| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
೫. ಸಮ್ಮಸನಞಾಣನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
5. Sammasanañāṇaniddesavaṇṇanā
೪೮. ಸಮ್ಮಸನಞಾಣನಿದ್ದೇಸೇ ಯಂ ಕಿಞ್ಚೀತಿ ಅನವಸೇಸಪರಿಯಾದಾನಂ। ರೂಪನ್ತಿ ಅತಿಪ್ಪಸಙ್ಗನಿಯಮನಂ। ಏವಂ ಪದದ್ವಯೇನಾಪಿ ರೂಪಸ್ಸ ಅಸೇಸಪರಿಗ್ಗಹೋ ಕತೋ ಹೋತಿ। ಅಥಸ್ಸ ಅತೀತಾದಿನಾ ವಿಭಾಗಂ ಆರಭತಿ। ತಞ್ಹಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಅತೀತಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅನಾಗತಾದಿಭೇದನ್ತಿ। ಏಸ ನಯೋ ವೇದನಾದೀಸುಪಿ। ತತ್ಥ ರೂಪಂ ತಾವ ಅದ್ಧಾಸನ್ತತಿಸಮಯಖಣವಸೇನ ಚತುಧಾ ಅತೀತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಅನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ। ತತ್ಥ ಅದ್ಧಾವಸೇನ ತಾವ ಏಕಸ್ಸ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಭವೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅತೀತಂ, ಚುತಿತೋ ಉದ್ಧಂ ಅನಾಗತಂ, ಉಭಿನ್ನಮನ್ತರೇ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ। ಸನ್ತತಿವಸೇನ ಸಭಾಗಏಕಉತುಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಏಕಾಹಾರಸಮುಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಪುಬ್ಬಾಪರಿಯಭಾವೇನ ವತ್ತಮಾನಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ, ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ವಿಸಭಾಗಉತುಆಹಾರಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಅತೀತಂ, ಪಚ್ಛಾ ಅನಾಗತಂ। ಚಿತ್ತಜಂ ಏಕವೀಥಿಏಕಜವನಏಕಸಮಾಪತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ, ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅತೀತಂ, ಪಚ್ಛಾ ಅನಾಗತಂ, ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ಸನ್ತತಿವಸೇನ ಅತೀತಾದಿಭೇದೋ ನತ್ಥಿ, ತೇಸಞ್ಞೇವ ಪನ ಉತುಆಹಾರಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನವಸೇನ ತಸ್ಸ ಅತೀತಾದಿಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸಮಯವಸೇನ ಏಕಮುಹುತ್ತಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಾಯನ್ಹರತ್ತಿನ್ದಿವಾದೀಸು ಸಮಯೇಸು ಸನ್ತಾನವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಂ ತಂ ತಂ ಸಮಯಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ, ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅತೀತಂ, ಪಚ್ಛಾ ಅನಾಗತಂ। ಖಣವಸೇನ ಉಪ್ಪಾದಾದಿಖಣತ್ತಯಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ, ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅನಾಗತಂ, ಪಚ್ಛಾ ಅತೀತಂ। ಅಪಿಚ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಹೇತುಪಚ್ಚಯಕಿಚ್ಚಂ ಅತೀತಂ, ನಿಟ್ಠಿತಹೇತುಕಿಚ್ಚಮನಿಟ್ಠಿತಪಚ್ಚಯಕಿಚ್ಚಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ, ಉಭಯಕಿಚ್ಚಮಸಮ್ಪತ್ತಂ ಅನಾಗತಂ। ಸಕಿಚ್ಚಕ್ಖಣೇ ವಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ, ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅನಾಗತಂ, ಪಚ್ಛಾ ಅತೀತಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಖಣಾದಿಕಥಾವ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಾ ಸೇಸಾ ಸಪರಿಯಾಯಾ।
48. Sammasanañāṇaniddese yaṃ kiñcīti anavasesapariyādānaṃ. Rūpanti atippasaṅganiyamanaṃ. Evaṃ padadvayenāpi rūpassa asesapariggaho kato hoti. Athassa atītādinā vibhāgaṃ ārabhati. Tañhi kiñci atītaṃ kiñci anāgatādibhedanti. Esa nayo vedanādīsupi. Tattha rūpaṃ tāva addhāsantatisamayakhaṇavasena catudhā atītaṃ nāma hoti, tathā anāgatapaccuppannaṃ. Tattha addhāvasena tāva ekassa ekasmiṃ bhave paṭisandhito pubbe atītaṃ, cutito uddhaṃ anāgataṃ, ubhinnamantare paccuppannaṃ. Santativasena sabhāgaekautusamuṭṭhānaṃ ekāhārasamuṭṭhānañca pubbāpariyabhāvena vattamānampi paccuppannaṃ, tato pubbe visabhāgautuāhārasamuṭṭhānaṃ atītaṃ, pacchā anāgataṃ. Cittajaṃ ekavīthiekajavanaekasamāpattisamuṭṭhānaṃ paccuppannaṃ, tato pubbe atītaṃ, pacchā anāgataṃ, kammasamuṭṭhānassa pāṭiyekkaṃ santativasena atītādibhedo natthi, tesaññeva pana utuāhāracittasamuṭṭhānānaṃ upatthambhanavasena tassa atītādibhāvo veditabbo. Samayavasena ekamuhuttapubbaṇhasāyanharattindivādīsu samayesu santānavasena pavattamānaṃ taṃ taṃ samayaṃ paccuppannaṃ nāma, tato pubbe atītaṃ, pacchā anāgataṃ. Khaṇavasena uppādādikhaṇattayapariyāpannaṃ paccuppannaṃ, tato pubbe anāgataṃ, pacchā atītaṃ. Apica atikkantahetupaccayakiccaṃ atītaṃ, niṭṭhitahetukiccamaniṭṭhitapaccayakiccaṃ paccuppannaṃ, ubhayakiccamasampattaṃ anāgataṃ. Sakiccakkhaṇe vā paccuppannaṃ, tato pubbe anāgataṃ, pacchā atītaṃ. Ettha ca khaṇādikathāva nippariyāyā sesā sapariyāyā.
ಅಜ್ಝತ್ತನ್ತಿ ಪಞ್ಚಸುಪಿ ಖನ್ಧೇಸು ಇಧ ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ತಸ್ಮಾ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ಪವತ್ತಂ ಪಾಟಿಪುಗ್ಗಲಿಕಂ ರೂಪಂ ಅಜ್ಝತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತತೋ ಬಹಿಭೂತಂ ಪನ ಇನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧಂ ವಾ ಅನಿನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧಂ ವಾ ರೂಪಂ ಬಹಿದ್ಧಾ ನಾಮ। ಓಳಾರಿಕನ್ತಿ ಚಕ್ಖುಸೋತಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯರೂಪಸದ್ದಗನ್ಧರಸಫೋಟ್ಠಬ್ಬಸಙ್ಖಾತಾ ಪಥವೀತೇಜೋವಾಯೋ ಚಾತಿ ದ್ವಾದಸವಿಧಂ ರೂಪಂ ಘಟ್ಟನವಸೇನ ಗಹೇತಬ್ಬತೋ ಓಳಾರಿಕಂ। ಸೇಸಂ ಪನ ಆಪೋಧಾತು ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪುರಿಸಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಹದಯವತ್ಥು ಓಜಾ ಆಕಾಸಧಾತು ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿ ರೂಪಸ್ಸ ಲಹುತಾ ಮುದುತಾ ಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ ಉಪಚಯೋ ಸನ್ತತಿ ಜರತಾ ಅನಿಚ್ಚತಾತಿ ಸೋಳಸವಿಧಂ ರೂಪಂ ಘಟ್ಟನವಸೇನ ಅಗಹೇತಬ್ಬತೋ ಸುಖುಮಂ। ಹೀನಂ ವಾ ಪಣೀತಂ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಹೀನಪಣೀತಭಾವೋ ಪರಿಯಾಯತೋ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಚ। ತತ್ಥ ಅಕನಿಟ್ಠಾನಂ ರೂಪತೋ ಸುದಸ್ಸೀನಂ ರೂಪಂ ಹೀನಂ, ತದೇವ ಸುದಸ್ಸಾನಂ ರೂಪತೋ ಪಣೀತಂ। ಏವಂ ಯಾವ ನರಕಸತ್ತಾನಂ ರೂಪಂ, ತಾವ ಪರಿಯಾಯತೋ ಹೀನಪಣೀತತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಪನ ಯತ್ಥ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ಹೀನಂ। ಯತ್ಥ ಕುಸಲವಿಪಾಕಂ, ತಂ ಪಣೀತಂ। ಯಂ ದೂರೇ ಸನ್ತಿಕೇ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಯಂ ಸುಖುಮಂ, ತದೇವ ದುಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝಸಭಾವತ್ತಾ ದೂರೇ। ಯಂ ಓಳಾರಿಕಂ, ತದೇವ ಸುಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝಸಭಾವತ್ತಾ ಸನ್ತಿಕೇ।
Ajjhattanti pañcasupi khandhesu idha niyakajjhattaṃ adhippetaṃ, tasmā attano santāne pavattaṃ pāṭipuggalikaṃ rūpaṃ ajjhattanti veditabbaṃ. Tato bahibhūtaṃ pana indriyabaddhaṃ vā anindriyabaddhaṃ vā rūpaṃ bahiddhā nāma. Oḷārikanti cakkhusotaghānajivhākāyarūpasaddagandharasaphoṭṭhabbasaṅkhātā pathavītejovāyo cāti dvādasavidhaṃ rūpaṃ ghaṭṭanavasena gahetabbato oḷārikaṃ. Sesaṃ pana āpodhātu itthindriyaṃ purisindriyaṃ jīvitindriyaṃ hadayavatthu ojā ākāsadhātu kāyaviññatti vacīviññatti rūpassa lahutā mudutā kammaññatā upacayo santati jaratā aniccatāti soḷasavidhaṃ rūpaṃ ghaṭṭanavasena agahetabbato sukhumaṃ. Hīnaṃ vā paṇītaṃ vāti ettha hīnapaṇītabhāvo pariyāyato nippariyāyato ca. Tattha akaniṭṭhānaṃ rūpato sudassīnaṃ rūpaṃ hīnaṃ, tadeva sudassānaṃ rūpato paṇītaṃ. Evaṃ yāva narakasattānaṃ rūpaṃ, tāva pariyāyato hīnapaṇītatā veditabbā. Nippariyāyato pana yattha akusalavipākaṃ uppajjati, taṃ hīnaṃ. Yattha kusalavipākaṃ, taṃ paṇītaṃ. Yaṃ dūre santike vāti ettha yaṃ sukhumaṃ, tadeva duppaṭivijjhasabhāvattā dūre. Yaṃ oḷārikaṃ, tadeva suppaṭivijjhasabhāvattā santike.
ಸಬ್ಬಂ ರೂಪಂ ಅನಿಚ್ಚತೋ ವವತ್ಥೇತಿ ಏಕಂ ಸಮ್ಮಸನಂ, ದುಕ್ಖತೋ ವವತ್ಥೇತಿ ಏಕಂ ಸಮ್ಮಸನಂ, ಅನತ್ತತೋ ವವತ್ಥೇತಿ ಏಕಂ ಸಮ್ಮಸನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖು ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ರೂಪ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಅನಿಯಮನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ರೂಪಂ ಅತೀತತ್ತಿಕೇನ ಚೇವ ಚತೂಹಿ ಅಜ್ಝತ್ತಾದಿದುಕೇಹಿ ಚಾತಿ ಏಕಾದಸಹಿ ಓಕಾಸೇಹಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ರೂಪಂ ಅನಿಚ್ಚತೋ ವವತ್ಥೇತಿ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ಸಮ್ಮಸತಿ। ಕಥಂ? ಪರತೋ ವುತ್ತನಯೇನ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ – ‘‘ರೂಪಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಅನಿಚ್ಚಂ ಖಯಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೪೮)। ತಸ್ಮಾ ಏಸ ಯಂ ಅತೀತಂ ರೂಪಂ, ತಂ ಯಸ್ಮಾ ಅತೀತೇಯೇವ ಖೀಣಂ, ನಯಿಮಂ ಭವಂ ಸಮ್ಪತ್ತನ್ತಿ ಅನಿಚ್ಚಂ ಖಯಟ್ಠೇನ, ಯಂ ಅನಾಗತಂ ರೂಪಂ ಅನನ್ತರಭವೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸತಿ, ತಮ್ಪಿ ತತ್ಥೇವ ಖೀಯಿಸ್ಸತಿ, ನ ತತೋ ಪರಂ ಭವಂ ಗಮಿಸ್ಸತೀತಿ ಅನಿಚ್ಚಂ ಖಯಟ್ಠೇನ, ಯಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ರೂಪಂ, ತಂ ಇಧೇವ ಖೀಯತಿ, ನ ಇತೋ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅನಿಚ್ಚಂ ಖಯಟ್ಠೇನ, ಯಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ರೂಪಂ, ತಮ್ಪಿ ಅಜ್ಝತ್ತಮೇವ ಖೀಯತಿ, ನ ಬಹಿದ್ಧಾಭಾವಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅನಿಚ್ಚಂ ಖಯಟ್ಠೇನ, ಯಂ ಬಹಿದ್ಧಾ ಓಳಾರಿಕಂ ಸುಖುಮಂ ಹೀನಂ ಪಣೀತಂ ದೂರೇ ಸನ್ತಿಕೇ, ತಮ್ಪಿ ಏತ್ಥೇವ ಖೀಯತಿ, ನ ದೂರಭಾವಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅನಿಚ್ಚಂ ಖಯಟ್ಠೇನಾತಿ ಸಮ್ಮಸತಿ। ಇದಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ ಖಯಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ವಸೇನ ಏಕಂ ಸಮ್ಮಸನಂ, ಪಭೇದತೋ ಪನ ಏಕಾದಸವಿಧಂ ಹೋತಿ।
