| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / វិភង្គ-មូលដីកា • Vibhaṅga-mūlaṭīkā |
៨. សម្មប្បធានវិភង្គោ
8. Sammappadhānavibhaṅgo
១. សុត្តន្តភាជនីយវណ្ណនា
1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
៣៩០. ការណប្បធានាតិ ‘‘អនុប្បន្នបាបកានុប្បាទាទិអត្ថា’’តិ គហិតា តថេវ តេ ហោន្តីតិ តំ អត្ថំ សាធេន្តិយេវាតិ ឯតស្ស អត្ថស្ស ទីបកោ សម្មា-សទ្ទោតិ យថាធិប្បេតត្ថស្ស អនុប្បន្នបាបកានុប្បាទាទិនោ ការណភូតា, បធានការណភូតាតិ អត្ថោ។ សម្មាសទ្ទស្ស ឧបាយយោនិសោអត្ថទីបកតំ សន្ធាយ ‘‘ឧបាយប្បធានា យោនិសោបធានា’’តិ វុត្តំ។ បដិបន្នកោតិ ភាវនមនុយុត្តោ។ ភុសំ យោគោ បយោគោ, បយោគោវ បរក្កមោ បយោគបរក្កមោ។ ឯតានីតិ ‘‘វាយមតី’’តិអាទីនិ ‘‘អាសេវមានោ វាយមតី’’តិអាទិនា យោជេតព្ពានិ។
390. Kāraṇappadhānāti ‘‘anuppannapāpakānuppādādiatthā’’ti gahitā tatheva te hontīti taṃ atthaṃ sādhentiyevāti etassa atthassa dīpako sammā-saddoti yathādhippetatthassa anuppannapāpakānuppādādino kāraṇabhūtā, padhānakāraṇabhūtāti attho. Sammāsaddassa upāyayonisoatthadīpakataṃ sandhāya ‘‘upāyappadhānā yonisopadhānā’’ti vuttaṃ. Paṭipannakoti bhāvanamanuyutto. Bhusaṃ yogo payogo, payogova parakkamo payogaparakkamo. Etānīti ‘‘vāyamatī’’tiādīni ‘‘āsevamāno vāyamatī’’tiādinā yojetabbāni.
អនុប្បន្នាតិ អវត្តព្ពតំ អាបន្នានន្តិ ភូមិលទ្ធារម្មណាធិគ្គហិតាវិក្ខម្ភិតាសមុគ្ឃាតិតុប្បន្នានំ។
Anuppannāti avattabbataṃ āpannānanti bhūmiladdhārammaṇādhiggahitāvikkhambhitāsamugghātituppannānaṃ.
៣៩១. ធម្មច្ឆន្ទោតិ តណ្ហាទិដ្ឋិវីរិយច្ឆន្ទា វិយ ន អញ្ញោ ធម្មោ, អថ ខោ ឆន្ទនិយសភាវោ ឯវាតិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘សភាវច្ឆន្ទោ’’តិ។ តត្ថ ‘‘យោ កាមេសុ កាមច្ឆន្ទោ’’តិអាទីសុ (ធ. ស. ១១០៣) តណ្ហា ឆន្ទោតិ វុត្តាតិ វេទិតព្ពោ, ‘‘សព្ពេវ នុ ខោ, មារិស, សមណព្រាហ្មណា ឯកន្តវាទា ឯកន្តសីលា ឯកន្តឆន្ទា ឯកន្តអជ្ឈោសានា’’តិ (ទី. និ. ២.៣៦៦) ឯត្ថ ទិដ្ឋិ, បមាទនិទ្ទេសេ ‘‘និក្ខិត្តឆន្ទតា និក្ខិត្តធុរតា’’តិ វីរិយន្តិ វណ្ណេតិ។
391. Dhammacchandoti taṇhādiṭṭhivīriyacchandā viya na añño dhammo, atha kho chandaniyasabhāvo evāti dassento āha ‘‘sabhāvacchando’’ti. Tattha ‘‘yo kāmesu kāmacchando’’tiādīsu (dha. sa. 1103) taṇhā chandoti vuttāti veditabbo, ‘‘sabbeva nu kho, mārisa, samaṇabrāhmaṇā ekantavādā ekantasīlā ekantachandā ekantaajjhosānā’’ti (dī. ni. 2.366) ettha diṭṭhi, pamādaniddese ‘‘nikkhittachandatā nikkhittadhuratā’’ti vīriyanti vaṇṇeti.
