตา อญฺญธโมฺม น โหติฯ เตนาห ‘‘ธมฺมจฺฉโนฺทติ สภาวจฺฉโนฺท’’ติฯ
391. ‘‘Na añño dhammoti yathā taṇhāyanamicchābhinivesavāyamanasabhāvānaṃ taṇhādīnaṃ chandapariyāyo aññadhammo nāma hoti kattukamyatāsaṅkhātassa chandaniyassa tesu abhāvā, dhammacchando pana taṃsabhāvattā aññadhammo na hoti. Tenāha ‘‘dhammacchandoti sabhāvacchando’’ti.
๔๐๖. อฎฺฐกถายนฺติ โปราณฎฺฐกถายํฯ วฎฺฎานตฺถสํวตฺตนโตติ สํสารทุกฺขสมฺภวโตฯ
406. Aṭṭhakathāyanti porāṇaṭṭhakathāyaṃ. Vaṭṭānatthasaṃvattanatoti saṃsāradukkhasambhavato.
น สโกฺกนฺตีติ อาห ‘‘สนฺตาย สมาปตฺติยา ปริหีนา พฺรหฺมจริยวาเส สนฺถมฺภิตุํ น สโกฺกนฺตี’’ติฯ
Na sakkontīti āha ‘‘santāya samāpattiyā parihīnā brahmacariyavāse santhambhituṃ na sakkontī’’ti.
ตตฺถ ทุวิธายาติ โยเชตพฺพํฯ อุปฺปนฺนาเยวาติ อุปฺปนฺนปุพฺพา เอว อุปฺปชฺชนฺติ สมุทาจาราทิวเสนฯ
Tattha duvidhāyāti yojetabbaṃ. Uppannāyevāti uppannapubbā eva uppajjanti samudācārādivasena.
สพฺพาสุ อวตฺถาสูติ ปกตตฺตาทิอวตฺถาสุฯ ปกตตฺตาวเตฺถน หิ สเพฺพน สพฺพํ ตานิ น จริตพฺพานิฯ อิตราวเตฺถน จ ตทวตฺถาย ตานิ ตานิเยว จริตพฺพานิฯ วตฺตพฺพนฺติอาทีนีติ อาทิ-สเทฺทน ‘‘น เอกจฺฉเนฺน อนาวาเส วตฺถพฺพํ, น เอกจฺฉเนฺน อาวาเส วา อนาวาเส วา วตฺถพฺพํ, น เอกาสเน นิสีทิตพฺพํ, น นีเจ อาสเน นิสิเนฺน อุเจฺจ อาสเน นิสีทิตพฺพํ, น ฉมายํ นิสิเนฺน อาสเน นิสีทิตพฺพํ, น เอกจงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ, น นีเจ จงฺกเม จงฺกมเนฺต อุเจฺจ จงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ, น ฉมายํ จงฺกมเนฺต จงฺกเม จงฺกมิตพฺพ’’นฺติ อิมานิ สงฺคณฺหาติฯ เตสนฺติ ปาริวาสิกวุฑฺฒตราทีนํ วเสนฯ สมฺปิเณฺฑตฺวาติ สงฺกฑฺฒิตฺวาฯ เอเกกํ กตฺวาติ นวาปิ เอกเมกํ กตฺวาฯ ‘‘อภิวาทนปจฺจุฎฺฐานญฺชลิกมฺมสามีจิกมฺมํ น สาทิตพฺพํ, อาสนาภิหารํ, เสยฺยาภิหารํ, ปาโททกํ, ปาทปีฐํ, ปาทกถลิกํ, ปตฺตจีวรปฎิคฺคหณํ น สาทิตพฺพ’’นฺติ อิทํ สพฺพมฺปิ อสาทิยนสามเญฺญน เอกํฯ ทสาติ ‘‘น สีลวิปตฺติยา, น อาจารวิปตฺติยา, น ทิฎฺฐิวิปตฺติยา, น อาชีววิปตฺติยา, น ภิกฺขู ภิกฺขูหิ เภเทตพฺพา, น คิหิทฺธโช ธาเรตโพฺพ, น ติตฺถิยทฺธโช ธาเรตโพฺพ, น ติตฺถิยา เสวิตพฺพา, ภิกฺขู เสวิตพฺพา, ภิกฺขุสิกฺขาย สิกฺขิตพฺพ’’นฺติ (จูฬว. ๖๐) เอวมาคตา ทสฯ
Sabbāsu avatthāsūti pakatattādiavatthāsu. Pakatattāvatthena hi sabbena sabbaṃ tāni na caritabbāni. Itarāvatthena ca tadavatthāya tāni tāniyeva caritabbāni. Vattabbantiādīnīti ādi-saddena ‘‘na ekacchanne anāvāse vatthabbaṃ, na ekacchanne āvāse vā anāvāse vā vatthabbaṃ, na ekāsane nisīditabbaṃ, na nīce āsane nisinne ucce āsane nisīditabbaṃ, na chamāyaṃ nisinne āsane nisīditabbaṃ, na ekacaṅkame caṅkamitabbaṃ, na nīce caṅkame caṅkamante ucce caṅkame caṅkamitabbaṃ, na chamāyaṃ caṅkamante caṅkame caṅkamitabba’’nti imāni saṅgaṇhāti. Tesanti pārivāsikavuḍḍhatarādīnaṃ vasena. Sampiṇḍetvāti saṅkaḍḍhitvā. Ekekaṃ katvāti navāpi ekamekaṃ katvā. ‘‘Abhivādanapaccuṭṭhānañjalikammasāmīcikammaṃ na sāditabbaṃ, āsanābhihāraṃ, seyyābhihāraṃ, pādodakaṃ, pādapīṭhaṃ, pādakathalikaṃ, pattacīvarapaṭiggahaṇaṃ na sāditabba’’nti idaṃ sabbampi asādiyanasāmaññena ekaṃ. Dasāti ‘‘na sīlavipattiyā, na ācāravipattiyā, na diṭṭhivipattiyā, na ājīvavipattiyā, na bhikkhū bhikkhūhi bhedetabbā, na gihiddhajo dhāretabbo, na titthiyaddhajo dhāretabbo, na titthiyā sevitabbā, bhikkhū sevitabbā, bhikkhusikkhāya sikkhitabba’’nti (cūḷava. 60) evamāgatā dasa.
‘‘กมฺมญฺจา’’ติ ปจฺจตฺตวเสน วุตฺตํ กมฺมํ ‘‘อวิปกฺกวิปากสฺสา’’ติ เอตฺถ ‘‘กมฺมสฺสา’’ติ สามิวจนวเสน ปริณาเมตฺวา โยเชตพฺพํฯ ภูตาปคตุปฺปนฺนนฺติ วุตฺตนฺติ สมฺพโนฺธฯ อิธาติ อิมิสฺสา สโมฺมหวิโนทนิยาฯ ‘‘เอวํ กเต โอกาเส วิปาโก…เป.… อุปฺปโนฺนติ วุจฺจตี’’ติ วทโนฺต วิปากเมว วทติฯ ตตฺถาติ อฎฺฐสาลินิยํฯ มเคฺคน สมุจฺฉินฺนา ถามคตา กามราคาทโย ‘‘อนุสยา’’ติ วุจฺจนฺตีติ อาห ‘‘อนุสยิต…เป.… มเคฺคน ปหาตพฺพา’’ติฯ
‘‘Kammañcā’’ti paccattavasena vuttaṃ kammaṃ ‘‘avipakkavipākassā’’ti ettha ‘‘kammassā’’ti sāmivacanavasena pariṇāmetvā yojetabbaṃ. Bhūtāpagatuppannanti vuttanti sambandho. Idhāti imissā sammohavinodaniyā. ‘‘Evaṃ kate okāse vipāko…pe… uppannoti vuccatī’’ti vadanto vipākameva vadati. Tatthāti aṭṭhasāliniyaṃ. Maggena samucchinnā thāmagatā kāmarāgādayo ‘‘anusayā’’ti vuccantīti āha ‘‘anusayita…pe… maggena pahātabbā’’ti.
อาหตขีรรุโกฺข วิย อารมฺมณํ, กถํ? นิมิตฺตคฺคาหวเสนฯ ตเมวตฺถํ วิวรติ ‘‘อธิคต’’นฺติอาทินาฯ ตตฺถ นิมิตฺตคฺคาหวเสน อารมฺมณสฺส อธิคฺคหิตตฺตา ตํ อารมฺมณํ อนุสฺสริตานุสฺสริตกฺขเณ กิเลสุปฺปตฺติเหตุภาเวน อุปฺปตฺติฎฺฐานโต อธิคตเมว นาม โหตีติ อาห ‘‘อธิคตํ นิมิตฺตคฺคาหวเสนา’’ติ, ตํ อารมฺมณํ ปาตุภูตกิเลสนฺติ อธิปฺปาโยฯ กิเลสุปฺปตฺตินิมิตฺตตาย อุปฺปตฺติรหํ กิเลสํ ‘‘อารมฺมณํ อโนฺตคธกิเลส’’นฺติ วุตฺตํฯ ตญฺจ โข คาหเก ลพฺภมานํ คเหตเพฺพ อุปจริตฺวา, ยถา นิสฺสิเต ลพฺภมานํ นิสฺสเย อุปจริตฺวา ‘‘มญฺจา อุกฺกุฎฺฐิํ กโรนฺตี’’ติฯ อิทานิ อุปจารํ มุญฺจิตฺวา นิปฺปริยาเยเนว อตฺถํ ทเสฺสโนฺต ‘‘นิมิตฺตคฺคาห…เป.… สทิสา’’ติ อาหฯ วิตฺถาเรตพฺพนฺติ ‘‘ยถา กิํ? สเจ ขีรรุกฺข’’นฺติอาทินา วิตฺถาเรตพฺพํฯ
Āhatakhīrarukkho viya ārammaṇaṃ, kathaṃ? Nimittaggāhavasena. Tamevatthaṃ vivarati ‘‘adhigata’’ntiādinā. Tattha nimittaggāhavasena ārammaṇassa adhiggahitattā taṃ ārammaṇaṃ anussaritānussaritakkhaṇe kilesuppattihetubhāvena uppattiṭṭhānato adhigatameva nāma hotīti āha ‘‘adhigataṃ nimittaggāhavasenā’’ti, taṃ ārammaṇaṃ pātubhūtakilesanti adhippāyo. Kilesuppattinimittatāya uppattirahaṃ kilesaṃ ‘‘ārammaṇaṃ antogadhakilesa’’nti vuttaṃ. Tañca kho gāhake labbhamānaṃ gahetabbe upacaritvā, yathā nissite labbhamānaṃ nissaye upacaritvā ‘‘mañcā ukkuṭṭhiṃ karontī’’ti. Idāni upacāraṃ muñcitvā nippariyāyeneva atthaṃ dassento ‘‘nimittaggāha…pe… sadisā’’ti āha. Vitthāretabbanti ‘‘yathā kiṃ? Sace khīrarukkha’’ntiādinā vitthāretabbaṃ.