Sabbaṃrūpaṃ aniccato vavattheti ekaṃ sammasanaṃ, dukkhato vavattheti ekaṃ sammasanaṃ, anattato vavattheti ekaṃ sammasananti ettha ayaṃ bhikkhu ‘‘yaṃ kiñci rūpa’’nti evaṃ aniyamaniddiṭṭhaṃ sabbampi rūpaṃ atītattikena ceva catūhi ajjhattādidukehi cāti ekādasahi okāsehi paricchinditvā sabbaṃ rūpaṃ aniccato vavattheti aniccanti sammasati. Kathaṃ? Parato vuttanayena. Vuttañhetaṃ – ‘‘rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ aniccaṃ khayaṭṭhenā’’ti (paṭi. ma. 1.48). Tasmā esa yaṃ atītaṃ rūpaṃ, taṃ yasmā atīteyeva khīṇaṃ, nayimaṃ bhavaṃ sampattanti aniccaṃ khayaṭṭhena, yaṃ anāgataṃ rūpaṃ anantarabhave nibbattissati, tampi tattheva khīyissati, na tato paraṃ bhavaṃ gamissatīti aniccaṃ khayaṭṭhena, yaṃ paccuppannaṃ rūpaṃ, taṃ idheva khīyati, na ito gacchatīti aniccaṃ khayaṭṭhena, yaṃ ajjhattaṃ rūpaṃ, tampi ajjhattameva khīyati, na bahiddhābhāvaṃ gacchatīti aniccaṃ khayaṭṭhena, yaṃ bahiddhā oḷārikaṃ sukhumaṃ hīnaṃ paṇītaṃ dūre santike, tampi ettheva khīyati, na dūrabhāvaṃ gacchatīti aniccaṃ khayaṭṭhenāti sammasati. Idaṃ sabbampi ‘‘aniccaṃ khayaṭṭhenā’’ti etassa vasena ekaṃ sammasanaṃ, pabhedato pana ekādasavidhaṃ hoti.
ಸಬ್ಬಮೇವ ಚೇತಂ ದುಕ್ಖಂ ಭಯಟ್ಠೇನಾತಿ ಸಮ್ಮಸತಿ। ಭಯಟ್ಠೇನಾತಿ ಸಪ್ಪಟಿಭಯತಾಯ। ಯಞ್ಹಿ ಅನಿಚ್ಚಂ, ತಂ ಭಯಾವಹಂ ಹೋತಿ ಸೀಹೋಪಮಸುತ್ತೇ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೩೩; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೭೮) ದೇವಾನಂ ವಿಯ। ಇತಿ ಇದಮ್ಪಿ ‘‘ದುಕ್ಖಂ ಭಯಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ವಸೇನ ಏಕಂ ಸಮ್ಮಸನಂ, ಪಭೇದತೋ ಪನ ಏಕಾದಸವಿಧಂ ಹೋತಿ।
Sabbameva cetaṃ dukkhaṃ bhayaṭṭhenāti sammasati. Bhayaṭṭhenāti sappaṭibhayatāya. Yañhi aniccaṃ, taṃ bhayāvahaṃ hoti sīhopamasutte (a. ni. 4.33; saṃ. ni. 3.78) devānaṃ viya. Iti idampi ‘‘dukkhaṃ bhayaṭṭhenā’’ti etassa vasena ekaṃ sammasanaṃ, pabhedato pana ekādasavidhaṃ hoti.
ಯಥಾ ಚ ದುಕ್ಖಂ, ಏವಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ತಂ ಅನತ್ತಾ ಅಸಾರಕಟ್ಠೇನಾತಿ ಸಮ್ಮಸತಿ। ಅಸಾರಕಟ್ಠೇನಾತಿ ‘‘ಅತ್ತಾ ನಿವಾಸೀ ಕಾರಕೋ ವೇದಕೋ ಸಯಂವಸೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪರಿಕಪ್ಪಿತಸ್ಸ ಅತ್ತಸಾರಸ್ಸ ಅಭಾವೇನ। ಯಞ್ಹಿ ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ, ಅತ್ತನೋಪಿ ಅನಿಚ್ಚತಂ ವಾ ಉದಯಬ್ಬಯಪೀಳನಂ ವಾ ವಾರೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಕುತೋ ತಸ್ಸ ಕಾರಕಾದಿಭಾವೋ। ತೇನಾಹ – ‘‘ರೂಪಞ್ಚ ಹಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅತ್ತಾ ಅಭವಿಸ್ಸ, ನಯಿದಂ ರೂಪಂ ಆಬಾಧಾಯ ಸಂವತ್ತೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೫೯)। ಇತಿ ಇದಂ ‘‘ಅನತ್ತಾ ಅಸಾರಕಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ವಸೇನ ಏಕಂ ಸಮ್ಮಸನಂ, ಪಭೇದತೋ ಪನ ಏಕಾದಸವಿಧಂ ಹೋತಿ। ಏಸೇವ ನಯೋ ವೇದನಾದೀಸು। ಇತಿ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಖನ್ಧೇ ಏಕಾದಸ ಏಕಾದಸ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಚಸು ಖನ್ಧೇಸು ಪಞ್ಚಪಞ್ಞಾಸ ಸಮ್ಮಸನಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಅನಿಚ್ಚತೋ ಪಞ್ಚಪಞ್ಞಾಸ , ದುಕ್ಖತೋ ಪಞ್ಚಪಞ್ಞಾಸ, ಅನತ್ತತೋ ಪಞ್ಚಪಞ್ಞಾಸಾತಿ ತಿವಿಧಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಸಬ್ಬಾನಿ ಪಞ್ಚಸಟ್ಠಿಸತಸಮ್ಮಸನಾನಿ ಹೋನ್ತಿ।
Yathā ca dukkhaṃ, evaṃ sabbampi taṃ anattā asārakaṭṭhenāti sammasati. Asārakaṭṭhenāti ‘‘attā nivāsī kārako vedako sayaṃvasī’’ti evaṃ parikappitassa attasārassa abhāvena. Yañhi aniccaṃ dukkhaṃ, attanopi aniccataṃ vā udayabbayapīḷanaṃ vā vāretuṃ na sakkoti, kuto tassa kārakādibhāvo. Tenāha – ‘‘rūpañca hidaṃ, bhikkhave, attā abhavissa, nayidaṃ rūpaṃ ābādhāya saṃvatteyyā’’tiādi (saṃ. ni. 3.59). Iti idaṃ ‘‘anattā asārakaṭṭhenā’’ti etassa vasena ekaṃ sammasanaṃ, pabhedato pana ekādasavidhaṃ hoti. Eseva nayo vedanādīsu. Iti ekekasmiṃ khandhe ekādasa ekādasa katvā pañcasu khandhesu pañcapaññāsa sammasanāni honti, aniccato pañcapaññāsa , dukkhato pañcapaññāsa, anattato pañcapaññāsāti tividhānupassanāvasena sabbāni pañcasaṭṭhisatasammasanāni honti.
ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಸಬ್ಬಂ ರೂಪಂ, ಸಬ್ಬಂ ವೇದನಂ, ಸಬ್ಬಂ ಸಞ್ಞಂ, ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರೇ, ಸಬ್ಬಂ ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಪದಮ್ಪಿ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಖನ್ಧೇ ದ್ವಾದಸ ದ್ವಾದಸ ಕತ್ವಾ ಪಞ್ಚಸು ಸಟ್ಠಿ, ಅನುಪಸ್ಸನಾತೋ ಅಸೀತಿಸತಸಮ್ಮಸನಾನೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ।
Keci pana ‘‘sabbaṃ rūpaṃ, sabbaṃ vedanaṃ, sabbaṃ saññaṃ, sabbe saṅkhāre, sabbaṃ viññāṇanti padampi pakkhipitvā ekekasmiṃ khandhe dvādasa dvādasa katvā pañcasu saṭṭhi, anupassanāto asītisatasammasanānī’’ti vadanti.
ಅತೀತಾದಿವಿಭಾಗೇ ಪನೇತ್ಥ ಸನ್ತತಿವಸೇನ ಖಣಾದಿವಸೇನ ಚ ವೇದನಾಯ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತತ್ಥ ಸನ್ತತಿವಸೇನ ಏಕವೀಥಿಏಕಜವನಏಕಸಮಾಪತ್ತಿಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಏಕವಿಧವಿಸಯಸಮಾಯೋಗಪ್ಪವತ್ತಾ ಚ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾ, ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅತೀತಾ, ಪಚ್ಛಾ ಅನಾಗತಾ। ಖಣಾದಿವಸೇನ ಖಣತ್ತಯಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಪುಬ್ಬನ್ತಾಪರನ್ತಮಜ್ಝಗತಾ ಸಕಿಚ್ಚಞ್ಚ ಕುರುಮಾನಾ ವೇದನಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾ, ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅತೀತಾ, ಪಚ್ಛಾ ಅನಾಗತಾ। ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾಭೇದೋ ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತವಸೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Atītādivibhāge panettha santativasena khaṇādivasena ca vedanāya atītānāgatapaccuppannabhāvo veditabbo. Tattha santativasena ekavīthiekajavanaekasamāpattipariyāpannā ekavidhavisayasamāyogappavattā ca paccuppannā, tato pubbe atītā, pacchā anāgatā. Khaṇādivasena khaṇattayapariyāpannā pubbantāparantamajjhagatā sakiccañca kurumānā vedanā paccuppannā, tato pubbe atītā, pacchā anāgatā. Ajjhattabahiddhābhedo niyakajjhattavaseneva veditabbo.
ಓಳಾರಿಕಸುಖುಮಭಾವೋ ‘‘ಅಕುಸಲಾ ವೇದನಾ ಓಳಾರಿಕಾ, ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಾ ವೇದನಾ ಸುಖುಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ॰ ೪) ನಯೇನ ವಿಭಙ್ಗೇ ವುತ್ತೇನ ಜಾತಿಸಭಾವಪುಗ್ಗಲಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಜಾತಿವಸೇನ ತಾವ ಅಕುಸಲಾ ವೇದನಾ ಸಾವಜ್ಜಕಿರಿಯಹೇತುತೋ, ಕಿಲೇಸಸನ್ತಾಪಭಾವತೋ ಚ ಅವೂಪಸನ್ತವುತ್ತೀತಿ ಕುಸಲವೇದನಾಯ ಓಳಾರಿಕಾ, ಸಬ್ಯಾಪಾರತೋ ಸಉಸ್ಸಾಹತೋ ಸವಿಪಾಕತೋ ಕಿಲೇಸಸನ್ತಾಪಭಾವತೋ ಸಾವಜ್ಜತೋ ಚ ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತಾಯ ಓಳಾರಿಕಾ, ಸವಿಪಾಕತೋ ಕಿಲೇಸಸನ್ತಾಪಭಾವತೋ ಸಬ್ಯಾಬಜ್ಝತೋ ಸಾವಜ್ಜತೋ ಚ ಕಿರಿಯಾಬ್ಯಾಕತಾಯ ಓಳಾರಿಕಾ। ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಾ ಪನ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯತೋ ಅಕುಸಲಾಯ ವೇದನಾಯ ಸುಖುಮಾ। ದ್ವೇಪಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾ ವೇದನಾ ಸಬ್ಯಾಪಾರತೋ ಸಉಸ್ಸಾಹತೋ ಸವಿಪಾಕತೋ ಚ ಯಥಾಯೋಗಂ ದುವಿಧಾಯಪಿ ಅಬ್ಯಾಕತಾಯ ಓಳಾರಿಕಾ, ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ದುವಿಧಾಪಿ ಅಬ್ಯಾಕತಾ ತಾಹಿ ಸುಖುಮಾ। ಏವಂ ತಾವ ಜಾತಿವಸೇನ ಓಳಾರಿಕಸುಖುಮತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Oḷārikasukhumabhāvo ‘‘akusalā vedanā oḷārikā, kusalābyākatā vedanā sukhumā’’tiādinā (vibha. 4) nayena vibhaṅge vuttena jātisabhāvapuggalalokiyalokuttaravasena veditabbo. Jātivasena tāva akusalā vedanā sāvajjakiriyahetuto, kilesasantāpabhāvato ca avūpasantavuttīti kusalavedanāya oḷārikā, sabyāpārato saussāhato savipākato kilesasantāpabhāvato sāvajjato ca vipākābyākatāya oḷārikā, savipākato kilesasantāpabhāvato sabyābajjhato sāvajjato ca kiriyābyākatāya oḷārikā. Kusalābyākatā pana vuttavipariyāyato akusalāya vedanāya sukhumā. Dvepi kusalākusalā vedanā sabyāpārato saussāhato savipākato ca yathāyogaṃ duvidhāyapi abyākatāya oḷārikā, vuttavipariyāyena duvidhāpi abyākatā tāhi sukhumā. Evaṃ tāva jātivasena oḷārikasukhumatā veditabbā.