៣៩៤. វាយមតិ វីរិយំ អារភតីតិ បទទ្វយស្សបិ និទ្ទេសោ វីរិយនិទ្ទេសោយេវាតិ អធិប្បាយេនាហ ‘‘វីរិយនិទ្ទេសេ’’តិ។
394. Vāyamativīriyaṃ ārabhatīti padadvayassapi niddeso vīriyaniddesoyevāti adhippāyenāha ‘‘vīriyaniddese’’ti.
៤០៦. សព្ពបុព្ពភាគេតិ សព្ពមគ្គានំ បុព្ពភាគេ។ បុរិមស្មិន្តិ ‘‘អនុប្បន្នា មេ កុសលា ធម្មា អនុប្បជ្ជមានា អនត្ថាយ សំវត្តេយ្យុ’’ន្តិ ឯត្ថាបិ ‘‘សមថវិបស្សនាវ គហេតព្ពា’’តិ វុត្តំ អដ្ឋកថាយំ, តំ បន មគ្គានុប្បន្នតាយ ភាវតោ អនុប្បជ្ជមានេ ច តស្មិំ វដ្ដានត្ថសំវត្តនតោ ន យុត្តន្តិ បដិក្ខិបតិ។
406. Sabbapubbabhāgeti sabbamaggānaṃ pubbabhāge. Purimasminti ‘‘anuppannā me kusalā dhammā anuppajjamānā anatthāya saṃvatteyyu’’nti etthāpi ‘‘samathavipassanāva gahetabbā’’ti vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ, taṃ pana maggānuppannatāya bhāvato anuppajjamāne ca tasmiṃ vaṭṭānatthasaṃvattanato na yuttanti paṭikkhipati.
មហន្តំ គារវំ ហោតិ, តស្មា ‘‘សង្ឃគារវេន យថារុចិ វិន្ទិតុំ ន សក្កា’’តិ សង្ឃេន សហ ន និក្ខមិ។ អតិមន្ទានិ នោតិ ននុ អតិមន្ទានីតិ អត្ថោ។ សន្តសមាបត្តិតោ អញ្ញំ សន្ថម្ភនការណំ ពលវំ នត្ថីតិ ‘‘តតោ បរិហីនា សន្ថម្ភិតុំ ន សក្កោន្តី’’តិ អាហ។ ន ហិ មហារជ្ជុម្ហិ ឆិន្នេ សុត្តតន្តូ សន្ធារេតុំ សក្កោន្តីតិ។ សមថេ វត្ថុំ ទស្សេត្វា តេន សមានគតិកា វិបស្សនា ចាតិ ឥមិនា អធិប្បាយេនាហ ‘‘ឯវំ ឧប្បន្នា សមថវិបស្សនា…បេ.… សំវត្តន្តី’’តិ។
Mahantaṃgāravaṃ hoti, tasmā ‘‘saṅghagāravena yathāruci vindituṃ na sakkā’’ti saṅghena saha na nikkhami. Atimandāni noti nanu atimandānīti attho. Santasamāpattito aññaṃ santhambhanakāraṇaṃ balavaṃ natthīti ‘‘tato parihīnā santhambhituṃ na sakkontī’’ti āha. Na hi mahārajjumhi chinne suttatantū sandhāretuṃ sakkontīti. Samathe vatthuṃ dassetvā tena samānagatikā vipassanā cāti iminā adhippāyenāha ‘‘evaṃ uppannā samathavipassanā…pe… saṃvattantī’’ti.