ติธาติ อตีตาทิวเสน ติธาฯ อาภโต อุปมาวเสนฯ อปฺปหีนตาทสฺสนตฺถมฺปีติ ปิ-สเทฺทน ‘‘ติธา นวตฺตพฺพตาทสฺสนตฺถมฺปี’’ติ วุตฺตเมว สมฺปิเณฺฑติฯ เอวํ มเคฺคน ปหีนกิเลสา ทฎฺฐพฺพา มเคฺค อนุปฺปเนฺน อุปฺปตฺติรหานมฺปิ อุปฺปเนฺน สเพฺพน สพฺพํ อภาวโตฯ
Tidhāti atītādivasena tidhā. Ābhato upamāvasena. Appahīnatādassanatthampīti pi-saddena ‘‘tidhā navattabbatādassanatthampī’’ti vuttameva sampiṇḍeti. Evaṃ maggena pahīnakilesā daṭṭhabbā magge anuppanne uppattirahānampi uppanne sabbena sabbaṃ abhāvato.
สุตฺตนฺตภาชนียวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
๓. ปญฺหปุจฺฉกวณฺณนา
3. Pañhapucchakavaṇṇanā
๔๒๗. วีริยเชฎฺฐิกาย ปน มคฺคภาวนาย น วตฺตพฺพานิ สมฺมปฺปธานานิ ‘‘มคฺคาธิปตีนี’’ติ วา ‘‘นมคฺคาธิปตีนี’’ติ วาติ วาติ เอตฺถ ปฐมสฺส วีริยนฺตราภาโว, อิตรสฺส อิตราธิปติโน, นมคฺคภูตวีริยาธิปติโน จ อภาโว นวตฺตพฺพตาย การณนฺติ อิมมตฺถมาห ‘‘มคฺคาธิปตีนี’’ติอาทินาฯ ตทาติ วีริยเชฎฺฐิกมคฺคภาวนากาเลฯ
427. Vīriyajeṭṭhikāyapana maggabhāvanāya na vattabbāni sammappadhānāni ‘‘maggādhipatīnī’’ti vā ‘‘namaggādhipatīnī’’ti vāti vāti ettha paṭhamassa vīriyantarābhāvo, itarassa itarādhipatino, namaggabhūtavīriyādhipatino ca abhāvo navattabbatāya kāraṇanti imamatthamāha ‘‘maggādhipatīnī’’tiādinā. Tadāti vīriyajeṭṭhikamaggabhāvanākāle.
ปญฺหปุจฺฉกวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Pañhapucchakavaṇṇanā niṭṭhitā.
สมฺมปฺปธานวิภงฺควณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Sammappadhānavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / อภิธมฺมปิฎก • Abhidhammapiṭaka / วิภงฺคปาฬิ • Vibhaṅgapāḷi / ๘. สมฺมปฺปธานวิภโงฺค • 8. Sammappadhānavibhaṅgo
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / อภิธมฺมปิฎก (อฎฺฐกถา) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / สโมฺมหวิโนทนี-อฎฺฐกถา • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
๑. สุตฺตนฺตภาชนียวณฺณนา • 1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
๓. ปญฺหาปุจฺฉกวณฺณนา • 3. Pañhāpucchakavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / อภิธมฺมปิฎก (ฎีกา) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / วิภงฺค-มูลฎีกา • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ๘. สมฺมปฺปธานวิภโงฺค • 8. Sammappadhānavibhaṅgo