ಸಭಾವವಸೇನ ಪನ ದುಕ್ಖಾ ವೇದನಾ ನಿರಸ್ಸಾದತೋ ಸವಿಪ್ಫಾರತೋ ಖೋಭಕರಣತೋ ಉಬ್ಬೇಜನೀಯತೋ ಅಭಿಭವನತೋ ಚ ಇತರಾಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಓಳಾರಿಕಾ, ಇತರಾ ಪನ ದ್ವೇ ಸಾತತೋ ಸನ್ತತೋ ಪಣೀತತೋ ಮನಾಪತೋ ಮಜ್ಝತ್ತತೋ ಚ ಯಥಾಯೋಗಂ ದುಕ್ಖಾಯ ಸುಖುಮಾ। ಉಭೋ ಪನ ಸುಖದುಕ್ಖಾ ಸವಿಪ್ಫಾರತೋ ಉಬ್ಬೇಜನೀಯತೋ ಖೋಭಕರಣತೋ ಪಾಕಟತೋ ಚ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾಯ ಓಳಾರಿಕಾ, ಸಾ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ತದುಭಯತೋ ಸುಖುಮಾ। ಏವಂ ಸಭಾವವಸೇನ ಓಳಾರಿಕಸುಖುಮತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Sabhāvavasena pana dukkhā vedanā nirassādato savipphārato khobhakaraṇato ubbejanīyato abhibhavanato ca itarāhi dvīhi oḷārikā, itarā pana dve sātato santato paṇītato manāpato majjhattato ca yathāyogaṃ dukkhāya sukhumā. Ubho pana sukhadukkhā savipphārato ubbejanīyato khobhakaraṇato pākaṭato ca adukkhamasukhāya oḷārikā, sā vuttavipariyāyena tadubhayato sukhumā. Evaṃ sabhāvavasena oḷārikasukhumatā veditabbā.
ಪುಗ್ಗಲವಸೇನ ಪನ ಅಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ವೇದನಾ ನಾನಾರಮ್ಮಣೇ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಭಾವತೋ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ವೇದನಾಯ ಓಳಾರಿಕಾ, ವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಇತರಾ ಸುಖುಮಾ। ಏವಂ ಪುಗ್ಗಲವಸೇನ ಓಳಾರಿಕಸುಖುಮತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Puggalavasena pana asamāpannassa vedanā nānārammaṇe vikkhittabhāvato samāpannassa vedanāya oḷārikā, vipariyāyena itarā sukhumā. Evaṃ puggalavasena oḷārikasukhumatā veditabbā.
ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರವಸೇನ ಪನ ಸಾಸವಾ ವೇದನಾ ಲೋಕಿಯಾ, ಸಾ ಆಸವುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುತೋ ಓಘನಿಯತೋ ಯೋಗನಿಯತೋ ಗನ್ಥನಿಯತೋ ನೀವರಣಿಯತೋ ಉಪಾದಾನಿಯತೋ ಸಂಕಿಲೇಸಿಕತೋ ಪುಥುಜ್ಜನಸಾಧಾರಣತೋ ಚ ಅನಾಸವಾಯ ಓಳಾರಿಕಾ, ಅನಾಸವಾ ಚ ವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಸಾಸವಾಯ ಸುಖುಮಾ। ಏವಂ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರವಸೇನ ಓಳಾರಿಕಸುಖುಮತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Lokiyalokuttaravasena pana sāsavā vedanā lokiyā, sā āsavuppattihetuto oghaniyato yoganiyato ganthaniyato nīvaraṇiyato upādāniyato saṃkilesikato puthujjanasādhāraṇato ca anāsavāya oḷārikā, anāsavā ca vipariyāyena sāsavāya sukhumā. Evaṃ lokiyalokuttaravasena oḷārikasukhumatā veditabbā.
ತತ್ಥ ಜಾತಿಆದಿವಸೇನ ಸಮ್ಭೇದೋ ಪರಿಹರಿತಬ್ಬೋ। ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಹಿ ವೇದನಾ ಜಾತಿವಸೇನ ಅಬ್ಯಾಕತತ್ತಾ ಸುಖುಮಾಪಿ ಸಮಾನಾ ಸಭಾವಾದಿವಸೇನ ಓಳಾರಿಕಾ ಹೋತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –
Tattha jātiādivasena sambhedo pariharitabbo. Akusalavipākakāyaviññāṇasampayuttā hi vedanā jātivasena abyākatattā sukhumāpi samānā sabhāvādivasena oḷārikā hoti. Vuttañhetaṃ –
‘‘ಅಬ್ಯಾಕತಾ ವೇದನಾ ಸುಖುಮಾ, ದುಕ್ಖಾ ವೇದನಾ ಓಳಾರಿಕಾ। ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ವೇದನಾ ಸುಖುಮಾ, ಅಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ವೇದನಾ ಓಳಾರಿಕಾ। ಅನಾಸವಾ ವೇದನಾ ಸುಖುಮಾ, ಸಾಸವಾ ವೇದನಾ ಓಳಾರಿಕಾ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೧೧)।
‘‘Abyākatā vedanā sukhumā, dukkhā vedanā oḷārikā. Samāpannassa vedanā sukhumā, asamāpannassa vedanā oḷārikā. Anāsavā vedanā sukhumā, sāsavā vedanā oḷārikā’’ti (vibha. 11).
ಯಥಾ ಚ ದುಕ್ಖಾ ವೇದನಾ, ಏವಂ ಸುಖಾದಯೋಪಿ। ತಾಪಿ ಹಿ ಜಾತಿವಸೇನ ಓಳಾರಿಕಾ, ಸಭಾವಾದಿವಸೇನ ಸುಖುಮಾ ಹೋನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ಜಾತಿಆದಿವಸೇನ ಸಮ್ಭೇದೋ ನ ಹೋತಿ, ತಥಾ ವೇದನಾನಂ ಓಳಾರಿಕಸುಖುಮತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಅಬ್ಯಾಕತಾ ಜಾತಿವಸೇನ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾಹಿ ಸುಖುಮಾ। ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾ? ಕಿಂ ದುಕ್ಖಾ? ಕಿಂ ಸುಖಾ? ಕಿಂ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ? ಕಿಂ ಅಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ? ಕಿಂ ಸಾಸವಾ? ಕಿಂ ಅನಾಸವಾತಿ? ಏವಂ ಸಭಾವಾದಿಭೇದೋ ನ ಪರಾಮಸಿತಬ್ಬೋ। ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ।
Yathā ca dukkhā vedanā, evaṃ sukhādayopi. Tāpi hi jātivasena oḷārikā, sabhāvādivasena sukhumā honti. Tasmā yathā jātiādivasena sambhedo na hoti, tathā vedanānaṃ oḷārikasukhumatā veditabbā. Seyyathidaṃ, abyākatā jātivasena kusalākusalāhi sukhumā. Tattha katamā abyākatā? Kiṃ dukkhā? Kiṃ sukhā? Kiṃ samāpannassa? Kiṃ asamāpannassa? Kiṃ sāsavā? Kiṃ anāsavāti? Evaṃ sabhāvādibhedo na parāmasitabbo. Esa nayo sabbattha.