តត្ថ អនុប្បន្នានន្តិ ឯត្ថ តត្ថ ទុវិធាយ សម្មប្បធានកថាយ, តត្ថ វា បាឡិយំ ‘‘អនុប្បន្នាន’’ន្តិ ឯតស្ស អយំ វិនិច្ឆយោតិ អធិប្បាយោ។ ឯតេយេវាតិ អនមតគ្គេ សំសារេ ឧប្បន្នាយេវ។
Tattha anuppannānanti ettha tattha duvidhāya sammappadhānakathāya, tattha vā pāḷiyaṃ ‘‘anuppannāna’’nti etassa ayaṃ vinicchayoti adhippāyo. Eteyevāti anamatagge saṃsāre uppannāyeva.
ចុទ្ទស មហាវត្តានិ ខន្ធកេ វុត្តានិ អាគន្តុកអាវាសិកគមិកអនុមោទន ភត្តគ្គ បិណ្ឌចារិក អារញ្ញិក សេនាសន ជន្តាឃរវច្ចកុដិ អាចរិយឧបជ្ឈាយសទ្ធិវិហារិកអន្តេវាសិកវត្តានិ ចុទ្ទស។ តតោ អញ្ញានិ បន កទាចិ តជ្ជនីយកម្មកតាទិកាលេ បារិវាសិកាទិកាលេ ច ចរិតព្ពានិ ទ្វាសីតិ ខុទ្ទកវត្តានីតិ កថិតានិ ទដ្ឋព្ពានិ។ ន ហិ តានិ សព្ពាសុ អវត្ថាសុ ចរិតព្ពានិ, តស្មា មហាវត្តេ អគណិតានិ។ តត្ថ ‘‘បារិវាសិកានំ ភិក្ខូនំ វត្តំ បញ្ញាបេស្សាមី’’តិ អារភិត្វា ‘‘ន ឧបសម្បាទេតព្ពំ…បេ.… ន ឆមាយំ ចង្កមន្តេ ចង្កមេ ចង្កមិតព្ព’’ន្តិ (ចូឡវ. ៧៦) វុត្តានិ បកតត្តេ ចរិតព្ពវត្តាវសានានិ ឆសដ្ឋិ, តតោ បរំ ‘‘ន, ភិក្ខវេ, បារិវាសិកេន ភិក្ខុនា បារិវាសិកវុឌ្ឍតរេន ភិក្ខុនា សទ្ធិំ, មូលាយបដិកស្សនារហេន, មានត្តារហេន, មានត្តចារិកេន, អព្ភានារហេន ភិក្ខុនា សទ្ធិំ ឯកច្ឆន្នេ អាវាសេ វត្ថព្ព’’ន្តិអាទីនិ (ចូឡវ. ៨២) បកតត្តេ ចរិតព្ពេហិ អនញ្ញត្តា វិសុំ វិសុំ អគណេត្វា បារិវាសិកវុឌ្ឍតរាទីសុ បុគ្គលន្តរេសុ ចរិតព្ពត្តា តេសំ វសេន សម្បិណ្ឌេត្វា ឯកេកំ កត្វា គណេតព្ពានិ បញ្ចាតិ ឯកសត្តតិ វត្តានិ, ឧក្ខេបនីយកម្មកតវត្តេសុ វត្តបញ្ញាបនវសេន វុត្តំ ‘‘ន បកតត្តស្ស ភិក្ខុនោ អភិវាទនំ បច្ចុដ្ឋានំ…បេ.… នហានេ បិដ្ឋិបរិកម្មំ សាទិតព្ព’’ន្តិ (ចូឡវ. ៧៥) ឥទំ អភិវាទនាទីនំ អស្សាទិយនំ ឯកំ, ‘‘ន បកតត្តោ ភិក្ខុ សីលវិបត្តិយា អនុទ្ធំសេតព្ពោ’’តិអាទីនិ (ចូឡវ. ៥១) ច ទសាតិ ឯវំ ទ្វាសីតិ ហោន្តិ។ ឯតេស្វេវ កានិចិ តជ្ជនីយកម្មកតាទិវត្តានិ, កានិចិ បារិវាសិកាទិវត្តានីតិ អគ្គហិតគ្គហណេន ទ្វាសីតិវត្តន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។
Cuddasa mahāvattāni khandhake vuttāni āgantukaāvāsikagamikaanumodana bhattagga piṇḍacārika āraññika senāsana jantāgharavaccakuṭi ācariyaupajjhāyasaddhivihārikaantevāsikavattāni cuddasa. Tato aññāni pana kadāci tajjanīyakammakatādikāle pārivāsikādikāle ca caritabbāni dvāsīti khuddakavattānīti kathitāni daṭṭhabbāni. Na hi tāni sabbāsu avatthāsu caritabbāni, tasmā mahāvatte agaṇitāni. Tattha ‘‘pārivāsikānaṃ bhikkhūnaṃ vattaṃ paññāpessāmī’’ti ārabhitvā ‘‘na upasampādetabbaṃ…pe… na chamāyaṃ caṅkamante caṅkame caṅkamitabba’’nti (cūḷava. 