ಅಪಿಚ ‘‘ತಂ ತಂ ವಾ ಪನ ವೇದನಂ ಉಪಾದಾಯುಪಾದಾಯ ವೇದನಾ ಓಳಾರಿಕಾ ಸುಖುಮಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಅಕುಸಲಾದೀಸುಪಿ ಲೋಭಸಹಗತಾಯ ದೋಸಸಹಗತಾ ವೇದನಾ ಅಗ್ಗಿ ವಿಯ ನಿಸ್ಸಯದಹನತೋ ಓಳಾರಿಕಾ, ಲೋಭಸಹಗತಾ ಸುಖುಮಾ। ದೋಸಸಹಗತಾಪಿ ನಿಯತಾ ಓಳಾರಿಕಾ, ಅನಿಯತಾ ಸುಖುಮಾ। ನಿಯತಾಪಿ ಕಪ್ಪಟ್ಠಿತಿಕಾ ಓಳಾರಿಕಾ, ಇತರಾ ಸುಖುಮಾ। ಕಪ್ಪಟ್ಠಿತಿಕಾಸುಪಿ ಅಸಙ್ಖಾರಿಕಾ ಓಳಾರಿಕಾ, ಇತರಾ ಸುಖುಮಾ। ಲೋಭಸಹಗತಾ ಪನ ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಓಳಾರಿಕಾ, ಇತರಾ ಸುಖುಮಾ। ಸಾಪಿ ನಿಯತಾ ಕಪ್ಪಟ್ಠಿತಿಕಾ ಅಸಙ್ಖಾರಿಕಾ ಓಳಾರಿಕಾ, ಇತರಾ ಸುಖುಮಾ। ಅವಿಸೇಸೇನ ಚ ಅಕುಸಲಾ ಬಹುವಿಪಾಕಾ ಓಳಾರಿಕಾ, ಅಪ್ಪವಿಪಾಕಾ ಸುಖುಮಾ। ಕುಸಲಾ ಪನ ಅಪ್ಪವಿಪಾಕಾ ಓಳಾರಿಕಾ, ಬಹುವಿಪಾಕಾ ಸುಖುಮಾ।
Apica ‘‘taṃ taṃ vā pana vedanaṃ upādāyupādāya vedanā oḷārikā sukhumā daṭṭhabbā’’ti vacanato akusalādīsupi lobhasahagatāya dosasahagatā vedanā aggi viya nissayadahanato oḷārikā, lobhasahagatā sukhumā. Dosasahagatāpi niyatā oḷārikā, aniyatā sukhumā. Niyatāpi kappaṭṭhitikā oḷārikā, itarā sukhumā. Kappaṭṭhitikāsupi asaṅkhārikā oḷārikā, itarā sukhumā. Lobhasahagatā pana diṭṭhisampayuttā oḷārikā, itarā sukhumā. Sāpi niyatā kappaṭṭhitikā asaṅkhārikā oḷārikā, itarā sukhumā. Avisesena ca akusalā bahuvipākā oḷārikā, appavipākā sukhumā. Kusalā pana appavipākā oḷārikā, bahuvipākā sukhumā.
ಅಪಿಚ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಾ ಓಳಾರಿಕಾ, ರೂಪಾವಚರಾ ಸುಖುಮಾ, ತತೋ ಅರೂಪಾವಚರಾ, ತತೋ ಲೋಕುತ್ತರಾ। ಕಾಮಾವಚರಾ ಚ ದಾನಮಯಾ ಓಳಾರಿಕಾ, ಸೀಲಮಯಾ ಸುಖುಮಾ। ಸೀಲಮಯಾಪಿ ಓಳಾರಿಕಾ, ತತೋ ಭಾವನಾಮಯಾ ಸುಖುಮಾ। ಭಾವನಾಮಯಾಪಿ ದುಹೇತುಕಾ ಓಳಾರಿಕಾ, ತಿಹೇತುಕಾ ಸುಖುಮಾ। ತಿಹೇತುಕಾಪಿ ಸಸಙ್ಖಾರಿಕಾ ಓಳಾರಿಕಾ, ಅಸಙ್ಖಾರಿಕಾ ಸುಖುಮಾ । ರೂಪಾವಚರಾ ಚ ಪಠಮಜ್ಝಾನಿಕಾ ಓಳಾರಿಕಾ…ಪೇ॰… ಪಞ್ಚಮಜ್ಝಾನಿಕಾ ಸುಖುಮಾವ। ಅರೂಪಾವಚರಾ ಚ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಓಳಾರಿಕಾ…ಪೇ॰… ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಸುಖುಮಾವ। ಲೋಕುತ್ತರಾ ಚ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಓಳಾರಿಕಾ…ಪೇ॰… ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಸುಖುಮಾವ। ಏಸ ನಯೋ ತಂತಂಭೂಮಿವಿಪಾಕಕಿರಿಯಾವೇದನಾಸು ದುಕ್ಖಾದಿಅಸಮಾಪನ್ನಾದಿಸಾಸವಾದಿವಸೇನ ವುತ್ತವೇದನಾಸು ಚ। ಓಕಾಸವಸೇನ ವಾಪಿ ನಿರಯೇ ದುಕ್ಖಾ ಓಳಾರಿಕಾ, ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಯಂ ಸುಖುಮಾ…ಪೇ॰… ಪರನಿಮ್ಮಿತವಸವತ್ತೀಸು ಸುಖುಮಾವ। ಯಥಾ ಚ ದುಕ್ಖಾ, ಏವಂ ಸುಖಾಪಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಯಥಾನುರೂಪಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ವತ್ಥುವಸೇನ ಚಾಪಿ ಹೀನವತ್ಥುಕಾ ಯಾ ಕಾಚಿ ವೇದನಾ ಓಳಾರಿಕಾ, ಪಣೀತವತ್ಥುಕಾ ಸುಖುಮಾ। ಹೀನಪಣೀತಭೇದೇ ಯಾ ಓಳಾರಿಕಾ, ಸಾ ಹೀನಾ। ಯಾ ಚ ಸುಖುಮಾ, ಸಾ ಪಣೀತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।
Apica kāmāvacarakusalā oḷārikā, rūpāvacarā sukhumā, tato arūpāvacarā, tato lokuttarā. Kāmāvacarā ca dānamayā oḷārikā, sīlamayā sukhumā. Sīlamayāpi oḷārikā, tato bhāvanāmayā sukhumā. Bhāvanāmayāpi duhetukā oḷārikā, tihetukā sukhumā. Tihetukāpi sasaṅkhārikā oḷārikā, asaṅkhārikā sukhumā . Rūpāvacarā ca paṭhamajjhānikā oḷārikā…pe… pañcamajjhānikā sukhumāva. Arūpāvacarā ca ākāsānañcāyatanasampayuttā oḷārikā…pe… nevasaññānāsaññāyatanasampayuttā sukhumāva. Lokuttarā ca sotāpattimaggasampayuttā oḷārikā…pe… arahattamaggasampayuttā sukhumāva. Esa nayo taṃtaṃbhūmivipākakiriyāvedanāsu dukkhādiasamāpannādisāsavādivasena vuttavedanāsu ca. Okāsavasena vāpi niraye dukkhā oḷārikā, tiracchānayoniyaṃ sukhumā…pe… paranimmitavasavattīsu sukhumāva. Yathā ca dukkhā, evaṃ sukhāpi sabbattha yathānurūpaṃ yojetabbā. Vatthuvasena cāpi hīnavatthukā yā kāci vedanā oḷārikā, paṇītavatthukā sukhumā. Hīnapaṇītabhede yā oḷārikā, sā hīnā. Yā ca sukhumā, sā paṇītāti daṭṭhabbā.