76) vuttāni pakatatte caritabbavattāvasānāni chasaṭṭhi, tato paraṃ ‘‘na, bhikkhave, pārivāsikena bhikkhunā pārivāsikavuḍḍhatarena bhikkhunā saddhiṃ, mūlāyapaṭikassanārahena, mānattārahena, mānattacārikena, abbhānārahena bhikkhunā saddhiṃ ekacchanne āvāse vatthabba’’ntiādīni (cūḷava. 82) pakatatte caritabbehi anaññattā visuṃ visuṃ agaṇetvā pārivāsikavuḍḍhatarādīsu puggalantaresu caritabbattā tesaṃ vasena sampiṇḍetvā ekekaṃ katvā gaṇetabbāni pañcāti ekasattati vattāni, ukkhepanīyakammakatavattesu vattapaññāpanavasena vuttaṃ ‘‘na pakatattassa bhikkhuno abhivādanaṃ paccuṭṭhānaṃ…pe… nahāne piṭṭhiparikammaṃ sāditabba’’nti (cūḷava. 75) idaṃ abhivādanādīnaṃ assādiyanaṃ ekaṃ, ‘‘na pakatatto bhikkhu sīlavipattiyā anuddhaṃsetabbo’’tiādīni (cūḷava. 51) ca dasāti evaṃ dvāsīti honti. Etesveva kānici tajjanīyakammakatādivattāni, kānici pārivāsikādivattānīti aggahitaggahaṇena dvāsītivattanti daṭṭhabbaṃ.
ឥធ វិបាកានុភវនវសេន តទារម្មណំ, អវិបក្កវិបាកស្ស សព្ពថា អវិគតត្តា ភវិត្វា វិគតមត្តវសេន កម្មញ្ច ‘‘ភុត្វា វិគតុប្បន្ន’’ន្តិ វុត្តំ, ន អដ្ឋសាលិនិយំ (ធ. ស. អដ្ឋ. ១) វិយ រជ្ជនាទិវសេន អនុភុត្វាបគតំ ជវនំ, ឧប្បជ្ជិត្វា និរុទ្ធតាវសេន ភូតាបគតសង្ខាតំ សេសសង្ខតញ្ច ‘‘ភូតាបគតុប្បន្ន’’ន្តិ, តស្មា ឥធ ឱកាសកតុប្បន្នំ វិបាកមេវ វទតិ, ន តត្ថ វិយ កម្មម្បីតិ។ អនុសយិតកិលេសាតិ អប្បហីនា មគ្គេន បហាតព្ពា អធិប្បេតា។ តេនាហ ‘‘អតីតា វា…បេ.… ន វត្តព្ពា’’តិ។ តេសញ្ហិ អម្ពតរុណោបមាយ វត្តមានាទិតា ន វត្តព្ពាតិ។
Idha vipākānubhavanavasena tadārammaṇaṃ, avipakkavipākassa sabbathā avigatattā bhavitvā vigatamattavasena kammañca ‘‘bhutvā vigatuppanna’’nti vuttaṃ, na aṭṭhasāliniyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 1) viya rajjanādivasena anubhutvāpagataṃ javanaṃ, uppajjitvā niruddhatāvasena bhūtāpagatasaṅkhātaṃ sesasaṅkhatañca ‘‘bhūtāpagatuppanna’’nti, tasmā idha okāsakatuppannaṃ vipākameva vadati, na tattha viya kammampīti. Anusayitakilesāti appahīnā maggena pahātabbā adhippetā. Tenāha ‘‘atītā vā…pe… na vattabbā’’ti. Tesañhi ambataruṇopamāya vattamānāditā na vattabbāti.