ದೂರಸನ್ತಿಕಪದೇ ಪನ ‘‘ಅಕುಸಲಾ ವೇದನಾ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಾಹಿ ವೇದನಾಹಿ ದೂರೇ, ಅಕುಸಲಾ ವೇದನಾ ಅಕುಸಲಾಯ ವೇದನಾಯ ಸನ್ತಿಕೇ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ॰ ೧೩) ನಯೇನ ವಿಭಙ್ಗೇ ವಿಭತ್ತಾ। ತಸ್ಮಾ ಅಕುಸಲಾ ವೇದನಾ ವಿಸಭಾಗತೋ ಅಸಂಸಟ್ಠತೋ ಅಸರಿಕ್ಖತೋ ಚ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಾಹಿ ದೂರೇ, ತಥಾ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಾ ಅಕುಸಲಾಯ। ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬವಾರೇಸು। ಅಕುಸಲಾ ಪನ ವೇದನಾ ಸಭಾಗತೋ ಸಂಸಟ್ಠತೋ ಸರಿಕ್ಖತೋ ಚ ಅಕುಸಲಾಯ ಸನ್ತಿಕೇತಿ ಇದಂ ವೇದನಾಯ ಅತೀತಾದಿವಿಭಾಗೇ ವಿತ್ಥಾರಕಥಾಮುಖಂ। ತಂತಂವೇದನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಪನ ಸಞ್ಞಾದೀನಮ್ಪಿ ಏತಂ ಏವಮೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Dūrasantikapade pana ‘‘akusalā vedanā kusalābyākatāhi vedanāhi dūre, akusalā vedanā akusalāya vedanāya santike’’tiādinā (vibha. 13) nayena vibhaṅge vibhattā. Tasmā akusalā vedanā visabhāgato asaṃsaṭṭhato asarikkhato ca kusalābyākatāhi dūre, tathā kusalābyākatā akusalāya. Esa nayo sabbavāresu. Akusalā pana vedanā sabhāgato saṃsaṭṭhato sarikkhato ca akusalāya santiketi idaṃ vedanāya atītādivibhāge vitthārakathāmukhaṃ. Taṃtaṃvedanāsampayuttānaṃ pana saññādīnampi etaṃ evameva veditabbaṃ.
ಯೇ ಪನೇತ್ಥ ವೇದನಾದೀಸು ಚಕ್ಖು…ಪೇ॰… ಜರಾಮರಣನ್ತಿ ಪೇಯ್ಯಾಲೇನ ಸಂಖಿತ್ತೇಸು ಚ ಧಮ್ಮೇಸು ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾ ಆಗತಾ, ತೇ ಅಸಮ್ಮಸನೂಪಗತ್ತಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅಧಿಕಾರೇ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಾ। ತೇ ಪನ ಕೇವಲಂ ತೇನ ತೇನ ಪದೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಧಮ್ಮದಸ್ಸನವಸೇನ ಚ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯನಿದ್ದೇಸೇ ಆಗತನಯೇನ ಚ ವುತ್ತಾ। ಯೇಪಿ ಚ ಸಮ್ಮಸನೂಪಗಾ, ತೇಸು ಯೇ ಯಸ್ಸ ಪಾಕಟಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸುಖೇನ ಪರಿಗ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತೇಸು ತೇನ ಸಮ್ಮಸನಂ ಆರಭಿತಬ್ಬಂ। ಜಾತಿಜರಾಮರಣವಸೇನ ವಿಸುಂ ಸಮ್ಮಸನಾಭಾವೇಪಿ ಜಾತಿಜರಾಮರಣವನ್ತೇಸುಯೇವ ಪನ ಸಮ್ಮಸಿತೇಸು ತಾನಿಪಿ ಸಮ್ಮಸಿತಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ತೇಸಮ್ಪಿ ವಸೇನ ಸಮ್ಮಸನಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಅನಿಚ್ಚತೋ ವವತ್ಥೇತೀತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅತೀತತ್ತಿಕಸ್ಸೇವ ಚ ವಸೇನ ಸಮ್ಮಸನಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅಜ್ಝತ್ತಾದಿಭೇದಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾಪಿ ಅತೀತತ್ತಿಕಸ್ಸೇವ ವಸೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾಪಿ ಅನಿಚ್ಚಾದಿತೋ ಸಮ್ಮಸನಂ ಕಾತಬ್ಬಮೇವ।
Ye panettha vedanādīsu cakkhu…pe… jarāmaraṇanti peyyālena saṃkhittesu ca dhammesu lokuttaradhammā āgatā, te asammasanūpagattā imasmiṃ adhikāre na gahetabbā. Te pana kevalaṃ tena tena padena saṅgahitadhammadassanavasena ca abhiññeyyaniddese āgatanayena ca vuttā. Yepi ca sammasanūpagā, tesu ye yassa pākaṭā honti, sukhena pariggahaṃ gacchanti, tesu tena sammasanaṃ ārabhitabbaṃ. Jātijarāmaraṇavasena visuṃ sammasanābhāvepi jātijarāmaraṇavantesuyeva pana sammasitesu tānipi sammasitāni hontīti pariyāyena tesampi vasena sammasanaṃ vuttanti veditabbaṃ. Atītānāgatapaccuppannaṃ aniccato vavatthetītiādinā nayena atītattikasseva ca vasena sammasanassa vuttattā ajjhattādibhedaṃ anāmasitvāpi atītattikasseva vasena paricchinditvāpi aniccādito sammasanaṃ kātabbameva.
ಯಂ ಪನ ಅನಿಚ್ಚಂ, ತಂ ಯಸ್ಮಾ ನಿಯಮತೋ ಸಙ್ಖತಾದಿಭೇದಂ ಹೋತಿ, ತೇನಸ್ಸ ಪರಿಯಾಯದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ನಾನಾಕಾರೇಹಿ ವಾ ಮನಸಿಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ರೂಪಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಅನಿಚ್ಚಂ ಸಙ್ಖತನ್ತಿಆದಿಮಾಹ । ತಞ್ಹಿ ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವಟ್ಠೇನ ಅನಿಚ್ಚಂ, ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿಕತಾಯ ಆದಿಅನ್ತವನ್ತತಾಯ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ। ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ ಕತತ್ತಾ ಸಙ್ಖತಂ। ಪಚ್ಚಯೇ ಪಟಿಚ್ಚ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸಮಂ, ಸಹ ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಂ। ಏತೇನ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಕತೇಪಿ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಅಬ್ಯಾಪಾರತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಖಯಧಮ್ಮನ್ತಿ ಖೀಯನಧಮ್ಮಂ ಖೀಯನಪಕತಿಕಂ। ವಯಧಮ್ಮನ್ತಿ ನಸ್ಸನಧಮ್ಮಂ। ನಯಿದಂ ಮನ್ದೀಭಾವಕ್ಖಯವಸೇನ ಖಯಧಮ್ಮಂ, ಕೇವಲಂ ವಿಗಮನಪಕತಿಕಂ। ಪಹೂತಸ್ಸ ಮನ್ದೀಭಾವೋಪಿ ಹಿ ಲೋಕೇ ಖಯೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ವಿರಾಗಧಮ್ಮನ್ತಿ ನಯಿದಂ ಕುಹಿಞ್ಚಿ ಗಮನವಸೇನ ವಯಧಮ್ಮಂ, ಕೇವಲಂ ಸಭಾವಾತಿಕ್ಕಮನಪಕತಿಕಂ। ‘‘ವಿರಾಗೋ ನಾಮ ಜಿಗುಚ್ಛನಂ ವಾ ಸಮತಿಕ್ಕಮೋ ವಾ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ। ನಿರೋಧಧಮ್ಮನ್ತಿ ನಯಿದಂ ಸಭಾವಾತಿಕ್ಕಮೇನ ಪುನರಾವತ್ತಿಧಮ್ಮಂ, ಕೇವಲಂ ಅಪುನರಾವತ್ತಿನಿರೋಧೇನ ನಿರುಜ್ಝನಪಕತಿಕನ್ತಿ ಪುರಿಮಪುರಿಮಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥವಿವರಣವಸೇನ ಪಚ್ಛಿಮಪಚ್ಛಿಮಪದಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Yaṃ pana aniccaṃ, taṃ yasmā niyamato saṅkhatādibhedaṃ hoti, tenassa pariyāyadassanatthaṃ, nānākārehi vā manasikārappavattidassanatthaṃ rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ aniccaṃ saṅkhatantiādimāha . Tañhi hutvā abhāvaṭṭhena aniccaṃ, aniccantikatāya ādiantavantatāya vā aniccaṃ. Paccayehi samāgantvā katattā saṅkhataṃ. Paccaye paṭicca nissāya samaṃ, saha vā uppannattā paṭiccasamuppannaṃ. Etena paccayehi katepi paccayānaṃ abyāpārataṃ dasseti. Khayadhammanti khīyanadhammaṃ khīyanapakatikaṃ. Vayadhammanti nassanadhammaṃ. Nayidaṃ mandībhāvakkhayavasena khayadhammaṃ, kevalaṃ vigamanapakatikaṃ. Pahūtassa mandībhāvopi hi loke khayoti vuccati. Virāgadhammanti nayidaṃ kuhiñci gamanavasena vayadhammaṃ, kevalaṃ sabhāvātikkamanapakatikaṃ. ‘‘Virāgo nāma jigucchanaṃ vā samatikkamo vā’’ti hi vuttaṃ. Nirodhadhammanti nayidaṃ sabhāvātikkamena punarāvattidhammaṃ, kevalaṃ apunarāvattinirodhena nirujjhanapakatikanti purimapurimapadassa atthavivaraṇavasena pacchimapacchimapadaṃ vuttanti veditabbaṃ.
ಅಥ ವಾ ಏಕಭವಪರಿಯಾಪನ್ನರೂಪಭಙ್ಗವಸೇನ ಖಯಧಮ್ಮಂ, ಏಕಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನರೂಪಕ್ಖಯವಸೇನ ವಯಧಮ್ಮಂ, ರೂಪಸ್ಸ ಖಣಭಙ್ಗವಸೇನ ವಿರಾಗಧಮ್ಮಂ, ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಅಪುನಪ್ಪವತ್ತಿವಸೇನ ನಿರೋಧಧಮ್ಮನ್ತಿಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।
Atha vā ekabhavapariyāpannarūpabhaṅgavasena khayadhammaṃ, ekasantatipariyāpannarūpakkhayavasena vayadhammaṃ, rūpassa khaṇabhaṅgavasena virāgadhammaṃ, tiṇṇampi apunappavattivasena nirodhadhammantipi yojetabbaṃ.
ಜರಾಮರಣಂ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿಆದೀಸು ಜರಾಮರಣಂ ನ ಅನಿಚ್ಚಂ, ಅನಿಚ್ಚಸಭಾವಾನಂ ಪನ ಖನ್ಧಾನಂ ಜರಾಮರಣತ್ತಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ನಾಮ ಜಾತಂ। ಸಙ್ಖತಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅನ್ತರಪೇಯ್ಯಾಲೇ ಜಾತಿಯಾಪಿ ಅನಿಚ್ಚಾದಿತಾಯ ಏಸೇವ ನಯೋ।
Jarāmaraṇaṃ aniccantiādīsu jarāmaraṇaṃ na aniccaṃ, aniccasabhāvānaṃ pana khandhānaṃ jarāmaraṇattā aniccaṃ nāma jātaṃ. Saṅkhatādīsupi eseva nayo. Antarapeyyāle jātiyāpi aniccāditāya eseva nayo.
ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣನ್ತಿಆದಿ ನ ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಕೇವಲಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಏಕೇಕಅಙ್ಗವಸೇನ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ವವತ್ಥಾನತೋ ಸಮ್ಮಸನಞಾಣಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ವುತ್ತಂ। ನ ಪನೇತಂ ಕಲಾಪಸಮ್ಮಸನಞಾಣಂ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣಮೇವ ತಂ ಹೋತೀತಿ। ಅಸತಿ ಜಾತಿಯಾತಿ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೋ ಕತೋ, ಅಸತಿಯಾ ಜಾತಿಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅಸತಿ ಸಙ್ಖಾರೇಸೂತಿ ವಚನವಿಪಲ್ಲಾಸೋ ಕತೋ, ಅಸನ್ತೇಸು ಸಙ್ಖಾರೇಸೂತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಭವಪಚ್ಚಯಾ ಜಾತಿ, ಅಸತೀತಿಆದಿ ‘‘ಭವಪಚ್ಚಯಾ ಜಾತಿ, ಅಸತಿ ಭವೇ ನತ್ಥಿ ಜಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।
Jātipaccayā jarāmaraṇantiādi na vipassanāvasena vuttaṃ, kevalaṃ paṭiccasamuppādassa ekekaaṅgavasena saṅkhipitvā vavatthānato sammasanañāṇaṃ nāma hotīti pariyāyena vuttaṃ. Na panetaṃ kalāpasammasanañāṇaṃ dhammaṭṭhitiñāṇameva taṃ hotīti. Asati jātiyāti liṅgavipallāso kato, asatiyā jātiyāti vuttaṃ hoti. Asati saṅkhāresūti vacanavipallāso kato, asantesu saṅkhāresūti vuttaṃ hoti. Bhavapaccayā jāti, asatītiādi ‘‘bhavapaccayā jāti, asati bhave natthi jātī’’tiādinā nayena yojetabbaṃ.
ಸಮ್ಮಸನಞಾಣನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Sammasanañāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗಪಾಳಿ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ೫. ಸಮ್ಮಸನಞಾಣನಿದ್ದೇಸೋ • 5. Sammasanañāṇaniddeso