អាហតខីររុក្ខោ វិយ និមិត្តគ្គាហវសេន អធិគតំ អារម្មណំ, អនាហតខីររុក្ខោ វិយ អវិក្ខម្ភិតតាយ អន្តោគធកិលេសំ អារម្មណំ ទដ្ឋព្ពំ, និមិត្តគ្គាហកាវិក្ខម្ភិតកិលេសា វា បុគ្គលា អាហតានាហតខីររុក្ខសទិសា។ បុរិមនយេនេវាតិ អវិក្ខម្ភិតុប្បន្នេ វិយ ‘‘ឥមស្មិំ នាម ឋានេ នុប្បជ្ជិស្សន្តីតិ ន វត្តព្ពា អសមុគ្ឃាដិតត្តា’’តិ យោជេត្វា វិត្ថារេតព្ពំ។
Āhatakhīrarukkho viya nimittaggāhavasena adhigataṃ ārammaṇaṃ, anāhatakhīrarukkho viya avikkhambhitatāya antogadhakilesaṃ ārammaṇaṃ daṭṭhabbaṃ, nimittaggāhakāvikkhambhitakilesā vā puggalā āhatānāhatakhīrarukkhasadisā. Purimanayenevāti avikkhambhituppanne viya ‘‘imasmiṃ nāma ṭhāne nuppajjissantīti na vattabbā asamugghāṭitattā’’ti yojetvā vitthāretabbaṃ.
បាឡិយន្តិ បដិសម្ភិទាបាឡិយំ (បដិ. ម. ៣.២១)។ មគ្គេន បហីនកិលេសានមេវ តិធា នវត្តព្ពតំ អបាកដំ បាកដំ កាតុំ អជាតផលរុក្ខោ អាភតោ, អតីតាទីនំ អប្បហីនតាទស្សនត្ថម្បិ ‘‘ជាតផលរុក្ខេន ទីបេតព្ព’’ន្តិ អាហ។ តត្ថ យថា អច្ឆិន្នេ រុក្ខេ និព្ពត្តិរហានិ ផលានិ ឆិន្នេ អនុប្បជ្ជមានានិ ន កទាចិ សសភាវានិ អហេសុំ ហោន្តិ ភវិស្សន្តិ ចាតិ អតីតាទិភាវេន ន វត្តព្ពានិ, ឯវំ មគ្គេន បហីនកិលេសា ច ទដ្ឋព្ពា។ យថា ច ឆេទេ អសតិ ផលានិ ឧប្បជ្ជិស្សន្តិ, សតិ ច នុប្បជ្ជិស្សន្តីតិ ឆេទស្ស សាត្ថកតា, ឯវំ មគ្គភាវនាយ ច សាត្ថកតា យោជេតព្ពា។
Pāḷiyanti paṭisambhidāpāḷiyaṃ (paṭi. ma. 3.21). Maggena pahīnakilesānameva tidhā navattabbataṃ apākaṭaṃ pākaṭaṃ kātuṃ ajātaphalarukkho ābhato, atītādīnaṃ appahīnatādassanatthampi ‘‘jātaphalarukkhena dīpetabba’’nti āha. Tattha yathā acchinne rukkhe nibbattirahāni phalāni chinne anuppajjamānāni na kadāci sasabhāvāni ahesuṃ honti bhavissanti cāti atītādibhāvena na vattabbāni, evaṃ maggena pahīnakilesā ca daṭṭhabbā. Yathā ca chede asati phalāni uppajjissanti, sati ca nuppajjissantīti chedassa sātthakatā, evaṃ maggabhāvanāya ca sātthakatā yojetabbā.
សុត្តន្តភាជនីយវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
៣. បញ្ហបុច្ឆកវណ្ណនា
3. Pañhapucchakavaṇṇanā
៤២៧. បញ្ហបុច្ឆកេ យំ វុត្តំ ‘‘វីរិយជេដ្ឋិកាយ បន អញ្ញស្ស វីរិយស្ស អភាវា ន វត្តព្ពានិ មគ្គាធិបតីនីតិ វា ន មគ្គាធិបតីនីតិ វា’’តិ, ឯត្ថ ‘‘មគ្គាធិបតីនី’’តិ ន វត្តព្ពតាយ ឯវ អញ្ញស្ស វីរិយស្ស អភាវោ ការណន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ ឆន្ទស្ស បន ចិត្តស្ស វា នមគ្គភូតស្ស អធិបតិនោ តទា អភាវា ‘‘ន មគ្គាធិបតីនី’’តិ ន វត្តព្ពានីតិ វុត្តំ។ ឆន្ទចិត្តានំ វិយ នមគ្គភូតស្ស អញ្ញស្ស វីរិយាធិបតិនោ អភាវាតិ វា អធិប្បាយោ។ សម្មប្បធានានំ តទា មគ្គសង្ខាតអធិបតិភាវតោ វា ‘‘ន មគ្គាធិបតីនី’’តិ នវត្តព្ពតា វុត្តាតិ វេទិតព្ពា។
427. Pañhapucchake yaṃ vuttaṃ ‘‘vīriyajeṭṭhikāya pana aññassa vīriyassa abhāvā na vattabbāni maggādhipatīnīti vā na maggādhipatīnīti vā’’ti, ettha ‘‘maggādhipatīnī’’ti na vattabbatāya eva aññassa vīriyassa abhāvo kāraṇanti daṭṭhabbaṃ. Chandassa pana cittassa vā namaggabhūtassa adhipatino tadā abhāvā ‘‘na maggādhipatīnī’’ti na vattabbānīti vuttaṃ. Chandacittānaṃ viya namaggabhūtassa aññassa vīriyādhipatino abhāvāti vā adhippāyo. Sammappadhānānaṃ tadā maggasaṅkhātaadhipatibhāvato vā ‘‘na maggādhipatīnī’’ti navattabbatā vuttāti veditabbā.
បញ្ហបុច្ឆកវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Pañhapucchakavaṇṇanā niṭṭhitā.
សម្មប្បធានវិភង្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Sammappadhānavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / វិភង្គបាឡិ • Vibhaṅgapāḷi / ៨. សម្មប្បធានវិភង្គោ • 8. Sammappadhānavibhaṅgo
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / អភិធម្មបិដក (អដ្ឋកថា) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / សម្មោហវិនោទនី-អដ្ឋកថា • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
១. សុត្តន្តភាជនីយវណ្ណនា • 1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
៣. បញ្ហាបុច្ឆកវណ្ណនា • 3. Pañhāpucchakavaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / វិភង្គ-អនុដីកា • Vibhaṅga-anuṭīkā / ៨. សម្មប្បធានវិភង្គោ • 8. Sammappadhānavibhaṅgo
